Охридски легенди Од културната ризница на нашиот Охрид
Варошката старозаманска песна Владо Жура публицист
'Н
ие Македонците немаме пирамиди и сфинги, нашата татковина не е украсена со палати и материјални споменици, но има нешто што ниту вековите, ниту природните стихии, ниту демонската рака на душманите и насилниците не можат да го разурнат....Таа нескршлива сила е изразена во единствениот паметник- народната песна, најбогато и најценето наследство што ни останало од минатото на Македонецот, сочувано до ден денес...' Така стои запишано во една книшка објавена во првите децении на минатото столетие во која се мелографирани дваесетина песни, претежно староградски охридски Варошки песни , кои и ден денес пленуваат со својата музикалност- игрив валс , со својата свежина и покрај напластената патина од век и половина, но и зара-
18
ди содржината на текстот - вистинска историја за живеачката тогашна со сите свои елементи : воспитанието, обичаите, поткупливоста на власта.... Кога настанале овие чудесни ариети, што ги инспирирало нивните автори....и кои биле актерите кои се опеани во нив, ќе се потрудиме да проникнеме во нивната историја, но се разбира чекор по чекор. Како типичен пример за времето и условите во кои настанале овие се уште ненадминатите напеви , вниманието ќе го насочиме кон една од нив, онаа за прекрасната мома по име Деспина , нејзиниот лик и нејзината судбина воспеана во песната
'' Голема риџа ти чинам ...'' Песната претставува вистински бесценет бисер меѓу скапоценостите во ризницата на охридската староградска песна за што е заслужна ритмиката, игривоста по тогашен европејски терк - валс , за разлика од другите чалгаџиски песни од тоа време....но своја посебна заслуга има текстот пред се, вистинска риница за поимањето на животот во едно време од многувековниот живот на нашиот Охрид. Песната за Д е с п и н а , покрај и низа песни од тоа и малку подоцнежно време, е песна врз која ниту по цело едно столетие и половина , не успеал да се напласти ни најмал слој прашина на заборавот , туку напротив и ден денешен да звучи се уште свежо и примамливо , подеднакво и за повозрасните , но и за младите наши поколенија не само во Охрид , ами и на многу поширок простор. А времето во кое блеснала оваа прекрасна песна била половината на деветнаесеттиот век, времето на подемот и потполниот економски и културен процут на Охрид , времето на себеосознавањето, народното будење, преродбенското движење, времето кога охриѓаните низ трговските врски со Дубровник, Анкона, Трст, Виена, Лајпциг, Одеса и серкако Солун и Цариград стекнувале нови поимања за животот и со тоа граделе нови односи кон секојдневната живеачка. Тоа е период кога 'ртеле чувствата за слобода, задоволство, среќа и се' поголема еманципираност на жената.(1) Ете, токму тогаш, на многумина од охридските ергени окото им се запиралона преубавата Д е с п и н а , која како повозрасна ученичка, катадневно минувала по улиците варошки , враќајќи се од училиште со своите сокласнички .... Кога стасала за мажење ја побарале од род богат, арно ама младата убавица своето срце му го ветила веќе на друг. Сторија позната, речиси банална. Но, што е она што ја прави оваа прекрасна песна мало ремек дело на охридското трубадурство ? Покрај чудесната мелодија , рековме и денесенес мошне омилен игрив валс, по западноевропејски терк, но преплетен со карактеристичен македонски мелос, вредноста е пред се' во содржината на текстот.