Maandblad over mensenrechten December 2018 - januari 2019 | Jaargang 51#12-1
Carla deelt haar uitkering met vluchtelingen
WV_NR12_2018#3.indd 1
Japanse senioren in de bak
Jong in Rusland: wat drijft de Poetinjeugd?
Wordt Vervolgd 21-11-18 13:34
Op de markt
Colofon Wordt Vervolgd is het maandblad van Amnesty Nederland. De redactie van Wordt Vervolgd werkt op grondslag van een onafhankelijk redactiestatuut. Toezicht op naleving ervan berust bij de redactieraad. Wordt Vervolgd vraagt aandacht voor mensenrechten en wil debat over dit onderwerp stimuleren. Ingenomen standpunten vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Amnesty International. Overname van artikelen in overleg met de redactie. Hoofdredactie Arend Hulshof Redactie Padu Boerstra‚ Carolien Cuypers Fotoredactie Lotti Pronk Uitgever Eduard Nazarski Vaste medewerkers Linda Bilal, Daan Bronkhorst‚ Arnon Grunberg‚ Eduard Nazarski‚ Linda Polman‚ Maarten Reijnders‚ Paul van der Steen‚ Jeroen Teitler Aan dit nummer werkten verder mee Yara Boff Tonella, Gerard Janssen, Brechtje Keulen, Minka Nijhuis, Linda Otter, Henk van Renssen, Marjan Slob, Manon Stravens, Paul Teunissen Vormgeving en lay-out Heijdens Karwei‚ Amsterdam Redactieraad Yoeri Albrecht‚ Marjon Bolwijn‚ Teun Gautier‚ Bart Stapert‚ Daan de Wit Redactie- en Amnesty-secretariaat Keizersgracht 177 (bezoekadres)‚ Postbus 1968‚ 1000 BZ Amsterdam‚ tel. 020-6264436‚ fax 020-6240889 E-mail wordtvervolgd@amnesty.nl Website www.wordtvervolgdmagazine.nl App Wordt Vervolgd verschijnt ook als app voor tablets en smartphones van Apple en Android. Abonnementen Amnesty-leden die minimaal € 30 per jaar contributie bijdragen kunnen Wordt Vervolgd maandelijks ontvangen. Alle andere leden ontvangen het blad tweemaal per jaar. Niet-Amnesty-leden kunnen het blad maandelijks ontvangen voor € 30 per jaar. Bankrekening giften voor Amnesty International IBAN: NL45 TRIO 0198100000 BIC(SWIFT): TRIONL2U t.n.v. Amnesty International‚ Amsterdam Advertentie-acquisitie YUNO‚ Henriëtte Tomassen‚ info@yuno.nu Prepress en druk Senefelder Misset‚ Doetinchem Distributie Sandd‚ Apeldoorn‚ info@sandd.nl ISSN 0165-4241 Verhuizing? Nieuw lid? Vragen? amnesty.nl/service Reageren op artikelen? wordtvervolgd@amnesty.nl
Het werk van Amnesty International wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van:
Wordt Vervolgd
WV_NR12_2018#3.indd 2
Om menselijk leed te voelen, hebben we verhalen met details nodig
PEFC/30-31-151
De Amsterdamse organisatie United for Intercultural Action registreert sinds 1993 alle vluchtelingen die in of op weg naar Europa omkwamen. Er zijn inmiddels 35.597 doden geregistreerd, allemaal staan ze op de hekken in Leeuwarden. Eerder hingen de lijsten in New York, Milaan, Berlijn en Barcelona. In Liverpool kalkte iemand ‘Invaders’ bij de namen. In Leeuwarden zijn er geen vernielingen. Wel hebben marktgangers bloemen neergelegd. Hoe groot het aantal ook mag zijn, een getal alleen ontmenselijkt de doden erachter. Stalin zei het al: ‘Eén dode is een tragiek. Een miljoen doden is een statistiek.’ We hebben verhalen met details nodig om menselijk leed daadwerkelijk te voelen. Dat ondervond ook Yara Boff Tonella. Zij is sinds vorig jaar persvoorlichter bij Amnesty en bestookt journalisten dagelijks met de vreselijkste verhalen over dodelijk geweld in Nicaragua, homofobie in Tanzania of repressie in China. Maar het persbericht dat ze eind oktober verzond, raakte haar persoonlijk. Kort ervoor werd Jair Bolsonaro verkozen tot president van Brazilië. Yara’s vader, een dissident tijdens het militaire regime (1964-1985), en halfzusje wonen in het zuiden van het land en voelen zich direct bedreigd. Bolsonaro heeft zich hard uitgesproken over oud-dissidenten en ook over homoseksuelen. Yara’s zusje is 15 en twijfelt of ze misschien op vrouwen valt. Hun verdriet is voelbaar in het prachtige verhaal dat Yara schreef op pagina 24. Terwijl ik in Leeuwarden naar de lijst met namen luister, ben ik soms even afgeleid. Misschien is dat onvermijdelijk. Dan zegt een spreker dat op 3 juni een Syrisch gezin bij de Turkse kust is gevonden. De vijf kinderen, tussen de 3 en 13 jaar oud, waren allemaal dood. Alleen de ouders konden gered worden. Arend Hulshof hoofdredacteur
PEFC gecertificeerd Dit hout komt uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen www.pefcnederland.nl
© JITSKE SCHOLS
Wordt Vervolgd wordt verpakt in recyclebaar polyetheen (PE) kunstfolie waaruit bij verbranding geen giftige stoffen vrijkomen.
