Strategjia Zhvillimore Lokale 2023-2028 GLV -Vitia-

PROJEKTI:

Hartimi i Strategjisë Zhvillimore Lokale 2023 – 2028 për GLV -Vitia-

Përgatitur nga:

Prof. Dr. Agim Zuzaku

Pranuesi:

GLV -Vitia-

Financuesi i studimit:

Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural dhe Komuna e Vitisë me 20%

Ekspertët e angazhuar:

Prof. Dr. Agim Zuzaku

Fitim Azizi

GrupipunuespërhartimineStrategjisëZhvillimoreLokale:

FadileDemelezi,SelvijeRexhepi,ArbenRexhepi,ZymrijeSalihu,VetonAdemi,AdusheUkshini, Bukurije Alidema, Alban Sokoli, Florim Ramaj, Naser Haziri, Naim Pira, Hasan Aliu, Xhelal Musa Ibadete Hyseni, Avni Misini, Fitim Azizi, Shaip Korrani, Hidajete Aliu, Zyrafete Bislimi, SanijeBislimi,ZekijeUkshini,DoruntinaKrasniqidheErdinaIsmajli.Gjithashtu,sipjesëeGrupit punues ishin edhe Shoqata të Grave dhe Kompani të ndryshme që veprojnë në Komunën e Vitisë, ku dhanë një kontribut të madh gjatë punëtorive të organizuara.

Strategjia Zhvillimore Lokale për GLV -Vitia© GLV -VITIA-

Strategjia Zhvillimore Lokale për Komunën e Vitisë është hartuar nga GLV -VITIA- në bashkëpunim me Komunën e Vitisë dhe në mbështetje të Ministrisë së Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, në kuadër të Programit për Zhvillim Rural 2022, Masa 5: Përgatitja dhe zbatimi i strategjive të zhvillimit lokal – Qasja Lider.

VITIA INFO

BANORË 46.987

TOKË BUJQËSORE 11.141

HEKTARË (41.3 % e sipërfaqes totale)

QYTETI

4.924

ZONAT RURALE

42.063

SIPËRFAQJA 26.969

HEKTARË TOKË

FERMA

1.875

SIPËRFAQJA E TOKËS PUNUESE PËR KOKË BANORI

0.23

HEKTARË

VENDBANIMET E KOMUNËS SË

VITISË DHE POPULLSIA SIPAS

VENDËBANIMEVE

SIPËRFAQJA

269.86 km²

BALLANCË 631, BEGUNCË 2133, BINÇË 1127, BUDRIKË E EPËRME 899, BUZOVIK 521, ÇIFLLAK 90, DEBELLDEH 339, DEVAJË 292, DROBESH 1844, GËRMOVË 886, GODEN I MADH 80, GUSHICË 801, GJYLEKAR 2499, KABASH 2324, LETNICË 267, LUBISHTË 1445, MJAK 0, NOVOSELLË 546, PODGORC 379, POZHARAN 4247, RADIVOJC 1245, RAMJAN 895, RAMNISHTË 438, REMNIK 1844, SADOVINË 1262, SADOVINË E JERLIVE 1101, SLLATINË E EPËRME 2317, SLLATINË E POSHTME 1177, SMIRË 3872, STUBËLL E EPËRME 1128, STUBËLL E POSHTME 77, SHASHARE 146, TËRPEZË 1818, TËRSTENIK 769, VËRBAN 2008, VËRNAKOLLË 12, VËRNEZ 1, VITI 4924, ZHITI 603.

LISTA E SHKURTESAVE

AKK Asociacioni i Komunave të Kosovës

BB Banka Botërore

BE Bashkimi Evropian

BPV(GDP) Bruto Produkti i Vendit (Gross Domestic Product)

BK Buxheti i Kosovës

ESK Enti Statistikor i Kosovës

FMN(IMF) Fondi Monetar Ndërkombëtar

GLV Grupi Lokal i Veprimit

GND Të ardhurat nacionale në dispozicion

LDS-SLZH Strategjia Lokale e Zhvillimit

MBPZHR Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural

ZHEL Zhvillimi Ekonomik Lokal

NVM Ndërmarrje të vogla dhe të mesme

OJQ Organizata joqeveritare

PZHK Plani Zhvillimor Komunal

PZHU Plani Zhvillimor Urban

KK Kuvendi Komunal

FJALA E KRYETARIT TË KOMUNËS

Të nderuar qytetarë të Komunës së Vitisë, Kam kënaqësinë të paraqes dokumentin e ri strategjik për zhvillimin e viseve rurale, i cili është rezultat i punës së palodhshme dhe vullnetare të shumë individëve dhe grupeve nëKomunëntonë.Këtogrupepërfshijnëudhëheqësitegrupit të këshilltarëve të partive politike të Kuvendit të Komunës së Vitisë, shoqatat e ndryshme aktive, fermerët dhe liderët e fermerëve, dhe në veçanti, Grupin Lokal të Veprimit -Vitia-

Kjo strategji zhvillimore lokale 2023-2028 është krijuar në përgjigje të kërkesës së Ministrisë së

Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, që njëherit është edhe kërkesë e Komisionit Evropian dhe do të jetë udhëzuesi ynë në zhvillimin e veprimtarive ekonomike në viset rurale. Kjo do të ndikojë në krijimin e vendeve të punës dhe përmirësimin e cilësisë së jetesës në viset rurale.

Unë jam shumë i kënaqur që Komuna jonë ka bërë një hap të madh përpara në këtë drejtim, dhe unë nuk mund të ndaloj të falënderoj të gjithë ata që kanë kontribuar në këtë projekt. Ndërkohë që jemi në fazën fillestare të kësaj strategjie, kam bindjen se projektet e identifikuara në këtë dokument do të kenë mbështetjen e donatorëve vendor dhe ndërkombëtar.

Unëjamibindur sekjostrategjizhvillimorelokale 2023-2028dotë jetënjë katalizatorpërnxitjen e institucioneve qendrore dhe lokale për të përkrahur projektet e komunitetit që burojnë nga ky dokument. Komuna jonë do të jetë partner i ngushtë me Grupin Lokal të Veprimit -Vitia- për projektet që varen nga ne.

Të gjithë ne kemi një rol të rëndësishëm për të luajtur në këtë proces dhe unë nuk mund të shtoj më shumë se sa për të inkurajuar të gjithë qytetarët e Komunës së Vitisë të jenë pjesë e kësaj sfide të rëndësishme. Bashkë, ne mund të ndërtojmë një të ardhme të ndritshme për viset rurale të komunës sonë.

Faleminderit!

Me respekt, Sokol Haliti Kryetar i Komunës së Vitisë

VisetruralenëKosovëballafaqohenmesfida të veçanta si rritja ekonomike, punësimi dhe qëndrueshmëriagjatëvitevetëardhshme,por ofrojnë gjithashtu mundësi të veçanta në lidhje me potencialin e rritjes ekonomike, krijimin e vendeve të punës, turizmin rural dhe ruajtjen e pasurive natyrore. Megjithatë, përtëarriturtëgjithakëto,ështëenevojshme një vizion i qartë për të ardhmen e viseve rurale të Kosovës dhe një kontribut i vazhdueshëm i Strategjisë Zhvillimore Lokale.

Strategjia ZhvillimoreLokale të GLV -Vitia2023-2028, është një plan që synon të adresojë sfidat e viseve rurale të Kosovës, duke identifikuar mundësitë e tyre për rritje ekonomike, krijim vendeve të punës dhe zhvillimturizmirural.Megjithësevisetrurale ballafaqohen me sfida të veçanta, si rritja ekonomike dhe qëndrueshmëria në të ardhmen, ato ofrojnë mundësi të veçanta si potenciali i rritjes ekonomike, ofrimi i komoditetit dhe turizmit rural. Projekti LDS bazohet në qasjen LEADER për të ndihmuar akterët lokalë në hartimin e strategjive zhvillimore, duke bërë analiza të përbashkëta dhe zhvilluar veprimet praktike me pikëpamjet afatgjate. Procesi i hartimit të strategjive zhvillimore lokale duhet parë si një pikë fillestare e jo si një arritje, ndërsa bashkëpunimi midis sektorit publik dhe privatështëthelbësorpërsuksesineprojektit. Nëse Strategjia Zhvillimore Lokale do të jetë e suksesshme, duhet të ketë mbështetje financiare dhe angazhim nga Qeveria e Republikës së Kosovës, niveli lokal dhe donatorët, si dhe përkushtim të qartë nga aktivistët e GLV Vitia për të realizuar objektivat e saj.

Kosova, si një vend i vogël, nuk ka pjesë që në të vërtetë është larg nga ndonjë qendër urbaneaporurale.Çështjetruralejanënjënga brengat kryesore të Kosovës dhe do të mbeten të tilla edhe në të ardhmen. Në viset ruraletëKosovës,tëardhuratpërkokëbanori janëmë të vogla, shkalla e aktivitetit të grave ështëmëeulët,sektoriishërbimeveështëmë pak i zhvilluar etj. Mungesa e mundësive, kontakteve dhe infrastrukturës së trajnimit është një problem i veçantë për gratë dhe të rinjtë në viset e largëta rurale.

Projekti LDS ofron disa orientime themelore për hartimin e strategjive zhvillimore lokale në Kosovë. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të zgjerojmë pikëpamjet dhe të nxisim bashkëpunimin e aktorëve lokalë në planifikimin dhe zbatimin e strategjive të zhvillimit. Duke ndjekur qasjen LEADER, projekti LDS do të ndihmojë në mobilizimin e aktorëve lokalë dhe hapjen e viseve rurale ndaj territoreve tjera, duke ndarë përvoja dhe zhvilluar një rrjet të veprimit.

Megjithatë, është e rëndësishme të kuptojmë sehartimiistrategjivezhvillimorelokalenuk do të përmbushë objektivat e tij nëse ai do të përfundojë vetëm si një raport i mirë dhe i saktë. Procesi i hartimit duhet të shikohet si një pikë fillestare, e cila kërkon bashkimin e sektorit publik dhe të atij privat, duke bërë analiza të përbashkëta dhe duke zhvilluar së bashku arritjen e objektivave. Në kuadër të kësaj strategjie zhvillimore lokale, Grupi Punues për strategji ka identifikuar rreth 40 projekte të cilat konsiderohet që ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë në realizimin e objektivavetëcilatjanëpërcaktuarngaGrupi Punues.

