Maandblad over mensenrechten April 2019 | Jaargang 52#4
Rwanda 25 jaar later: zit ik naast een moordenaar?
WV_NR04_2019#3.indd 1
Moet Amnesty wel of niet opkomen voor het klimaat?
Met de mannengroep bidden tegen abortus
Wordt Vervolgd 20-03-19 14:15
Colofon
Wordt Vervolgd wordt verpakt in recyclebaar polyetheen (PE) kunstfolie waaruit bij verbranding geen giftige stoffen vrijkomen.
Het is toch raar, ontdekte journalist en schrijver Joukje Akveld namelijk: middelbare scholieren in Nederland krijgen bij de geschiedenisles niets te horen over de burgeroorlog in Rwanda, waar vijfentwintig jaar geleden bijna een miljoen doden vielen. Officieel behoren systematische volkerenmoorden van na 1945 niet eens tot de verplichte leerstof. Dan ga ik er een jeugdboek over schrijven, besloot Akveld ter plekke. Dat is aan haar wel besteed: eerder schreef ze Een aap op de wc, over de Rotterdamse dierentuin tijdens de Tweede Wereldoorlog, dat werd bekroond met de Zilveren Griffel. Voor ons maakte ze een mooie reportage (pagina 10) over hedendaags Rwanda, waar niemand het over de gebeurtenissen van destijds heeft terwijl die toch alomtegenwoordig zijn.
Op hetzelfde continent, dik vijfduizend kilometer noordelijker, zat Gerbert van der Aa. Ook zijn bezoek liep anders dan gepland, maar niet in positieve zin. In Marokko wilde hij voor NRC en Elsevier artikelen schrijven, en voor ons had hij een interview gepland met de activist Chakib al Khayari die van 2009 tot 2011 vastzat. Het lukte hem nog de man te spreken, maar niet lang daarna werd hij het land uitgezet. Ondanks zijn toeristenvisum was hij ‘ontmaskerd’ als journalist. En je ‘mag’ in Marokko kritische journalistiek bedrijven zolang je bepaalde onderwerpen mijdt – waaronder de opstand in de Rif. Lees zijn reportage op pagina 32. De geheime dienst en zijn verklikkers zitten overal. © JITSKE SCHOLS
Wordt Vervolgd is het maandblad van Amnesty Nederland. De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie. Hoofdredactie Padu Boerstra Redactie Carolien Cuypers Fotoredactie Lotti Pronk Uitgever Eduard Nazarski Vaste medewerkers Linda Bilal, Daan Bronkhorst‚ Arnon Grunberg‚ Arend Hulshof, Eduard Nazarski‚ Linda Polman‚ Maarten Reijnders‚ Paul van der Steen‚ Jeroen Teitler Aan dit nummer werkten verder mee Gerbert van der Aa, Joukje Akveld, Gerard Janssen, Brechtje Keulen, Henk van Renssen Vormgeving en lay-out Heijdens Karwei‚ Amsterdam Redactieraad Yoeri Albrecht‚ Marjon Bolwijn‚ Teun Gautier‚ Bart Stapert‚ Daan de Wit Redactie- en Amnesty-secretariaat Keizersgracht 177 (bezoekadres)‚ Postbus 1968‚ 1000 BZ Amsterdam‚ tel. 020-6264436‚ fax 020-6240889 E-mail wordtvervolgd@amnesty.nl Website www.wordtvervolgdmagazine.nl App Wordt Vervolgd verschijnt ook als app voor tablets en smartphones van Apple en Android. Abonnementen Amnesty-leden die minimaal € 30 per jaar contributie bijdragen kunnen Wordt Vervolgd maandelijks ontvangen. Alle andere leden ontvangen het blad tweemaal per jaar. Niet-Amnesty-leden kunnen het blad maandelijks ontvangen voor € 30 per jaar. Bankrekening giften voor Amnesty International IBAN: NL45 TRIO 0198100000 BIC(SWIFT): TRIONL2U t.n.v. Amnesty International‚ Amsterdam Advertentie-acquisitie YUNO‚ Henriëtte Tomassen‚ info@yuno.nu Prepress en druk Habo DaCosta bv‚ Vianen Distributie Sandd‚ Apeldoorn‚ info@sandd.nl ISSN 0165-4241 Verhuizing? Nieuw lid? Vragen? amnesty.nl/service Reageren op artikelen? wordtvervolgd@amnesty.nl
Eigenlijk hadden we haar benaderd om iemand voor ons te interviewen. Een kinderboekenauteur, want deze journalist wist alles van jeugdliteratuur. Maar, antwoordde ze monter: ‘Ik zit in Rwanda, beetje langer dan gepland. Zal ik over de genocide schrijven?’
