P509221
JCWeetje nr. 3, juli-augustus-september 2013 - driemaandelijkse uitgave van Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, landelijk erkende jeugdvereniging
BELGIE/BELGIQUE P.B. GENT X BC10247 Afgiftekantoor 9099 GENT X
eetje Jeugd, Cultuur & Wetenschap
Magische middeleeuwen
>
Drones veroveren het luchtruim
> p. 22-23
Nacht van de onderzoekers
> p. 24-25
p. 4-7
COLOFON Verantwoordelijke uitgever
Beste JCW’ers
Anne-Lize Kochuyt
Redactie Anne-Lize Kochuyt Annick Van den Eynde Bart Bynens
Onze Eerste Minister die deelneemt aan een JCW-activiteit: grapje of waarheid?! Als je een kijkje gaat nemen op onze website www.jcweb.be zie je dat het echt is. Elio Di Rupo heeft de wetenschapsEXPO bezocht. De afgelopen editie was trouwens zeer mooi, met in totaal 206 projecten - Nederlandstalige, Franstalige en buitenlandse - uit zowel lager als secundair onderwijs. En 36 hiervan hebben een prijs gewonnen: boeken, museabezoeken, een bezoek aan het CERN of de mogelijkheid om met hun project naar een buitenlandse wetenschapsexpo te gaan in Spanje, Polen of zelfs in Abu Dhabi.
Ellen Flamaing Gert-Jan Andries Katrien Coenen Lode Melis Luth Knockaert Nina Antonissen Petra Nooyens Sven Vervloet Tine Simoens Veerle Breugelmans
CoĂśrdinatie publicaties Bart Bynens
Ik vind het altijd machtig om te zien wat jullie kunnen bedenken. Geen onderwerp is te moeilijk of te vergezocht en steeds zijn het pareltjes van creativiteit met ingenieuze oplossingen voor alledaagse problemen. Als ik dit bekijk, dan ben ik gerustgesteld dat we kunnen rekenen op een volgende generatie die zijn best doet en zal blijven doen om via wetenschap onze planeet te beschermen en te bewaren.
Lay-out pnuts.be
Coverfoto Vormingstweedaagse voor vrijwilligers, Antwerpen, 29-30 juni 2013
En misschien wisten jullie het wel of niet: meneer Di Rupo is ook een wetenschapper van opleiding, dus je ziet met wetenschappen kan je veel wegen uit.
De auteurs zijn verantwoordelijk Premier Di Rupo bezocht onlangs onze wetenschapsEXPO
2
voor de inhoud van hun bijdragen.
Inhoud INHOUD 4
Historische JCWeetjes: magische middeleeuwen
8
De techniekbende: alleen voor durvers
10
Ruimtekids: kijk omhoog
12
Flashback: onze afgelopen activiteiten in beeld
14 WetenschapsEXPOsciences 15 Kiddoe 19
Wist je datjes
20
Beleef Bokrijk met een plus
22
Techniek, Technologie en Wetenschap: drones veroveren het luchtruim
24
Extra: Nacht van de onderzoekers
26
Cultuurkriebels: spelen met licht en beweging
29 Boekentips 30 Breinbrekers 32
In de kijker: archeodag aan zee
3
Historische JCWeetjes
MAGISCHE MIDDELEEUWEN door Lode Melis
HET ALRUINMANNETJE De wortel van een alruinplant lijkt op een mens en heeft toverkracht. Hij kan je rijk maken en de toekomst voorspellen. Om een alruinplant te plukken moet je ’s nachts naar het galgenveld want de plant groeit enkel onder een galg. Let op, het is niet simpel want je mag hem niet aanraken als hij nog in de grond zit. Eenmaal eruit geeft hij zo een vreselijke gil dat je ter plekke dood valt! Dus ga je best als volgt te werk: stop was in je oren, neem een hond, een stuk vlees, een touw en een schop mee. Graaf de grond weg rond de plant maar zorg ervoor dat hij
4
Een echt alruinmannetje. De wortel heeft vaak de vorm van een klein mannetje.
nog net in de aarde blijft zitten. Dan maak je het touw vast aan de plant en het andere eind aan de hond. Loop een eindje weg en toon de hond het stuk vlees. Die komt naar je toe gelopen en trekt zo de alruinwortel uit de grond die meteen zijn ijselijke gegil laat horen. De hond zal ter plekke dood vallen maar jij hebt een alruinmannetje. Oef! Dit is nu middeleeuws volksgeloof. Nonsens dus! Toch niet helemaal … Alruinmannetjes lopen er niet rond maar de alruinplant of “Mandragora officinarum” was al bekend
Historische JCWeetjes in de oudheid om zijn verdovende werking. Het was natuurlijk handig om verdoving bij de hand te hebben wanneer een wonde genaaid moest worden of bij een amputatie. Dan was alruin een kostbaar bezit. Omdat de alruinwortel je kon verdoven en in een droomwereld bracht had hij toverkracht.
HONDSKOPMENSEN EN EENVOETERS Middeleeuwse reisbeschrijvingen zijn grappig. In verre landen lopen draken rond, reuzen met ĂŠĂŠn oog en mensen met hondenkoppen en andere fabelwezens. Hoe kwamen ze daar toch op? Als je dingen tegenkomt die je niet kent, kan je die alleen maar beschrijven door ze te vergelijken met dingen die je wel kent. Zo ging het ook met die hondenkoppen. Waarschijnlijk hebben de eerste reizigers die Egypte aandeden afbeeldingen gezien van de god Anubis. Die heeft de kop van een jakhals. Volgens de middeleeuwers liepen er in die gebieden dus mensen rond die er zo uitzagen ... Zelfs in heiligenverhalen kom je ze tegen. Zo werd er in de Grieks-Orthodoxe kerk verteld dat de heilige Christoffel een gevaarlijke reus was met een hondenkop. Uiteindelijk werd hij bekeerd toen hij het Jezuskindje op zijn rug over een rivier droeg.
