Aqua 2024-1

Afvalwaterzuivering in

12

Hoe data zowel vissen als mensen beschermen

18

Al 20 jaar prima drinkwater aan de kust uit gezuiverd afvalwater

INHOUD

WATERKWALITEIT

4 De staat van ons blauwe kapitaal

6 Complexer speelveld vraagt meer coördinatie

8 Gerichte maatregelen voor kritische overstorten

10 Investeren om te blijven renderen

DIGITALISERING

12 Hoe data zowel vissen als mensen beschermen

14 Drie goede redenen om infrastructuur slim aan te sturen

4 6 12 14 8 10 16 18 20 22

EAquafin Awards uitgereikt

Met voor het eerst een Safety Award

ind april reikte Aquafin voor de 17e keer awards uit aan zijn technische partners. De jaarlijkse Aquafin Awards zijn intussen een vaste waarde waarmee we onze waardering voor de samenwerking uitdrukken. Naar goede gewoonte waren er awards voor de aannemer en het studiebureau die in 2023 uitblonken als projectpartner. Voor het eerst werd er dit jaar ook een Safety Award uitgereikt. Tot slot mochten eveneens twee projectteams waar de samenwerking gesmeerd liep, het podium beklimmen.

• Award Aannemers• Vangeel Wegenbouw

• Award Studiebureau: Studiegroep Irtas

• Safety Award: Wegenwerken De Moor

• Projectteams

CIRCULARITEIT

16 Vanuit innovatie richting gezamenlijke impact

18 Al 20 jaar prima drinkwater aan de kust

20 Wat met de reststromen van doorgedreven zuivering?

22 Waterhergebruik zit in de lift

24 Waterzuivering als energie- en grondstoffenfabriek

V.u.: Jan Goossens, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar, ondernemingsnummer 0440.691.388

Het contactcenter van Aquafin is op weekdagen te bereiken van 8 uur tot 17 uur, op het nummer 03 450 45 45, of via contact@aquafin.be Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603

Ombudsdienst: ombudsdienst@aquafin.be Aqua niet meer ontvangen?

Mail naar redactie@aquafin.be Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier.

Fotografie: Aquafin, Frederik Beyens, Silke Van Rooy, Nicolas Herbots, Shutterstock

Volg Aquafin NV op

- Publiek domein: Sanering afvalwater Vossenhol (Maldegem) met aannemer Gebroeders Van den Berghe en studiebureau Sweco

- Eigen (Aquafin) domein: Vervangingsprogramma van defosfatatietanks op verschillende RWZI’s met projectpartners CGK, Elmech en P&I

Proficiat aan alle winnaars!

Ontdek alle genomineerden hier!

Beste lezer,

Strengere effluentnormen voor stikstof en fosfor, nutriëntenrecuperatie, energieneutraal worden, medicijnresten verwijderen, … De to-dolijst van Aquafin om te voldoen aan de vernieuwde en recent goedgekeurde Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater (ERSA) is stevig en uitdagend. De eerste ERSA (1991) spitste zich vooral toe op stikstof- en fosforverwijdering. Dat het maatregelenpakket nu fors wordt uitgebreid, is niet voor niets. De weerslag op mens en milieu van fenomenen zoals klimaatverandering en microverontreiniging is sindsdien alleen maar duidelijker geworden.

Een hele reeks bijkomende uitdagingen dus die nodig zijn om onze ambitie van propere en gezonde waterlopen in Vlaanderen waar te maken. Die uitdagingen tot een goed einde brengen, is onze job en doen we elke dag met veel goesting en inzet. Maar, ook met aandacht voor kostenefficiëntie, want deze nieuwe wetgeving kost behoorlijk wat geld. Veel geld zelfs. Ook innovatie wordt hierbij steeds belangrijker, zo moeten bijvoorbeeld de methodes om sommige micropolluenten te verwijderen nog worden ontwikkeld.

Aquafin, en bij uitbreiding het Vlaamse waterzuiveringsbeleid, kan hierbij vandaag al rekenen op een flinke duit, voor het grootste deel via de drinkwaterfactuur. We beseffen dat het voor toekomstige beleidsmakers, en dus uiteindelijk voor ons allemaal, geen eenvoudige oefening wordt om de juiste financiële afwegingen en keuzes te maken, want ook in het onderwijs, de kinderopvang, de zorg, ... zijn de noden hoog. Sectoren die evengoed onmisbaar zijn en ook voor onze medewerkers, hun families en dus voor Aquafin van belang zijn.

Dat gezegd, betekent proper water wel meer dan enkel een gezond aquatisch milieu. Proper water brengt leven. Water verbindt mensen. Water geeft een extra dimensie aan de fietstochten die talloze Vlamingen maken. Water zorgt voor leefbare steden en gemeenten. Water houdt ons fysiek en mentaal gezond.

Zelf keek ik tijdens mijn lagereschooltijd elk jaar opnieuw uit naar de voorjaarsperiode. Het moment waarop ik met een schepnetje, een oude melkkan, stevig gelaarsd en goedgemutst richting grachten en beken in Lembeke en Waarschoot fietste. Om stekelbaarzen te vangen, te kweken en in de herfst opnieuw in de natuur uit te zetten. En daarbij een snoek te spotten die zich net onder het wateroppervlak opwarmde aan de lentezon. Muggenlarven en watervlooien scheppen voor het hongerige stekelbaarsbroed deed ik dan weer in de vijvers van ‘Het Leen’. De melkkan werd daarbij door de toezichter wel eens gecontroleerd op dikkopjes, want dat mocht niet.

En zo heeft ieder van ons wel iets met water.

Het belang van proper water, en bijgevolg van waterzuivering, is groot en zal alleen maar groter worden. Een brede samenwerking over diverse sectoren heen is, nog meer dan vandaag, noodzakelijk. Hierover en over vele andere boeiende thema’s lees je verder in deze Aqua.

Ik wens je veel leesplezier!

Jan Goossens

CEO

Aquafin

“

Voor toekomstige beleidsmakers is het niet eenvoudig om de juiste keuzes te maken.”

De staat van ons blauwe kapitaal

WATERKWALITEIT.

Hoe werkt Vlaanderen aan propere waterlopen?

Volgens Bernard De Potter, Administrateur-Generaal van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), is het een kwestie van het hoofd én hart aanspreken van alle betrokken partijen.

Aqua: Laten we beginnen bij het begin heeft Vlaanderen grote stappen vooruitgezet, nog een lange weg te gaan, of beide?

Bernard De Potter: “Als we de toestand van onze oppervlaktewateren bekijken door de ogen van de Europese Kaderrichtlijn Water, dan is de toestand dramatisch. Slechts één van de 195 Vlaamse waterlichamen voldoet aan alle parameters die nodig zijn voor een goede ecologische toestand. De Europese Commissie hanteert een vrij rigide ‘one-out-all-out’ principe. Dit wil zeggen dat wanneer één parameter onvoldoende scoort, de volledige waterloop als niet goed beoordeeld moet worden.”

“Vlaanderen heeft natuurlijk wel een mooie vooruitgang geboekt als we terugdenken aan de open riolen die beken en rivieren pakweg 20 à 30 jaar geleden waren. We zien her en der opnieuw soorten opduiken die als indicatoren voor zuiver water worden aanzien, zoals de Beekprik of de Kleine modderkruiper. Feit is wel dat het tempo waaraan de waterkwaliteit verbetert, de laatste jaren terug vertraagt.”

“Dat komt o.a. omdat de openbare waterzuiveringsinfrastructuur nu minder snel wordt uitgebouwd, door nutriënten en pesticiden voornamelijk afkomstig van de landbouw en gevaarlijke stoffen vanuit de industrie, alhoewel daar al belangrijke inspanningen geleverd zijn.”

“Ook hebben de extremere weersomstandigheden een belangrijke invloed op de waterkwaliteit. Op basis van bestaande data en modellering is berekend welke bijdrages nodig zijn van elke betrokken partij (huishoudens, industrie en de landbouw) om de kloof tussen de as is- en de to be-situatie te dichten. Zo werden uiteindelijk de doelstellingen en bijhorende acties per doelgroep geformuleerd.”

Aqua: Hoe krijg je die partijen enthousiast voor de opgelegde doelstellingen?

