JCWeetje nr. 3, juli-augustus-september 2014 - driemaandelijkse uitgave van Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, landelijk erkende jeugdvereniging v.u. : Anne-Lize Kochuyt, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde | ontwerp: pnuts.be
P509221 BELGIE/BELGIQUE P.B. GENT X BC10247 Afgiftekantoor 9099 GENT X
JCWEETJE JEUGD, CULTUUR & WETENSCHAP
De Eenmega-aarde geschiedenis van BelgiĂŤ p. 10-11 p. 8-9
Je schrijfstijl Wie wind zaait, verraadt wie je bent zal energie oogsten p. 24-25 22-23
Robocup Junior Van Big Bang tot p. 26-27 kringlooppapier p. 26-27
Beste JCW’ers De zomer begint, examens achter de rug, geen school meer voor 2 maanden. Dus tijd genoeg om andere dingen te doen: kampen met JCW, vakantie met de familie, flaneren met vrienden of vriendinnen ... of gewoon genieten van het hopelijk (zomerse) weer. Neem er dan ons JCWeetje bij en verdiep je in onze verhalen en weetjes over vroeger. Of ga mee op ontdekkingstocht naar exoplaneten, planeten die draaien om een andere ster dan onze Zon. Als deze planeten gelijken op onze Aarde, dan zou het eventueel mogelijk zijn om deze te koloniseren. Dit klinkt heel erg science fiction: een andere planeet koloniseren. Zover zijn we natuurlijk nog niet, want we hebben wel al de techniek en de kennis om planeten te ontdekken en na te gaan of ze gasreuzen zijn of rotsplaneten, nagaan of er
een atmosfeer is, welke de massa is ... Maar de reis naar zo’n planeet is nog zeer utopisch, want deze liggen meestal op enkele tientallen tot honderden lichtjaren (1 lichtjaar is de afstand die het licht aflegt in 1 jaar tijd = 9,46 biljoen kilometer) van ons. En warp-speed mag dan bestaan in Star Trek, hier kennen we dit nog niet ... Dus ruimtevaarders en techniekers, uitvinders en ontdekkingsreizigers van morgen: er wacht jullie nog een uitdagende toekomst! Maar eerst nog wat genieten van de zomer, de zon, de vrienden en de familie!
INHOUD
2
3
Uitgelicht: nieuw in ons aanbod
20
Een goedgevulde zomer in Bokrijk
4
Historische JCWeetjes: kan je wat stiller lezen?
22
Techniek, Technologie en Wetenschap: de eerste stappen van de luchtvaart
8
Extra: een actief dagje uit naar het MOT
24
Cultuurkriebels: je schrijfstijl verraadt wie je bent
10
Ruimtekids: de mega-aarde
26
Extra: van Big Bang tot kringlooppapier
12
Flashback: onze afgelopen activiteiten in beeld
28
Workshop:
29
Boekentips
15
Kiddoe
30
Breinbrekers
19
Wist je datjes
32
In de kijker: Pontonbrug over de Schelde
Uitgelicht
KIES NOG SNEL EEN KAMP VOOR HET TE LAAT IS De eerste zomerkampen zijn goed van start gegaan, maar het is nog niet te laat om zelf een JCW-kampervaring mee te maken tijdens deze vakantie! Voor enkele kampen is het nog perfect mogelijk om in te schrijven. UITVINDERS- EN TECHNIEKKAMP: FORMULE FORMIDABEL (8-12 JAAR) Brainstormen, schetsen, bouwen, technisch inzicht en probleemoplossend denken. Je werkt aan een eigen “uitvindersproject” en doet daarnaast leuke activiteiten met nieuwe technologische inzichten of workshops van onze partners.
idee is te gek. Doe mee en kom alles te weten over sterren, astronauten en het oneindige heelal. Van 27 juli tot 3 augustus / Wijgmaal / € 270,00 WETENSCHAPSKAMP: CLEVER FOREVER (13-16 JAAR) Let op: ook 13-jarigen kunnen zich voor dit kamp inschrijven (in kampbrochure stond 14-16 jaar). Elke dag een andere wetenschappelijke discipline onder begeleiding van UGent. Laat je uitdagen, prikkelen en stimuleren in je wetenschappelijk onderzoek!
Van 10 tot 16 augustus / Gent / € 270,00 Van 27 juli tot 2 augustus / Wijgmaal / € 290,00 ARCHEOLOGIE ACHTER DE SCHERMEN (13+) SPACE CAMP: SPACE STATION 2061 (9-13 JAAR) Honderd jaar na de eerste mens in de ruimte bouwen rijke miljardairs het ruimtestation van hun dromen. Wat wordt het: aan jou de keuze en geen
Bouwhistorisch onderzoek met opmeten, intekenen en fotograferen en een heleboel randactiviteiten aan de abdijsite van Koksijde. Activiteiten onder deskundige begeleiding van professionals uit Nederland (AWN). Van 24 tot 29 augustus / Koksijde / € 315,00
3
Historische Historische JCWeetjes JCWeetjes
KAN JE WAT STILLER LEZEN? door Lode Melis
De uniformen van de zouazoua, een berberstam, bestond uit ondermeer hun typische wijde broeken en een fez of muts. Omdat zouazoua een moeilijke en vreemde naam was, maakte men er maar zoeaven van.
BERBERS EN ZOUAOUA Berbers zijn de originele bewoners van NoordAfrika. Ongeveer drieduizend jaar voor onze tijdrekening woonden ze al in Marokko, Algerije en Tunis. De kerkgeleerde en later heilige Augustinus, was een Berber uit Algerije. “Berber” komt uit het Grieks en wil hetzelfde zeggen als “barbaar”. De Oude Grieken noemden iedereen die geen Grieks sprak “barbaroi”. Berbers noemen zich liever Amazigh. Dat klinkt leuker want het betekent “vrije mens”. Van 1516 tot 1830 hadden de Turken het voor het zeggen in Algerije. Een Berberstam, de Zouaoua,
4
liet zich graag betalen om het Turkse leger te versterken. Ze vormde een aparte eenheid die, volgens de Turken, enkel uit de “dapperste mannen” bestond. Na 1830 koloniseerden de Fransen Algerije. De Zouaoua zagen er geen been in om voor de Fransen te vechten, mits betaling natuurlijk. Zo stilletjes aan werden ze een vast onderdeel van het koloniale leger. Het werd een gemengd regiment van Berbers en Fransen. Ze bleven wel hun Turkse uniformen dragen met die typische wijde broeken en een rode fez of muts. Alleen was het nogal moeilijk om die vreemde naam Zouaoua uit te spreken. Zouaves maakten de Fransen ervan, zoeaven in het Nederlands.
Historische JCWeetjes
Vincent Van Gogh schilderde het portret van zijn vriend de zoeaaf PaulEugene Milliet in 1888.
beweging voor de eenmaking van Italië, het risorgimento. In 1861 werd Victor Emanuel uitgeroepen tot koning van een ééngemaakt Italië. Enkel de Kerkelijke Staat bleef koppig weerstand bieden. De paus kon rekenen op een regiment Zoeaven onder leiding van een Franse commandant en riep de katholieke wereld op om “de stoel van Petrus” te verdedigen. Het heeft niet mogen baten want in 1870 werd het pauselijke leger verslagen.
