P509221
JCWeetje nr. 4, oktober-november-december 2013 - driemaandelijkse uitgave van Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, landelijk erkende jeugdvereniging
BELGIE/BELGIQUE P.B. GENT X BC10247 Afgiftekantoor 9099 GENT X
eetje Jeugd, Cultuur & Wetenschap
Een geschiedenis van BelgiĂŤ
> p. 8-9
Wie wind zaait, zal energie oogsten
> p. 22-23
Robocup Junior
> p. 26-27
COLOFON Verantwoordelijke uitgever
Beste JCW’ers
Anne-Lize Kochuyt
Redactie Anne-Lize Kochuyt Annick Van den Eynde Bart Bynens
Met het hoofd tussen de sterren’... ik dring erop aan dat ieder van ons dat zeker eens doet de komende maanden. Waarom? wel een komeet, met de naam ISON, scheert voorbij de Aarde en zal dus degelijk tot goed zichtbaar zijn aan de nachtelijke hemel. Wil je er meer over weten, blader dan door naar het artikel van de Ruimtekids (p. 10).
Ellen Flamaing Emilie Laverge Gert-Jan Andries Katrien Coenen Lode Melis Nina Antonissen Petra Nooyens Sven Vervloet Tine Simoens
Zo’n komeet doet mij er altijd aan herinneren dat onze Aarde slechts een zandkorrel is in dat immense universum. Kometen zijn trouwens restanten uit de tijd van de vorming van ons zonnestelsel en kunnen ons dus veel leren over de geschiedenis van het heelal. Maar veel blijft nog een mysterie en misschien is dat niet slecht, want geef toe, wat is er leuker dan een puzzel of raadsel om op te lossen? De puzzel van het heelal is echter immens en kan niet door één wetenschapper opgelost worden. Daarom dus de nood aan veel jongeren die zich interesseren in wetenschap en techniek en die de uitdaging aangaan om de geheimen van het heelal te ontrafelen.
Veerle Breugelmans
Coördinatie publicaties Bart Bynens
Lay-out pnuts.be
Coverfoto Dolle Zomerdagen, Vilvoorde, 26-30 augustus 2013
Ben je nieuwsgierig en wil je de komeet wel eens zien? Bezoek dan zeker een volkssterrenwacht, planetarium of een sterrenkundeclub in je buurt. kijk op www.volkssterrenwachten.be voor de lijst van de volkssterrenwachten. Veel leesplezier!
De auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun bijdragen.
2
Inhoud INHOUD 4
Historische JCWeetjes: heksen en vampieren
8
Extra: een geschiedenis van BelgiĂŤ voor nieuwsgierige kinderen
10
Ruimtekids: op zoek naar ISON
12
Flashback: onze afgelopen activiteiten in beeld
15 Kiddoe 19
Wist je datjes
20
Herfstkriebels in Bokrijk
22
Techniek, Technologie en Wetenschap: wie wind zaait, zal energie oogsten
24
Cultuurkriebels: spelletjes spelen met je camera
26
Extra: Robocup Junior, een robotwedstrijd voor kinderen en jongeren
28
Dag van de wetenschap
29 Boekentips 30 Breinbrekers 32
In de kijker: Dolle Kerstdagen Vilvoorde
3
Historische JCWeetjes
HEKSEN EN VAMPIEREN door Lode Melis
Straks is het Halloween. Daarom geven we nog vlug wat info over vliegen op bezems. Dan weet je waarmee je bezig bent!
4
Historische JCWeetjes HEKSEN, BEZEMS EN WIEROOK Heksen vliegen rond op bezems, dat weet iedereen. Maar waarom vliegen ze door de schouw naar buiten? Kunnen ze niet gewoon het raam openzetten en zo naar buiten vliegen? Nee, en daar is een verklaring voor want de schouw was vroeger heel belangrijk. Heel lang geleden, toen mensen begonnen met hutten bouwen, wilden ze zich beschermen tegen de buitenwereld. Er bleef enkel een opening in het dak om de rook van het vuur af te voeren. Maar via de rook en het rookgat bleef de woonruimte in contact met de “andere wereld”, die van de doden, de voorouders of de goden. Zo zagen ze dat toen. Ook in de brandoffers aan de goden vind je dat terug. Contact met de godenwereld gebeurde via vuur en rook. Er wordt nog altijd wierook gebrand in kerken en door mensen die willen mediteren. Het geloof in heksen was dus een mengeling van allerlei bijgeloof en oude gebruiken waarvan niemand nog de betekenis kende. Heksen waren vooral onschuldige alleenstaande vrouwen die het slachtoffer werden van een massale vervolging. Het geloof in heksen sloeg nergens op maar het is wel één van de bloedigste periodes uit de Europese geschiedenis. Over heksen wordt veel onzin verteld. Wil je er meer over weten of heb je vragen zoals: “Waarom dragen heksen een punthoed”? Mail ze naar ons via jcweetje@jcweb.be. We geven het door aan onze heksenspecialist en je krijgt dan het antwoord per elektronische bezem bij je thuis!
GOTHIC NOVEL: DE VAMPIRE DIARIES VAN DE NEGENTIENDE EEUW Geef je haar een kleurtje, liefst rood of blauw. Zorg voor veel zwarte eyeliner, witte make-up, piercings en - belangrijk! - trek iets zwart aan. Dat is “gothic”. Gothic of goths vinden griezelen leuk en lijken een beetje op vampiers. Wist je dat er al goths waren in het begin van de negentiende eeuw? Er was toen natuurlijk nog geen gothic-heavy-metalband maar er was wel literatuur. “The Vampire Diaries” uit de negentiende eeuw ...
Wist je dat er al goths waren in het begin van de negentiende eeuw?