Een alruinmannetje uit de grond halen kon je dood betekenen, volgens het bijgeloof.
Marco Polo (1254-1324) is de bekendste middeleeuwse reiziger. Hij vertelde dat er in verre landen de vreemdste wezens leefden. Op deze miniatuur uit zijn reisverslag zie je er enkele.
5
Historische JCWeetjes
De Egyptische god Anubis.
Op deze Grieks-Orthodoxe icoon heeft de heilige Christoffel een hondenkop.
Middeleeuwse ontdekkingsreizigers beweerden dat er mensen bestonden die maar ĂŠĂŠn voet hadden. Maar dan wel een hele grote, die ze gebruikten als zonnescherm! Hoe ze daar op kwamen is een raadsel.
6
Historische JCWeetjes EENHOORNS IN MEKKA Mekka is verboden terrein voor niet-moslims. En toch slaagde de Italiaanse avonturier Ludovico di Varthema(1468-1507) erin om Mekka bezoeken. In 1502 vertrok hij uit Venetië naar Egypte. Daar noemde hij zich Yunas en infiltreerde in een karavaan bedevaarders die naar Mekka ging. Waarschijnlijk is hij de eerste christen die de stad ooit te zien kreeg. Maar di Varthema kreeg nog meer te zien. In zijn boek de Itinerario beschrijft hij twee eenhoorns die hij “in de tempel van Mekka” zag. “De oudste is een veulen van 30 maanden met één hoorn op zijn voorhoofd van 3 braccia (1 meter en 80 centimeter). Het dier is voskleurig, zijn hoofd lijkt op dat van een hert en het heeft slanke poten. Het is een gevaarlijk wild beest dat de sultan van Mekka kreeg van de koning van Ethiopië”. Waarschijnlijk zag di Varthema een antiloop in zijaanzicht of met een afgebroken hoorn of “wilde” hij in dat dier de eenhoorn zien. De eenhoorn was één van de meest populaire fabeldieren uit de middeleeuwen. Het beest had magische krachten. Vergiftigd water kon hij zuiveren door er zijn hoorn in te steken. Met wat schraapsel van die hoorn kon je een liefdesdrank maken. Het was dus een hebbeding en de jacht was open.
Dit is de hoorn van een eenhoorn. Je kan hem zien in de schatkamer van de Hofburg in Wenen. Vergis je niet, het is de tand van een narwal!
Er is maar één manier om een eenhoorn te vangen. Je zet een maagd in het bos. Als er een eenhoorn voorbijkomt, zal hij zijn hoofd in de schoot van de maagd leggen. Het beest valt dan in slaap. Dat is het moment om toe te slaan!
7
Extra
DE TECHNIEKBENDE: ALLEEN VOOR DURVERS RVO-Society wil jongeren interesseren voor techniek en wetenschappen. Deze organisatie, gesteund door de Vlaamse overheid, vertaalt de vooruitgang van techniek en wetenschappen in educatieve projecten en brengt die in eerste instantie naar het onderwijs. Maar meer en meer richt ze zich nu ook op jongeren in hun vrije tijd. In dat licht kwam RVO-Society in schooljaar 2012-2013 met iets totaal nieuws voor jongeren van 12 tot 14 jaar: de techniekbende! Met Leonardo Da Vinci als grote inspirator worden de jongeren uitgedaagd om een schets van Da Vinci na te tekenen, te bouwen en een technologisch hoogstandje aan toe te voegen. Wie durft?
ouders en grootouders komen kijken en zien dat het goed was. Woensdagnamiddag geen zin in tennis- of muziekles? Probeer dan eens de techniekbende. De techniekbende richt zich naar jongeren die zin hebben in een andere uitdaging na schooltijd. Niet om terug op de schoolbanken te zitten, wel om te leren. Al doende.
DOE EENS EEN DA VINCI-KE In een eerste inleidende sessie leren de jongeren alles over weerstand, spanning, stroomkringen, solderen en elektriciteit. Vervolgens wagen ze zich aan drie soorten automatiseringsproeven met treinen, woningen en Lego Mindstorms. Om uiteindelijk een echte schets van Da Vinci na te bouwen, ĂŠn te automatiseren. Schetsen, implementeren, uitproberen, opnieuw beginnen, nadenken, verbeteren, uittesten ... dat zijn de ingrediĂŤnten van de daaropvolgende sessies. Op het einde mogen
Schetsen, uitproberen, zelf bouwen en automatiseren
OVER RVO-SOCIETY RVO-Society is een netwerkorganisatie die opereert tussen de twee werelden van innovatie en educatie. RVO-Society ontwikkelt educatieve pakketten voor het onderwijs en geeft navormingen aan leerkrachten om
Da Vinci (15 april1452 - Amboise, 2 mei 1519) was een beroemde architect, uitvinder, ingenieur, filosoof, natuurkundige, scheikundige, anatomist, beeldhouwer, schrijver, schilder en componist uit de Florentijnse Republiek, tijdens de renaissance. Hij wordt gezien als het schoolvoorbeeld van het renaissance-ideaal van de homo universalis en als genie. Hij tekende toen al dingen die ze nu nog zouden bouwen.
8
Extra ermee te werken in de eigen klas. In haar werking legt ze de nadruk op het aantonen van de relevantie van wetenschappen en het verhogen van de appreciatie van techniek. RVO-Society werkt hiervoor samen met onderwijspartners, bedrijven en organisaties die zich inzetten voor een duurzame maatschappij, en met overheids- en beleidsinstanties. TECHNIEKBENDE PRAKTISCH Wie? In het schooljaar 2013-2014 kan jij bij de techniekbende zijn. Tenminste als ... • je in het eerste of tweede middelbaar zit (geboortejaar 2000 en 2001) • je nieuwsgierig bent • je wil weten hoe iets werkt • je vol verwondering staat voor de natuur of de wereld om je heen • je van samenwerken houdt • je graag vanalles maakt en doet • je durft
Waar? We komen samen in het expolokaal van het internationaal befaamde onderzoekscentrum imec, Kapeldreef 75, 3001 Leuven (Heverlee). Wanneer? Op 8 woensdagnamiddagen van 13.30 tot 16.30 uur. Als lid van de techniekbende ben je er elke woensdag bij. Elke woensdag geven de techniekcoaches je een nieuwe uitdaging, van technische problemen om op te lossen tot wetenschappelijke mysteries om te ontrafelen. Data: 16 oktober - 13 november - 15 januari 12 februari - 26 maart - 23 april - 7 mei - 21 mei Inschrijven kan via www.rvo-society.be/onderwijs/projecten/ a a n b o d - s e c u n d a i r - o n d e r w i j s - 2 013 / de-techniekbende. De kostprijs, alles incluis, is 90 euro.
