JCWeetje nr. 2, , april-mei-juni 2015 - driemaandelijkse uitgave van Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, landelijk erkende jeugdvereniging v.u.: Anne-Lize Kochuyt, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde | ontwerp: peanutsandhoney.be
JCWEETJE JEUGD, CULTUUR & WETENSCHAP
Grote Een en kleine ruimteraadsels geschiedenis van BelgiĂŤ p. 10-11 p. 8-9
Zelf aan de slag Wie wind zaait, als zal programmeur energie oogsten p. 24-25 22-23
Robocup Junior Op stap met p. 26-27 Belgae en Batavi p. 28-29
Beste JCW’ers “Homo Universalis” = de universele mens, een begrip uit de 15e eeuw waarmee men een persoon bedoelt die al zijn mogelijkheden en vaardigheden ontwikkelt, dus zowel een atletisch lichaam, als een scherp verstand in alle wetenschappen en de kunsten. In onze huidige maatschappij is dit begrip spijtig genoeg vervaagd. Ons heel onderwijssysteem is zodanig gespecialiseerd dat je verplicht bent om een heel precieze studiekeuze te maken. Je studeert voor biochemicus, elektromechanicus, leerkracht, historicus, bakker, taalkundige, kapper ... Wat dus maakt dat we allemaal specialisten geworden zijn en de totaalvisie van een universele mens verliezen. En toch, zo nu en dan, kom je iemand tegen die het totaalbeeld van de universele mens vertegenwoordigt. Al zappend kwam ik op een documentaire over Daan Roosegaarde. Een kunstenaar, ontwerper, visionair, uitvinder, kortom de moderne Leonardo da Vinci. Hij werkt met licht en techniek en creëert prachtige installaties die ons als toeschouwer doen dromen. Alleszins, mij toch zeker! Eén van zijn realisaties is het Van Gogh fietspad:
je fietst als het ware op de turbulente wolkenhemels uit Van Gogh zijn schilderijen of je kijkt elke avond naar een regenboog op het Amsterdams treinstation. Allemaal stuk voor stuk pareltjes van ontwerpen die ons al toevallige passant doen glimlachen, doen nadenken, plezier laten beleven ... Maar wat me raakte was dat Roosegaarde over zijn schooltijd vertelde en dat hij toen het advies kreeg dat hij toch wel eens een keuze moest maken wat hij wou worden, want door met alles tegelijk bezig te zijn, zou hij nooit een diploma behalen. Dat is spijtig, dat ons onderwijssysteem niet in staat is om te zorgen dat er ruimte is voor iedereen: voor diegenen die goed weten wat ze willen, maar ook voor diegenen die veel in zich hebben en die nog zoeken naar de juiste weg. En toch: het bewijs dat het kan, is er, als je het verhaal van Daan leest. Mij heeft het zeker geïnspireerd om volop met JCW de ruimte te bieden aan jongeren die zich wel in alle richtingen willen ontwikkelen en die zowel interesse hebben in de kunsten als in de wetenschappen. (Voor wie meer info wil: www.studioroosegaarde.net)
INHOUD
2
3
Historische JCWeetjes: straffe koffie: een musketier op de maan
21
Boekentips
7
Ledenblad: partners in 2015 van onze ledenvereniging
22
Bokrijk: draai één dag mee in het gezinsleven 100 jaar geleden
8
Extra: leven in pakjes
24
10
Ruimtekids: grote en kleine raadsels in de ruimte
Techniek, Technologie en Wetenschap: zelf aan de slag als programmeur
26
Breinbrekers
12
Wistjedatjes
28
13
Kiddoe
Cultuurkriebels: op stap met Belgae en Batavi
15
Activiteitenkalender
30
Flashback: onze afgelopen activiteiten in beeld
Historische JCWeetjes
STRAFFE KOFFIE: EEN MUSKETIER OP DE MAAN door Lode Melis
De echte Cyrano de Bergerac leefde van 1619 tot 1655. Iedereen denkt altijd dat Cyrano zijn voornaam is en de Bergerac zijn achternaam. “Cyrano de Bergerac” is zijn achternaam, zijn voornaam was Hector.
EEN MUSKETIER OP DE MAAN In 1897 bracht de Franse schrijver Emile Rostand een toneelstuk op de planken over een musketier met een heel grote neus, “Cyrano de Bergerac”. Cyrano wordt verliefd op de mooie Roxanne maar die heeft al een andere musketier op het oog. Volgens Cyrano slaat alles tegen omdat hij zo een lange neus heeft. Teleurgesteld schrijft hij haar brieven en doet net of die van zijn geliefde komen. En ja hoor … het stuk loopt triest af, maar het is wel heel romantisch.
Van 1619 tot 1655 leefde er in Frankrijk een échte Cyrano de Bergerac en dat was een schrijver en een filosoof, maar wel een vrolijke. Je vond hem meestal bij zijn vrienden aan de tapkast en hij kon aardig met zijn degen overweg. Hij dreef bij voorkeur de spot met het katholieke geloof. Toen hij hoorde dat Galilei door de kerk veroordeeld was omdat hij beweerde dat de aarde rond de zon draaide en niet omgekeerd, nam hij het onmiddellijk voor hem op. Cyrano de Bergerac
3
Historische JCWeetjes
verklaarde zich atheïst en begon giftige stukjes te schrijven. “Ik schrijf met mijn degen” had hij eens gezegd. In een tijd dat de kardinalen Mazarin en Richelieu het in Frankrijk voor het zeggen hadden was dat gevaarlijk! In 1657 schreef hij een grappig boekje: “De Andere Wereld”. Het werd in 1993 in het Nederlands vertaald door Jan Mysjkin en uitgegeven bij Houtekiet. Cyrano de Bergerac vertelt dat hij op de maan geweest is. Eigenlijk gebruikt hij die gefantaseerde reis om kritiek te geven op de samenleving en de politiek van Frankrijk. Zo lopen maanbewoners op handen en voeten en kunnen ze niet begrijpen waarom hij rechtop loopt; je hebt toch vier poten? Ja, denkt Cyrano de Bergerac, we lopen rechtop omdat iedereen dat doet maar is
4
Dit is de echte Cyrano. Net als in het toneelstuk had de échte Cyrano ook een kanjer van een neus!
het daarom wel juist? Zo filosofeert hij verder tot uiteindelijk niets nog zeker lijkt. Heel leuk is zijn eerste poging om de maan te bereiken. Hij hangt allemaal flesjes om die gevuld zijn met dauw. Door de zonnestralen warmen die op en langzaam begint onze held te stijgen. Knotsgek natuurlijk! Maar Jan Mysjkin vertelt erbij dat Cyrano de Bergerac zich baseerde op een kinderspelletje: een ei werd eerst leeggezogen, dan liet je er enkele dauwdruppels inlopen en je sloot het gaatje af met een beetje was. Als je het ei in de zon liet liggen, ging het onder invloed van de warme lucht en de waterdamp eventjes zweven. Kan dat wel? Dat moeten we uitproberen!