IEMAND DE LES “LEZEN” Stel je voor dat iemand hardop de krant zit te lezen in de trein. Een iPod die te luid staat kan niet, dus hardop lezen ook niet. Toch was het vroeger zo. Er reden toen wel geen treinen en kranten bestonden ook niet, maar een tekst werd hardop gelezen.
PAUSELIJKE ZOEAVEN Zoeaven zijn vooral bekend als soldaten van de paus. In de negentiende eeuw bestond Italië uit verschillende staten. Zo had je bijvoorbeeld de Kerkelijke Staat met Rome als middelpunt, waar de paus regeerde. In de rest van Italië ontstond een
De Romeinen deden het al. Zo is de kerkgeleerde Augustinus heel verbaasd wanneer hij de bisschop van Milaan een boek ziet lezen. “Zijn tong en stem rustten” zegt hij “en toch las hij want zijn ogen bewogen over de tekst”. Die bisschop was dus een uitzondering want iedereen las hardop. Dat blijft zo in de middeleeuwen en ook nog een stuk in de zestiende eeuw. Natuurlijk waren vele mensen analfabeet en de meeste boeken werden voorgelezen. Dat zie je ook aan de teksten van toen. Jan van Boendale (1280-1351) beschrijft in “Brabantse Yeesten” de geschiedenis van Brabant. Het staat er allemaal mooi in versvorm en in vers 11.150 lees je: “Hoert wat ic scrive”, hoor wat ik je schrijf. Een mooi voorbeeld dat zijn tekst vooral bedoeld was om naar te luisteren. Luisteren en lezen had voor middeleeuwers dezelfde betekenis. Ook vandaag is daar nog wat van te merken. Wanneer je iemand eens flink de waarheid wil zeggen ga je hem de les “lezen”.
Vooral Vlaamse jongens, maar ook Nederlanders, trokken een zoeavenuniform aan om het pauselijke leger te versterken. De fez en de muts werden vervangen door een pet want anders leken ze teveel op moslims en dat kon natuurlijk niet in de Kerkelijke Staat!
5
Historische JCWeetjes
“Maria Magdalena leest”, een werk van de Vlaamse primitief Rogier van der Weyden
Karel de Grote leefde rond het jaar 800 en kon wél lezen maar niet schrijven. In zijn handtekening tekende de keizer enkel het ruitje, de letters schreef zijn secretaris.
DE EERSTE KRANT Nu even terug naar die krant. Het is moeilijk te zeggen waar en wanneer de eerste krant gedrukt werd. Volgens Jacques Attali gebeurde dat in Parijs in 1492. Op 16 juni werd daar een blaadje uitgegeven dat de aankomst van de Venetiaanse ambassadeurs beschreef. Maar kan je dat een krant noemen? De eerste echte kranten verschijnen in Europa, rond 1600. En de eerste krant in de Nederlanden werd in 1605 gedrukt door Abraham Verhoeven in het
6
De tekst van een toneelstuk moet natuurlijk hardop gelezen worden. Dit zou de enige tekst zijn in het handschrift van William Shakespeare. “Zou”, want de geleerden zijn er nog niet helemaal uit of de tekst wel echt van Shakespeare is. Toch vreemd dat er van zo’n beroemde schrijver maar één tekst bewaard is ...
huis “De Gulden Sonne” aan de Lombardenvest te Antwerpen. “De Nieuwe Tijdinghe” van Verhoeven verschijnt drie maal per week. In 1620 is er in Amsterdam ook al een nieuwsblad, maar dat verschijnt maar één keer per week. Het is wachten op de snellere drukprocedés, begin negentiende eeuw voor je kan spreken van een dagelijkse krant, een dagblad. In het etymologisch woordenboek van Van Dale kom je te weten dat het woord “krant” van het Franse ‘courant’ komt. Eigenlijk “nouvelles courantes”: lopende nieuwtjes.
Historische JCWeetjes
“De Nieuwe Tijdinghe” van Abraham Verhoeven brengt het nieuws over de dertigjarige oorlog. Je kan de krant bekijken in het Librarium van de koninklijke Bibliotheek in Brussel. Het Librarium laat je de geschiedenis van het boek en het schrift zien … en het is gratis! Kijk eens op www.kbr.be/librarium/ librarium_nl.html
En waar komt het woord “gazet” vandaan? Een “gazette” was een kleine Italiaanse munt die van de zestiende tot de negentiende eeuw gebruikt werd. Het was de prijs voor een krantje en werd meteen de naam ervan.
7
Extra
EEN ACTIEF DAGJE UIT NAAR HET MOT
In het Museum voor de Oudere Technieken (het MOT) in Grimbergen ontdek je de kracht van water, wind en spieren. In het Guldendal, de Liermolen en de Tommenmolen, de drie afdelingen van het MOT, wordt stilgestaan bij de geschiedenis van technieken die gebruik maken van natuurlijke aandrijving. Je vindt er een unieke collectie handwerktuigen, twee watermolens en zelfs een rosmolen. De tentoonstellingen gaan over dagdagelijkse dingen zoals de was en de plas en de bewerking van hout. Maar ook onderwerpen die verder van ons bed staan, zoals de rijstteelt in het vroegere Japan, komen aan bod. Spelenderwijs ontdek je het vernuft achter die alledaagsheid. Naar het MOT gaan is het een actief uitje! Ga met de Does aan de slag en word even wagenmaker, schrijnwerker of kuiper. Buiten geniet je van de aangename wandeling naar de watermolens. Op geregelde tijdstippen zijn er gratis demonstraties malen en smeden, in het zomerseizoen leren we je brood bakken in een met hout gestookte oven tijdens de Bak-Doe en er is nog veel meer!
ZOMEREN IN HET MOT Denk jij bij de grote vakantie aan palmbomen en paradijselijke stranden? Ook dicht bij huis geniet je van de zomer! Zomeren in het MOT is animatie voor het hele gezin met verschillende workshops ĂŠn een doorlopend aanbod. De vier elementen zijn de rode draad door alle activiteiten. Na een hete zomer aan het vuur, een frisse duik in het water en een sprong in de lucht kruipen we in 2014 in de grond. Alle workshops gaan over het thema aarde. Ook voor en na de workshop kan je al spelend leren over aarde. Trouwe fans van het MOT herinneren zich zeker de vijvertjes onder de bogen of de ballonautorace. Wordt het deze keer even spectaculair? Kom en steek je handen uit de mouwen! (O)ma en (o)pa doen mee, maak er samen een gezellige dag van in het museum, vergeet de picknickmand niet!
8
Extra
SPEUR MET MOLLY DE MOT In 2014 werd de speurtocht volledig vernieuwd. Maak kennis met de nieuwe museummascotte van het MOT: Molly de mot! Ze is wel wat verlegen en heeft zich verstopt in het museum. Zet je fijnste speurneus op en help haar mee zoeken. Bijzonder is het parcours voor kleuters. Met een koffertje vol materiaal gaan zij op tocht door het museum.
