Bouterse in het nauw
Echtpaar Yunus: ‘In de Sovjettijd was het beter’
Critici Eritrea doelwit in Nederland
wordtver volgd Maandblad over mensenrechten | juli/augustus 2016 | Jaargang 49 #07/08 | Losse nummers € 4‚50 | www.wordtvervolgdmagazine.nl
Sluipwegen naar Fort Europa WV_NR07_2016#3.indd 1
29-06-16 20:15
INHOUD
groeten uit... Havana
Is er racisme in Cuba? De vraag overvalt de mannen die in de schaduw op een muurtje op werk zitten te wachten. ‘Eigenlijk praten we daar nooit over’‚ zeggen ze. Dit is La Timba‚ een van de armste buurten van Havana‚ waar de meeste bewoners zwart zijn. Onder het Cubaanse socialisme zijn alle mensen gelijk. Zeggen dat er racisme is‚ werd lang beschouwd als contrarevolutionair. Maar de mannen op het muurtje hebben weinig te verliezen. ‘Als een witte en een zwarte hetzelfde opleidingsniveau hebben‚ krijgt een witte de baan’‚ zegt de man met de donkerste huidskleur. ‘Als ik in het ziekenhuis kom‚ krijgen mensen met een lichte huid voorrang’‚ valt zijn buurman hem bij. Het bezoek van de Amerikaase president Barack Obama heeft indruk op ze gemaakt. ‘Een zwarte president’‚ zegt een vijftiger. ‘Dat ga ik in Cuba niet meer meemaken.’ Als ik verder rondvraag in de buurt‚ merk ik dat het onderwerp vooral onder jongeren leeft. Fidel Castro’s revolutie in de jaren vijftig maakte een einde aan veel discriminerende praktijken onder dictator Fulgencio Batista. Zwarte Cubanen kregen betere woningen‚ gezondheidszorg en scholing. Het maakte velen van hen trouwe fidelistas. Maar in de huidige tijd van economische veranderingen wordt de sociale kloof van weleer weer zichtbaar. Want wie profiteren er vooral van de toestroom van Amerikaanse toeristen? Veel casas particulares (bed & breakfasts) worden opgezet met geld van naar Miami uitgeweken Cubanen‚ die net als hun familie bijna altijd wit zijn. Zwarten daarentegen werken wel in hotels‚ maar vooral als schoonmaker of keukenhulp: onzichtbare krachten‚ die zelden fooien krijgen. De mannen op het muurtje moeten lachen bij de vraag of hier straks ook toeristen komen overnachten. In La Timba woon je onder een golfplaten dak of in een flat die half in puin ligt. ‘Wie wil hier nu een kamer huren?’
Maartje Duin
Twittertrollen en rechtszaken Critici Eritrea in Nederland geïntimideerd
12
6
4 6 11 12 14 16
Cover: grensbewakers bij Passo Prato alla Drava‚ een van de sluiproutes die vluchtelingen nemen van Italië naar Oostenrijk (zie pagina 26). © Alessandro Gandolfi/Parallelozero
‘Hopelijk doet Bouterse geen rare dingen’ Surinaamse president in het nauw na uitspraak Krijgsraad
19
VierVijf Aangiftes tegen critici Eritrea De Nederlandse rechtbank als instrument Grunberg Column Proces Decembermoorden hervat Desi Bouterse als een kat in het nauw KijkenLezen Web-‚ boeken-‚ tv- en filmtips ‘In de tijd van de Sovjet-Unie was het beter’ Azerbeidzjaans echtpaar Yunus De Zaak Willekeur van bed‚ bad en brood
2 | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 | Inhoud WV_NR07_2016#3.indd 2
29-06-16 20:15
SEE YOU IN COURT
Sluiproutes naar Europa De vele wegen van Italië naar Oostenrijk ‘Het Westen is vergeten dat Azerbeidzjan een Europees land is’ Interview met activistenpaar Leyla en Arif Yunus
26
16 20 22 23 26 31 32
Tegen het goud Activisten volharden in protest tegen mijn Guatemala Polman Column ‘We keren terug naar de dictatuur onder Mobutu’ Reportage uit de Democratische Republiek Congo Smokkelwegen Door de Alpen van Italië naar Oostenrijk Repliek AmnestyNieuws
De Congolese oppositieleider Moïse Katumbi kreeg in juni drie jaar gevangenisstraf voor fraude. De cel hoeft hij voorlopig nog niet in omdat hij in mei ‘om medische redenen’ was vertrokken naar Groot-Brittannië. Toch kan Joseph Kabila‚ de zittende president van Congo-Kinshasa‚ tevreden zijn. Door de veroordeling kan zijn belangrijkste tegenstander niet meer deelnemen aan de presidentsverkiezingen later dit jaar (zie pagina 23). Politieke opponenten uitschakelen via rechtszaken: het is een oude en vaak doorzichtige truc van dictatoriale regimes. In de Sovjet-Unie kon iedereen die een onwelgevallige mening had verkondigd een celstraf krijgen op basis van het verbod op