Zet mensen weer in beweging

Presentator Bert van Leeuwen strijdt tegen eenzaamheid

Iedereen kan in zijn leven in een situatie terechtkomen dat ie eenzaam is, aldus Bert van Leeuwen, strijder tegen eenzaamheid. Volgens de presentator denkt men bij eenzaamheid al snel aan oude mensen, maar het kan iedereen overkomen. “Er kunnen mensen wegvallen in je leven, er kan iets gebeuren met je werk, er kunnen dingen voorvallen waardoor je je eenzaam voelt. Daarom is het belangrijk om contact te hebben met elkaar.”

Bert van Leeuwen is geboren en getogen in Den Haag en is met name bekend van het tv-programma Het Familiediner van de Evangelische Omroep, waarin hij families na een ruzie weer tot elkaar probeert te brengen. Hij maakt graag programma’s waarbij hij mensen verbindt en in beweging brengt. Een aantal jaren geleden maakte Bert het tv-programma Proef Eenzaamheid en maakte daarmee eenzaamheid meer zichtbaar. In het programma lieten ze mensen met een heel druk sociaal leven ervaren wat eenzaamheid is.

Abstract begrip

“Mede door dat programma realiseerde ik me: iedereen kan in zijn leven in een situatie terechtkomen waarin hij eenzaam is. Ook zag ik dat eenzaamheid een heel abstract begrip is en moeilijk te duiden. De meeste eenzaamheid is toch wel vaak zichtbaar bij mensen die gebrek aan contact hebben. Mensen die elke dag een boodschap gaan doen, want dan kunnen ze in de winkel even een praatje maken met iemand. Mensen die aan het einde van de dag zich realiseren ‘ik heb tegen niemand gepraat vandaag’ en een enorme schreeuwende behoefte daaraan hebben. Iedereen wil gehoord en gezien worden. Iedereen wil een beetje waardering. Als je het idee hebt ‘ik tel niet meer mee’ dan kun je zomaar in een vicieuze cirkel terechtkomen en je gaan afsluiten.”

Geniepig

“Voor het tv-programma over eenzaamheid had ik een gesprek met een vrouw. Ze was eenzaam geworden na het overlijden van haar man en had heel weinig contacten. Zelfs als ze in haar voortuin zat, ging ze met haar rug naar de mensen zitten, omdat ze bang was geworden voor contact. Daarom heb ik weleens tegen mensen gezegd in dat programma: ‘Moet je niet een schop onder je kont krijgen om ook zelf iets te gaan doen?’ Wat ik ook soms deed, was brainstormen met de mensen over wat ze leuk vinden. Ik moedigde hen dan aan iets te ondernemen. Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan als je in die fuik van eenzaamheid zit, dat snap ik ook wel. Maar wat ik wil zeggen, is: het is heel geniepig hoe eenzaamheid in je leven kan sluipen en gewoon heel veel kapot maakt.”

Eigen moeder

“Het meest sprekende voorbeeld van eenzaamheid voor mij was toen mijn vader een aantal jaren geleden overleed. Mijn ouders waren vijfenzestig jaar bij elkaar! En toen zag ik wat er gebeurde. Mijn moeder kwam alleen te staan. Nu heeft ze wel zeven kinderen die allemaal goed met elkaar omgaan en regelmatig bij haar langskwamen. Maar toch zag ik wel hoe iemand die in zo’n situatie terechtkomt zich heel eenzaam voelt. Ik realiseerde me hierdoor hoe belangrijk het is om een beetje oog voor elkaar te hebben. Bij mij begint dat simpelweg met mensen gedag zeggen. Ik heb een hond en als ik die uitlaat, groet ik mensen, je maakt een praatje met ze. Zo zijn er allerlei gradaties van ‘oog hebben voor de ander’ en ‘iets doen voor de ander’.”