Er is plaats voor 12 deelnemers. Afgelopen jaar bracht al een 15-tal jongeren zes vrije woensdagnamiddagen door op imec
9
Ruimtekids
KIJK OMHOOG! Door Tine Simoens Overdag doe je dat beter niet, maar ’s nachts kun je genieten van een waar spektakel als je je blik omhoog richt. Enkele tips om op heldere nachten in juli en augustus boeiende hemelverschijnselen te zien. Een heldere nacht betekent vaak ook een koude nacht. Zorg dus voor veel laagjes kledij. Blijf niet in de stad, maar zoek een donkere plek met liefst niet al te veel hoge gebouwen of bomen. Langs een kanaal of een lokale weg tussen de velden kan het al prima donker zijn. Tenslotte kan het handig zijn om een rood zaklampje en een sterrenkaart mee te nemen. Op www.spacepage.be/waarnemen-tools/ sterrenkaarten vind je dat. KLAAR? START! Daar zit je dan. Goed ingeduffeld, rood lampje en kaart paraat en rondom jou is het
pikdonker. Of toch niet … want de maan staat helder aan de hemel! In de tweede helft van juli en augustus zal de maan spelbreker zijn voor een goeie waarneming van sterren. Maar met een verrekijker kun je evengoed genieten van de prachtige landschappen op de maan. Je kunt kraters, zeeën en bergen zien. Eén van de zeeën, Mare Tranquilitatis, is de plek waar de eerste mens op de maan zijn voeten neerzette. Wie zin heeft, kan delen van de maan tekenen. FLITS Aan de nachtelijke hemel kun je ook menselijke objecten zien. Denk maar aan het Internationale Ruimtestation (ISS), satellieten of raketonderdelen die in een baan rondom de aarde cirkelen. Het zijn witte stippen die met een constante snelheid tussen de sterren door bewegen. Ze kunnen uit alle windrichtingen komen en kunnen diverse hoogtes aan de hemel bereiken. Er zijn zelfs Iridium flares, die je vaak als een flits aan de hemel kunt zien. Ze nemen snel in lichtintensiteit toe en af omdat deze satellieten grote antennes hebben, waarop het zonlicht voor een korte periode kan weerkaatsen. Een flare begint als een sterachtig puntje dat beweegt, flakkert even hevig op en kan dan tot 30 keer helderder zijn dan de planeet Venus. Op www.heavens-above.com kun je voor jouw eigen waarnemingsplaats voorspellen wanneer en waar die satellieten passeren.
Enkele maantekeningen van Alexander Vandenbohede. Teken jij er zelf ook één? …
10
Ruimtekids VALLENDE STERREN
GROTE EN KLEINE BEER:
Sterren bewegen gedurende een nacht heel traag aan de hemel. Maar er zijn ook snelle objecten zoals meteoren. Die geven eventjes licht wanneer ze verbranden of verpulveren in de atmosfeer. Verschillende periodes in het jaar is er meer kans op het zien van vallende sterren. Rond 11-14 augustus passeert de aarde langs een wolk van stofdeeltjes van de komeet Swift Tuttle. Als je dan ’s nachts vallende sterren ziet, lijken die allemaal te komen vanuit het sterrenbeeld Perseus. Men noemt ze dan ook de Perseïden. Als de datum nadert, hou dan zeker het weerpraatje op TV in de gaten. Men vertelt je dan exact welk tijdstip ideaal is. Er kunnen tientallen vallende sterren per uur te zien zijn.
de klassiekers. Zoek naar 2 “steelpannetjes” in elkaars buurt. Tegelijk heb je ook de Poolster in het vizier. Het is de enige ster die aan onze noordelijke sterrenhemel steeds op hetzelfde punt aan de hemel zichtbaar blijft. PLEIADEN: een open sterrenhoop, waarbij je met het blote oog tot 6 sterren en met een verrekijker er nog meer dan 10 bij kunt zien. Deze sterren zijn 440 lichtjaar van ons verwijderd. DOLFIJN: een kleintje, vrolijk springend aan de hemel. HERCULES: in dit sterrenbeeld kan je met een verrekijker 2 tamelijk heldere bolvormige sterrenhopen terugvinden: M13 en M92. De M staat voor Messier, de man die ze ooit in een catalogus opnam.
Vallende sterren lijken in augustus vanuit Perseus te komen
M92 zie je zelf als kleine wazige vlekjes die eigenlijk vol sterren zitten. Alleen Hubble kan daar prachtige plaatjes van maken …
Waar blijven die sterren nu? Er is zoveel aan de nachthemel te zien dat we ze bijna vergaten. Dit (veel te korte!) lijstje laat je even proeven van een nachtelijke waarneming. ZOMERDRIEHOEK: drie helderste sterren uit 3 sterrenbeelden vormen samen een driehoek. Zoek naar de sterren Deneb van de Zwaan, Wega van de Lier en Altair van de Arend.
11
Flashback Dolle Paasdagen in Vilvoorde
Radio JCW in Gent
Workshop Return to the future in Borgerhout
12
Workshop Schuimmonsters in Lokeren
JCW was erbij op de Dag van de Bokrijkabonnee, Speeldag Mechelen en Supervlieg Vilvoorde
 Meer foto’s vind je in het online fotoalbum op www.jcweb.be!