In 1764 schreef Horace Walpole een griezelroman “The castle of Otranto”. Zelf noemde hij het een “gothic story”. Gothic (gotische stijl) slaat op de vele ruïnes van middeleeuwse kloosters en kastelen die je in Engeland vindt. Bij maanlicht het ideale decor om te griezelen! Einde achttiende en de hele negentiende eeuw waren ze bijzonder in trek. Wanneer er geen ruïne op je landgoed stond, werd er gewoon eentje nagebouwd! Bram Stoker, de schrijver van “Dracula”, laat zijn vampier een poosje verblijven in de ruïne van Whitby Abbey.
5
Historische JCWeetjes De negentiende-eeuwse vampier leek helemaal niet op de horror uit de middeleeuwen en nog minder op het monster dat de film industrie later ervan maakte. Nee hoor, de vampier uit de ghotic novel was cool. Een Engelse gentleman. Hij deed het goed bij de meisjes en dat bijten was zelfs sexy! De vampier in de roman van Polidori heeft het uiterlijk en het karakter van Lord Byron, en dat was een knappe jongen. Dit is een plekje in Warwick, Engeland. Het kerkhof van de St. Mary church is het ideale decor voor een ontmoeting met een vampier.
Maar het begon pas goed in 1816. Toen zaten twee Engelse schrijvers, Percy Shelley en Lord Byron, zich vreselijk te vervelen in Zwitserland. Het regende onophoudelijk. Om de tijd te doden besloten ze om een wedstrijd te houden wie het beste griezel verhaal kon verzinnen. Iedereen mocht meedoen. Mary Shelley, de vrouw van Percy, bedacht het verhaal van “Frankenstein”. Lord Byron maakte iedereen bang met een verhaal over een vampier. Byron heeft het zelf niet opgeschreven maar zijn dokter en vriend, John William Polidori, wel! Later maakte hij er een roman van: “The Vampyre”. Dat was de doorbraak van de “gothic novel”. Een combinatie van griezel en romantiek. Net zoals “The Vampire Diaries”! Deze knappe jongen is de dichter lord Byron (1788-1824). Hij stond model voor de eerste vampier van Polidori. Byron was één van de bekendste dichters uit zijn tijd, maar haalde meer de pers door zijn verkwistende levensstijl en liefdesaffaires met mannen en vrouwen. Hij ziet er helemaal niet griezelig uit maar deed wel rare dingen. Lord Byron dronk wijn uit een mensenschedel met een zilveren voetstuk.
“Love among the ruins” is een schilderij van Edward BurneJones uit 1873. Helemaal in de sfeer van de gothic novel.
6
In die tijd was het de mode om er bleek en slank uit te zien, een beetje ziek zelfs. De vampier zag er ook zo uit. Sommige meisjes gingen hun aders bijtekenen met een blauwe stift (vooral hun halsslagader!). Ze vonden het super om flauw te vallen in de armen van knappe jongens.
Historische JCWeetjes
WAAROM GRIEZELEN WE ZO GRAAG? We zijn bang van de nacht en van het donker. Maar de geheimen ervan en wat er in het duister gebeurt trekken ons aan. Angst was één van de belangrijkste gevoelens van de eerste mensen. Het was een verwittiging. Zo bleef je op je hoede voor gevaar. En dat had je nodig om te overleven. Er loerde altijd wel ergens gevaar. Je kon dan wel jagen op wilde dieren maar die vonden jou ook lekker! Daarvan is dus iets blijven hangen. Bij lekker griezelen komt er adrenaline vrij en dat geeft je een goed gevoel. Net zoals bij sporten. Daarom griezelen we zo graag.
De jongens en meisjes van The Vampire Diaries lijken écht heel goed op hun negentiende-eeuwse collega’s. (foto: ©cwtv)
Henri Fuseli (1741-1825) was keigoed in het schilderen van nachtmerries en alles wat met angst te maken had. Dit is zijn bekendste schilderij “The Nightmare”.
7
Extra
EEN GESCHIEDENIS VAN BELGIË VOOR NIEUWSGIERIGE KINDEREN
Een heks op de brandstapel, illustratie uit het boek “Een geschiedenis van België voor nieuwsgierige kinderen”
Onlangs verscheen het boek “Een geschiedenis van België voor nieuwsgierige kinderen”. Benno Barnard en Geert van Istendael vertellen hierin tientallen spannende, verbijsterende en ontroerende verhalen over de geschiedenis van Belgie, waarin het wemelt van de dappere helden en angstwekkende schurken. Wij laten je graag kennismaken met een fragment hieruit: “Mensen denken altijd dat er heksen werden verbrand in de middeleeuwen. En dan hebben ze het steevast over ‘de duistere middeleeuwen’. Er zijn inderdaad gruwelijke gerechtelijke moorden gepleegd op
8
‘heksen’. Maar dat gebeurde pas na 1350, en dan vooral in de eeuw tussen 1560 en 1660. Er woedden toen godsdienstoorlogen in Europa en in die omstandigheden was de achterdocht groot. De mensen waren bang en zagen overal vijanden. De brandstapels rookten voor de ketters. Als je een ongeletterde boerenpummel was en je koe werd ziek en er woonde een raar, lelijk, marginaal oud wijf in een hutje aan de rand van het dorp, dat in zichzelf mompelde en kruiden plukte… hoeveel aanmoediging had je dan nodig om te geloven dat zij een heks was? Misschien had haar vader nog ruzie gehad met jouw grootvader. In dorpen kan zo’n vete generaties lang aanslepen. En dan begon het geroddel, tot er iemand – jij misschien – naar de schout stapte, de politieagent van die tijd, en verklaarde zeker te weten dat Catlyn of Maaike je koe vergiftigd had. Janneken de Deyster, bijgenaamd Jeanne Panne, was erg lelijk, kreeg niettemin elf kinderen (van wie er tien stierven) en gold misschien daarom als eigenaardig. De bevolking van haar woonplaats Nieuwpoort schuwde haar. Tot mensen haar in 1650 ervan beschuldigden met de Duivel te slapen. Dat zou veel verklaren, nietwaar. Jeanne Panne bekende. Over de Duivel zei ze: ‘Hij stonk van vermuftsheyt en zijn litmaeten ende sijne nature waren so coudt als ijs.’ Zij was een van dertig- à zestig duizend vrouwen en mannen die in Europa wegens hekserij werden veroordeeld en geëxecuteerd. (Eén op de vijf slachtoffers was een man, misschien omdat hij arm en