Luisterend oor

“Ik realiseer me dat ik voor mijn werk vaak even binnen banjer omdat ik dan maar één draaidag heb en dan moet iemand een heel persoonlijk verhaal vertellen. Maar zelfs dan merk ik dat mensen het gewoon fijn vinden om een beetje vriendelijk behandeld te worden. Het is zo belangrijk dat iemand naar hen luistert, dus als iemand oprecht geïnteresseerd is in hun verhaal en ze mogen dan hun verhaal doen … Ik merk de waarde ervan. Ik ben veel in buurthuizen en ik zie hoe belangrijk gezelligheid is. Mensen komen daar even een bakkie doen en voor je het weet, zijn ze vrijwilliger en krijgen ze een beetje verantwoordelijkheid. Het voelt voor mij vaak hapsnap als ik langskom, maar gelukkig zijn dit plekken waar structureel oog is voor de ander.”

Eenzaamheid doorbreken

“Een man vertelde mij dat iemand hem attendeerde op een buurthuis, nadat zijn vrouw was overleden. Daar komt hij nu drie keer in de week en praat met Janen-alleman. Hij heeft daar het gevoel: ik mag zijn wie ik ben en er is oog voor mij. Ik heb voor een programma ook een keer door Laren gelopen en willekeurig bij mensen aangebeld. Ook bij een oudere, chique dame die stik eenzaam was omdat haar kinderen slechts één keer per jaar langskomen. Als je die triestigheid dan tegenover die blije mensen zet die in een gezellig buurthuis met elkaar koffiedrinken, wordt duidelijk dat er veel winst te behalen valt als mensen de verbinding opzoeken. Er komen daar mensen van allerlei pluimage en die hebben het supergezelllig met elkaar. Je moet die cirkel van eenzaamheid dus doorbreken als dat enigszins kan.” ❱

Verbinding

“We kunnen soms op een hele praktische manier iets doen voor iemand die eenzaam is. Nu ben ik toevallig ook ambassadeur van de stichting Thuis Gekookt, een stichting die mensen vraagt om extra eten te koken voor mensen die niet kunnen koken of eenzaam zijn. En dan kunnen die mensen tegen kostprijs bijvoorbeeld één keer in de week een maaltijd krijgen. Je slaat dan twee vliegen in een klap: je kookt extra, brengt het langs en maakt kort een praatje. Mijn motivatie is denk ik wel dat ik oprecht geïnteresseerd ben in mensen. Zodra je mensen leert kenen, dan krijg je iets met ze. Als mensen elkaar ontmoeten, gebeurt er wat. Klinkt misschien een beetje zweverig, maar je gaat van ze houden. Je ziet wat een beetje aandacht met mensen doet: ze voelen zich gezien. En daar word ik blij van. Soms moet je die ontmoeting een beetje op gang brengen, maar als je elkaar dan ontmoet, krijg je die verbinding.”

Geloof

“Het geloof is er bij mij van jongs af aan ingegoten. Dat zit zo verweven in mijn hele denken dat ik me een leven zonder geloof niet kan voorstellen. Het is niet te scheiden van wie ik ben en wat ik doe. Dus het is niet zo van: oh ik doe dit omdat ik geloof. Wat voor mij belangrijk is, is dat het over naastenliefde gaat, ‘zonder aanziens des persoons’. Niet de een belangrijker vinden dan de ander, maar gewoon onbevooroordeeld zoveel mogelijk in liefde leven. Dat is mijn basishouding. Dan denk ik niet elke dag: hoe zou Jezus dat hebben gedaan? Ik denk dat Jezus van alle mensen hield, van de rijken tot armen, van verschoppelingen tot welgestelden. Dat zit er bij mij hopelijk ook in, ik zeg het maar heel voorzichtig hoor. Ik ben wat volks, dus ik heb misschien wel juist de band eerder richting de verschoppelingen. Ik vind het veel mooier om met hen om te gaan dan met de mensen die het gemaakt hebben.”

