Zapošljavanje mladih na lokalnom nivou - analiza lokalnih strateških planova i rezultati istraživanja stavova i mišljenja mladih

11 3

Omladinska politika predstavlja set javnih politika, mjera i aktivnosti, kojima se radi na obezbjeđivanju boljih uslova za život mladih u zajednici. Zakonom o mladima, svaka opština u Crnoj Gori je u obavezi da jednom u dvije godine usvoji Lokalni akcioni plan za mlade (LAPM), koji sadrži mjere i aktivnosti omladinske politike na lokalnom nivou, radi ostvarivanja interesa i prava mladih.

Prema istraživanju koje smo u okviru procesa kreiranja ovog Vodiča realizovali (za period od novembra 2018. godine do novembra 2019. godine) utvrdili smo da primjenjivanje standarda u javnom konsultovanju varira od opštine do opštine. Svim opštinama (Prijestonici Cetinje i Glavnom gradu), proslijedili smo zahtjeve za slobodan pristup informacijama, putem kojih smo zatražili odgovore na pitanja koja se odnose na proces kreiranja lokalnih akcionih planova za mlade (proces izbora članova/ca radnih grupa za izradu, sprovođenje konsultacija u pripremnoj fazi izrade dokumenta), kao i sprovedenim aktivnostima u oblasti zapošljavanja mladih na lokalnom nivou.

Osam crnogorskih opština nije dostavilo odgovore na naš zahtjev za slobodan pristup informacijama, što takođe predstavlja određeni pokazatelj nivoa na kojem se nalazi saradnja lokalnih uprava sa nevladinim organizacijama. Kvalitet dostavljenih odgovora je varirao u odnosu na svaku opštinu, što je pokazatelj da ne postoje jasno usvojena pravila i standardi u praćenju realizacije i evaluaciji lokalnih akcionih planova za mlade.

U nastavku predstavljamo rezultate do kojih smo došli.

3.1. Da li je lokalna uprava usvojila Lokalni akcioni plan za mlade (LAPM), u skladu sa Zakonom o mladima?

U navedenom periodu, veliki broj lokalnih uprava bile su u fazi kreiranja akcionih planova, dok tri Opštine nijesu usvojile dvogodišnje planove. Od ukupno 16 opština koje su dostavile odgovore na zahtjeve za slobodan pristup informacijama, šest opština je u fazi kreiranja akcionog plana, dok je njih deset usvojilo iste.

3.2. Da li je lokalna uprava objavila poziv za izbor članova/ca Radne grupe za izradu aktuelnog LAPM-a i ko su bili članovi/ce?

Većina Opština je u procesu kreiranja lokalnih akcionih planova formirala radne grupe. Članovi/ ce radne grupe su često bili predstavnici/ce obrazovnih i zdravstvenih institucija, nevladinih organizacija, lokalnih kancelarija Zavoda za zapošljavanje Crne Gore (ZZZCG), institucija iz kulture, odjeljenja bezbjednosti, turističkih organizacija, organa lokalne uprave i dr.

Radne grupe u svim Opštinama formira predsjednik Opštine, a na osnovu podataka koje mu dostavi nadležni sekretarijat za pitanja omladinske politike. Većina opština je na osnovu Zakona o mladima i Statuta objavilo javne pozive za prijavljivanje zainteresovanih predstavnika institucija i organizacija, međutim ne postoje jasni kriterijumi za izbor članova/ca radnih grupa, kao ni jasna

procedura izbora i imenovanja. Naime, pojedine opštine direktnim dopisima zatraže delegiranje predstavnika određenih institucija u gradu, dok druge objavljuju javne pozive. Tako se u Opštini Bar na posljednjem javnom pozivu za izbor članova/ca radne grupe za izradu LAPM-a nije prijavio nijedan predstavnik NVO. U Opštini Pljevlja nije objavljen javni poziv, već je nadležni sekretarijat u direktnoj komunikaciji sa predstavnicima različitih oblasti donio odluku o formiranju radne grupe. U nekoliko Opština postoje primjeri konkretnije saradnje sa nevladinim organizacijama. Opštine i NVO su potpisali sporazume o saradnji prilikom kreiranja lokalnih akcionih planova, što je bio slučaj u Prijestonici Cetinje, Opštini Bijelo Polje i Opštini Kolašin. Prema odgovorima koje smo dobili putem ovog istraživanja, sve navedene gradske uprave su saglasne da je ovaj vid saradnje veoma koristan i doveo je do konkretnijih prijedloga mjera i aktivnosti koje se mogu sprovoditi u cilju poboljšanja položaja mladih.