Bernard De Potter: “Vandaag hanteren we hoofdzakelijk een top-down-benadering, dus Europese wetgeving die via Vlaanderen vertaald wordt naar de lokale spelers. Wanneer er enkel gefocust wordt op het cijfermatige aspect van deze doelstellingen, betwijfel ik of je bijvoorbeeld een gemeente mee aan boord zal krijgen. Dus, complementair aan deze wetenschappelijke, zwart-op-wit insteek heb je ook een relationele dimensie nodig. We moeten heel concreet uitleggen aan een gemeente wat de meerwaarde van de gevraagde inspanningen betekent voor de buurt en inwoners. Dat verhoogt hun motivatie tot het engagement dat je echt nodig hebt om grote stappen vooruit te zetten.”

Aqua: Ook de burgers kijken niet meer weg. We zien meer en meer bottom-up initiatieven opduiken.

Bernard De Potter: “Dat signaal van burgers is heel belangrijk, zij spelen een voortrekkersrol en effenen het pad voor de grote meerderheid, die de waarde van water nog niet juist inschat. We moeten voldoende aandacht schenken aan die kleinere bottom-up initiatieven die zorgen voor de verbinding tussen mens en water. Denk aan citizen science, lokale klimaatrobuuste wijken, … VMM is uiteraard een inspirator, maar het is voor mij vooral een collectieve verantwoordelijkheid van alle partners uit het waternetwerk.”

Aqua: Samenwerken is dus de sleutel?

Bernard De Potter: “Dat is zo. Al neemt iedereen dat woord wel heel snel en gemakkelijk in de mond. Samenwerken is een werkwoord, en komt niet spontaan tot stand. Een echte samenwerking voldoet voor mij aan drie voorwaarden.” Eén, ziet iedereen de samenwerking op dezelfde manier? Tekent elke partij dezelfde samenwerkingsstructuur, en zo niet: waar zitten de verschillen? Twee, benoemt elke partij de kernactiviteiten van de verschillende actoren op dezelfde manier, en toont iedereen er ook respect voor? En drie, hoe zijn de communicatie- en dialooglijnen tussen de verschillende partijen? Enkel wanneer elke partij aan deze drie zaken wil werken op dezelfde manier, wérkt samenwerken en creëren we een sterkere watersector.”

“ Lokale bottom-up initiatieven zorgen voor de verbinding tussen mens en water.”

Bernard De Potter

Complexer speelveld vraagt meer coördinatie

WATERKWALITEIT.

Bijna één miljoen Vlamingen loost zijn afvalwater nog steeds ongezuiverd in onze waterlopen.

De grootste inspanningen voor het verder uitbouwen van de rioleringsinfrastructuur liggen vandaag op het gemeentelijke terrein. Maar wat als alle buizen straks in de grond liggen?

Zal ons oppervlaktewater dan overal van goede kwaliteit zijn? Voor Jan Goossens, CEO van Aquafin, is er méér nodig.

WIE IS AQUAFIN IN 2050?

Een glazen bol hebben we niet, maar de huidige tendensen en verwachte evoluties lichten wel al een tip van de sluier op over hoe de toekomst er kan uitzien. Jan Goossens ziet Aquafin in 2050 nog steeds als een drijvende kracht, maar misschien iets meer op de achtergrond: “Mensen gaan ons tegen dan alleen nog in het straatbeeld zien voor herstellingen en vervangingen, al dan niet in een groter samenwerkingsverband. Daarnaast verwacht ik dat ze ons kennen als een speler die er wezenlijk toe bijdraagt dat er door de vele projecten voor opwaardering van effluent die op stapel staan nog water uit de kraan komt, dat onze waterlopen proper zijn en dat hun afvalwater tot hernieuwbare energie en recuperatie van grondstoffen leidt. Wat AI en automatisering betreft, is de waterzuiveringssector nog grotendeels braakliggend terrein, maar samen met een doorgedreven datamanagement zorgen deze trends voor een grotere efficiëntie en, door gebruik te maken van voorspellende modellen, een grotere proactiviteit.”

“Met al die thema’s zijn we vandaag al bezig en ik verwacht dat we in de toekomst alleen nog maar zullen groeien in de verbreding en verdieping van duurzame innovaties. Ons nieuwe dochterbedrijf Aqcelerator zal daarin een vliegwiel zijn. Aqcelerator is een ‘venturing vennootschap’ die in eerste fase zal participeren als investeerder in projecten met gezuiverd afvalwater en warmterecuperatie door middel van riothermie. Het is onze brug met de private sector, zonder dat onze publieke rol daardoor wordt beïnvloed. Zo kunnen we innovatie in onze sector stimuleren en sneller ingang doen vinden.”

Volgens berekeningen van Onderzoekscentrum VITO wordt er jaarlijks 1,4 miljard euro besteed aan de Vlaamse afvalwatersector. Het gaat dan enerzijds over investeringen voor de verdere uitbreiding van het stelsel, zowel gemeentelijk als bovengemeentelijk, en anderzijds over de operationele kosten, zoals de waterzuiveringsinstallaties van Aquafin. Dat bedrag is groot en tegelijkertijd te klein, gezien de kaap die Vlaanderen nog moet nemen.

Gecoördineerde aanpak nodig

KPMG berekende dat een volledige integrale benadering van de rioolinfrastructuur in Vlaanderen zou leiden tot een efficiëntieslag van 5% op het hogergenoemde bedrag. Dat komt neer op 70 miljoen euro per jaar aan bijkomende middelen om te investeren. De uitdagingen worden almaar complexer en vereisen een gecoördineerde aanpak, zegt Jan Goossens: “Naast de kaderrichtlijn Water, eigenlijk een resultaatsverbintenis gericht op propere beken en rivieren, hebben we ook nog de vernieuwde Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater (ERSA). Dat is een bijkomende middelenverbintenis die oplegt hoe we tot dit resultaat moeten komen. Het gaat dan onder meer om de energieneutraliteit van waterzuiveringsinstallaties, het verwijderen van micropolluenten, grondstofrecuperatie uit afvalwater tot bijvoorbeeld ook een sterke focus op overstortwerking. Dat laatste is een problematiek die, gezien de sterke verwevenheid van het gemeentelijke en bovengemeentelijke stelsel, om nog méér afstemming vraagt.”

De opsplitsing tussen de lokale en de bovenlokale infrastructuur is dan ook louter artificieel. Jan Goossens: “Beide niveaus beïnvloeden elkaar zo sterk, dat het absurd is om ze niet door één bril te bekijken. De efficiëntiewinsten worden bovendien nog groter als ze ook in samenwerking beheerd worden, want dan kan je ook in het projectmanagement besparen door synergieën.” Die efficiëntiewinsten zijn duidelijk te voelen in de samenwerkingen die Aquafin nu al heeft met drinkwaterbedrijven water-link, De Watergroep (Riopact) en Pidpa. In de komende jaren is het alvast de ambitie van Aquafin om ook met AGSO KnokkeHeist, Aquaduin, Farys en Fluvius structureel te gaan samenwerken voor gemeentelijk rioolbeheer.

“

Onze ambitie voor propere waterlopen staat na al die jaren nog altijd overeind, maar de invulling ervan is vandaag veel breder en dieper.”

Jan Goossens

Productkennis helpt

Tegelijk mogen we ons niet blindstaren op alleen maar bijkomende rioolaansluitingen en klassieke waterzuivering om de waterkwaliteit in de waterlopen in goede toestand te krijgen, vindt Jan. “We komen in bepaalde regio’s stilaan in de duale situatie dat het effect van bijkomende aansluitingen wordt tenietgedaan door andere bronnen van fosfor en stikstof in de beek. Bovendien lozen we met ons gezuiverd afvalwater ook stoffen die microscopisch klein, maar wel schadelijk zijn voor het waterleven, zoals sommige medicijnresten en cosmetische producten. Als wij als Aquafin onze ambitie van propere waterlopen en een leefomgeving in harmonie met water serieus nemen, dan wordt het hoog tijd dat we bruggen slaan naar onder meer de landbouw en wat micropolluenten betreft bijvoorbeeld ook naar de farmaceutische sector. Zij kénnen hun product en het lijkt logisch om in samenwerking te gaan onderzoeken hoe de reststoffen ervan effectief en kostenefficiënt kunnen worden verwijderd, of eventueel zelfs hoe er al bij de productontwikkeling hiermee rekening kan worden gehouden.”