13
WetenschapsEXPOsciences MET DE PREMIER NAAR HET CERN
Op vrijdag 26 april bracht eerste minister Elio Di Rupo een bezoek aan onze wetenschapsEXPO. Gecharmeerd door het enthousiasme van de jongeren deelde hij een prijs uit aan 4 projecten: een bezoek aan het CERN samen met hem en de wereldberoemde Prof Englert, specialist in deeltjesfysica! Fabio en Jens (Aqwalk - Broederschool Humaniora, Sint-Niklaas) en Robin, Lucas, Jeroen en Robin (The Solver - Campus SOLV Campus Sint-Aloysius, Sint-Truiden) waren bij de gelukkigen. De tocht naar het CERN was al heel indrukwekkend. We werden verwacht in de VIP lounge op de militaire luchthaven in Melsbroek. De pers was goed vertegenwoordigd en we werden er persoonlijk begroet door Professor Englert en Di Rupo. Even later vlogen we met een boeing van de Belgische luchtmacht naar Genève. Een bus bracht ons onder politie-escorte naar het CERN waar een hele delegatie ons stond op te wachten met aansluitend een persconferentie.
Dan steeg de spanning ... we mochten afdalen in de deeltjesversneller zelf, normaal niet toegankelijk voor publiek! Honderd meter onder de grond wandelden we in het summum van de natuurkunde, de LHC-ring, terwijl professor Englert de werking van de deeltjesversneller uitlegde. We stonden naast de gigantische CMS-detector. Verder bezochten we er de controlekamer en de testruimte voor de LHC-superconducting-magneten. 's Middags tijdens het walking dinner ontmoetten we verrassend genoeg enkele CERN-medewerkers afkomstig uit de regio Sint-Truiden. Onder hen was mevrouw Danielle Haven, Consul-generaal Adjunct Permanent Vertegenwoordiger van België bij het bureau van de Verenigde Naties en de Gespecialiseerde instellingen in Genève. Zij was zeer geïnteresseerd in ons verhaal. In de late namiddag gingen we moe maar uiterst gelukkig terug naar Brussel. Jeroen mocht hierbij tussen de piloten in de cockpit plaatsnemen: een geweldige ervaring! Bij het afscheid drukte Elio Di Rupo ons stevig de hand. Erg onder de indruk wandelden we naar de auto. Op weg naar huis hoorden we op Q-Music nog net de uitzending van het interview met Jeroen, eerder in de namiddag opgenomen. Bovendien herkenden we ’s avonds onszelf op het journaal. Dit is een dag die we ons nog lang gaan herinneren …
kiddoe SPELEN MET WATER Het is volop zomer, dus ideaal om buiten leuke waterspelletjes te doen. Ook JCW speelt met jullie mee, want vandaag gaan we enkele wetenschappelijke proefjes met water doen. Vorige keer leerden we de stripfiguren Sanne en Chris kennen en toen gingen ze met aardappels aan de slag. Vandaag zitten ze bij de vijver en op de volgende bladzijde dagen ze je uit om zelf te experimenteren met water. En ook bij ‘Winadoe’ (blz. 18) heb je water nodig. Het proefje lijkt zelfs op een goocheltruc, maar er is helemaal geen sprake van magische krachten. Op een eenvoudige manier krijg je onmiddellijk de wetenschappelijke verklaring! HOP, HOP, HANDEN UIT DE MOUWEN! Zit je daar nog op je gemakje? Dat is niet de bedoeling. Deze proefjes moet je zelf gedaan hebben! Ze zijn heel gemakkelijk uit te voeren en je hebt er geen speciaal materiaal voor nodig. Probeer het zelf even uit. Doen! GELUKT! Maak een foto of een filmpje van jouw proefje of resultaat. Stuur dat op en dan zetten wij het volgende keer op deze bladzijde of op onze website. Vertel ons kort hoe jouw experiment verlopen is. Ben je opnieuw moeten beginnen of lukte het van de eerste keer? Is er iets grappigs of eigenaardigs gebeurd? Wij zijn benieuwd! REACTIES! Stuur je reactie, foto of filmpje door naar jcweetje@jcweb.be of naar JCW, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde. Wij hebben alvast even met water gespeeld en de proefjes zelf al uitgeprobeerd. Je vindt het resultaat via deze link: www.jcweb.be/kiddoe.
15
16
17
winadoe
Vul een glas tot de rand met water. Dek het af met een stuk dik papier of karton. Duw dit stevig tegen het glas terwijl je het omdraait. Voer daarna de proef ook eens uit met een halfgevuld glas. Draai het niet te snel om. Wat zal hiervan het resultaat zijn? Wat denk je? Wordt het dweilen of zal het karton aan het glas blijven hangen en het water tegenhouden? Probeer dit ook te verklaren. Een tip: het heeft iets met lucht te maken. Als je schoenen nu doorweekt zijn, dan is er ergens iets fout gelopen (en had je beter ook een emmer eronder
18
gehouden …). Normaal moeten beide experimenten lukken, waarbij het eerste een hogere slaagkans heeft. Het papier buigt in beide gevallen een beetje door. Bij het volle glas ontstaat dan een klein vacuüm aan de bodem van het glas. In het halfvolle glas krijgt de lucht meer plaats en wordt hierdoor de luchtdruk kleiner. Alleszins, in beide gevallen gaat de buitendruk (de gewone luchtdruk buiten het glas) de druk binnen het glas overheersen. De omringende lucht drukt het karton dus tegen het glas aan. Bron:“De proefjeskoffer”, Winadoe vzw users.telenet.be/Winadoe/
Wistjedatjes WAAROM DRAGEN ARTSEN ZO VAAK KLOMPEN? Klompen zijn comfortabel, sterk en makkelijk afwasbaar. Precies de eigenschappen die een chirurg bij zijn werk goed kan gebruiken. Tegenwoordig zijn klompen vaak van polyurethaan, een kunststof die tegen een stootje kan en met water en sop makkelijk schoon te maken is. Om die reden zijn deze klompen ook populair bij koks.