Padu Boerstra
PEFC gecertificeerd Dit hout komt uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen PEFC/30-31-151
www.pefcnederland.nl
Het werk van Amnesty International wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van:
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2019#3.indd 2
April 2019
20-03-19 14:15
7
Tegen legalisering van abortus Ierse katholieken op pelgrimstocht
9
Arnon Grunberg 10 - Heeft Rwanda de burgeroorlog van 1994 verwerkt?
Column
10
Rwanda 25 jaar later ‘Now you must be strong’
18
‘Een wet is er om overtreden te kunnen worden’ Interview met Maxim Februari
18 - ‘Algoritmes moeten ons niet de wet gaan voorschrijven’
22
‘Amnesty moet in actie komen tegen klimaatverandering’ Marjan Minnesma van Urgenda tegenover Aryeh Neier van Human Rights Watch
26
Geen maan te zien in de Maanvallei Egyptisch stadje tussen de fabrieken
26 - Roet en stof in de Maanvallei
32
De tentakels van de Marokkaanse geheime dienst Waarom journalist Gerbert van der Aa misschien nooit meer naar Marokko kan
32 - Verzet in de Rif tegen corruptie en achterstelling
4-8 Kort 16&25 Columns 17&24 Cultuur 37 Nazarski 38 Steen 39 Vrij! WV_NR04_2019#3.indd 3
20-03-19 14:15
Een sport voor mannen Gearresteerd worden bij een voetbalwedstrijd. Niet omdat je je misdraagt maar omdat je een vrouw bent. In Iran kan dat. Sinds de islamitische revolutie van 1979 gold er een algeheel stadionverbod voor vrouwen. De foto van de Iraanse fotografe Forough Alaei (1989), genomineerd in de categorie sport van World Press Photo, toont een jonge Iraanse vrouw die zich vermomd heeft als man om eind vorig jaar een voetbalwedstrijd te kunnen zien in het Azadi-stadion in Teheran. De president van Iran, Hassan Rouhani, stond de laatste jaren steeds meer onder druk door het stadionverbod. Nadat hij in maart 2018 zelfs door FiFa-voorzitter Gianni Infantino erop was aangesproken, mochten vrouwen onder bepaalde voorwaarden en alleen bij internationale wedstrijden toch het stadion in. Maar niet lang daarna draaide Rouhani de maatregel weer terug. Vandaag de dag wordt vrouwen dus nog steeds de toegang geweigerd bij de stadions. Carolien Cuypers Š Forough Alaei
WV_NR04_2019#3.indd 4
20-03-19 14:15
WV_NR04_2019#3.indd 5
20-03-19 14:15
Kort
© MICHAEL WAL
België past blackfacetraditie wel aan
Eeuwenoude tradities kunnen prima veranderen, zo blijkt in België. De Noirauds, die al sinds 1876 rond carnaval geld inzamelen voor minderbedeelde kinderen, hebben besloten om zich niet langer zwart te schminken. In plaats daarvan brengen de leden van de organisatie vanaf dit jaar de kleuren van de Belgische vlag op hun gezicht aan. Vier jaar geleden ontstond er voor het eerst grote, internationale verontwaardiging over de blackfacetraditie, waaraan ook de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders meedeed. Human Rights Watch noemde het evenement ‘ronduit schandalig en racistisch’. Reynders’ betrokkenheid bij de Noirauds leidde bovendien tot een petitie waarin zijn ontslag werd geëist. Inmiddels hebben de leden van de Noirauds, die vaak afkomstig zijn uit de gegoede burgerij, eieren voor hun geld gekozen. ‘Wij hebben een liefdadige missie. Die komt in het gedrang door de ophef over ons uiterlijk. Daarom willen we evolueren’, stelt de organisatie.