Historische JCWeetjes
Cyrano op weg naar de maan!
5
Historische JCWeetjes
VAN PROCESZAK TOT KOFFIEZAK In de late middeleeuwen werden de dossierstukken van een proces niet in een dossiermap opgeborgen, maar in jutezakken gestopt. Tijdens het proces werden de zakken aan een haakje gehangen. Daarom spreken we nu nog over: “de zaak is hangende” en “een zaak aanhangig maken”.
Dit is een echte proceszak uit het stadsarchief van Amsterdam.
wijn. Maar een goede moslim drinkt geen wijn en koffie werd dan ook een tijdje verboden. Er kwamen islamgeleerden aan te pas om dat verbod op te heffen. De Arabieren hadden de boontjes leren kennen in Kaffa in Jemen. Het zou dus ook best kunnen dat koffie gewoon naar Kaffa genoemd werd.
“De Boerenadvocaat” is een schilderij van Pieter Brueghel de Jonge. Je ziet de proceszakken aan nagels hangen.
Op de griffie, het secretariaat van de rechtbank, werden de zakken “geëvangeliseerd”. Dat wil zeggen: er werd een stukje perkament op genaaid waarop de namen van de partijen stonden, bv, Janssens tegen Peeters. Evangeliseren is een oud Nederlands woord en betekent: nauwkeurig onderzoeken en verzamelen. Na het proces kregen de zakken een nummer en werden op zolder opgeborgen. Iemand die zijn hele leven in het archief van Mechelen werkte, kwam met een sterk verhaal. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen er gebrek was aan alles en nog wat, konden ze nergens koffiefilters krijgen. Toen hebben ze die proceszakken daarvoor gebruikt! Hoe zou koffie smaken die gefilterd is in zakken die een paar honderd jaar op zolder lagen? KOPJE QAHWA? Het woord koffie komt van het Arabische “qahwa”. Dat betekende oorspronkelijk wijn. Niet zo vreemd want Arabieren vonden koffie even opwekkend als
6
Misschien blijft het koffiedik kijken. Maar dat is iets voor waarzeggers. Bij Turkse koffie bleef het koffiedik in het kopje liggen. Dat kwakte je op een schoteltje. Uit de vorm van die koffiedikvlek kon je weten wat iemand te wachten stond. Probeer het maar eens. Lijkt de vlek op een vis dan betekent dat verdriet. Is het een vogel dan krijg je goed nieuws, en een hart is liefde natuurlijk. Maar het is niet zeker dat het werkt. Wel zeker is dat het Russische woord kófe uit het Nederlands komt. Tsaar Peter de Grote verbleef met enkele Russen een tijdje in Nederland om de scheepsbouw te bestuderen. Zo raakte het woord in Rusland. Een tip. Het schijnt dat Turkse meisjes koffiedik kijken (kahve fali) super vinden. Ga het eens vragen bij de Turkse buren. Anders kan je nog altijd theeblaadjes kijken, ook leuk.
Ledenblad
PARTNERS IN 2015 VOOR ONZE JCW-LEDEN Sinds 2007 is JCW een open ledenvereniging. Iedereen is welkom om aan onze activiteiten deel te nemen, maar wie JCW-lid is, krijgt iets extra. Ten eerste zijn er de kortingen op onze eigen activiteiten: standaard â‚Ź 4,00 korting bij een daguitstap, 5 % bij een activiteit met overnachting en eveneens 5% bij de boeking van een workshop (niet geldig voor elke activiteit of workshop, zie details op onze site). Daarnaast worden af en toe prijzen verdeeld onder onze leden, waarbij de winnaars in onze zeswekelijkse nieuwsbrief bekendgemaakt worden (Ben jij al ingeschreven voor onze nieuwsbrief: http://www. jcw.be/nieuwsbrief-ontvangen). En het derde voordeel wordt geschonken door derden. JCW heeft een aantal partners die kortingen en voordelen bieden aan onze leden. De lijst van deze instellingen en organisaties, met vermelding van het voordeel dat zij bieden, vindt u op onze website, maar hieronder vindt u al een lijst ervan, aan de hand van hun logo!
NOG GEEN LID? Schrijf je in via onze website (www.jcw.be) of via tel. 02 252 58 08. Het lidgeld bedraagt â‚Ź 10,00 per kalenderjaar (van 1 januari tot 31 december).
7
Extra
Plastic vergaat nooit en jaarlijks komen er miljoenen tonnen vers plastic in zee terecht
LEVEN IN PAKJES Door Druk in de Weer
“Er komt alleen plastic bij, er gaat nooit iets af” Niets groeit nog op het veld, alles groeit in de supermarkt. Verpakt en wel. Veelal in kunststof. En zo zetten we wekelijks zakken en zakken plastic afval buiten. Elk jaar wordt 270 miljoen ton plastic geproduceerd. Op een klein deeltje na wordt deze kunststof gemaakt op basis van olie en aardgas. Plastic is niets anders dan fossiele delfstof die zwaar behandeld wordt om lange polymeerketens te vormen.
minuscule of zelfs microscopische bolletjes, die grif opgeslokt worden door plankton, vissen en vogels en uiteindelijk door mensen. En in heel die voedselketen blijft het plastic intact. En jaarlijks komen er miljoenen tonnen vers plastic in zee terecht (en ook op het land). Er komt alleen bij, er gaat nooit iets af.