Extra eigenaardig was? Of een beetje verwijfd? Misschien een ouwe eenzame homoseksueel? Hoewel homo’s vaak werden veroordeeld om de eenvoudige reden dat ze homo waren.) In de Nederlanden viel het aantal, achteraf bekeken, nog mee. Zo zijn er in het Graafschap Vlaanderen tussen 1459 en 1684 in totaal vermoedelijk 206 heksen verbrand (en 23 in gevangenschap gestorven). Voor zover we weten zijn er in Nederland en België samen minder dan duizend slachtoffers gevallen. Zoveel mensen offeren we alleen in België al jaarlijks aan het verkeer op. Maar als je op de brandstapel stond, nadat je eerst gemarteld was geweest, en de beul stak met zijn toorts het hout aan, had je niet zo geweldig veel aan dat ‘relatief lage aantal’. In de Republiek werden de laatste heksenprocessen gevoerd omstreeks 1610. Maar in de Spaanse Nederlanden nam de heksenvervolging juist toe na 1592. Dat was het gevolg van een koninklijk besluit van Filips II, die vond dat de hekserij harder bestreden moest worden. Dat was eigenaardig, want anders dan je zou verwachten, nam de Spaanse Inquisitie hekserij niet erg serieus. En daarom had diezelfde Filips in 1570 het martelen aan strengere voorwaarden onderworpen. Maar dat herriep hij nu dus weer. De humanisten – Erasmus en zijn geestverwanten – bestreden de heksenvervolgingen, zoals je mocht verwachten van zulke wijze mannen. Dat nam niet weg dat in bepaalde protestantse streken de heksenvervolging juist heel erg was, terwijl je
zou denken dat die protestanten een beetje meer hun verstand gebruikten. Waarvoor hadden ze nu leren lezen? Maar de mens is dikwijls een erg onredelijk schepsel. Er ontstonden zoveel nieuwe ideeën, de wereld was zoveel groter geworden, het verstand zoveel ruimer – en toch was de oude achterlijkheid van het geloof in hekserij en toverkunsten uitgerekend in die periode van de geschiedenis sterker dan ooit.”
Tekst: Geert van Istendael en Benno Barnard Illustraties: Judith Vanistendael ISBN 9789045045498 | € 17,50 | www.atlascontact.nl
Je kan je lidmaatschap van JCW al vernieuwen … Word voor 31 december 2013 opnieuw lid van JCW en je krijgt van ons een gratis exemplaar van “Een geschiedenis van België voor nieuwsgierige kinderen” (*) bovenop de kortingen op eigen activiteiten en bij onze partners! (*) aanbod geldig zolang de voorraad strekt, enkel voor reeds bestaande JCW-leden die hun lidmaatschap vernieuwen.
9
Ruimtekids
OP ZOEK NAAR ISON Door Tine Simoens
Nog nooit van ISON gehoord, zeg je? Dan vullen we dat gat in je kennis met plezier op. ISON is een komeet. Niet zomaar een komeet, maar eentje die pas vorig jaar, op 2 september 2012 ontdekt werd. Het wordt zelfs nog beter: de komeet is op weg naar haar dichtste punt bij de zon dit najaar. Op 28 november 2013 zal ze dat punt bereiken. En daarna komt ze ook richting aarde. ISON heeft er al een hele reis op zitten. Ze komt namelijk uit de Oortwolk, een groot gebied in ons zonnestelsel dat vooral uit steen en ijs bestaat en van waaruit wel vaker kometen hun reis door het heelal beginnen. De komeet is zo’n 5 kilometer breed en bestaat uit ijs, gas en steen(stof). Vooral dat ijs is interessant. Als zonlicht op de komeet schijnt, dan weerkaatst het ijs en het stof dat zonlicht. Hoe dichter de komeet bij de zon is, hoe helderder ze kan worden. In september was de helderheid van de komeet nog 12,3. De helderheid van sterren (ook wel magnitude genoemd) heeft een speciale schaal. De helderste objecten krijgen een negatieve waarde. Naarmate een object minder helder wordt, stijgt de waarde eerst naar nul en daarna zelfs nog hoger. Een ster met magnitude 5 is ongeveer 2,5 keer helderder dan eentje met magnitude 6.
Een korte magnitudevergelijking: - Zon: -27 mag - Volle maan bij heldere nacht: -13 mag - Wega, de helderste ster van de Lier: 0 mag - Pluto: 14 mag Je merkt dus dat de komeet ISON in september nog maar een beetje helderder was dan Pluto. En die is onmogelijk met het blote oog te zien. Maar ISON komt dichter. Dat belooft spektakel! Althans, dat hoopt men … Maar volgens sommige experten bevat ISON te weinig ijs om hem goed zichtbaar te maken. Anderen vrezen dat hij bij zijn bezoekje aan de zon teveel materie zal kwijtspelen of zelfs uit elkaar kan vallen. De zon zorgt namelijk voor extreme hitte en sterke zwaartekracht. Het wordt dus afwachten om te zien wie gelijk krijgt. Eén ding weten we wel zeker: de kans dat ISON op de aarde zal neerstorten is piepklein. Sterrenkundigen hebben de baan van de komeet al berekend en ze komt nooit dichter dan 60 miljoen kilometer van de aarde. Dat is nog steeds meer dan 150 Een beeld van ISON in september. Als ISON dichterbij komt, voorspellen optimistische wetenschappers dat we hem gemakkelijk aan de hemel kunnen zien.