Het is zaterdagmiddag en het miezert. Op 10 november sta ik met tien anderen op een marktje in Leeuwarden. Een voor een lezen we de namen voor van dit jaar overleden vluchtelingen die hun heil zochten in Europa. In totaal gaat het om 1.944 vluchtelingen – het werkelijke aantal doden is waarschijnlijk hoger. De meeste zijn verdronken, sommige pleegden zelfmoord en twee werden geëlektrocuteerd terwijl ze zich op het dak van een rijdende trein hadden verstopt. Terwijl we voorlezen lopen de meeste marktgangers snel voorbij. Enkele blijven even staan. Een jongen met een zwarte hanenkam luistert vanaf het begin. Hij is duidelijk geraakt. Na afloop, het voorlezen neemt ruim een uur in beslag, blijft hij nog lang hangen en bestudeert de 22 bouwhekken die langs de gracht bij de markt zijn opgesteld met lijsten waar nog veel meer namen op staan.
PS: dit is mijn laatste Wordt Vervolgd. Na acht jaar hoofdredacteurschap sla ik een nieuwe weg in. Het was een voorrecht en het ga u goed!
December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
7
Poetieners
Geboren in het jaar dat Poetin aan de macht kwam
10
Alles delen wat je hebt
10 - In de bijstand en toch alles delen
Amsterdamse biedt shelter aan gevluchte lhbt’ers
18
‘Ik hoor vaak: ach, het is maar een stukje stof’ Masih Alinejad over haar strijd tegen de hoofddoek
22
‘De EU moet Polen en Hongarije in het gareel houden’ Voor / tegen
24 - Het Brazilië van Bolsonaro
24
‘Dit keer raakte het nieuws mij persoonlijk’ Amnesty-voorlichter over de Braziliaanse presidentsverkiezingen
26
Blijer in de bajes
Voor bejaarde vrouwen in Japan is het leven zwaar 26 - Bejaarde Japanse vrouwen in de gevangenis
32
‘Je hebt weinig aan je rechten als je omgeving onleefbaar is’ Filosofe Marjan Slob over de UVRM 2.0
36
‘Achter elke foto draait een film’
De Syrische fotograaf Ameer al-Halbi zet zijn werk voort in Parijs
36 -Syrische fotograaf verwerkt in Parijs zijn trauma
42
Amnesty in 2018
4-8 Kort 9&16&41 Columns 17&35 Cultuur 45 Nazarski 46 Steen 47 Vrij! WV_NR12_2018#3.indd 3
21-11-18 13:34
De nieuwe Londenaren You know you’re British and you’re gonna behave British. Het had in huize Ogunmokun op een tegeltje kunnen staan. Moeder Adebimpe kwam eind jaren tachtig vanuit Nigeria voor haar opleiding naar Londen en zweert sindsdien bij alles wat Brits is. Volgens haar zonen, Michael en Joe, is het haar lijfspreuk. Ze geeft hun een gedegen Britse opvoeding en wil dat ze, ondanks het feit dat er discriminatie is, volwaardig meedoen in de samenleving. Fotograaf Chris Steele-Perkins, kind van een Britse vader en een Birmese moeder, fotografeerde de afgelopen jaren honderden Londense gezinnen, afkomstig uit alle delen van de wereld. In Londen wonen volgens de VN meer dan tweehonderd nationaliteiten. Nu de Brexit eraan komt, is het volgens SteelePerkins echter een stuk lastiger om de mensen voor de camera te krijgen. Ze zijn meer terughoudend en geven zichzelf minder snel bloot. ‘Mensen hebben tegenwoordig het gevoel dat er meer op ze wordt gelet.’ Carolien Cuypers © Chris Steele-Perkins/Magnum
WV_NR12_2018#3.indd 4
21-11-18 13:34
WV_NR12_2018#3.indd 5
21-11-18 13:34
Kort