Verantwoordelijk voor eindbestemming

De vernieuwde ERSA legt overigens ook een duidelijke financiële link tussen het verder verbeteren van de waterkwaliteit en de indirecte emissies van de industrie. Ze breidt de producentenverantwoordelijkheid uit naar de end-of-life-bestemming van het product. Het zullen volgens ERSA voornamelijk de producenten van geneesmiddelen en cosmetica zélf zijn die de verwijderingskosten van hun producten uit het afvalwater moeten dragen. “De omstandigheden waarin we werken, worden duidelijk steeds complexer,” besluit Jan. “Dat betekent dat onze rol als verbinder alleen nog maar zal toenemen. Onze ambitie voor propere waterlopen staat na al die jaren nog altijd overeind, maar de invulling ervan is vandaag veel breder en dieper. De uitdagingen zijn zo groot dat àlle spelers nodig zijn om dat doel te bereiken.”

Een glazen bol hebben we niet, maar de huidige tendensen en verwachte evoluties lichten wel al een tip van de sluier op over hoe de toekomst er kan uitzien.

Gerichte maatregelen voor kritische overstorten

Rekentool helpt verdund afvalwater zuiveren

WATERKWALITEIT.

Overstorten, ofwel nooduitlaten op de riolering, zijn mee verantwoordelijk voor een stagnatie van de waterkwaliteit. Voor verdere vooruitgang is er dus meer nodig dan alleen een uitbreiding van de infrastructuur.

Van het huishoudelijke afvalwater, onderweg naar één van de 329 rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI) van Aquafin, ‘ontsnapt’ er soms een deel via een overstort naar de waterloop.

Overstorten zijn nooduitlaten op de riolering die in werking kunnen treden wanneer tijdens felle of langdurige regen het stelsel overbelast dreigt te geraken. Door dan te lozen via een overstort, wordt wateroverlast op straat vermeden. Het spreekt voor zich dat het veranderende weerpatroon een invloed heeft op de overstortwerking, maar ook verstoppingen in de riool kunnen een oorzaak zijn. Aquafin brengt daarom de grootste knelpunten in kaart en werkt een actieplan uit voor remediëring.

Overstorten prioriteren

Een plotse lozing van rioolwater in de beek kan in kwetsbaar oppervlaktewater grote ecologische schade aanrichten. Zeker als er een droge periode aan voorafgaat en de vuilvracht sterk geconcentreerd is doordat het vuil lang heeft kunnen bezinken in de riool. Een uitgebreid netwerk van overstortmeters op in totaal 1.600 locaties vertelt ons naast de overstorthoogte ook hoe vaak en hoe lang een overstort werkt, maar niet wat de precieze impact op de waterloop is.

“Die impact is moeilijker te berekenen”, zegt Geert Dirckx, programmacoördinator overstorten bij Aquafin. “De geloosde vuilvracht is namelijk erg variabel in samenstelling en debiet. Cockle berekent die impact wel. De tool, ontwikkeld door Aquafin, combineert het variërende debiet van een overstortevent (afgeleid uit de overstorthoogte) met de variërende concentraties van vervuilende stoffen, gebaseerd op gegevens uit eerdere uitgebreide meetcampagnes.”

“Zo krijgen we een duidelijk beeld van de meest kritische overstorten. De rode bollen in de tool geven aan hoe ver de vervuiling reikt. Hoe groter de cirkel, hoe groter de impact. Geen theoretische vervuiling. De vervuilingsgevoelige beekprik werd waargenomen, toevallig of niet, tot net aan het eerste overstort met grote impact.”

Cockle berekent de reële impact van een overstort op de waterkwaliteit. Hoe groter de rode cirkel, hoe groter de impact. Vissen kennen die impact al lang. De Beekprik keert letterlijk om voor de eerste grote overstort op de Zwarte Beek.

Maatregelen combineren

Cockle brengt de meest kritische overstorten in kaart, maar laat ook toe om verschillende remediërende maatregelen met elkaar te vergelijken. Die zijn heel divers, gaande van een uitbreiding van de bergingscapaciteit in het stelsel over het gericht sturen van rioolwater met een slimme sturing (zie p.14) tot de behandeling van het overstortwater. “Zo’n nabehandeling kan ook weer verschillende vormen aannemen,” zegt Geert. “Op RWZI Boechout hebben we al een mooi project uitgevoerd.”

“Daar sturen we het overstortwater eerst door een disk filter en daarna door groene nabehandeling. We plannen in de komende maanden nog meer proefprojecten met dit soort systemen. Natuurlijk is ook het afkoppelen van parasitair water (regenwater en aangesloten grachten) van de riolering een maatregel, al kan ook afstromend regenwater vervuild zijn.”

“

Een lozing van rioolwater in de beek kan in kwetsbaar oppervlaktewater grote ecologische schade aanrichten."

De combinatie van een disk filter met een natuurlijk zuiveringssysteem neutraliseert de impact van het overstort bij de RWZI in Boechout.

Investeren om te blijven renderen WATERKWALITEIT.

Tijdig herstellen is minder ingrijpend, zoals deze kousrenovatie van een rioolbuis in Wilrijk.

De volledige infrastructuur voor transport en zuivering van huishoudelijk afvalwater die Aquafin beheert voor het Vlaamse Gewest, heeft op dit moment een herinvesteringswaarde van maar liefst 10 miljard euro.

WAT ALS…?

... Een riool instort door rioolbreuk, betonaantasting of wortelingroei?

> Dan is er gevaar op zinkgaten in het wegdek.

... Een pompstation uitvalt?

> Dan wordt het transport van afvalwater onderbroken, het ongezuiverde rioolwater stort over naar een waterloop met milieuschade tot gevolg.

… Een RWZI (deels) uitvalt?

> Dan kan het zuiveringsproces in het gedrang komen. In het assetmanagementbudget zitten ook investeringen om te voldoen aan nieuwe wetgeving, zoals extra fosforverwijdering.

... Een slibdroger stilvalt

> Bij faling van een slibdroger zijn dure maatregelen nodig om het slib voldoende snel uit het zuiveringsproces te verwijderen.

Tel daar nog het rioleringspatrimonium van de gemeenten bij en je komt tot een tienvoud van dat bedrag. Dat zijn gigantische investeringen, waarvan het rendement niet mag verloren gaan.

Doemscenario’s als zinkgaten in drukke wegen wil Vlaanderen uit alle macht vermijden. Daarom legde de Vlaamse Regering een inspectietraject op voor de gemeentelijke rioleringen, waarin ook Aquafin een voortrekkersrol opnam. Dat de inspecties vandaag op schema zitten om tegen 2027 volledig uitgevoerd te zijn, valt af te leiden uit de digitale statustool (statustool.aquafin.be) die we ontwikkelden. Maar daarmee zijn de vastgestelde beschadigingen natuurlijk nog niet opgelost.

Beter voorkomen dan genezen

Zowel de gemeenten als Aquafin moeten er met een actief asset management voor zorgen dat hun investeringen uit het verleden blijven renderen. Dat houdt in: tijdig herstellen of vervangen. Zoniet valt de totale kostprijs bij faling nog een pak hoger uit. Behalve een hogere herstellingskost, moet er namelijk ook rekening worden gehouden met ecologische schade (als het afvalwater in het milieu terechtkomt) en met omgevingshinder (bij een ingrijpende herstelling).

De voorbije jaren bracht Aquafin de toestand van de assets in zijn pompstations en het bovengemeentelijke rioleringsstelsel in kaart. Vervolgens vertaalde het die in scores van de Asset Health Index of gezondheidsindex volgens de norm NEN2767. Dezelfde oefening voor de rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI) wordt momenteel afgerond. In eerste instantie baseren we ons op de leeftijd van de assets, later wordt die informatie verfijnd met vaststellingen tijdens visuele inspecties. De resultaten die we weerspiegeld zien in de scores van de gezondheidsindex vormen de basis voor Lange Termijn Asset Plannen (LTAP’s). Dat laat toe om investeringen tijdig in te plannen en verder in de toekomst te kijken.

Oudere infrastructuur, meer kosten

Naast de infrastructuur die Aquafin zelf bouwde sinds zijn oprichting in 1990, en die intussen ook al meer dan 30 jaar oud is, namen we ook bestaande riolerings- en zuiveringsinfrastructuur over van de Vlaamse Milieumaatschappij. “We berekenden dat onze investeringen om al de assets in goede toestand te houden, in 2024 eigenlijk 145 miljoen euro zouden moeten bedragen, terwijl er slechts een budget van 45 miljoen euro voorzien is,” zegt Danny Verhulst, Asset Manager bij Aquafin. “Gezien de verdere veroudering van het patrimonium, is dat een kost die jaarlijks gradueel stijgt en over enkele jaren het niveau van nieuwe investeringen inhaalt. In het assetmanagementbudget tellen we overigens niet alleen optimalisaties en vervangingen, maar ook een inhaalbeweging van vervangingen die in het verleden hadden moeten gebeuren en door budgettekorten zijn uitgesteld. Asset management is voor Aquafin dan ook een noodzakelijke kernactiviteit opdat de infrastructuur, waarin al zoveel is geïnvesteerd, haar werk zou blijven doen.”