HOE LANG MOET EEN WINDMOLEN DRAAIEN OM MEER ENERGIE TE LEVEREN DAN DE PRODUCTIE ERVAN GEKOST HEEFT? Volgens een Deens rapport heb je na 2 à 3 maanden de energie voor het bouwen en oprichten van de molen eruit. Daarna levert het ding alleen maar energie op. Per jaar ben je nog wat energie kwijt aan onderhoud (zo’n 2 % van de opbrengst). En een gemiddelde molen gaat 20 jaar mee en 95 % van de materialen is goed te recycleren.
KIKKERS GAAN VAAK OP HET GRAS ZITTEN ALS HET REGENT. WAAROM DOEN ZE DAT? Kikkers hebben een huid die constant vochtig moet blijven. Daarom leven ze in of bij het water. Maar soms trekken ze erop uit, om zich voort te planten, te jagen of om een nieuw leefgebied te zoeken. Dat doen ze bij voorkeur als het regent, omdat de kans op uitdroging dan klein is.
HOE WORDT EEN BLIKJE MET BIER OF FRISDRANK GEVULD EN GESLOTEN? Door de bovenkant, op min of meer dezelfde manier als het eerste blikje dat in 1937 bij de Duitse uitvinders van de band liep. Tijdens de fabricage van het blikje blijft de bovenkant open. Na het vullen wordt de bovenkant met kracht op het blikje gedrukt en razendsnel machinaal gelast.
Bron: Quest scheurkalender 2011 (G+J uitgevers C.V.)
19
19
Openluchtmuseum Bokrijk
BELEEF BOKRIJK MET EEN PLUS!
Tijdens de Bokrijkdagen op zondag 21 en 28 juli en 4, 11 en 18 augustus is er een veelheid aan demonstraties en workshops van ambachten van vroeger en nu, tradities en gewoontes. Zo kan je - nog meer dan anders - ambachtslui bewonderen die hun kunnen tonen aan het publiek. Vilten, schapen hoeden, manden vlechten, smeden, potten draaien ‌ het komt allemaal aan bod. Maar ook kantklossen, glas blazen, de restauratie van oude klokken of bekijk een imker of modiste aan het werk. Vakwerk zal ook niet ontbreken zoals strodekken, lemen en vitsen of boomslepen met paard. Bij sommige ambachten kan je ook zelf de handen uit de mouwen steken tijdens een workshop lederen armbandjes maken, brood of fruittaartjes bakken of weven. Of snuister op de wekelijkse handmade markt met leuke kraampjes vol handgemaakte spullen en laat je eigen creativiteit de vrije loop in het crea atelier. We zorgen iedere zondag voor de nodige muziek.
20
Als extraatje staat er elke zondag iets bijzonders op het programma. Op zondag 21 juli vindt er een mini reuzenoptocht plaats. Zondag 28 juli kan je proeven van Bokrijk en een week later, zondag 4 augustus, kan je een heuse Koetsenwedstrijd volgen. 11 augustus kan eenieder zich uitleven in oude volkssporten- en spelen en de laatste Bokrijkzondag, 18 augustus, staan sprookjes en verhalen centraal in het Openluchtmuseum. De keuze is aan jou! Bij sommige ambachten mag je zelf de handen uit de mouwen steken
Openluchtmuseum Bokrijk NOG TE BELEVEN TIJDENS DE ZOMERVAKANTIE IN BOKRIJK Vanaf 21 juni: Schuur van Oorderen Je kan in deze schuur het verhaal beleven van het verdwenen polderdorp Oorderen, dat plaats moest maken voor de uitbreiding van de Antwerpse haven. Via de havencontainers klimmen kinderen tot in de nok van de schuur. Zondag 14 juli: Jommekesdag De populaire Vlaamse stripheld Jommeke neemt zijn lezertjes én hun familie op sleeptouw voor een onvergetelijke dag in Bokrijk. Je kan tekenen en knutselen en allerlei leuke doe-activiteiten beleven met Jommeke en zijn vriendjes. Neem deel aan de autopedrally of het holderdeborderparcours en verdwaal in het doolhof… Ook Jommeke zelf is van de partij. Voor het hele gezin!
Zondag 25 augustus: De Ketnet Checklist-dag Heb je alle uitdagingen op de Ketnet Checklist al kunnen afvinken? Nee? Dan is het einde van de zomervakantie hét moment om hier werk van te maken! Alle Ketnetters krijgen in Bokrijk de kans om hun checklist gevoelig uit te breiden. Wie het handig aan boord legt, kan maar liefst tien checks afvinken! Van 7 juli t.e.m. 25 augustus: retrokermis in Bokrijk Maak een ritje op nostalgische kermisattracties zoals de draaimolen, luchtschommel, rupsbaan of botsauto’s. Voor de kermisattracties betaal je extra (max. € 1,50/rit). Beleef Bokrijk met een plus met je jeugdgroep of in gezinsverband.
Schapen hoeden is maar één van de vele ambachten die op zomerzondagen gedemonstreerd worden
Praktisch Bokrijkdagen op 6 zondagen tijdens de zomervakantie: 7, 21 en 28 juli en 4, 11 en 18 augustus. Nog tot en met 29 september 2013 is het Openluchtmuseum met De sixties geopend van 10 tot 18 uur. Gesloten op maandagen, behalve feestdagen. De sixties zijn op reservatie te bezoeken of de dag zelf op basis van beschikbaarheid. Reserveren kan op www.Bokrijk.be Tarief Openluchtmuseum: tot 3 jaar gratis. 3 tot 26 jaar: €1. Volwassenen: €10 Tarief Openluchtmuseum met De sixties: tot 3 jaar gratis. 3 tot 26 jaar: €2. Volwassenen: €15 De workshops zijn extra betalend.
