Yagleelka aayaha صناعة المستقبل

Page 1


TUSMO 04

Ereyga Madaxa wargeyska

05

Hawl wadeenada Yagleelka

06

Jiriif, Boob iyo Bad Baylah ah

09

Ma Tabcade

12

Ololihii qorista Afka Soomaaliga

16

Mustaqbalkeenu waa deegaan badqaba

23

Astaamaha Soomaalida

27

Maxay tahay sababta soomaaliya dawlad xoog lihi uga dhalan la’ dahay?!!!!

06


09

12

16

23


YAGLEELKA AAYAHA

EREYGA M. WARGEYSKA adeed oo lagu asteeyey ( dhibaatada ka taagan Gaalkacayo tala bixin iyo xal u helis) waxaana ka qayb qaatay xeeldheerayaal aqoon u leh cilmiga ciidanka, masuuliyiin, siyaasiyiin iyo qaar kale oo ka mid ah aqoonyahannada iyo ganacsato ka tirsan Rugta Ganacsiga. Xaruntu arrintaas waxay ka diyaarisay qodobbo muhim ah; si loo xalliyo dhibaatada ka taagan Gaalkacayo, lagana sii daayey warbaahinta kala duwan, waxa kale oo ay xaruntu qabatay shir sanadeedkii koobaad oo ay yeeshaan hawlwadeennada

Xaruntu,

waxaana

hal ku dheggiisu ahaa: aynu u istaagno mustaqbal ku dhisan cilmibaaris. Waxaan sannadka 2016 noo qorshaysan inaan asaasno maktabad guud oo facebook.com/libanahmed.shire

4

ay bulshadu ka faa’idaysato, annagoo ku dadaali doona in lagu ururiyo takha-

Iyadoo aynu galnay sannad cusub ayaanu hig-

susyada kala duwan, oo ay ka faa’iday-

sanaynaa inaan sii ambaqaadno hal abuurkii iyo

san karaan ardayda jaamacadaha iyo

cilmibaaristii aad nooga barateen, muddo hal

macaahidda sare dhigata.

sano ku siman Xarunta Geeska Afrika waxaa u

Shaqadaan adag ee ay xaruntu qaba-

suuragashay inay meel mariyaan mashaariic

tay waxa gacan weyn ka geystey wada

badan oo la xiriira cilmibaaris cilmiyaysan.

shaqayntii wanaagsanayd ee ay muujiy-

Xaruntu waxay muddo hal sano ah soo saartay

een hawlwadeennada Xaruntu, kuwaas-

afar majalladood oo la daabacay,

oo aan ku bartay niyad wanaag badan oo

Sidoo kale xaruntu waxay qabatay madal siyaas-

ay u hayaan hawsha ay qabanayaan.


HORDHAC

HAWL WADEENADA

K/X M.WARGEYSKA

TAFAFTIRE

C.fataax Nuur (Ashkir)

Faarax Biniin Boos

facebook.com/ashkir.nuur

fb.com/ faaraxbiniin.boss

twitter.com/ashkir.nuur

tw.com/ faaraxbiniin.boss

XOG-HAYN

DESIGN & GRAPHIC

Khadar Axmed Nuur

Abdallah Yusuf Muse

fb.com/khadar.axmednuuroog tw.com/khadar.axmednuuroog

facebook.com/qaylooo @qaylooo

5


YAGLEELKA AAYAHA

JIRIIF, BOOB IYO BAD BAYLAH AH S

oomaaliya waxay ku taal Bariga Afriisku xira Ingiriiska (Uk). ka, isla marahaantiina waxay dhacdaa 2. Kannaalka Suways, kaas oo u dhexeeya Geeska Afrika, waxaana ku teedsan BadQaaradda Aasiya iyo Afrika iskuna xira weynta Hindiya iyo Badda Cas , waxana ay Badda dhexe iyo Badda cas . leedahay xeebta ugu dheer Afrika 3330km, 3. Marinka Baabalmandab oo isku xira Aawaxana ay ku taal goob istaraatiiji ah oo siya iyo Afrika isla mar ahaantiina isku ah laba dhexaadka laba kamid ah sagaalxira khaliijka Carbeed iyo Badweynta ka marin badeed ee dunida waa: marinka Hindiya. Baabalmandab iyo marinka Hormos mari- 4. Marinka Hormos oo isku xira koonfurta nadaas oo ah : Hindiya ee Qaaradda Aasiya, Jasiirad u 1. Marinka Boosfooriyo Dardenella oo yaalka Carbeed iyo -Badweynta Hindiya

6


MAQAAL

. 5. Marinka Jebel Daariq iskuna xira Yurub iyo Afrika , badda dhexe iyo badweynta Atlantik. 6. Marinka Maalqah iskuna xira qaaradaha Aasiya jusurka Alkhibeel Indonisia iyo Ustaraaliya. 7. Marinnada Suunda iyo Loombook kuwaas oo isku xira jusurka Arkhibeel koonfur bari Aasiya iyo (UK) Badweynta Hindiya iyo Haadi. Badda Soomaaliyeed waxay kamid tahay Badaha ugu qanisan Dunida, haddi aaney ahayn midda koobaad , khayraadka Baaxadda leh Soomaalidu ugama faa’iidaysan sidii ku habboonayd. waxaana Ilaahay ku mannaystay noocyada kala duwan ee kalluunka sida, Toono, makareelli, Sardiin, Gamberi, Iwm. Kheyraadka Baddu waxa uu ka mid yahay kheyraadka Dalka, waxana uu soo galeyaa Booska saddexaad (3) marka laga yimaaddo xoolaha iyo Beeraha, waxaana lagu qiyaasaa Awoodda wax soosaar ee Badda Soomaaliya sanadki qiyaas wax le’eg 500 kun oo Tan. Kheyraadka Baaxaddan leh Soomalidu Sidii Habbooneyd ugama hawl gelin, inkasta oo xilligii Bur-Burka wax aan sidaas u buurneyn oo horumar ah laga sameeyey, waxaa curyaamiyey wax qabadkii kalluumeysatadii Danyarta ahayd caqabadna ku noqdey Burcad kaluumeysato Ajnebi ah oo ku soo qamaamey Badda Soomaaliya, markii ay noqotey Bad Beylah ah oo aan Difaac Ciidan iyo mid Dawladeed toona laheyn. Burcaddaan oo wadata maraakiib iyo Doonyo waaweyn oo ku qalabeysan Shabaago aan reebeyn wax noole Badeed ah iyaga oo isticmaalaya qaabka loo yaqaan Jiriifka.

Markii ay kalluunka u soo saaraan Doonta dusheeda ayey Badda ku daadinayaan kaluunka nooca aaney u baahneyn isaga oo bakhti ah. Dhibaatooyinka kale oo ay geystaan waxa ka mid ah iney ka googooyeen kana jiiteen shabaagahii Danyarta kalluumeystada ah . Markii kaluumeysatadu u soo dhowaatona waxa ay ka horgeeyaan Xabbad waxayna ku furaan Biyo xoog leh. Waxana lagu qiyaasaa Maraakiibta iyo Doonyaha Ajinebiga ah sida sharci darrada ahna uga kalluumeysta Badaha Soomaaliya Qiyaas 400/500. Waxaana lagu qiyaasaa kalluunka Badda Soomaaliya laga dhaco Bishii Qiyaas 20-25 malyan oo u dhiganta sanadkii $240-300 malyan. Dhibaatada baaxaddaa leh waxa ay dhaxal siisey danyartii kalluumeysatada ahayd shaqo la’aan iyo Saboolnimo ku sii siyaadey , markii ay waayeen awood difaacda, taas oo sabab u noqotey markii ay Bur-bureen Ciidamadii Badda Soomaaliya oo difaacoodu teedsanaa min Raaskambooni ilaa Saylac. Dhibaatada Baddu intaa kuma koobna waxa ka sii daran oo sugaya jiilasha Soomaaliyeed ee soo socda qafladna kaga jira xaaladda Dalku marayo Hamigooduna yahay Tahriib, sunta lagu duugey xeebaha Soomaliya. Waa sunta lagu duugey xeebaha Soomaaliya xilligii Bur-burka 1991-2015, khatarta la filayo xilliyada soo socda iney soo ifbaxaan ka sokow, adunweynuhu iskama xilsaarin wixii laga filayey, wax dabagal iyo Baaris ahna laguma samayn khataraha ka iman

7


YAGLEELKA AAYAHA

kara suntaas. Sept. 1992 Dr: Mustaf Dalbah oo ahaa madaxii fulinta Barnaamijka bini’aadannimo ee Qaramada midoobey waxa uu soo bandhigey war bixin la xiriirta khatarta halkaas kasoo fool leh . Waxa kale oo arintaas wax ka qoray majallad fransiis ah, hase yeeshee Hey’adaha Dawliga ahi waxa ay ka gaabiyeen wax ka qabadka khatartaas baaxadda leh. Waana khatar Duugan oo sugeysa jiilasha Soomaaliyeed Qarniyada soo socda. Sidoo kale waxaa wax ka qorey Axmed Mansuur Jariidada Al-mujtamac oo ka soo Baxda Dalka Kuweyt cadadka (1018) maqaal uu ugu magacdaray: (Shacab Geeridu uga timid dhankasta) Geeri kaga imaaneysa sun iyo halis ka dhalan doonta Sunta Duugan, wixii ka badbaada Dagaalka sokeeye, Macaluusha iyo Cudurrada, waxa uu intaa raaciyey Dhimashada Soomaliya waxa ay leedahay kun waji, macaluusha keliya ma aha waxa geerida keenay ama Dagaallada Sokeeye oo laysu laynaayo reer reer, haddii malyan sugaayaan in ay u dhintaan macaluul malyan kalena waxa ay sugaayaan in ay u dhintaan geeri tartiib ugu imaneysa, waana Sunta lagu duugey xeebaha Soomaaliya oo hadda la ogaadey. Waxaana lagu qiyaasaa in lagu duugey ilaa iyo hadda Qiyaas wax ka badan Hal malyan oo tan ah Haraaga wershedaha yurub ah. 4/12/1998, Idaacadda BBC-du waxa ay kasoo xigatey Jariidad Talyaani ah oo la yiraahdo (Familiya Kiristyaana) Waxa lagu Duugey meelo ka mid ah Dalka Soomaaliya qashinka ka soo hara qalabka wax gumaada, meelahaas oo kala ah :8

Jowhar, Mareeg, Marka, Jamaame , Meel u dhexeysa Boosaaso iyo Qardho, Sanaag iyo Meelo badan oo ka mid ah Dalka Soomaaliya. Haddii aan wax iska xusuusino khatarta ay leedahay musiibadaasi waxaan la soconaa Qumbuladdii lagu ridey Hiiroshiima iyo Nakasaki ee dalka Jabbaan dagaalkii labaad ee Dunida 1945 in weli Raadkeedii socdo: Gabagabo iyo Talo. Sida aan kor ku soo sheegay Soomaaliya Waa dal ku guul darraystay soo celintii Qarannimada Ilaahayna uu ku maneystay Bad aad u Ballaaran kheyraadna ka Buuxo , hase yeeshee Umadda Soomaaliyeed aaney ku Baraarugsaneyn sidii ay u Difaaci lahaayeen ugana faa’iideysan lahaayeen maantana ay noqotey Bad beylah ah oo ciddii doontaa ka adeegato. Sidaas darteed waxaan soo jeedinayaa qodobada soo socda : 1. madaxda Soomaaliyeed waa in ay u hawlgalaan sidii dib loogu dhisi lahaa ciidankii Badda ee Soomaaliyeed; si looga maarmo difaac shisheeye oo aan Daacad ahayn. 2. Waa in la abuuro Dugsiyo , macaahid , iyo kulliyado lagu barto Culuumta Badda . 3. Waa in la asaaso xarumo cilmibaariseed oo culuumta Badda lagu diraaseeyo. 4. Waa in la xoojiyo horumarinta xeebaha laguna wacyi geliyo Bulshada muhiimadda ay Baddu u leedahay noloshooda iyo Aayahooda, laguna baraarujiyo sidii ay u difaacan lahaayeen. Gen. Cali Ismaciil


MAQAAL

MA TABCADE

Qallinkii : Siciid Cabdi Xasan

H

adda ayuu soo toosay, waa ka hamaansanaya oo indhaha marmaraya . asaaggii mar hore ayeey shaqo tageen. Isuguse iminkuu daf-daf leeyahay. Waa iska caadadiisa oo maalin walba xilligan oo kale ayuu hurdada ka soo baraarugaa. Waxa uu ku dul nool yahay dhallinyarada dhiggiisa ah ee soo xammaasha. Weligii kuma fekerin in uu xooggiisa maalo oo uu dhididkiisa dheefsado.

balse wuxa uu jeetaa ruux kale jeebkiis. Waxa uu ku gacan saydhay shaqooyin dhawr ah , oo loo soo bandhigay. Had iyo jeerna mana jecla inuu shaqooyin hoose ka shaqeeyo. Sababtu wax kale maaha ee waxa uu isku haystaa nin wax bartay , oo shaqooyinka loo soo bandhigay badankooda waxa uu u arkayey kuwa aan u qalmin. Waxa uu ku taamayaa in mar uun nasiibkiisu soo mari

9


YAGLEELKA AAYAHA

doono oo uu salka dhigi doono xafiis, kursi madoow dhexyaalo oo uu isku wareejiyo. Waxa u muuqda hummaag ama sawir, kaasoo tilmaamaya isagoo shaqaale badan madax u ah oo amar bixinaya. Hase yeeshee, goor riyadaasi run isku beddelayso Rabbi uun baa garanaya. Waxa uu sidaa ku jiraba , oo madaxa kor u taagaba. Waxa uu isku haystay waxaanu ahayba , waxa uu shaxaadkiisii iska gurtaba, wuxuu fadhi ku dirirka ka nacnacleeyaba, waxaa la soo gaadhay maalintii kala baxa. Maalintii waji gabaxa iyo madluubka. Maalintii niyad jabka iyo qalbi dillaaca. Maalintii runta ee beentu soo afjarantay , maalintii tabcashada. Ma tabcade halmar ayuu ku war helay dadkii oo ka soo istaagay , waxa uu jeedaa saaxiibadiisii ugu dhawaa oo ka weji dadbaya, qaar ka dhuumanaya markay meel fog ka halacsadaan. Qaar dhibsanaya in ay la sheekaystaan iyo qaar canaan dusha uga tuuraba. malaha kuwa ugu dambeeyaa ugu firroon, illeyn waa tay soomaalidu hore u tidhi “ qof wax kuu sheega , wax yar baad aragtaa, qof wax ku siiyana wax badan “. Ma tabcade, wuxuu isku deyey bal in uu ogaado waxa dhacay iyo is beddalka yimi. Waxa uu afka u dhuubay mid saaxiibkiis ah, oo uu uga warramay dhibta haysata iyo sida dadkii uga cararayaan. Isagoo leh “ nin yahoow maalmahaan wax baan arkay dadkii aan ayaamihii la soo dhaafay isugu wannaagsanayn ayaa maanta sida weerka iiga rooraya, kii i milicsadaaba hadduu fadhiyey waa istaagayaa, hadduu