OOK VLIEG IS VAN DE PARTIJ! Een andere leuke actie voor wie van speuren houdt, is Schatten van Vlieg, de zomeractie van Cultuurnet. In heel Vlaanderen zijn er op culturele locaties schatkisten verstopt. Deze kistjes zitten tussen de boeken in een bibliotheek, in een hoekje van een kerk ... en in het MOT! PROGRAMMA maandag om 10 uur - Grasmannetje maandag om 14 uur - Lemen huisje woensdag om 10 en 14 uur - Planeetpizza’s vrijdag om 10 uur - Iets met klei vrijdag om 14 uur - Kompas
PRAKTISCH Voor wie? Gezinnen met kinderen tussen 3 en 12 jaar. (O)ma en (o)pa doen mee. Wanneer? Elke maandag, woensdag en vrijdag in juli en augustus doorlopend van 10 tot 16 u. Om 10 en om 14 u. zijn er workshops. Niet op feestdagen. Kostprijs? Kinderen betalen €4voor Zomeren in het MOT inclusief de toegang tot het museum. Volwassenen betalen de toegangsprijs van € 3. Plaats? het MOT | Guldendal, Guldendal 20, 1850 Grimbergen. Inschrijvingen? Vooraf inschrijven is niet nodig. Zomeren is bedoeld voor gezinnen. Meer info? 02 270 81 11 - info@mot.be - www.mot.be
Interesse om vrijwilliger-begeleider te worden bij JCW? Wil je een animatorattest behalen en je stage bij JCW doen? We zijn steeds op zoek naar nieuwe mensen vanaf 16 jaar! Ook als je eerst nog een beetje informatie wenst te ontvangen hierover: contacteer sven@jcw.be.
VRIJWILLIGERSNIEUWS
Om 10 en om 14 uur zijn er workshops. Dit is het programma:
3-6 jaar: 6-12 jaar: 3-12 jaar: 3-6 jaar: 6-12 jaar:
9
Ruimtekids
DE MEGA-AARDE Door Tine Simoens In 2009 lanceerde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA de ruimtetelescoop Kepler. Deze zoekt naar planeten die lijken op onze aarde en doet dit terwijl hij baantjes draait rond de aarde. De telescoop richt zich op slechts een klein stukje in ons eigen Melkwegstelsel (slechts 0,28% van onze hele sterrenhemel!). Een artist impression van de zon Kepler 10 en haar 2 planeten Kepler 10b en 10c
De ruimtetelescoop heeft de volgende opdracht meegekregen van zijn ingenieurs en wetenschappers: rotsplaneten vinden, met een grootte van de helft tot tweemaal onze aarde, die in een bewoonbare zone rond sterren cirkelen. Die laatste voorwaarde is heel belangrijk: als de zone bewoonbaar is, heeft ze de goede temperatuur om vloeibaar water aanwezig te hebben. Dat betekent dat er een kans bestaat op leven op die planeet. AL 974 … EN HET AANTAL STIJGT NOG Maar zover zijn we dus nog niet. Kepler is wel een ijverige telescoop. Sinds de start van zijn zoektocht heeft hij bijna 4000 nieuwe mogelijke planeten rond sterren gevonden. Kepler stuurde al die informatie door naar de aarde, waar wetenschappers dan proberen te beoordelen wat Kepler precies “gezien” heeft en of het past binnen de opdracht die hij kreeg. Die controle en interpretatie van de gegevens is moeilijk en duurt heel lang.
10
Af en toe komen wetenschappers gelukkig wel met mooi nieuws naar buiten. Zo staat de teller nu al op 974 bevestigde planeten. En dat aantal stijgt nog steeds. Zo was de planeet Kepler 10c al in 2011 ontdekt, maar had men nog heel weinig informatie over de eigenschappen van de planeet. Het was wel al duidelijk dat ze een heel stuk groter en zwaarder was dan de aarde. Wetenschappers dachten dat zo’n grote massa ook enorm veel gas zou aantrekken tijdens het ontstaan van de planeet. Men verwachtte dus dat Kepler 10c een gasplaneet zou zijn zoals Jupiter of Neptunus. Op 2 juni 2014 kwam dan heel interessant nieuws. Deze megaaarde is 2,5 keer zo groot als onze aarde, maar heeft een massa die 17 keer zo groot is! En dat is nog niet alles: Kepler 10c is geen gasplaneet, maar een complete rotsplaneet. Tot nu toe dacht men dat dergelijke zwaargewicht-rotsplaneten niet konden bestaan. Kepler 10c bewees het tegendeel.
Ruimtekids
WE ZOUDEN ER GEGARANDEERD SMELTEN De ruimtetelescoop Kepler is wel goed om veel planeten snel te ontdekken, maar hij kan voor de rest weinig extra informatie geven. Daarvoor gebruikt men dan andere telescopen op aarde. Voor informatie over planeet Kepler 10c werkte een team op de Canarische eilanden mee. De telescoop daar heeft een instrument dat HARPS-North heet en dat ideaal is om de massa en de dichtheid van een planeet te bepalen, zolang je maar weet waar je moet zoeken. Kepler 10c cirkelt in slechts 45 dagen rond haar ster in het sterrenbeeld Draak, 560 lichtjaar van de aarde. Die korte omlooptijd komt omdat de planeet heel dicht bij haar ster staat. Het is er zeker te warm om leven zoals bij ons te vinden. De ster waarrond de planeet draait is bijna 12 miljard jaar oud. Dat is driemaal zo oud als onze eigen zon. Naast deze gigantische rotsplaneet cirkelt nog een “normalere” planeet rond diezelfde ster. Kepler 10b is 1,4x zo groot als de aarde. Het is wellicht de kleinste planeet buiten ons zonnestelsel. Maar dit kan nog veranderen, als we meer ontdekkingen van de telescoop Kepler onderzocht hebben.
Sinds mei 2013 is de telescoop jammer genoeg niet meer in werking: er zijn 4 wielen nodig om Kepler goed te richten. 2 van de 4 wielen werken niet meer, dus draait Kepler nu doelloos rondjes om de aarde.
Hoewel Kepler 10b dus goed lijkt op de aarde, is leven zoals bij ons er zowat onmogelijk. De planeet staat nog dichter bij haar ster als Mercurius tot onze eigen zon. We zouden er gegarandeerd smelten … De NASA heeft ondertussen opnieuw 200 miljoen dollar vrijgemaakt voor een nieuwe ruimtetelescoop met de naam TESS. In 2017 wordt die gelanceerd. TESS zal het werk van Kepler verder zetten en zal dit voor een veel groter deel van de sterrenhemel kunnen doen. De zoektocht gaat dus vrolijk verder … Bronnen: http://kepler.nasa.gov http://www.cfa.harvard.edu/news/2014-14 http://newsoffice.mit.edu/2013/nasa-selects-tess-for-mission-0405
De ruimtetelescoop Kepler deed de voorzet en HARPS-North op de Canarische eilanden kopte de bal in doel.
11
Flashback F lu rk s e F e e s te n , E v e rb e rg B o k ri jk d a g
N e k k e rd o e
dagen, Mec h e le n
R o b o c u p Ju n io r, M a ll e
12
Smurfen bij Rozemaai, Antwerpen
Speeldag, Mechelen
We te n sc h a p
se x p o sc ie n ce
s, B ru ss e l
Meer foto’s vind je in het online fotoalbum op www.jcw.be!
13
Flashback
We t e n s
c hap s e
xposĂŠ,
Brusse
l
Daguitstap Gallische hoeve, Destelbergen
Wo r k s
14
hop P ic was co
e n Va n Eik
kiddoe
1. v
Op de volgende bladzijde gaan Sanne en Chris naar het strand. Om zich tegen de zon te beschermen smeren ze zich in met zonnebrandcrème en leer je hierover iets bij. Bij zo’n hitte is het ook belangrijk om veel te drinken. Maar op welke manier je een fles water het snelst kan laten leeglopen leer je op pagina 18. Op deze pagina zie je allemaal voorwerpen die Sanne en Chris meenemen naar het strand. Alles komt twee keer voor, behalve één voorwerp. Daarvan is er één teveel. Kun jij dat vinden?