10
Ruimtekids De komeet Halley staat afgebeeld op het tapijt van Bayeux en werd toen beschouwd als een goed voorteken
keer de afstand van de maan tot de aarde! Een botsing zit er dus niet in. ISON is nog niet beroemd, maar wie weet wordt hij dat dit najaar wel. Twee kometen die wel beroemd werden doorheen de geschiedenis, zijn deze: Komeet Halley keert elke 76 jaar terug. Toen in 1066 de slag bij Hastings in Engeland plaatsvond, kon men de komeet ook aan de hemel zien. Ze is zelfs vastgelegd op het beroemde tapijt van Bayeux. Dat tapijt van 70 meter lang vertelt het verhaal van Willem De Veroveraar die vanuit Normandië Engeland binnenviel en een prachtige overwinning behaalde. Halley komt in 2061 terug in de buurt van de aarde. Komeet Shoemaker-Levy 9 kwam in het vizier in 1993 en sloeg een jaar later al in op Jupiter. De inslag vond plaats aan de kant van Jupiter die afgewend is van de aarde, maar gelukkig konden ruimtetuigen er toch foto’s van nemen. Enkele uren later deed men ook op aarde waarnemingen.
De inslag van komeet Shoemaker-Levy 9 op Jupiter was een primeur: nog nooit eerder had men een botsing tussen twee hemellichamen rechtstreeks waargenomen. Op de foto, gemaakt door een telescoop op Hawaii, zie je waar de brokstukken van de komeet gevallen zijn.
Waar zit ISON (C/2012 S1)? Surf naar http://theskylive.com/ison-tracker en volg hem in realtime. De recentste foto’s van ISON vind je op http://blog.ison2013.org/.
11
Flashback Zomerkampen
12
Zomerkampen
 Meer foto’s vind je in het online fotoalbum op www.jcweb.be!
13
Dolle Zomerdagen in Vilvoorde
Projectweken bij JES Rozemaai
kiddoe
SPELEN MET VUUR! Nadat we vorige keer enkele proefjes met water gedaan hebben, presenteren we nu … proefjes met vuur. Omdat je met vuur altijd voorzichtig moet zijn en goed moet opletten, doe je deze proefjes best niet alleen, maar vraag je de hulp van je ouders of grote broer / zus. Op de volgende bladzijde gaat Chris op bezoek bij de brandweer en leer je welke dingen noodzakelijk zijn om een vuurtje te kunnen maken. Probeer zeker het proefje met het theelichtje zelf even uit. Ook in het proefje van Winadoe blijven we ‘vurig’ experimenteren met wetenschap. Je hebt er enkele hulpmiddelen voor nodig, maar het loont de moeite om zelf het resultaat te ontdekken zonder de oplossing al te lezen in het artikel zelf … En hou ons op de hoogte van je resultaat. Maak een filmpje of foto’s van jouw proefje. Stuur dat op en dan zetten wij het volgende keer op deze bladzijde. Wij zijn benieuwd! Stuur je reactie, foto of filmpje door naar jcweetje@jcweb.be of naar JCW, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde. Onze eigen resultaten vind je via deze link: www.jcweb.be/kiddoe.
15
16
17
winadoe
In dit proefje mag je een vuurtje stoken, maar zorg ervoor dat je water of een natte doek in de buurt houdt, en een volwassene om je te helpen of toezicht te houden. Neem een metalen plaat (ijzer of koper) en een plaat die gemaakt is van piepschuim. Leg de platen naast elkaar, liefst op een oppervlak dat niet brandbaar is. Bedek beide platen met een blad papier. Leg op beide platen een brandende lucifer. Bekijk het effect en doe dan snel het vuur uit. Laat het zeker niet te ver komen. Zal het papier vlam vatten? Zo ja, bij welke plaat? Welk materiaal zal achteraf het warmst aanvoelen: het metaal of het piepschuim?