10

istaagnaana waa soconayaa, hadduu soconayeyna waa taabacayaaye maxaa jira. ma anigaa horror noqday, maxay dadku iiga fiigayaan ?”. Ninkii intuu xaggii ma tabcada soo dhugtay ayuu yidhi “ adduunka waxaa ugu daran ruuxa aan is ogoyn oo naftiisa hilmaansan , ruux is la weyn oo isagu isla qumman, ruuxa isagu libaax isku haysta balse bulshada horteeda jiirka ka liita. Ruuxa qani isku haysta, balse aan gacmaha waxba ugu jirin oo dad kale ku tiirsan, ee hadda ma is gartay ma tabcadoow ?”. Ma tabcade inta uu aad u cadhooday ayuu ugu war celiyey saaxiibkiis “ weligaaba, wax baad sarbeebtaaye waxaan garan karo ii sheeg, ama iska aamus”. Ninkii intuu qoslay ayuu yidhi: ■■ Intaad shaqo diidan tahay ■■ Asaagga dad kula mid ah ■■ Dulsaarka intaad ku tahay ■■ dan moodi shaxaadka baas ■■ hadal aan dux lahayn ■■ Ku doodi meel kastaba ■■ inaad derejo yeelatoo ■■ mudnaan ku dabbaalatoo ■■ dadkaagaa dhinac gashaa ■■ doqonyohow kuuma taal. Haa war haddaan ku gartay, haddaan dulucdaada garowsaday, haddaan wax kala gartay oo aan mugdigii ka baxay. Show ummadii baa qaaq iga taagan oo aan laf dhuun gashay ku noqday. Waxaad barataa waa baaskaa baa la yidhi, dhigaygu intay tabcanayeen, aniguna aan iyaga shaxaadayey oo gacmaha u hoorsaneyey , show wakhtigu waa is gurayey , waxaan soo


MAQAAL

xusuustay maalin aan ku lahaa , nin yahoow maxaad gaadhi gacan ku falay oo aad u riixay, maad sidaydaa iska shaxaad doonatid oo aad igu jawaabtey : ■■ Gacma hoorsan maayo ■■ Baryadu waa gunnimee ■■ Geeridaa ka roon ■■ Guullena imuu badin ■■ Iga kori geddaasoo ■■ Rabbigay I garab qabay ■■ Inta aan gab leeyahy ■■ Guudkayga raran karo ■■ Xoogaygu guun yahay ■■ Madaxaaga hoos gey ■■ Goorna yeeli maayee ■■ Gaaniyoow xusuusnoow ■■ Waxase aan gudoonshoo ■■ Ku soo gaabshay sheekada ■■ Gaari gacanka qaadoo ■■ U gargaar dadkaasoo ■■ Giniyada ka sii guro. Alleyleh maanta taasi anay ila gudboontahay, haddaanba ka bilaabayaa oo aan xammaal tegayaa. Adigana guulle haku guuleeyo, sida aad iigu caqli celisay , oo aad iiga dhaadhicisay meesha layga haysto iyo waxa i hortaagan. Ma tabcade iigu yeedhee , haatan laga bilaabo waxaad iigu yeedhaa “ madaale , shaqo badane”. Maalinkaa ka dibna Matabcade waxa uu u tafa xaytey sidii uu u shaqaysan lahaa, meelna uga soo bixi lahaa, asaaggiisna wax ula qaybsan lahaa, waxana uu hadda ka mid yahay ragga lagu yaqaan hufnaanta iyo shaqa wanaagga, looguna horreysiiyo kolka ay hawshu qaaraan iyo yaa alla wax siiyey taagantahay.

11


YAGLEELKA AAYAHA

OLOLIHII QORISTA AFKA SOOMAALIGA. A

rrinta la xidhiidha qorista Afsoomaaligu waxay soo bilaabatay oo soo taxnayd muddo ka horreysey madax bannaanidii Dalka iyo dadka Soomaaliyeed, waxayna ka

12

mid ahayd dastuurkii ay degsadeed( SYL ). Waqtigii gobannimada la qaatay waxa sii xoogaystey fikraddii ahayd in la qoro Af-soomaaliga, gaar ahaan waxay arrintani


MAQAAL

sii xoogaysatay markii dawladdi Rayidka ahayd ee uu hoggaaminayay Aadan Cabdille Cismaan (1960 – 1967) iyo tii kale uu hoggaaminayay Cabdirashiid Cali Sharmaarke ( 19671969) ay dhalatay, waxana arrintaas loo xilsaaray Afyaqaano Soomaaliyeed oo aqoon durugsan u lahaa dhaqanka iyo Afka Soomaalida. Waxana si gaar ah looga codsaday in ay soo go’aamiyaan far ay isku raacsanyihiin oo lagu qoro Afka ummadda Soomaaliyeed. Guddigii waxay soo bandhigeen faro dhawr ah, hase ahaatee way isku maan dhaafeen middii la qaadanlahaa, waxayna kala ahaayeen qaar kuqoran xuruufta Carabiga, Laatiinka iyo kuwa kale oo nidaam cusub ah.

sidoo kale dawladdii Aadan iyo tii Cabdirashiid midna kama gaadhin arrintaas go’aan rasmi ah, waxana hawshaasi muran ka dhalisay aqalkii baarlamaanka dhexdiisa, iyadoo ragga qaarkood ay ku doodayeen inaan la qaadan laatiinka oo ay ku tilmaameen inay ka dhigantahay diinla’aan waxayna sheegeen in ereyga asalkiisuba yahay ( Laa Diin ) oo la micne ah ( Maya Diin ). Waxa xusid mudan in guddigu aad u taageersanaa far laatiin ah oo uu lahaa afyaqaan Shire JaamacAxmed, oo ahaa xoghaya guddiga Af-soomaaliga, isagoo taageero ka helay Afyaqaan MuuseIsmaaciil (Galaal) oo ahaa guddoomiyaha guddiga. Faraha ugu xoogga badnaa waxa ka mid ahaa tii uu kudoodayey Shire waxana dooddiisa sii xoojiyeyka dib markii uu keenay dhawr buug oo kuqoray fartan laatiinka ah, waxa kale oo iyana buug qoray Afyaqaano kale oo kala ahaa:

13


YAGLEELKA AAYAHA

MAGACA AFYAQAANKA

BUUGGA UU SOO BANDHIGAY

Shire Jaamac Axmed

Gabayo, Maahmaahyo iyo sheekooyin yar-yar

Muuse Ismaaciil Galaal

Xigmad Soomaali

Ibraahin Xaashi Maxamed

arabic

Maxamed C/miikaahiil

arabic

C/laahi Xaaji Maxmed

Afka hooyo

Halka Afyaqaanadii kale aanay soo bandhigin wax buugaag ah oo qoran oo xoojin kara doodaha ay soo jeedinayaan, marka laga reebo qoraallo koobkooban oo ay Afyaqaanada qaarkood keeneen. Sidaa darteed waxa la odhan karaa Shire iyo Galaal waxay ahaayeen dadkii ugu horreeyey ee Far-soomaali rasmi ah wax ku qora, iyagaana marki dambe la qaatay fikirkoodii ahaa Laatiinka. Haddaba iyadoo murankaas ialoosanyahay welin aaan laga salgaadhi nayay dhacday dawladdii rayidka ahayd ka dib markii uu dhacay afgembigii ay millaterigu hoggaaminayeen 1969kii. Waqtigaas oo ahaa xilligii uu xukunka dalka la wareegeyJaalle Maxamed Siyaad Barre. Waxay dawladii millateriga ahaydi( Kacaankii ) sii amba qaadday qorshihii ahaa qorista Afka Soomaaliga, waxayna si cad ugu dhawaaqday sannad guuradii 3aad ee kasoo wareegtay markii kacaanku la wareegey talada Dalka oo ahayd 21/10/1972dii. Waxana ka mid ahay dkhudbaddii Jaalle Maxamed Siyaad Barre in Afka Soomaaliga la qori doono laguna dari doono waxqabadyada la hirgelin doono sannadka.

14

Arrinta qorista Af-soomaaligu waxay ka mid ahayd ballanqaadkii Kacaanka, waxa uu kacaanku saaray guddi ka kooban 23 Afyaqaanookala ah: 1. Shariif Saalax Maxamed Cali Guddoomiye. 2. Muuse Xaaji Ismaacii lGalaalxubin 3. Yaasiin Cismaan Keenadiid 4. Sheekh Ibraahin Xaashi Maxamuud 5. c/raxmaan Nuur Xirsi 6. Awjaamac Cumar Ciise 7. Mustafe Sheekh Xasan Cilmi 8. Maxamed Sheekh Xuseen ( sheekoxariir) 9. Xuseen Sheekh Axmed kadare 10. Cabdillaahi Xaaji Maxamuud ( Insaaniya) 11. Xirsi Magan Ciise 12. Axmed Cartan Xaange 13. Iikar Baana Xaddaad. 14. Cabdillaahi ardeeye 15. Cabdi Daahir Afey 16. Maxamed Xasan Aadan Gahayr 17. Dr. Yuusuf Xirsi Axmed. 18. Dahabo Faarax Xasan. 19. Cabdillaahi Xaaji Abuubakar. 20. Maxamed Nuur Caalin.


MAQAAL

21. Maxamed Shire Maxamed ( Gaab ) 22. Axmed Cali Abokor. 23. CumarAwnuux. Waxay guddigaasi iska sii xuleen guddi hooseedyo, iyagoo asbuuciiba laba ama saddex mar kulmi jirey, sida ku qoran buugga uu qoray Shariif Saalax guddigu ma lahayn wax gunno iyo gaadiid ah midna, inkastoo markii danbe la helay gaadhi dadka qaadqaada. Guddiga badankoodu waxay taageersanaayeen farta laatiinka, marka laga reebo shakhsiyaad iyagu aad ugu adkaysanayey in la qaato faro ay hindiseen, waxana sababta laatiinka loo qaatay loo aanaynayey dhawr arrimood ay ka mid ahaayeen: 1. Iyadoo ay sahlanayd in lagu qoro qalabkii la hayey. 2. Iyadoo aan la hayn kharash lagu sameeyo makiinado ku astaysan faraha kale ee ay Afyaqaanada qaarkood hindiseen. 3. Iyadoo taageero ka haysatay ururo caalami ah sida Unisko iyo kuwa kale. C/laahi Maxamuud Xassan Madaxa Archive-ka Xarunta CIlmi baarista Geeska Afrika

15


YAGLEELKA AAYAHA

MUSTAQBALKEENU WAA DEEGAAN BADQABA “HADDII AY KULA TAHAY!, ARRAGTIDAADU WAA U MUHIM DALKAAGA HOOYO”

W.Q. Cawil Cabdulqaadir Cismaan (Cawil Ciiro), Bachelor of Development Studies (PSU, 2014)), Diploma of Education (Teacher Training) (GTEC, 2015), qoraa iyo cilmi baare solidarity114@gmail.com January 2015 Garoowe, Puntland - Soomaaliya.

Horudhac: “Inaan kuu adeegoon Adduunyada intaan jiro Waajibkayga oofshaa Axdi kuugu marayaa Arligayagoow” (Cabdi Bashiir “indho-buur”)

16

Qormadaan waxa ay xambaarsan tahay aragtiyo iyo hoga-tus ballaaran oo u iftiiminaya guud ahaan ummadda Soomaaliyeed, in deegaanku aanu kasoo harin nolosha; tiirka koowaad ee nolol dheer iyo caafimaad suubanna uu ku xiran yahay deegaan bedqaba, tusaale, nolosha dadku waxa ay ku


MAQAAL

tiirsan tahay xoolaha nool iyo wax soo saarka dhulka. Xooluhu waxay ku tiirsan yihiin deegaanka oo ay ka helaan baad iyo biyo, sidoo kale, wax soo saarka xagga miraha ah lama helayo deegaanka la’aantii, sidaa darteed noloshu waa meerto midba mid ku tiirsan yahay, haddii mid la waayona, ka kalena isna la waayayo. Bulshada Soomaaliyeed ee geyigan ku dhaqnayd muddo aad u dheer waxa ay noloshoodu ku tiirsannaan jirtay labo shay oo qura, kuwaa oo kala ah: xoolaha nool iyo wax soo saarka beeraha, waxna masoo dhoofsan jirin, mana mudan jirin; hunguri loo soo saaro Doon, macaluul iyo nafaqo darrona ubadkeedu uma le’an jirin ka hor intaysan dhayalsan dhulkooda hooyo iyo nimcada Allaah ugu deeqay ee dhulkooda ceegaagta, ha ahaadaan miraha kala duwan, ama dab-joog iyo duur-joogba kii la doono. Waxaan halakan kaga falan qoonaynaa arrimaha ay moogan yihiin in badan oo nolosha la xarbinaysa, doonayana hormar iyo baraare adduun; xag waxbarasho, mid caafimaad, iyo nolol jirta waqti dheer iyaga oo aan xil iska saarin halka ay ku nool yihiin, tusaale ahaan ilaalinta deegaanka, ka faa’idaysiga khayraadkiisa sida dalxiiska, duur-joogtiisa, dhul-beereedkiisa, biyihiisa iyo hawadiisa intaba waa waxa koowaad ee in badani ku tiirsan yihiin balse aanay garowsanayn waajibaadka ka saaran ilaalintiisa iyo sii joogtayntiisa intaba. qodobkaan waxa uu ku saabsanyahay dhammaan faa’idooyinka deegaanka oo idil, intaa ka dibna, waxaa sharaxaynaa ku

tagri fal lagula kacay asaaska jiritaanka dadkeena hadda nool iyo kuwa kasii dambeeya inta Alle ugu talo galay. Muhiimadda Deegaanka: Deegaanka ama carradu waa meesha noole oo dhan ku tiirsan yahay, dad iyo xayawaanba waxa ay noloshooda jirintaan ku xiran tahay dhulka, Allaah ayaa (SWT) u goglay si ay ugu dul noolaadaan, dhulka waxaa ka baxa irsiqa Allaah ugu talo galay inay dhammaan noolayaashu ku noolaadaan, oo ay intifaacsadaan. Xayaawaanku waa daaq tagaa, banii-aadamkuna waa arah ama qaraabsi tagaan, dadyowga dunidana waxaa la tilmaamaa inay marxaladan arah tagga soo wada mareen badankoodu, ka hor intii aan la hormarin hab-beereedka miraha, waxaa kale oo intaa raaca in dhulku hoy u yahay, isla markaana ay ku dul socdaan, kuna tarmaan dushiisa. Hadaba, marka aan si gaara Soomaaliya u xusno, Abwaan Cabdulqaadir Shube waxa uu inoo bidhaaminayaa sida berisamaadkii uu ahaan jirey dhulka Soomaaliyeed, waxa uuna yiri: “Dhulkeenu dhur buu lahaa Dhugaal quruxluu lahaa Dhaayaha u san buu lahaa Dhal iyo waraqyuu lahaa Dhabiin balliyuu lahaa Bannaan dhaga buu lahaa Dhoodiyo dhanaq buu lahaa Kob dhaxan celisuu lahaa Hawd dhuumaaluu lahaa Dhuux iyo togag buu lahaa Dhud iyo dhaban buu lahaa Dhiroon qoriyuu lahaa