VLERËSIMI I GJENDJES AKTUALE

Komuna e Vitisë ndodhet në pjesën juglindore të vendit dhe kufizohet me Gjilanin, Ferizajn, Kaçanikun, Kllokotin dhe me Maqedoninë e Veriut. Komuna ka një pozicion të volitshëm pasi shtrihet në pjesën qendrore të Ballkanit dhe kalojnë rrugë të rëndësishme regjionale dhe ndërkombëtare nga drejtimi veri-jug dhe lindje perëndim.

Popullsia e komunës është relativisht e re, ku më shumë se 40% janë në grup-moshën 0-19 vjeç. Ekonomia e komunës dominohet nga sektori bujqësor dhe kultivimi i perimeve.

Komuna ka një potencial të madh për zhvillimin e këtij sektori, me numrin e madh të fermerëve dhe traditën e vjetër në bujqësi. Megjithatë, sektori ka ngelur prapa në këtë drejtim pas luftës, dhe në vend të tij, tregtia ka marrë një rol të rëndësishëm në zhvillimin ekonomik të komunës.

Bazuar në rezultatet nga regjistrimi i popullsisë nga viti 2011 del se shkalla e papunësisë në komunën e Vitisë është më e lartë se ajo e Kosovës. Papunësia në këtë komunë është 48%. Popullsia e moshës mbi

15 vjeç në komunën e Vitisë është 32.819 banorë apo rreth 70%. Nga ky numër, popullsi aktive janë 13.147 banorë apo rreth 40%. Shkalla e papunësisë tek gjinia femërore është rreth 65%. Ndërsa tek gjinia mashkullore shkalla e papunësisë është 42%.

Bazuar në të dhënat për punëkërkuesit sipas statistikave nga Agjencia e Punësimit, në komunën e Vitisë gjatë vitit 2019 kemi të regjistruar6.584 punëkërkues.Shkallaelartë e papunësisë ka prekur pothuaj të gjitha grup moshat e popullsisë, por më e theksuar është tekgrupmoshatemesme(35-44vjeç)menjë shkallë papunësie prej 33.5 %.

Zhvillimi Ekonomik

Meshkallëmëtëlartëtëpapunësisëparaqitet popullsia me kualifikime fillore (56.78%),

më pas popullsia me nivel të shkollimit të mesëm (42.87%) dhe krejt në fund popullsia me shkollim të lartë (0.33%).

Nga të dhënat e siguruara nga ARBK për vitin 2020 rezulton se në komunën e Vitisë aktualisht aktivitetin e tyre e zhvillojnë 1197 ndërmarrje, me gjithsej 1882 të punësuar. Kjo do të thotë që mesatarja e numrit të punëtorëve për një ndërmarrje në komunën e Vitisë është 1.57 punëtorë/ndërmarrje.

Grupi punues ka identifikuar pabarazi të zhvillimit ekonomik në komunën e Vitisë, në 3 aspekte:

1. Pabarazi në punësim ndërmjet grupmoshave të ndryshme;

2. Pabarazi në punësim ndërmjet dy gjinive;

3. Pabarazi në shpërndarjen hapësinore të ndërmarrjeve të regjistruara (koncentrimi i kapitalit).

Shkallaelartëepapunësisëkaprekurpothuaj të gjitha grup moshat e popullsisë, por më e theksuar është te grup moshat e mesme (35 deri 44 vjeç) me 33.57%. Ndërsa, gjendja e papunësisë tek grup moshat e tjera është si vijon:

- Tekgrupmoshat15deri24,përqindja e papunësisë është 6.68 %;

- Tekgrupmoshat25deri34,përqindja e papunësisë është 29.54 %;

- Tekgrupmoshat45deri54,përqindja e papunësisë është 24.16 %;

- Tek grup moshat 55+, përqindja e papunësisë është 6.04 %.

Shkalla e papunësisë tek gjinia femërore është rreth 65%, ndërsa tek gjinia mashkullorekjo shkallë është më e ulët, rreth 42%.

Në komunën e Vitisë, 22.8 % e ndërmarrjeve të regjistruara veprimtarinë e tyre ekonomike ezhvillojnënëqytetineVitisë(zonaurbane),

ndërsa në vendin e dytë me përqindjen më të madhe të koncentrimit të bizneseve gjendet

Pozharani me 14.5 % të ndërmarrjeve të regjistruara, në vendin e tretë gjendet

Drobeshi me vetëm 4.8 % të ndërmarrjeve të

regjistruara, i pasuar nga Smira në vendin e katërt, me 4.5 % dhe Skifteraj në vendin e pestë me 4.0 % të bizneseve të regjistruara. Fshatratnëtëcilatpjesëmarrjaebiznesevenë

numrin total është më e ulët se 1 % janë

fshatrat si vijon: Binça, Tërsteniku, Letnica, Devaja, Podgorci, Godeni i Madh dhe Çifllaku. Ndërsa vendbanimet të cilat nuk

kanë asnjë ndërmarrje ekonomike të

regjistruar, e numri i të cilave është vetëm 5, janë si vijon: Mjak, Stubëll e Poshtme, Shashare, Vërnakollë dhe Vërnez1 .

Bujqësia

Nga analizat e situatës në komunë vlerësohet se Komuna e Vitisë ka fond të konsiderueshëm të tokës bujqësore dhe të pyjeve e kullosave, që paraqesin potencial të rëndësishëm ekonomik. Arritja e efekteve ekonomike në bujqësi, është e lidhur me ristrukturimin e prodhimit të përcjellë me ngritjen e rendimentit në të gjitha llojet e produkteve bujqësore. Realizimi i një koncepti të tillë para se gjithash kërkon parandalimin e humbjes së tokës bujqësore ngandërtimet,konsolidiminesajdheshtimin e sipërfaqeve të tokës së punueshme. Kushtet pedologjike, klimatike dhe sistemet e parapara për ujitje do të bëjnë të mundshëm që të ndryshojë struktura e shfrytëzimit të tokës së punueshme dhe të rritet vëllimi i prodhimit bujqësor. Partneritetet e prodhimit bujqësorë me industrinë përpunuese si dhe plasimi i produkteve bujqësore në treg janë ndër parakushtet themelore të zhvillimit të bujqësisënëfunksiontëzhvillimitekonomik.

Nevojat zhvillimore në bujqësi dhe blegtori:

1 Plani Zhvillimor Komunal Viti 2021-2029

- Mbrojtja dhe konsolidimi i tokës bujqësore dhe parandalimi e humbjes së saj nga ndërtimet;

- Mbështetja e fermerëve në ngritjen e pemishteve, serave dhe kapaciteteve konservuese;

- Modernizimi i sistemit të ujitjes dhe ofrimi i ujit të mjaftueshëm dhe cilësor për ujitje;

- Diversifikimi i prodhimtarisë dhe hulumtimi i tregjeve, lidhja me industritë përpunuese;

- Ndërmarrja e masave për ngritjen profesionale të fermerëve dhe nxitjen e bashkimit të tyre në organizata bujqësore përkatëse me qëllim të konsolidimit të tokës.

Me 57.1% të tokës bujqësore të klasës 1–4 të përshtatshmërisë, komuna e Vitisë ka një potencial të lartë për zhvillimin e prodhimtarisë bujqësore. Kur jemi tek rendimenti i prodhimeve bujqësore në komunë, kemi një pasqyrë si vijon: Përderisa rendimenti i grurit është 5000 kg/ha, rendimenti i misrit është 6500 kg/ha. Tutje, rendimenti i perimeve është 35000 kg/ha, rendimenti i bimëve foraxhere është 4000 kg/ha etj.. Të gjitha këto shifra për rendimentet e prodhimeve bujqësore janë tregues për potencialin e zhvillimit bujqësor të cilin e posedon komuna e Vitisë.

Nëanëntjetër;gjedhëtariaecilaparaqetedhe bazën kryesore momentale të rëndësishme të

Zhvillimit Ekonomik Bujqësor lokal, me 2403 krerë lopë qumështi që mbarështohen nëpër ferma komerciale të mëdha, mesme dhe të vogla por me tendencë rritjeje. Te gjedhi për mish dominojnë metisë të racave të ndryshme; më shumë nga Simentali dhe Busha dhe më pak të racave tjera.

Arsimi

Procesi edukativo arsimor në Komunë e Vitisë përfshinë nivelet e ndryshme si prej atij para fillor e deri te ai i mesëm e i lartë. Mësimi zhvillohet në gjuhën shqipe dhe në atë serbe dhe ka gjithsej 15 shkolla fillore me 16 paralele të ndara fizike në gjuhën shqipe dhe 3 shkolla të mesme. Gjithashtu, në këtë komunë procesin mësimor e zhvillojnë edhe një çerdhe “Gëzimi ynë“ si dhe në 1 shkollë fillore në gjuhën serbe.

Në këto institucione shkollore vijojnë mësimin rreth 13000 nxënës ndërsa punojnë mbi 850 arsimtarë.

Mëqellimtëofrimitsamëtëmirëtëkushteve në fushën e arsimit të kësaj komune për punë dhe për zhvillimin e procesit edukativo mësimor dhe të ngritjes së cilësisë së saj, në agjendën e Institucioneve komunale është jo vetëm përmirësimi i infrastrukturës ekzistuese shkollore, por edhe ndërtimi i shkollave të reja. E gjithë kjo duke pasur për bazë edhe rritjen e vazhdueshme të numrit të nxënësve2 .

Shëndetësia

Në komunën e Vitisë, rrjeti i shërbimeve shëndetësoreështëishpërndarëmirëpërtëju afruar qytetarëve shërbime më efikase mjekësore.

Qytetarët e komunës tonë mund të ju

drejtohen QKMF-së “Nëna Terezë” në Viti dhe QMF-së në Pozheran e cila është 24 orë në shërbim të tyre.

Në kuadër të QKMF-së funksionojnë edhe 4 QMF dhe 6 AMF të cilat janë të shpërndara sipas standardeve të parapara me ligje.

Në kuadër të QKMF-së në Viti funksionojnë.

➢ Sektori i emergjencës

➢ Sektori i mjekësisë familjare I-II-III

➢ Sektori i stomatologjisë

➢ Sektori i gjinekologjisë

➢ Sektori i vaksinimit dhe imunizimit

➢ Sistemi informative i shëndetësisë

➢ Konsulltantët: Pediatri dhe internisti

Gjithashtu, funksionon edhe shërbimi i terrenit, ku dy ekipe (një nga Caritas dhe një nga QKMF), janë në shërbim të qytetarëve prej orës 8-15, kurse shërbime shtëpiake ju ofrohen qytetarëve në raste emergjente edhe në shtëpi 24 orë.