PLASTIC BLIJFT PLASTIC In eerste instantie is dit proces onomkeerbaar: plastic vergaat niet. Nooit. De zaak kan niet worden afgebroken door de natuur. Er kan wel sprake zijn van fotodegradatie door de inwerking van het ultraviolette zonlicht. Maar dit is alleen het verbrokkelen van plastic tot minuscule schilfertjes. Plastic blijft plastic. Zo drijft er in de Stille Oceaan in de ringvormige stroming tussen Japan en Californië een smurrie van honderden miljoenen ton plasticafval, in
8
Wat heet recyclage? We stapelen de wereld vol met plastic plantpotjes en verkeerspaaltjes
Een marginale fractie wordt gerecycleerd. In de huishoudelijke sfeer is dat een derde - je weet zelf goed genoeg dat de meeste verpakkingen niet in de blauwe zak mogen. Alleen polyethyleen (PET
Extra
en HDPE flessen). En wat heet recyclage? De zaak wordt geperst tot plantpotjes en verkeerspaaltjes, waar we dan ook maar de wereld mee volstapelen. Het gros van het plasticafval gaat in de verbrandingsoven, wat men dan ook recyclage durft noemen (“verbranding met warmterecuperatie”). En of je nu stort (in zee) of verbrandt (al of niet na een korte carrière als plantbakje) - blijft dat het hier om net zo’n fossiele brandstof gaat als stookolie, benzine en steenkool. Verbranding van plastic levert net zoveel CO2-uitstoot. SCHADE VOOR MILIEU EN KLIMAAT Niets van fossiele koolstof kan eigenlijk gerecycleerd worden. Altijd is er schade voor het milieu en het klimaat. Omdat we stoffen uit de ondergrond halen die onze moeder Natuur gedurende de voorbije miljoenen jaren netjes heeft opgeborgen. Steenkool, olie of plastic opdelven verstoort het fragiele evenwicht. En al die extra koolstof komt uiteindelijk in de atmosfeer als broeikasgas met opwarming en verstoring als gevolg. Om te “recycleren”, om dus de kringloop van plastic (of aardolie) te sluiten zou je dat terug diep onder de grond moeten krijgen, maar zet dat maar uit je hoofd; dat lukt ons niet. De term recyclage zou eigenlijk moeten gereserveerd worden voor stoffen die een bovengrondse kringloop doorlopen. Die niet van onderaf in de biosfeer gebracht worden. En dan komen we voor verpakking uit bij papier en karton, dat zich naadloos laat inschuiven in de grote koolstofcyclus in de biosfeer. Op voorwaarde natuurlijk dat elke verbruikte boom opnieuw aangeplant wordt. En ook op voorwaarde dat de cellulosevezels genoeg rondjes draaien door het gebruik van kringlooppapier en kringloopkarton.
Druk In De Weer kiest ervoor om enkel op kringlooppapier te drukken
De productie van nieuw papier verbruikt tot vijf maal zoveel energie als kringlooppapier
PLASTIC BUITEN, KRINGLOOPKARTON BINNEN Want de productie van nieuw papier is niet probleemloos! Ten eerste worden schadelijke chemicaliën gebruikt om het hout kapot te maken. Ten tweede verbruikt de productie van nieuw papier tot vijf maal zoveel energie als de productie van kringlooppapier. Papierfabrieken doen dan wel veel inspanningen om ook op dat gebied de kringloop te sluiten door de eigen houtafval als energiebron te verstoken, maar de sector valt toch nog veel te vaak terug op fossiele energie.
“Plasticafval in de verbrandingsoven durft men ook recyclage noemen als verbranding met warmterecuperatie”
Tenslotte moet de groei van het verbruik van nieuw papier dringend omgekeerd worden om niet nog meer natuurbossen te laten vervangen door snelle en schrale boomplantages. Op die twee punten ligt het kalf gebonden: onze wereld gaat kapot aan CO2-onbalans en dat is ontbossing en opstoken van fossiele brandstoffen. Dat moeten we keren door eerst en vooral plastic buiten te gooien en te kiezen voor kringloopkarton. Uit je doppen kijken dus, volgende keer in de winkel!
9
Ruimtekids Zal deze ExoMars Trace Gas Orbiter binnenkort een verklaring kunnen geven voor de mysterieuze pluimen op Mars?
GROTE EN KLEINE RAADSELS IN DE RUIMTE Door Tine Simoens
PLUIMEN OP MARS In 1997 en later opnieuw in 2012 hebben sterrenkundigen mysterieuze pluimen gezien in de dampkring van Mars. De pluimen gaan zo’n 250 kilometer hoog en ontstaan op enkele uren tijd. Ze blijven soms tien dagen lang zichtbaar. Wetenschappers hebben nu twee verschillende theorieën die de pluimen kunnen verklaren. Voorlopig is nog niet duidelijk welke theorie klopt.
Gelukkig zal de ESA (Europese Ruimtevaartorga– nisatie) in 2016 de ExoMars Trace Gas Orbiter uitsturen, die de atmosfeer van Mars grondig zal onderzoeken. Die zou ons een duidelijk antwoord moeten geven. DONKERE MATERIE/ENERGIE
1. Ijskristallen en stofdeeltjes weerkaatsen zonlicht in een soort wolken in de Marsatmosfeer. Als dit klopt, moeten we tegelijk ook onze bestaande modellen over de werking van de dampkring op Mars grondig aanpassen ... 2. We zien een aurora, poollicht op Mars. Net als de aarde heeft Mars een magnetisch veld. Waar dat magnetisch veld afwijkt door een bombardement aan geladen deeltjes van de zon, kan poollicht ontstaan.
10
De Perseus cluster stuurt vijf maal meer röntgenstraling uit dan verwacht op basis van de massa.
Ruimtekids
De wetenschappers zijn er nog lang niet. Is er nu wel of geen donkere materie? Of moeten we spreken van donkere energie? Voorlopig weten we het nog niet. In de sterrenkunde en met behulp van de ruimtevaart probeert men op al die vragen een antwoord te geven. Het probleem van de donkere materie/energie is een vrij groot en complex probleem. Er werken daarom ook veel mensen tegelijk aan, en ze krijgen daarbij hulp van de XMM Newton satelliet die sinds 1999 in een baan om de aarde cirkelt. XMM-Newton “kijkt” met een bril van röntgenstraling (X-straling) naar verre sterrenstelsels. Door naar röntgenstraling te kijken, is XMM in staat om te kijken hoe “lege vlekken” de omringende sterren en sterrenstelsels beïnvloeden. Die lege vlekken lijken dan wel leeg, maar zijn het helemaal niet! Wanneer wetenschappers de massa van een sterrenstelsel bepalen, verwacht men dat daarbij een bepaalde hoeveelheid röntgenstraling hoort, uitgestuurd door de hete gassen in het sterrenstelsel. XMM vindt bijvoorbeeld bij de Perseus cluster dat er vijf maal meer röntgenstraling uitgestuurd wordt, dan de verwachting op basis van de massa. Dus daar moet heel wat meer massa aanwezig zijn. Alleen kunnen wij dit voorlopig nog niet waarnemen. Wetenschappers gaan er nu van uit dat dit de donkere materie is. Maar er is een probleem: de metingen van XMM-Newton zijn niet gemakkelijk om te interpreteren. Wetenschappers zijn het dan ook nog niet eens over de betekenis van de nieuw verzamelde informatie. Zo levert dit soms meer nieuwe vragen dan antwoorden op. Het raadsel zal morgen waarschijnlijk nog niet opgelost zijn en dus blijft men ijverig zoeken.