17


YAGLEELKA AAYAHA

Qalool dhamacluu lahaa Dhuux madow qurucluu lahaa Galool dhaameeluu lahaa………” (Shube, 1999) Mar kale, waa tii uu lahaa Cabdi Bashiir (indho-buur): “Ninkase kaa ordee Kaa abaal dhacee Adoonsiga la jira Saw ma oga Noloshiisa oo idil Waxay ku anbaqaaddayba Oontaada inay tahay Saw ma oga Ab nooga har inaad tahay Dhaxal awoowe inaad tahay Saw ma oga Isagu inuu ku leeyahay” Waxaan si gaara u ogsoonahay cilmi ahaan in faa’idooyin badan oo uu deegaanku asaas u yahay sida: (1) caafimaad jir iyo mid maskaxeed (2) ka faa’idaysiga dalxiiska, badbaadada nimcooleyda; dab iy Duur-joog kay tahayba. Dhanka Dhaqaalaha: Dalxiiska: Maanta dunidan aynu joogno marka laga hadlayo ilaha dhaqaalaha ugu muhiimsan waxaa ka kow ah shidaalka, ka labaad ee ugu sarreeya dhaqaalaha dunidan, ilaa haatanna hoogaaminaya waa dalxiiska. Waddanba inta uu haysta waxyaalo u saacida inuu ka faa’idaysto dalxiiska, waxa uu isku dayaa inuu dhowrto oo uu maalgellin saa’id ah ku sameeyo, si uu u soo jiito isha dalxiisayaasha caalamiga ah, kuwa Gobolka iyo dadweynaha waddanka intaba, waxyaalahaas dalxiiska saacida waxaa

18

ka mida haraadigii ilbaxnimooyinkii hore, sida guryahoodii iyo taariikhahoodii; waxaa kale oo ka mida nimcooleyda duur-joogta ah, muuqaalka juquraafiyadeed iyo sidoo kale hantida wadankaasi uu geliyey bilicda meelahaas muhimka ah, bilicdu labo arrimoodba waa u muhim, waa marka hore e dhaqaale ahaan waxa ay ka qayb qaadataa dib u dhiska iyo sii joogtaynta kaabayaasha muhimka ah ee nolosha qaybeheeda kala duwan, sida dugsiyada iyo goobaha caafimaadka, marka labaad hab-dhismeedka waddanka oo ay bilicdu ka kow tahay waxay muwaadinka ku dhiiri gelisaa jacaylka waddankiisa iyo ku negaanshiyihiisa intaba. Soomaaliya waxa ay leedahay ilo dalxiis, dhul juquraafi ahaan bilicsan, ugaar kala jaad ah iyo haraadigii ilbaxnimooyinkii Soomaalidii hore, waxa ayna fursad u haysataa ka faa’idaysiga ilahaas dhaqaale ee muhimka ah, iyada oo ka bilaabaysa dhisidda wacyiga dadkeeda ee kaga aaddan arrimahan, sida ammaanka iyo soo jiidashada kalsoonida shisheeyaha intaba. Duur-joogta: Dunidaan aynu maanta joogno dhowr siyaabood baa looga faa’idaa duur-joogta, tusaale ahaan maanta dalal badan baa dakhliga ay helaan waxay kasoo galaan usoo daawasho-tagga ugaarta dalkaa Alle ku manaystay, ayna ka mid yihiin dalal inala jaar ah oo in badan oo ugaartii aynu lahaan jirnay ay u gacan gashay, midda labaad ee looga faa’idaysto waa in dalkaasi aanu noqon marnaba habheeb (cidla ceersila) lama degaan ah, taasi waxa ay qayb wayn ka qaadataa in dalku aad u qurux badnaado.


MAQAAL

Macaadinta noocyadeeda kala duwan: macdantu waa khayraad Alle ku manaystay Aadanahu in ay ka manaafacaadsadaan, kuna cammiraan dhulka, sidaa oo ay tahay ayaa waddamadu aad ugu kala duwan yihiin haysashadooda, waxa ayna door wayn ka ciyaartaa dhaqaalaha guud ahaan adduunka, gaar ahaanna hadba sida dalkii haystaa uu uga faa’idaysto. Nasiib darro, macdanta kala duwan ee Dalkeena Soomaaliya laga heli karo maanta, ee faqriga iyo gaajada jirta wax badan ka tari lahaa waxaa ka mid ah shidaalka, dhagaxyada kala duwan oo xisaab aan lahayn sida dheemanka, dahabka, iyo noocyo kale oo badan, kuwaas oo aan weli la sahmin, aqoon la’aan iyo imkaaniyaad xumo jirta awgeed!. Kaymaha: la’aanta kaymaha nololi ma jirto, hoy ma jiro, hu’na ma jiro, sidoo kale kayntu bilicda deegaankay qurxisaa, cimiladay hannaan wacan u yeeshaa, waana tiir ka mida asaaska meertada nolosha nafleyda oo idil. Dhibaatada gaartay deegaanka: Dagaalka sokeeye iyo dawlad la’aanta daba-dheeraatay keliya ma galaafan naf iyo hanti gaar ahaaneed, balse, waxa uu si lamida sidaa uu u galaaftey, oo uu barakac iyo baaba’ intaba u gaystay kaymihii iyo duur-joogtii Soomaaliya; hubka gacanta u galay dadka iyo sharci la’aanta jirta waxa ay fududeeyeen ku tagri-fal saa’id ah oo loo gaystay waxii ummadda Soomaaliyeed ka dhexeeyey Xaalufka: xaalufku waa musiibo ka culus inta kale, dadkuna ma fahamsana dhib fara badan oo ay ku lug leeyihiin. Maantadan

la joogo qof walbaa waxaa uu leeyahay gawaari, waxa uu soo dhoofiyaa badeeco dhibaato deegaan sababaysa, oo aan waddanka gudihiisa dib u hagaajin loogu samayn Karin; qof walba oo Soomaaliyeed waxa uu saaran yahay geed, isla markaasna waxa uu gudinta ku hayaa har iyo habeenba laantii uu ku fadhiyey (dhuxusha). Haddaba, waxyaalaha aan xoogga saarayno waxaa ka mida: Gawaarida tiro-dhaafka ah ee caadaystay ku tagri falka dhulka iyo imkaaniyaadka u sahlaya; jaridda iyo ka ganacsiga dhirta, iyo sumaynta bad iyo Berriba, ee ay dadyowga shisheeye hormuud ka yihiin. • Gawaarida: waxa uu ku tagaa meel kasta oo uu u marayo miyi iyo magaalo, waxaa la badiyey tuulooyinka oo masaafadda ay isu jiraan oo ay aad u yartahay, dhaq-dhaqaaqa dhisme, dhaqaale (qoryo-gurista, xoolo gaynta iyo manaafacaadka xoolaha sida caanaha ay ka mid tahay) waxa ay sahleen xaaluf aan loo meel dayin, ayna sabab u tahay waddooyin tiro dhaaf ah oo ay gawaaridaasi faleen. Gaadiidka casriga ah waxa uu u keenay deegaanka dhibaato saa’id ah, dadka wataa iyaga oo aan u aabbe yeelayn ayey meel kasta shaagga baabuurka saareen, waxyaalaha aadka aan looga fiirsan marka laga hadlayo arrinkan ayaa ah in aad arkayso mararka qaar oo xoolihii oo daaqaya baabuurkii la dhex-marinayo kayntii, ama dooxooyinkii tusaale: bishii 12aad ee 2014ka ayaan tagay dhanka waqooyi bari; meel aan sidaa uga fogayn magaalada Garoowe, Geelyow ayaa aad u buux-dhaafiyey dooxada Nugaal, halkaas waxaa taga dad-

19


YAGLEELKA AAYAHA

ka magaalada oo qaar ay qaraabo la yihiin reer miyiga, qaarna ay iska hawo-tag yihiin. Baabuurta lagu tago meelaha caynkan ah dhibaatooyin badan oo xilkasnimo xumo ay sabab u tahay ayey keeneen: waa marka kowaade, dhulka nugaal waa bannaan meel kastana gaari noocuu doono ayaa mari kara, inta badan dhulka miyiga ah, reer miyigu waa ka qayb dhibta jirta, iyagaa leh baabuurta, ama waa la qaraabo, amabba waa la macaamil oo caanahay u suuq geeyaan, haddana dhibta jirta ee shaagga gaarigu ku rafanayo dooxooyinka cawska uu geelu uga daaqo, oo mararka qaar aad arkayso nirgihii oo dhex jiif-jiifa iyo gaarigii oo ku ordaya balliyo caws qariyeen waa wax aan la huri Karin ka aamu. • Siyaabaha kale, ee burburka looga faa’idaystey waxaa ka mida dhuxusha oo ilo dhaqaale ahaan gudaha iyo dibaddaba loo iib geeyo, waxay tani noqotey dhibaato in laga hadlo mooyee, aan bedel loo hayn, waxay noqotey dhibaato dawlad la’aanta jirta darteed qoysba bogcaddii uu ootay uu siduu doono uga macaashay, ka dibna maaro loo waayey labo arrimood: (1) bedelkii dhuxusha iyo (2) mawqif adag oo wadaninimo! • Dhibaatada xaalufku kuma koobna dhirta oo la jaro kaliya, balse xataa waxaa dabar go’ saa’id ah uu ku socdaa ugaarta waddanka, sababna waxaa u ah noocyada kala duwan ee hubka faraha ugu jira dadka miyi iyo magaalo. Tani waxa ay keentay in si sahal ah lagu dabar-jaro ugaarta qaybeheeda kala duwan, in maalin cad sidii la rabo loogu shabaaxtamo ugaarta iyada oo la adeeg-

20

sanayo qori, waxaan marag ka ahay in la isu tilmaamo meel ay joogtaba ugaartu oo xataa kii aan waqti ama hubkeeda haysani uu u tilmaamo kuwo ka dheer meesha ay joogto ee uu ku arko si ay usoo doontaan, waxaan marag ka ahay una soo joogay in agagaarka Gobolka Nugaal deerada ku nool ay sii dabar go’ayso, ayna ugaartaan dadku ha ahaadaan ciidan, iyo dad rayid ah intaba. Sidaa si lamida ayaa ugaartii koonfurta Soomaaliya, ee weliba ahayd kaydka ugu wayn ee Soomaalida dhanka duur-joogta ay barakiciyeen madaafiicdii dagaallada sokeeye ee aan kala joogsiga lahayn, waxaa sidoo kale loo aanaynayaa in dhib wayn oo xagga hoyga ahi uu soo gaaray ugaartaas, ka dib markii kaymihii laga jaray, in bandanna dibadda loo xaraash geeyey, waxaan maqal ahaan usoo joogay ugaarta oo diyaarado shabaago wataa ay ku ugaarsadaan agagaarka gobollada Bari iyo Nugaal cid ka danqatay iyo cid loo raacday intaba aanay jirin, waxaan ka xumahay in maanta ugaartii dalka Soomaaliyeed sida dadka ay u haajireen, iyaga oo nabad iyo nolol-doon ah, bedelkeedana ay dalalka deriska ahi ka macaashaan khayraadkii maankeenu inna tusi waayey faa’idadiisa. • Sumaynta Arliga (bad iyo birri): shisheeyaha bannaanka ka ah ummadda Soomaaliyeed waxaa uu ku hayaa geyigeena oo idil labo dhibaato ilaa markii ay dhacday Dawladdii Soomaaliyeed, dalal caalami ah oo si cad loo aqoonsan yahay ayaa shirkadahoodu ku aaseen haraadiga suntan warshadahooda oo noocyo kala duwan leh badda Soomaaliya, intaana kuma ekaane dalalkaasi waxay kale oo ay


MAQAAL

xaaluf ba’an ku hayaan kalluunka badda ku jira; ilaa haddana looma helin garab iyo gaashaan muwaadin Soomaaliyeed oo fahamsan dhibaatada ay geysteen shisheeyuhu marka laga reebo Burcad baddeedda Soomaalida oo ku dhiirashadoodu ay dhibaato kale waddanka usii horseeday. • Bacda: waa dhibaato kale oo deegaanka waxyeello weyn ku haysa, loona baahan yahay xakamayn saa’id ah in lagu sameeyo. Bacdu waxay isku duubtaa dhirta oo ay engejisaa, xawayaankuna waa uu cunaa oo mindhiciraday fariistaa, kana dhigtaa fadhiid, aakhirkana waa uu u dhintaa. Xalka dhibaatada deegaanka: Waxaa jira kelmad Afka qalaad lagu yiraahdo “The commons”, oo micneheedu yahay “waxa la wadaago, ama loo siman yahay”, ka manaafacaadsigiisa iyo dhowriddiisa intaba, waxyaalahaas waa waxyaalaha waddanba si gaara u ilaaliyo, uuna si wayn ugu tiirsan yahay si kasta. Wadanna lugaha iskuma taagayo haddii aanu ilaalin halbowlaha nolosha dadkiisa iyo jiritaankiisa intaba, waxyaalahaas waxaa ugu horreeya deegaan bedqaba, dadkiisu wax kala soo bixi karaan, manaafacaadkiisana jiilba kan ka dambeeya uu u gudbin karayo, tusaale ahaan hormarka waxa lagu cabiri karayo, waxaa ka mid ah horta in la gaaro laf ahaantiisa iyo in hormarkaa lagaaray la joogtayn karayo, afka qalaadna lagu yiraahdo “the sustainable development”, hormarka la joogtayn karo ee jiilka maanta joogaana manaafacaadsan karayaan, kuwa imaan doona mustaqbalkana aan laga dhammaynayn faa’idadiisa” ayaa lagu qeexay hormarka la joogtayn karo