21
Techniek, technologie en wetenschap
DRONES VEROVEREN HET LUCHTRUIM Door Gert-Jan Andries
Onbemande vliegtuigen en helikopters voorzien van camera’s en sensoren veroveren stilaan de wereld. Of we dit nu willen of niet, de kans dat er binnenkort een drone boven ons hoofd zweeft, wordt steeds groter. Een drone is een luchtvaarttuig dat geen piloot aan boord heeft, en bestaat tegenwoordig in alle soorten en maten. Ze variëren van de grootte van een vlieg tot wel enkele meters. Een drone, ook wel UAV genoemd wat staat voor Unmanned Aerial Vehicle, wordt vanop de grond bestuurd, maar er zijn reeds vele drones die volledig zelfstandig kunnen vliegen zonder de hulp van een piloot. Dit doen ze namelijk door middel van een zogenaamde autopilot, een computer die alle systemen van het vliegtuig bestuurt net zoals een echte piloot dit zou doen. De prijs van
22
een drone varieert van enkele honderden tot enkele honderdduizenden euro’s. Wie denkt dat een onbemand vliegtuig een 21e eeuwse uitvinding is, heeft het mis. De eerste poging naar het ontwerpen en bouwen van een onbemand vliegtuig werd gedaan in 1915 door Archibald Montgomery Low met zijn Aerial Target. Kort daarna werd een eerste bruikbaar ontwerp geproduceerd, de Hewitt-Sperry Automatic Plane. Dit was een van op afstand bestuurbare torpedo en wordt volgens sommigen beschouwd als de voorloper van de kruisraket.
In 1951 werd voor het eerst een UAV uitgerust met een straalmotor, de Teledyne Ryan Firebee I. Deze UAV werd gebruikt bij de training van jachtpiloten en luchtafweer.
Techniek, technologie en wetenschap In het tweede deel van de twintigste eeuw veranderde het gebruik van onbemande luchtvaartuigen drastisch. Om het leven van de piloten in oorlogsgebied te vrijwaren, werden onbemande luchtvaartuigen ontwikkeld die dezelfde capaciteiten hadden als gevechts- of verkenningsvliegtuigen. De meest recente evolutie binnen de onbemande luchtvaart is de overgang van puur militaire naar zowel militaire als civiele toepassingen. Dit zorgt ervoor dat onbemande luchtvaartuigen toegankelijker zijn voor privépersonen en bedrijven. In de toekomst is de kans dus zeer reëel dat onbemande luchtvaartuigen meer en meer ingezet zullen worden voor videobewaking en Search & Rescue.
De wereld van de drones is momenteel flink aan het uitbreiden. Voor zowat elke taak heeft men wel een drone uitgevonden. Er bestaan bijvoorbeeld drones die op een vogel lijken met een ingebouwde camera. Zo kan je op een makkelijke manier je buren bespioneren … Ook bestaan er drones waarmee luchtfoto’s gemaakt worden of om wetenschappelijke metingen uit te voeren. Natuurlijk heeft niet iedereen goede bedoelingen met deze drones. Zo kunnen ze onder meer gebruikt worden door terroristen die meer informatie willen bekomen over bepaalde gebieden … Met het steeds groter wordende aantal drones in de lucht kan men dus maar beter opletten met wat men uitspookt in de eigen tuin!
Het verschil tussen een modelbouwvliegtuig en een UAV is het feit dat een UAV een nuttige lading kan meevoeren en een bepaalde taak moet vervullen. Een modelbouwvliegtuig is bedoeld om er plezier aan te beleven en de eisen waaraan het toestel moet voldoen liggen veel lager dan bij een onbemand vliegtuig.
Deze drone van de politie kan foto’s en filmmateriaal verzamelen tijdens zijn vlucht
23
Extra
NACHT VAN DE ONDERZOEKERS Door Luth Knockaert, PR & Communicatie, Federaal Wetenschapsbeleid De Nacht van de Onderzoekers 2013 op 27 september is een unieke gelegenheid om van gedachten te wisselen tussen wetenschappers, jongeren en het grote publiek! Ontdek 14 partners op 8 verschillende locaties. De Belgische editie wordt gecoördineerd door het Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO). Op vrijdag 27 september zijn de onderzoekers op de afspraak met als thema "Beter en langer leven dankzij de wetenschap", een gelegenheid om het publiek warm te maken voor het onderzoek op het gebied van de verlenging van de levensduur en de verbetering van de levenskwaliteit. Al die leer- en ontdekkingsmomenten kunnen worden gedeeld in schoolverband, in gezinsverband of met vrienden. De Nacht van de Onderzoekers vindt in Brussel, in Mechelen en in verschillende Waalse steden plaats, waarop talrijke onderzoekers aanwezig zijn van verschillende federale wetenschappelijke instellingen, universiteiten en wetenschappelijke verenigingen. WETENSCHAP EN GEZONDHEID, EEN VEELBELOVENDE COMBINATIE! Het wetenschappelijk onderzoek zorgt voor een verbetering van onze levenskwaliteit, onze gezondheid en ons welzijn, beschermt de natuurlijke rijkdommen van onze planeet en beheert ons milieu op duurzame wijze, zodat het in de best mogelijke staat wordt doorgegeven aan onze kinderen en de toekomstige generaties. Gaan zij beter en langer leven dankzij de wetenschap? ‘s Namiddags en ‘s avonds staan er ontmoetingen op het programma met onderzoekers en kan het publiek talrijke interactieve
24
ontdekkingen doen en zich inleven in de rol van fysicus, bioloog of astronoom in 2030. Verder staan er ook wat insecten, planten en groenten op het menu, wie weet een voorafbeelding van wat ons voedsel in de toekomst kan zijn. Er is een driedimensionale ontdekking van micro-organismen die in het kader van welbepaalde onderzoeken onmisbaar zijn (besmettelijke ziekten, verouderingsproces, productie van nieuwe geneesmiddelen enz.). Er is ook een initiatie mogelijk in maritiem onderzoek en het beschermen van bedreigde diersoorten. Alle bezoekers kunnen ook zien hoe zij er binnen twintig jaar zullen uitzien en hoe kunstwerken na een opknapbeurt er opnieuw fris en gezond uitzien voor de komende generaties. Op alle deelnemende sites stellen onderzoekers ludieke en educatieve experimenten voor met het leven als thema, zijn er interactieve animaties voor klein en groot, diverse spelen en worden er korte documentaire films geprojecteerd over de stand van het onderzoek. Hier en daar zijn er ook verrassingen voor klein en groot!