Thaise rap tegen militaire junta grote hit
De Thaise rapgroep Rap Against Dictatorship heeft veel succes met het nummer ‘Prathet Ku Me’ (Wat mijn land heeft). Daarin keren de rappers zich tegen de mensenrechtenschendingen in Thailand en tegen premier Prayuth Chan-Ocha. Sinds Prayuth in 2014 door een militaire coup aan de macht kwam, is er in hoog tempo wetgeving aangenomen die de vrijheid van meningsuiting inperkt. Ook zijn er de afgelopen jaren honderden activisten opgepakt. De videoclip is inmiddels ruim 34 miljoen keer bekeken op YouTube. De Thaise politicoloog Thitinan Pongsudhirak vertelt aan CNN dat het nummer zo’n ongekende hit is omdat de rappers er goed in slagen om de opgekropte angst en woede te vertolken die onder de bevolking heerst. Veel burgers zijn boos over de corruptie en het gebrek aan democratie in hun land. Als reactie heeft het regime een eigen nummer uitgebracht, ‘Thailand 4.0’, waarin wordt opgeroepen tot samenwerking. De overheidsrap kan de meeste Thaise hiphopfans echter niet bekoren.
Vluchtelingen in Griekse kampen gaan de vierde winter in
Lynchpartijen door nepnieuws Nepnieuws kan dodelijk zijn. In India zijn het afgelopen jaar meer dan dertig mensen gelyncht door woedende menigten, opgehitst door appjes over kinderontvoerders. Het bedrijf achter WhatsApp zet nu straattheater in om de bevolking voor te lichten over de gevaren van onjuiste informatie.
Weinig kritiek op SaudiArabië bij mensenrechtenexamen
Wordt Vervolgd
WV_NR12_2018#3.indd 6
Je zou denken dat Saudi-Arabië met knikkende knieën afreist naar de zogeheten Universal Periodic Review (UPR), het mensenrechtenexamen dat alle VN-lidstaten eens in de vijf jaar moeten afleggen. Gelet op de moord op Jamal Khashoggi, de ondergeschikte positie van Saudische vrouwen, de gruwelijke oorlogsmisdrijven in Jemen, en de vele activisten die onterecht vastzitten, heeft het land een slechte reputatie. In de praktijk viel de kritiek tijdens de UPR van Saudi-Arabië begin november enorm mee. Van de 96 landen die het
6
Kinderen die zelfmoord willen plegen, toenemend seksueel en fysiek geweld en geen uitzicht op een beter bestaan. In de vluchtelingenkampen op de Griekse eilanden leven meer dan 19 duizend mensen in verschrikkelijke omstandigheden. En het wordt nog erger met alweer de vierde winter voor de deur. Amnesty is samen met een aantal andere organisaties, waaronder De Goede Zaak en We gaan ze halen, een petitie gestart waarin ze de Nederlandse regering oproept duizend mensen van de Griekse eilanden hierheen te halen. Portugal zegde einde oktober 2018 al toe duizend mensen over te nemen en gaf hiermee het goede voorbeeld. Teken de petitie op www.kijknietweg.nl
woord namen in de VN-Mensenrechtenraad, waren er maar liefst 75 positief over de Saudische autoriteiten. Pakistan, Venezuela en Maleisië prezen de toename van vrouwenrechten en Jordanië, Bahrein en China zwaaiden Saudi-Arabië lof toe voor de armoedebestrijding en anticorruptiemaatregelen. De positieve beoordelingen van deze landen zijn niet gespeend van eigenbelang: op het moment dat zij zelf hun mensenrechtenexamen moeten afleggen, kunnen zij zonder twijfel rekenen op een goed rapport van de Saudiërs.