(the Brundtland report, 1987), ummadduha, gaar ahaan Soomaalida; waxa loo baahan yahay in ay ka taxadarto oo ay ilaashato waxa ay haysato, si jiilba jiilka ka dambeeya uga faa’idaan, sidaa dareteed deegaanku waa hanti ka dhaxaysa dhammaan bulshada Soomaaliyeed; loona baahan yahay in aan la daber-jarin ugaadhiisa, keymihiisa, raadadka waxii hormar ah ee horey looga sameeyey iyo haraadigii ilbaxnimooyinkii hore intaba. Tallaabooyinka loo marayo xalka dhibta ku habsatay deegaanka waxaa ka mid ah: (1) sii joogtaynta jiritaanka kaymaha iyo xawayaanka, iyada oo la raacayo tallaabooyin sahlaya ujeedada fog iyo tan dhow ee dhowridda deegaanka, waxaana ka mid ah: i. Waxa ugu horreeya ee lagama maarmaanka ah waa sharci adag oo ka dhan ah baaba’a deegaanka iyo duurjoogta Soomaaliya ii. In la sameeyo seerayaal lama dhaafaan ah oo lagu kaydiyo xawayaanka, aadna loo waardiyeeyo (Game reserve), tani waxa ay qayb weyn ka qaadanaysaa inuu tarmo inta aan haysanno xawayaanka haraadiga ah ee sii gabaabsiga ah. iii. In meelaha dalxiiska iyo tamash laha loo tagayo loo sameeyo meelo u gaar ah xawayaanka, si ay usoo jiitaan indhaha dadyowga daneeya iyo dalxiisayaasha intaba (Gama park) iv. Xagga dhirta, si loo joogteeyo sii jiritaanka kaymaha, waa in la sameeyo dib u beerid (Reforestation), iyada oo talo ahaan la raacayo labo arrimood: (1) in meel kasta oo munaasib ku ah dhir lagu beero, taasina

21


YAGLEELKA AAYAHA

aan lagu hallayn doorka ismaalullada jira iyo dawladda dhexe toona, ee waa in shacabka Soomaaliyeed uu kaalin weyn ka ciyaaro dardar gellinta hawshaa, iyada oo qof qof, qoys iyo qarranba hawshaa loo istaagayo. Iyo (2) maadaama aanay jirrin badel la isku hallayn karo oo xagga dhuxusha ah, dadka jara, ee ka ganacsada dhuxusha lagu soo rogo canshuur saa’id ah iyo ganaax ah inay dib u beeraan dhammaan dhulkii ay xaalufiyeen. v. Waxaa intaa xiga waa in la sameeyo ilaaliyayaal (Environmental guide) aan u dhalan hadba gobolka ama deegaanka ay ka howl gelayaan, isla markaana ay maamulayso dawladda dhexe, kharashkana la iska kaashado dad iyo dawladba. vi. Waxa kale oo ugu dambayn aan soo jeedin lahaa in la sameeyo wacyi gelin, aan ku koobnaan keliya magaalooyinka, balse meel kasta la gaarsiiyo, isla markaana ay ka qaybqaataan khubaro iyo dhallinyarta jaamacadaha ku jira. Gebagebo: Qormadan waxaan kusoo xoorinayaa deegaanku waa halbowlaha nolosha oo idil, waxaa nololi ka jiri karaysaa hadba meeshii nimcooley ku dhaqmi karto, waxna kasoo bixi karayaan, dunidan aynu ku nool nahay meeliba waxa ay ka qiimo badan tahay halka lama degaanka ah; ee noloshu ku adag tahay, sida Saxaraha Afrika oo kale iyo meelaha kale ee adduunka ka midka ah. Soomaaliya qiimaheedu waa saddex shay oo dunidu aanay nala wadaaagin dhammaantood si isku mid ah, (1) dhul juquraafi ahaan dhaca meesha adduunka ugu qiima-

22

ha badan, leh cimilo iyo wax soo saar beereed, (2) khayraad dabiici ah iyo (3) xoolaha nool ee la dhaqdo, sida Geela, Ariga, Lo’da, Fardaha iyo Dameeraha oo dhammaan sida aan uga faaidaysan karno aan adduunku nala wadaagin. Hadaba, Soomaalida waxaan ku baraarujinayaa, gaar ahaan dhallanka Soomaaliyeed ee baxsadka noqday, inay garowsadaan inaaney isu dhigmin saan u fekerayno iyo Hodannimada aan adduunku inala wadaagin, ee aan ka habowsannahay fahamkeeda iyo ka faa’idaysigeeda intaba. Soo jeedin: Ka qoraa ahaan, aniga oo fahamsan in aynu baahi u qabno deegaan nadiif ah; ka fayoow dhibaatada aan kor ku xusay iyo tan aan u qabno dhaqashada xoolaha iyo beerahaba, waxaa soo jeedin in aynu Soomaali ahaan aad ugu dadaalno kala maaraynta miyi iyo magaalo, waxyaalaha mid walba looga baahan yahay, iyo in aynu fahamno inaan labadaba qurxin karno; inaga oo aan waxba ka bedelin dhaqankeena suuban ee Soomaalinimada ah. Waxaan soo jeedin kow in xoolaha laga dheereeyo magaalooyinka, si bilicda kor loogu qaado, isla markaasna sidoo kale miyiga fog laga xadido dhibaatooyinka baabuurta, bacaha, jaridda dhirta, iyo wax-yeello oo dhan, markasi waxaan hubaa inaan ku noolaan karno deegaan bedqaba iyo nolol diyaarsan intaba.


MAQAAL

ASTAAMAHA SOOMAALIDA Soomaalida waxa loo yaqaan dadka dega Geeska Afrika, oo u qaybsan dhawr dawladood oo deris wadaag ah, waana dhulkii waagii hore loo yaqaaney Soomaali weyn, kana koobnaa Soomaaliya, Jabuuti, Soomaali Galbeed (Soomaalida Itoobiya) iyo NFD (Soomaalida Kenya ) waana mid-

da ay u taagantahay xiddigta ku astaysan Calanka Soomaaliya. Maxaa lagu tilmaami karaa Soomaalida?. Muran badan ayaa ka aloosan in la sheego tilmaamaha dhabta ah ee Soomaalida, waana mid aanu jirin qof si kalsooni leh u qeexi kara, oo odhan kara waa dad xun ama

23


YAGLEELKA AAYAHA

waa dad wanaagsan, sababtoo ah ma haysto wax daliil cad ah oo uu arrintaas u cuskado. Taasina haddaba waa midda aan doonayo inaan iftiimiyo kuna qaadaa dhigo maqaalkan kooban, oo aan muddo u kuur galayey, gaar ahaan muddadii aan ahaa baraha Afka iyo Suugaanta Soomaalida ee JBA, iyo N.U.Waxan haddaba akhristayaasha u sheegayaa xaqiiqooyin biya kama dhibcaan ah oo u noqon karta tiir iyo meel uu miciinsado markii uu doonayo inuu bal Soomaalida qeexo oo wax ka sheego, haddiiba ay qabsato, isagoon dabakawlaac qabina si cad ugu tiiqtiiqsado. Astaamaha guud ee Soomaalida ( Xumaan iyo Samaan ). Soomaalidu waxay leeyihiin dhaqan wanaagsan iyo dhaqamo kale oo qallafsan oo ay kaga duwanyihiin bulshooyinka ay deris wadaagga yihiin, waxana ka mid ah: 1- Deeqsinimo. Soomaalidu waxay caan ku tahay deeqsinimada xad dhaafka ah iyo gacan furnaanta, waana mid soo jiidatey bulshooyinka la dhaqmay ee ku dhexmilmay, waxaba ceeb ah in koox Soomaali ahi haddii ayba wax wada cunaan wada cabbaan ama wax kale oo waxbixin la xidhiidhaayi soo dhex maro ay jeebka gacanta wada geliyaan, ama gacanta wada fidiyaan, meelaha qaarkoodna waaba laysku murmaa anaa bixinaya iyo mayee aniga ii daa, waana sheekadii ka yaabisey ganacsade Jarmal ah oo ay Soomaalidu ku xidhnayd, dabadeedna weydiidyey inta uu la yaabay sida ay u dhaqmayaan iyo in maalinkasta hal qofi lacagtii shubayo:“kaalaya ma hal akoon baad wadaagtaan 24

oo maalinba qof lacag ka soo saaro”?? Waxase ka dhaadhci weydey markii loo sheegay inaan qofna qof wax lawadaagine uu dhaqanka Soomaalidu sidaas yahay, dabadeedna yidhi: waa mid aanu aad ugu oomannahay dhaqankaasi. 2- Qabweyni. Soomaaliga kama dhaadhacayso in cidiba ka sarrayso, kan ugu hooseeya ee shaqada ugu hoosaysa hayaa ma aaminsana inuu ka hooseeyo kan uu u shaqaynayo, waxaba laga yaabaa inuu ama diiddo sameeyo haddii uu dareemo inyar oo yasid ah, taasina waxay keentay inaan kala duwanaansho weyni u dhexeyn maalqabeenkii iyo faqiirkii, Caalimkii iyo Jaahilkii, maareeyihii iyo gaadhkii iwm. 3- Socod iyo salfudayd. Waa mid ku salaysan dhaqankii hore ee Soomaalida, waayo waxay haysteen dhul aad u baaxad weyn oo aan haba yaraatee wax xad ah lahayn, taasoo keentay inay socdaan oo hadba meel aadaan, sidaa darteed Soomaalida waxa ku yar deganaanshaha iyo sugnaanta, waana salfudayd ay ka simanyihiin, dunida oo dhan wuxu doonayaa Soomaaligu inuu isaga goosho, waxa taas la mid ah marka uu meherad ama goob ganacsi samaysto ma awoodi karayo inuu muddo kusii nagaado, kan ugu adkaysiga badani waa kii sannad ama laba sii jooga, waayo waa nin awr u taaganyahay oo geeddi ah, waxana middaas kuu caddaynaya su’aalaha la weydiinayo qofka ayaamo meel ku raaga, oo ah: “haa … oo kaalay weli ma joogtaa?? Waad ka baxday meesha e”. waxa kale oo kuugu daliil ah adiga laftaada hadda maqaalkan akhrinaya


MAQAAL

socod baa kugu jira oo meesha aad joogtid kuuma qorshaysna inaad muddo sii joogttid..!!! 4- Istaakulayn. Waa bulshada koobaad ama labaad ee isu danqata, waxa laga yaabaa in dad badani ku tiirsanyihiin kaalmo ay ka helaan qof Soomaaliyeed, ama qaraabo kale oo ka gacan roon. Waana midda loo aanaynayo in Soomaalidu kaga gaashaamatay dhagartii iyo dabankii loo maleegey, taasoo dad badani ku baxsadeen gacanqabashadii ay ka heleen eheladooda, waana mid ku yar bulshooyinka Caalamka ka jira. 5- Xarrago iyo nadaafad. Qofka Soomaaliga ahi waxa uu ku dadaalaa nadaafadda jidhkiisa, hugiisa, hoygiisa, waxa uu helona waxa laga yaabaa inuu si wanaagsan uga noolaado. 6- Hawl karnimo iyo maskax furnaan. Soomaalidu waa dad aad u caqli badan, aadna wax u qabta markii ay ku tala galaan, waxay leeyihiin hal abuur iyo curisyo meel mar ah, waxa taas caddayn u ah waxqabadkii 30kii sano ee ay madaxbannaanida haysteen iyo heerkii ay gaadheen, iyo sidoo kale meelihii ay u qaxeen sida ay uga muuqdeen gaar ahaan dawladaha jaarka ah, iyo guud ahaan dhulyowgii ay u tallaabeenba. Waana midda keentay in ay Soomaalidu aad ugu dheerayso samaynta dukumeytiyo been abuur ah iyo isdaba marin aad u tira badan, taasina maaha mid uu samayn karo qof kasti, ee waa mid u baahan caqli fiyow iyo dhiirranaan, waana mid ka soo horjeedda Sharciga Islaamka iyo dhaqanka suubban, hase ahaatee u baahan maskax iyo geesimo aan baqdin lahayn, waxana kaa-

lin weyn ku leh arrintaas Soomaaliga meel kasta ha joogee. 7- Diin jacayl. Ma sahlana in qof Soomaali ahi si badheedh ah uga tago dhaqanka wanaagsan iyo islaanimadiisa, taasna micneheedu maaha inay ku taaganyihiin tubta toosan, hase waxa adag in la arko koox Soomaali ah oo ka baxay islaanimada iyo dhaqanka suuban, wayna ku adkaatay Kaniisadda reer Galbeedka iyo wadaadadooda fidiya diinta Kirishtanka inay guulo la taaban karo ka gaadhaan sidii Soomaalida loogu dhex abuuri lahaa kooxo kirishtan ah, laga soo bilaabo waqtigii gumeystaha - oo ku guuleystey inuu tirtiro dhaqamadii iyo diimihii waddamada uu gumeystey - ilaa iyo maantadan oo Soomaalida si cilmiyaysan loo barakiciyey; si la abuuro bulsho leh dhaqamo iyo diimo kala duwan, hase ahaatee taa beddelkeeda waxaba soo baxday in ay kaalin weyn ka qaateen wax ka beddelka dhanka ku dhaqanka diinta ee dhulkii ay tageen, iyagoo sameeyey xarumo iyo goobo waaweyn oo lagu barto diinta islaamka, isla markaana ka hirgeliyey masaajiddo tira badan, sababna u noqday in dad badani soo galaan diinta islaamka, waana natiijo ka soo horjeedda ujeeddadii laga lahaa markii hore. 8- Dabeecad kakan ( bilaa Mujaamalo) Tani waxay la xidhiidhaa nolosha qallafsan ee reer guuraanimada iyo reer miyinimada ah, waxayna Soomaalidu wajaheen dhibaato adag oo ah xagga halganka nolosha, sida dhaaminta oodidda, rarista, aroorinta, iyo hawlaha adag ee ka jira nolosha baadiyaha, taasina waxay sababtay in ay yee-