plaat lag, heeft vlam gevat. Als je even aan de platen voelt, denk je dat de metalen plaat kouder is dan die van piepschuim. Dat is dan fout gedacht. Je handen zijn geen goede thermometers. Wanneer je het metaal aanraakt, vloeit de lichaamswarmte van je handen naar het metaal. Je hand zelf koelt dus af. Daarom denk je dat de metalen plaat koud aanvoelt. Bij het aanraken van piepschuim loopt de warmte van je handen niet weg omdat piepschuim de warmte slecht geleidt. Bij de metalen plaat loopt ook de warmte van de lucifer weg, waardoor het papier geen vlam vat. Metalen zijn goede warmtegeleiders. Bron:“De proefjeskoffer�, Winadoe vzw -
Het papier dat op de piepschuimen
18
users.telenet.be/Winadoe/
Wistjedatjes HOE DOET EEN KOEKOEKSKLOK ‘KOEKOEK’ ZONDER LUIDSPREKER? In een koekoeksklok (voor het eerst beschreven in 1629 in Duitsland) zit een klein orgeltje met 2 pijpen. Door het uurwerk worden één keer per uur 2 zuigers in beweging gezet. Die blazen eerst lucht door de hoge- en dan door de lagetoonpijp. Meestal zijn de pijpen van hout, dat een karakteristiek laag en puur geluid voortbrengt, en klinkt het net als een koekoek. DRINKEN ZEEHONDEN EN ANDERE ZEEZOOGDIEREN WATER? Ze zullen niet snel een grote slok zeewater nemen, maar toch krijgen ze behoorlijk wat zout water binnen. Tijdens het jagen, eten en zwemmen is dat bijna onvermijdelijk. Daarom hebben zeezoogdieren in verhouding grotere nieren dan mensen. Daarmee filteren ze al dat zout uit hun lichaam. Zeezoogdieren halen bijna al hun vocht uit hun eten. HOE KRIJG JE DE KOGEL IN EEN KOGELLAGER ZO ROND ZONDER NAAD? Om een perfecte ronde kogel te krijgen, wordt zeer puur staal gebruikt, dat zo min mogelijk vervuild is. Dat zorgt voor keiharde kogels. De bollen worden geperst uit metaaldraad. Naden en andere oneffenheden worden in een schuurtrommel in enkele dagen afgesleten. Dat maakt de bal perfect rond. (Bekijk het fabricageproces: http://www.youtube.com/ watch?v=eGyoMuE4gDQ) KLOPT HET DAT DIEPZEEVISSEN DOOR DRUKVERSCHILLEN ONTPLOFFEN ALS JE ZE BOVEN WATER HAALT? Ja. Daarom halen diepzeeonderzoekers vissen naar de oppervlakte in een drukkamer. Als een vis op 4 kilometer diepte leeft, dan heeft hij te maken met een druk van 400 atmosfeer. Dat is 400 keer hoger dan de druk van de buitenlucht. Haal je die vis in een net snel omhoog, dan valt die hoge druk plots weg. Vooral de organen van de vis kunnen dat niet aan en zullen barsten.
Bron: Quest scheurkalender 2011 (G+J uitgevers C.V.)
19
19
Openluchtmuseum Bokrijk
HERFSTKRIEBELS IN BOKRIJK OP 1 & 3 NOVEMBER
Ook dit jaar vertellen de bomen een verhaal tijdens Herfstkriebels in Bokrijk. De voorbije twee jaren trok het evenement meer dan 35.000 bezoekers. De editie van 2013 staat bijgevolg al vol ongeduld te trappelen … Er was eens het Herfstrijk, een rijk waar vrolijke herfstheksen woonden. Ze zijn er altijd vrolijk en blij om je te zien, maar over één zaak zijn ze niet te spreken … de ontsnapping van de boosaardige heks Malefina. Slecht als ze is, betoverde ze op haar ontsnappingsroute elke inwoner van het naburige Kriebelrijk. Ze gebruikte hiervoor de magische toverspreuk van De Omgekeerden … De heksen van het Herfstrijk zijn gelukkig kunnen ontsnappen aan de boze vloeken van Malefina en bundelen nu al hun goede krachten om de vloek te beëindigen.
20
Openluchtmuseum Bokrijk Kan jij hen helpen door op jouw pad doorheen Herfstkriebels de juiste toverspreuk te vinden om de vloek van De Omgekeerden te beëindigen? Herfstkriebels in Bokrijk is de ideale familie uitstap tijdens de herfstvakantie voor gezinnen met kinderen om er de heerlijke herfstsfeer op te snuiven en te genieten van de indoor en outdoor animatie, live acts en meespeeltheaters. Tijdens Herfstkriebels in Bokrijk heeft de bezoeker toegang tot het volledige Openluchtmuseum, dat normaal gedurende deze periode van het jaar gesloten is. Voor de animaties en acts van Herfstkriebels wordt gebruik gemaakt van de locatie Haspengouw van het Openluchtmuseum van Bokrijk en de Oude Stad en HANGAR58. Het museum met historische gebouwen met oorspronkelijke inboedel, ambachtslui en historische figuren zijn gesloten.
PRAKTISCH Data: vrijdag 1 en zondag 3 november 2013 Openingsuren: 11u - 18u. De kassa sluit om 17.00u. Toegang: Enkel mogelijk via kassa’s Bokrijk bij P2 evenementen Tickets: Online via www.herfstkriebels.be of aan de kassa Volwassene: € 12, kinderen (vanaf 3 tot 12 jaar): € 10 Online korting - € 2,50 per ticket NOOT VOOR JE AGENDA Winteravonden in Bokrijk, van donderdag 26 t.e.m. maandag 30 december 2013. Het Openluchtmuseum wordt opnieuw omgetoverd tot een prachtig verlicht wandelpark. Snuif de sfeer van toen op tijdens de nostalgische winterkermis met de leukste attracties van vroeger! Meer info: www.bokrijk.be
21
Techniek, technologie en wetenschap
WIE WIND ZAAIT, ZAL ENERGIE OOGSTEN Door Emilie Laverge & Gert-Jan Andries
Ongeveer 30 kilometer van de Oostendse kustlijn ligt de Thornton Bank, een grote zandbank. Sinds enkele jaren bouwt men hier enorme windturbines voor het opwekken van groene stroom. In het totaal zal het volledige windmolenpark 54 windturbines tellen om 600 000 mensen van stroom te voorzien.