15
Wat heb je nodig? ● Water ● 25 ml melk ● Bureaulamp ● Limonadeglas ● Theelepel ● Vel wit papier
Wat moet je doen? Vul een glas met water en zet het op een wit vel papier. Zet een bureaulamp zo naast het glas dat het licht er recht in schijnt. Doe vijf druppels melk in het glas. Roer even. Kijk naar de kleur van het water aan de kant van het lamp. Kijk naar de schaduw van het glas op het witte papier.
16
Klopt, maar die beschermt niet tegen de zon.
Smeren jullie je in met zonnebrandcrème voordat jullie gaan spelen?
Er zitten in zonnebrandcrème kleine deeltjes die de UV-straling tegenhouden.
Kan je die deeltjes ook zien?
Nee, die kan je niet zien. Wetenschappers noemen deze deeltjes nanodeeltjes, omdat ze heel klein zijn.
Ik heb me vanochtend al ingesmeerd met bodylotion, dat is toch ook crème?
Wat wordt kleiner als het groeit en groter als je het knipt?
Stuur je oplossing met je naam, adres en leeftijd naar info@c3.nl. Alle goede oplossingen maken kans op een kwartetspel.
Hieronder staan een aantal voorwerpen. Kan jij ze op volgorde plaatsen van groot naar klein? Bij elk plaatje staat een letter. Zet de letter van het grootste voorwerp in het eerste vakje, van het op een na grootste in het tweede vakje, enzovoorts. Als je de juiste volgorde hebt gevonden, lees je de oplossing van de puzzel.
Wil je weten wat er gebeurt? Kijk dan op www.c3.nl/kids onder Proefjes.
Doe er nog vijf druppels melk bij. Is de kleur van de schaduw nu donkerder of lichter geworden?
Š Stichting C3 Postbus 158 2260 AD Leidschendam tel: 070 337 87 88 info@c3.nl www.c3.nl/kids
Vormgeving Marc de Boer, Ori Ginale
Ontwikkeling Karin Gubbens
Wist je dat je met nanodeeltjes spinnendraad sterker kan maken? Wetenschappers hebben nanodeeltjes aan spinnendraad geplakt, waardoor het draad sterker wordt. Met vier versterkte spinnendraden kan je zelfs een ei optillen!
Oplossing raadsel: een gat in de heg
17
winadoe
Dit is een wedstrijdje waarbij twee mensen om het eerst een fles moeten leegmaken. Nee, de grote zuipschuiten hebben geen voordeel, want je moet de fles niet leegdrinken, maar gewoon uitgieten. Vul twee gelijke flessen met water. Zorg ervoor dat ze even vol zijn. Vraag aan iemand die dit JCWeetje nog niet gelezen heeft om je tegenspeler te zijn. Dan ben je immers zeker dat je wint, want ik ga je nu leren hoe. Het water moet zo vlug mogelijk uit de fles, dat staat vast, maar moet er niet nog iets anders gebeuren? Wat zit er in de fles wanneer het water eruit is? Inderdaad, er moet niet alleen water uit de fles, er moet ook lucht in de plaats komen, anders zal de druk binnen de fles niet meer dezelfde zijn als daarbuiten. Het probleem is echter dat deze twee - lucht in de fles en water uit de fles - tegelijk moeten gebeuren.
Als je de fles gewoon omdraait, zal het water er met horten en stoten uitkomen: telkens een beetje water uit de fles, een beetje lucht erin, een beetje water eruit, een beetje lucht erin ... Dit neemt heel wat tijd in beslag en je riskeert nog te morsen ook. Het kan sneller en mooier wanneer je de fles omdraait en er vervolgens een flinke draai aan geeft. Dan ontstaat er in de fles een draaikolk. Langs de randen stroomt het water naar buiten. In het midden van de draaikolk is er een soort opening langs waar de lucht naar binnen kan. Verlies de lucht dus nooit uit het oog! Het is een stof als alle andere en ze neemt bijgevolg ook plaats in.
LUCHT NEEMT VOLUME IN. We hebben dit proefje ook zelf uitgevoerd. Het resultaat vind je op www.jcw.be/kiddoe.
Bron: “De proefjeskoffer�, Winadoe vzw - http://users.telenet.be/Winadoe/
18
wistjedat
WAAROM GAAT EEN BIJ DOOD ALS HIJ STEEKT?
WAAROM WORDT MIJN SPUUG TIJDENS HET SPORTEN KLEVERIG EN VAST?
De angel van een honingbij is met weerhaakjes uitgerust en blijft zo stevig in de huid van een mens steken. Het dier moet zich letterlijk van zijn angel losrukken om weer weg te komen. Daarbij raakt hij zo ernstig gewond dat hij doodgaat. Een angel is primair gemaakt om andere insecten te steken; dit doet hij in de zachte delen zodat hij zijn angel kan terugtrekken en nogmaals steken. Daarvan gaat de bij niet dood.
Een mens produceert tijdens een etmaal ongeveer 700 milliliter spuug. Dat bestaat voor het grootste deel uit water, maar ook eiwitten, enzymen en elektrolyten. Hoe dik spuug wordt, is bepaald door de hoeveelheid slijm die erin zit. Wie gaat sporten, krijgt slijm uit de longen in de mond, waardoor het spuug slijmerig aanvoelt.
WAAR KOMT HET SPREEKWOORD ‘OM DE HAVERKLAP’ VANDAAN? Het verwerken van het graan gebeurde vroeger met de hand. De halmen werden na de oogst op het erf gelegd en de boer sloeg erop met een dorsvlegel om het graan van het kaf los te kloppen. Het dorsen duurde lang en was zwaar en vooral eentonig werk. De boer was dagen bezig om met zijn vlegel ontelbaar veel ‘haverklappen’ te geven en duidt dus op een vaak terugkerende gebeurtenis.
WAAROM HEBBEN DE VOORWIELEN VAN VRACHTWAGENS UITSTULPENDE VELGEN, EN DE OVERIGE WIELEN HOLLE VELGEN? Volgens het vakblad Truckstar zijn de velgen voor en achter allebei uitstulpend. De achterwielen zijn naar de andere kant gedraaid, met de bolle kant naar elkaar toe. Zo kunnen ze met dezelfde bouten op de achteras worden vastgezet. Vooraan zijn de bolle velgen naar buiten gericht, wat meer ruimte schept voor het stuurmechanisme.
Bron: Quest scheurkalender 2011 (G+J uitgevers C.V.)