25


YAGLEELKA AAYAHA

shaan dabeecad la mid ah qarfaha ay ku noolyihiin, oo haba yaraate aan lahayn wax debecsanaan ah. Sidaa darteed way adagtahay in la helo qof Soomaali ah oo leh dareen debecsan, soo dhoweyn diirran, marxabayn qalbi furan, salaan tayaysan, waxad arkaysaa Duqii reerka oo sannado maqnaa, marka uu yimaaddo wax dareen dheeri ah kuma arkaysid guriga kamana duwana inuu casarkii baxay oo kale, halka bulshooyinka kale la dareemo saansaantiisa maalmo ka hor imaatinkiisa, loona soo dhoweeyo sidii boqor soo degey oo kale, isagana dhib kuma hayso inta uu “war bal warrama yidhaahdo” qolkiisa u sii tallaabsado. Ma jirto is marxabbayn, ma jirto is habsiin, ma jirto isku bururka ay yaqaaniin bulshooyinka kale. 9- Hadal qayaxnaan niyad jebin badan. Arrinkan laftiisu waxa uu hoos imanayaa mujaamala la’aanta Soomaalida, dhiiri gelin bandanna kalama kulmaysid qofka Soomaaliga ah, waxayse uu kuugu jawaabayaan ereyo keeni kara in qofku niyad jabo, gaar ahaan dadka la soo dhaqmay bulshooyin xadaarad iyo ilbaxnimo hore leh, waxa uu la kulmayaa Soomaaligu qof hawl ku mashquulsan, lagana yaabo inuu waqti badan ku lumiyey, markaas ayuu waraysanayaa:- War hebel, hawshan goormaad bilawday? - Waxan bilaabay laba sano ka hor. - Guri ba’ay ma laba dhan, oo waad ku naf beeshaye, tan kale waa tacab khasaar iyo hal bacaad lagu lisay, waxan filayaa waxba kama soo naasa cadda. Intaas kolka uu yidhaahdo ayuu iska sii dh-

26

aqaaqayaa isagoon qiimayn dhaawaca iyo qalbi jabka uu u geystey qofkaas. Waxase ka wanaagsanaan lahayd inuu si xamaasadaysan ula falgalo, Maasha-Allah!! shaqo wanaagsan baad qabtay, ragannimadu waa in yaroo cagaha dhulka lagu hayo, iyo weedho kale oo nafta u wanaagsan, dheeri gelinna noqon kara. Gebagebo. Guud ahaan waxa laysku raacsanyahay in Soomaalidu tahay dad wanaagsan, garaad badan, dhiidhiya, asaaggood ( Afrikaanka ) ka maan roon, nadaafad iyo xarrago badan, waana sababaha ay eedeen, kuna soo jeedisay in cadow badani ka shaqeeyo sidii loo hagardaamayn lahaa, loo ceebayn lahaa, loo dhici lahaa, loo sumayn lahaa, loo bahdili lahaa, loo layn lahaa, laysugu diri lahaa, loo qaybin lahaa, waxase hubaal ah in ay Soomaalidu maalin uun godkan lagu awdey ka soo bixi doonto, lana soo noqon doonto karaamadeedi la wasakheeyey iyo ilbaxnimo hor leh oo ay ka kasbatay intii ay debed meerka iyo dugyaalka ahayd, Soomaaliduna waxay ku maahmaahdaa ( ninka layga hayaa waa laygu soo daa!!) Qore/Faarax Biniin Boos.


MAQAAL

MAXAY TAHAY SABABTA SOOMAALIYA DAWLAD XOOG LIHI UGA DHALAN LA’ DAHAY?!!!!

Qaybta 2 Haddaba maxay tahay ujeedada rasmiga ah ee maraykanka iyo xulafadiisu ay u rabaan inay kantaroolaan xeebaha badweynta hindiya ee soomaaliya? Si dawlada maraykanku u muquuniso horumarka dhaqaale ee xoogaga soo socda ee Shiinaha iyo Hindiya. Kala bar konteenarada qaada badeecadaha adduunka iyo 70% wax soo saarka shidaalka dunidu wuxuu maraa badweynta hindiya. Arrimahaas dartood Soomaaliya waa goob aad iyo

aad muhiim u ah. Dalka soomaaliya wuxuu leeyahay xeebta afrika ugu dheer (3333 km2), waxay waajahdaa Gacanka Carbeed iyo Marinka Hurmus, waa laba goobood oo muhiim u ah ganacsiga gobolka. Haddii xafiiltanka baasifigu sababay dhibaatooyinka daba dheeraaday ee soomaaliya ka jira, sidoo kale xiriirka ka dhexeeya Afrikaanka oo hal dhinaca ah iyo shiinaha iyo hindiya oo dhinaca kale ah laga yaabee in xiriir horumarineed oo badweynta hindiyaha ah ka dhex dhasho. Ku waa soo tartan kula jira

27


YAGLEELKA AAYAHA

maraykanka waxaa laga yaabaa inay raad ku yeeshaan ganacsiga dawladaha afirikaanka ah ee kulaala xeebaha badweynta hindiya. Musanbiig, Keenya, Madagasgar, Tanzania, Zanzibar, iyo Koonfurta Afrika iyo wuka la mid ka ah. Dhamaan dawlahaas ku yaala Badweynta Hindiya waxaa laga yaabaa inay si sahlan ku geli karaan suuqa Aasiya oo halkaasi ka dhalan karo xiriir ganacsi oo miro dhal ah. Nelson Mandela madaxweynihii hore ee Koonfur Afrika wuxuu ka hadlay in loo baahan yahay in la abuuro kacaan ganacsi oo ka dhexeeya dawlaha afrikaanka ee kulaala Badweynta Hindiya iyo dawlaha dhaqaalaha cusub ee Hindiya iyo Shiinaha. Sidaas darteed Maraykanka iyo Yurub raali kama ah inuu dhasho xiriir ganacsi oo ka dhexeeya dawlaha afrikaanka iyo Shiinaha iyo Hindiya, sidaas darteed baanay raali uga aheyn in Soomaaliya degto waxayna door bideen in Soomaaliya ahaato dawlad aan deganayn. Waxaynu niri Maraykanku ma rabo in Soomaaliya degto, maxayse yihiin sababaha salka u ah kala qaysanaanta Soomaaliya? Si aad u fahamtid xalaadan wareersan, waxaa khasab ah inaad si qoto dheer wax uga ogaatid taariikhda Soomaaliya. Dalkan waxaa kala qaybiyey xoogagii gumaystayaasha reer galbeed. Sanadkii 1960 ayey Soomaaliya xornimadeeda ka heshay gumaystayaashii reer galbeed, kadibna ay isku darsameen labadii gobol ee waqooyiga iyo koonfurta. Inkastoo dad Soomaaliyeed ku noolaayeen Jabuuti, Keenya, iyo Itoobi-

28

ya. Dawlada cusub ee Soomaaliyeed waxay samaysatay calan buluug ah oo dhexda ku leh xidig shan gees leh, oo gees walba masalayo qayb taariikhda soomaaliyeed ka mid ah, taas oo calaamad u ah farriintan” labo gobol oo soomaaliya ka mid ahi waa midoobeen, laakiin saddex gobol oo kale ayaa weli gumaysi ku hoos jira” Si ingiriiska oo markaa Keenya gumaysanayey uga jawaabo sheegashada soomaaliya dhulka ka maqan ee keenya raacsan, wuxuu sameeyey codeyn in dadka soomaalida ah ee Kenya ku nooli rabaan inay ku darsamaan soomaaliya iyo in kale, codeyntii waxay ku dhamaatay in dadka soomaalida ahi 87% rabaan inay soomaaliya ku darsamaan. Markii natiijadii la shaaciyey ayaa Jomo Kenyaata oo ahaa hogaamiyaha keenya ku goodiyey haddii ingiriisku qayb ka mid ah Kenya uu ku daro soomaaliya inuu ingiriiska heeryadiisa tuuri doono sidaas darteed gumaysigii ingiriisku wuxuu gaaray go’aan ah in uusan dhaqan gelin natiijadii ka soo baxday codeynta sidaas darteed ayaa maantay dad badan oo soomaali ahi Kenya uga tirsan yihiin. Fiiro u yeelo madaxweynaha maanta keenya ka taliyaa waa wiilkii Jomo Kenyaatta. Arrintaas xadadkuna waxay ahayd doodaha ugu kulul oo dhex maray dawladaha qaarada afrika oo uu afrikaanku ugu kala jabay laba kooxood, kuwo leh qoqobka gumaysigu sameeyey wax jira maaha oo soomalidu qayb ka ahayd, qaarna yiraahdeen arrimahaas xadadka yeynaan isku furfurin waayo hurgumooyin iyo dagaalo badan baa ka dhacaya haddii laysku taataabto.


MAQAAL

Ururkii midowga afrikana wuxuu isku raacay in xadadka sidii gumaysigu uga tegey loo daayo. Julius Nyerere oo ahaa hogaamiyihii dalka Tanzaniya kana mid ahaa hurmuudkii ururka midowga afrika wuxuu yiri go’aanka ururka ka gaaray arrimaha xadadka wuxuu ahaa mid aad u wanaagsan wuxuuse ka shalleeyey natiijadii ay dawlada soomaaliya kala kulantay xadadkii gumaysigu uga tegey qaarada afrika, nasiib darro soomaaliya waxay xad la yeelatay oo dhulkeedii bar qaatay labo dawladood oo cadow ku ah, dadka talada dalalkaas hayana aanay diini ka dhaxayn.

Soomaaliya xunguruf xadeed ayey la lahayd dawladaha deriska la ah, miyaanay ahayn waxaan caqliga geli Karin in soomaaliya laga hor istaago inay ciidan yeelato? Arrin dagaal hurin karta ayey ahayd in reer galbeedku soomaaliya u diidaan inay ciidan yeelato. Miyaanay ahayn? Reer galbeedku wax dan ah kama leh khilaafaadka afrikaanka ka dhexeeya, dantooda ayey ilaashanayaan. Maraykanka iyo Ingiriisku waxay hub iyo tababaro ciidamo siinayeen ciidamada Itoobiya, Keenya, iyo Ereteriya.dalalkaasi weli waxay ku hoos jireen nidaamyo cadaadiya shacabkooda, laakiin waxay ahaayeen nidaamyo u hogaansan inay fuliyaan danaha dawladaha reer galbeedka. Dhinaca kale nidaamka soomaaliya ka jiray wuxuu ahaa mid xor ah oo dimoqraadi ah. Sidaas darteed, reer galbeedku ma rabin inay gacan siiyaan dal aanay xukumi Karin oo aan danahooda gaarka ah ilaalin Karin. Natiijadii waxay noqotay in soomaaliya qaadato go’aan ah inay ruushka kaashato, taasina waxay baqdin gelisay reer galbeedka oo ka baqayey in ruushku ku xoogaysto afrika, cabsidaasi waxay sii xoogaysatay oo muhiim noqotay 1969 markii inqilaabku dhacay. Sidee inqilaabku ku dhacay iyo su’aalo badan oo kale waxaan kaga jawaabi doonaa cadadka soo socda.

Maxay tahay raadka ay ku yeelan kartaa qaybintii gumaysigu ku sameeyey dalka Soomaaliya? Arrintaasi waxay abuurtay xasaasiyad ka dhexeysa Soomaaliya iyo wadamada deriska la ah. Xiligaas marka soomaaliya ay u doodaysay in xuduudihii gumaysigu sameeyey la bedelo, Itoobiya waxay ahayd dawlad fulisa danaha maraykanka, sidoo kale keenya iyo ereteria wuxuu maraykanku ku lahaa saldhigyo ciidamo. Waqtigaas isaga ah soomaaliya waxay ahayd dawlad da’ yar oo dimoqraadi ah, kuna rajaweyneyd inay ciidamadeeda dhisato. Ujjeeddadeeduna ahayd inaanay dawlad tabar daran ugu muuqan dawlaha ciidamada xoogan leh ee deriska la ah, inay caawiso dhaqdhaqaaqa soomaaliyeed ee itoobiya Ka jiray, iyo inay xoog kula soo noqoto haddii du- Prof. Axmed Barre ruuftu ku kallifto dhulalka ka maqan. Laakiin quwadaha reer galbeedku waa ka soo horjeedeen in soomaaliya ciidan yeelato.

29


‫مصاحبة الظل لصاحبه‪ ،‬وكأنني شخص مسؤول‪ ،‬يوكل إليه مهام‬ ‫كبيرة عرفت ‪-‬فيما بعد‪ -‬أن تلك الزيارات الخاطفه لم تكن‬ ‫سوى نوع من التربية العملية للنشىء‪ ،‬وغرس روح المسؤولية‬ ‫في نفوسهم‪ ،‬كنت أشعر باالعتزاز عندما يزورني مؤسس جامعة‬ ‫شرق أفريقيا في منزلي‪.‬‬ ‫بعد طول تعاملي اليومي معه‪ ،‬توثقت عالقتي مع الراحل‪،‬أبوح‬ ‫النقية‪ ،‬ويتولى أمرها ‪-‬أحيانا‪ -‬من ال يرحمها وال يرعاها‪،‬‬

‫إليه أسراري‪ ،‬ويقدم لي بدوره نصحه األبوي‪ ،‬ويحثني على التعليم‬

‫ويكتسب منها قوته فقط‪.‬‬

‫واستمرار المشوار‪ ،‬وعدم االنقطاع عن المشوار األكاديمي‪ ،‬وفي‬

‫السنوات البداية المتعثرة للجامعة كنت أدرس وقتها المرحلة‬ ‫الثانوية‪ ،‬انتقلت الجامعة من مقرها القديم بجوار شركة الكهرباء‬ ‫«اينايو» إلى جوار بيتنا الواقع قرب مدرسة اإلمام الشافعي‪،‬‬

‫كل لقاء لي معه يختتم حديثه بضرورة المحافظه على صداقتي‬ ‫مع نجليه عبد اهلل وعبد الرحمن‪.‬‬ ‫شاءت األقدار أن نفترق‪ ،‬سافرت إلى السودان بغرض‬