Uitgezette vluchteling krijgt levenslang in Bahrein
Slimme auto is racistisch Kunstmatige intelligentie wordt vaak ontwikkeld door witte mannen. Steeds vaker blijken hierdoor onbedoelde bijeffecten te ontstaan: zo ontdekten onderzoekers van het Georgia Institute of Technology dat zelfrijdende auto’s moeite hebben om voetgangers met een donkere huidskleur te herkennen. Zie ook het interview met Maxim Februari (p. 18).
Bootjes op zee helpen mag
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2019#3.indd 6
Een Marokkaanse rechtbank heeft besloten dat de Spaanse activiste Helena Maleno niet vervolgd hoeft te worden. Maleno heeft de afgelopen jaren met haar organisatie Caminando Fronteras honderden vluchtelingen gered die op de Middellandse Zee in de problemen kwamen. Zij geeft de locaties van overstekende migranten door aan de Spaanse kustwacht die hen vervolgens kan oppikken. Hoewel Maleno veel lof krijgt voor haar werk, houden de autoriteiten in Spanje en Marokko haar nauwlettend in de gaten. Zeven jaar geleden begon de
6
‘Afschuwelijk nieuws’, twitterde Amnestydirecteur Eduard Nazarski begin maart. Ali Mohammed alShowaikh had in Bahrein – zonder eerlijk proces – een levenslange gevangenisstraf gekregen, nadat hij Nederland was uitgezet. Amnesty en VluchtelingenWerk Nederland stellen dat Nederland met het terugsturen van Al-Showaikh, die direct bij aankomst in Bahrein werd opgepakt, zich schuldig heeft gemaakt aan een ‘ernstige mensenrechtenschending’. ‘Dat Bahrein activisten vervolgt is bekend’, schreef Nazarski. ‘Dat zou de IND moeten weten.’ Vlak voor zijn gedwongen vertrek zei AlShowaikh dat hij bereid was zelfstandig te vertrekken naar een ander land om uitzetting naar Bahrein te voorkomen. Het mocht niet baten. Amnesty roept er ook toe op de werkwijze van de IND te onderzoeken.
Spaanse politie een onderzoek naar Maleno: zij werd ervan verdacht banden te onderhouden met mensensmokkelaars. Toen de Spaanse zaak op niets was uitgelopen, openden de Marokkaanse autoriteiten een vergelijkbaar onderzoek. Vanwege gebrek aan bewijs is daar nu een einde aan gekomen. De oversteek van Noord-Afrika naar Europa is de dodelijkste migratieroute ter wereld. Vorig jaar overleden er 2.216 migranten en vluchtelingen die probeerden de Middellandse Zee over te steken.