December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
Coververhaal
‘Ze willen ons laten denken dat alle Amerikanen ons haten. Maar op Instagram zei een meisje dat de mensen er superaardig waren’
Coverbeeld: © Davide Monteleone
Dat leek Lera, het meisje met de ijsblauwe wolvenblik hierboven, ook wel wat. Ze woont in Khimki, vlak bij Moskou, en is vastbesloten een beroemd actrice te worden. Wat ze vindt van de verkiezingen? ‘Best wel nutteloos. Mijn stem gaat toch niks veranderen.’ Daar heeft ze wel goed over nagedacht: ‘We hebben een soort politieke kaste en die lui zullen niet aftreden voor ze doodgaan.’ Lera, voluit Valeria, weet dondersgoed hoe het ook anders kan: ‘In Amerika wisselen ze elke zes jaar of zo van leider. Maar hier voegen ze gewoon een regel toe aan de Grondwet en dan blijft hij aan de macht.’ Niet dat dat betekent dat ze niet van haar land houdt. ‘Zeker wel, alleen niet vanwege de politiek.’ Ze is nieuwsgierig naar andere landen en gelooft er niets van dat Amerikanen alle Russen haten. ‘Ik volg een paar mensen op Instagram die de hele wereld over reizen, en een meisje dat in Amerika was geweest zei dat de mensen daar superaardig tegen haar waren.’ Defaitisme gecombineerd met een sterke vaderlandsliefde en een volkomen open blik naar buiten, dat karakteriseert de Poetieners. Hoe lang zal hun president het nog kunnen volhouden? Padu Boerstra
Je bent jong, en je wilt van alles. Je bent Russisch. Je krijgt al je informatie via je mobieltje. Je houdt van The Doors, Lil Peep, G-Eazy, Gorillaz, Evanescence, of van rock en hiphop in je moerstaal als Splean en Scriptonite. Je leest De Hobbit van Tolkien, Bukowski, De stille Don van Michail Sjolochov, Chuck Palahniuk of Dostojevski. Of je leest nooit. Je favoriete series zijn Game of Thrones, Girls, of het hilarische Vosmidesyatye. En – het is maart 2018 – je mag voor het eerst in je leven stemmen. The Economist noemde ze de Puteens – Poetieners: Russische jongeren die zijn geboren in 2000, het jaar dat Poetin aan de macht kwam. Ze hebben nooit een andere leider gekend. En nu mogen ze dus naar de stembus. Wat doet dat met ze? Wat zijn hun toekomstdromen? Hoe kijken ze naar de rest van de wereld? Met die vragen gingen journalist Noah Sneider en fotograaf David Monteleone op pad, dwars door Rusland. Van tevoren hadden ze via sociale media contact gelegd met jongeren. Die, toegegeven, vaak vooral interesse hadden om mee te werken omdat ze er een mooi fotoportret van zichzelf aan zouden overhouden.
Wordt Vervolgd
WV_NR12_2018#3.indd 7
7
December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
Kort
De Oekraïense filmregisseur Oleg Sentsov krijgt dit jaar de Sacharov-prijs, een onderscheiding die het Europees Parlement jaarlijks uitreikt aan mensen die veel betekend hebben voor de mensenrechten. De kans dat Sentsov, die felle kritiek leverde op de Russische annexatie van de Krim, de prijs op 12 december in ontvangst kan nemen is klein. In 2015 veroordeelde een militaire rechtbank hem in een oneerlijk proces tot twintig jaar cel.
‘Suu Kyi slachtoffer van samenzwering’ Taart Homo’s weigeren mag niet, maar een banketbakker hoeft geen taart te maken met een boodschap waarmee hij het oneens is, vindt het Britse Hooggerechtshof. Een christelijke bakker weigerde de tekst ‘steun het homohuwelijk’.
De pen van Zunar
Wordt Vervolgd
WV_NR12_2018#3.indd 8
8
Internationaal mag Aung San Suu Kyi’s populariteit dan snel afbrokkelen omdat ze geen stelling neemt tegen de wreedheden van het leger tegen de Rohingya, in eigen land kan ze nog altijd op steun rekenen. Volgens de Myanmarese staatssecretaris van informatie, Aung Hla Tun, zorgt Amnesty’s beslissing van november om Aung San Suu Kyi haar Ambassador of Conscience Award te laten inleveren, er bijvoorbeeld voor dat ‘de mensen alleen maar meer van haar gaan houden’. Eerder dit jaar raakte Aung San Suu Kyi ook al het ereburgerschap van Canada en de Elie Wiesel Award van het Amerikaanse Holocaust-museum kwijt. Een woordvoerder van haar partij, de Nationale Liga voor Democratie, spreekt van een samenzwering: ‘Al deze organisaties werken voor de Bengalen.’ De Rohingyamoslims worden in Myanmar vaak denigrerend Bengalen genoemd. Met die term wordt ten onrechte gesuggereerd dat ze illegale immigranten zijn.