Shërbimet tjera që ofrohen në komunën e Vitisë janë: Radiologjia, Laboratori, analizat biokimike dhe hematologjike.

Në QKMF-në e Vitisë punojnë gjithsejtë 134 punëtorë, ku 88 janë të gjinisë femërore, 46 janë të gjinisë mashkullore.

2 https://kk.rks-gov.net/viti/City-guide/Arsimi.aspx

METODOLOGJIA

Gjatë hartimit të "Strategjisë Zhvillimore Lokale 2023-2028" për GLV Vitia, kemi ndjekë këto hapa:

1. Analizë e situatës aktuale: Fillimisht, kemi bërë një analizë të situatës aktuale në Viti, duke përfshirë faktorët ekonomik, social, ambientit dhe kulturor. Ky proces ështëbërëdukeiureferuartëdhënave të mbledhura gjatë 7 vizitave në teren dhe bisedave me fermerët dhe përfaqësuesit e shoqatave të ndryshme.

2. Identifikimiinevojavedhesfidave: Pasi është bërë analiza e situatës aktuale,kemiidentifikuarnevojatdhe sfidat e zhvillimit të Komunës së Vitisë. Kjo është bërë duke bërë një listë të nevojave dhe sfidave që janë zbuluar gjatë bisedave me fermerët dhe përfaqësuesit e shoqatave, duke i klasifikuar ato sipas rëndësisë së tyre.

3. Identifikimi i objektivave strategjike: Pas identifikimit të nevojave dhe sfidave, kemi identifikuar objektivat strategjike të strategjisës zhvillimore lokale. Këto

objektiva jemi munduar që të jenë sa më specifike, të matshme, të arritshme, të rëndësishme dhe të kenë një kohë të caktuar për tu arritur.

4. Identifikimi i strategjive: Në këtë fazë, kemi identifikuar strategjitë specifike për arritjen e objektivave të strategjisë. Strategjitë kryesisht janë të lidhura me rritjen e prodhimit bujqësor, rritjen e turizmit, rritjen e arsimimit dhe trajnimit, dhe aspekte tjera të zhvillimit të komunitetit në Komunën e Vitisë.

5. Identifikimi i aktiviteteve: Pas identifikimit të strategjive, kemi identifikuar aktivitetet specifike që duhet të ndërmarrim për të arritur objektivat strategjike. Këto aktivitete përfshijnë organizimin e trajnimeve dhe punëtorive të ndryshme për fermerët, investimet në mekanizëm bujqësorë, promovimin e turizmit të Komunës së Vitisë.

6. Planifikimi i veprimeve: Pas identifikimit të aktiviteteve, kemi identifikuar burimet dhe buxhetin e nevojshëm për të ndërmarrë këto veprime.

Analizën e situatës aktuale dhe identifikimi i sfidave, duke përfshirë më pas edhe përcaktimin e objektivave dhe aktiviteteve është bërë duke realizuar 7 vizita në terren, ku janë takuar fermerë dhe shoqata të ndryshme për të grumbulluartëdhënatenevojshmedhepërtëidentifikuarpastajedhesfidat kryesore gjatë 5 punëtorive të cilat janë mbajtur në Komunën e Vitisë. Me përfaqësues të shoqatave dhe fermerë janë realizuar 3 punëtori, ndërsa me ekspertë nga Komuna e Vitisë janë realizuar 2 punëtori. Si rezultat kemi hartuaranalizënenevojave,vizionin,misionin,objektivatdheaktivitetetpër realizimin e strategjisë.

Metodat e përdorura për identifikimin e projekteve sipas LDS

Matrica e zhvillimit rural konsiderohet si mjet për organizimin e debatit dhe mbështetjes së punës aktive të GLV-ve. Ajo ofron një pasqyrë të qartë të çështjeve rurale në nivel komunal.

Matrica përbëhet nga 12 tema kryesore. Objektivi kryesor i punës në 12 tema kryesore, në vend të tetë masave të identifikuara në PZHRB, është që ta bëjë ushtriminsamëtëthjeshtëqëështëemundur ashtu që të gjithë ta kuptojnë qartë procesin e përcaktimit të prioriteteve zhvillimore në viset rurale.

Gjatë punëtorisë nr. 4 të LDS-së, nga pjesëmarrësit është kërkuar që të ngjisin emrin e tyrenë secilën nga temat kryesore ku ata mendojnë se mund të kontribuojnë; si rrjedhojë është themeluar “Panel i ekspertëvelokal” në secilën komunë.

Nga paneli i ekspertëve lokal, janë identifikuar Grupet tematike tëpërbëranga4 - 6 veta. Nga Paneli është përzgjedhur

Këshilli Drejtues, i cili ka si objektiv rishikimin e draftit të strategjisë zhvillimore lokale të hartuar nga Grupet Tematike dhe dorëzuarsidrafttePaneliiEkspertëveLokal. PasmiratimitngaPaneli,KëshilliDrejtuesdo të prezantojë draft strategjinë në Komunë për miratim zyrtar.

Grupet tematike kanë punuar në Çështjet Kyçe për të ofruar më shumë mundësi për përshtatjen e resurseve në dispozicion për programimin,planifikimindhemobilizimine resurseve.

Paneli i Ekspertëve Lokal do të ftohet rregullisht për të diskutuar raportet e ndërmjetme dhe përfundimtare të përgatitura nga Grupet Tematike, për të siguruar koherencë, për të bërë zgjidhje strategjike dhe përgatitur raporte dhe prezantime përfundimtare.

Kështuqë,matricaezhvillimitruralpërbëhet nga disa nivele:

Niveli 1: Temat kryesore

Bujqësia (prodhimtaria), bujqësia (infrastruktura), pasuritë tjera natyrore, politikat shtetërore për zhvillim, infrastruktura rurale, mjedisi, menaxhimi i tokës, menaxhimi i resurseve njerëzore, çështjet shoqërore, trashëgimia dhe kultura, shërbimet në viset rurale, diversifikimi i të ardhurave në ekonominëruraledhebashkëpunimi.

Niveli 2: Çështjet kyçe

Secila temë kryesore është e ndarë në çështjet kyçe, të cilat mund të konsiderohen si nën-masa në PZHRB. Çështjet kyçe janë duke u identifikuar nga secili Grup Tematik sipas gjendjes lokale.

Niveli 3: Çështjet praktike për tu adresuar në strategjitë e zhvillimit lokal

Këto janë çështjet lokale dhe praktike të identifikuara nga secili Grup Tematik.

Niveli 4: Përmbajtja dhe përshkrimi i draft strategjisë zhvillimore lokale

Ky nivel do të ofronte një pasqyrë tëqartëpërsecilën çështje kyçe me një prezantim të shkurtër dhe të saktë. Kjo punë do të bëhet nga secili Grup Tematik përmes një kornize të hartuar nga LDS në formë të një liste pyetjesh. Draft strategjia do të rishikohet më tutje nga Këshilli Drejtues.

Niveli 5: “Identifikimi i projekteve lokale rurale”

Ky është një output i madh ku projektet e identifikuara apo idetë e thjeshta do të prezantohen përmes një Përmbledhjeje të Projektit nga LDS.

Prioritetet e Përcaktuara në

Planin e Zhvillimit Rural

Përcaktimi i prioriteteve të shfrytëzuara në Matricën e Zhvillimit Rural është bazuar në tri vlerësime:

Rëndësia ka të bëjë diçka me synimet afatgjatedheështëranguarsi“A = Shumë e rëndësishme”, “B = e rëndësishme”, dhe “C = më pak e rëndësishme”. Në Matricën tonë të Zhvillimit rural, temat janë ranguar sipas rëndësisë.

Urgjenca ështëkonsideruarsi“a=Shumë urgjente”,“b=Urgjente”dhe“c = mund të shtyhet”. Çështjet Kryesore janë ranguar sipas Urgjencës.

Realizimi në këtë fazë nuk është konsideruar si çështje kryesore pasi nuk ka mjete financiare të mjaftueshme në dispozicion; por megjithatë, do të merret parasysh posa të jetë në dispozicion një buxhet i mjaftueshëmnënivelkombëtar.

Krahas kësaj, realizueshmëria nuk duhet të konsiderohet vetëm si çështje të hollash, disa veprime mund të zbatohen vetëm me përfshirjen e stafit vendor dhe popullsisë. Ky këndvështrim është marr parasysh me kujdes gjatë identifikimit të “shportës së projekteve” dhe ideve të ranguara sipas Realizueshmërisë.

Rangimi i Matricës të Zhvillimit Rural, vetëm bazuar në Rëndësinë dhe Urgjencën, ka siguruar këto kombinime:

Me prioritet të lartë: çështjet e ranguara si “Shumë të rëndësishme” dhe “Shumë urgjente” (p.sh. të ranguara “Aa”)

Prioritet dytësor: çështjet e ranguara si “të rëndësishme” dhe “shumë urgjente” (p.sh. rangimi “Ba”)

Prioritet të tretë: të gjitha çështjet tjera të ranguara si “Shumë urgjente” (p.sh. “Ca”)

Prioritet të katërt: përfshinëtëgjithaçështjet tjera

Shihet qartë, se në praktikë disa çështje nuk mund të adresohen aq thjeshtë, dhe disa çështjemeprioritettëtretëshumëqartëmund të rangohen ndryshe për shumë arsye lokale. Ky është një prej roleve kryesore të GLV-së sa i përket programimit.

Treguesit dhe Referencat

Ka një nevojë të padiskutueshme për të mbajtur të dhëna të sigurta dhe të strukturuara, anketa, studime, etj. në mënyrë që të kuptohet gjendja e tanishme dhe të përcaktohen programet e ardhshme zhvillimore rurale në Kosovë.

Tani burimet në dispozicion janë kryesisht nga anketat e bazuara në mostra dhe vështirë qëmundtëjenëtëplotadhetësakta. Gjendja me të vërtetë mund të përmirësohet vetëm përmes një regjistrimi kombëtar gjithëpërfshirës të popullsisë.