HELDERE VLEKKEN OP CERES Dawn is een ruimtetuig van de NASA dat in 2007 op missie vertrok naar Vesta en Ceres, twee dwergplaneten in ons zonnestelsel. Sinds zijn aankomst eind december 2014 neemt Dawn heel gedetailleerde foto’s van het oppervlak van Ceres.
De heldere vlekken op Ceres kaatsen meer zonlicht terug dan de andere delen. Welke stof hiervoor zorgt, is nog een raadsel.
Het ruimtetuig is zo’n 83.000 km weg van Ceres en kan foto’s nemen waarbij 1 pixel 8 km breed is. Op de foto’s vallen heldere vlekken op. Ze zijn helder omdat die plaatsen duidelijk meer zonlicht terugkaatsen dan andere delen van Ceres. Maar onderzoekers hebben geen flauw idee welke stof voor die grotere terugkaatsing zorgt. Ze hebben wel goede hoop op een antwoord, want Dawn is van plan om in een baan om Ceres te komen vanaf de lente van 2015. Wie weet kun je binnenkort al een verklaring voor de heldere vlekken vinden door te surfen naar http://dawn.jpl.nasa.gov/!
SPACECAMP 2015 Ben je tussen 9 en 13 jaar en heb je zelf nog ‘raadsels’ over het onderwerp ‘Ruimte’? Ga mee op spacecamp van 26 juli tot 2 augustus om zelf een antwoord te zoeken. Meer info op onze website www.jcw.be.
11
Wistjedatjes
HOE WEET EEN POOLTAFEL OF DE BAL DIE IN EEN GAT ROLT WIT IS OF EEN ANDERE KLEUR HEEFT? Hoe kan het dat de witte bal terugkomt en de andere ballen blijven zitten? Er zijn twee populaire systemen. Bij het eerste is de witte bal net iets groter dan de gekleurde ballen waardoor hij niet in de vergaarbak valt en terugrolt. Bij de andere techniek is de witte bal voorzien van een magneet. Die wordt vlak voor de vergaarbak aangetrokken door een andere magneet en zo teruggevoerd naar de speler.
WAAROM IS NORMAAL GLAS GROEN ALS JE ER VANAF DE ZIJKANT IN KIJKT? Glas wordt ondermeer gemaakt van zand. Dikwijls zit daar ijzeroxide in en dat geeft glas een groenige schijn. Kijk je door een raam, dan zie je dat niet, omdat het zo dun is dat alle licht erdoorheen gaat. Maar vanaf de zijkant is het zo dik dat je het ijzeroxide wel ziet als een groene ondertoon.
KAN EEN MIER DOOR ZIJN LAGE GEWICHT TOCH DOODVALLEN VAN GROTE HOOGTE? Of je een mier van tafel gooit of uit een hijskraan laat vallen, in beide gevallen overleeft hij waarschijnlijk. Dat komt door een verschijnsel dat terminale snelheid heet. Elk object heeft een maximale snelheid waarmee het valt. Bij een mier is die snelheid niet zo groot dat hij sterft aan zijn verwondingen, omdat hij sterk gebouwd is met een uitwendig skelet dat harde klappen kan opvangen.
WAARIN SCHUILT DE AANTREKKINGSKRACHT VAN LANGE NAGELS? Vroeger waren lange nagels in veel culturen een statussymbool. Want wie lange nagels had, werkte niet op het land, dan braken ze snel of sleten ze af. Iemand met lange nagels was dus van een hogere klasse dan het gewone volk. Met de opkomst van de kantoorjobs in de 20ste eeuw kwamen lange nagels in het bereik van meer vrouwen en werden ze een modeaccessoire.
Bron: Quest scheurkalender 2011 (G+J uitgevers C.V.)
12
kiddoe
Op de volgende bladzijde leer je hoe je zelf een luchtverfrisser kan maken. Ook ons proefje op bladzijde 20 heeft met lucht te maken, maar daar zit geen reukje aan; we leggen er de invloed van luchtdruk uit. Ook bovenstaande tekening om zelf in te kleuren heeft met lucht te maken. Je hebt namelijk warme lucht nodig om een luchtballon te laten opstijgen!
13
14
Bijlage bij JCWeetje, nr. 2, april-mei-juni 2015
v.u.: Anne-Lize Kochuyt, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde
ACTIVITEITEN
DOLLE ZOMERDAGEN: I LIKE TO MOVE IT Samen met de Portaelsschool voor Beeldende Kunsten organiseren wij onze Dolle Zomerdagen; vijf culturele en wetenschappelijke dagen vol creativiteit tijdens de laatste week van de zomervakantie. Met de slogan I Like To Move It racen we ons door de week! Wie heeft het wiel uitgevonden? Hoe werkt een luchtballon? Wie kan rijden op een gekke fiets? Hoe verplaatsen we ons in de toekomst? zijn allemaal vragen waarmee we ons vijf dagen bezighouden! Op woensdag is er een uitstap naar het Jubelpark in Brussel waar we auto’s, tanks en vliegtuigen bekijken! Voor wie? voor 6 tot 12 jarigen (geboren in 2009 t.e.m. 2003) Wanneer? van maandag 24 augustus 2015 t.e.m. vrijdag 28 augustus 2015 Van 9.30u tot 16.30u (voor- en naopvang van 8.30u t.e.m. 17.30u) Waar? Portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde Kostprijs? € 18,00 per dag (niet-leden) / € 14,00 per dag (leden)
15
Activiteitenkalender
ALL QUIET: VAN OOST NAAR WEST
Tweedaagse trip in Luxemburg en de westhoek
Tijdens deze tweedaagse trip verkennen we de gebeurtenissen van ‘de Groote Oorlog’ op 2 verschillende manieren, in 2 verschillende Belgische provincies: Luxemburg en West-Vlaanderen. Luxemburg was in de maand augustus van 1914 slachtoffer van de Duitse inval: Rossignol was één van de plaatsen waar er stevig gevochten werd (4.000 doden). Een dag later werd er in de martelaarsstad Arlon een vergeldingsactie gehouden: 122 burgers werden vermoord en 72 huizen in brand werden gestoken. In West-Vlaanderen, en meer bepaald in de westhoek, werd de oorlog jarenlang in loopgraven gevoerd: het westelijk front. Ga met ons mee en ontdek tijdens deze tweedaagse een stukje (oorlogs-)geschiedenis in het oosten en het westen van België, martelaarssteden versus loopgraven, 1914 versus 1918 ... en natuurlijk maken we de link met de hedendaagse vrede en democratie. We bezoeken de Last post aan de Menenpoort, en maken ook tijd vrij voor ontspanning. Voor wie? Wanneer? Waar? Kostprijs?