Scan de QR-code en check de inspectiestatus van de riolen in jouw gemeente.

Hoe data zowel vissen als mensen beschermen

Digitale samenwerking versterkt het watersysteem

DIGITALISERING.

Waterdata die vlot heen en weer stromen tussen allerlei instanties om het watersysteem futureproof in te richten, hoe mooi zou dat zijn?

Het is de ideale digitale toekomst van de watersector, die mee wordt vormgegeven door Digitaal Vlaanderen.

Snel ingrijpen als vissen naar adem happen in een rivier. Waterbuffers slim aansturen om overstromingen te voorkomen. Voldoende soorten water voorzien in de zomer om de behoeften van scheepvaart, industrie en gezinnen te dekken. Toekomstdromen voor het ideale watersysteem, die stuk voor stuk steunen op de uitwisseling van data. Die data zit nu vaak opgesloten in allerlei losstaande databanken. Daar zit meteen ook de angel, want data zijn het kapitaal van een bedrijf.

Ronny Goossens, Manager Digital bij Aquafin, wil mee de weg banen naar een toekomst waar de vlotte uitwisseling van data een normaliteit is: “Als we het waterbeheer in Vlaanderen en de rioleringsinfrastructuur willen verbeteren en optimaliseren, moeten we breder kijken dan onze eigen organisatiegrenzen. Van gedeelde data wordt elke partij sterker, daar ben ik zeker van.”

Vliegwiel voor innovatie

Verschillende partners in de watersector maken vandaag werk van een Vlaamse Water Data Space, waarbinnen waterdata vlot en veilig uitgewisseld kunnen worden. Aquafin, Aquaflanders, Beleidsdomein Mobiliteit en Openbare Werken, Departement Omgeving, VLAIO en VMM duwen samen het project op gang.

“In data spaces behoudt elke partij het zeggenschap over zijn eigen data, maar stelt die tegelijk wel decentraal ter beschikking”, verduidelijkt Simon Claus. Hij is Solution Manager Smart Data bij Digitaal Vlaanderen. “Op die decentrale plek kunnen andere leveranciers en gebruikers van data onafhankelijk van elkaar inpluggen. Ze kunnen dan gegevens gaan combineren en verwerken, bijvoorbeeld om voorspellingsmodellen te maken of ‘digital twins’* te voeden.”

“Het volle potentieel van data spaces wordt benut wanneer ze sectoroverschrijdend toegankelijk zijn. Denk bijvoorbeeld aan de combinatie met gegevens over luchtkwaliteit, mobiliteit, landbouw, … Ook burgers verwachten dat overheden en bedrijven hun data ter beschikking stellen om sneller tot oplossingen te komen voor reële maatschappelijke problemen.”

DATA SPACES, UIT DE LUCHT GEGREPEN?

De Europese Unie wil het gemak van vrij verkeer van personen en goederen uitbreiden naar het dataverkeer. Data spaces worden naar voren geschoven als dé ideale manier voor een sterker en duurzamer beleid. Digitaal Vlaanderen vertaalt de Europese voorstellen naar onze Vlaamse noden en zorgt zowel voor de technische uitwerking ervan als voor een veilig afsprakenkader. “Op het moment bestaan er veel manieren en standaarden om data uit te wisselen met elkaar. Voor de toekomst brengen we daar lijn in en zullen we data-uitwisseling mogelijk maken via dezelfde semantische en technische afspraken. De concrete opzet van data spaces is uiteraard voor elke sector anders, maar de grote lijnen die worden uitgezet door Digitaal Vlaanderen vermijden dat elke sector en elke organisatie opnieuw het warm water moet uitvinden”, zegt Simon Claus, Solution Manager bij Digitaal Vlaanderen.

“Het vraagt durf om samen te werken met andere spelers op de markt, maar de tijd

AI ZORGT VOOR CREATIEVE OPLOSSINGEN

“Artificiële intelligentie ziet combinaties en verbanden die mensen niet zien,” zegt Ronny Goossens “Zo kan het systeem bijvoorbeeld voorspellen wanneer een pomp gaat uitvallen, aan de hand van beschikbare data over o.a. energieverbruik. We kunnen dan proactief ingrijpen in plaats achteraf, en vermijden zo het risico dat een straat onder water loopt.” Artificiële intelligentie staat of valt natuurlijk met de juiste en kwalitatieve data. Hoe meer gevalideerde data er voor handen zijn, hoe slimmer de modellen en systemen worden. En daar komen data spaces terug in het licht.

Budgettair een slimme keuze

Datadeling opent deuren voor innovatie, maar is ook budgettair een slimme keuze. “Recent kwam ik een situatie tegen waarbij er in bepaalde straten maar liefst drie keer dezelfde verkeersmetingen uitgevoerd werden door drie verschillende entiteiten: lokaal, Vlaams én privé”, vertelt Annelies De Craene, Product Owner Vlaamse Smart Data Space. “Dat zo’n driedubbele telling inefficiënt is, begrijpt iedereen. Via gedeelde data spaces krijgt elke partij een globaal zicht op wie waar welke data inwint. Op die manier kan elke partij budgetten verstandiger inzetten en enkel nieuwe metingen opstart op plekken waar dat nodig is. Dankzij inzicht in elkaars data aligneren alle partijen de aankoop van dure sensoren.”

“Uit gesprekken die ik regelmatig heb met andere IT-managers en CIO’s uit de watersector blijkt dat we allemaal gelijkaardige uitdagingen hebben. Denk aan cyber security of efficiënt energieverbruik”, beaamt Ronny. “Het frappante is dat de oplossingen die we elk apart bedenken voor deze uitdagingen, dikwijls exact dezelfde zijn. Soms zelfs letterlijk met dezelfde leverancier. Op dat moment besef je dat dit veel efficiënter kan en we minstens met elkaar zouden moeten afstemmen.”

is rijp.”

Ronny Goossens

Pionierswerk Pidpa en Aquafin

Heel concreet bekijkt Aquafin samen met drinkwatermaatschappij Pidpa hoe we naar één digitale oplossing kunnen toewerken voor een duurzaam gemeentelijk en vooral gezamenlijk rioolbeheer. “Ondanks de twijfel en de zenuwachtigheid over het onbekende die vandaag nog overheersen, zullen we ons over x-aantal jaren afvragen hoe we ooit zonder data spaces konden”, verzekert Ronny. “Het vraagt durf om samen te werken met andere spelers op de markt, maar de tijd is rijp.”

De klimaatverandering en andere uitdagingen binnen de watersector pakken we het best aan door digitalisering overkoepelend te bekijken en gebruik te maken van de brede range aan technologie die voor handen is. “Steeds grotere rioolbuizen in de grond steken om wateroverlast te vermijden, is niet de oplossing. De toekomst is slimmer en efficiënter omgaan met de huidige infrastructuur”, zegt Ronny. “Samenwerking en digitalisering vormen samen de sleutel tot een sterk waterbeleid. Enkel wanneer we data delen en op de juiste manier samenwerken, kunnen we de uitdagingen van de toekomst aanpakken”, besluiten Annelies, Ronny en Simon gezamenlijk.

* Digital twins zijn virtuele weergaves van een fysiek object of proces. De rioolwaterzuiveringsinstallatie in Beveren draait bv. op basis van een intelligent model in de cloud.

Drie goede redenen om infrastructuur slim aan te sturen

Efficiënt, kostenbesparend en milieubewust

DIGITALISERING.

Slimme sturingen zijn een hulpmiddel om grote uitdagingen aan te gaan zoals verouderende assetinfrastructuur, klimaatverandering en de energietransitie. Op basis van logica, algoritmen en data volgt een signaal voor een concrete actie op het juiste moment.