April 2019
20-03-19 14:15
Coververhaal
‘Heb erbarmen met alle baby’s die niet geboren mogen worden’ Coverbeeld: © Olivia Harris
Het is nu bijna een jaar geleden dat in Ierland een meerderheid van de bevolking in een referendum vóór afschaffing van het abortusverbod stemde. Sinds 1 januari is de ingreep tot twaalf weken zwangerschap dan ook daadwerkelijk toegestaan. Tot dan toe was Ierland, waar zeker 80 procent van de bevolking katholiek is, een van de meest restrictieve landen op het gebied van abortuswetgeving. Zelfs na verkrachting was het verboden de zwangerschap af te breken. Dat is in Europa trouwens nog steeds het geval op Malta, en ook in Polen, Andorra, Liechtenstein en San Marino geldt een streng verbod op abortus. Dus voor Europese ‘pro-choice’-aanhangers valt er nog heel wat werk te verrichten. De legalisering van abortus is veel Ierse strengkatholieken natuurlijk een doorn in het oog. Zo ook de missionarissen van Human Life International, een katholieke organisatie die geheel gewijd is aan ‘pro-life’. Ze verstrekken informatie over adoptie aan ongewenst zwangere vrouwen en hebben gebedsbijeenkomsten. Elke zondag in juli klimt een groepje mannen bij wijze van pelgrimstocht naar de top van de berg Croagh Patrick. Eenmaal boven
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2019#3.indd 7
wordt de biecht afgenomen en bidden ze samen. Dat de Heer erbarmen moge hebben met alle baby’s die niet geboren mogen worden. En dat hij de mannen vergeve die hun verantwoordelijkheid niet hebben genomen ten opzichte van vrouwen die abortus laten plegen. Genoeg mensen zullen trouwens een heel andere associatie hebben bij het zien van een priester in ambtsgewaad, nu de schandalen in de katholieke kerk zich maar blijven opstapelen. Zeker als je in dit nummer van Wordt Vervolgd snel van de cover naar de tekening van Steen op de een-na-laatste pagina bladert. Of heen en weer, als een flipboekje. Brrr. Het ene moment is de biechtvader nog een en al oor, het volgende moment grijpt hij het vrome schaapje bij de bil en duwt hij z’n tong in diens mond. Waarbij de fotograaf graag expliciet vermeld wil hebben dat de geestelijke op haar foto daar op geen enkele manier iets mee te maken heeft. Amen. Padu Boerstra De serie Blessed be the fruit van Olivia Harris is te zien op de World Press Photo-tentoonstelling in De Nieuwe Kerk in Amsterdam van 13 april t/m 7 juli
7
April 2019
20-03-19 14:15
© YASUYOSHI CHIBA/ANP
Misschien zit ik naast een moordenaar
Ze ging naar Rwanda voor de berggorilla’s, maar bleef voor de herdenking van ‘de zoveelste Afrikaanse stammenstrijd’. 25 jaar later zou je bitterheid verwachten en rancune jegens het Westen dat de Rwandezen destijds zo onverschillig de rug toekeerde. Maar wat Joukje Akveld er ziet is vooral een soort gelatenheid.
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2019#3.indd 10
10
April 2019
20-03-19 14:15
© CARL DE KEYZER/MAGNUM/HH
Het Memorial-centrum. Meer dan de helft van de slachtoffers bestond uit kinderen en jongeren. Links: uitzicht over Kigali.
Tekst: Joukje Akveld
K
igali, Rwanda – Zondagavond 15 juli 2018. In het rooftop-restaurant van het City Blue Hotel zijn niet meer dan twee tafels bezet. Vanaf een flatscreen schettert een sportverslaggever commentaar de ruimte in. Waar de inwoners van Rwanda’s hoofdstad ook de WK-voetbalfinale kijken, hier is het niet. Dit is Kiyovu, Kigali’s chicste buitenwijk. Op deze groene heuvels ligt Hôtel des Mille Collines, wereldberoemd door de film Hotel Rwanda. Hier joggen expatmoeders langs keurig aangelegde borders. Hier houden niet-gouvernementele organisaties kantoor en woont president Paul Kagame in zijn zwaarbeveiligde
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2019#3.indd 11
vesting – een gewapende soldaat bij elke slagboom rond de lommerrijke tuin. Terwijl de duisternis versneld valt en ik mijn pasta puttanesca wegspoel met Mützig-bier, maakt Frankrijk korte metten met de aanspraak van Kroatië op de wereldtitel. In het donker beneden me juicht de stad bij elk Frans doelpunt. Rwandezen die juichen voor Frankrijk? In zijn boek Silent accomplice. The untold story of France’s role in the Rwandan genocide beschrijft onderzoeksjournalist Andrew Wallis hoe Frankrijk in de aanloop naar en tijdens de genocide de geno-
11
cideplegers in het geheim bijstond met militaire en financiële hulp. Hutu-milities werden getraind door Franse officieren, de machetes waarmee Tutsi’s werden neergehakt werden met Franse francs betaald. President Mitterrand wilde Frankrijks invloed in het door anglofiel Afrika omringde Rwanda coûte que coûte behouden, zelfs als dat medeplichtigheid betekende bij volkerenmoord. ‘In countries like that, genocide is not so important’, citeert Wallis de Franse president. De westerse wereld beschouwde wat in 1994 in Rwanda gebeurde aanvankelijk als de zoveelste Afrikaanse stammenstrijd. Blinde razernij in reactie op de April 2019
20-03-19 14:15
‘Je moet soms flink tegen de wet aan duwen’ Tekst: Gerard Janssen / Fotografie: Wouter van Vooren
Filosoof en schrijver Maxim Februari maakt zich zorgen over de groeiende inmenging van de overheid in de persoonlijke levenssfeer. In China gebeurt dat al jaren, open en bloot. In Nederland gruwen we daarvan. ‘Maar ook wij krijgen getallen achter onze naam.’