19
19
Openluchtmuseum Bokrijk
EEN GOED GEVULDE ZOMER IN BOKRIJK In juli en augustus is het Openluchtmuseum van Bokrijk 7 dagen op 7 geopend en kan je weer helemaal terugkeren in de tijd, naar het plattelandsleven van weleer of naar de boeiende jaren 60. Kinderen nemen een duik in de verkleedkoffer of amuseren zich zoals vroeger en leren borduren, popjes maken uit stro of met een oud springtouw springen. Je komt ook te weten hoe onze voorouders vroeger de kost verdienden. Het aanbod aan ambachtslui wisselt dagelijks. ELKE ZONDAG BOKRIJKDAG Op de zondagse Bokrijkdagen valt er nóg meer te beleven voor klein en groot. Ontdek de kunst van het vakmanschap en steek zelf de handen uit de mouwen. De kinderen leven zich elke week uit in het knutselatelier. Elke Bokrijkdag is bovendien verrassend anders:
ZONDAG 13 JULI: BOERDERIJDIEREN IN ACTIE Kom alles te weten over de historische dierenrassen en bekijk de dieren in actie tijdens demonstraties boomslepen met paard, valkenieren of een rondrit met ezel en kar. Waag je kans bij het
20
‘koeschijten’ of het hoefijzerwerpen. De allerkleinsten bezoeken het sprekende schaap of de mobiele kinderboerderij en mogen de varkens helpen voeren.
ZONDAG 20 JULI: STOOMMACHINES IN BEWEGING Bekijk indrukwekkende stoommachines uit het begin van de 20ste eeuw zoals een stoomwals of stoomtractor of één van de vele schaalmodellen. Je kan meerijden in de stoombus of een ritje maken op de miniatuurtrein. ZONDAG 27 JULI: BOKRIJKS VAKMANSCHAP Lemen en vitsen, strodekken, touwslaan of graan malen in de rosmolen… De vakmensen van Bokrijk demonstreren met verve hun kennis en kunde. Ook hedendaagse designers komen aan bod in het open atelier en tonen creatieve ontwerpen op basis van soms eeuwenoude technieken. Kinderen
Openluchtmuseum Bokrijk
krijgen een initiatie in de houtsnijkunst of leren textiel stempelen.
ZONDAG 3 AUGUSTUS: HISTORISCHE KOETSENPARADE Omstreeks 14u trekt er een grootse koetsenparade met meer dan 20 antieke koetsen en mooi uitgedoste gezelschappen door het Openluchtmuseum. Je kan ook ambachtslieden zoals de hoefsmid of wagenmaker aan het werk zien.
ZONDAG 24 AUGUSTUS: KETNET CHECKLIST-DAG Een dag boordevol supercoole activiteiten voor kinderen van 4 tot 12 jaar zoals zelf met de tractor rijden, een dier verzorgen of leuke trucjes leren om iemand mee beet te nemen. Met optredens van de Ketnetband, de Juniors van ‘Eurosongforkids’ en ontmoetingen met de Ketnet-wrappers. Kinderen die verkleed komen, krijgen gratis toegang. ZONDAG 31 AUGUSTUS: TERUG NAAR SCHOOL Daags voor de schoolpoorten weer openzwaaien, kan je in het dorpsschooltje al les komen volgen zoals dat 100 jaar geleden gebeurde. Op de boerderij ervaren de kleinsten hoe het was om na schooltijd mee te helpen met het dagelijkse werk. Of speel met het hele gezin spelletjes van vroeger.
PRAKTISCH
ZONDAG 10 AUGUSTUS: DE BOKRIJKSPELEN MET BELGISCH KAMPIOENSCHAP TOUWTREKKEN Kom de sporters aanmoedigen, test je eigen kracht en waag je met het hele gezin aan de Bokrijkspelen. Zo maak je kennis met een brede waaier aan volkssporten en -spelen van vroeger. ZONDAG 17 AUGUSTUS: REUZENOPTOCHT Bewonder de vele reuzen en ga met hen op de foto of bouw zelf mee aan een mini-reus. Vanaf 14u45 trekken alle reuzen door Bokrijk tijdens een grootse optocht.
Bokrijkdagen = elke zondag in de zomervakantie vanaf 6 juli, met uitzondering van 24 augustus Ketnet checklistdag. Nog tot en met 28 september 2014 is het Openluchtmuseum met De sixties geopend van 10 tot 18 uur. Gesloten op maandagen, behalve de maandagen in de zomervakantie en feestdagen. Tarief Openluchtmuseum: tot 3 jaar gratis. 3 tot en met 12 jaar: €1. Vanaf 13 jaar €10 Tarief Openluchtmuseum met De sixties: tot 3 jaar gratis. 3 tot en met 12 jaar: €2. Vanaf 13 jaar €15. Parking: €5 - Meer info: www. bokrijk.be - www.bokrijk.be.
21
Techniek, technologie en wetenschap
DE EERSTE STAPPEN VAN DE LUCHTVAART Door Emilie Laverge & Gert-Jan Andries ‘De wens om te vliegen hebben we van onze voorouders die … met afgunst keken naar de vogels die vrij door het luchtruim vlogen … hoog in de lucht over onbegrensde wegen …’ (Wilbur Wright) Vogels zien vliegen heeft de mens al eeuwenlang vol verlangen laten dromen om zelf te vliegen. Veel culturen kenden dan ook legendes en mythes waarin deze wens een grote rol speelde. Er werd verteld over de meest uiteenlopende luchtwaardige toestellen, variërende van vliegende strijdwagens van goden getrokken door allerlei beesten tot de bezemstelen van heksen.
2 De theorieën van de middeleeuwse monnik Roger Bacon kunnen als eerste pogingen beschouwd worden om tot praktische vliegresultaten te komen. Hij was de eerste die de lucht voorstelde als een onzichtbare vloeistof waarop een voorwerp zou drijven indien dat lichter dan de lucht was. Hij ontwierp zelf een koperen cilinder die zou kunnen stijgen indien deze met hete lucht gevuld zou worden. Bacon werd echter niet begrepen door zijn medemens uit de 13de eeuw en werd onder andere beschuldigd van hekserij.
22
1
Het meest gekende verhaal is er eentje uit de Griekse mythologie o v e r Daedalus en zijn zoon Icarus. De architect ontwierp reusachtige vogelvleugels om te kunnen ontsnappen uit zijn gevangenschap op Kreta. Deze vleugels waren gemaakt van was en veren en werkten verrassend genoeg. Zijn roekeloze zoon vloog helaas te dicht bij de zon waardoor de was smolt en bekocht het met zijn leven.
3 De volgende opmerkelijke pionier was de homo universalis van de renaissance, Leonardo da Vinci. Hij liet zich bij zijn ontwerp door de op- en neergaande bewegingen van de vleugels van vogels inspireren. Leonardo wist dat de mens nooit zou kunnen vliegen met gewone vleugels. Hij had namelijk lange tijd vogels bestudeerd en vastgesteld dat ze de helft van hun spieren gebruiken om te vliegen iets wat de mens uiteraard niet kan. Bijgevolg ontwierp hij de ornithopter, speciale vleugels met kleppen die geopend zouden worden bij het opstijgen en gesloten bij de landing. Tegenwoordig wordt ditzelfde principe gebruikt bij moderne vliegtuigen. Da Vinci heeft zo’n 400 schetsen gemaakt van verschillende toestellen en hij heeft een aantal vliegpogingen ondernomen, maar heeft helaas nooit kunnen vliegen.
Techniek, technologie en wetenschap
4 Het concept lichter dan lucht werd in de 16de eeuw opnieuw van onder het stof gehaald. De Italiaan Francesco Lana de Terzi lanceerde het idee van een luchtschip. Dat zou hij in de lucht
houden met behulp van grote vacuüm bollen. Zijn plan werd nooit tot uitvoering gebracht, maar het vormde echter wel de inspiratie voor de uitvinders van de luchtballon.