De Maleisische cartoonist Zunar maakte speciaal voor Wordt Vervolgd de prent hiernaast. Zunar werd in 2015 aangeklaagd wegens opruiing. Aanleiding waren enkele tweets en cartoons die hij maakte. Eind juli werden al deze aanklachten ingetrokken. Daarvoor werd ook al het reisverbod ingetrokken dat sinds 2016 tegen hem van kracht was. In november bracht Zulkiflee Anwar Ulhaque (zijn echte naam) een bezoek aan het Amnesty-kantoor in Amsterdam. Dat deed hij mede als dank aan de duizenden mensen die tijdens Amnesty’s Schrijfmarathon 2015 brieven voor hem schreven. Daarin riepen zij toenmalig premier Ruzak op de aanklachten tegen hem in te trekken. Mede dankzij deze aandacht voor de zaak werd het reisverbod ingetrokken. Op 10 december vinden opnieuw wereldwijd schrijfacties plaats voor gevangen en bedreigde activisten. Meedoen? www.writeforrights.nl December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
© JITSKE SCHOLS
Sacharovprijs voor gevangen filmmaker
© JITSKE SCHOLS
GRUNBERG
Geen broeders maar vijanden
WV_NR12_2018#3.indd 9
Het ideaal dat mensen, ongeacht hun nationaliteit, religie, ras, geslacht et cetera, niet wezenlijk van elkaar verschillen is in ongerede geraakt. Of dat vroeger beter was is de vraag, maar humanisten, en in de tweede helft van de twintigste eeuw ook wat christenen, beleden dat ideaal op zijn minst met de mond. Wie nu verkondigt dat alle mensen broeders zullen worden moet op zijn best op een meewarige blik rekenen. Begrijpelijk, wereldvrede is ver weg. De gedachte dat vrede, hoe onvolmaakt ook, te verkiezen is boven oorlog wordt in sommige kringen als gezeur of zelfs als chantage afgedaan. Zij die erop wijzen dat het opmerkelijk is dat er sinds 1945 geen oorlog in West-Europa is gevoerd lijken naïef of ouderwets te zijn. Historisch besef is in sommige kringen een anachronisme geworden. Cultuur, zo wordt gezegd, is doorslaggevend. Vanuit die gedachte is het niet ver naar de opvatting dat de ene cultuur beter is dan de andere. Wie tot cultuur A behoort is wezenlijk anders dan zij die tot cultuur B behoren, alleen daarom al zijn mensen geen broeders maar vijanden. Want cultuur A wil cultuur B overheersen en vice versa. Nu denk ik dat cultuur inderdaad doorslaggevend is; mensen zijn cultuurproducten, er is niet veel ‘natuurlijk’ aan een mens. Ja, bijvoorbeeld de manier waarop wij voedsel verteren, dat staat los van cultuur, vrijwel al het andere is door cultuur bepaald. Hoe wij spreken, denken, dansen et cetera. Nu is cultuur natuurlijk niet door buitenaardse wezens aan ons opgelegd. Mensen maken cultuur en worden erdoor bepaald. Het individu echter kan moeilijk zeggen: ik en mijn voorouders zijn verantwoordelijk voor ‘mijn’ cultuur. Want de ene cultuur is niet strikt gescheiden van de andere. De geschiedenis van de mensheid bestaat niet alleen uit moordpartijen, maar ook uit volksverhuizingen. Elke cultuur is multicultureel, al voelt dat misschien niet zo. Dat wij
9
dat niet altijd beseffen is eveneens te wijten aan gebrekkig historisch besef. Cultuur is doorgaans levend, en levend wil zeggen veranderlijk. Versteende cultuur is dode cultuur. Cultuur kan ontaarden in cultuuroorlogen. In de VS zijn cultuuroorlogen over abortus gevoerd, die oorlog woekert nog voort, in Nederland gaat de cultuuroorlog al enige tijd over Zwarte Piet. Waar cultuuroorlogen worden gevoerd, zo blijkt al uit bovengenoemde voorbeelden, wordt cultuur gepolitiseerd. Een deel van rechts Nederland lijkt op-
Hoe wij voedsel verteren, staat los van cultuur. Vrijwel al het andere wat we doen is cultureel bepaald recht te geloven dat Nederlandse cultuur nauwelijks meer is dan Zwarte Piet (en Sinterklaas), misschien aangevuld met de opvatting dat ware Nederlanders wit en geseculariseerd zijn. Secularisatie in Nederland betekent: geen historisch besef hebben. Cultuur is zo complex en divers en multicultureel dat radicale identificatie met één cultuur hachelijk is. Cultuuroorlogen zijn feitelijk godsdienstoorlogen, al doen veel deelnemers het zonder God, en weten ze ook vrijwel niets over de godsdienst (cultuur) die ze zo hartstochtelijk verdedigen. Arnon Grunberg
December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
Kom maar bij mij
Zelf moet ze rondkomen van de bijstand, maar het weinige beetje dat Carla Pieters heeft deelt ze met de lhbt-vluchtelingen die ze opneemt. Het zijn jongens die een leven vol pesterijen en bedreigingen hebben gekend. Of die verstoten zijn door hun familie. Bij Carla in huis kunnen ze weer gaan leven.