I
edereen kent de Orwelliaanse verhalen uit China, waar de overheid burgers beoordeelt op basis van gedrag. Sinds 2014 krijgt iedere Chinese burger een cijfer. Als je onder een bepaald niveau komt, betekent dit dat je niet meer mag reizen met een hogesnelheidstrein of een vliegtuig. Uit het jaarlijkse rapport van het Chinese Nationale Publieke Kredietinformatiecentrum blijkt dat 23 miljoen van de ruim 1,3 miljard Chinezen in 2018 ‘in het rood’ stonden. Nederlanders gruwen ervan. ‘Maar ook hier is een sociaal kredietsysteem’, zegt Maxim Februari, ‘het grote verschil is dat Chinezen het niet zo’n Wordt Vervolgd
WV_NR04_2019#3.indd 18
probleem vinden om ervoor uit te komen. Wij in Nederland vinden inmenging in de persoonlijke levenssfeer niet zo’n leuke gedachte. Maar ook wij krijgen getallen achter onze naam.’ Maxim Februari zit in het voorjaarszonnetje op het terras van een café pal naast het station in Culemborg, op een kwartiertje rijden van zijn woonplaats Buren. De schrijver en filosoof bestelt een zwarte thee, praat zachtjes en lijkt alles met een ironische blik te bekijken. Minutenlang dendert er een goederentrein langs. ‘Het gaat goed met de economie, kun je vaststellen’, zegt hij als de honderden meters lange trein voorbij is.
18
SyRI. Zo heet de Nederlandse versie van het sociaal kredietsysteem – Systeem Risico Indicatie. Net als in China combineren data-analisten persoonsgegevens, over bezittingen, onderwijs, pensioen, schulden, betaalgedrag, energieverbruik, watergebruik, de aanvraag van een rollator of de vergunning van een hond. Deze gegevens verdwijnen ‘gepseudonimiseerd’ in een digitale destilleermachine. De echte namen worden gekoppeld aan een codenaam. Is het residu niet goed, dan krijg je een vlaggetje achter je pseudoniem en beschouwt de overheid je als verhoogd risico.