Si rrjedhojë është shumë vështirë të organizohet një grup i treguesve gjithëpërfshirës. Për tu tejkaluar kjo gjendje pjesërisht, hapi i parë do mund të ishte:

➢ Përgatitja e disa treguesve shumë të thjeshtëpërsecilën çështjekryesore –kryesisht të bazuar në të dhënat fizike

numerike si km, tonelata, litra, ha, persona etj. (Matrica e Zhvillimit Rural përmban disa tregues të propozuar);

Themelimi i një Biblioteke të Zhvillimit Rural Lokal e cila do të ndihmonte në identifikimin e dokumentacionit lokal në dispozicion (anketat e mëhershme, raportet, hartat, të dhëna të çfarëdo lloji).

Identifikimi i projekteve

Në Kosovë, anëtarët e GLV-së janë duke pranuar ngritjen e nevojshme të kapaciteteve për përgatitjen e strategjive zhvillimore lokale. Shporta e projekteve, në këtë fazë, përbëhet prej një liste me ide të strukturuara, jo ende plotësisht të mundshme që të përgatiten dhe formësohen për tu bërë përmbledhje (fish) projektesh.

Fazat për zhvillimin e ideve për projekt, të shfrytëzuara nga projekti LDS, janë këto:

Përgatitja e një liste të gjerë të projekteve me idetë dhe mundësitë e para dhe disa informata bazë (pronari/përfituesi, objektivat, rezultatet e pritura, shpenzimet potenciale, korniza kohore për zbatim, etj).

Përgatitja e formularëve të përshkrimeve të projekteve; shqyrtimi i mëtutjeshëm i përmbajtjes së shportës: propozimet dhe idetë ekzistuese për projekte duhet rishikuar përshtatur dhe freskuar,

Përgatitja e propozimeve për projekte; kërkohet të përcaktohet buxheti i strukturuar dhe plani i punës. Përshkrimi origjinal i projektit duhet të përshtatet me kërkesat formale dhe administrative të burimit financues.

Plani strategjik asnjëherë nuk është dokument përfundimtar dhe qasja e përvetësuar nga projekti LDS e bën që plani të zhvillohet më tej. Shporta e projekteve është gjithnjë e gatshme të mbushet me ide të reja derisa idetë tjera ngadalë zhduken gjatë procesit të zbatimit. Aktualisht, shporta e projekteve ende nuk mbanë përmbledhje të

gatshme projektesh; është më shumë e mbushur me modele të përmbledhjeve të projekteve themelore të paraqitura në një faqe në të cilën anëtarët e GLV-së mund të ndërtojnë dhe zhvillojnë tutje idetë e tyre.

Për përfitim të GLV-ve në Kosovë, është shfrytëzuar një model si shembull i projekt

idesë të realizueshme e cila do të mund të zbatohet së shpejti.

Kur projektet largohen nga shporta dhe vendosen si bartës të zhvillimit të prekshëm, GLV-ja do të jetë e suksesshme në zbatimin e planit të tij strategjik të zhvillimit rural dhe

në arritjen e synimeve të përcaktuara në dokumentin e strategjisë zhvillimore lokale.

Në vitet e ardhshme, zbatimi i projekteve (zbrazja e shportës) do të shpie bashkësitë rurale të Kosovës në gjendjen që është përshkruar në deklaratën e vizionit.

ANALIZA E PËRPARËSIVE, DOBËSIVE, MUNDËSIVE DHE RREZIQEVE (SWOT ANALIZA)

Gjatë punëtorive të organizuara nga GLV Vitia, me një numër relativisht të madh të pjesëmarrësve, kemi identifikuar të gjitha sfidat dhe problemet me të cilat përballet Komuna e Vitisë. Grupi punues ka bërë edhe identifikimin e Vizionit dhe Misionit, si dhe ka përcaktuar objektivat strategjike dhe aktivitetet.

Sfidat

Strategjia Lokale Zhvillimore 2023-2028 për GLV Vitia në Komunën e Vitisë ka identifikuar një sërë sfidash dhe problemesh kryesore që pengojnë zhvillimin e sektorit bujqësor dhe rural. Këto sfida përfshijnë mungesën e sistemeve të ujitjes dhe shfrytëzimit të ujit, mungesën e fuqisë punëtore si pasojë e emigrimit në Evropë, komasacionin e tokave bujqësore, sigurimin e çmimeve të prodhimeve bujqësore, mungesën e pikave grumbulluese dhe sistemit mbrojtës nga breshëri.

Sfidat e tjera përfshijnë tregun jo të sigurt të fermerëve, migrimet e popullsisë nga zonat rurale në urbane, degradimin e tokave bujqësore, mungesën e stimulimit të prodhuesvebujqësorpërrritjeneprodhimeve bujqësore, mungesën e shfrytëzimit të energjisë së ripërtëritshme, mungesën e shenjëzimit të rrugëve malore, mungesën e promovimittëagroturizmitdhedigjitalizimin e bujqësisë.

Gjithashtu, strategjia identifikon disa mundësi për të zhvilluar sektorin bujqësor dhe rural, duke përfshirë përdorimin e teknologjisë dhe inovacionit, si dhe nxitjen e diversifikimit të prodhimeve bujqësore dhe promovimineturizmitrural.Nëkëtëmënyrë, Komuna e Vitisë dhe GLV Vitia do të mund

të përmirësojnë kushtet dhe mundësitë e fermerëve përmes projekteve të ndryshme.

Përparësitë

Përparësitë e mundshme të strategjisë lokale zhvillimore janë si vijon:

➢ Toka e bonitetit të lartë: Të kesh toka me bonitet të lartë do të thotë të kesh një tokë të përshtatshme për prodhimineushqimitdhekjomundtë ndikojë drejtpërdrejtë në rritjen e produktivitetit dhe cilësisë së prodhimeve bujqësore. Kjo mund të ndihmojë në konkurrencën e suksesshme me prodhuesit e tjerë dhe në sigurimin e një tregu të sigurt për produktet bujqësore të Komunës së Vitisë. Prandaj, toka e bonitetit të lartë është një përparësi e rëndësishme që mund të ndihmojë në zhvillimin e sektorit bujqësor në këtë komunë.

➢ Qasja në tokat bujqësore: Në komunën e Vitisë, fermerët kanë qasje në tokat bujqësore që mund ta kenë më të lehtë punimin e tokave bujqësore. Kjo i ndihmon fermerët në rritjen e prodhimit bujqësor, rritjen e të ardhurave dhe mirëqenies së fermerëve dhe komunitetit të tyre. Prandaj, qasja në tokat bujqësore mund të shihet si një përparësi e rëndësishme që mund të ndikojë drejtpërdrejtë në rritjen e prodhimit bujqësor dhe mirëqenies së komunitetit të Vitisë.

➢ Traditanëbujqësi: KomunaeVitisë ka një traditë të gjatë në bujqësi dhe fermerët e saj kanë njohuri dhe

përvojë të mirë në këtë fushë. Tradita në bujqësi mund të sjellë një vlerë të shtuar në prodhimin e ushqimit, duke i dhënë produktit një karakteristikë të veçantë, të cilën konsumatorët mund ta pëlqejnë dhe të jenë gati të paguajnë një çmim më të lartë për të. Në këtë mënyrë, tradita në bujqësi mund të ndihmojë në përmirësimin e konkurueshmërisë së prodhimit të vendit dhe në rritjen e kërkesës për produktet vendore.

➢ Mekanizimi i përgjithshëm: Fermerët e komunës së Vitisë konsiderohet që kanë mekanizim të mirë dhe teknologji të avancuara për të prodhuar ushqim dhe bimë.

➢ Bashkëpunimi institucional: Bashkëpunimi ndërmjet shoqatave, fermerëve dhe Komunës së Vitisë

është shumë i mirë dhe ka treguar suksese në zbatimin e projekteve të ndryshme. Kjo ka ndikuar në krijimin e marrëdhënieve më të mira mes komunitetitdheinstitucioneve,rritjen e transparencës dhe lehtësimin për pjesëmarrjen e qytetarëve në proceset vendimmarrëse. Prandaj, bashkëpunimi institucional mund të shihet si një përparësi që mund të ndikojë drejtpërdrejtë në rritjen e ndërgjegjësimit dhe ngritjen e kapaciteteve të komunitetit të Vitisë.

➢ Pozita e mirëgjeografike: Komuna e Vitisë ka një pozitë të mirë gjeografike ku i mundëson fermerëve që të prodhojnë produkte cilësore.

➢ Klima e përshtatshme: Klima e komunës së Vitisë është e përshtatshme për të prodhuar bimë dhe ushqim me cilësi të lartë.

Dobësitë

Bazuar në gjetjet e grupit punues për "Strategjinë Lokale Zhvillimore 2023-2028"

për GLV Vitia, në Komunën e Vitisë, disa dobësi të identifikuara janë:

➢ Aktivizimi i ekspertëve: Në disa raste, mungesa e ekspertizës dhe trajnimit të nevojshëm për fermerët mund të konsiderohet si dobësi.

➢ Mungesa e teknologjisë moderne specifike për fermerë: Fermerët mund të kenë vështirësi për të përdorur teknologjinë më të fundit dhe të avancuar për të përmirësuar prodhimin e tyre, si për shembull mungesa e teknologjisë për rritjen e fidaneve, ose mungesa e mekanizimi

➢ t për vjeljen e feferonit. Ka edhe shumë mungesa të tjera.

➢ Mungesa e sistemeve të ujitjes: Sipas grupit punues, shfrytëzimi i ujit është një sfidë e rëndësishme për zhvillimin e sektorit bujqësor në këtë zonë. Mungesa e sistemeve të ujitjes

është një prej dobësive kryesore që kufizon prodhimin e ushqimit dhe krijimin e vendeve të punës në këtë sektor.

➢ Mungesa e fuqisë punëtore: Emigrimi i popullsisë në Evropë ka sjellë një mungesë të ndjeshme të fuqisë punëtore në këtë zonë. Kjo është një dobësi që kufizon aftësinë e fermerëve për të zgjeruar aktivitetet e tyre bujqësore dhe për të përmirësuar produktivitetin e tyre.

➢ Mungesa e pikave grumbulluese: Mungesa e pikave grumbulluese është një tjetër dobësi që kufizon aftësinë e fermerëve për të përmirësuar tregtinë e tyre. Kjo

ndikon në uljen e çmimeve të

prodhimeve bujqësore dhe vështirëson aksesin e fermerëve në treg.