5 In het jaar 1783 kwam in Frankrijk de eerste heteluchtballon van de grond. De eigenaars van een papierfabriek, de gebroeders Montgolfier experimenteerden al een tijd met papieren ballonnen die ze lieten stijgen met behulp van hete lucht en in het najaar van 1783 volgden succesvolle testritten en demonstraties voor onder andere koning Lodewijk XVI te Versailles. In datzelfde jaar kwam Jacques Charles op de proppen met zijn waterstofballon. Op het einde van de 18de eeuw had de mens dus eindelijk het luchtruim veroverd. Toch bleef de wens om echt als een vogel door de wolken te scheren. Men stortte zich in de 19de eeuw dan ook volledig op de basisprincipes van het vliegen.
6 Otto Lilienthal was de eerste persoon die de mens liet vliegen in een vliegtuig. Zijn ontwerp was niet zoals dat van de vogelachtige toestellen van zijn vele voorgangers, maar een soort zweefvliegtuig. In 1894 legde hij een afstand van ongeveer 200 meter af door van een 15 meter hoge kunstmatige heuvel af te springen. Lilienthal kwam zelf om tijdens één van de proefvluchten met zijn zweefvliegtuigen. Volgens getuigen waren zijn laatste woorden “Opfer müssen gebracht werden!” of “Er moeten nu eenmaal offers gebracht worden!”. Hij zou niet de enige zijn. Het idee dat de mens zou kunnen vliegen hebben veel dapperen (en dwazen) met de dood bekocht.
23
Cultuurkriebels
STYLOMETRIE EN VEILIG INTERNET: JE SCHRIJFSTIJL VERRAADT WIE JE BENT Door Walter Daelemans, Leona Van Vaerenbergh en Claudia Peersman
Wie al eens gebruik maakt van automatische vertaling (Google Translate) of spraaktoe gang (bijvoorbeeld SIRI op Apple iPhones), ervaart dat de computertaalkunde goed op weg is naar bruikbare resultaten. Een belangrijke tak van de computertaalkunde houdt zich bezig met het ontwikkelen van technieken voor het begrijpen van tekst.
uitdrukkingen en zinsstructuren. Die informatie kan geanalyseerd worden om zo het profiel te bepalen van wie een tekst geschreven heeft. Er zijn verbanden ontdekt tussen schrijfstijl en gegevens als leeftijd, geslacht en locatie, maar ook tussen schrijfstijl en minder voor de hand liggende eigenschappen als persoonlijkheid, opleidingsniveau, ideologie, psychose en zelfs vroege aankondigingen van dementie.
STYLOMETRIE
Aan de Universiteit Antwerpen werken onderzoekers aan maatschappelijk relevante toepassingen van stylometrie. Daartoe behoren methodes om de activiteiten van pedofielen in sociale netwerken te detecteren of gevallen van cyberpesten op te sporen. Automatische analyse van deze teksten is een voorbeeld van “big data mining”. Er wordt gewerkt met grote hoeveelheden tekst en bijhorende informatie over het profiel van de auteur van elke tekst. Om het verband tussen combinaties van tekstkenmerken en profielkenmerken
Sinds kort worden deze technieken ook met succes gebruikt om informatie over de auteur van een tekst te kennen: man of vrouw? Welke leeftijd? Uit welke regio afkomstig? Deze tak van de computertaalkunde wordt computationele stylometrie genoemd en levert al bruikbare resultaten op. Onze schrijfstijl verraadt wie we zijn. Meisjes, jongens, chatters van verschillende leeftijdsgroepen gebruiken verschillende woorden,
24
Cultuurkriebels
te berekenen, worden zelflerende technieken gebruikt (machine learning). Dat resulteert in een “classifier”, een systeem dat in staat is om voor nieuwe teksten met enige zekerheid het profiel van de auteur te voorspellen. GROOMING Dit profiel kan vergeleken worden met het profiel dat die persoon zelf in het sociale netwerk opgeeft. Pech voor pedofielen! Een mogelijke ‘mismatch’ kan volledig automatisch gevonden worden: een 30-plus man die zich heeft ingeschreven als vijftienjarig meisje valt door de mand. Als de conversaties ook nog wijzen op ‘grooming’ (pogingen om in contact te komen met het slachtoffer of om dingen gedaan te krijgen), kan een alarm gestuurd worden naar de moderator van het sociale netwerk. Volgens de politie komt het niet veel voor, maar het kan dat de dader probeert om het taalgebruik te imiteren dat bij zijn of haar fictieve leeftijd past.
Om te testen of onze software hiertegen bestand is, hebben we een experiment uitgevoerd waarin een aantal volwassen vrijwilligers zich voordeden als tieners en chatten met echte tieners aan wie werd verteld dat ze een sociaal netwerk zouden uittesten. De volwassenen moesten proberen van de tieners informatie te weten te komen: hun naam, school, adres, maar ook andere informatie, die in deze context onschuldig was maar bij slechte bedoelingen gevaarlijk kan zijn. Opvallend hoe vaak en hoe veel cruciale informatie de tieners met onbekenden delen. Voor onze software waren de resultaten positief. Het blijkt erg moeilijk om de chatstijl van de doelgroep te imiteren, zelfs voor volwassenen die er in nauw contact mee staan (bijvoorbeeld leraren). Deze toepassingen van de computationele stylometrie tonen hoe kennisinstellingen en maatschappelijke actoren nuttig kunnen samenwerken.
Onze schrijfstijl verraadt wie we zijn. Meisjes, jongens, chatters van verschillende leeftijdsgroepen gebruiken verschillende woorden, uitdrukkingen en zinsstructuren
25
Tegen 1800 was in Europa al meer dan de helft van de biomassa die opgeslagen lag in onze bossen omgespit naar landbouwgrond en opgestookt in fornuizen en kachels …
Extra
VAN BIG BANG TOT KRINGLOOPPAPIER Door Druk In De Weer
Er is veel te doen rond opwarming, CO2, broeikaseffect … Wij zijn ons eigenlijk weinig bewust van de vreemde “grote” geschiedenis van onze planeet. www.chronozoom.com is een prachtinitiatief dat probeert de zaak op een visueel overtuigende manier duidelijk te maken. Springen we maar al gauw van de “big bang” (13,6 miljard jaar geleden) naar het ontstaan van ons zonnestelsel en de vorming van onze aarde (4,57 miljard jaar geleden). Dan zien we dat de aarde razendsnel afkoelt, een korstje krijgt met diepe waterplassen (oceanen) en dat reeds 4 miljard jaar geleden meteen het leven op het toneel verscheen. En van dan af wordt een gigantische CO2/zuurstofpomp op gang getrokken. De aarde, en haar zusje “links” (Venus) en haar broertje “rechts” (Mars) kennen op dat moment alle drie een bijna gelijke atmosfeer: zonder vrije zuurstof (of zuurstofgas = O2) maar met meer dan 95 % CO2. En dan hebben wij daar toch geluk gehad. Venus heeft en had een dikke atmosfeer (en draait stukken dichter bij de zon) met een stikkend broeikaseffect tot gevolg en een gemiddelde temperatuur aan haar oppervlak van 480 °C. Geen leven mogelijk dus, gewoon al omdat er geen vloeibaar water kan bestaan. Mars is een flink stuk kleiner en kan hierdoor zijn
26
atmosfeer niet goed bijhouden: de “lucht” is er zeer ijl. Geen betekenisvol broeikaseffect en ook verder van de zon zodat de gemiddelde temperatuur er -63 °C is. Ook al geen leven mogelijk! Leven (cellen, bacteriën …) is heel erg afhankelijk van vloeibaar water. Geen waterdamp, geen ijs, maar vloeibaar water. Onze moeder Aarde heeft dan ook van bij haar ontstaan, en dit tot op het huidig ogenblik, alles in het werk gesteld om in de eerste plaats de temperatuur binnen levensvatbare grenzen te krijgen.