anti-Sovjetpropaganda. Tegenwoordig opereren veel regimes schimmiger. Tegenstanders worden niet meer veroordeeld voor hun activisme‚ maar voor verzonnen misdrijven. Zo werd de Azerbeidzjaanse dissident Leyla Yunus in 2014 beschuldigd van ‘spionage’ voor buurland en aartsvijand Armenië. Zij zou de locatie hebben onthuld van een Azerbeidzjaanse snelweg. Dat die weg gewoon op Google Maps te vinden is‚ weerhield de rechtbank er niet van haar een lange celstraf te geven. Haar man Arif Yunus werd datzelfde jaar eveneens veroordeeld. Hij zou zogenaamd gefraudeerd hebben door geld van zijn vrouw over te boeken naar hun gezamenlijke rekening. Het dissidentenechtpaar (dat vorig jaar vervroegd vrijkwam en inmiddels in Nederland woont‚ zie pagina 16) is al jaren een luis in de pels van het dictatoriale regime. Net als waarschijnlijk bij Katumbi zat achter hun veroordelingen een andere motivatie dan de officiële. Sommige medegevangenen van Leyla geloofden echter dat ze werkelijk een spion was en vielen haar daarom aan. In Eritrea verdwijnen politieke tegenstanders van de éénpartijstaat vaak zónder proces achter de tralies. Maar wie in Nederland kritische stukken schrijft over het Afrikaanse land‚ kan wél een rechtszaak verwachten. Eerder dit jaar daagde een vooraanstaande aanhanger van het regime twee Volkskrant-journalisten en een Tilburgse wetenschapper voor de rechter (zie pagina 6). Hij beschuldigde hen van smaad en laster. Volkskrant-hoofdredacteur Philip Remarque zegt dat zijn krant zich door deze rechtszaken niet laat intimideren en dat zijn journalisten zullen doorgaan zulke verhalen te maken. In Congo-Kinshasa‚ Azerbeidzjan of Eritrea zou Remarque alleen voor zo’n uitspraak al jarenlang in een cel kunnen verdwijnen. Gelukkig is er in Nederland een onafhankelijke rechter. Deze onderzocht alle beschuldigingen. En veegde ze van tafel.
Arend Hulshof hoofdredacteur
De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie.
Inhoud | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 |
WV_NR07_2016#3.indd 3
3 29-06-16 20:15
vijf
Homo in een heterowereld ‘Jullie hebben geen idee hoe hetero de wereld is’‚ beet de 15-jarige lesbische dochter van Janneke Schotveld haar ruimdenkende ouders onlangs toe. De kinderboekenschrijfster schreef daags na de aanslag half juni op homoclub Pulse in Orlando‚ waarbij 49 doden vielen‚ een ontroerende brief in NRC Handelsblad‚ waarin ze de woorden van haar dochter aanhaalde. Even aangrijpend is deze foto‚ genomen enkele uren na de aanslag. Familie en vrienden van de slachtoffers verzamelden zich bij het politiebureau in Orlando. Ze wachten op nieuws over hun geliefden – of hebben dat zojuist gekregen. De dader van de aanslag‚ Omar Mateen (29)‚ kwam zelf geregeld in de club. Vlak voor zijn daad belde hij 911 en zwoer hij trouw aan IS. Het is de dodelijkste schietpartij in de VS die ooit door één schutter werd uitgevoerd. Schotveld: ‘Ik heb geen idee hoe het voelt om homo te zijn in een heterowereld. Maar ik weet wél hoe het voelt om moeder van een lesbische dochter te zijn. Doodeng soms.’
Vluchtelingenteam op Olympische Spelen Voor het eerst in de geschiedenis doet er dit jaar een team van vluchtelingen mee aan de Olympische Spelen. Team Refugee bestaat uit tien atleten die meedoen op de onderdelen zwemmen‚ judo en atletiek. Daarbij krijgen ze dezelfde behandeling als de andere Olympiërs. Ze hebben eigen trainers en moeten net als iedereen dopingcontroles ondergaan. Teamcaptain is James Nyang‚ die in 2001 als 13-jarige Zuid-Sudan ontvluchtte. Op school in buurland Kenia begon hij met hardlopen. Aanvankelijk liep hij regelmatig blessures op omdat hij geen goede renschoenen had‚ maar desondanks bleef hij wedstrijden winnen. ‘Toen ontdekte ik dat ik talent had’‚ zegt Nyang‚ die pas in oktober vorig jaar begon met professionele trainingen in Kenia. Tijdens de openingsceremonie zullen de vluchtelingen‚ die verder uit Syrië‚ Ethiopië en de Democratische Republiek Congo komen‚ nog vóór het gastland Brazilië het stadion betreden. Thomas Bach‚ voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité: ‘We willen een boodschap van hoop sturen naar alle vluchtelingen in de wereld.’