➢ Mungesa e sistemit mbrojtës nga

breshëri: Kjo është një dobësi e rëndësishme që kufizon aftësinë e fermerëve për të mbrojtur tokat e tyre

ngabreshëridhekushtonshumëdëme

nëse ndodh.

➢ Tregu jo i sigurt i fermerëve: Fermerët përballet me tregje jo të

sigurta dhe kjo ndikon në uljen e çmimeve të prodhimeve bujqësore dhe vështirëson aksesin e fermerëve në treg.

➢ Migrimi i popullsisë nga zonat rurale në urbane: Kjo është një

dobësi që kufizon zhvillimin e sektorit bujqësor në këtë zonë, pasi kërkesa për ushqim në zonat urbane

sjell më shumë konkurrencë në treg

dhe ndikon në uljen e çmimeve të prodhimeve bujqësore në këtë zonë.

➢ Degradimi i tokave bujqësore dhe djegja e hamullorëve: Degradimi i tokave bujqësore është një dobësi që kufizon prodhimin e ushqimit dhe kushton shumë dëme nëse ndodh. Ndërsa, djegia e hamullorëve është një problem i serioz në shumë zona rurale dhe mund të shkaktojë dëme të mëdha në kulturat e fermerëve.

➢ Ndotja e lumenjve: Ndotja e burimeve ujore mund të ketë ndikim të dëmshëm në prodhimin e ushqimit dhe shëndetin e njerëzve dhe kafshëve.

➢ Hezitimi i fermerëve për të

aplikuar për grante bujqësore: Fermerët mund të kenë hezitim për të aplikuar për grante bujqësore, duke humbur mundësi për të fituar fonde shtesë për zhvillimin e biznesit të tyre.

Mundësitë

Grupi punues ka identifikuar këto mundësi:

➢ Organizimi i mirë përmes qendrave këshillimore - mund të

ndihmojë fermerët të kenë qasje në informacion dhe ekspertizë teknike

për të rritur produktivitetin dhe efikasitetin e tyre në bujqësi.

➢ Subvencionet dhe grantet për bujqësidhezhvillimrural -mundtë ndihmojnë në rritjen e kapitalit të punës dhe rritjen e prodhimit në zonën rurale.

➢ Procesimi dhe përpunimi i produkteve bujqësore - mund të hapë dyert për eksport dhe për të arritur çmime më të larta, si dhe të krijojë vende pune të reja në zonën rurale.

➢ Pyllëzimidheripyllëzimi - mund të ndihmojë në mbrojtjen e mjedisit.

➢ Përdorimi i teknologjisë informative për promovim - duke përdorurinternetindhemediatsociale për të promovuar prodhimin e vendit dhe për të informuar fermerët dhe konsumatorët për zhvillimet aktuale në sektorin bujqësor.

➢ Ndërtimi i partneriteteve me biznesetetjera - duke bashkëpunuar mebiznesetëtjeranërajondhejashtë tij, për të rritur tregtinë dhe eksportin e prodhimeve bujqësore dhe për të ofruar mundësi të reja biznesi dhe të punësimit në sektorin bujqësor.

➢ Aftësimi në shkollat e mesme profesionale - mund të ndihmojë në rritjen e njohurive teknike dhe profesionale të fermerëve, duke rritur në këtë mënyrë produktivitetin dhe cilësinë e prodhimit.

➢ Shfrytëzimiiresursevenatyrorenë zonënrurale - mund të ndihmojë në zhvillimin e turizmit rural dhe në krijimin e vendeve të reja të punës.

➢ Funksionalizimi dhe stimulimi i ekspertëve - mund të ndihmojë në rritjen e cilësisë së produktit dhe në rritjen e prodhimit.

➢ Analiza e tokave bujqësore - mund të ndihmojë në identifikimin e potencialeve të tokave për prodhimin

e kulturave të ndryshme dhe në

përdorimin e tyre në mënyrë më efikase.

Rreziqet

Bazuar në gjetjet e grupit punues të GLV Vitia,disaprejrreziqeveqëmundtëndikojnë

nëzhvilliminesektoritbujqësornëKomunën e Vitisë mund të jenë:

➢ Ndryshimet klimatike: Klima e ndryshme, me periudha më të

shkurtra shi apo era, mund të ndikojë nërritjenekostossëprodhimitdhenë

cilësinë e produktit përfundimtar.

➢ Konkurrenca me importet: Konkurrenca e produkteve të

importuara me ato vendore mund të

ndikojë në rënien e çmimeve të produktit vendore dhe në humbjen e tregjeve.

➢ Sëmundjet dhe parazitët: Sëmundjet dhe parazitët e kafshëve dhe bimëve mund të shkaktojnë humbje të mëdha në prodhim dhe në koston e mjeteve të nevojshme për trajtimin e tyre.

➢ Mungesa e burimeve ujore: Kufizimet në burimet ujore mund të ndikojnë në prodhimin dhe cilësinë e produktit.

➢ Kosto e lartë e energjisë dhe mungesa e aksesit në energjinë e rinovueshme: Kostoja e energjisë është një faktor i rëndësishëm në prodhimin e ushqimit, dhe mungesa e aksesit në energjinë e ripërtëritshme mund të ndikojë në rritjen e kostos së prodhimit.

➢ Jo-stabiliteti politik zhvillimor: Jostabiliteti politik zhvillimor mund të ndikojë në rënien e tregjeve dhe në vështirësitë e fermerëve për të arritur të investojnë dhe të rrisin prodhimin.

➢ Rreziku nga katastrofë natyrore: Rreziku nga katastrofa natyrore si tërmete, përmbytje, zjarre etj. mund të shkaktojnë humbje të mëdha në prodhim dhe dëme të rënda në infrastrukturën bujqësore.

VIZIONI

Vizioni konceptohet si ideal i cili i ka rrënjët në aspektin human, natyror, gjeografik, ekonomik, social, historik e kulturor të komunës. Ai synon të përmbushë pritshmërinë dhe aspiratat e komunitetit dhe të përcaktojë një drejtim të qartë të zhvillimit socio-ekonomik lokal.

Ndërsa përcaktimi i misionit, ndihmon në vendim-marrjen lidhur me rrugët dhe mënyrat për të arritur ndryshimet që nevojiten. Në funksion dhe realizimit të vizionit janë caktuar disa synime dhe objektiva të cilat do të elaborohen në vijim.

"Komuna e Vitisë si një vend i pasur me infrastrukturë të zhvilluar rurale, shërbime publike-private efikase dhe një mjedis ekologjik të pasur, që promovon zhvillimin e qëndrueshëm të bujqësisë nëpërmjet shfrytëzimit racional të tokës për prodhimtari konkurruese, zhvillimin e turizmit rural dhe agroturizmit, duke shfrytëzuar resurset natyrore të pasura të komunës së Vitisë."

Ky vizion synon të përcaktojë një strategji të fokusuar në zhvillimin e bujqësisë dhe turizmit rural në komunën e Vitisë, duke i mbështetur të dyja nëpërmjet shfrytëzimit racional të tokës dhe resurseve natyrore të pasura të kësaj komune.

Komuna e Vitisë ka një infrastrukturë të zhvilluarruraledheshërbimepublike-private efikase, dhe kjo strategji synon të përdorë këto resurse në mënyrë që të ndihmojë në zhvillimin e një bujqësie të integruar, të

bazuar në shfrytëzimin racional të tokës për prodhimtarikonkurruese. Kjodotëndihmojë në rritjen e kualitetit dhe produktivitetit të prodhimit bujqësor në komunën e Vitisë dhe në rritjen e të ardhurave të banorëve të kësaj komune.

MISIONI

Misioni i Strategjisë Zhvillimore për Grupin Lokal të Veprimit

VITIA, është të ndikojë në rritjen ekonomike të komunitetit, në rritjen e mundësive të punësimit, në përmirësimin e infrastrukturës dhe në përmirësimin e cilësisë së jetës së banorëve të komunitetit.

Grupi Lokal i Veprimit do të angazhohet për të ndërtuar një komunitet të fortë, të

përgjegjshëm dhe të qëndrueshëm në të ardhmen

OBJEKTIVAT STRATEGJIKE DHE AKTIVITETET

ObjektiviI:

1. Rritja e investimeve në bujqësi për 30%derinëvitin2024.

Aktivitetet:

1.1.Organizimi i fushatave të informimit: Organizimi i fushatave të informimit në komunitete të ndryshme rurale dhe urbane do të ndihmojë në ndërgjegjësimin e investitorëve potencialë për mundësitë e biznesit në sektorin e bujqësisë. Ky aktivitet do të ndihmojë në nxitjen e investimeve në bujqësingaindividët,kompanitëemëdha dhe të vogla, si dhe organizatat joqeveritare.

1.2.Ndihma financiare: Për të ndihmuar fermerët të rrisin investimet në bujqësi, qeveria mund të ofrojë grante, subvencione dhe kredi të lirë me interes të ulët për ata që ndjekin praktikat më të mira bujqësore. Kjo do të ndihmojë në përmirësimin e produktivitetit, si dhe në nxitjen e inovacionit në sektorin e bujqësisë.

1.3.Kursime dhe investime në energji alternative: Investimet në energji alternative, si panelet solare dhe turbina me erë, mund të ndihmojnë fermerët të zvogëlojnëkostotdhetërrisinefikasitetin e tyre. Qeveria mund të ndihmojë në këtë drejtim duke ofruar ndihmë financiare.

ObjektiviII:

2. Promovimi i një mjedisi të favorshëm përzhvilliminebujqësisëderinëvitin 2026.

Aktivitetet:

2.1.Inkurajimiifermerëvepërtëpërdorur teknologjitëereja: Një nga mënyrat më efektive për të përmirësuar prodhimin dhe rritjen e efikasitetit në bujqësi është përdorimi i teknologjisë së re. Drejtoria e

bujqësisësëbashkumeGLVVitia,mund të ndihmojë në organizimin e trajnimeve dhe seminareve për fermerët dhe në ndihmën financiare për blerjen e mekanizmave të reja.

2.2.Rregullimin e akteve nënligjore bujqësoretënivelitKomunal.

2.3.Ndihma me organizimet e shoqatave të fermerëve: Organizimet e shoqatave të fermerëve mund të ndihmojnë në përmirësimin e bashkëpunimit midis fermerëve dhe në zhvillimin e projekteve të përbashkëta.