elektrische energie waardoor het fietslicht gaat branden. Bij een windmolen werkt dit ongeveer hetzelfde, maar dan vĂŠĂŠl groter. DE ONDERDELEN VAN EEN WINDTURBINE
PRINCIPE VAN ENERGIEOMZETTING Een windturbine is een soort windmolen die windkracht omzet in elektrische energie. De wieken van de windmolen maken door de wind een ronddraaiende beweging. Dit noemt men mechanische energie. Om deze mechanische energie om te zetten naar elektrische energie wordt gebruik gemaakt van een generator. Hetzelfde gebeurt bij een dynamo op een fiets. Wanneer de dynamo tegen het wiel staat, zal er een ronddraaiende beweging ontstaan. Dit is de mechanische energie die afkomstig is van het fietswiel. De dynamo zal vervolgens deze mechanische energie omzetten naar
22
Een windturbine bestaat uit verschillende onderdelen. Om de windturbine stevig in de grond te verankeren is een goede fundering nodig (1). De geproduceerde stroom zal door de netaansluiting (2) vervoerd worden naar een centrale. Om de wieken op een geschikte hoogte met zoveel mogelijk wind te krijgen, is een stevige mast (3) nodig. Wanneer er onderhoudswerken moeten gebeuren, gebruikt men de ladder (4). Afhankelijk van de windrichting kan men de wieken van de turbine in de juiste positie
Techniek, technologie en wetenschap plaatsen met behulp van het windoriĂŤntatiesysteem (5). De behuizing (6) beschermt de generator (7) tegen de verschillende weersomstandigheden. De meetinstrumenten bovenop de turbine (8) meten de windsnelheid. Wanneer er teveel wind staat zoals bij een storm, kunnen de wieken van de turbine te snel draaien waardoor er problemen kunnen ontstaan. Daarom is er ook een rem (9) voorzien om de snelheid te beperken. Ook tijdens onderhoudswerken worden de wieken afgeremd. De tandwielkast (10) zorgt ervoor dat de bewegingen van de wieken versneld worden overgebracht naar de generator. De wieken of rotorbladen (11) hangen vast met bladverstevigingen (12) aan de hoofdas (13). DE WERKING VAN DE TURBINE Wind is eigenlijk lucht die van de ene plaats naar een andere stroomt door verschillende luchtdrukken. Bij deze verplaatsing botsen de luchtdeeltjes tegen de wieken van de windturbines. De wieken zijn zodanig geplaatst dat ze door deze botsingen beginnen te draaien. Aangezien de wieken vastzitten op de hoofdas, begint ook deze te bewegen. Op het einde van de hoofdas zit de tandwielkast.
Deze werkt zoals de versnellingen op een fiets en laat een tweede as sneller draaien.
De windturbine zet mechanische energie om in elektrische energie
Dan is het de beurt aan de generator. Hierin bevindt zich een magneet. Elektriciteit wordt opgewekt door het principe van elektrische inductie, dit is het natuurkundig verschijnsel waarbij er een elektrische spanning wordt opgewekt door een geleider in een magnetisch veld te laten bewegen. Aan het uiteinde van de tweede as plaatst men dus een geleider en door de draaibeweging in het magnetisch veld in de generator, wordt elektriciteit opgewekt. Daarna vervoeren dikke kabels de elektriciteit naar een centrale.
Voor- en nadelen Windturbines en windenergie hebben heel wat voordelen. 1. Wind is een duurzame energiebron, want er zal altijd wind zijn. 2. Door windenergie te gebruiken, verbruiken we minder fossiele brandstoffen en zijn we minder afhankelijk van olieproducerende landen. 3. Bij de productie van windenergie komen geen broeikasgassen zoals CO2 vrij.
Er zijn echter ook enkele nadelen. 1. De opbrengst van windturbines is variabel: het waait niet steeds even hard, soms is er zelf geen wind. 1. Het maken van windturbines zelf is duur en veroorzaakt CO2-uitstoot. 2. Voor vogels zijn windturbines gevaarlijk. 3. Windturbines veroorzaken geluidshinder en horizonvervuiling (verstoren het landschap).
23
Cultuurkriebels
SPELLETJES SPELEN MET JE CAMERA Door Katrien Coenen
In de vorige twee artikels liet ik jullie al experimenteren met je camera. In deze afsluitende bijdrage doen we nog meer inspiratie op om speciale en creatieve foto’s te maken. Een foto wordt veel interessanter als er iets onverwachts in te zien is. Probeer eens om in plaats van een foto te nemen van een voorwerp of een persoon, de schaduw ervan te fotograferen! Je moet dus vooral goed naar de grond en naar de muren kijken. De mogelijkheden zijn eindeloos. Zo kan je kleren leggen op de schaduw van je mama. Het is dan precies alsof de schaduw kleren draagt! Je kan een schaduw ook opvullen met andere dingen, zoals fruit en groenten, kleurpotloden of speelgoed. Of speel je liever het spelletje “ra ra ra, van welk voorwerp of van wie is deze schaduw”?
Naast het fotograferen van schaduwen, kan je ook meer aandacht hebben voor reflecties. Denk dan maar aan weerspiegelingen in het water, ramen, autospiegels, het televisiescherm, een zonnebril of zelfs in iemands ogen!
Op deze zie je de weerspiegeling van een brandende lamp in het venster. Het is alsof de lamp in de boom hangt!
Iets wat ik heel graag doe, is uitademen op de lens van mijn fototoestel. Op deze manier bedampt het glas. Als je dan een foto neemt, zie je een witte nevel op de foto. Het is heel belangrijk dat je snel bent, want anders is de damp weg. Of misschien heb je thuis gekleurd glas liggen die je dan voor de lens kan houden. Het lijkt alsof deze kous aan de schaduw van een deurklink hangt
24
Je kan ook bijzondere foto’s maken als je begint te experimenteren met het perspec-
Cultuurkriebels
Deze foto van de kat heb ik gemaakt door de lens van de camera in een fuchsia glas te steken
tief. Met een ongewoon standpunt ziet de wereld er zo anders uit. De meeste mensen staan mooi recht als ze een foto nemen. Ze nemen de foto dus vanaf ooghoogte. Maar ga eens op de grond liggen en fotografeer omhoog (kikvorsperspectief). Het onderwerp dat je nu fotografeert lijkt veel groter! Of ga op een stoel of een tafel staan en kijk naar beneden (vogelperspectief). Het onderwerp wordt veel kleiner. Of houd je camera eens voor je buik en druk gewoon af. Als jij je foto’s op de computer hebt overgezet, dan kan je het beeld ook 90 graden draaien, of zelfs 180°. Zo ontstaan er ook heel grappige effecten!