‘Racisme was er altijd‚ maar steeds meer mensen vinden het normaal om grof te zijn. Geef mij maar meer politieke correctheid’ Professor etniciteit Gloria Wekker in Vrij Nederland
© Reuters
© Steve Nesius/Reuters
VIER
Medaille voor neerschieten drugsdealer De Filipijnse president Rodrigo Duterte (71) heeft zo zijn eigen ideeën over de bestrijding van criminaliteit. Burgers mogen wat hem betreft rustig een agressieve drugsdealer om het leven brengen. ‘Schiet hem neer en ik geef je een medaille’‚ verklaarde hij tijdens een overwinningstoespraak die werd uitgezonden op de nationale televisie. Duterte‚ die in mei tot president werd verkozen‚ stond als burgemeester van de stad Davao al bekend als een meedogenloze crimefighter. Doodseskaders konden tijdens zijn burgemeesterschap ongestoord hun gang gaan‚ mits ze veronderstelde criminelen uit de weg ruimden. Deze sinistere groepen‚ die werden aangestuurd door (ex-)agenten‚ zouden meer dan duizend mensen hebben gedood‚ onder wie veel kleine criminelen en straatkinderen. Duterte deed niets om de moorden te stoppen en moedigde ze zelfs aan. Desondanks is hij nooit vervolgd voor zijn betrokkenheid bij de eskaders: volgens mensenrechtenorganisaties durft niemand tegen hem te getuigen. Critici van Duterte vrezen dat hij zijn aanpak van de misdaad nu landelijk zal invoeren. Ze lijken gelijk te krijgen. Duterte heeft al aangekondigd premiejagers in te huren die zware criminelen moeten grijpen – dood of levend.
4 | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 | VierVijf WV_NR07_2016#3.indd 4
29-06-16 20:15
© Reuters
Uit hun rolstoel gespoten De Boliviaanse autoriteiten waren op alles voorbereid toen een groep demonstranten met een beperking eind april na een tocht van 380 kilometer de hoofdstad La Paz bereikte. Rond het presidentiële paleis was een drie meter hoge barricade geplaatst. Er stonden drie tanks klaar en vierhonderd zwaarbewapende agenten. De gehandicapten en hun sympathisanten demonstreren al maanden voor een hogere uitkering. Ze hebben nu recht op ongeveer 130 euro per jaar. Meer zit er volgens de overheid niet in. ‘We kunnen de uitkeringen niet verhogen voor mensen die niet productief zijn’‚ zegt Edgar Romero‚ parlementariër voor MAS‚ de partij van president Evo Morales. De demonstranten zijn echter vastberaden en blijven net zolang in La Paz tot ze de president te spreken krijgen. Hun aanwezigheid leidt regelmatig tot schermutselingen. Eind mei probeerden de demonstranten door de blokkades heen te breken. Met waterkannonnen werden gehandicapten uit hun rolstoelen gespoten. ‘Als we eenmaal op de grond liggen‚ kunnen we niet meer opstaan’‚ zei een demonstrant tegen The Guardian. ‘Toch bleef de politie doorgaan met spuiten‚ alsof ze ons wilden verdrinken.’
Nederland keldert in kinderrechtenindex Waar Nederland vorig jaar nog het op een na beste jongetje van de klas was qua kinderrechten‚ moeten we het nu doen met een plek buiten de top-10. In de ranglijst die kinderrechtenorganisatie KidsRights met de Erasmus Universiteit half juni publiceerde daalt Nederland naar de dertiende plaats. Noorwegen staat‚ net als vorig jaar‚ bovenaan. De daling zou onder meer komen door recente bezuinigingen die kinderen treffen uit armere gezinnen‚ en door de decentralisatie van de jeugdzorg. ‘Hierdoor verschillen het aanbod en budget per gemeente’‚ zegt hoogleraar Karin Arts van de Erasmus Universiteit. ‘Mogelijk hebben kinderen daardoor ongelijke toegang tot de jeugdzorg.’
Op naar het volgende verdrag Eindelijk heeft Nederland het VN-Gehandicaptenverdrag geratificeerd. Op 14 juli wordt het van kracht‚ negen jaar nadat Nederland het tekende. Dit betekent onder meer dat de meeste voorzieningen in Nederland op termijn toegankelijk worden voor mensen met een beperking. Is nu de buit binnen‚ wat mensenrechtenverdragen betreft? Nou nee. Zo ligt het Biogeneeskundeverdrag al sinds 1997 te wachten op ratificatie. Jos Dute‚ lid van het College voor de Rechten van de Mens en hoogleraar gezondheidsrecht in Nijmegen: ‘Dit is het enige internationale verdrag op het terrein van de patiëntenrechten en legt onder meer beperkingen op aan niet-therapeutisch medisch-wetenschappelijk onderzoek met kinderen en wilsonbekwamen. Nederland heeft die bepalingen nota bene helpen ontwikkelen‚ dus het is merkwaardig dat ons land het verdrag nu niet wil ratificeren.’ Volgens de regering voldoet Nederland al aan het verdrag‚ op vijf punten na. Ze vindt ratificatie daarom onnodig. ‘Maar‚’ zegt Dute‚ ‘dan moet je júist ratificeren. Nederland kan dat doen met een voorbehoud op de punten waar het niet aan voldoet. De rechten van patiënten zijn dan ook in de toekomst gegarandeerd.’ De Raad van State adviseerde eerder om niet te ratificeren. Dute: ‘Het is een slecht advies‚ opgesteld vanuit een onberedeneerde angst voor de mogelijke juridische gevolgen van het verdrag. Die ratificatie komt er dus niet. Een gemiste kans.’