Extra HIER MOET JE ZIJN! De verschillende animaties op 27 september zijn over acht locaties verspreid: 1. De Sint-Gorikshallen (centraal evenement), 2. het Planetarium en het Luxemburgstation in Brussel 3. Technopolis in Mechelen 4. Het Palais des Beaux-Arts van Charleroi 5. Het Cinéscope in Louvain-la-Neuve 6. De Galérie Médiacité in Luik 7. De Facultés universitaires 8. Notre-Dame de la Paix in het station van Namen
ONTDEK ZELF HET PROGRAMMA! Binnenkort vindt u een gedetailleerde lijst van al die activiteiten op de volgende sites: www.nachtvandeonderzoekers.be, www.belspo.be of op Twitter twitter.com/belspo en de Facebookpagina van het evenement.
25
Cultuurkriebels
SPELEN MET LICHT EN BEWEGING Door Katrien Coenen In het vorig JCWeetje liet ik jullie al experimenteren met je camera, vandaag spelen we hiermee verder, en doen we oefeningetjes met de sluitertijd. In een camera zitten twee plaatjes: de sluiter. Bij het induwen van de knop om een foto te nemen, gaan de plaatjes open en dicht. Als de sluiter open is, dan komt er licht binnen in het fototoestel. Als de sluiter dichtgaat, dan staat het beeld op de geheugenkaart. De periode tussen open en dicht is de sluitertijd. Fotografen spreken van een lange sluitertijd (1/30 van een seconde, 1/15 sec., 1/8 sec., ¼ sec., ½ sec., 1 sec., 2 sec. …) en een korte sluitertijd (1/60 sec., 1/125 sec., 1/250 sec., 1/500 sec. ...). Als je bewegende mensen, dieren of voorwerpen fotografeert met een lange sluitertijd, dan zullen ze op de foto uitgeveegd zijn. Je ziet beweging in de foto. Dit is bewegingsonscherpte. Als je bewegende mensen fotografeert met een korte sluitertijd, dan staan ze scherp op de foto. Maar hoe sneller de beweging, hoe korter de sluiter.
OEFENEN Met een compact toestel kan je de sluitertijd niet zelf instellen aan de hand van seconden. Je kan wel werken met de programma’s die je terugvindt onder P, opnamemodus, zoals portret, landschap, sport, nacht, weinig licht, kind, vuurwerk, sneeuw, strand ... Niet elke camera heeft dezelfde mogelijkheden. Een goede oefening is om elk programma uit te proberen. Je gaat op de stoep staan en je fotografeert voorbijrijdende auto’s. Begin bovenaan het lijstje en ga ze één voor één af. Een tip: nacht en weinig licht hebben een lange sluiter, sport en kind een korte sluiter. Je kan ook stromend water fotograferen. Of vraag aan iemand om heen en weer te stappen, te lopen, met de armen te zwaaien, touwtje te springen, met een bal te gooien of rollen, een ei ronddraaien of een sporter op tv … Of beweeg zelf met je camera! Er zijn zo veel mogelijkheden!
Experimenteer met de instellingen van je toestel om bewegende beelden te maken zoals een tollend ei of een sporter op tv
26
Cultuurkriebels
Ik had aan mijn zus gevraagd om met haar hoofd te schudden. De camera was ingesteld op nacht. Op één foto lijkt haar hoofd verdwenen, op een andere heeft ze een grote mond of op nog een andere staat precies een onscherpe cycloop.
VOOR GEVORDERDEN Een oefening voor gevorderden: met je camera meebewegen als een bewegend object voorbijkomt. Op deze manier lijkt het alsof het bewegende object niet beweegt en verandert de achtergrond in strepen die beweging suggereren. De juiste houding is heel belangrijk. Je mag je armen niet bewegen. Sta stevig met je beide voeten op
de grond, houd je camera stil voor je ogen, druk je bovenarmen tegen je lichaam, en beweeg vanuit je heupen. Bijvoorbeeld: je wil een fietser fotograferen en die fietser komt van rechts. Je draait je bovenlichaam naar rechts en je houdt de camera klaar. Vlak voordat de fietser voorbijkomt, druk je het knopje van de camera voor de helft in. Vanaf het moment dat de fietser voorbijkomt, beweeg je mee met je bovenlichaam naar links. En dan druk je het knopje volledig in. Je kan dit ook oefenen met voorbijrijdende auto’s of met een bal. Dit vraagt veel oefening. Dus wees niet ontgoocheld als het niet van de eerste keer lukt!
27
Cultuurkriebels
INSPIRATIE Met deze foto’s kan je nog een beetje extra inspiratie opdoen.
In de herfst heb ik neerdwarrelende blaadjes gefotografeerd. In de eerste foto zie je duidelijk de beweging in de bruine blaadjes omdat ze onscherp zijn. In de tweede afbeelding is er een combinatie van vallende bladeren en het fototoestel dat ik rondgedraaid heb, waardoor ook de bomen zelf onscherp zijn.
Dieren zijn ook altijd een leuk onderwerp, zoals bijvoorbeeld deze eendjes in de parkvijver
Twee totaal verschillende sluitertijden. In de foto ‘houtbewerking’ (links) zie je de handen niet bewegen, maar je ziet wel dat er houtschilfertjes naar beneden dwarrelen. Dit wil zeggen dat hij wel beweegt met zijn handen, maar door de korte sluitertijd zie je de beweging niet. Met een heel trage sluitertijd kan je ’s nachts leuke foto’s maken van voorbijrijdende auto’s (rechts).