Svi ovi primjeri iz prakse pokazuju da kvalitet saradnje lokalnih uprava sa NVO, ali i sa drugim institucijama u gradu, varira od opštine do opštine. Dakle, ne postoji standardizovana procedura usvajanja lokalnih akcionih planova za mlade, koja bi podrazumijevala poštovanje određenih kriterijuma i uslova za postizanje kvalitetnijeg okruženja za rad radne grupe.

3.3. Da li je lokalna uprava sprovodila konsultacije u pripremnoj fazi kreiranja LAPM-a ( javne konsultacije, ankete, okrugli stolovi, diskusije i sl.), kako bi dobila konkretne prijedloge od strane mladih i drugih institucija i organizacija koje djeluju u oblasti omladinske politike na lokalnom nivou?

Kao najprisutniji vid ispitivanja trenutnog stanja, potreba i problema mladih, većina opština su se koristile istraživanjem putem anketiranja mladih. Mladi su putem ovih anketa imali priliku da odgovore na pitanja koja se odnose na ključne oblasti za njihov život, a formirane radne grupe su se pozivale na rezultate tih istraživanja. U opštinama koje su uspostavile konkretniju saradnju sa NVO, upravo su te NVO radile na konsultovanju mladih u pripremnoj fazi kreiranja akcionih planova.

Tako je u Prijestonici Cetinje lokalna NVO sprovela istraživanje o položaju, potrebama i problemima mladih, a ti podaci su iskorišćeni prilikom kreiranja akcionog plana. U Bijelom Polju su dvije organizacije pružile podršku tako što su organizovale konsultacije sa mladima. Na Forumu za mlade ove organizacije su ispitale stavove i mišljenja mladih, a putem anketiranja ispitali su 285 mladih iz Bijelog Polja. U Kolašinu je potpisan sporazum o saradnji lokalne uprave sa lokalnom NVO, kojim su uređeni međusobni odnosi, prava i obaveze u procesu kreiranja lokalnog akcionog plana za tu opštinu. Ove lokalne NVO su lokalnim upravama pružile svu neophodnu podršku u prikupljanju informacija, ali i kreiranju samih lokalnih akcionih planova.

Sva tri primjera pokazuju da je saradnja lokalne uprave sa NVO višestruko korisna za sve aktere procesa kreiranja bitnog dokumenta omladinske politike, a posebno u smislu prikupljanja informacija i ostvarivanja direktne komunikacije sa mladima.

Ni ova faza strateškog planiranja u oblasti omladinske politike na lokalnom nivou nije standardizovana. Anketiranje mladih se pojavljuje kao najzastupljeniji vid konsultovanja mladih u početnoj fazi kreiranja dokumenta, što nije dovoljno za uspostavljanje konkretnije saradnje mladih sa lokalnim upravama, odnosno podizanje nivoa učešća mladih u procesima donošenja odluka. Fokus grupe predstavljaju dobar vid prikupljanja informacija, međutim veći broj lokalnih uprava nije sprovodilo ovaj vid konsultovanja.

Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi, Statutima opština, kao i posebnim uredbama i odlukama na lokalnom nivou, sve opštine su u obavezi organizovati javnu raspravu o nacrtu akata od interesa za lokalno stanovništvo. Sve opštine koje su usvojile lokalne akcione planove su sprovele ovaj proces konsultovanja, ali ni to ne predstavlja konkretan kanal za uključivanje mladih u proces donošenja odluka o tome što su prioriteti, problemi i potrebe mladih na lokalnom nivou.

3.4. Da li je lokalna uprava (nadležni sekretarijat za sprovođenje omladinske politike ili druga institucija čiji je osnivač lokalna uprava) realizovala projekte/akcije/inicijative u oblasti zapošljavanja mladih u periodu od 01. novembra 2018. godine do 01. novembra 2019. godine?

Veoma mali broj opština je dostavilo odgovor na ovo pitanje, što ne mora da znači i da se određene aktivnosti nijesu u navedenom periodu i sprovodile. Naime, ako uzmemo u obzir da je većina lokalnih uprava u procesu kreiranja lokalnih akcionih planova, a osam njih nije dostavilo odgovore na naša pitanja, samo deset opština je u navedenom periodu sprovodilo aktivnosti u oblasti zapošljavanja mladih.