‫وكنت ضمن مجموعة مراهقين أعجبتهم فكرة الجامعة‪ ،‬نتابع‬

‫الدراسة‪،‬انقطع تواصلي معه عام كامال‪ ،‬لم أجد منه خبرا‪.‬‬

‫محاضرات د‪.‬عبد القادر غري في العقيدة من نافذة الفصل‪،‬‬

‫سررت جدا عندما زار السودان ضمن وفد يضم شخصيات أكاديمية‬

‫متحمسين للفكرة لندرة الجامعات‪ ،‬أما حاليا تزايد أعدادها على‬

‫تعمل معه في الجامعة‪ ،‬وقعوا مذكرات تفاهم مع جامعات‬

‫حساب الجودة‪ ،‬دونما أي اعتبار للمعايير‪..‬‬

‫سودانية مثلت فاتحة خير أمام عشرات من حملة الدراسات‬

‫طريقة عرضه وشرحه للدروس ‪-‬بالنسبة لي ‪ -‬كانت في منتهى‬

‫العليا‪ ،‬تلقوا تعليمهم األكاديمي بعد الجامعي بفضل الجهود‬

‫الروعة‪ ،‬أمثلة من هنا وهناك وشرح مبسط‪ ،‬وابتسامة ال تبارح‬

‫التي بذلها الراحل‪ ،‬ولم تفعل اإلدارات المتعاقبة للجامعة بعده‬

‫شفتيه كالعادة‪ ،‬وتواضع جم عند اإلجابة عن األسئلة التي يثيرها‬

‫االتفاقيات‪ ،‬بل عجزت عن زيارة السودان‪ ،‬وتحريك الملفات‬

‫طالبه الشغوفين في التفاصيل المتعلقة بالعقيدة‪ ،‬وكأنهم‬

‫األكاديمية ودفعها إلى األمام‪ ،‬وهو أمر مؤسف‪ ،‬فكل الجامعات‬

‫مقدمة لموجة حروب العقيدة التي اكتوت الصومال بنيرانها بعد‬

‫الصومالية لها مناديب في السودان يسعون لمصلحة جامعاتهم‬

‫بروز فكرة المحاكم اإلسالمية‪.‬‬

‫ما عدا جامعة شرق أفريقيا على الرغم من تاريخها وبدايتها‬

‫بادرت شخصيا بخلق عالقاتي معه البداية قلت في نفسي‪ :‬إن‬

‫العريقة‪ ،‬ومشوارها األكاديمي الناصع بال منازع‪.‬‬

‫الراحل من الشخصيات األكاديمية الصارمة‪ ،‬وال يتعدى حديثه مع‬

‫التقيت معه ‪-‬أثناء تلك الزيارة‪ -‬في مقر ضيافة «جامعة‬

‫الناس دقائق محدوده النشغاله باألعمال والمهام كعادة حملة‬

‫أفريقيا العالمية» كان يتناول قطعة خبز ولبن‪ ،‬رفض أن‬

‫الدبلومات الوسيطة من إيطاليا والذين كانت تعج بهم الصومال‬

‫يتناولها ما لم اشارك معه في األكل ‪ ،‬كان يشرب قارورة اللبن مرة‪،‬‬

‫قبل انهيار الحكومة‪.‬‬

‫ويعطيني دوري الشرب‪ ،‬ما يدل على تواضعه ولين جانبه‪،‬وهي‬

‫بعد لقائي األول معه‪ ،‬تغيرت نظرتي تجاهه‪ ،‬وجدته متواضعا‬

‫لفتة لن أنساها ما حييت‪.‬‬

‫يكره الرسميات‪ ،‬ويحبذ العفوية في التعامل‪ ،‬لين الجانب‪،‬‬

‫لم يسعفني الحظ في اللقاء معه مرة أخرى‪ ،‬رحل عن دنيانا‬

‫صومالي الطبع‪ ،‬لم تغيره سنوات الغربه في السعودية وال‬

‫الفانية بعد معاناة طويلة لمرض عضال أصابه في كبده‪ .‬تعلمت‬

‫موقعه األكاديمي المرموق‪ ،‬وال دراسته ذات الطابع السلفي‪.‬‬

‫من الراحل دروسا تربوية وخدمية جليلة أبرزها‪ :‬أن تغرس البذور‬

‫بعد ظهر كل يوم من عودتي من المدرسة وبرفقتي صديقي‬

‫وتروي الشجرة وال تنتظر حتى يستقيم جذعها‪ ،‬فالمشاريع تبدأ‬

‫المقرب‪ ،‬نجله عبد اهلل‪ ،‬كنا نزور منزل والده‪ ،‬كان يعاملني معاملة‬

‫متواضعه بإخالص وتجرد القائمين عليها‪ ،‬وسرعان ما تتطور‬

‫أبوية راقية‪ ،‬ويحثنا على الصالة ومالزمة المسجد‪.‬‬

‫وتثمر‪ ،‬ويستفيد منها المجتمع‪ ،‬وجامعة شرق أفريقيا قامت‬

‫وأحيانا كان يزورني في منزلي‪ ،‬يطرق الباب‪ ،‬ويسأل عني‪ ،‬كانت‬

‫بجهود جبارة بذلها الراحل‪ ،‬واليوم هي منارة أكاديمية تفتخر بها‬

‫هذه لفتة كريمه منه‪ ،‬يوصيني بنجله عبد اهلل الذي كان يرافقني‬

‫الصومال‪.‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪19‬‬


‫رسالته‪ ،‬لهذا يتحمّل رجل اإلعالم الدعوي مسؤولية دينية‬ ‫وأخالقية كبيرة في هذا الخصوص‪ ،‬توجب عليه أن يراقب‬ ‫نفسه‪ ،‬ويتابع صدى أدائه‪ ،‬وأن يعكف دائم ًا على المراجعة‬ ‫والتقويم ‪.‬‬ ‫‪-6‬الوعي بالوظيفة الحضارية‪ :‬اإلسالم مشروع اجتماعي‬ ‫وحضاري يتحمل أتباعه مهمة الحضور في مختلف دوائر‬ ‫الحضور العالمية‪ ،‬والوعي بقيمة هذه المهمة وإدراك مغزاها‬

‫الكلمة األخيرة‪.‬‬

‫تواضع مثقف!!‬ ‫بقلم عبدالفتاح نور احمد (أشكر)‬

‫يجعل المسلم في حالة من التماس الدائم مع هموم العالم‬ ‫كله‪ ،‬وإذا كان مُتعيَّن ًا عليه أن يقوم بهذا الدور المُلقى‬

‫لم أر في حياتي شخصا أكثر تواضعا من الراحل الدكتور عبد القادر‬

‫على عاتقه بموجب قوله تعالى‪ :‬لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَ َلى‬

‫محمد المشهور بـ(عبد القادر َغرّي) اكتسب هذا اللقب بلحيته‬

‫النَّاس ‪، ‬فهو مجبرٌ على أن يكون خطاب اإلعالم الدعوي‬ ‫ِ‬

‫الكثة والتي غطت أجزاء واسعة من وجهه‪.‬‬

‫وثيق الصلة بعدد أكبر من الذوات البشرية ومشاكلها كذلك‪،‬‬

‫تعرفت على الراحل منذ بداية عام ‪ 1999‬بعد عودته من‬

‫ومن ثم يتعين على (حضوره) أن يعا ِنق أقصى حد ممكن في‬

‫السعودية التي قضى فيها أحلى سنوات عمره‪ ،‬طالبا للعلم‬

‫المكان لكي تعانق (شهادته) أقصى كم ممكن من الوقائع‪،‬‬

‫والمعرفة‪ ،‬وانتقل مع أسرته للسكن في مدينة بوصاصو‬

‫وعالوة على ذلك‪ ،‬فإن المسلم في هذه الحالة ليس صاحب‬

‫الساحلية بشرق الصومال‪.‬‬

‫دور سلبـي محض؛ إذ أن حضوره نفسُه يُؤ ّثر على األشياء‬

‫عودة الراحل إلى الصومال لم تكن بهدف االستجمام وال عودة‬

‫وعلى أعمال اآلخرين‪ ،‬وعندئذ يكون الشاهد حاضراً‪ ،‬ويمكن‬

‫اضطرارية كما يفعل المغتربون الصوماليون العائدون من أوروبا‬

‫لحضوره أن يُغيّر سير األحداث‪ ،‬وأن يجنِّب الوقوع في‬

‫وأمريكا؛ إنما كانت عودة طوعية لخدمة الصوماليين ثقافيا‬

‫المحظور‪ ،‬وعلى هذا فإن الرسالة اإلعالمية الدعوية للمسلم‬

‫ومعرفيا‪ ،‬بعد انتشار الجهل واستمرار الحروب األهلية فيها أكثر‬

‫في عالم اآلخرين ال تتمثل في مالحظة الوقائع‪ ،‬ولكن في‬

‫من عقدين من الزمن‪.‬‬

‫تبديل مجرى األحداث بّردِّها إلى اتجاه الخير ما استطاع إلى‬

‫عاش الدكتور عبد القادر في السعودية ونال من جامعة «أم القرى‬

‫ذلك سبيالً‪.‬‬

‫« درجة الدكتوراة في العقيدة بأطروحة عنوانها( االنحرافات‬

‫لهذا َّ‬ ‫فإن وظيفة التربية اإلسالمية في اإلعالم الدعوي هي‬

‫العقدية في المجتمع الصومالي) وفرص العمل في السعودية‬

‫تقوية هذا الشعور وتنمية االستعداد لتقبل تبعاته سواء‬

‫ألمثاله كانت متوفرة ومغرية جدا تدر عليه رواتب عاليه‪ ،‬لكنه‬

‫من منطلق كونه واجب ًا عيني ًا أو كفائياً‪ ،‬أو بحكم ما يفرضه‬

‫اختار أن يعيش في الصومال رغم الظروف والتحديات‪ .،‬أسس مع‬

‫االنتماء للمشروع الحضاري اإلسالمي وما يرتبه من مسؤوليات‬

‫رفيقه وصديقه المقرب الدكتور أحمد حاجي عبد الرحمن ‪-‬والذي‬

‫على ذلك الصعيد‪.‬‬

‫اغتالته األيادي اآلثمة في بوصاصو ‪ -‬جامعة شرق أفريقيا‪،‬‬

‫والحقيقة أن الدعوة‪ ،‬ونزعة اإلنقاذ‪ ،‬وروحية التعاون‪،‬‬

‫والتي هي اآلن منارة أكاديمية تخرًج سنويا مئات الطلبة من شتى‬

‫والقدوة‪ ،‬والشهادة على العصر‪ ،‬جميعها مدركات تشكل‬

‫التخصصات‪.‬‬

‫بمجموعها تلك الوظيفة الحضارية التي تحدّد للمسلم رؤاه‬

‫مشروع الجامعة في البداية كان متواضعا للغاية‪،‬غرف صغيرة‬

‫اإلنسانية وسلوكياته االتصالية باتجاه العالم وما يمكن أن‬

‫مقسمة ما بين قاعات للدراسة وأخرى لإلدارة‪ ،‬والمحاضرون‬

‫يسهم به على صعيد الحوار بين الشعوب‪.‬‬

‫األساسيون ونواة الجامعة هم كل من‪ :‬الدكتور عبد القادر غري‬

‫إن الوعي بالوظيفة الحضارية يعني ضمن ًا إدراك أن الصراع‬

‫ود‪.‬أحمد حاجي‪ ،‬مع مجموعة أخرى نالت تعليمها الجامعي في‬

‫ليس حتمياً‪ ،‬وأن الحوار يمكن أن يكون البديل الممكن‬

‫الوطن العربي‪.‬‬

‫والمقبول‪.‬‬

‫أما الوقت الحاضر فتملك الجامعة أراض شاسعة ومبان ضخمة‪،‬‬

‫هاشم حسن هاشم‬

‫وقاعات فخمة‪ ،‬نرجو أن يستمر العطاء‪ ،‬وال يتوقف المشروع‪،‬‬

‫للتواصل ‪gmail.com@hashem20062015 /‬‬

‫فالمشاريع الكبيرة تبدأ متواضعة يغذيها المخلصون بدمائهم‬

‫‪ 18‬مجلة صناعة المستقبل‬


‫ولهذا تستمد التربية الدعوية مقوماتها من إثارة الدوافع اإليمانية‬

‫الناس‪ ،‬وهذا مطلوب على أن ال يستهدف التعاون شراً أو إضراراً‬

‫ومن تعميق اإلحساس بالقيمة العليا للهداية‪ ،‬وثواب العمل على‬ ‫تحرير اإلنسان من تعرجات الزيغ والضالل (لَ​َ ْن يَهْدِيَ َّ ُ‬ ‫الل ِبكَ‬

‫ْ‬ ‫وَالتَّقوَى وَ َال تَعَاوَنُواْ عَ َلى‬ ‫بآخرين تَعَاوَنُواْ عَ َلى الْبرِّ‬