Als je houdt van een uitdaging, dan is dit iets voor jou! Neem twee stukken karton en beschilder het of kleur het in met stiften of stoepkrijt. Het ene karton dient als achtergrond. Uit het andere stuk snijd je een figuur uit. Dan zet je een vriendje voor de achtergrond. Hij houdt met zijn ene hand het stuk uitgesneden karton voor zich. Met zijn andere hand houdt hij een gom of een spons vast. Zo gomt hij precies zichzelf weg! En dit zonder photoshop! Zorg wel ervoor dat de twee stukken karton mooi op elkaar aansluiten.
Verbaas je vriendjes van je talent en creativiteit met één van deze speciale technieken
Dezelfde plant achtereenvolgens in kikvorsperspectief, vogelperspectief en vanop ooghoogte
25
Extra
ROBOCUP JUNIOR, EEN ROBOTWEDSTRIJD VOOR KINDEREN EN JONGEREN Een container gevuld met giftige stoffen zinkt langzaam weg in een ontoegankelijk moeras. Geen denken aan om een team experten uit te sturen in deze hachelijke omstandigheden. Een script voor een rampenfilm? Of beter nog, de uitdaging van een wedstrijd? En dan nog niet zomaar een wedstrijd, maar een heuse robotwedstrijd. RoboCup Junior is een spannende uitdaging voor jongeren van 8 tot 18 jaar waarin ze in teamverband een eigen robot bouwen en programmeren om zo deel te nemen aan één van drie boeiende disciplines tijdens de wedstrijddag in Technopolis (voorjaar 2014). Deze disciplines zijn robotdans, redden & redden voor gevorderden. We lichten deze drie disciplines even toe:
26
ROBOTDANS: In de discipline ‘Robotdans’ is het doel een onvergetelijke voorstelling te maken waarin je team en de robots het beste van zichzelf geven. Je kunt je robot helemaal in stijl 'kleden' en eventueel zelf meedoen met de dans. ‘Wees creatief’ is hier de boodschap!
REDDEN: Deze discipline daagt je als team uit een robot te bouwen en zo te programmeren dat deze op eigen houtje een moeilijk parcours kan volgen tot aan een fictief moeras. Hier aangekomen moet de robot een container lokaliseren en deze veilig uit de gevaren zone verwijderen.
Extra
REDDEN VOOR GEVORDERDEN: Nog uitdagender is het redden voor gevorderden. Met een parcours dat telkens wijzigt en met ingewikkelde kruispunten en obstakels die je robot tot het uiterste zullen drijven.
workshops voor de teamcoaches. Daarnaast vind je via de website ondermeer ondersteuning in de vorm van handleidingen, voorbeeldprogramma’s en lesmateriaal. Voor meer informatie, surf naar www. robocupjunior.be of stuur een mailtje naar info@robocupjunior.be. Deelname aan de wedstrijd is gratis. RoboCup Junior is een initiatief van de Vrije Universiteit Brussel ism. Technopolis en partners uit onderzoek, onderwijs en industrie.
RoboCup Junior is geen wedstrijd voor robotica-experten. Ook zonder voorkennis kan je makkelijk aan de slag gaan. Ieder jaar organiseert RoboCup Junior immers regionale
27
Dag van de Wetenschap
VIER MEE DE DAG VAN DE WETENSCHAP Op zondag 24 november duikt JCW het heelal in voor de Dag van de Wetenschap. Kom met ons mee naar het Planetarium in Brussel en beleef een schitterende dag.
ONTDEK HET MYSTERIE VAN DE KOMETEN Tijdens deze demonstratie geven de animatoren van ESERO uitleg terwijl we een natuurgetrouw model van een komeet maken. Het volledige programma vind je terug op onze website: www.jcweb.be. Kostprijs: gratis Openingsuren: 10u-18u Locatie: Planetarium van de Koninklijke Sterrenwacht van BelgiĂŤ, Boechoutlaan 10, 1020 Brussel Het Planetarium is makkelijk te bereiken met de auto en het openbaar vervoer: www.planetarium.be PLANETARIUMVOORSTELLINGEN Bewonder in de monumentale koepelzaal van een fulldome planetariumfilm die uitleg geeft over het heelal, de sterren en de planeten. Ook de allerkleinsten (vanaf 3 jaar) genieten mee tijdens de speciale kleutervoorstellingen om 11u en 13u. BOUW JE EIGEN RAKET Doorlopend kan je met JCW zelf een raket bouwen die we vervolgens buiten lanceren. WETENSCHAPSSHOW Laat je tijdens de show van WiNaDoe verbazen door de vele proefjes en verschijnselen die voor je neus gebeuren. Een show voor het hele gezin!
28
Bouw je eigen raket die je zelf de lucht inschiet!