VierVijf | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 |
WV_NR07_2016#3.indd 5
5 29-06-16 20:15
Rechtszaken en ‘twittertrollen’ moeten critici Eritrea afschrikken Het Eritrese regime trekt zich weinig aan van kritiek‚ maar zijn aanhangers in Nederland houden de pers scherp in de gaten. Als berichtgeving niet bevalt‚ volgen er intimiderende tweets en rechtszaken. Hoe gaan de ‘doelwitten’ hiermee om? ‘De rechtszaak tegen mij heeft me vooral vastberadener gemaakt.’
Tekst: Marnix de Bruyne Illustraties: Odilo Girod
‘E
r is een harde propagandaoorlog gaande‚ waarbij de rechtbank als instrument wordt gebruikt. Ze willen onze onthullingen ontmoedigen door rectificaties en schadevergoedingen te eisen. Maar we laten ons niet intimideren‚ we gaan gewoon door met onze verhalen.’ Met nadruk spreekt Philippe Remarque‚ hoofdredacteur van de Volkskrant‚ deze zinnen uit aan het slot van een lange zittingsdag eind april dit jaar‚ in een volle zaal van de Amsterdamse rechtbank. Vier uur lang hebben hij en tientallen toehoorders‚
van wie zo’n driekwart van Eritrese afkomst‚ zitten luisteren naar de pleidooien van de advocaten van de Volkskrant en van de in Eritrea geboren Meseret Bahlbi. De laatste verweet de Volkskrant onder meer dat die zijn cliënt in een artikel van 27 januari dit jaar onterecht ervan had beschuldigd dreigtweets te versturen en hem daarnaast ten onrechte had afgeschilderd als een steeds radicaler lid van de Eritrese staatspartij. Dat was smaad‚ en de Volkskrant moest dat rectificeren‚ vond hij. De twee advocaten van de krant toonden vervolgens gedetail-
6 | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 | De lange arm van Eritrea WV_NR07_2016#3.indd 6
29-06-16 20:15
Š Guy Martin/HH
Morgen aangiftes tegen Mirjam van Reisen en Sanne Terlingen wegens smaad en laster.
@mvreisen: as expected accusations without any proof. thats called lying. how long you think you gonna get away with that?
De lange arm van Eritrea | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 |
WV_NR07_2016#3.indd 7
7 29-06-16 20:15
Desi Bouterse speelt met vuur De Surinaamse Krijgsraad besloot in juni onverwachts het Decembermoordenproces te hervatten. Hoofdverdachte Desi Bouterse‚ president van Suriname‚ waande zich veilig sinds in 2012 de Amnestiewet van kracht werd. Nu de Krijgsraad die naast zich heeft neergelegd‚ wringt hij zich in alle bochten om straf te ontlopen. ‘Ik hoop dat hij tot inkeer komt en geen gekke dingen doet.’
Tekst: Armand Snijders
P
aramaribo – Suriname houdt de adem in. Begin juni besloot de Surinaamse Krijgsraad onverwachts de omstreden Amnestiewet van april 2012 terzijde te leggen‚ waardoor het in november 2007 gestarte proces over de Decembermoorden van 1982 kon worden hervat. Hoofdverdachte Desi Bouterse (zie foto)‚ tegelijkertijd president van het land‚ hangt een flinke gevangenisstraf boven het hoofd. Maar hij is er de man niet naar om het erbij te laten zitten. Het vervolg van het proces stond voor 30 juni op de rol‚ daags na het ter perse gaan van Wordt Vervolgd. Als alles volgens plan is verlopen‚ is auditeur-militair Roy Elgin die dag als aanklager begonnen zijn requisitoir voor te lezen‚ die mogelijk de strafeis bevat.