Tekst: Paul Teunissen Fotografie: Anoek Steketee
Wordt Vervolgd
WV_NR12_2018#3.indd 10
10
December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
I
n de kleine woonkamer staat de koffer van een Libanese jongen die vorige week een nacht bij haar sliep. Ze hadden Carla Pieters gebeld of het kon. Natuurlijk kon het. Een collega van Stichting Secret Garden, die hulp biedt aan lhbtvluchtelingen, bracht de jongen van het vliegveld naar haar. Ze omhelsde hem, zoals ze dat altijd doet. Soms voelt ze het lichaam van de ander verstarren. Vaker
Wordt Vervolgd
WV_NR12_2018#3.indd 11
voelt ze de hunkering om eindelijk door een ander te worden vastgehouden. De meesten hebben een leven vol pesterijen en bedreigingen gekend. Tientallen vluchtelingen vertelden het haar. De eerste vierentwintig uur slapen ze. Daarna komen ze even wat eten en slapen ze verder. De derde dag gaan ze praten. De Libanees reisde de volgende dag naar het aanmeldcentrum in Ter Apel, in
11
het besef dat er in dit vreemde land een paar mensen zijn die om hem geven. Hij, de homo In de achterkamer klinkt het gerommel van Sami, een 34-jarige JordaniĂŤr die al bijna twee jaar bij haar woont. Ze hebben de laatste tijd veel aanvaringen. Zijn aanvraag is meerdere keren afgewezen. Misschien moet hij terug naar JordaniĂŤ. December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
© KRZYSZTOF KUCZYK
‘De EU moet Polen en Hongarije in het gareel houden’
Tekst: Manon Stravens
VOOR
De rechtsstaat onder controle ‘De Poolse regering probeert de rechtspraak steeds meer in haar macht te krijgen. Met het benoemen van bevriende rechters in het Grondwettelijke Hof, de Poolse Raad voor de Rechtspraak en de lagere rechtbanken, en met de gedwongen pensionering en vervanging van rechters van het Poolse Hooggerechtshof. De opzet van een orgaan dat straks rechters en advocaten kan aanklagen, en zelfs voormalige vonnissen kan vernietigen, is nooit eerder in onze geschiedenis vertoond.’ Polen ondermijnt de fundamenten van de EU ‘Polen heeft de wetswijzigingen zo snel doorgevoerd dat Poolse analisten niet de tijd hadden de gevolgen te doorgronden. Met deze systematische aanvallen op de rechtsstaat ondermijnt het land de fundamentele waarden van de EU: democratie, onafhankelijke rechtspraak en mensenrechten. Net als Hongarije heeft Polen een gevaarlijke agenda. Die regeringen willen de EU van binnenuit naar hun hand zetten.’
Draginja Nadazdin directeur Amnesty Polen
Verzet en dialoog halen weinig uit ‘De EU moet, bij machte van lidstaten, de Europese Commissie en het Hof van Justitie in Luxemburg, uitgesproken en consequent reageren, op basis van grondig onderzoek. Dat gebeurt niet. Lidstaten spreken zich nauwelijks uit en er is geen “early warning”-systeem. Maatschappelijk verzet, internationale druk en dialoog hebben tot nu toe weinig uitgehaald. De regering geeft geen duimbreed toe.’ Open uitnodiging aan andere landen ‘Amnesty riep in 2016 al op tot het inzetten van artikel 7 van het EUverdrag, een strafmaatregel die Polen uiteindelijk zijn stemrecht in de Europese Raad kan ontnemen. Het is een van de machtigste instrumenten, bedoeld om lidstaten te houden aan de voorwaarden waarvoor zij bij toetreding hebben getekend. De artikel 7-procedure is eind 2017 eindelijk ingezet. Maar er is wel te lang mee gewacht, net als bij Hongarije. Dat is een verkeerd signaal en een open uitnodiging aan andere landen om ook een eigen draai te geven aan die fundamentele waarden. Het is namelijk heel comfortabel om de rechtspraak in je macht te hebben.’