“Ontbossing? In het Westen hebben we ons huiswerk al lang gedaan” Door fotosynthese in de oceanen, platentektoniek en later de groene planten is het overgrote deel van de CO2 uit de atmosfeer weggehaald en opgeslagen in de biosfeer en de diepere aardkorst. Veel van die CO2 is gesplitst, de koolstof (C) werd ingebouwd in het leven. Het “afvalproduct” is zuurstofgas (O2) in de atmosfeer dat leven buiten het water mogelijk maakt - en dat in de hogere stratosfeer als ozon (O3) een beschermend dekentje
Extra
spreidt door de dodelijke ultravioletstraling van de zon op te slorpen. De aarde heeft danig gepompt en vastgelegd, zodat de dampkring nu nog uit 0,038 % CO2 bestaat. Op een eerder miraculeuze wijze heeft het wegpompen van CO2 gelijke tred kunnen houden met de almaar harder brandende zon. En is zo gekomen tot een zeer delicaat evenwicht dat het leven (ons leven!) mogelijk maakt. Bijna alle koolstof is weggezonken in de aardkorst of opgeslagen in de biomassa op aarde. Een zeer klein aandeel circuleert nog rond, als bouwstof van het leven die door de ademhaling weer in circulatie komt. Dit is een natuurlijke kringloop: verbranden van hout, composteren van gewassen, erosie van gesteenten … dat alles maakt terug koolstof vrij die ingebouwd wordt in nieuwe planten (of plankton) en opgegeten wordt door de dieren en mensen.
Verspreiding van de bossen in Centraal-Europa in 900 en 1900
En dat gaan wij - leerling-tovenaars - nu verknoeien. De beschreven (snelle) kringloop wordt grondig verstoord door menselijke activiteiten, namelijk door ontbossing. Dat is nu in de tropen aan de gang, maar we moeten ons niet te veel op de borst kloppen. In het Westen hebben we ons huiswerk al lang gedaan. Tegen het jaar 1800 was in Europa al meer dan de helft van de biomassa die opgeslagen lag in onze bossen verdwenen: omgespit naar landbouwgrond en opgestookt in fornuizen en kachels, en in de houtskoolovens van de ijzerproductie. Net op tijd dus om de tweede grote verstoring in gang te zetten, ditmaal van de trage kringloop.
“Het belooft echt niet te beteren als je ziet hoe verlekkerd oliemaatschappijen en regeringen nu ook schaliegas aanboren” Waar langzaam maar zeker gigantische volumes biomassa (en carbonaten van de slijtende rotsen) onder water of onder land bedolven worden en even langzaam maar zeker in de diepe aardkost worden getrokken door de schuivende continentale platen, daar slaagt de mens er mooi in, een flink stuk terug boven te halen door het ontginnen van fossiele brandstoffen. Steenkool, olie en gas worden nog steeds in fors groeiende hoeveelheden bovengehaald en naar de atmosfeer verstookt. En het belooft echt niet te beteren als je ziet hoe verlekkerd oliemaatschappijen en regeringen nu ook “schaliegas” aanboren en alles inzetten op ondergrondse verbranding van diepe of onderzeese steenkoollagen (nog eens goed voor 15 biljoen ton koolstof). Hier spelen we echt met vuur: het delicaat evenwicht kan verloren gaan. Papier heeft met de twee kringlopen te maken: met ontbossing en met energieverbruik. Als groene drukker kan Druk In De Weer alleen maar zeer warm het gebruik van kringlooppapier aanbevelen. Papier zoals wat je nu in handen hebt. Want met nieuw papier zitten we echt niet goed in de koolstofkringloop. En er zijn ook wel nog andere problemen verbonden aan nieuw papier. Daarover verneem je meer in het volgend nummer …
Druk In De Weer kiest ervoor om enkel op kringlooppapier te drukken
27
Extra
NIEUWE WORKSHOPS Net op de valreep voor de zomervakantie presenteert JCW nog twee nieuwe techniekworkshops. Samen met Yvon Masyn van Masynmachien maak je een eigen hovercraftmodel en een zonne-theremin. Ben je nog op zoek naar een boeiende en creatieve activiteit voor jou en je vrienden? Boek dan nu deze gloednieuwe workshops!
HOVERCRAFTS (6-tot 18-jarigen) Een hovercraft is een luchtkussenvoertuig dat zweeft over land en water. Tijdens deze workshop bouwt elke deelnemer een werkend hovercraftmodel aan de hand van piepschuim, tape en een plastiek zak. De propeller wordt aangedreven door een kleine elektromotor en 2 AA-batterijen. De hovercraft kan worden ingesteld om rechtdoor te gaan of in rondjes te bewegen.
MUZIEK MAKEN OP ZONNE-ENERGIE
(6- tot 15-jarigen)
Een zonne-theremin is een elektronisch muziekinstrument dat werkt op zonne-energie en dat je bespeelt zonder aan te raken. Een zonnecel is niet alleen de energiebron, maar de hoeveelheid zonlicht dat op de zonnecel valt, bepaalt ook de toonhoogte van het instrument. Door met schaduw en licht te spelen maak je muziek. Elke deelnemer bouwt de elektronische schakeling en steekt die in een mooi te versieren doosje.
PRAKTISCH - Vaste kost van â‚Ź 180,00 per workshop + variabele vervoerskost (â‚Ź 0,33/km te vertrekken vanuit Landegem) - De workshop duren telkens ongeveer 3 uur en zijn afgestemd op een groepje van minimum 4 en maximum 15 kinderen. Zelf dien je 1 begeleider te voorzien. - Voor deze workshops voorziet onze begeleider heel wat materiaal dat op tijd besteld moet worden. Gelieve hier rekening mee te houden en ongeveer 4 weken op voorhand te reserveren.