Boekentips
Historische JCWeetjes
Feeëngeheimen - Philippe Lechermeier, vertaald door Ed Franck, met illustraties van AuréliaFronty Stap binnen in de wondere wereld van de feeën. Maak kennis met Filomeentje Buitenbeentje die de eerste dromenmachine maakte. Kiki Kakel kan dan weer elke dierentaal spreken en Irina Fladder geeft bloemen hun kleur. Leer de taal van stenen, ontdek hoe je toverformules kunt bedenken en hoe je de sterren kunt lezen. Voor alle leeftijden, 92 p., € 19,95 Verre vrienden Samen kattenkwaad uithalen, je diepste geheimen delen, elkaar troosten of gewoon erg hard samen lachen. Of je nu 7 of 77 bent: zonder vrienden kun je niet leven! Verre vrienden bundelt tien herkenbare en aanstekelijke verhalen waarin vriendschap centraal staat. Het resultaat is een tot de verbeelding sprekend boek met verhalen en illustraties. Inclusief een prachtige cd met verhalen en muziek. Vanaf 8 jaar, 128 p., € 19,95 (met gratis CD) Een tere huid - Gerda Van Erkel Elke zondag gaat Mettes vader om broodjes en kaas. Op een bloedhete zondag in juli keert hij niet terug naar huis. Mette wacht. Elke avond zet ze een kruisje op de kalender en overloopt ze haar herinneringen aan hem. Maar dat blijken er maar triestig weinig te zijn. Mette wacht ook op de ware. Al haar vriendinnen hebben iemand. Zij heeft alleen Peer, haar buurjongen en allerbeste vriend. En dan duikt plots haar vader weer op … Vanaf 12 jaar, 246 p., € 15,95 Alex en de Dux van het Zuiden - Ellis Flipse Alex woont met zijn vader in een afgelegen hut in Atiqa. Wanneer zijn vader op geheimzinnige wijze overlijdt, staat Alex er alleen voor. Zodra Alex de geheime kunst van het 'duiden' leert beheersen, gaat er een nieuwe wereld voor hem open. Maar dan krijgt hij een visioen van zijn vrienden die in gevaar zijn. Alex en de Dux van het zuiden is een spannend fantasyverhaal dat je meesleept naar een totaal nieuwe wereld, waar magie en realiteit nog sterk met elkaar verweven zijn. Vanaf 12 jaar, 256 p., € 15,95 Fee / Anna - Caroline Delannoy 1912. Zenobie heeft een gave: ze kan mensen genezen met verhalen. Anna erft die verhaalkunst van haar grootmoeder en schrijft haar leven neer in haar dagboek. Wanneer plots alles misgaat in Anna’s leven, zint ze op wraak. 2012. Fee is veertien wanneer ze via visioenen in contact komt met haar mysterieus verleden. Nadat een schuur bij haar in de buurt afbrandt, voelt ze zich onverklaarbaar schuldig … Fee / Anna verbindt op intrigerende manier het verleden van Anna met het heden van Fee. Vanaf 12 jaar, 176 p., € 15,95
29
Breinbrekers BREINBREKER 1 Enkele spreekwoorden zijn door elkaar gehaald. Ontdek alle spreekwoorden in deze twee zinnen, het zijn er vier! Het vijfde wiel over iemand opendoen Het gras is altijd groener dan zijn neus lang is
BREINBREKER 2 Los de rebus op. Een rebus is een woordpuzzel waarin
afbeeldingen
gebruikt
worden
om
woorden of woorddelen voor te stellen. Bij de afbeeldingen
staan
letters
die
toegevoegd,
verwijderd of vervangen moeten worden.
BREINBREKER 3 Dit is een Sombrero-puzzel: plaats getallen in de witte vakjes, zodat de som van een rij overeenkomt met het getal in het zwarte vakje dat erbij hoort. En deze regels zijn van toepassing: • enkel getallen van één tot en met 9 kunnen ingevuld worden. • Je mag in één som niet twee keer hetzelfde getal gebruiken.
30
Doe mee en win Geef het juiste antwoord op minimum twee van de drie breinbrekers op p. 30 en win dit leuke boek Fee / Anna! Stuur ons het antwoord op
per post naar het adres JCW, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde
per fax op het nummer 02 253 39 14 per mail naar het adres jcweetje@jcweb.be
Antwoorden van JCWeetje 2013, nr. 3: 1. Spreekwoorden: Als men hem een vinger geeft, neemt hij de hele hand / Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens / De ochtendstond heeft goud in de mond / Wie zonder zonden is, werpe de eerste steen. 2. Rebus: dameskapper. 3. Sombrero: bovenste rij 7 - 1 - 2 / in het midden: 3 / onderste rij: 6 - 5 - 8
Naam + voornaam Adres
Telefoonnummer Email Geboortedatum Antwoord 1 Antwoord 2 Antwoord 3
31
In de kijker DOLLE KERSTDAGEN Zoals gewoonlijk organiseren we in de kerstvakantie onze Dolle Kerstdagen. Het thema wordt “zintuigen”, maar wat er precies op het programma staat, kunnen we nog niet verklappen. Wat wel al met zekerheid vaststaat, is dat het allemaal weer tof, creatief, cool, kunstzinnig, leuk, cultureel, graaf, wetenschappelijk & bangelijk gaat zijn. Toch al een tipje van de sluier: jullie krijgen de kans om op 2 januari aan onze allernieuwste workshop deel te nemen! Dan rest er nog maar één ding. Pak je agenda en noteer alvast onze dolle JCW kerstdagen.
v.u. : Anne-Lize Kochuyt, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde
Inschrijven voor deze twee dagen doe je zoals gewoonlijk via onze website www.jcweb.be of via 02 252 58 08. Wanneer: donderdag 2 en vrijdag 3 januari 2014. Plaats: Portaelsschool voor Beeldende Kunsten, Spiegelstraat 62, Vilvoorde Kostprijs: per dag € 12 (niet-leden) / € 10 (leden) (drankje inbegrepen) Voor wie: 8-12 jaar (geboren 2006 t/m 2002) Meer info via ellen@jcweb.be of 02 252 58 08
Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde Tel. 02 252 58 08 - Fax: 02 253 39 14 info@jcweb.be - www.jcweb.be
www.facebook.com/JCWvzw www.twitter.com/JCWvzw
Om in te schrijven op de JCW nieuwsbrief, mail naar nieuwsbrief@jcweb.be
Het JCWeetje wordt ondersteund binnen het Actieplan Wetenschapscommunicatie, een initiatief van de Vlaamse Overheid.