ObjektiviIII:

3. Përmirësimi i infrastrukturës bujqësorepër50%derinëvitin2026. Aktivitetet:

3.1.Projekte për rindërtimin e shtigjeve dherrugëvebujqësore

3.2.Projektepërrritjenecilësisësëujit

3.3.Rritjenefurnizimitmeenergji

3.4.Rritjeneaksesitnëpajisjedhepajisje bujqësore

3.5.Rritjen e qasjes në infrastrukturën logjistike.

ObjektiviIV:

4. Përmirësimi i cilësisë së punës në sektorin e bujqësisë dhe turizmit, si dherritjaetëhyravederinëvitin2025. Aktivitetet:

4.1.Trajnim dhe edukim: Zhvillimi i një plani të trajnimit dhe edukimit për fermerët dhe punonjësit në sektorin e bujqësisë dhe turizmit mund të ndihmojë në rritjen e cilësisë së punës dhe produktivitetit. Këto trajnime mund të jenënëfushasiteknologjiaere,praktikat e mira të kujdesit të tokës dhe ushqyerjes

së kafshëve, marketingu dhe komunikimi me klientët.

4.2.Inkurajimi i bashkëpunimit midis fermerëve dhe bizneseve të turizmit: Qeveria lokale mund të ndihmojë në zhvillimin e projekteve të përbashkëta midis fermerëve dhe bizneseve të turizmit, si p.sh. turizmi rural, degustimi i produkteve lokale, etj. Kjo do të inkurajonte bashkëpunimin dhe krijimin e vlerës së shtuar.

4.3.Themelimin e një qendre për turizëm rural: ky aktivitet mund të ndihmojë në rritjen e atraktivitetit të zonës për turistët dhe mund të ndikojë në rritjen e vizitorëve në komunën e Vitisë. Qendra për turizëm rural mund të ofrojë informacion dhe udhëzime për turistët, mund të organizojë ekskurzione dhe aktivitetetëtjerapërturistët,dhemundtë ofrojë shërbime akomodimi për ata që dëshirojnëtëqëndrojnënëzonëneVitisë.

Gjithashtu, themelimin e një qendre për turizëm rural mund të ndihmojë në promovimin e produktit të sektorit të bujqësisë dhe të tregtisë së produkteve lokale,dukekrijuarnjërrethtëpërkrahjes për fermerët dhe bizneset vendore.

ObjektiviV:

5. Përmirësimi i bashkëpunimit ndërkufitarme3projektenëfushëne procesimit dhe tregut të produkteve bujqësorederinëvitin2025.

Aktivitetet:

5.1.Projekte për të nxitur zhvillimin bujqësor dhe rritjen e interesimit për bujqësi;

5.2.Projektepërrritjeneqasjesnëtregtinë ndërkufitare;

5.3.Projekte avokuese te institucionet vendoredheteshtetifqinjë përtënxitur bashkëpunimin ndërkufitar dhe për të aplikuar së bashku në fondacione ndërkombëtare për projektet në lëmin e bujqësisë.

ObjektiviV:

6. Përmirësimi i komunikimit dhe bashkëpunimit për 50 % midis qeverisë lokale, biznesit bujqësor, dhe shoqërisëcivile.

Aktivitetet:

6.1.Projekte për rritjen e qasjes në informacione dhe teknologji të reja bujqësore;

6.2.Projekte avokuese te niveli lokal dhe qendror për rritjen e subvencioneve përbujqitnëlëmitecaktuara.

PRIORITETET SIPAS SFIDAVE TË IDENTIFIKUARA

Rangimi i sfidave sipas rëndësisë

Tabela në faqen në vijim tregon rezultatet e një ushtrim rangimi të bërë nga 23 pjesëmarrësit e Panelit të Ekspertëve Lokal.

Përcaktimiiprioriteteve

Secili ekspert duhej të ngjiste katër letra ngjitëse nga secila ngjyrë (e kuqja, e verdha dhe e gjelbra). Procesi i rangimit nuk kishte për synim rangimin e secilës temë individualisht, por të krijonte tri grupe të ndryshme sipas rëndësisë.

STRUKTURA ORGANIZATIVE GLV VITIA

Faza preliminare e vetëdijesimit dhe e punëtorive 3 dhe 4 kanë bërë të mundur të kuptohet që më mirë gjendja e tanishme dhe mundësitë ekzistuese për zhvillim në nivel komunal. Është hartuar një propozim për

Sekretari (Nënkryetari i parë)

Selvije Rexhepi

Përfaqësues nga sektori publik

statutin e GLV-së dhe është diskutuar me anëtarët e GLV-se,janëpropozuarvërejtjedhe janë bërë ndryshime. Është përcaktuar një deklaratëmevizionindhesynimetpërtëardhmen esecilitGLV.

KËSHILLI EKZEKUTIV

Kryetari

Fadile Demelezi

BORDI I DREJTORËVE

FADILE DEMELEZI

SELVIJE REXHEPI

ZYMRIJE SALIHU

BUKURIJE ALIDEMA

ARBEN REXHEPI

VETON ADEMI

ADUSHE UKSHINI

Arkëtari (Nënkryetari i dytë)

Florim Brahimi

Përfaqësues nga sektori privat

Kolegji i organizatave publike

KUVENDI I PËRGJITHSHËM

ANËTARËT ME

DREJTË VOTE

Kolegji i organizatave private

PLANI I VEPRIMIT - PROJEKTET

ZBATIMI I STRATEGJISË ZHVILLIMORE

Ngritja e vetëdijes dhe promovimi i pronësisë

Në fazën përfundimtare të hartimit dhe konsolidimit të dokumentit, plani duhet të këshillohet me përfituesit e tij, banorët rural dhepartnerëtegrupitlokaltëveprimittëcilët do të ndajnë një pjesë të përgjegjësisë për zbatimin e suksesshëm të planit. Prandaj duhet të konsiderohet duke shfrytëzuar të gjitha masat lokale përfshirë mediat (radiot, TV-në, shtypin) dhe takimet me grupe të ndryshme me interes si shoqatat e fermerëve, të rinjtë, gratë, OJQ-të lokale, që t’i informojnë dhe sensibilizojnë rreth strategjisë. Veprimi duhet në veçanti t’i drejtohetbashkësiveruralenëniveltëfshatit.

Legjitimiteti

Mënyra më e mirë e miratimit të strategjisë është pranimi i dokumentit nga pronari (GLV-ja) dhe pastaj të pranohet nga pushteti lokal përgjegjës për zhvillimin rural. Kjo procedurë angazhon të gjithë akterët lokal të rëndësishëm për të planifikuar dhe ndihmuar zbatimineprojektittëpërshkruarnëstrategji.

Është me rëndësi që teksti i dokumentit të strategjisë të miratohet nga kuvendi i përgjithshëm i grupit lokal të veprimit. Të gjithëkapitujtedokumentitdhekomponentët e tij thelbësor (p.sh. deklarata e misionit, synimet strategjike dhe struktura e zbatimit) fillimisht janë diskutuar dhe dakorduar nga grupet tematike dhe organet ekzekutive të

GLV-së gjatë rrjedhës së zhvillimit të strategjisë. Prandaj përkushtimi i GLV-së ndaj planit dhe zbatimit duhet të shprehet qartë nga të gjithë anëtarët e GLV-së.

Veprimet dhe vendimet e tilla të marra nga pronari i strategjisë dhe autoriteti komunal,

do të fuqizojnë çfarëdo aktiviteti të mëtutjeshëm të ndërmarr në kornizën e strategjisë zhvillimore rurale.

Projektet

Projektet e propozuara janë zhvilluar në bazë të punës së grupeve tematike të GLV-së dhe hulumtimeve analitike të bëra nga anëtarët e GLV-së. Rezultatet përqafojnë disa prioritete të përcaktuara si shtylla drejtuese për veprimet e mëtutjeshme (matrica e zhvillimit rural). Grupet tematike kanë përmbledhurrezultatetepunëssëtyrenëdisa projekte të cilat ata mendojnë se duhet zbatuar për të ndihmuar zhvillimin e viseve rurale të komunës.

Lista e projekteve paraqet informatat thelbësoredhekoncizeqëudrejtohentemave përgjegjëse, titullit, vlerës në tërësi, objektivave kryesore, kohës, pronësisë dhe rezultatevetëpritura.Listapoashtupërfshinë projektet të cilat tanimë janë identifikuar në komunë por nuk janë zbatuar për shkak të mungesës apo pamjaftueshmërisë së mjeteve financiare. Këto janë shënuar duke referuar burimit origjinal jashtë GLV-së.

Lista përkrahet nga përshkrimi i projektit (fish) për secilin projekt të përcaktuar nga grupi tematik. Është me rëndësi të thuhet se lista është fleksibile dhe e hapur për çdo ide dhe propozim të ri i cili plotëson synimet e strategjisë. Varet nga GLV-ja nëse vendosë të përfshijë propozimet e reja në listë gjatë procesit të freskimit të dokumentit.

Monitorimi dhe Vlerësimi

Organi përgjegjës për zbatimin e strategjisë zhvillimorelokalenëkomunëdotëjetëgrupi lokal i veprimit (GLV) i themeluar gjatë zhvillimit të projektit LDS. Bordi i GLV-së

sëbashkumeKëshillinFinanciarformojnësë

bashku një këshill monitorues i cili do të jetë përgjegjës për monitorimin e zbatimit të strategjisë zhvillimore rurale dhe hartimin e rekomandimeve për veprimet në vijim.

Këshilli Monitorues do të monitoroj të gjitha projektet në zbatim në kuadër të strategjisë dhe do t’i vlerësojë ato pas përfundimit. Në

veçanti:

➢ Këshilli Monitorues do të ftohet për takimin vjetor nga Bordi i GLV-së në tremujorin e parë të vitit;

➢ Këshilli do të kërkoj raportet e zbatimit nga të gjithë agjentët që tanimë zbatojnë projektet;

➢ Të gjithë agjentët zbatues do t’i dorëzojnë raportet e tyre të rishikuara Borditderinëfundtëvititkalendarik;

➢ Bordi do të zhvillojë një raport rreth përparimit të projekteve të miratuara dhe gjendjes së tanishme të zbatimit të planit;

➢ Projektet e përfunduara do të jenë subjekt i vlerësimit individual;

➢ Raporti do të përfshijë rekomandimet për veprimet e ardhshme drejt zbatimit të suksesshëm të planit dhe rishikimit të sugjeruar, nëse është nevoja, përfshirë propozimet për projektet e reja;

➢ Përfundimet dhe rekomandimet e Bordit do të dorëzohen në kuvendin vjetor të GLV-së për shqyrtim dhe vendimmarrje;

Shembujt e mjeteve monitoruese dhe vlerësuese janë bashkangjitur në faqet në vijim.