D
eze ‘risicogevallen’ verdwijnen in een nieuwe database, die naar de afdeling Onderzoek & Analyse van de Inspectie SZW (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) gaat. Zij analyseren de database en maken een register met risicomeldingen die door verschillende overheidsinstanties ingezien kan worden. De pseudoniemen zijn dan weer door de echte namen vervangen. Analisten van de gemeente of de Belastingdienst kunnen deze database onder de loep nemen, gebruikmakend van software die ook door inlichtingendiensten gebruikt wordt. Zo kunnen ze netwerken van mensen zichtbaar maken en die koppelen aan weer nieuwe bestanden, bijvoorbeeld afkomstig van sociale media. Onder de naam Black Box bestond de werkwijze al langer, zonder wettelijke grondslag. Om dit legaal te maken, werd in 2014 geruisloos een extra hoofdstuk aan de wet SUWI (Structuur Uitvoerorganisaties Werk en Inkomen) toegevoegd. Iedere Nederlander kan sindsdien op deze manier geprofileerd worden. En waar in China mensen hun sociale krediet zelf kunnen inzien op hun mobiele telefoon en trots kunnen melden op een dating-app, krijg je in Nederland niets te horen over je profilering. Ook als je sociale kredietwijzer diep in het rood staat en je naam op de speciale lijst terechtkomt, krijg je geen melding. Het enige wat je merkt is dat er een belastinginspecteur of een medewerker van een interventieteam voor de deur staat om een praatje te maken. ‘De overheid wordt steeds moeilijker te benaderen en te doorgronden, je weet niet wat er gaande is’, zegt Februari, ‘op een gegeven moment is er een melding over je gedaan, maar daar krijg je zelf geen bericht van.’ April 2019
20-03-19 14:15
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2019#3.indd 19
19
April 2019
20-03-19 14:15
© URGENDA
‘Amnesty moet in actie komen tegen klimaatverandering’
Tekst: Arend Hulshof
VOOR
Belangrijkste mensenrechtenthema ‘Een paar jaar geleden riep ik Amnesty op klimaatverandering te agenderen als het belangrijkste mensenrechtenthema van deze eeuw. De nieuwe koers die secretaris-generaal Kumi Naidoo wil inzetten, juich ik dan ook toe. Amnesty hoeft echter niet radicaal te veranderen. Tachtig procent van wat ze nu doet, moet ze vooral blijven doen. Amnesty moet geen tweede Greenpeace worden en hoeft niet met bootjes de zee op te gaan of spandoeken in kolencentrales te hangen.’ Chaos ‘Klimaatverandering gaat niet alleen over milieu, het gaat juist ook over mensenrechten. Heel weinig mensen hebben door wat er aan de hand is. Neem Mark Rutte, die zegt dat we de komende dertig jaar rustig aan kunnen doen. Dat is totaal het verkeerde signaal. Er zullen deze eeuw misschien wel een miljard mensen moeten verhuizen. Dat zal tot een enorme chaos leiden met vluchtelingenstromen en oorlog. Het recht van de sterksten zal gelden. De rijken trekken zich terug in de bergen, terwijl de meest kwetsbare mensen er alle last van zullen hebben.’
Marjan Minnesma Directeur van milieuorganisatie Urgenda
Brieven schrijven ‘Amnesty’s woordvoerders en lobbyisten zouden moeten vertellen wat ons te wachten staat als we niet snel de omslag maken naar duurzame energie. Meer mensen zullen dan beseffen dat het menens is. Amnesty hoeft burgers niet aan te sporen hun huis energiezuinig te maken. Maar zoals de organisatie brieven schrijft naar autoriteiten om gevangenen vrij te krijgen, zo zou ze ook bedrijven en overheden moeten oproepen om CO2-uitstoot tegen te gaan.’ Irrelevant ‘Wat heb je aan vrije meningsuiting als je land onbewoonbaar is, zei ik een paar jaar geleden in Wordt Vervolgd. Ik zou nu nog verder willen gaan. Als je beseft dat een groot deel van Nederland deze eeuw onder water dreigt te komen als we niet sneller actie ondernemen, zijn vrijwel alle onderwerpen waar Den Haag over debatteert irrelevant. In andere, minder welvarende landen is de dreiging nog veel groter.’
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2019#3.indd 22
22
April 2019
20-03-19 14:15
© CIVIC
‘Bestaat er een grotere dreiging voor mensenrechten dan deze acute dreiging voor de mensheid?’, vroeg Amnesty’s secretaris-generaal Kumi Naidoo zich eerder dit jaar af in Wordt Vervolgd. De oud-directeur van Greenpeace doelde op klimaatverandering en eerder al had hij verkondigd dat Amnesty dit thema hoge prioriteit moest geven. Een goed idee?