‫رَجُل خَيْرٌ لَكَ مِنْ أَ ْن يَك َ‬ ‫ً‬ ‫النَّعَم) ‪.‬‬ ‫ُون لَكَ حُمْرُ‬ ‫ِ‬

‫اإلِ ْث ِم وَالْعُدْوَان‪ .‬وبهذا المعنى تهتم التربية اإلعالمية الدعوية‬

‫ّ‬ ‫بالحث على التعاون بصفته قيمة مطلقة ال تحكمه بالضرورة‬

‫والشك أن االنخراط في هذه المهمة وعلى النطاق العالمي الواسع‬

‫شروط نفعية‪ ،‬فإذا كان من شأن التعاون أن يحقق مردوداً‬

‫إنما يعكس نمط الشخصية اإلسالمية التي تشكل هذه الممارسة‬

‫فإن مبادراته ال ّ‬ ‫لطرف أو ينتج منافع متبادلة‪ّ ،‬‬ ‫تتوقف على شرط‬

‫عنصراً من عناصر تكاملها‪.‬‬

‫التبادل‪ ،‬فالتعاون يمكن أن يتواصل حتى وإن كان النفع مقتصراً‬

‫‪-3‬الشعور بمسؤولية اإلنقاذ‪ :‬اهتمت التنشئة السياسية‬

‫على جهة الطرف اآلخر‪.‬‬

‫التقليدية في الغرب بقيم القوة والتفوق والسيادة كآليات‬

‫وانطالق ًا من المضمون األخالقي والديني لهذه القيمة يعمل‬

‫لالتصال‪ ،‬حتى َّ‬ ‫إن الفرد ليتعلم بأن الهيمنة قيمة تفرضها‬

‫اإلعالم الدعوي على ترسيخ الشعور بأهمية التعاون وتعظيم‬

‫مسؤوليات المركز «المتقدم» وضرورة تفرضها وظـيفة (‬

‫جدواه بصرف النظر عن مردوده على الصعيد الذاتي‪ ،‬كما أن‬

‫التحضير) ال سيما مع آخر (متوحش) أو ( متخلف) اليضرّ معه‬

‫التعاون على الخير ومقاومة كل أشكال الشر يظل تعبيراً عن‬

‫الشكل االستعماري وال فعل االستحواذ ‪.‬‬

‫قيمة أساسية قوامها البر والتقوى‪،‬وهذا هو الذي يحكم العالقة‬

‫أما في الخطاب اإلعالمي الدعوي فهو يرفض هذه الرؤية‪،‬كمنهج‬

‫التعاونية بين رجل اإلعالم اإلسالمي واآلخر‪ ،‬مما يسهم في بناء‬

‫تربوي إسالمي‪ ،‬وإنما يؤكد على أن المُتصل به حتى وإن كان‬

‫عالقات تعايش ودية بين جميع األطراف‪.‬‬

‫متخلف ًا فال يصح التعامل معه على أساس القهر واالزدراء‪ ،‬بل إن‬

‫‪ -5‬القدوة العالمية‪ :‬إن تجسيد مفهوم القدوة في شخصية رجل‬

‫اإلنقاذ هو المبدأ الذي يحكم العالقة بصرف النظر عما تتمخّض‬

‫اإلعالم وأنشطته يمثل حالة اتصالية شديدة التأثير‪ ،‬فرجل‬

‫عنه العملية االتصالية من استجابات أو مواقف‪ ،‬فقيم الحبّ‬

‫اإلعالم الذي تتجسد في شخصه قيم الصدق والتجرد والتواضع‬

‫والتسامح والمشاعر اإلنسانية الطيبة تؤسس تربوي ًا لحركة‬

‫والصبر واالحترام والتسامح سيكون أكثر تأثيراً من ذلك المتصل‬

‫اإلنقاذ وتُطهِّر النفس من أية نوازع تحقيرية‪.‬‬

‫الذي ال تتوفر فيه هذه الصفات‪ ،‬كما أن رجل اإلعالم الذي ينسجم‬

‫كما إن اإلعداد المتّصِل ال يتم انطالق ًا من إثارة غرائز السيطرة‬

‫عنده القول مع العمل سيكون محل اهتمام المتلقي وتقديره‬

‫أو تحريك دوافع النهب واغتنام الفرص‪ ،‬بل يتم عبر تقوية نزعة‬

‫بخالف اإلعالمي المزدوج الشخصية‪.‬‬

‫الخير وروح التعاطف‪ ،‬فالحضور على الساحة الدولية من باب‬

‫إن القدوة ال تتحقق إال بالتطابق بين شخصية رجل اإلعالم‬

‫تقديم المساعدات المالية أو العينية أو الفنية أو المشاركة في‬

‫ورسالته من جهة‪ ،‬وبين أسلوبه ورسالته من جهة أخرى‪.‬‬

‫أعمال اإلغاثة أو التطبيب أو محو األمية أو نحو ذلك‪ ،‬هو عمل‬

‫فمث ً‬ ‫ال حين يتحدّث رجل اإلعالم الدعوي عن مفهوم (التكافل‬

‫إنقاذي ال تحكمه االعتبارات النفعية أو الدعائية‪ ،‬ألن منطق‬

‫االجتماعي)بصفته أحد قضايا الخطاب الدعوي‪ ،‬فإنه ال معنى‬

‫اإلنقاذ بمعناه اإلسالمي ال يجعل المنقذ ينتظر من أحد جزاء وال‬

‫لحديثه هذا إذا لم يكن هو خير من يجسد هذا المفهوم؛ إذ ما‬

‫شكوراً‪ ،‬واإلنقاذ إذا ما تمخض عن مكاسب فهذه ليست شرط ًا‬

‫قيمة الكالم عن التكافل حين يصدر عن مترف ال يجد قارئوه أو‬

‫له‪ ،‬وتلك فكرة جوهرية في تربية المُتصل‪ ،‬وشعور البد من أن‬

‫مستمعوه قوت اليوم ؟ وما جدوى أن يهدي رجل إعالم مصاحف‬

‫يُغرس في ذهنية جماعة االتصال كي ال تقع األنشطة اإلنقاذية‬

‫ألناس هم بأمس الحاجة إلى مساعدات أخرى كان قادراً على‬

‫في مدار الجاذبيات وهوى االستعراض‪.‬‬

‫القيام بها؟ وأيّ معنى لمن يتحدّث عن العالمية والمساواة وهو‬

‫وعليه فإن اإلعالم الدعوي يعمل على ممارسة اإلنقاذ الذي من‬

‫يستبطن العنصرية أو االستعالء على اآلخرين؟‪.‬‬

‫شأنه أن ينمي روح المبادرة التي تدعم العمل اإلنساني وتقوي‬

‫إن استجابة الناس كثيراً ما ترتبط بمدى توفر االنسجام والتناغم‬

‫الصالت بين مختلف الجماعات والشعوب‪.‬‬

‫بين سلوكيات اإلعالمي ورسالته من جهة وبين أساليبه ورسالته‬

‫‪ -4‬قيمة التعاون‪ :‬يحتل التعاون الذي يقوم على النفع والخير‬

‫من جهة أخرى‪ ،‬لذلك فإن اإلخفاق في تقديم القدوة الحسنة‬

‫مكانة رفيعة في سلم القيم اإلسالمية؛ فخير الناس من نفع‬

‫سوف ال يأتي برد فعل سلبي ضد المُتّصِل فحسب‪ ،‬بل ربما ضد‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪17‬‬


‫املقومات الرتبوية اإلعالمية يف‬ ‫الخطاب اإلعالمي الدعوي املعاصر‬ ‫يعتبر اإلعالم وسيلة من وسائل تبليغ رسالة اإلسالم‪ ،‬ودعوة‬

‫اإلسالمي خصوصا‪ ،‬والمجتمع العالمي اإلنساني على وجه العموم‪،‬‬

‫الناس للدخول في هذا الدين‪ ،‬وقد أكد جميع العاملين في الحقل‬

‫ولعل التربية تعتبر أبرز المقومات التي يعمل من خاللها اإلعالم‬

‫الدعوي على أهميته‪ ،‬وأنه ينبغي إعمال الدراسات والبحوث في‬

‫العربي اإلسالمي‪ ،‬والمقومات التربوية هي‪ :‬عبارة عن جملة من‬

‫االستفادة منه في توصيل الرسالة اإلسالمية إلى أكبر قدر من‬

‫القيم والمبادئ واألفكار التربوية التي تؤسس للسلوك االتصالي‬

‫الناس في هذا العالم‪.‬‬

‫وأهمها‪:‬‬

‫ويمكن أن نعرف اإلعالم الدعوي بأنه‪( :‬جهد فني وعلمي مدروس‬

‫‪-1‬النزعة األممية‪ :‬ويقصد بها دائرة الهوية التي ينتمي إليها‬

‫ومخطط ومستمر وصادق من قبل قائم باالتصال هيئة كانت أم‬

‫المسلم ليست مغلقة على عنصر أو شعب بعينه‪ ،‬وال على‬

‫جماعة أم فردا لديه خلفية واسعة ومتعمقة في موضوع الرسالة‬

‫جغرافية محددة‪ ،‬بل هي مفتوحة على كل الناس على اختالف‬

‫التي يتناولها‪ ،‬ويستهدف االتصال بالجمهور العام‪ ،‬وهيئاته‬

‫أعرقهم وألوانهم ولغاتهم وجغرافيتهم‪ ،‬باعتبار أن الناس‬

‫النوعية‪،‬وأفراده‪،‬بكافة إمكانيات وسائل اإلعالم واإلقناع‪ ،‬وذلك‬

‫جميعا من أصل واحد ومن نفس واحدة هُوَ الَّذِي خَ َل َقكُم مِّن‬

‫بغرض تكورين رأي عام صائب يعي الحقائق الدينية‪ ،‬ويدركها‬ ‫ويتأثر بها في معتقداته وعباداته ومعامالته)‪ .‬فكلما كان اإلعالم‬

‫ْ‬ ‫س وَاحِدَةٍ ‪ ،‬وبناء على ذلك فالخطاب اإلعالمي الدعوي البد‬ ‫نَّف ٍ‬

‫أن يكون مشبّع ًا بالنظرة األممية‪ ،‬التي ترفع من درجة ارتباطه‬

‫الدعوي اتبع المنهج الواضح وفق خطط استرتيجية تناسب كل‬

‫باإلنسان العالمي‪ ،‬وتقوي من شعوره بتحمل المسؤولية على‬

‫مرحلة وبيئة فسوف يؤتي ثمراً يانعاً‪.‬‬

‫نطاق واسع وعلى النحو الذي يدفعه إلى التّعرُّف ويهيئه إلى‬

‫وفي هذا المقال سوف نتناول القيم والمبادئ في اإلعالم الدعوي‪،‬‬

‫قبول الشراكة والعمل العام من أجل اإلنسانية جمعاء‪.‬‬

‫من الزاوية التربوية اإلسالمية‪ ،‬وبرؤية تنطلق من المحيط‬

‫‪-2‬مبدأ عالمية الخطاب‪ :‬فحركة الدعوة اإلسالمية تبدأ باتجاه‬ ‫النفس واألهل ُقوا أَ ُ‬ ‫نفسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ ‪ ،‬ثم تمر عبر الجماعة‬

‫اإلسالمي إلى التواصل مع العالم الخارجه وشعوبه‪ ،‬فاإلعالم‬ ‫الدعوي منذ نشأته هو إعالم يقوم على رؤية واضحة‪ ،‬تعمل على‬ ‫نشر الرسالة اإللهية التي يحملها الخطاب الدعوي إلى المجتمع‬

‫‪ 16‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫القريبة وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الَْ ْقرَ ِبينَ ‪ ،‬وتتواصل إلى اإلنسانية‬ ‫وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إَِّل َك َّ‬ ‫لنَّاس ‪.‬‬ ‫اف ًة لِّ ِ‬


‫تعدّد اللّغات فى ال ّصومال‬ ‫أن اللّغات المتداولة فى العالم ال ّ‬ ‫تشير االحصاءات ّ‬ ‫تقل عن ‪7000‬‬

‫أن يكون مبرّرا إلقصاء اللّغات المحلية األخرى وهذا ما أدّى الى‬

‫لغة مختلفة بخالف اللّهجات المحلّية‪ ،‬كما ّ‬ ‫أن ‪ %90‬من هذه اللّغات‬

‫تهميش عانت منه بعض هذه المناطق لعدم قدرة المواطنين‬

‫يستخدمها ّ‬ ‫أقل من مائة ألف شخص والغريب ّ‬ ‫أن مليون آدمىّ‬

‫فيها على التّواصل ومن ثمّ التّجاوب واالستفادة من خدمات‬

‫يشترك فى استخدام ‪ 250 -200‬لغة فى حين ّ‬ ‫أن ‪ 46‬لغة منها ال‬

‫الحكومة المركزية‪.‬‬

‫ينطق بها ّال فرد واحد‪.‬‬

‫لقد ثبت للعام من خالل التّجربة ّ‬ ‫أن التّنوّع اللغوىّ أو ال ّثقافى أو‬

‫من هنا يأتى خطر انقراض اللّغات والّتى طالما ح ّذر عنه الكثيرون؛‬

‫الدّينى ال يشكّل تهديدا ال للوحدة الوطنيّة وال للتّقدّم واالزدهار‬

‫ّ‬ ‫ألن اللّغة ماهى ّال نتاج تاريخ وتجارب انسانيّة تناقلت األجيال‪،‬‬

‫بل يساهم فى إثراء المجتمعات بمزيد من ال ّثقافة طالما يوجد‬

‫وبالتّالى ّ‬ ‫فان زوالها تعتبر خسارة جزء من علم وثقافة وتاريخ‬

‫أهداف مشتركة موحّدة وواضحة المعالم‪.‬‬

‫لإلنسان‪.‬‬

‫نالحظ اليوم بعض االمتعاض لدى شريحة من المجتمع‬

‫قد ال يستسيغ البعض التّطرّق الى تنوّع اللّغات فى الصومال‬

‫الصّومالى يشعرون بتهميش لغوى ممنهج طال أمده حيث‬

‫إليمانه بالجملة الّتى يردّدها الكثيرون من غير استيعاب (الصومال‬

‫يمتدّ حتّى لفترة قبل الحكم العسكريّ‪ ،‬ممّا أحال دون احتكاك‬

‫تمتلك دينا واحدا وعرقا واحدا ولغة واحدة ‪ ).....‬وطبعا الكثير‬

‫هذه الشّريحة مع باقى أطياف المجتمع الصّومالى‪ ,‬الكثير‬

‫منّا ال يحلو له معرفة ّ‬ ‫أن الصّومال تقع ضمن منطقة أجمعت‬

‫ممّن خاطب ببعض هذه اللّغات عانوا من التّهكّم واإلزدراء عند‬

‫ّ‬ ‫كل الدّالئل التّاريخية أنّها مهبط البشريّة ومهد الحضارات‪،‬‬

‫استخدامهم هذه اللّغات وطبيعى جدّا ّ‬ ‫أن ذلك يولّد احساسا‬

‫وبالتّالى ّ‬ ‫فان المنطق يقترح حتميّة وجود تنوّع عرقى وثقافى‬

‫بشعور المواطن ال ّثانى داخل بلده‪.‬‬

‫فى منطقة شهدت وما تزال الكثير من وقائع التّاريخ وتقلّبات‬

‫اآلن وفى ّ‬ ‫ظل الفوضى والتّجاذبات ترتفع األصوات المطالبة‬

‫األحداث لقرون عديدة وما يصاحب ذلك من هجرة وتوافد منها‬

‫باالنصاف فى وضع المناهج التّعليميّة وعدم فرض تاريخ وأدب‬

‫وإليها خاصّة وأنّها مطلّة على منطقة ساحليّة محوريّة‪.‬‬

‫بعض األقاليم على سائر المدن والمناطق‪.‬‬

‫فى أوائل السّبعينات رفعت الحكومة العسكريّة بقيادة سياد‬

‫يبقى ّ‬ ‫الحل الوحيد للخروج من هذا المأزق التّحلّى بروح العدل‬

‫برى شعار‪( :‬الصومال لغة واحدة) ربّما ألنّه أحبّ احراز امتياز‬

‫واالنصاف والتّجرّد من العاطفة واالستقطاب القبلى ممّا يسمح‬

‫فى هذا المجال على حساب شعوب المنطقة بحكم ّ‬ ‫أن غالبيّة‬

‫بدراسة األمر بايجابيّة وموضوعيّة‪.‬‬

‫السّكان يمكنهم التّواصل بلغة (محاترى)‪ ,‬لكنّ ذلك ال يمكن‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪15‬‬