1. Hoe gaan digitalisering en vergroening samen?

AEEN STERKE VISIE EN COMBINEERBARE BOUWBLOKKEN

fvalwater zuiveren is een intensief proces qua grondstoffen en energie. Zo neemt Aquafin met 0,7% van het totale elektriciteitsverbruik in Vlaanderen een aanzienlijk deel voor zijn rekening. Waar dat verbruik omlaag kan, grijpen we die kans. De biogasmotoren in Hoogstraten, Harelbeke en binnenkort ook Morkhoven worden bijvoorbeeld slim aangestuurd om bij hoge energieprijzen zelf elektriciteit te produceren als de zonnepanelen niet voldoen. Door slim in te spelen op de energietarieven kan Aquafin jaarlijks 10.000 à 20.000 euro per site besparen. Tegelijk blijft er meteen meer elektriciteit beschikbaar voor gezinnen en bedrijven op momenten van lage productie.

“Aquafin testte de afgelopen jaren verschillende proof of concepts met als resultaat een sterke (architectuur)basis die bijna copy-paste-gewijs toepasbaar is op grote schaal, waaronder ook op gemeentelijke infrastructuur. Dit creëert opportuniteiten”, zegt Ronny Goossens, Digital manager bij Aquafin. “Dit jaar engageren we ons om minstens 18 slimme use cases* te ontwikkelen en in productie te plaatsen. Dat kan gaan van een slimme sturing die parasitair water opspoort tot het slimmer doseren van chemicaliën in het zuiveringsproces. Het doel van deze projecten is telkens om de rioleringsinfrastructuur zo efficiënt mogelijk in te zetten en optimaal te laten renderen.”

* Een groot deel van deze use cases valt onder de noemer van SlimNet, een digitaliseringsprogramma van Aquafin dat deels gefinancierd door Europa.

Onze zuiveringsinfrastructuur is ook aan het verouderen, waardoor herstellingskosten snel hoog oplopen. Als je kan voorspellen wanneer een onderdeel stuk zal gaan en tijdig ingrijpt, liggen de kosten een pak lager. Een voorbeeld om daarop in te spelen, is de slimme sturing van beluchtingsschotels De beluchtingsschotels die de zuurstofbellen in het afvalwater blazen krijgen veel te lijden, ze staan namelijk (letterlijk) onder grote druk. Later dit jaar testen we of een slimme sturing scheuren in die schotels op de zuiveringsinstallaties kan detecteren en zelfs kan voorspellen. Dan kunnen we ze preventief onderhouden en herstellingskosten reduceren.

Slim met stormweer - Een slimme sturing op een stormweerpomp in Gent zorgt op jaarbasis voor een gemiddelde reductie van zo’n 69 miljoen liter overstortvolume. Bekijk hier een animatie.

2. Wat doet een algoritme in een waterbuffer?

Van de neerslag die jaarlijks valt op Vlaamse bodem, verdampt maar liefst bijna 60%.

Van het overige debiet stroomt een groot deel rechtstreeks naar zee, waar het zout en onbruikbaar wordt. Naast ontharden van de bodem, is infrastructuur slim aansturen één van de belangrijkste maatregelen om water (in stedelijk gebied) vast te houden. Dat kan op grote en op kleine schaal.

In Kraainem zullen we nog dit jaar een voetbalclub kunnen verzekeren van irrigatiewater door een slim gestuurd bufferbekken We plaatsen daarbij een slim aangestuurde schuif voor de opening naar de waterloop, waardoor het regenwater tijdelijk kan worden opgehouden. Zo kan de plaatselijke voetbalclub het water gebruiken om zijn terreinen te besproeien. Is er zware regen op komst? Dan wordt er dankzij neerslagdata een signaal uitgestuurd naar de schuif om ze te openen en het gebufferde water versneld naar de beek te laten vloeien. Zo maken we tijdig de nodige capaciteit vrij om de regenbui op te vangen en wateroverlast op straat te vermijden.

VERHOOG HET RENDEMENT VAN JE INVESTERING

Heel wat gemeenten of bedrijven hebben vaak zelf bufferbekkens waarin ze regenwater opvangen. Door de bestaande infrastructuur uit te rusten met een slimme sturing, benut je ze veiliger en efficiënter. Je verhoogt ook heel eenvoudig het rendement van je investering. Want naast regenwater bufferen, kan je dankzij een slimme sturing ook waterhergebruik stimuleren, zonder dat het risico op wateroverlast vergroot. Bekijk samen met Aquafin of ook jij slimmer kan omgaan met regenwater, want Aquafin deelt graag zijn expertise en ervaringen. Contacteer matthias.verbeke@aquafin.be.

3. Hoe houd je water tegen met een toetsenbord?

In Vlaanderen zijn er bijna 10.000 overstortconstructies, waarvan 1.600 in het beheer van Aquafin die worden uitgerust met meettoestellen. Dat is belangrijk omdat overstorten een nooduitlaatklep op het rioolstelsel zijn. Als een riool te vol zit, komt er door de nooduitlaat ongezuiverd afvalwater in de waterloop terechtkomt. Als je weet dat we via overstorten gemiddeld 7% van de vuilvracht verliezen, kan het negatieve effect op een plaatselijke waterloop aanzienlijk zijn.

Via waterpeilmetingen kunnen we achterhalen hoe vaak en hoe lang een overstort werkt, en ook hoeveel ongezuiverd afvalwater er effectief in de beek terechtkomt. Om storingen of afwijkingen van die meettoestellen op te sporen en de nodige alarmering te kunnen programmeren, rolt Aquafin dit jaar een nieuwe slimme sturing uit. Doordat we aan de hand van de metingen perfect weten wanneer een overstort in werking is, kunnen we ook heel snel eventuele afwijkingen in het systeem opsporen en onze teams op het terrein alarmeren. Op basis van radarbeelden en neerslagdata zullen we binnenkort zelfs kunnen detecteren of een overstort in werking is bij droog weer, wat dan zou wijzen op een mankement of storing ergens in het stelsel.

Wist je dat…

... Aquafin onlangs een award in de wacht sleepte met slimme sturingen? Lees meer op pagina 27.

Vanuit innovatie richting gezamenlijke impact

Hoe pakken bedrijven wateruitdagingen aan?

CIRCULARITEIT.

Hoewel het in Vlaanderen vaak genoeg regent, behoren we in vergelijking met andere OESO-landen tot één van de regio’s met de laagste waterbeschikbaarheid. We hebben een hoge bevolkingsdichtheid, veel verharding en weinig grote rivieren. Water wordt in Vlaanderen dus maar beperkt vastgehouden. Ook bedrijven voelen de stijgende druk op de watervoorraden. Voldoende water van de juiste kwaliteit op het juiste moment op de juiste plaats krijgen, dat is volgens Simon De Paepe, waterinnovator bij Vlakwa (Vlaams Kenniscentrum Water), hun grootste uitdaging. De oorzaak van het probleem kennen we, daarom legde Aqua hem 4 hoe-vragen voor.

Hoe kijken bedrijven vandaag naar hun watergebruik?

Simon De Paepe: “De meeste bedrijven zijn zich inmiddels bewust van het probleem. De meest recent gepubliceerde studie ‘het socio-economisch belang van water’ rapporteerde een algemeen dalende trend in het watergebruik sinds 2009. Een efficiënter gebruik van koelwater leverde hiervoor de grootste impact. Bedrijven gebruiken ook steeds minder grondwater, onder meer omdat het oppompen ervan wordt afgebouwd in vergunningen. Alternatieve waterbronnen zoals hemelwater worden frequenter aangesproken. Ook groeit het besef dat hoogwaardig drinkwater niet altijd de meest geschikte bron is voor bepaalde productieprocessen.”

Hoe kunnen bedrijven zich weerbaarder maken?

Simon De Paepe: “Bedrijven kunnen in de eerste plaats proberen hun waterverbruik te verminderen, bijvoorbeeld door procesoptimalisaties. Vervolgens zouden ze per toepassing moeten nadenken over de kwaliteit die ze écht nodig hebben. Waarvoor kunnen ze andere waterbronnen gebruiken, zoals regenwater of gezuiverd afvalwater? En tot slot kunnen ze nagaan in welke mate ze het door hen verbruikte water kunnen hergebruiken binnen het bedrijf of binnen een regionale context, zoals op het niveau van een bedrijventerrein. De lozingsnormen voor oppervlaktewater zorgen er ook voor dat bepaalde geloosde afvalwaterstromen een voldoende kwaliteit hebben voor hergebruik binnen bepaalde processen. Zodoende bewegen bedrijven meer en meer richting hergebruik.”