Verlies van focus ‘Klimaatverandering is ontegenzeggelijk een grote dreiging voor de mensheid. En je hebt inderdaad niets aan vrije meningsuiting als je land onbewoonbaar is. Zoals je ook niets aan het vrije woord hebt bij een nucleaire aanval, of zonder eten en drinken. Maar dat betekent nog niet dat Amnesty zich met al die problemen moet bezighouden. Richt je op waar je goed in bent, zoals het bestrijden van marteling en politieke vervolging. Wie alle problemen wil oplossen, zal uiteindelijk niets oplossen.’ Botsende grondrechten ‘China en India behoren tot de grootste vervuilers ter wereld, een gevaar voor de volksgezondheid. Moet Amnesty hen aanspreken? Tegelijkertijd zijn in die landen mede dankzij het grootschalige gebruik van fossiele brandstoffen honderden miljoenen mensen uit de armoede getrokken. Het gaat hier dus om botsende grondrechten: volksgezondheid versus economische ontwikkeling. Hiervoor bestaat geen mensenrechtenoplossing. Er moet beleid komen met oog voor zowel armoedebestrijding als een leefbare omgeving. Amnesty heeft die expertise niet. Die moet zich verre houden van de vraag of er alternatieven zijn voor fossiele brandstoffen. Daar zijn andere organisaties voor.’
Aryeh Neier Mede-oprichter van Human Rights Watch en emeritus-directeur van Open Society Foundations
Meer repressie ‘Er zijn genoeg urgente mensenrechtenproblemen waar Amnesty wel de juiste expertise voor heeft. Op dit moment zijn er meer repressieve overheden dan we in lange tijd hebben gehad. China heeft niet alleen enorme luchtvervuiling. Onder president Xi Jinping is de onderdrukking extreem toegenomen. Nu komt Amnesty op voor de miljoen Oeigoeren die vastzitten. Op zulke zaken moet ze zich blijven richten.’ Klimaatvluchtelingen ‘Amnesty kan zich wél hard maken voor mensen die hun huis moeten verlaten vanwege klimaatverandering. Het zou geen slecht idee zijn als zij een speciale status krijgen in het internationaal recht. Klimaatvluchtelingen zijn immers slachtoffer van een probleem dat welvarende landen mede hebben veroorzaakt.’
TEGEN
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2019#3.indd 23
23
April 2019
20-03-19 14:15
Steen
WV_NR04_2019#3.indd 38
20-03-19 14:15
Vrij! Time riep hem uit tot een van de honderd meest invloedrijke mensen ter wereld en in 2013 kreeg hij de prestigieuze VNMensenrechtenprijs. Maar in eigen land wordt de Mauritaanse antislavernijactivist Biram Dah Abeid voortdurend vervolgd. Afgelopen najaar zat hij opnieuw vier maanden gevangen. Nu wil hij president van Mauritanië worden.
Een maand na zijn vrijlating betreedt Biram Dah Abeid (1965) de promotiezaal van de Universiteit van Leuven. Het is 4 februari 2019. Abeid draagt een toga met baret. De Belgische universiteit geeft hem een eredoctoraat voor zijn jarenlange strijd tegen slavernij. Bescheiden laat hij zich, voor het oog van vele hoogleraren, de versierselen omhangen. Hoewel Mauritanië in 1981 als allerlaatste land ter wereld de slavernij afschafte, leeft volgens Abeid zeker 20 procent van de bevolking er nog steeds als slaaf. Zelf stamt hij ook af van slaven. Zijn oma werd als slaaf geboren en vrijgelaten toen ze zwanger was van Abeids vader. Op zijn 10de zag Abeid hoe een buurman zijn slaaf met een stok aftuigde. Dat de fragiele buurman de op het oog veel sterkere slaaf aftuigde, verbijsterde Abeid. De slaaf durfde zich niet te verweren en ‘gedwee volgde hij zijn meester naar huis’, vertelde de Mauritaanse activist in 2017 tegen Wordt Vervolgd. Misschien besloot Abeid die dag wel om de strijd aan te gaan tegen slavernij in zijn land. Na (wegens geldgebrek) niet-voltooide