Tako je u Opštini Bijelo Polje organizovana tribina o podsticanju mladih na pokretanje sopstvenog biznisa, u saradnji sa lokalnom kancelarijom ZZZCG i Investiciono-razvojnim fondom (IRF). Cilj ove tribine je bilo predstavljanje različitih mehanizama za pokretanje sopstvenog biznisa mladih, kao i razvoj preduzetničkog duha. Opštine na jugu su podržale Coca Cola HBC projekat i radionice na temu osnaživanja preduzetničkog duha mladih. Većina opština je organizovala različite oblike prezentacija, predavanja, radionica i obuka za mlade, a u okviru oblasti zapošljavanja, odnosno preduzetništva i samoinicijative.

3.5. Da li je lokalna uprava realizovala druge projekte/akcije/inicijative u oblasti zapošljavanja mladih, pored aktivnosti iz LAPM-a, a koje biste izdvojili kao uspješnu praksu, odnosno da je njihova realizacija doprinijela povećanju broja zaposlenih mladih u Vašoj Opštini?

Veoma mali broj lokalnih uprava realizuje aktivnosti mimo akcionih planova, a koje se odnose na zapošljavanje mladih. Naime, samo dvije od ukupno 24 opštine su dostavile informacije da su u navedenom periodu realizovale aktivnosti koje bi izdvojili kao uspješne u smislu povećanja broja zaposlenih mladih u njihovim gradovima. Opštine Tivat i Bijelo Polje su organizovale više različitih aktivnosti koje u lokalnim sekretarijatima smatraju bitnim i korisnim za mlade i oblast njihovog zapošljavanja. Naime, u ovim opštinama su organizovane obuke, prezentacije i radionice o različitim programima zapošljavanja mladih. Predstavljeni su programi ZZZCG-a, IRF-a i drugi mehanizmi za zapošljavanje mladih.

3.6. Rezultati Istraživanja o prilikama i preprekama za zapošljavanje mladih na lokalnom nivou u Crnoj Gori

Putem online ankete (upitnika) ispitali smo 253 mlade osobe sa teritorije Crne Gore, starosti od 15 do 30 godina. Istraživanje smo sproveli tokom februara i marta 2020. godine, a cilj istraživanja je bio da se prikupe podaci o stavovima i mišljenjima mladih o procesu zapošljavanja u Crnoj Gori. Mladi su putem odgovaranja na 26 pitanja (polu-otvorenog tipa) pružili uvid u to koje su to glavne prepreke, ali i prilike za mlade kada je riječ o njihovom zapošljavanju, odnosno samozapošljavanju.

Starosna podjela u okviru istraživanja po procentima izgleda ovako: mladi od 15 do 20 godina: 26,6%, mladi od 21 do 25 godina: 37,5% i mladi od 26 do 30 godina: 35,9%. Kada je riječ o nivou obrazovanja, ispitanici su mladi koji su u velikom procentu srednjoškolci: 36,6%, zatim, mladi sa završenim osnovnim studijama; 25,80%, mladi sa specijalističkim studijama 29,70, mladi na doktorskim studijama: 5,20% i mladi bez steknutih diploma: 2,7%.

Kada je riječ o poglavlju ankete koje se odnosilo na podatke o zapošljenju i aspiracijama mladih u tom polju, procenat ispitanika koji je kazao da imaju aktivan radni status je: 35,90%, dok je 20,30% nazapošljeno. Mladi koji su u trenutku sprovođenja istraživanja bili učesnici Programa za stručno osposobljavanje se broje u procentu: 10,90%. Veoma mali procenat ispitanika je kazalo da trenutno aktivno traži posao: 3,1%.

Većina mladih ljudi, a koji su zapošljeni, kazali su da ne rade u svom rodnom gradu: 65,60%, dok je ostatak radno angažovan u gradu prebivališta.

Mladi su stava da su prijateljstva i lična poznanstva ključna u pronalaženju posla i poslovnom angažovanju: 37,50%, zatim partijska pripadnost: 34,40%, a tek onda znanje i iskustvo: 20,30%. Kada biraju posao, mladima su ključni sljedeći faktori - plata: 84,40%, sigurnost posla: 51,60%, dovoljno slobodnog vremena: 31,30%, zatim, mogućnost napredovanja: 29,70%.

Na pitanje koje se odnosi na to koji od navedenih sektora najviše preferiraju, u procesu izbora posla, mladi su naveli da je državni sektor taj koji najviše preferiraju: 36,70%, zatim slijedi privatni sektor: 30,60% i NVO sektor: 28,10%.