Wordt Vervolgd
WV_NR12_2018#3.indd 22
22
December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
Wat moet de Europese Unie met lidstaten als Polen en Hongarije, die hun rechtsstaat aanvallen? Aanpakken met harde sancties, vindt directeur Draginja Nadazdin van Amnesty Polen. Hoogleraar Monica Claes zegt echter dat sancties juist afstotend zullen werken. ‘In Hongarije wordt een onwelgevallige EU-maatregel vaak gepresenteerd als wraak.’
De publieke opinie bespeeld ‘Met zware strafmaatregelen kan de EU wetswijzigingen in lidstaten niet terugdraaien. Zo zal het ontnemen van stemrecht in de Europese Raad de benoeming van regeringsgezinde rechters in Polen of Hongarije niet tegenhouden. In die landen, waar de publieke opinie wordt bespeeld, zal het afstotend werken. Zo presenteert premier Orbán een onwelgevallige EU-maatregel als een straf voor het strenge vluchtelingenbeleid.’ Voorzichtige lijn ‘De problemen in landen als Polen en Hongarije zijn enorm. Behalve dat de rechtsstaat wordt bedreigd, staan ook de academische vrijheid en persvrijheid onder grote druk. De EU moet er iets mee, maar wat? Ik ben voor een voorzichtige lijn, gericht op het herstel van de rechtsstaat en op het voorkomen dat andere landen dezelfde weg inslaan.’ Steun tegenkrachten ‘Democratie is moeilijk af te dwingen. Democratische waarden moeten ingebakken zijn in de cultuur van beleidsmakers, van gezagsdragers, maar ook van burgers. Niet alles is mis in landen als Polen en Hongarije. Er bestaat een levendige oppositie. Die krachten kunnen we ondersteunen, in plaats van meteen de zwaarste middelen in te zetten.’
Monica Claes hoogleraar European and Comparative Constitutional Law, Universiteit Maastricht
Geen wortel ‘Misschien is de veranderingskracht van de EU wel beperkter dan we denken. Lang dachten we dat we landen konden laten plooien naar westerse waarden. Landen mochten toetreden op voorwaarde dat ze van alles veranderden. Maar die wortel, het lidmaatschap met alle bijkomende voordelen, is er nu niet meer.’ Geen zwakte tonen ‘De artikel 7-procedure is al begonnen, we moeten nog zien of er voldoende steun zal zijn. Het is wel zaak dat de EU dit nu tot het einde toe doorzet, om geen zwakte te laten zien. De enige keer dat de EU artikel 7 wilde inzetten, met de regeringsdeelname van de extreemrechtse FPÖ in Oostenrijk, liep het met een sisser af. De EU trok het uiteindelijk in.’
TEGEN
Wordt Vervolgd
WV_NR12_2018#3.indd 23
23
December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
Het jaar in vogelvlucht Ook in 2018 voerde Amnesty weer honderden acties voor gewetensgevangenen en tegen onrecht. Een kleine greep uit de wapenfeiten. Illustraties: Odilo Girod
Toeteren tegen Saudi-Arabië Op 4 oktober houdt de Saudische ambassade op de nationale feestdag haar jaarlijkse receptie in het Scheveningse Kurhaus. Helemaal geen reden voor een feestje, meent Amnesty, want er vinden verschrikkelijke mensenrechtenschendingen plaats in het land. En zo is er op enkele meters van de entree van het Kurhaus een luidruchtige demonstratie voor de vrijlating van Saudische vrouwenrechtenactivisten. ‘Toeter mee’, is het thema van deze via livestream te volgen actie: op Facebook wordt opgeroepen de actie te liken, en bij elke nieuwe like wordt er hard getoeterd. Het blijft nog lang onrustig bij het Kurhaus.