studies rechten en geschiedenis werd hij griffier bij de rechtbank en later juridisch adviseur van de voorzitter van de Nationale Commissie voor de Mensenrechten. Zijn activisme leidde in 2010 tot ontslag. Met veertig mensen had hij gedemonstreerd bij een nationale bank waarvan de directrice twee meisjes als huwelijkscadeau had gekregen. De autoriteiten grepen hard in. Abeid werd opgepakt, veroordeeld tot een jaar celstraf en verloor zijn baan. ‘In de gevangenis werd ik gemarteld en verschrikkelijk afgetuigd’, zei hij in Wordt Vervolgd. ‘Met dunne kleren zat ik in de winterkou in een cel.’ Drie maanden later werd
Wordt Vervolgd
WV_NR04_2019#3.indd 39
© AI
hij, na internationale druk en binnenlandse protesten, vrijgelaten. Intussen werd ook de bankdirectrice veroordeeld tot zes maanden cel omdat ze de meisjes als slaven had gehouden. Abeid noemt dat zijn eerste succes voor de rechtbank. ‘Hoewel ze al na negen dagen vrijkwam, was de impact enorm. Uit angst voor arrestatie lieten slavenhouders duizenden slaven vrij.’ Na die eerste arrestatie werd Abeid nog een paar keer vastgezet. ‘Het is de omgekeerde wereld in Mauritanië. Het zijn de antislavernijactivisten die in de gevangenis zitten, maar de slavenhouders, de werkelijke criminelen, gaan vrijuit.’ Begin augustus 2018 werd Abeid opnieuw opgepakt. Eerder die dag had hij zich kandidaat gesteld voor de parlementsverkiezingen. Een maand later werd hij, terwijl hij gevangenzat, verkozen tot parlementariër. Vrij snel na zijn vrijlating maakt Abeid een rondreis door Europa. Om het Leuvense eredoctoraat in ontvangst te nemen, maar ook om zich door artsen te laten onderzoeken. Bovendien geeft hij lezingen in Frankrijk, Italië, Duitsland en ook in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Overal vertelt hij dat hij zich kandidaat heeft gesteld voor de presidentsverkiezingen in juni. Vijf jaar geleden deed hij ook al een poging. Toen kreeg hij echter nog geen 9 procent van de stemmen. Nu zegt Abeid meer kans te maken. Zijn verkiezing tot parlementariër zonder dat hij daar campagne voor kon voeren, geeft hem hoop. Het verzet tegen de zittende regering is groter dan ooit, en Abeid vermoedt dat er meer internationale controle zal zijn op fraude. Misschien is zijn grootste gevaar wel dat de autoriteiten hem opArend Hulshof nieuw arresteren.
39
April 2019
20-03-19 14:15
T K N A D E B
AMNESTY INTERNATIONAL BEDANKT ALLE DEELNEMERS VAN DE NATIONALE POSTCODE LOTERIJ
De Nationale Postcode Loterij ondersteunt Amnesty in de strijd voor een wereld waarin vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid voorop staan. Ook in 2019 kunnen we ons dankzij de deelnemers aan de loterij weer vol over gave inzetten tegen schendingen van mensenrechten. De schenking van € 3.600.000, die Amnesty dit jaar ontving is een stevige steun in de rug om mensenrechten schendingen waar dan ook aan de kaak te stellen. Ontzettend bedankt!
In maart 2019 kwam Mahmoud Abu Zeid uit Egypte, beter bekend als Shawkan, vrij. Hij had een paar jaar daarvoor het hardhandig neerslaan van een demonstratie door veiligheidstroepen gefotografeerd. In de gevangenis werd hij gestompt, geslagen en gegeseld met een riem. Amnesty voerde actie voor hem.
Teodora del Carmen Vásquez uit El Salvador was veroordeeld tot 30 jaar gevangenisstraf wegens ‘moord’, omdat zij een doodgeboren kindje kreeg. Tijdens Write for Rights 2015 schreven mensen wereldwijd brieven voor haar vrijlating. In februari 2018 kwam zij vervroegd vrij. © AP Photo / Amr Nabil
WVadv-NPL2019.indd 1 40 WV_NR04_2019#3.indd
© E. Romero
19-03-19 5:03 14:15 p.m. 20-03-19