Hoe kan innovatie een rol spelen?

Simon De Paepe: “Innovatie is nodig op verschillende vlakken om duurzaam watergebruik verder uit te rollen: technologie, valorisatie van reststromen, digitalisatie, sociale innovatie, alternatieve en nieuwe businessmodellen, … Binnen deze innovatiedomeinen hebben we nood aan samenwerking en een ecosysteemgebaseerde benadering op regio- of themaniveau. Het gezamenlijk benaderen van een probleem zorgt ervoor dat we kennis en middelen van verschillende stakeholders laten vloeien richting een gezamenlijk oplossings- en impactverhaal over sectoren heen. Om hierin te slagen, moeten we ook innoveren in het type van stakeholders die we betrekken in oplossingen. We moeten met andere woorden breder kijken dan enkele profielen met een achtergrond in water. Innovatie kan op deze manier de concurrentiepositie versterken voor onze bedrijven en het behoud van onze welvaart ondersteunen.”

“

Voor meer duurzaam watergebruik is innovatie op verschillende domeinen nodig, ook wat betreft het type stakeholders die we moeten betrekken.”

Simon De Paepe

Hoe helpt OONA hierbij?

Simon De Paepe: “OONA komt voort uit de Transitiearena Water, waarin we met de Vlaamse Milieumaatschappij, De Vlaamse Waterweg, De Watergroep, Aquafin, Departement Omgeving, WaterLink, Pidpa en Farys een systemische kijk hebben ontwikkeld op de toekomst van water. Het is een kompas, een uitgestoken hand naar bedrijven, om via onderzoek en innovatie gefocust samen te werken aan een robuust watersysteem. Het OONAkompas bevat zes oplossingsrichtingen die een systemische aard hebben, zoals ‘Diep grondwater is enkel strategische reserve’, ‘Waterneutraliteit is (minstens) bereikt’ en ‘De watervraag van bedrijven is afgestemd op de collectieve beschikbaarheid’. De oplossingsrichtingen worden extreem geponeerd om de dialoog rond water open te breken en samenwerkingen te stimuleren. Kijk bijvoorbeeld naar projecten als Deeper Blue, Blue Future en Natalie die de ondergrond als strategische reserve, als waterbatterij inzetten en RWZI-effluent als alternatieve waterbron gebruiken. Maar ook op andere locaties zie je nieuwe initiatieven ontstaan. De cultuuromslag is aan het gebeuren, het blijft de grootste hefboom waarop we moeten inzetten.”

Op de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Aalst wordt binnenkort opgezuiverd effluent van drinkwaterkwaliteit via buizen in de bodem geïnjecteerd en opgeslagen. Die watervoorraden kunnen opnieuw opgepompt worden bij waterschaarste. DEEPER BLUE is een Blue Deal-project van Waterunie, een samenwerking tussen Farys en De Watergroep.

©Farys

Lees meer over OONA via de QR-code.

Al 20 jaar prima drinkwater aan de kust

Spoiler alert: Aquafin is leverancier

CIRCULARITEIT.

Aquaduin was al in 2002 pionier in Vlaanderen op het gebied van hergebruik. Sindsdien neemt het waterbedrijf op jaarbasis 3,3 miljoen m³ gezuiverd afvalwater af van Aquafins rioolwaterzuiveringsinstallatie in Wulpen (Koksijde) en maakt er drinkwater van.

In 2023 dekte Aquaduin maar liefst 50% van de totale drinkwaterbehoefte in zijn leveringsgebied met opgewaardeerd gezuiverd afvalwater. En dat is nodig, weet Emmanuel Van Houtte, directeur kwaliteit en milieu bij Aquaduin: “We hebben aan de kust namelijk geen andere bronnen die het hele jaar door beschikbaar zijn. Bovendien liggen de verbruikspieken door het toerisme in de zomer dubbel zo hoog als in de winter. We moeten ervoor zorgen dat er ook dan voldoende water beschikbaar is. Vroeger kon het al eens gebeuren dat er in de hoogste appartementen geen druppel meer uit de kraan kwam. Onze klanten weten dat hun kraanwater van oorsprong gezuiverd afvalwater is en hebben er geen probleem mee. We zijn daar ook altijd heel open over geweest. De kwaliteit is trouwens uitstekend.”

Een lokaal verhaal

De constante beschikbaarheid van het gezuiverde afvalwater van Aquafin vindt Emmanuel dan ook een groot voordeel, zeker voor de kust. “Maar ook elders neemt de druk op het grondwater en oppervlaktewater toe door weerkerende droogteperiodes, die echt problematisch worden. De intensievere zuiveringsstappen die gezuiverd afvalwater nodig heeft, maakt het wel duurder als bron. Die kost wordt grotendeels gecompenseerd doordat we heel lokaal kunnen werken. Er is minder transport en energie nodig om het gezuiverde afvalwater te verplaatsen. Water dat we aankopen van andere drinkwaterproducenten moet van verder komen.”

Geschakelde zuiveringstechnieken

Begin jaren ‘90 begon Aquaduin in Koksijde met het bestuderen van de mogelijkheden om de watercirkel helemaal rond te maken. Ultrafiltratie en omgekeerde osmose waren op dat moment nog nieuwe technieken om het gezuiverde afvalwater doorgedreven te zuiveren. Ook toen de productie tien jaar later effectief werd opgestart, was er wereldwijd nog maar weinig ervaring mee.

Intussen heeft het bedrijf zelf al 22 jaar ervaring met productie op volle schaal en zijn er heel wat evoluties geweest in de technologieën.

Na de ultrafiltratie en omgekeerde osmose wordt het gezuiverde afvalwater verpompt naar de waterwinning 2,5 km verderop, waar het infiltreert in open vijvers in de duinen. Na een verblijftijd van gemiddeld 2 maanden wordt het vanop een diepte van 8 tot 12 meter opgepompt via winningsputten.

1. Het huishoudelijke afvalwater (effluent) wordt gezuiverd op een rioolwaterzuiveringsinstallatie van Aquafin.

Emmanuel: “De infiltratie in de duinen is een extra veiligheid voor drinkwaterproductie die we destijds op advies van de Universiteit Gent hebben ingebouwd omdat de technieken nog vrij nieuw waren. Meerdere barrières zijn nodig. Door de goede ervaringen zouden we vandaag rechtstreeks drinkwater kunnen produceren met gezuiverd afvalwater als bron. Al zouden we de duinpassage wel vervangen door een systeem met actief kool zodat er meerdere barrières behouden blijven.”

2. Met onder meer ultrafiltratie met membranen zuivert Aquaduin het effluent van RWZI Wulpen op tot drinkwater.

SCHOL! OP NOG MEER HERGEBRUIK!

Dat gezuiverd afvalwater een perfecte basis is voor drinkwater, bewijst ook Riolimo, een limonade met twee smaakvarianten waarvoor het drinkwater van Aquaduin de basis is. Ga er niet naar op zoek in het warenhuis of bij de drankenhandel, je vindt ‘m enkel op events waar Aquafin en Aquaduin hergebruik in de kijker zetten! Goed nieuws alvast als je van plan was om een bezoekje te brengen aan Nerdland Festival op 24, 25 & 26 mei in Domein Puyenbroeck in Wachtebeke. Daar kan je Riolimo voor het eerst proeven. Ook bij Aquaduin kun je terecht: op 25 mei in Cabour (De Panne) en op 1 juni in Oostduinkerke. Dan viert Aquaduin zijn honderdjarig bestaan.

3. Het opgezuiverde water infiltreert Aquaduin voor een bepaalde tijd in de duinen.

4. Het eindproduct is drinkwater van perfecte kwaliteit.

Wat met de reststromen van doorgedreven zuivering?

CIRCULARITEIT.

Hergebruik van gezuiverd afvalwater (effluent) vereist voor elke mogelijke toepassing bijkomende zuiveringsstappen.

Een veelgebruikte techniek voor een hoogwaardige kwaliteit is membraanfiltratie. Maar wat met de reststroom aan geconcentreerde vuilvracht die zo ontstaat?

Ter illustratie: voor elke kubieke meter opgezuiverd effluent door middel van filtratie (ultrafiltratie, nanofiltratie of omgekeerde osmose), ontstaat een volume van 200 à 300 liter concentraat of reststroom. Dat concentraat bevat een verhoogd gehalte aan polluenten en zouten en kan ecologische schade veroorzaken als het geloosd wordt in het milieu. Wie concentraat loost, valt dan ook onder de wetgeving voor bedrijfsafvalwater en betaalt een lozingsheffing.