28
Boekentips
Historische JCWeetjes
Heinrich Ooooh en de zeurderige zombies - Hilde E. Gerard & Eric Bouwens Heinrich Ooooh en zijn tweelingzus Hannelore runnen samen G&G Ooooh. Een hotel speciaal voor geesten, spoken en skeletten. In dit nieuwe avontuur krijgen ze hoog bezoek: de wereldbekende Lady Zaza komt logeren. De popster is totaal overwerkt en dringend aan rust toe. Maar voor Heinrich en Hannelore is het niet zo eenvoudig om op de wensen van de diva in te gaan en om te gaan met haar vreemde fans … Vanaf 9 jaar, 144 p., € 16,95 Zoek de dader! Speurboek voor jonge detectives - Pronto Hou je van mysteries? Dan is dit doeboek iets voor jou! Speel zelf voor detective en los zes spannende vraagstukken op. Talloze aanwijzingen helpen je bij het oplossen van de mysteries. Elimineer de verdachten tot je uitkomt bij de dader. Uren spanning en plezier verzekerd! Een ideaal boek voor op reis! Vanaf 10 jaar, 128 p., € 14,95
Simsalaslim! De allercoolste goocheltrucs voor jonge wetenschappers Claire Laurens & Soledad Brani Dit boek toont je hoe je talloze experimenten zelf uitvoert met spullen die je altijd wel ergens in huis kan vinden. Maak zelf een magische telefoon, laat een vulkaan uitbarsten en veel meer! Verbaas je vrienden en familie met dit goochelboek en geef er nog een wetenschappelijke verklaring voor ook! Een leerrijk doeboek voor uren plezier! Vanaf 6 jaar, 32 p., € 14,95
Dina is terug! - Do Van Ranst Nu de jonge theatrale Dina in een nieuw dorp woont, zorgt dat natuurlijk voor heel wat nieuwe avonturen. In deze lekker dikke omnibus vind je vier spannende en leuke verhalen waarbij je kan wegdromen. Samen met Dina en haar vrienden kom je in knotsgekke situaties terecht. Bij het boek zit trouwens een superleuk schriftje om al je geheimen in te noteren. Vanaf 10 jaar, 336 p., € 19,95
Duivelsgebroed - Hilde E. Gerard Bob is een vampier, tenminste hij wordt er één zodra zijn inwijding is afgerond. Maar tijdens de proef loopt het fout. Bob en zijn vriendin Gabriëlla ontsnappen op het nippertje aan Lucifer. En in het dorp zaaien demonen dood en vernieling. Wat kan Bob als halve vampier daartegen beginnen? Een spannend verhaal dat zich afspeelt in een wereld waarin mythes en legenden tot leven komen. Vanaf 12 jaar, 144 p., - € 16,50
29
Breinbrekers BREINBREKER 1 Enkele spreekwoorden zijn door elkaar gehaald. Ontdek alle spreekwoorden in deze twee zinnen, het zijn er vier! Als men hem een vinger geeft, tikt het nergens De ochtendstond werpe de eerste steen
BREINBREKER 2 Los de rebus op. Een rebus is een woordpuzzel waarin
afbeeldingen
gebruikt
worden
om
woorden of woorddelen voor te stellen. Bij de afbeeldingen
staan
letters
die
toegevoegd,
verwijderd of vervangen moeten worden.
BREINBREKER 3 Dis een Sombrero-puzzel: plaats getallen in de witte vakjes, zodat de som van een rij overeenkomt met het getal in het zwarte vakje dat erbij hoort. En deze regels zijn van toepassing: - enkel getallen van één tot en met 9 kunnen ingevuld worden. - Je mag in één som niet twee keer hetzelfde getal gebruiken.
30
Doe mee en win Geef het juiste antwoord op minimum twee van de drie breinbrekers op p. 30 en win dit leuke boek Heinrich Ooooh & De Zeurderige Zombies van Hilde E. Gerard & Eric Bouwens!! Stuur ons het antwoord op
per post naar het adres JCW, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde
per fax op het nummer 02 253 39 14 per mail naar het adres jcweetje@jcweb.be
Antwoorden van JCWeetje 2013, nr. 2: 1. Spreekwoorden: Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht / Men moet de huid niet verkopen voor de beer geschoten is / Een kat in het nauw maakt rare sprongen / Een gegeven paard niet in de bek kijken. 2. Rebus: lippenstift. 3. Sudoku: 997.
Naam + voornaam Adres
Telefoonnummer Email Geboortedatum Antwoord 1 Antwoord 2 Antwoord 3
31
In de kijker
ARCHEODAG AAN ZEE Op vrijdag 23 augustus trekken we erop uit als echte zee-archeologen! Op die dag is het volle maan - en dus springtij - wat betekent dat het strand vol ligt met interessante archeologische vondsten. In de voormiddag gaan we op strandprospectie tussen Raversijde en Middelkerke. 's Middags lunchen we op het strand, en in de namiddag bezoeken we het museum, waar dr.
v.u. : Anne-Lize Kochuyt, Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde
Pieters, hoofdadviseur van Maritiem en Onderwater Erfgoed, meer uitleg geeft over de wonderlijke archeologische wereld van de Noordzee. Snel inschrijven, want het aantal plaatsen is beperkt. Voor wie? Wanneer? Waar? Kostprijs?
van 8 jaar tot 12 jaar (geboren in 2005 t.e.m. 2001) vrijdag 23 augustus 2013, van 9.00u tot 16.30u Raversijde - Middelkerke (exacte vertrekplaats later bekend) â‚Ź 12,00 (niet-leden) / â‚Ź 10,00 (JCW-leden)
www.facebook.com/JCWvzw
Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw
www.twitter.com/JCWvzw
Vlaanderenstraat 101, 1800 Vilvoorde Tel. 02 252 58 08 - Fax: 02 253 39 14 info@jcweb.be - www.jcweb.be Om in te schrijven op de JCW nieuwsbrief, mail naar nieuwsbrief@jcweb.be
Het JCWeetje wordt ondersteund binnen het Actieplan Wetenschapscommunicatie, een initiatief van de Vlaamse Overheid.