de gewijzigde Amnestiewet in 2012 had aangenomen‚ verklaarde de raad dat de rechtsgeldigheid van de wet getoetst moest worden door een nog in te stellen Constitutioneel Hof. Maar omdat de regering-Bouterse tot begin juni geen enkele aanstalten had gemaakt om zo’n hof op te zetten‚ kon de Krijgsraad naar eigen zeggen niets anders doen dan zelf de Amnestiewet tegen het licht te houden. En het aannemen daarvan‚ oordeelden de militaire rechters‚ was in strijd met de Grondwet en bovendien een ongewenste politieke inmenging in een lopende strafzaak. Alles uit de kast Bouterse zelf is na de uitspraak paniekvoetbal gaan spelen. Hij verweet de Krijgsraad een ‘constitutionele crisis’ te hebben veroorzaakt en de staatsveiligheid in gevaar te hebben gebracht door op de stoel van het Constitutioneel Hof te gaan zitten. De Krijgsraad heeft ongelijk‚ wil hij koste wat kost aantonen. Hij krijgt bijval van rechtsgeleerde Sam Polanen‚ die stelt dat artikel 137 van de Grondwet‚ op basis waarvan de Krijgsraad handelde‚ ‘volkomen verkeerd is gebruikt’ en dat de raad zijn grondwettelijke bevoegdheid te buiten is gegaan. ‘Dit artikel geeft een rechter de be-
Een nabestaande: ‘Ik kan leven met gratie voor Bouterse ná een veroordeling. Dan kunnen we op een fatsoenlijke manier verder’ Het is een wat vreemde ontwikkeling‚ want Elgin heeft zich juist verzet tegen hervatting van het proces. Hij vindt dat de Amnestiewet van kracht moet blijven zolang niet is aangetoond dat die in strijd is met de Grondwet. De Krijgsraad‚ die de zaak behandelt omdat de verdachten (ex-)militairen zijn‚ dacht daar begin juni anders over. Nadat het parlement
voegdheid om de toepasbaarheid van een wet te toetsen aan bepaalde grondrechten‚ maar dit mag alleen als er sprake is van een concrete toetsing‚ van een concreet geval. De Krijgsraad heeft de Amnestiewet in zijn geheel getoetst‚ de zogenoemde normtoetsing. Deze bevoegdheid komt echter alleen toe aan het Constitutioneel Hof.’ Hugo Essed‚ advocaat van de nabestaanden‚ is het daar niet mee eens. ‘De Decembermoorden vormen wel degelijk een concreet geval en het gaat hier om concrete verdachten. Met een concreet geval bedoelt de Grondwet een identificeerbaar geval‚ een geval dat voor de rechter ligt.’ Polanen herhaalde zijn visie daags na de beslissing van de Krijgsraad‚ tijdens een betoog voor officieren van het Nationaal Leger en het Korps Politie Suriname. Dat deed veel Surinamers de wenkbrauwen fronsen. Zou Bouterse proberen de gewapende machten achter zich te krijgen‚ voor als het voor hem verkeerd afloopt? Maar de officieren van nu zijn niet zo volgzaam als die van begin jaren tachtig‚ toen Bouterse na zijn eerste staatsgreep met ijzeren hand regeerde. Na de ‘informatiebijeenkomst’ klaagden veel officieren dat ze het nut daarvan niet inzagen en het gevoel hadden dat hun een mening werd opgedrongen. Leden van de oppositie vrezen dat de bewuste bijeenkomst een teken is dat Bouterse overweegt de noodtoestand uit te roepen‚ om
12 | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 | Decembermoordenproces WV_NR07_2016#3.indd 12
29-06-16 20:15
© Ranu Abhelakh/Reuters
maar aan een veroordeling te ontsnappen. ‘Als de president begint te praten over staatsveiligheid‚ krijg ik het gevoel dat hij deze anytime kan afkondigen’‚ voorspelt Paul Somohardjo‚ voorzitter van de partij Pertjajah Luhur. ‘Suriname heeft in de loop der jaren al te maken gehad met een militaire coup‚ een telefooncoup‚ een kapitaalcoup‚ een politieke coup en nu krijgen wij een constitutionele of presidentiële coup. Ik hoop dat Bouterse tot inkeer komt en geen gekke dingen doet.’ De cel in of niet Misschien is wel de belangrijkste vraag wat er gebeurt als het uiteindelijk tot een veroordeling komt en Bouterse een gevangenisstraf krijgt. Zelfs de meest fervente tegenstanders van de president‚ die vinden dat hij moet worden veroordeeld‚ vrezen dat het land dan in chaos vervalt. Maar als de Krijgsraad Bouterse schuldig verklaart en hem een celstraf oplegt‚ zal hij waarschijnlijk niet direct in de cel worden gezet. Ook de rechters beseffen dat dit de problemen slechts groter zou maken. Bouterse zal sowieso tot het uiterste gaan om die straf bij hogere rechters ongedaan te maken‚ wat met de trage rechtsgang in de voormalige kolonie jaren kan gaan duren. Misschien wel tot na mei 2020‚ als Surinamers weer naar de stembus mogen en er indirect een nieuwe president wordt gekozen.