Een manier om de milieu-impact te verkleinen, is om het concentraat verder te behandelen. Nog beter wordt het als er uit het concentraat nieuwe stoffen kunnen geproduceerd worden.

1. Ijzer- en aluminiumzouten voor nutriëntenverwijdering

In het Europese LIFE-project Waste2Coag zal een pilootopstelling op onze RWZI Wulpen een deeltje van het concentraat van Aquaduin mengen met schroot. Via elektrolyse, waarbij de deeltjes door middel van elektrische stroom van elkaar gescheiden worden, komen aluminium- en ijzerionen vrij. Deze binden zich vervolgens met chlorides, waardoor aluminiumof ijzerchloride ontstaat. En net dat zijn producten die Aquafin doseert in het waterzuiveringsproces om fosfor te verwijderen.

Binnen Waste2Coag vindt in Spanje momenteel al een eerste proof of concept met deze techniek plaats. Op basis van de resultaten worden nog optimalisaties aan het concept uitgevoerd vooraleer de piloot onze richting uitkomt. Het is dan ook nog te vroeg om te zeggen of de techniek ook echt in de toekomst zal worden toegepast.

2. Groen gas met superkritische watervergassing

Superkritische watervergassing is een techniek waarbij organische reststromen onder hoge druk (221 bar) en hoge temperatuur (400°C) via zeer snelle reacties worden omgezet naar biogas. Dat biogas bestaat uit 3 componenten die van elkaar kunnen gescheiden worden en op hun beurt nuttig kunnen worden ingezet voor specifieke toepassingen: CH4 (biomethaan), H2 (groene waterstof) en groene CO2.

Met het project ‘Kansen voor concentraat’ wil het Nederlandse wateronderzoekscentrum KWR nagaan of de techniek, die al wordt toegepast voor andere reststromen, haalbaar is om concentraten duurzaam en circulair te verwerken. Aquafin leverde een concentraatstaal van de reststroom van het opgezuiverde effluent van RWZI Wulpen aan waarmee KWR naar de best mogelijke samenstelling voor superkritische watervergassing zoekt. Een opmerkelijk neveneffect is alvast dat bepaalde micropolluenten zoals PFAS, die sterk geconcentreerd zijn in het concentraat, afbreken onder de genoemde superkritische condities. De eerste resultaten tonen een vernietiging van PFAS-componenten aan. Het zal wel nog moeten blijken of het om een volledige afbraak gaat, of louter om een verschuiving van de PFAS-vuilvracht naar korte-keten PFAS.

Ijzer- of aluminiumzouten zorgen voor een betere fosforverwijdering in het zuiveringsproces van afvalwater.

Sinds begin 2022 behandelt drinkwaterbedrijf Aquaduin het concentraat door middel van een kunstmatig aangelegd wilgenmoeras. Dit natuurlijk nazuiveringssysteem zorgt ervoor dat de reststroom van een doorgedreven zuivering een betere waterkwaliteit krijgt, vooraleer het wordt geloosd in het kanaal Plassendale-Nieuwpoort en vervolgens naar de Noordzee stroomt. De keuze voor wilgen lag voor de hand omdat ze een verhoogd zoutgehalte goed verdragen en omdat ze na de oogst opnieuw uitschieten.

Het wilgenmoeras als natuurlijke nazuivering van concentraat

Waterhergebruik zit in de lift

Op jaarbasis zuivert Aquafin ongeveer 800 miljard liter rioolwater in 329 rioolwaterzuiveringsinstallaties, verspreid over Vlaanderen. Ongeveer één achtste daarvan komt in aanmerking voor hergebruik. De rest is nodig om het ecologische evenwicht in de ontvangende waterloop niet te verstoren.

Op heel wat locaties in Vlaanderen lopen vandaag al hergebruikprojecten, of zijn deze concreet gepland.

Toch wordt er vandaag nog maar een fractie van het potentieel benut. De komende jaren staan er wel enkele grote hergebruikprojecten klaar om te worden uitgerold. Dat zijn zowel projecten voor opwaardering tot drinkwater als projecten om het gezuiverd afvalwater om te zetten naar koel- en proceswater voor de industrie. Wanneer al deze projecten operationeel zullen zijn, zal iets meer dan een derde van het potentieel benut zijn (zie kaart).

Iedereen een eerlijke kans

Het gezuiverde afvalwater van een RWZI kan meestal maar aan één hergebruikproject worden toegekend. Om iedereen een eerlijke kans te geven om er gebruik van te maken, publiceert Aquafin een final call wanneer er voor een bepaalde RWZI interesse wordt getoond. Eventuele andere geïnteresseerden hebben dan twee maanden de tijd om ook een projectvoorstel in te dienen. Daarna worden alle projectvoorstellen geëvalueerd en start Aquafin een onderhandeling op met één of meerdere partijen om zo tot het meest duurzame hergebruikproject te komen.

ONDERGRONDSE OPSLAG VOOR

HERGEBRUIK

DEEPER BLUE is een van de grootschalige hergebruikprojecten die in de steigers staan. Waterunie, de dochteronderneming van waterbedrijven Farys en De Watergroep, zal het gezuiverde afvalwater van Aquafins RWZI in Aalst opwaarderen tot drinkwater. Vervolgens wordt het ondergronds opgeslagen volgens het principe van Aquifer

Storage & Recovery (ASR). Zo bouwen de drinkwaterleveranciers een strategische voorraad op, die wordt opgepompt in periodes van waterschaarste. Een winterzomer batterij voor drinkwater zeg maar. Een foto van het project vind je terug op p17.

Vraag zoekt aanbod en vice versa

Aquafin, maar ook industriële bedrijven met een eigen waterzuivering, hebben een aanbod van gezuiverd afvalwater als alternatieve waterbron. Deze platformen geven een overzicht:

WaterAtlas.be

Wateratlas is een initiatief van onderzoeksorganisatie VITO. Het is een interactieve kaartentool die een overzicht biedt van de watervraag en het wateraanbod in Vlaanderen. Het gaat telkens om de uitwisseling van hemelwater of gezuiverd afvalwater tussen de industrie, landbouw en huishoudens. WaterAtlas gebruikt theoretische aannames van volumes van vraag en aanbod om zo de grote potentiële matches zichtbaar te maken.

AquaMarkt

Gezuiverd afvalwater, regenwater, maar ook energie uit rioolwater of uit gezuiverd afvalwater: het zijn zogenoemde ‘common goods’ ofwel gemeenschappelijke goederen die Aquafin ter beschikking stelt voor gebruik. We richten ons hiermee op projectontwikkelaars, gemeenten, bedrijven, ... die bijvoorbeeld een warmtenet willen uitrollen, of gezuiverd afvalwater willen afnemen om zelf te gebruiken of om op te waarderen voor de industrie. AquaMarkt is het platform waar ze het potentieel van al deze common goods vinden.

Ontdek het potentieel op AquaMarkt.be!

Waterzuivering als energieen grondstoffenfabriek

Zeg geen ‘afval’ tegen huishoudelijk afvalwater. Want technisch is het perfect mogelijk om, naast het gezuiverde water, energie en allerlei grondstoffen te winnen uit het zuiveringsproces.

Waarom grondstoffen terugwinnen uit afvalwater?

Grondstoffen dreigen schaarser te worden door een steeds sneller groeiende bevolking en een stijgende welvaart. Tegelijk zadelt een lineaire economie, waarin producten worden gemaakt, gebruikt en weggegooid, ons op met gigantisch veel afval. Het optimaal inzetten van de beschikbare grondstoffen geeft nieuwe kansen: er ontstaan nieuwe markten, meer samenwerking en minder grondstoffenverbruik en afval.

De transitie naar een circulaire economie is volgens de Europese Commissie ook de gelegenheid om onze economie te transformeren en duurzame concurrentievoordelen voor Europa te genereren.

Die filosofie wordt doorgetrokken in de vernieuwde Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater (ERSA), die lidstaten oplegt om stikstof en fosfor te recupereren uit het waterzuiveringsproces.

Fosforrecuperatie voor de voedselkringloop

Voor het terugwinnen van fosfor heeft Aquafin grote plannen met een nieuwe slibmonoverwerker die tegen 2026 wordt gebouwd op de terreinen van Arcelor Mittal in Gent. Het doel is om daar op termijn op grote schaal fosfaat te winnen uit de vliegassen van de slibverbranding. Doordat het om monoverwerking gaat, en het slib dus niet wordt verdund met andere stoffen, is een maximale recuperatie van energie en grondstoffen mogelijk.