Rishikimi i strategjisë zhvillimore lokale

Plani strategjik zhvillimor rural do të rishikohet dhe përshtatet me situatën dinamike çdo dy vite pas miratimit. Bordi i GLV-së do të organizojë procesin e rishikimit dhe këshillimin me zyrtarët komunalë dhe akterët tjerë me interes të veçantë në zhvillim rural. Të gjitha ndryshimet e miratuara do të jenë subjekt i pranimit nga Kuvendi i Përgjithshëm i GLVsë.

Informimi i Publikut

Dokumenti i pranuar i strategjisë zhvillimore lokale duhet t’i prezantohet publikut e në veçanti banorëve rural. Pasi ata zakonisht kanë qasje të kufizuar në informatat publike rekomandohet që dokumenti të paraqitet në tabelën lokale informative në nivel të fshatrave apo farë mënyre tjetër të shpërndarjes së informatave lokale (thirrja e mbledhjeve në fshat).

Në mënyrë që dokumenti të jetë i lexueshëm dhe kuptueshëm nga njerëzit rural, dokumenti duhet të prezantohet në një material shumë konciz që përfshinë gjërat kryesore si vizionin dhe synimet, temat kryesoredhenjëlistëmeprojektetmeballinë me emrin e autorit (pronarit të strategjisë), titullin, intervalin kohor dhe fushën e referimit.

Veç kësaj, GLV-ja në baza vjetore duhet të publikoj informatat vjetore në mediat lokale lidhur me arritjet; të prezantojë raportin e përparimit përfshirë rishikimin e planeve vjetore, gjatë takimeve vjetore të GLV-së të informojë dhe freskojë zyrtarin komunal të planifikimit lidhur me tërë përparimin që është bërë lidhur me zbatimin e projektit.

Supozimet dhe Rreziqet

Supozimet dhe rreziqet potenciale janë identifikuar gjatë procesit të analizës SWOT si dhe rezultatit të gjykimit të faktorëve tjerë qëmundtëndikojnënëprocesinezbatimittë planit. Në veçanti:

➢ Udhëheqësit lokal pasiv

➢ Mungesa e agjentëve (promovuesve)

për të iniciuar projektet zhvillimore

➢ Politika e papërshtatshme komunale dhe shtetërore

➢ Mungesa e mjeteve financiare për financim

Secila nga çështjet e sipërpërmendura seriozisht mund të pengojë zbatimin e strategjisë zhvillimore lokale.

Harmonizimi i SZHV me strategjitë tjera

Në procesin e krijimit të dokumentit Strategjia Zhvillimore Lokale për Vitinë, janë analizuar dhe marr parasysh shumë programe dhe dokumente ekzistuese. Në veçanti:

• Plani Zhvillimor Komunal Viti 20212029;

• Strategjia për Bujqësi dhe Zhvillim Rural 2022-2028;

PlaniZhvillimorKomunalViti2021-2029

Plani Zhvillimor Komunal do të sigurojë një bazë për një zhvillim të qëndrueshëm për komunën e Vitisë. Zhvillimi i qëndrueshëm nuk nënkupton vetëm ruajtjen e mjedisit kryesor, por edhe shfrytëzimin e përkohshëm të resurseve për zhvillim ekonomik, për gjeneratat e ardhshme dhe, balancimin e zhvillimeve hapësinore. Kjo do të thotë që të ri koordinohen kërkesat sociale dhe ekonomike për hapësirën me funksionet e saj kulturore dhe ekologjike, kështu që të kontribuojnë në balancimin e zhvillimeve hapësinore.

StrategjiapërBujqësidheZhvillimRural 2022-2028

Strategjia për Bujqësi dhe Zhvillim Rural për periudhën 2022-2028 është hap drejt përafrimit me politikën e Përbashkët Bujqësore (PPB) të BE-së. Strategjia për Bujqësi dhe Zhvillim Rural 2022-28 ndërlidhet me zbatimin e programit të Qeverisë 2021-25, dhe të dy dokumentet e kanë për qëllim zhvillimin e sektorit agrorural dhe në veçanti e trajtojnë ngritjen e konkurrencës në sektorin agro-ushqimor, menaxhimin e qëndrueshëm të resurseve natyrore, mbështetjen e bizneseve në zhvillimin e zonave rurale, sigurinë ushqimore dhe reformat e administratës.

PËRFUNDIMI

Përfundimetdhe rekomandimetnëvijimjanë bazuar në përfundimet dhe rezultatet e punëtorisë, vizitat në komunën e Vitisë dhe në diskutimet me anëtarët e GLV-së si dhe me MBPZHR-në. Projekti LDS qëndron optimist sa i përket potencialit të akterëve, me përkrahjen e MBPZHR-së, për të zbatuar këtë strategji.

Ky dokument është përgatitur duke u bazuar në përvojën, resurset, përparësitë, mundësitë, dobësitëdhekërcënimetlokale.QasjaLeader ështëbazëpërhartiminestrategjisë.Poashtu bazohet në përvojën e shumë viseve rurale të Evropës dhe në përkrahjen që Leader+ ka siguruar në hartimin e mënyrave të reja të zhvillimit si një përgjigje me rëndësi ndaj nevojës për rigjallërimin dhe zhvillimin e viseve rurale.

Pyetja qëndron se nëse mënyra e hartuar nga projektiLDSmundtëkonsolidohetqëtulejoj viseve rurale të Kosovës të arrijnë “konkurrencë territoriale” të vërtetë. Kjo në të vërtetë kërkon përkushtim si dhe përkrahje politike dhe financiare në nivel lokal dhe qendror.

GLV-ja dhe strategjia zhvillimore lokale për Vitinë janë krijuar. Megjithatë, në vazhdimësi janë paraqitur çështje lidhur me financimindheqëndrueshmërinë.Poashtuka interesim të shtuar nga administrata komunale për gjetjen e fondeve nga buxheti komunal për promovimin e themelimit të GLV-ve.

Ne kemi përkushtimin në nivelin lokal dhe komunaldhetë gjithëanëtarëteGLV-sëjanë dukepunuarvetëmnëbazavullnetare. Niveli qendror duhet edhe më tutje të përkrahë nismën nëse dëshiron që viset rurale në Kosovëtëarrijnë“konkurrencënterritoriale”.

Edhe pse çështja është ngritur në nivel qendror nga administratorët komunal, nevojitenhapatëmëtutjeshëmpërtësiguruar financim ose nga buxheti kombëtar, përmes bashkësisë së donatorëve apo përmes disa komponentëve të Instrumentit për Parakandidim (IPA) në dispozicion për Kosovën.

Brenda qasjes LEADER një zonë bëhet konkurruese nëse mund t’i bëjë ballë konkurrencës së tregut derisa në të njëjtën kohë siguron qëndrueshmëri mjedisore, shoqërore dhe kulturore, bazuar në qasjen e dyfishtë të rrjetëzimit dhe marrëdhënieve ndër-territoriale. Kjo është në përputhje të përkryer me vizionin për të ardhmen e Komunës së Vitisë, të përcaktuar nga GLVja.

Përfundimi dhe rekomandimi ynë për anëtarët e GLV-së dhe Komunën e Vitisë është që të adaptojnë qasjen Leader+ si një rrymë udhëheqëse për zhvillimin rural, duke:

➢ Marrë së pari parasysh resurset e zonës për çfarëdo projekti zhvillimor lokal;

➢ Përfshirë akterë të ndryshëm dhe institucione në nivelin lokal dhe kombëtar;

➢ Integruar sektorët e biznesit në një dinamikë inovative;

➢ Bashkëpunuarmevisettjeradheduke u lidhur me politikat rajonale, kombëtare dhe evropiane si dhe në kontekstin global.

Prandaj qëllimi ynë është që të zbatojmë një strategji zhvillimore lokale e cila akterëve dhe institucioneve lokale u siguron përmirësimin e aftësive për të vlerësuar mjedisin e tyre, që të marrin veprime të përbashkëta, të krijojnë lidhje midis sektorëve duke siguruar shtimin e maksimal

të vlerës, dhe së fundi të lidhet me viset tjera në rajon dhe me tërë botën. Anëtarët e GLVsë dhe administratorët komunal duhet të pranojnë se procesi i hartimit të strategjive

zhvillimore lokale është vetëm një pikënisje. Rruga tutje është e gjatë por rezultatet e shpresuar për tërë bashkësinë mund të jenë shumë shpërblyese.

ORGANIZIMI I GRUPEVE LOKALE TË VEPRIMIT NË KOSOVË

Siçushpjeguamëherët, GLV-tënë çdovend anëtarë të BE-së janë ndërtuar ndryshe varësisht nga veçoritë ligjore, administrative ose kulturore.

Njëgruplokaliveprimitkatëdrejtëtëmerret me zhvillimin lokal në viset rurale. Në Kosovë, janë identifikuar çështje të caktuara në të cilat mund të përgjigjet vetëm përmes një analize të hollësishme të asaj çka GLV-të mund të bëjnë me të vërtetë dhe se si këto aktivitete mund të ndikojnë në gjendjen shoqërore dhe ekonomike:

Kush adresohet?

➢ Cilët akterë duhet adresuar kryesisht, të cilët duhet të marrin pjesë në mënyrë aktive dhe të cilët do të përfitonin më së shumti?

➢ Cili është misioni i këtij partneriteti dhe si përputhen aktivitetet e tij me synimin e komunikuar?

➢ Cila është mënyra kryesore e komunikimit dhe marrjes së vendimeve në dhe përreth partneritetit?

Kush përfiton më së shumti?

Kush është i përfshirë?

Cili është qëllimi I tij?

Si merren vendimet?

Çka është duke bërë aktualisht?

Në botën e Leader-it një GLV mund të jetë krejtësisht ndryshe nga konteksti shoqëror dhe ekonomik në të cilin vepron. Në anën

Si komunikon?

tjetër nuk duhet të jetë tërësisht ndryshe nga

të tjerat sepse nuk ka vlerë të shtuar të llojit

“më shumë nga e njëjta”. GLV-ja pasqyron

mjedisin shoqëror-kulturor në të cilin është mbjellë.