16
Voor 16+ (geboren in 1999 en vroeger) Van woensdag 4 t.e.m. donderdag 5 november 2015 Provincie Luxemburg en West-Vlaanderen (overnachting in ’t Wikhof, Ieper) Nog te bepalen, hou onze website in de gaten
Activiteitenkalender
ECOHELDEN, ONZE NIEUWE WORKSHOP Tijdens deze workshop hebben we voor jullie een missie: het huis redden van een op hol geslagen verwarmingsketel. Als ware Ecohelden doorkruis je verschillende kamers en ontdek je hoeveel wetenschap er verborgen zit in een huis. Bovendien leer je een aantal tips om milieuvriendelijker te wonen. We geven alvast een voorsmaakje:
1. Ooit al gehoord over de watervoetafdruk? Je komt het te weten tijdens onze pamperquiz! 2. Je ontdekt de wonderen van elektriciteit. Hoeveel heb je nodig om je huis draaiende te houden? 3. Graaf in je afval en met wat creativiteit kom je tot een echt meesterwerk.
De ontwikkeling van deze workshop was mogelijk dankzij de steun van het Tom Feijtel Fonds. Ter nagedachtenis van Tom Feijtel wil het Tom Feijtel Fonds (www.tomfeijtelfund.org) de interesse van de jeugd in de wetenschap stimuleren en jonge milieuwetenschappers in Europa steunen.
17
Activiteitenkalender
ENKELE KAMPEN IN DE KIJKER
Het is een goede reflex om regelmatig de pagina met kampen op onze website te bezoeken. Aanpassingen en nieuwtjes worden er onmiddellijk bekendgemaakt en je ziet ook meteen of een kamp al volzet is (de info in onze brochure of zelfs in dit JCWeetje kan ondertussen al achterhaald zijn). Ben je nog op zoek naar een zomerkamp? Hieronder zijn enkele suggesties!
WETENSCHAPPEN IN ANTWERPEN: Proef je graag van diverse wetenschappen met heel verschillende invalshoeken, dan is er voor de allerjongsten (7-9 jaar) “Proeven van proefjes” of “Op stap met wetenschap” voor de iets ouderen (10-13 jaar).
16-PLUSSER: Nog niet overtuigd om deel te nemen aan ons wetenschapskamp “De trein, techniek en historiek”? Dan moet je zeker eens kijken naar de leuke VRT-reportage van vorig jaar die je op onze site vindt bij de aankondiging van dit kamp! Of wil je liever weg uit Vlaanderen, naar een tijd dat er nog helemaal geen sprake was van treinen? Misschien is ons themakamp “Belgae en Batavi” dan wel jouw ding. Blader zeker ook even verder naar pagina 28-29 van dit JCWeetje. Je vindt er een artikel met leuke achtergrondinfo.
DE RUIMTE IN: Kies voor onze “Lucht- en Ruimtevaartdagen” in Brussel (8-12 jaar) of voor “De onbekende ijsplaneet”, ons spacecamp in Westouter (9-13 jaar).
Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde, Tel. 02 252 58 08, fax: 02 253 39 14, info@jcw.be, www.jcw.be
18
19
winadoe Sla drie nagels in een plankje. Zorg ervoor dat ze in een driehoek staan en zo dicht bij elkaar dat je een muntstuk erop kan leggen. Kies een licht muntje, anders zal het experiment mislukken. Probeer nu het geldstuk van de nagels te blazen. Het komt er niet op neer straffe longen te hebben, maar de juiste methode te vinden. Moet je onder het geldstuk blazen? Of boven? Misschien moet je er gewoon langs blazen? Probeer het allemaal eens rustig uit, maar zorg dat je geen hoofdpijn krijgt van al dat blazen. Om de proef te laten slagen, moet je horizontaal boven het muntstuk blazen. Je wil immers dat de druk op of boven het muntje kleiner wordt. Dit doe je door te blazen. Het is immers zo dat lucht die snel beweegt, een kleinere druk heeft. Als de druk boven het geldstuk kleiner is dan eronder, duwt de onderliggende lucht het muntstuk naar boven. Zo valt het van de nagels.
20
Er bestaat nog een variant van deze proef. Plaats hiervoor een geldstuk op de rand van de tafel. Leg achter het muntstuk een glas neer met de opening naar het muntje toe. Probeer op dezelfde manier het geld in het glas te blazen. LUCHT DIE SNEL BEWEEGT, OEFENT EEN KLEINERE DRUK UIT. Soms zie je wagens rijden die afgedekt zijn met een soort zeil. Vooral op de autosnelweg valt het op dat zo’n zeil altijd bol staat. Dit komt door de wind (snelle lucht) die over de wagen heen waait. Die zorgt er immers voor dat de druk boven het zeil kleiner wordt dan eronder. Zo komt het zeil bol te staan. We hebben dit proefje ook zelf uitgevoerd. Het resultaat vind je op www.jcw.be/kiddoe. Bron: “De proefjeskoffer”, Winadoe vzw http://users.telenet.be/Winadoe/
BOEKENTIPS Hoe word ik een wiskundig genie? Alles over je briljante hersenen en hoe je die kan oefenen Spelletjes, raadsels, experimenten om je brein te trainen. Leuke doe-opdrachten en boeiende weetjes maken wiskunde plezierig Onze wereld zit boordevol getallen, nummers, patronen en vormen. Vaak gebruiken we ze zonder het te beseffen. Of je nu gaat winkelen, een spelletje speelt of op tijd wil komen op je afspraak met je vrienden: wiskunde heb je overal en altijd nodig. Met dit boek word je in geen tijd een wiskundig genie! Het zit boordevol logische puzzels, doe-opdrachten, breinbrekers en coole experimenten die je hersenen een boost geven. Ontdek hoe je hersenen werken en leer mee over de grootste breinen uit de geschiedenis, van Griekse genieën zoals Archimedes en Pythagoras tot Alan Turing, een codekraker uit de Tweede Wereldoorlog. Leg de geheimen bloot van het mysterieuze cijfer nul, verras je vrienden met magische cijfertrucjes en bereken je kans om multimiljonair te worden in het casino. Prijs € 15,95 - ISBN 9789059085213
Hoe word ik detective Ooit al eens een detective willen zijn? Dit interactieve doe-boek vol actie en geheimen toont je hoe je een echte detective kan worden! Achter elk flapje schuilt wel een nieuwe tip, techniek of gadget. Leer hoe je de plaats van de misdaad moet onderzoeken, verzamel de juiste bewijzen, merk criminelen op. Maak je eigen periscoop om de verdachten onopgemerkt te volgen. En als je helemaal opgeleerd bent, kan je met de poster aan de slag om je eerste echte misdaad op te lossen! Zoek naar bewijzen in de voetsporen van Sherlock Holmes, de beste detective aller tijden! Auteur Dan Waddell woont in Londen en startte zijn schrijverscarrière met het verkopen van verhalen aan Britse tabloids, tot hij een sportschrijver werd voor BBC Books. Tussendoor schrijft hij ook nog eens kinderboeken. Hoe word ik detective is zijn tweede kinderboek. Illustrator Jim Smith beeldde zich als kind in dat hij later zou werken aan een groot bureau, met daarop duizenden potjes en pennen. En dat is hem aardig gelukt. Prijs € 20,00 - ISBN 9789082224658