Wordt Vervolgd
WV_NR12_2018#3.indd 42
Vrijlating Taner Kılıç Op 15 augustus wordt Taner Kılıç, oud-voorzitter van Amnesty Turkije, na meer dan veertien maanden gevangenschap vrijgelaten door de Turkse autoriteiten. Kılıç is in juni 2017 gearresteerd op verdenking van betrokkenheid bij de mislukte coup tegen de Turkse regering een jaar eerder. Amnesty voert intensief campagne voor hem en de ‘Istanbul 10’, onder wie ook directeur van Amnesty Turkije İdil Eser. Allen worden ervan beschuldigd lid te zijn van een terroristische organisatie. Amnesty heeft dit altijd ontkend en benadrukt dat deze activisten juist vreedzaam opkomen voor de mensenrechten in hun land. Vanuit zijn cel stuurt Kılıç een handgeschreven brief naar het kantoor in Amsterdam. ‘Ik heb honderden prachtige kaarten en brieven uit Nederland ontvangen in mijn gevangenis’, schrijft hij. ‘Ik wil iedereen persoonlijk bedanken, maar weet dat dat niet mogelijk is. Daarom stuur ik mijn dank en groeten naar jullie via Amnesty Nederland.’ Overigens komt de aanklacht tegen Kılıç met zijn vrijlating niet te vervallen. Hij kan nog tot vijftien jaar gevangenisstraf worden veroordeeld.
42
December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
Sleepwet Op 21 maart is het referendum over de Sleepwet (voluit: Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, Wiv). Door de Wiv kan op grote schaal digitale communicatie van burgers worden onderschept. Voorafgaand aan het referendum roept Amnesty op om tegen de wet te stemmen, vanwege de te grote inbreuk op het recht op privacy en het ontbreken van onafhankelijk, rechterlijk toezicht. Als uit de uitslag blijkt dat een meerderheid van 49,44 procent tegen de invoering van de wet is (46,53 procent was voor), dringt Amnesty er bij de regering op aan om recht te doen aan die tegenstem en de wet op een aantal essentiële punten aan te passen. De organisatie wil een wet die onze veiligheid én onze privacy beschermt. Het kabinet besluit op 6 april enkele kleine wijzigingen in de wet aan te brengen. Die aanpassingen komen niet in de buurt van de waarborgen die Amnesty voorstelt. Afghanistan ‘Spreek je uit tegen uitzettingen van Afghaanse vluchtelingen.’ Met deze oproep spraken Amnesty en andere organisaties gemeenteraden aan op hun zorgplicht voor inwoners binnen de gemeentegrens, zoals bewoners van azielzoekerscentra en uitgeprocedeerde asielzoekers. Afghaanse vluchtelingen hebben geen recht meer op asiel en worden teruggestuurd, terwijl het in het land nog verre van veilig is. Volgens de Global Peace Index is Afghanistan na Syrië het gewelddadigste land ter wereld. In Nederland leven naar schatting drieduizend Afghaanse asielzoekers, onder wie tientallen gezinnen met minderjarige kinderen.
Wordt Vervolgd
WV_NR12_2018#3.indd 43
Steeds meer organisaties sluiten zich aan bij Amnesty, VluchtelingenWerk Nederland, Oxfam Novib en Defence for Children: op een gegeven moment bestaat de groep uit twaalf organisaties. Ze zorgen dat er een campagnevideo en een petitie komen. Ruim 86 duizend handtekeningen worden verzameld. Op 11 juli maakt staatssecretaris Harbers bekend het asielbeleid voor Afghaanse vluchtelingen ongewijzigd te laten, wat inhoudt dat zij geen recht op asiel hebben en zullen worden teruggestuurd. ⓿
December 2018 - januari 2019
21-11-18 13:34
‘Wordt Vervolgd heeft veel stevig gedocumenteerde, kritische achtergrondverhalen. Het blad is naar eigen zeggen volledig journalistiek onafhankelijk. En zo oogt het ook.’ NRC Handelsblad over Wordt Vervolgd
Maandelijks de beste mensenrechtenverhalen en -fotografie: Wordt Vervolgd is het enige journalistiek onafhankelijke mensenrechtenmagazine in Nederland. Al vijftig jaar biedt het blad verdieping en laat het zien hoe belangrijk het werk van activisten is. Met een abonnement op Wordt Vervolgd steunt u het werk van Amnesty International. Word vandaag nog abonnee! U krijgt de dichtbundel Het boek van wondere dingen cadeau. Ga naar www.amnesty.nl/abo of stuur de antwoordkaart op.
Wordt Vervolgd. Recht van Spreken
WV_NR12_2018#3.indd 48
21-11-18 13:34