Over de vraag of een president van Suriname überhaupt kan worden opgesloten‚ zijn de meningen verdeeld. Volgens het internationaal recht geniet hij in het buitenland onschendbaarheid‚ maar in de Surinaamse wet staat daar niets over. ‘Maar’‚ zegt Polanen in een bijeenkomst met journalisten‚ ‘er is een regel van ongeschreven recht dat strafprocessen tegen staatshoofden die verdacht worden van een strafbaar feit op een andere manier worden afgehandeld. Anders zou een president voor ieder wissewasje kunnen worden opgesloten.’ Zijn uitspraak schoot in het verkeerde keelgat bij de tegenstanders van Bouterse‚ omdat vijftien moorden niet als een wissewasje kunnen worden beschouwd. Hugo Essed ziet overigens geen enkele belemmering om Bouterse op te sluiten. ‘De wet is duidelijk‚ een president in Suriname is in eigen land niet onschendbaar als hij strafbare feiten heeft begaan.’ De cel in of niet‚ voor de nabestaanden van de vijftien slachtoffers is het een hele opluchting dat het proces weer wordt voortgezet. Lisette Leeflang‚ nicht van de in december 1982 vermoorde vakbondsleider Cyrill Daal‚ hoopt dat Bouterse zo snel mogelijk achter de tralies verdwijnt. ‘Dan kan de familie dit gitzwarte hoofdstuk na 34 jaar eindelijk met een enigszins bevredigend gevoel afsluiten.’ Zelf was ze op het moment van de moor-
den nog een baby en heeft ze het drama dus niet bewust meegemaakt. ‘Maar wat zich heeft afgespeeld‚ heeft zolang ik mij kan herinneren het leven van de familie beheerst‚ tot op de dag van vandaag. Op elk verjaardagfeestje is het een onderwerp van gesprek. Er worden leuke herinneringen opgehaald aan mijn oom‚ maar altijd is er die onbehagelijke gedachte dat de daders van zijn moord nog vrij rondlopen. Door het aannemen van de Amnestiewet in 2012 is ons gevoel van rechtsbeleving de grond in geboord en zijn oude wonden opengescheurd. Maar nu is er licht aan het eind van de donkere tunnel.’ Henri Behr‚ broer van de vermoorde journalist Bram Behr‚ hoopt op een snelle afronding van de slepende zaak. ‘Zodat de geschiedschrijving helder is en er kan worden afgerekend met de dictatuur.’ Behr had de beslissing van de Krijgsraad niet verwacht en kreeg er volgens eigen zeggen kippenvel van. ‘Het is een belangrijk besluit voor het terugkrijgen van de democratie in ons land. Ik zou er overigens geen moeite mee hebben als het parlement na een eventuele veroordeling zal beslissen om gratie te verlenen aan onze president. Als hij dan direct aftreedt‚ kunnen wij op een fatsoenlijke manier verder. Het is iets wat mijn broer zonder twijfel ook zou hebben gewild.’ Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
Decembermoordenproces | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 |
WV_NR07_2016#3.indd 13
13 29-06-16 20:15
‘In de tijd van de Sovjet-Unie was het beter’ WV_NR07_2016#3.indd 16
29-06-16 20:15
Leyla en Arif Yunus‚ tot voor kort de bekendste gewetensgevangenen van Azerbeidzjan‚ kwamen in april aan in Nederland‚ waar ze nu een verblijfsstatus hebben. Met weemoed blikken ze terug op hun leven als luis in de pels van een autocratische staat. ‘Het is verschrikkelijk op deze leeftijd je land te moeten verlaten.’ Tekst: Arend Hulshof Fotografie: Sander Troelstra
H
et vrijdagavond 12 juni 2015. In haar cel even buiten de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe kijkt mensenrechtenverdediger Leyla Yunus (1955) op tv naar de openingsceremonie van de Europese Spelen. Het is de eerste keer dat het sportevenement wordt gehouden en Azerbeidzjan is gastland. Op tv ziet ze hoe Lady Gaga in het Olympisch Stadion van Bakoe vanachter een met bloemen bedekte vleugel Imagine zingt van John Lennon. Na afloop verklaart de zangeres ‘enorm vereerd’ te zijn met het optreden – wat gezien haar gage‚ naar verluidt 1‚8 miljoen euro‚ begrijpelijk is. Leyla Yunus is een jaar later nog steeds kwaad dat Gaga juist die avond zong over vrede en gelijkheid. In 2014 werd Yunus opgepakt omdat ze had opgeroepen tot een boycot van de Spelen‚ vanwege mensenrechtenschendingen in Azerbeidzjan. Ze kreeg achtenhalf jaar celstraf‚ zogenaamd wegens ‘spionage’. Haar man Arif (1955) werd kort daarop gearresteerd‚ wegens vermeende ‘fraude’. Eind 2015 kwamen ze vrij na internationale druk van onder meer Amnesty en vanwege hun slechte gezondheid. Half april
werden ze op Schiphol herenigd met hun dochter Dinara‚ die sinds 2009 in Amsterdam woont. Inmiddels hebben ze een verblijfsstatus gekregen. In een Amsterdams café blikken Leyla en Arif Yunus met weemoed terug op hun vertrek. Op de vraag of ze Azerbeidzjan missen‚ laten beiden het hoofd zakken. ‘Het is verschrikkelijk op deze leeftijd je moederland te moeten verlaten’‚ mompelt Arif. ‘We hebben vaker de kans gehad te emigreren. Maar dat weigerden we‚ omdat we een missie hadden. Nu kunnen we niet meer terug. Onder het huidige regime is activisme onmogelijk. Bovendien hangt ons nog een rechtszaak boven het hoofd en gezien onze gezondheid zou detentie levensgevaarlijk zijn.’ Leyla en Arif‚ die elkaar in hun studententijd leerden kennen‚ maakten al in de jaren zeventig deel uit van een brede beweging van Sovjetdissidenten. Geregeld kwamen ze bij elkaar. Leyla: ‘Dat was een fantastische leerschool. Om de autoriteiten te misleiden‚ deden we alsof we met vakantie waren. In werkelijkheid huurden we een huisje in een bos waar we discussieerden. Arif en ik waren de jongste deelnemers.