21
Openluchtmuseum Bokrijk
DRAAI ÉÉN DAG MEE IN HET LEVEN VAN EEN GEZIN 100 JAAR GELEDEN OP HET VLAAMSE PLATTELAND Hoe verliep een gewone dag toen er nog geen K3, OneDirection of Mega Mindy was? Hadden de kinderen speelgoed of moesten ze thuis meehelpen? In Bokrijk ervaar je met al je zintuigen hoe mensen vroeger leefden. Hoe verdienden ze de kost? Hoe gingen kinderen naar school en hoe deed men de was zonder wasmachine? Ontdek van 4 april tot en met 4 oktober het Openluchtmuseum van Bokrijk. OCHTENDRITUEEL 100 jaar geleden stonden de mensen in de zomer op rond 4 uur ’s morgens. In de winter was dat ietsje later rond 5 uur. Het spreekt voor zich dat wij, de dag van vandaag, op dat uur nog lekker liggen te knorren in ons warme bedje. Benieuwd waarom de mensen zo vroeg aan de dag begonnen? Heel simpel, om voor hun dieren te zorgen. MENS EN DIER Koeien melken, varkens voederen, ... gebeurde als allereerste in de ochtend. Dieren waren immers heel belangrijk voor het gezin. Ze waren veel meer dan gezelschap en zorgden voor allerlei dingen: voedsel, melk en vlees, kledij, enzovoort. Vind je
22
het een beetje vreemd dat de gezinnen vroeger zoveel aandacht aan hun dieren besteedden? Vergelijk het met jouw hond, kat of ander huisdier. Jij verzorgt je huisdier toch ook zo goed mogelijk? SPEL EN SPELEN Er bestond 100 jaar geleden nog geen computer, gsm of speelgoed op batterijen. Kinderen moesten dus heel inventief zijn bij het uitdenken van spelletjes. Ze gebruikten varkensblazen om een voetbal, ballon of zwemband van te maken. Botjes van de achterpoot van een schaap werden dan weer gebruikt om te bikkelen.
Openluchtmuseum Bokrijk
ONTBIJT Geen cornflakes of geroosterde boterhammen voor een gezin 100 jaar terug in de tijd. Geen uitgebreid ontbijtaanbod zoals wij nu gewend zijn. Op hun bord kwam enkel pap of een snee brood met smout. KERK De kerk had destijds een enorme invloed op de tijdsbesteding van mensen. De kerk keek zeer strikt toe op het onderscheid tussen zon- en heilige dagen enerzijds en arbeidsdagen anderzijds. Op zon- en heilige dagen was alle arbeid verboden. Wie wel werkte, werd gestraft. SCHOOL 100 jaar geleden konden kinderen zowel dagschool als zondagsschool volgen. Kinderen gingen vooral naar de zondagsschool, omdat ze door de week moesten werken thuis. Dit verschilt opnieuw enorm van het leven zoals we het nu kennen. Wij mogen als kind niet werken, dat zou kinderarbeid zijn. Ook gaan we enkel naar school op weekdagen. SLAPEN Meerdere mensen uit hetzelfde gezin sliepen in één bed. Het bed werd in het huis ook geplaatst waar het warm bleef. Een verwarming was er natuurlijk niet. Zou jij je knusse bedje en kamer willen delen met je broers of zussen? PRAKTISCH
WIL JE MEER WETEN OF DIT ZELF BELEVEN? DAT KAN! Voor gezinnen: Bezoek een 10-tal historische huizen in het museumdeel De Kempen en maak zo kennis met het leven van een gezin 100 jaar geleden. Voor scholen en alle andere groepen (verenigingen, families, bedrijven, enz.): Boek één van de volgende programma’s en ontdek op die manier de verschillen met het leven vroeger en nu. Een dag uit het leven van: Een unieke gelegenheid om zelf te ervaren hoe het leven vroeger was. Door de boerin te helpen bij de handwas, hout te kruien voor de haard, de klok te luiden, een volksspel te spelen of te proeven van roggebrood met stroop. (duur 2 uur, 15-25 deelnemers, vanaf 8 jaar). Bij de Bokrijkrally ontdek je het leven van 100 jaar geleden op een competitieve en spannende manier. Teamspirit staat hier centraal. De groep wordt in twee ploegen verdeeld. Deze nemen het tegen elkaar op in een boeiende race. Het team werkt samen om de opdrachten, die allemaal in het teken staan van het vroegere plattelandsleven, tot een goed einde te brengen. Stroop de mouwen al maar op voor een rondje was ophangen, hoefijzerwerpen, kruiwagenrace, klompen werpen en touw trekken. Wie zal er winnen? (duur 2 uur, 15-25 deelnemers, vanaf 8 jaar).
Ontdek het dagelijks leven van vroeger in het Openluchtmuseum van Bokrijk van 4 april tot en met 4 oktober 2015 tussen 10 en 18 uur. Gesloten op maandag, behalve op feestdag en de maandagen in juli en augustus Tarief Openluchtmuseum: tot 3 jaar gratis. 3 tot 26 jaar: €1. Volwassenen: €10 Tarief Openluchtmuseum met De sixties: tot 3 jaar gratis. 3 tot 26 jaar: €2. Volwassenen: €15 Meer info: www.bokrijk.be
23
Techniek, technologie en wetenschap
ZELF AAN DE SLAG ALS PROGRAMMEUR Door Nick Steen & Gert-Jan Andries
Arduino is een platform dat gebaseerd is op een simpel bord met verschillende ingangen en uitgangen. Deze in- en uitgangen kunnen vrij gebruikt worden om te doen wat jij wil. Op die manier kan je het de dingen laten doe die jij zelf kan kiezen. Hoe werkt dit dan precies? Het hart van het bord is een microcontroller. Een microcontroller is als een kleine computer, het kan berekeningen uitvoeren en de ingangen van het bord verwerken. Deze berekeningen kunnen dan weer dienen om bepaalde uitgangen aan te sturen. Aan deze ingangen kunnen sensoren aangesloten worden zodat de omgeving waargenomen kan worden. Er kunnen heel wat eigenschappen opgemeten worden, zoals temperatuur, beweging, afstand tot een object, locatie, geluid en nog heel wat meer. De uitgangen kunnen gebruikt worden om deze berekeningen om te zetten in iets zichtbaars. Dit kunnen lampjes zijn, maar ook motoren, schermpjes en nog veel meer. Wat kan je dan allemaal ermee maken? Ontzettend veel: van looplichtjes tot afstandsbedieningen voor je TV tot robots die zelf hun weg vinden in het donker, het kan allemaal!