28
Verdere praktische informatie kan je vinden op onze website. Meer info over Masynmachien: http://www.instructables.com/ id/masynmachiens-workshops/ Reserveren? Neem contact op via veerle@jcw. be of via 02 252 58 08
BOEKENTIPS
Historische Historische JCWeetjes JCWeetjes
Ik word muzikant! - Claire Laurens, met illustraties van Marion Puech Een piano uit lege flessen knutselen en een gitaar maken van een schoenendoos en elastiekjes. Opzwepende ritmes toveren uit sambaballen van yoghurtpotjes of vrolijke melodietjes spelen op een zelfgemaakte xylofoon. Stap voor stap, en met handige illustraties, ontdekken kinderen aan de hand van dit boek hoe ze deze instrumenten in elkaar knutselen. Ik word muzikant! is het geknipte doeboek voor kinderen die houden van muziek én van muziek maken. Vanaf 7 jaar, 32 p., € 14,95 Zoek en vind de dino’s Kinderen kunnen hun speurtalent loslaten op dit reuzegrote zoekboek vol dino’s. Ze reizen miljoenen jaren terug in de tijd en ontdekken meer dan honderd dino’s en andere dieren uit de prehistorie. Spelenderwijs leren ze welke dieren er op aarde leefden voor de dino’s, welke dinosauriërs er leefden op het land, in de lucht en in het water en maken ze kennis met de eerste zoogdieren. Een boek voor uren zoekplezier! Voor alle leeftijden, 10 p., € 15,00 Doodgraag - Gerda Van Erkel Dorian is achttien en geniet van een onbezorgd leventje. Op een dag vindt hij een aangespoelde voetbal, waar Japanse tekens op staan. Dorian is ervan overtuigd dat de bal te maken heeft met de tsunami die in 2011 de kust van Japan verwoestte. Vanaf dan neemt de bal zijn leven over. Samen met Alisha, zijn vriendin, reist hij naar Japan. Ze zien er met eigen ogen welke diepe littekens de tsunami in het landschap en in het leven van de mensen achterliet. Een intrigerende jeugdroman met een magisch-realistisch tintje. Vanaf 12 jaar, 144 p., € 15,95 Het mysterie van de smokkelaar - Hedwig Van de Velde De veertienjarige Sel verdient een centje bij als bagagedrager voor de passagiers van de drukke veerboot tussen Sint-Anneke en Antwerpen. Daar ontmoet hij Katrien, de knappe dienstmeid van een rijke advocaat. Hij valt voor haar en kan alleen nog maar aan haar denken. Maar dan duikt na jaren afwezigheid plots zijn vader op. Niet veel later wordt Mon, de beste vriend van Sel, zieltogend teruggevonden. Sel wordt verdacht van de aanslag op Mon. Met de hulp van Katrien komt hij vrij. Samen gaan ze op zoek naar de echte dader. Moeizaam komen ze een bende smokkelaars op het spoor. Een spannende plot, een liefdesverhaal en een vleugje geschiedenis! Vanaf 12 jaar, 168 p., € 15,95 Reinhart - Ludo Enckels Reis mee naar het hoogtepunt van het riddertijdperk aan het begin van de 12e eeuw. We maken kennis met Wolfram, zoon van de heer van Groenenk, die alles achterlaat op zoek naar zijn geliefde Magdalena. Zijn reis brengt hem door heel Europa tot in het Midden-Oosten. Tijdens zijn zwerftocht trekt hij niet alleen ten strijde in gewelddadige toernooien en wrede kruistochten, maar vecht hij ook voor de liefde en voor zijn idealen. Een wervelende roman! Vanaf 12 jaar, 320 p., € 22,50
29
BREINBREKERS BREINBREKER 1 Hoe kun je vijf honden en drie katten op een veld van vijf bij vijf hokjes zetten op zo’n manier dat een hond geen kat tegenkomt als hij vanaf zijn hokje horizontaal, verticaal, en diagonaal gaat.
BREINBREKER 2 Los de rebus op. Een rebus is een woordpuzzel waarin afbeeldingen gebruikt worden om woorden of woorddelen voor te stellen. Bij de afbeeldingen staan letters die toegevoegd, verwijderd of vervangen moeten worden.
BREINBREKER 3 Dit is een sudoku: een puzzel met een aantal reeds ingevulde vakjes. De kunst is de overige vakjes ook in te vullen op zo'n manier dat in elke horizontale lijn én in elke verticale kolom de cijfers 1 tot en met 9 één keer voorkomen. Bovendien is de puzzel onderverdeeld in negen blokjes van drie bij drie, die elk ook weer eenmaal de cijfers 1 tot en met 9 moeten bevatten. (Oplossing is het getal van drie cijfers in de vakjes ABC)
30
DOE MEE EN WIN Geef het juiste antwoord op minimum twee van de drie breinbrekers op p. 30 en win dit leuke boek Ik word muzikant van Claire Laurens, met illustraties van Marion Puech. Stuur ons jouw antwoorden, samen met je naam en adres:
per post naar het adres JCW, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde
per fax op het nummer 02 253 39 14 per mail naar het adres jcweetje@jcw.be
Antwoorden van JCWeetje 2014, nr. 2: 1. Je past de eerste sleutel op 3 dozen: als hij op niets gepast heeft, weet je dat hij op de vierde doos past (3 beurten). De tweede sleutel pas je op 2 van de 3 resterende dozen. Als de sleutel niet gepast heeft, hoort bij de derde doos (2 beurten). Neem de derde sleutel en pas hem op 1 van de 2 resterende dozen. Als hij niet past, past hij op de andere doos (1 beurt). De laatste sleutel past op de overblijvende doos. Dus 3 + 2 + 1 = 6 beurten. 2. Rebus: reisleiding. 3. Sudoku: 922
COLOFON Verantwoordelijke uitgever: Anne-Lize Kochuyt / Redactie: Anne-Lize Kochuyt, Annick Van den Eynde, Bart Bynens, Claudia Peersman, Ellen Flamaing, Emilie Laverge, Florence Van Driel, Gert-Jan Andries, Leona Van Vaerenbergh, Lode Melis, Nina Antonissen, Petra Nooyens, Sven Vervloet, Tine Simoens, Veerle Breugelmans, Walter Daelemans / Coördinatie publicaties: Bart Bynens / Layout: pnuts.be / Coverfoto: Wetenschapsexposé, Brussel, 26 april 2014
De auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun bijdragen.
Het JCWeetje wordt ondersteund binnen het Actieplan Wetenschapscommunicatie, een initiatief van de Vlaamse Overheid. Onder de Hoge Bescherming van Zijne Majesteit de Koning
31
WANDEL JE MEE OVER DE PONTONBRUG AAN DE SCHELDE? In het kader van onze “All quiet on the western front”-activiteiten ter herdenking van de Eerste Wereldoorlog is JCW ook van de partij om over de pontonbrug over de Schelde te wandelen op zondag 5 oktober 2014. Tijdens het weekend van 3-4-5 oktober 2014, wordt namelijk een tijdelijke pontonbrug over de Schelde aangelegd. Het Belgisch en Nederlands leger slaan hiertoe de handen in elkaar. De brug refereert naar de pontonbrug over de Schelde in 1914 en symboliseert het slaan van een brug tussen generaties en de evolutie van een oorlogsbrug (in 1914) naar een vredesbrug (in 2014). JCW heeft een (beperkt) aantal tickets klaarliggen. Op zondag 5 oktober wandelen we tussen 18 en 19 uur over de pontonbrug, even voor zonsondergang. We starten onze activiteit al om 14 uur, hierna vallen we 't Stad binnen. Tijdens de middag worden we overstelpt met toffe activiteiten. Voor we over de pontonbrug marcheren eten we nog vlug een echt soldatenmaal, frietjes! Tijdig inschrijven is dus de boodschap! Voor wie? voor 8- tot 30-jarigen Waar? Antwerpen Wanneer? zondag 5 oktober 2014, 14 tot 20 uur Prijs?
€ 12,00
Deze activiteit wordt mede mogelijk gemaakt dankzij de steun van het Federale Organisatiecomité voor de Herdenking van de Eerste Wereldoorlog.
Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde Tel. 02 252 58 08 - Fax: 02 253 39 14 info@jcw.be - www.jcw.be
www.facebook.com/JCWvzw www.twitter.com/JCWvzw
Om in te schrijven op de JCW nieuwsbrief, mail naar nieuwsbrief@jcw.be