Većina ispitanika ne bi bilo spremno da konkuriše za poslove koji su izvan svoje struke: 51,20%, dok bi 32,70% mladih ispitanika konkurisalo za poslove koji nijesu njegovog profila, ali su njegovog nivoa obrazovanja. Mladi koji bi u nedostatku posla konkurisali i za poslove koji zahtijevanju manji obrazovni nivo od kojeg ima su u procentu: 15,10%. Čak 45,30% mladih su kazali da u budućem periodu planiraju da pokrenu sopstveni biznis, 23,40% da ne bi, a 31,30% mladih je kazalo da ne zna odgovor na ovo pitanje. Mladi koji su pozitivno odgovorili na pitanje koje se odnosi na pokretanje sopstvenog biznisa, takođe su kazali da proceduru pokretanja sopstvenog biznisa smatraju prilično rizičnom. Naime, mladi su ocjenom od 1 (malo rizično) do 5 (veoma rizično), najviše puta izabrali ocjenu 3: 36,10%, a zatim ocjenu 4: 34,20%. Glavne prepreke u pokretanju sopstvenog biznisa mladi vide u nedovoljnom broju programa za pružanje podrške mladima da pokrenu sopstveni biznis: 57,80%, zatim, preveliki porezi i doprinosi: 48,40%, te nekreativnost mladih da kreiraju održive ponude na tržištu: 46,90%.

Mladi ispitanici informacije o potencijalnim poslovima na kojima bi mogli da rade najčešće dobijaju uz pomoć prijatelja i po preporuci: 56,30%, zatim putem online medija: 54,70%, putem portala za zapošljavanje: 46,90%, a samo 25% mladih ove informacije dobija putem lokalnih kancelarija ZZZCG.

Većina mladih ispitanika: 51,60% je saglasno da je Program stručnog osposobljavanja nedovoljno adekvatan odgovor na problem velikog procenta nezaposlenih mladih ljudi, dok 31,30% ne zna odgovor na ovo pitanje. Ostatak: 17,20% mladih je stava da je ovaj program adekvatan. Indikativan je podatak da je većina mladih ispitanika, a kada su upitani da ocijene uspješnost ovog programa u slučaju da su bili korisnici istog, kazali u najvećem procentu da ne bi znali ocijeniti njegovu uspješnost, sa čak 60,90%. Takođe, čak 82,50% mladih ispitanika, a koji su kazali da su bili korisnici navedenog programa, upitani da li su promijenili status zaposlenja, odgovorili da nijesu. Ugovor o djelu je, nakon učešća na pomenutom programu, potpisalo 12,50% mladih ispitanika, dok je ugovor za stalno potpisalo samo 5,00%.

Mladi nemaju naviku da za podršku pri zapošljavanju kontaktiraju ZZZCG: 67,20%. Od tog procenta, čak 51,20% mladih nije znalo dati odgovor na pitanje koliko su zadovoljni njihovom uslugom, odnosno, dostupnim programima za zapošljavanje mladih, dok je 20,50% mladih kazalo da nije zadovoljno tom uslugom. Mladi koji su kazali da su izrazito nezadovoljni uslugom i dostupnim programima ove institucije mladima pri zapošljavanju je 15,90%.

Većina mladih je kazalo da nikada nije, a zbog svoje etničke ili nacionalne pripadnosti,

roda, religijskog uvjerenja, seksualne orijentacije, svog invaliditeta ili iz drugih razloga,

bilo diskriminisano prilikom traženja posla: 57,70%, dok je čak 31,10% njih kazalo da su zbog svojih godina često diskriminisani prilikom traženja posla. Mladi koji su kazali da su bili diskriminisani prilikom traženja posla su najčešće diskriminisani zbog svog invaliditeta: 27,80%, zatim zbog svog roda: 21,20%, političke pripadnostI: 20,10%, političke pripadnosti: 15,60% i zbog svoje seksualne orijentacije: 15,30%.

Mladi u najvećem procentu smatraju da bi: 1. dostupnost bespovratnih sredstava za pokretanje sopstvenih biznisa: 54,70%, na lokalnom nivou, najviše doprinijelo smanjenju nezaposlenosti mladih. Zatim slijede: 2. beskamatni krediti za mlade: 40,60%, 3. tehnička podrška lokalne samouprave (prostor, knjigovodstvene usluge i oprema za rad): 37,50% i 4. olakšice za plaćanje gradskih taksi i provizija: 35,90%.

Kada je riječ o obrazovnom sistemu, mladi su stava da su sljedeće metode najkorisnije za povećanje znanja i iskustva potrebnih za zapošljavanje mladih - uvođenje većeg broja predmeta koji nude praktičan rad i praktična znanja: 76,60%, unaprijediti i obrazovanje za tzv. meke vještine (komunikacionih, vještina rješavanja problema i donošenja odluka, vještine izgradnje samopouzdanja): 67,20%, Uvesti redovnije kurseve stranih jezika: 57,80, te unaprijediti znanja za rad na računaru: 45,30%.