Schema van de elektrische schakeling voor een knipperlichtje.
24
Een programma in Arduino wordt een sketch genoemd. Een sketch bestaat steeds uit een void setup() die de initialisatie van het programma bevat. In deze initialisatie staat een stuk code dat in het begin van het programma ĂŠĂŠnmaal wordt uitgevoerd. Een tweede item dat steeds in een sketch staat is de void loop(). Wanneer de code in de void setup() uitgevoerd is, zal de code in die in de voidloop() staat steeds opnieuw uitgevoerd worden, vandaar ook de naam loop. In een eerste voorbeeld zullen we een LED (klein lampje) laten knipperen door middel van een Arduino. Omdat de maximale stroom die door een LED mag stromen beperkt is, hebben we ook nog een weerstand van 220 Ohm nodig (kleurcode: rood, rood, bruin). De weerstand zal ervoor zorgen dat de stroom door de LED beperkt blijft. Een te hoge stroom zal de LED stukmaken. Voor we beginnen met programmeren, maken we eerst de elektrische schakeling. We verbinden de anode (+ kant) van de LED met pin 3 van de Arduino. De andere kant van de LED verbinden we via de weerstand van 220 Ohm aan de GND-pin (massa of ground) van de Arduino. Als alles perfect is aangesloten, kunnen we overgaan naar het programmeren van ons eerste programma.
Techniek, technologie en wetenschap
Arduino code wordt geschreven in een programma dat de Arduino IDE noemt. Deze software kan men gratis downloaden op volgende website: www. arduino.cc/es/main/software. Een nieuwe sketch aanmaken doen we door op "Bestand" te klikken en vervolgens op "Nieuw". We beginnen het programma door eerst de void setup() toe te voegen. In de setup willen we aangeven dat we pin 3 van de Arduino gebruiken als uitvoer. Dit doen we door middel van de instructie pinMode(3, OUTPUT). We moeten wel erop letten dat we elke coderegel afsluiten met een ';' op deze manier weet Arduino dat een regel gedaan is. Alle code die bij de setup-functie hoort, plaatsen we ook binnen '{}'. Arduino zal alle code binnen de accolades als een groep beschouwen die bij elkaar hoort. De setup-functie is nu helemaal klaar. We kunnen nu overgaan naar de Loop-fucntie waarin we ervoor zorgen dat het ledje knippert. We willen dat het ledje eerst aangaat, vervolgens wachten we een seconde (ofwel 1000 milliseconden), dan laten we het ledje uitgaan en wachten we weer
een seconde. Deze loop zal vervolgens oneindig herhaald worden. De LED inschakelen doen we door pin 3 op hoog te zetten, dit wil zeggen dat we een positieve spanning op de pin zetten (vergelijk het met een schakelaar die sluit). De functie die we hiervoor gebruiken, is DigitalWrite(). We schrijven een digitale 1 naar pin 3. Het uitschakelen van het ledje kan via dezelfde instructie gebeuren, maar deze keer maken we de pin laag (we zetten de schakelaar open). Het wachten doen we met de instructie delay(). Tussen de haakjes geven we aan hoeveel milliseconden we willen wachten. Wanneer het programma volledig klaar is, verbinden we de Arduino door middel van de USB-kabel met de computer. Wanneer we dan op de knop ‘Uploaden’ (de knop met het pijltje) drukken zal de code op de Arduino geplaatst worden en onmiddellijk ook uitgevoerd worden. Het ledje knippert! Alle voorbeeldcode is ook terug te vinden op de JCW website: www.jcw.be/arduino-blink.
De code om de LED te laten knipperen staat ook op onze website
25
BREINBREKERS BREINBREKER 1 Jacob van manege ‘Paardenkop’ heeft een nieuw paard gekocht. Dit kostte 600 euro. Na een jaar verkoopt hij het paard en krijgt hier 700 euro voor. Ondanks de winst krijgt hij snel spijt van zijn beslissing en koopt het paard weer terug. Nu moet hij ervoor wel 800 euro betalen. Een jaar later gaat het slecht met de manege en moet hij dit paard opnieuw verkopen. Dan krijgt hij er 900 euro voor. Hoeveel euro winst heeft Jacob in totaal gemaakt met dit paard?
BREINBREKER 2 Los de rebus op. Een rebus is een woordpuzzel waarin afbeeldingen gebruikt worden om woorden of woorddelen voor te stellen. Bij de afbeeldingen staan letters die toegevoegd, verwijderd of vervangen moeten worden.
BREINBREKER 3 Dit is een sudoku: een puzzel met een aantal reeds ingevulde vakjes. De kunst is de overige vakjes ook in te vullen op zo'n manier dat in elke horizontale lijn én in elke verticale kolom de cijfers 1 tot en met 9 één keer voorkomen. Bovendien is de puzzel onderverdeeld in negen blokjes van drie bij drie, die elk ook weer eenmaal de cijfers 1 tot en met 9 moeten bevatten. (Oplossing is het getal van drie cijfers in de vakjes ABC)
26
DOE MEE EN WIN Geef het juiste antwoord op minimum twee van de drie breinbrekers op p. 26 en win dit leuke boek Hoe word ik een wiskundig genie? Stuur ons jouw antwoorden, samen met je naam en adres:
per post naar het adres JCW, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde per fax op het nummer 02 253 39 14 per mail naar het adres jcweetje@jcw.be
Antwoorden van JCWeetje 2014, nr. 4: 1. Om te beginnen draait Thomas beide zandlopers om. Nadat de zandloper van 4 minuten leeg is, draait hij deze weer om. Hij wacht dan totdat de zandloper van 7 minuten leeg is en draait deze weer om. Een minuut later is de kleine zandloper opnieuw leeg, er zijn dan al 8 minuten verstreken. Op dat moment draait Thomas de zandloper van 7 minuten nog een keer om. Deze heeft dan een minuut gelopen, dus om hem weer leeg te laten, zal ook weer een minuut kosten. Met deze laatste minuut kom je op 9 minuten in totaal. 2. Rebus: aardappelpuree. 3. Sudoku: 877
COLOFON Verantwoordelijke uitgever: Anne-Lize Kochuyt / Redactie: Anne-Lize Kochuyt, Bart Bynens, Ellen Flamaing, Gert-Jan Andries, Lode Melis, Nick Steen, Nina Antonissen, Petra Nooyens, Sven Vervloet, Tine Simoens, Veerle Breugelmans. / Coördinatie publicaties: Bart Bynens / Lay-out: peanutsandhoney.com / Coverfoto: Pontonbrug, Antwerpen, 5 oktober 2014
De auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun bijdragen.