Fosfor is een onmisbaar ingrediënt van kunstmest en essentieel voor de voedselkringloop. De grootste voorraden ervan bevinden zich buiten Europa, wat ons als continent afhankelijk maakt. Tegelijk komt slechts een fractie van het gedolven fosfaat in de vorm van voedsel op ons bord terecht. De rest gaat verloren door onder meer bodemerosie, mest van vee, gewasresten, ... Het is niet zozeer een fysieke schaarste, dan wel geopolitieke onafhankelijkheid en de transitie naar circulariteit die de recuperatie van fosfor interessant maken.

Stikstof recupereren voor schonere lucht

Stikstof in het afvalwater wordt in het biologische zuiveringsproces omgezet in stikstofgas, dat ontsnapt naar de lucht. De tot op heden toegepaste techno logie voor recuperatie is energie-intensief en niet rendabel. Hier zijn milieuzorg en een lagere stikstofbelasting van het zuiveringsproces de belangrijkste drijfveren voor recuperatie. De retourstroom om opnieuw in te zetten in het proces is namelijk behoorlijk rijk aan stikstof. Het verwijderen ervan vraagt extra beluchtingscapaciteit (en dus energie) en resulteert in verhoogde lachgasemissies. Het is dan ook zaak om een balans te vinden tussen directe en indirecte kosten en winsten.

Slibpellets na slibdroging

Biogas: groene stroom en biomethaan

Het huidige Europese wettelijke kader voor hergebruik van grondstoffen is complex en niet altijd eenduidig als het gaat over hergebruik van een teruggewonnen product. De Vlaamse grondstoffenverklaring is enkel geldig voor hergebruik binnen Vlaanderen. Wel wordt er op Europees niveau volop aan gewerkt, en neemt Aquafin daarin een rol op.

Onderstaand schema geeft aan wat Aquafin nu al (groen) en in de nabije toekomst (blauw) uit het zuiveringsproces haalt. Daarnaast nemen we deel aan verschillende onderzoeksprojecten (onder).

Fosforzuur uit vliegassen van nieuw te bouwen slibmonoverwerker

Riothermie (verwarmen en koelen) op rioolwater

Riothermie op effluent voor warmtenet / hergebruik eflluent

Stripping-scrubbing

De vernieuwde Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater wil dat stikstof en fosfor in de toekomst worden teruggewonnen in het zuiveringsproces. In het EU-project Walnut onderzochten we op RWZI Antwerpen-Zuid de afgelopen jaren wat de inzetbaarheid is van stripping-scrubbing technologie voor de productie van ammoniumsulfaat. Op onze RWZI Aartselaar onderzoeken we op dit moment hoe we stikstof via adsorptie kunnen recupereren.

Pyrolyse

We exploreren of we via pyrolyse (extreme verhitting) met thermische energie het slib kunnen verwerken tot biochar, een soort houtskool die kan gebruikt worden als actieve kool of als bodemverbeteraar. Pyrolyse heeft als bijkomende voordelen dat het slib zo volledig circulair wordt én dat het een vorm van koolstofopslag is.

Fermentatie

Begin 2025 komt een pilootinstallatie binnen het EU-project Fuelphoria naar onze RWZI AntwerpenZuid. Hier zal de afgescheiden CO2 van onze biomethaanunit via fermentatie worden omgezet naar acetaat ofwel azijnzuur. Dat product kan in de waterzuivering hergebruikt worden als koolstofbron, maar het kan ook verder gefermenteerd worden tot vetzuren waaruit biodiesel kan geproduceerd worden.

Jobs met impact vind je hier

Zet mee je schouders onder waterzuivering van morgen

Zoals je leest in deze Aqua, is er nog werk aan de winkel. Werk waar jij mee je schouders kan onderzetten. Of je nu procestechnieker bent, ingenieur, HR-specialist, ICT, … in elke functie maak je dagelijks een positieve impact op maatschappij en milieu! Jobs met impact, buitengewoon vóór impact.

Zin in een uitdaging? Check www.aquafin.be/jobs of scan de QR-code.

PROP'EAU

Aquafin valt in de prijzen!

Eerder dit jaar mocht Aquafin de “Best ESG Impact Award" in ontvangst nemen op de Corporate IT-awards 2024.

De award bekroont en erkent bedrijven en hun IT-afdelingen die een duidelijke maatschappelijke impact leveren door de juiste inzet van technologie.

Aquafin overtuigde de jury met een sterk dossier vol innovatieve projecten, en concreet meetbare resultaten die we aantonen met SlimNet, een digitaliseringsprogramma van Aquafin deels gefinancierd door Europa.

“De organisatie van de Corporate IT-awards bewonderde onze inzet voor en profilering rond allerlei IoT-activiteiten”, aldus Ronny Goossens, manager Digital.

Luistertip!

J“IoT (Internet of Things) verwijst naar een geheel van apparaten dat via internetverbindingen en de cloud met andere apparaten of systemen in contact staat en gegevens uitwisselt. Iets waar Aquafin al enkele jaren gedreven mee bezig is. Dankzij sensoren, communicerende PLC’s, (externe) data-uitwisseling via de cloud, ... kunnen we onze infrastructuur slim aansturen. Het is onder meer die slimgestuurde infrastructuur die onze maatschappij mee

oeri Cortens, bioloog en educatief medewerker bij Natuurpunt, is een natuurkenner eersteklas. In zijn rubriek ‘Joeri Buiten’ op Radio 1 neemt hij mensen (auditief) mee op sleeptouw in de natuur. Van weetjes over regenwormen tot dingen die je nog niets wist over de bever. In april ging Joeri op zoek naar ijsvogels. Het kleine, maar veruit meest kleurrijke vogeltje in onze omgeving, leeft in de buurt van (proper) water waar hij jaagt op kleine visjes. Maar wist je bijvoorbeeld ook dat de ijsvogel een ingebouwde duikbril heeft? En dat blauw eerder een zeldzame kleur is in de natuur? Joeri vertelt je alles over de (soms bizarre) gewoontes van de ijsvogel, en van andere dieren, in ‘Joeri Buiten’.

Benieuwd naar meer natuur(weetjes)? Elke dinsdagmiddag hoor je Joeri Cortens in Nieuwe Feiten op Radio 1 met wat er op dat moment te zien is in

wapent tegen de klimaat verandering, de energie-transitie stimuleert en energiewinsten genereert.”

Lees op pagina 14-15 meer over slimme sturingen en ontdek enkele concrete projecten.

WIE WÉL BLIJ WORDT VAN OVERVLOEDIGE REGEN

De overvloedige regen van de afgelopen maanden stelde ons geduld en humeur (zeker dat laatste) sterk op de proef. Maar, er is wel degelijk een positief kantje aan het regenverhaal. Hoe zo? Twee redenen waarom we toch een beetje blij mogen/moeten zijn met die rijkelijke regen:

1. De grondwatertafels zijn stevig aangevuld. Hydroloog Patrick Willems (KU Leuven) sprak zelfs van een recordniveau voor de tijd van het jaar (eind april ‘24). Die goed aangevulde reserves zijn een goede zaak om ons te wapenen tegen de lange droge periode die ons misschien te wachten staat. De vele regen vandaag verkleint ook het risico op hittegolven in de zomer. Als de zon schijnt op een natte bodem zal dat in de eerste weken namelijk vooral zorgen voor verdamping, waardoor warmte en hitte minder snel opslaan in de grond.

2. Ook voor heel wat dieren is de vele regen een zegen. Watervogels bijvoorbeeld, vertoeven doorgaans in poelen en moerassen en hebben dankzij de vele regen meer plekjes om te rusten. Ook amfibieën, zoals kikkers en salamanders, profiteren van het natte voorjaar. Voor hen is het zelfs een kwestie tussen leven en dood, aangezien zij zich voortplanten in poelen. Die staan in droge periode te snel opnieuw door, waardoor de larven geen schijn van kans maken. Alle neerslag die nu valt, zorgt ervoor dat de poelen langer voorzien zijn van water.

Limonade

Kom Riolimo deze zomer proeven op Nerdland, STROOM en Love Tomorrow, Het verhaal achter het drankje lees je op…

Riolimo is een samenwerking tussen Aquaduin en Aquafin