Duke mos harruar kërkesat formale për strategjitë zhvillimore lokale në kuadër të programit Leader, duhet kërkuar që çështjet si nxitja e ndërmarrësisë, mbështetja e përfshirjes shoqërore, përcaktimi i strategjisë së ruajtjes për një thesar mjedisor, rishikimi i artizanateve lokale, etj. të adresohen pak a shumë në mënyrë koherente.

Në Kosovë në këtë fazë preliminare, ndoshta GLVduhettëfillojëdukeluajturnjërolaktiv si promovues projekti. GLV do të vepronte në nivel projektesh pastaj në nën-rrjete të specializuara dhe partneritete.

Duke pasur parasysh faktet e përmendura më lartëdhemeqëllimtëndërtimittëGLV-venë Kosovë, është hartuar një kornizë specifike,

pastaj është diskutuar me panelin e ekspertëve (GLV) dhe është rishikuar nga MBPZHR. Draft statuti bazohet në disa parime themelore si:

➢ Një partneritet i fortë publik–privat: themelimi i kolegjiumit publik dhe atij privat, shoqëruar në mënyrë të barabartë në procesin e marrjes së vendimeve;

➢ Anëtarësia, ekskluzivisht nga mjedisi lokal. Kjo mund të rezultojë në “kategori” të ndryshme të anëtarëve, Një“organiziminivelittëdytë”ipërbërënga pjesëmarrësit publik dhe privat pa të drejtë vote (edhe pse gjithmonë i mirëseardhur për debat dhe punë të përbashkët).

( së paku 4 persona nga secili Kolegj - 8 nga secili nëse është e mundur)

Sekretari: Nënkryetari i parë

Përgjegjës për organizimin administrativ (kuvendet, raportet, shënimet …)

KËSHILLI EKZEKUTIV

Kryetari

Përfaqëson dhe vepron në emër të Shoqatës

Arkëtari: Nënkryetari i dytë

Përgjegjës për menaxhimin e buxhetit (mbledhjen e pagesave dhe çështjeve financiare)

4 deri 8 përfaqësues publik BORDI I DREJTORËVE 4 deri 8 përfaqësues privat

Nënkryetari i parë (pastaj i dytë) mund të zëvendësojë Kryetarin me një kompetencë të autorizuar të shkruar qartë (të kufizuar në kohë dhe fushëveprim) Zëvendëson Kryetarin përkohësisht në rast të paaftësisë apo dorëheqjes deri në zgjedhjet e reja

Zhvillon veprimin e shoqatës Zgjedhë aplikantët e rinj Duhet të takohet së paku çdo katër muaj Zëri i Kryetarit vendimtar Mandat njëvjeçar

KUVENDI I PËRGJITHSHËM

Anëtarët e rregullt (së paku 4 anëtarë të përzgjedhur nga Këshilli Komunal)

Kolegji i organizatave publike

Përfaqësuesit komunal

(anëtarët e zgjedhur të Këshillit Komunal)

Çfarëdo organizate tjetër publike që është qartazi e përfshirë në fushën e çështjeve rurale dhe e themeluar në komunë

Anëtarë bashkëpunëtorë MBPZHR - MMPH

Çfarëdo organizate tjetër publike që është qartazi e përfshirë në fushën e çështjeve rurale por që nuk është e themeluar në komunë

Kolegji i organizatave private

Çfarëdo organizate tjetër private që është qartazi e përfshirë në fushën e çështjeve rurale dhe e themeluar në komunë (p.sh. OJQ, Kooperativë, Qendër Biznesi, por jo individë apo ndërmarrje si e tillë)

Voton raportin dhe buxhetin vjetor: marrëveshja arrihet nëse secili kolegj pajtohet me votë të veçantë. Duhet të takohet çdo vit

Ka të drejtë vote Duhet të pranohet nga Bordi i Drejtorëve Zgjedhë përfaqësuesit e tyre në Bordin e Drejtorëve

Çfarëdo organizate tjetër publike që është qartazi e përfshirë në fushën e çështjeve rurale por që nuk është e themeluar në komunë (p.sh. OJQ, Kooperativë, Qendër Biznesi, por jo individë apo ndërmarrje si e tillë)

Anëtarët e nderit: Individët ose organizatat përfshirë ndërmarrjet duke demonstruar përfshirje të fortë në çështjet rurale

Nuk ka të drejtë vote Duhet të pranohet nga Bordi i Drejtorëve Mund të pranohen si anëtarë të rregullt nga Bordi i Drejtorëve

Nuk ka të drejtë vote Duhet të pranohet nga Bordi i Drejtorëve

GRUPI LOKAL I VEPRIMIT DHE RRJETËZIMI

Qasja LEADER ka disa përparësi që mund të përdorën në zgjidhjen e problemeve me të cilat ballafaqohen viset rurale të Kosovës.

Një nga shembujt e tillë është gjetja e zgjidhjeve lokale por gjithashtu edhe organizimi i shkëmbimeve të përvojave në nivelin kombëtar dhe evropian. Me fjalë konkrete, ka të bëjë me mobilizimin e akterëvelokalqëtë përfshihennëtë ardhmen evisevetëtyre,dheviset ruraletëtyretëjenë të hapura për territoret tjera përmes shkëmbimit dhe bartjes së përvojave.

GLV-ja duhet të konsiderohet si pikë kryesore për bashkëpunim ndër-territorial 3 Mënyra se si partneriteti lokal arrin të bashkëpunoj me zonat tjera dhe të merr pjesë nërrjetetebartjessëditurisëdhekëmbimittë përbashkët, pasqyron kapacitetet e komunikimit i cili arrihet në nivel lokal.

Rrjetëzimi nuk është vetëm një listë me adresa për shpërndarjen e buletinit informativ, dhe po ashtu nuk është vetëm ‘rrahje-krahu’ midis kryetarëve të komunave gjatë vizitave. Rrjetëzimi është një mjet për zhvillim lokal, i cili në këtë mënyrë thyen izolimin e disa viseve rurale. Rrjetëzimi lehtëson shkëmbimet midis GLV-ve, shton maksimalisht qarkullimin e informatave dhe siguron përhapje të gjerë të veprimeve më përfaqësuese të çështjeve rurale me prioritet.

Në të vërtetë, kur shkëmbimet e diturisë dhe njohurive teknike, resurset e bashkuara dhe kërkimi i masës kritike kanë qasje në një treg të ri, kjo mund të jetë shumë e dobishme në futjen e dinamizmit në ekonominë rurale në Kosovë.

Perspektiva e GLV-ve në Kosovë

NëdisavendetëBE-sëGLV-tëjanëzhvilluar në agjenci të përhershme të zhvillimit lokal dhekryejnëshumëdetyradhefunksione.Ato nuk varen nga programet e vetme e as nga mandatiilartëpërzbatiminepolitikësrurale. Ato kanë dëshmuar vetën e tyre pasi që janë pranuar në nivel lokal dhe sigurojnë mbështetje nga jashtë.

Në vendet tjera GLV-të janë përcaktuar që të luajnë rol kryesor në zbatimin ose plotësimin e politikës rurale. Ato mund të kenë më pak ose më shumë autonomi për të zbatuar programet shtesë apo për të zbatuar shërbimet tjera krahasuar me ato të caktuarat nga autoritetet. Në këto vende trendi shkon drejt një mbulimi të plotë të viseve rurale me grupetlokaletëveprimitpasiqëmisioniityre është pjesë përbërëse e politikës së përgjithshme.

GLV-të në Kosovë janë në hapin e parë4, ku akterët lokalë (komuna dhe grupet private) kanë vendosur të fillojnë një përpjekje të përbashkëtdhetëformojnënjëpartneritetpër të krijuar projekte të përgjithshme apo për të shoqëruar promovuesit e projekteve.

3 Neni 65 (bashkëpunimi) dhe Neni 67 (rrjetet kombëtare dhe evropiane) i Rregullores (KE) Nr. 1698/2005

Nëkëtëfazëtëhershme, akterëtdëshirojnëtë shohin rezultate të shpejta. Ata dëshirojnë të demonstrojnë që ka kuptim të punohet për formësimin e ardhmërisë së territorit të tyre. Thelbi i nismës është shumë i motivuar ndërsa akterët kyçë marrin vendime në përputhje me këtë. Megjithatë, për shkak të mungesës së një vizioni të gjerë dhe të përbashkët dhe një strukture të qëndrueshme 4 Shin doracakun

për GLV

organizativeGLV-tënukdotëzhvillohenmë tutje dhe kështu rrezikohet shpërbërja e tyre.

MomentalishtnukkaprogramLeader,tëBEsë, për Kosovën. Kështu që ekziston rreziku që baza operative e përcaktuar nga projekti LDStëmosbëhetmjaftefortëpërtësiguruar qëndrueshmëri organizative pas projektit LDS. Është shumë me rëndësi që komunat dhe MBPZHR të pranojnë siç duhet dhe të mbështesin dhe forcojnë GLV-të gjatë fazës së tyre parë.

Ekzistenca e një strukture efikase është e domosdoshme për:

➢ Të kuptuar më mirë çështjet lokale rurale,

➢ Bashkëpunim më të mirë mes komunave dhe qytetarëve,

➢ Hartuar më mirë, zbatuar dhe monitoruar programet lokale rurale,

➢ Hartuar më mirë, zbatuar dhe monitoruar politikat rurale kombëtare,

➢ Programimmëtëmirëdheshfrytëzim koherent të pasurisë lokale,

➢ Programimmëtëmirëdheshfrytëzim koherent të mbështetjes së jashtme.

NëkëtëaspektndërtimiimëtejmëinjëRrjeti KombëtartëGLV-veështënjëçështjeshumë me rëndësi për Kosovën.

STRATEGJIA ZHVILLIMORE LOKALE 2023-2028

GLV VITIA

Strategjia Zhvillimore Lokale 2023-2028 për GLV -Vitia© GLV -VITIA-2023

Strategjia Zhvillimore Lokale për Komunën e Vitisë është hartuar nga GLV -VITIA- në bashkëpunim me Komunën e Vitisë dhe në mbështetje të Ministrisë së Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, në kuadër të Programit për Zhvillim Rural 2022, Masa 5: Përgatitja dhe zbatimi i strategjive të zhvillimit lokal – Qasja Lider.