Het JCWeetje wordt ondersteund binnen het actieplan wetenschapscommunicatie, een initiatief van de Vlaamse Overheid.
Onder de Hoge Bescherming van Zijne Majesteit de Koning
27
Cultuurkriebels
OP STAP MET BELGAE EN BATAVI Door Bart Bynens
In de zomer van 2014 bezochten veertien JCW-deelnemers de muur van Hadrianus in een themakamp om zich in te leven als Romein. Ook deze zomer begeven we ons opnieuw ‘tussen beschaving en barbaren’ met Nederland en (een klein stukje van) Duitsland als werkterrein. Maak kennis met Belgae en Batavi …
De Romeinse limes ongeveer 2000 jaar geleden. Ga met JCW mee ter plaatse om de interessantste plaatsjes te ontdekken …
Een foto van de muur van Hadrianus door één van onze deelnemers vorig jaar. Misschien maak jij wel even onvergetelijke beelden tijdens dit nieuwe Romeins themakamp!
GEEN SPEL ZONDER GRENZEN
OUDE BELGEN
Het Romeinse Rijk mag dan op gegeven moment wel zeer uitgebreid zijn, zonder grenzen was het niet. Om hun uitgestrekt gebied met honderden kilometers aan grenzen te beschermen werden ontelbare militairen ingezet. Deze versterkte grens van het Romeinse Rijk werd dankzij Duitse archeologen in de negentiende eeuw algemeen als ‘limes’ omschreven.
De Keltische bewoners van Noord-Gallië (het gebied tussen de Noordzee, de Rijn, de Seine en de Marne) werden door de Romeinen, en door Caesar in het bijzonder (in zijn boek Commentarii de bello Gallico) ‘Belgae’ genoemd. Het woongebied van deze Oude Belgen is dus groter dan het huidige België en Julius Caesar schreef dat de Belgae in zijn tijd (op het vasteland) ongeveer 110.000 krijgers telden. Dit zou kunnen betekenen dat men de totale bevolking op zo'n half miljoen mag schatten. Ze waren verdeeld in verschillende stammen en door deze verdeeldheid slaagde Caesar erin hen te onderwerpen in 57 voor Christus.
WAARVAN KOMT DE TERM LIMES? Het Latijnse woord limes is van oorsprong een landmetersterm en betekende ‘grenspad’, bijvoorbeeld tussen twee akkers of wijngaarden. De betekenis van ‘grensweg’ (in de zin van een geplaveide weg langs forten) werd pas in de vierde eeuw gebruikt in de specifieke, militaire betekenis
28
van grens tussen het Romeinse Rijk en de nietonderworpen gebieden.
Cultuurkriebels
BATAVEN Deze vermoedelijk West-Germaanse stam is ook gekend onder de naam Batavi of Batavieren, en leefde in de Rijndelta van het huidige Nederland. Nadat zij door de Romeinen onderworpen werden rond 12 voor Christus, werden ze nadien bondgenoten. Ze golden in vroeg-Romeinse tijd als elitetroepen. Als enigen waren ze in staat bewapend te paard zwemmend de Rijn over te steken. Ook is het bekend dat Bataven dienden als keizerlijke lijfwachten in Rome. Dit wordt ook door grafstenen bevestigd.
Tijdens de opstand van de Bataven in 69 na Christus werden op korte tijd een hele reeks Romeinse forten langs de Rijn verwoest. Deze opstand eindigde in 70 na Christus met de nederlaag van de Bataven. Later blijkt uit meerdere bronnen dat de Bataven nadien weer als betrouwbare bondgenoten werden gezien.
GA ZELF NAAR DE LIMES, TUSSEN BESCHAVING EN BARBAREN! JCW organiseert van 25 juli tot 3 augustus 2015 een kamp aan de Romeinse Limes (in Nederland + Xanten in Duitsland). Het programma staat volledig in het teken van de toenmalige Romeinse aanwezigheid langs de Rijn en wat ervan nu nog terug te vinden is. Er staan enkele musea op het programma en workshops over het leven zoals het tweeduizend jaar geleden was.
Een buitenkans, want voor € 460,00 ontvang je: 1. Een kamp van 10 dagen, inclusief alle activiteiten, maaltijden en verzekering 2. Eigen
vervoer
ter
plaatse
waardoor
alle
bezienswaardigheden makkelijk bereikbaar zijn (met minibusjes vanuit België) 3. Eigen het
JCW-begeleiding gebied
van
door
archeologie
kenners en
op
Romeins
re-enactment 4. Twee dagen en nachten verblijf in een unieke Romeinse omgeving (in museumpark Oriëntalis) Inschrijven doe je best via onze website: www.jcw.be.
Onze deelnemers vorig jaar tijdens een archeologische opgraving op een voormalig Romeins legerkamp. Hopelijk staat er in 2015 opnieuw een opgraving op het programma.
29
Flashback
We e k va n d e S m a a k 2 01 4
h e We te n s c D a g v a n d 01 4 2
ap
1. Week v
Dolle Ke V i l v or s t d a g e n , orde
30
Knallend Kidslab, Borgerhout
S peurne
u z e n b ij A n t w e r p R o z e m a a i, en
van de Smaak 2014
aagse s t we e d Vo r m in gD w o r p
,
Meer foto’s vind je in het online fotoalbum op www.jcw.be!
31
Pont onb S c h e ld e r u g o v e r d e , A nt we rpen D o ll e K r okus V il v o o r dd a g e n , e
or ke n d vo Funwe e r s , B r u g g e ge v r ij w il li
Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde Tel. 02 252 58 08 - Fax: 02 253 39 14 info@jcw.be - www.jcw.be
www.facebook.com/JCWvzw www.twitter.com/JCWvzw
Om in te schrijven op de JCW nieuwsbrief, mail naar nieuwsbrief@jcw.be