Er zaten dissidenten bij die twintig jaar in Siberië hadden gezeten. Met sommigen hebben we steeds contact‚ zoals met de Rus Aleksandr Podrabinek die in 2014 voor onze vrijlating demonstreerde bij de Azerbeidzjaanse ambassade in Moskou.’ Na de val van Sovjet-Unie in 1991 willen Leyla en Arif meebouwen aan een democratisch Azerbeidzjan. Historicus Arif begint een onderzoek naar het recente verleden van het land‚ wat tot dan verboden was. Leyla wordt voorzitter van de Onafhankelijke Democratische Partij. Als in 1993 oud-KGB-leider Heydar Aliyev president wordt van Azerbeidzjan (‘Dat was een forse tegenslag’) richt ze het Instituut voor Vrede en Democratie op. Ze begint een lijst bij te houden met politieke gevangenen‚ waar spoedig ruim zevenhon-
onder internationale druk een nieuw staakt-het-vuren. Arif en Leyla hebben zich altijd met dit ‘bevroren conflict’ beziggehouden. Arif: ‘Het treurige is dat Azerbeidzjanen en Armeniërs van oudsher bevriende volken waren. Door propaganda van beide regimes raakten ze van elkaar vervreemd.’ Leyla: ‘In Azerbeidzjaanse schoolboeken staat dat de christelijke Armeniërs de grootste vijanden zijn van de islam. Ze worden afgebeeld als zwarte duivels.’ Arif: ‘De meeste Armeniërs en Azerbeidzjanen hebben niet door dat ze misbruikt worden voor politieke spelletjes. Beide regimes hebben er belang bij dat het conflict blijft bestaan: met een externe vijand behouden ze de steun van hun burgers. Ook internationaal spinnen ze er garen bij. Het Westen voerde de laatste maanden de druk op Azer-
Leyla: ‘Hij heeft veel slaag gehad.’ Ze aait over zijn achterhoofd. ‘Steeds op deze plek’ derd namen op staan. Arif‚ trots: ‘Mijn vrouw was bekend en populair in het hele land. Brieven met “Leyla Yunus‚ Bakoe” als adres kwamen gewoon aan.’ Azerbeidzjan raakte vrijwel direct na zijn onafhankelijkheid in oorlog met buurland Armenië over de regio Nagorno-Karabach. Hoewel het gebied bij Azerbeidzjan hoort‚ wonen er vooral etnische Armeniërs die onafhankelijkheid eisen. Ook nadat in 1994 een wapenstilstand wordt gesloten‚ blijft het conflict sluimeren. Soms komt het tot een uitbarsting‚ zoals begin april dit jaar‚ toen er tientallen doden vielen. Na vier dagen volgde er
beidzjan op om gewetensgevangenen vrij te laten. Sinds het conflict is opgelaaid‚ gaat daar de aandacht heen en sluit het regime weer dissidenten op.’ Leyla noemt de Azerbeidzjaanse schrijver Akram Aylisli‚ die een roman schreef over de strijd met Armenië. In maart zou hij in Italië een toespraak houden‚ maar op het vliegveld van Bakoe werd hij opgepakt: hij zou een agent hebben aangevallen. ‘Belachelijk’‚ zegt Arif. ‘Hoe kan een 78-jarige een jonge agent aftuigen?’ Het zijn dit soort valse beschuldigingen waarmee de huidige dictator Ilham Aliyev vaker politieke tegenstanders laat opslui-
Het Interview | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 |
WV_NR07_2016#3.indd 17
17 29-06-16 20:15
Tegen het goud
Tekst en fotografie: Michael Rhebergen
G
uatemala Stad – Al maanden protesteert een kleine groep activisten voor het Guatemalteekse ministerie van Energie en Mijnbouw (MEM). Het zijn bewoners van de gemeenten San José del Golfo en San Pedro Ayampuc‚ die zich verzetten tegen de activiteiten van de goudmijn El Tambor bij hun dorpen ten noorden van Guatemala Stad. De actievoerders zijn bang dat de mijn het grond- en drinkwater rondom hun dorpen vervuilt‚ zoals elders in het land is gebeurd bij andere mijnen. Aan de openbare weg voor het ministerie hebben ze twee partytenten met spandoeken opgezet. Begin juni boekten de activisten een overwinning. Politieagenten vielen de mijn bin-
20 | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 | Goudmijn Guatemala WV_NR07_2016#3.indd 20
29-06-16 20:15