Eigenwaarde

“Ik voel me bijna bezwaard om ‘de mensen in het veld’ tips te geven. Ik heb voor m’n werk natuurlijk ook veel gereisd naar bepaalde gebieden en ik heb daar zoveel liefde gezien. Dus ook voor Zending over Grenzen geldt: het feit dat je er al voor die mensen bent, daar begint het mee. Je kunt natuurlijk niet alles op je schouders nemen, maar als je op die manier liefde kunt uitstralen, daar waar mogelijk mensen weer met elkaar verbindt waardoor mensen weer zelf het contact structureel met elkaar houden, dan zet je iets in beweging dat blijvend is. Het is een kunst om mensen op een liefdevolle manier zelf weer in beweging te brengen. Dat zie ik ook veel in buurthuizen hier gebeuren en ik vind dat fantastisch: eerst komen de mensen daar voor contact en binnen no time hebben ze ook een hesje aan en werken ze mee als vrijwilliger. Het is fijn als je mensen weer verantwoordelijkheid geeft en daardoor ook weer eigenwaarde.” ❱

In gesprek met teamleider Roemenië

We vragen Alexandru Danilenco om te reageren vanuit de praktijk. Hij deelt zijn ervaring en vertelt dat leven in armoede vaak gekoppeld is aan eenzaamheid. Mensen in nood leven geïsoleerd en sluiten zich af in de hoop dat hun armoede niet opvalt. Samen met zijn team doet Alexandru er alles aan om dit te doorbreken door materiële en sociaal-emotionele hulp te bieden.

Wat is je eerste reactie na het lezen van het interview met Bert van Leeuwen?

“Adam was alleen en God gaf hem Eva. God maakte sociale wezens van ons. Hoewel de een meer introvert is dan de ander, hebben we elkaar nodig. Wat mij is opgevallen is dat de eenzaamheid gedurende de coronaperiode veel groter is geworden. In Roemenië hadden de kerken zwaar te lijden onder de coronarestricties. Contacten binnen de kerk kwamen op een laag pitje te staan, men ontmoette elkaar niet meer en kwam niet meer samen of bij elkaar over de vloer. Armere gemeenteleden hadden geen mogelijkheden om digitaal mee te doen en sociaal contact verwaterde. Juist de digitalisering van de maatschappij maakt ons geïsoleerder en dus eenzaam. Dit wordt een ramp op de lange termijn! Eenzaamheid zal een veelvoorkomende ziekte worden.”

Is er volgens jou verschil tussen

Roemenië en Nederland als het gaat om eenzaamheid?

“De coronarestricties hebben een duidelijk verschil laten zien in het ‘soort eenzaamheid’. In rijke landen hadden mensen de mogelijkheden voor een bestaan ‘op afstand’ door bijvoorbeeld thuis te werken, boodschappen te bestellen en online kerkdiensten te volgen. Mensen in arme gemeenschappen hadden die mogelijkheden niet. Er was voor hen dus geen enkele optie meer voor verbinding met elkaar. Wat wellicht hetzelfde is in Nederland en Roemenië, is groeiende eenzaamheid onder de jongere generatie door de verregaande digitalisering: niet meer met elkaar spelen of elkaar ontmoeten, maar online games of contact via chats.”

Bestrijden van eenzaamheid is niet ons doel, maar wel het resultaat van onze hulp.

Lukt het jou en je team om eenzaamheid te doorbreken bij de mensen die we helpen?

Alexandru’s ogen lichten op en een brede glimlach breekt door op zijn gezicht als hij antwoordt: “Welke hulp we ook bieden, we zien steeds weer dat het resulteert in het doorbreken van eenzaamheid, terwijl dat niet het doel is van ons werk. Neem nou het werk van onze gezinscoaches. Zij brengen tijd door met gezinnen in armoede en moedigen hen aan en helpen hen om werk te zoeken, onderwijs voor hun kinderen te regelen of deel te nemen aan kerkelijke activiteiten. Zo worden ze onderdeel van de maatschappij en van een kerk en komen uiteindelijk uit hun isolement.” ❰

Alexandru Danilenco (41) is teamleider voor Zending over Grenzen in Roemenië. Geboren en opgegroeid in Moldavië, koos hij ervoor om in 2017 met zijn gezin naar Roemenië te verhuizen. Hij was klaar voor iets nieuws. “Maar ik had geen idee waar en wat dat zou zijn. Toen ik de vacature van Zending over Grenzen - Roemenië zag, voelde ik een bevestiging. Ik ben met mijn hele gezin verhuisd en dat was een stap in geloof voor ons. We hadden toen twee dochters en inmiddels hebben we er drie.” Grinnikend voegt hij toe: “Ja, ik voel me zeer gezegend met al mijn ‘meiden’.”