nen en namen materiaal in beslag‚ waarna El Tambor tijdelijk werd gesloten. Het verzet tegen de mijn begon in maart 2012. De Guatemalteekse regering had het Amerikaanse bedrijf Kappes‚ Cassiday & Associates (KCA) een vergunning verstrekt voor exploitatie van de goudmijn. De omwonenden waren niet geïnformeerd. Pas later hoorden ze dat er goud zou worden gewonnen. De omwonenden verenigden zich in de actiegroep La Puya (‘de speerpunt’) en zetten voor de ingang van de mijn een kamp op. Vanaf dat moment hielden ruim tweehonderd families bij toerbeurt de wacht op de stoffige openbare weg voor het kamp. In 2014 leek er even schot in de zaak te komen. Er kwam een dialoog op gang tussen
de betrokken partijen. Lang duurde die echter niet: in mei dat jaar liet het management van de mijn de demonstranten verwijderen met hulp van de politie. Bij de schermutseling die ontstond‚ vielen 23 gewonden onder de actievoerders en 15 bij de politie. KCA ging stug door met de exploitatie‚ zelfs toen het Guatemalteekse Hooggerechtshof begin dit jaar oordeelde dat het bedrijf daarmee tijdelijk moest stoppen. De omwonenden hadden geconsulteerd moeten worden. Maar het ministerie van Mijnbouw trok zich niets van de uitspraak aan‚ waardoor het Amerikaanse bedrijf kon doorgaan. De La Puya-activisten zetten daarna hun partytenten met spandoeken op bij het ministerie. Voor de mijn wierpen ze een blok-
kade op‚ die KCA echter wist te omzeilen door helikopters materiaal te laten halen en brengen. De politieactie van begin juni volgde pas toen het Constitutionele Hof‚ het hoogste rechtsorgaan van het land‚ eveneens oordeelde dat de mijn tijdelijk dicht moest. Het hof beslist naar verwachting in augustus of KCA definitief zijn werkzaamheden moet stoppen‚ of dat het mijnbouwbedrijf toch mag doorgaan – al dan niet na consultatie van de bevolking. In afwachting daarvan dreigt KCA een rechtszaak aan te spannen tegen de staat Guatemala. Alleen al door de tijdelijke stopzetting van de mijn zegt het bedrijf miljoenen dollars mis te lopen. Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl
Foto links: Activisten van La Puya voor de ingang van de goudmijn waartegen ze protesteren. Onder: Het protestkamp bij de mijn.
Goudmijn Guatemala | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 |
WV_NR07_2016#3.indd 21
21 29-06-16 20:16
Oostenrijkse smokkelweggetjes
Passo Resia
Tekst: Henk van Renssen Fotografie: Alessandro Gandolfi/Parallelozero
P
asso Resia‚ Passo Rombo‚ Passo Casies‚ Passo Volaia‚ Passo Vizze‚ Passo Stalle‚ Passo Pramosio‚ Passo Prato alla Drava‚ Passo Monte Croce Carnico‚ Passo Polentin‚ Passo Sella Lom‚ Passo Tarvisio. Wat een prachtige namen voor al die kleine weggetjes die door de Alpen van Italië naar Oostenrijk voeren‚ als kleine adertjes. Je kunt de lijst bijna zingen.
En dan de foto’s die de Italiaanse fotograaf Alessandro Gandolfi maakte bij deze oude smokkelweggetjes (de ‘Schmugglerweg’)‚ wandelpaden‚ veeroutes (waarlangs de kuddes naar de hoge weiden trekken)‚ wegen en fietspaden. De besneeuwde bergen‚ verregende bossen‚ zilveren beekjes en watervallen‚ groene weides‚ tunneltjes‚ verre bruggen in haarscherpe landschappen (negeer even dat bill-
Passo Resia
26 | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 | Oostenrijkse sluipwegen WV_NR07_2016#3.indd 26
29-06-16 20:16
Passo Brennero
OOSTENRIJK
Passo Rombo Passo Vizze
Passo Stalle Passo Casies
Passo Prato alla Drava ITALIË
Passo Volaia Passo Monte Croce Carnico Passo Polentin Passo Tarvisio Passo Pramosio Passo Sella Lom
Passo Rombo
Oostenrijkse sluipwegen | Wordt Vervolgd | nr. 07/08 - juli/augustus ’16 |
WV_NR07_2016#3.indd 27
27 29-06-16 20:16
wordtvervolgd
ook op tablet
Wilt u overal ter wereld op ieder willekeurig moment onze reportages‚ interviews en de columns van Arnon Grunberg kunnen lezen? Via de gratis Wordt Vervolgd-app (Apple en Android) kunt u het blad downloaden en onder meer extra filmpjes en fotoseries bekijken. Zie www.wordtvervolgdmagazine.nl.
www.wordtvervolgdmagazine.nl
WV_NR07_2016#3.indd 36
Wordt Vervolgd. Recht van Spreken.
29-06-16 20:16