‫نحن ‪ ..‬وثقافة الجودة‬ ‫بقلم‪ /‬أنور أحمد ميو‬ ‫في العقود األخيرة يشهد العالم تغيُّرات كثيرة في جميع المجاالت األساسية في الحياة (االقتصادية‪،‬‬ ‫التعليمية‪ ،‬الفنّية‪ ،‬االجتماعية‪ ،‬السياسية)‪ ،‬وقد أصبحت تلك التغيرات الجذرية محورا أساسيا نحو‬ ‫التطوير والتنمية الشاملة في ظل التحديات العالمية واحتياجات العصر في ضوء المستقبل المتوقع‬ ‫حدوثه في عالم متغير‪.‬‬ ‫وأصبح عنوان الجودة مطلبا أساسيا في كل مجال من مجاالت الحياة في عصرنا‪ ،‬والذي بسببه يرتقي‬ ‫َ‬ ‫سمعة لمن ال جَودة له‪ ،‬وال تطوُّرَ‬ ‫المؤهل إلى األعلى‪ ،‬ويهبط القاصر فيه إلى أدنى مستوى‪ ،‬فال‬ ‫لمجتمع مَّا بدون ضمان الجودة‪ ،‬والقاعدة النبوية ِّ‬ ‫تؤكد هذا المبدأ الراقي‪ « :‬إن اهلل يحب إذا عمل‬ ‫أحدكم عمال أن يتقنه»‪ ،‬فاإلتقان مطلوب ولو بالكمية القليلة‪ ،‬والرداءة منبوذة ولو بالكمية الكبيرة‪.‬‬

‫في بلدنا الصومال ومنذ انهيار الحكم المركزي عام ‪1991‬م‬

‫الصحيح‪« :‬المتشبِّع بما لم يُعط كالبس ثوبَي زور»‪ ،‬قال‬

‫أصبحنا نعاني من فقدان الجودة في جميع المجاالت‪ ،‬في‬

‫النووي في شرحه‪ :‬قال العلماء معنى الحديث المتك ّثر بما‬

‫التعليم وفي االقتصاد والتجارة‪ ،‬وفي التنمية الشاملة‪ ،‬وفي‬

‫ليس عنده بأن يظهر أن عنده ما ليس عنده َّ‬ ‫يتكثر بذلك‬

‫الحكم واإلدارة‪ ،‬حتى في التعامل مع اآلخر واستيفاء الحقوق‬

‫عند الناس ويتزين بالباطل فهو مذموم كما يُذم مَن ل ِبس‬

‫والواجبات وغيرها من المجاالت ذات األهمية الكبيرة لدى‬

‫ثوبَي زور‪.‬‬

‫مجتمعنا‪.‬‬

‫البضائع التجارية التي يتم جلبها إلى الوطن ال جَودة‬

‫لقد أصبح المعيار األساسي في التعليم العالي يكمن في‬

‫لمعظمها‪ ،‬وإنما يجلب التاجر إلى البالد أتفه األشياء بأرخص‬

‫الكمّية وهي كثرة عدد الطالب فقط‪ ،‬وذلك للبحث عن‬

‫األثمان ليربح في السوق بسعر قياسي‪ ،‬فال رقابة وال‬

‫الرّبح التجاري في الحقل التعليمي‪ ،‬وتحوَّل التعليم إلى‬

‫محاسبة‪ ،‬والشخص المواطن العادي هو الذي يدفع الثمن‪.‬‬

‫فوضى حقيقية‪ !!،‬جامعات بعدد نجوم السماء‪ ،‬مقرَّاتها‬

‫إال أن المجتمع غير الحضاري يتحمل جزءا أساسيا في نشر‬

‫بنايات سكنية صغيرة ومستأجرة‪ ،‬تنتقل في شهور‪ ،‬وترحل‬

‫ثقافة الزهد عن الجودة‪ ،‬والميل إلى الرداءة‪ ،‬فلو عملتَ‬

‫بين تلك الفيالت السكنية‪ ،‬فأين المعيار الجامعي من‬

‫شيئا عالي الجودة ولو بسعر أكثر مما حوله‪ ،‬يقول لك الناس‪:‬‬

‫حرم جامعي ومكتبة عامة وقاعات ومكاتب إدارية ومناهج‬

‫لمَ هذا ونحن نستطيع الحصول على أرخصه وأقله جودة‪.‬؟!!‬

‫معتمدة وأساتذة أكفاء؟!!‪.‬‬ ‫في المجال االقتصادي يطبع الناس في الفتاتهم التجارية‬

‫األفراد التي تتصف بالمهارة العالية في أدائهم الوظيفي‬

‫صُورا نزلوها من اإلنترنت وخاصة من غوغل‪ ،‬وتشمل‬

‫قليلون للغاية‪ ،‬وإنما يتمُّ التوظيف بالمحاباة القبلية‬

‫أحسن األدوات وأفخرها سواء أكانت مأكوالت ومشروبات أو‬

‫والحركية‬

‫والمعاهد‬

‫أدوات ألكترونية ومفروشات وغيرها‪ ،‬وإذا دخلتَ َّ‬ ‫محل تجاريا‬

‫المتخصِّصة في ذلك قليلة للغاية‪ ،‬وبالتالي تلك الجامعات‬

‫وطلبتَ منه الشيء المصَّور في الالفتة بعينه يقول لك‪ :‬ال‪،‬‬

‫األكاديمية الغفيرة ال تسمن وال تغني من جوع‪.‬‬

‫ليس عندي‪ ،‬وإنما شبيه به إلخ‪ ،‬إ ًذا فأين أنت من الحديث‬

‫فلماذا ال ننتقي الجودة ونطلبها ونحرص عليها ؟‬

‫‪ 14‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫والمعرفية‪،‬‬

‫والتدريب‬

‫المهني‬


‫املجلة‪ :‬عدد أفراد األسرة‪.‬‬

‫شبكة اإلنترنت عام ‪2007‬م‪ ،‬ومنها سجلنا إلى يومنا هذا أكثر من‬

‫الدكتور‪ :‬لدي أربع زوجات ولي منهن ‪ 20‬من األوالد‪.‬‬

‫‪ 215‬ألف طالب من ‪ 218‬دولة في العالم وهي من أكثر الجامعات من‬

‫المجلة‪ :‬ما الذي دفعك إلى اعتناق اإلسالم؟‬

‫حيث تنوع الطلبة‪ ،‬والدراسة مجانية‪،‬ألن هدفنا هو تغيير األمة‬

‫الدكتور‪ :‬كنت مقتنعا بأن اإلٍسالم نظام حي ال مثيل له‪ ،‬ولقد‬

‫من خالل التعليم‪ .‬كما أن للجامعة مكاتب في كل من الصومال‬

‫بحثت نظاما عالميا يوفر للمجتمع العدالة في معامالتهم‪،‬‬

‫وغامبيا وسيراليون‪ ،‬والصومال هي أول دولة اعترفت جامعتنا‬

‫فاشل‪ ،‬يدعوا إلى العدالة ولكنه ال يستطيع أن يطبق؛ ألنه نظام‬

‫اإلٍسالمية‪.‬‬ ‫والعمل في إفريقيا بدأ عام ‪2013‬م‪ ،‬في غامبيا‪ ،‬أسسنا مكتبا‬

‫انساني ال يقضي الحاجات كلها لهذا اإلنسان‪ ,‬فلم أجد نظام ًا‬

‫بمساعدة وزارة التربية والتعليم فقد قمنا بتعليم الطلبة‬

‫أفضل من اإلٍسالم‪.‬‬ ‫املجلة‪ :‬هل هناك كتب إسالمية تأثرت بها؟‬

‫من الصفر إلى التوفل خالل سنة واحدة‪ ،‬وقد أعطينا الحكومة‬

‫وبه دخلت الشيوعية‪ ،‬وبعد فترة عرفت أن الشيوعية نظام‬

‫منحة ‪ 100‬طالب وفي عام ‪2015‬م ارتفعت المنحة إلى ‪ 200‬طالب تم‬ ‫توزيعها من خالل الدولة‪ .‬ثم كانت زيارتي للصومال في هرجيسا‬

‫الدكتور‪ :‬نعم كان هناك كتاب ( الشبهات حول اإلٍسالم) هذا‬ ‫الكتاب قدم لي بعض النقاش الذي كان يدور في رأسي‪ ،‬ورغم أنه‬

‫تحديدا سنة ‪2013‬م‪ ،‬وتعرفت على ممثل المكتب السيد‪ /‬سعيد‬

‫كان كتابا جافا إال أنه أرشدني كثيرا‪ ،‬وكذلك اطلعت على كتاب‬

‫عبد اهلل‪.‬‬

‫المودودي ( إلى فهم اإلٍسالم)‪.‬‬ ‫املجلة‪ :‬ما هي أبرز نشاطاتك الدعوية؟‬

‫املجلة‪ :‬ما مغزى زيارتكم في بونتالند؟‬ ‫الدكتور‪ :‬دعينا من قبل جامعة شرق إفريقيا؛ لدراسة كيفية‬

‫الدكتور‪ :‬بدأت العمل التأليفي بعد انهاء الدراسة الجامعية‪،‬‬

‫ادخال مشروع اللغة اإلنجليزية في منهج الجامعة‪.‬‬

‫ففي هذه الفترة لم يكن هناك كتب دينية باللغة اإلنجليزية‪،‬‬

‫املجلة‪ :‬ما هو تقييمك للمستوى التعليمي في الصومال؟‬

‫فبدأت أنقل المعلومات اإلسالمية إلى اللغة اإلنجليزية‪ ،‬وقد‬

‫الدكتور‪ :‬مستوى التعليم في الصومال ضعيف جدا‪ ،‬وذلك‬

‫ألفت أكثر من ‪ 50‬كتابا في شتى المجاالت اإلسالمية‪ ،‬في األصول‬

‫لضعف لغة التلعيم لدى الطلبة‪ ،‬وهناك حاجة ماسة لتغيير‬

‫‪ ،‬في التفسير‪ ،‬في جميع النواحي‪ ،‬ومن هذه المؤلفات‪ (:‬الدين‬

‫مناهج المستخدمة لتعزيز قدرة الطالب اللغوية‪ ،‬فالطالب‬

‫الصحيح‪ ،‬رسالة عيسى الصحيحة‪ ،‬الهدف من الحق‪ ،‬هل أصبح‬

‫يتخرج من الجامعة وهو ال يستطيع كتابة سطر واحد صحيح‪.‬‬

‫اهلل رجال) وغيرها من الكتب‪.‬‬

‫املجلة‪ :‬فكرتك عن الصومال‪.‬‬

‫ولقد كنت رئيس فريق دعوي ضمن الجنود األميركان الذين‬

‫الدكتور‪ :‬الذي ال يزور الصومال يظن أن البلد كله في حرب مستمر‪،‬‬

‫دخلوا في الجزيرة إبّان حرب الخليج‪ ،‬وقد أٍسلم من مركزنا‬

‫وهذه فكرة غير صحيحة‪ ،‬ونرجو أن ينتهي الضرر والعنف من كل‬

‫أكثر من ثالثة آالف أميركي حوالى ثالث أشهر‪ ،‬حتى اضطروا إلى‬

‫مكان من العالم اإلسالمي‪.‬‬

‫تعيين مرشد ديني لجميع أقسام الجيش‪.‬‬

‫املجلة‪ :‬كلمتك لشباب المسلمين‪.‬‬

‫املجلة‪ :‬ما هي نشاطاتك التعليمية؟‬

‫الدكتور‪ :‬التعلم الصحيح للدين اإلٍسالمي‪ ،‬الشعور بالوطنية‪،‬‬ ‫التجنب عن القبلية والتعصب‪ ،‬مع تعليم مصحوب بأخالق قيمة‪.‬‬

‫الدكتور‪ :‬قمنا بتأسيس جامعة اسالمية في الهند‪ ،‬وبحمد اهلل‬ ‫أًصبحت أول جامعة على أسس إسالمية في الهند‪ ،‬وبعد ذلك‬ ‫نقلنا الدراسة على اإلنترنت‪ ،‬فقد أنشأنا الجامعة اإلسالمية على‬

‫لإلسالم والمسلمين؟‬ ‫املجلة‪ :‬ما هي أبرز التحديات ٍ‬ ‫لإلسالم‬ ‫الدكتور‪ :‬إساءة المسلمين ٍ‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪13‬‬


‫حوار مع الداعية‬

‫الدكتور بالل فيليبس‬ ‫قامت المجلة ( صناعة المستقبل) اجراء مقابلة رسمية‬ ‫مع الفضيلة الداعية المشهور الدكتور بالل فيليبس أثناء‬ ‫زيارته لجامعة شرق إفريقيا وأجرينا المقابلة في ‪ 9‬نوفمبر‬ ‫‪ ،2015‬وقد دار بين المجلة والداعية هذا الحوار التالي‪-:‬‬ ‫المجلة‪ :‬فضيلة الدكتور‪ ،‬نبذة مختصرة عن سيرتك الذاتية‪.‬‬ ‫الدكتور‪ :‬ولدت في جاميكا‪ ،‬ونشأت في كنده‪ ،‬واعتنقت اإلٍسالم‬ ‫عام ‪1972‬م وعمرى ‪ 25‬سنة‪ ,‬ومن هنا بدأت أطلب العلم‬ ‫فقررت السفر إلى السعودية‪ ،‬وبعد سنة التحقت بالجامعة‬ ‫اإلٍسالمية بالمدينة المنورة‪ ،‬ومنها تخرجت في عام ‪1980‬م من‬

‫كلية الدعوة وأصول الدين‪.‬‬

‫وقد بدأت الدعوة اإلسالمية منذ اسالمي مباشرة‪ ،‬وبدأت‬ ‫بأهلي وأصدقائي‪ .‬وبطبيعة الحال قبلت األٍسرة فكرتي‬ ‫واعتناقي باإلسالم‪ ،‬ألن والدي ووالدتي من أًصحاب العقول‬ ‫المفتوحة يحترمون األديان‪ ،‬كما عاشا‬ ‫مع الشعوب اإلسالمية في‬ ‫اليمن والسعودية وفي‬ ‫إفريقيا‪ ،‬وقد‬ ‫أٍسلما أخيرا‬ ‫بعد ‪21‬‬ ‫عاما من‬ ‫إسالمي‪.‬‬

‫‪ 12‬مجلة صناعة المستقبل‬


‫‪ -5‬إشاعة الشائعات‪:‬‬ ‫يكثر عدم التحري عند نقل الخبر‪ ،‬وبعضهم يفتري الفرية‬

‫كثيرة تصيب المدمنين والمدمنات‪ ،‬فحذار حذار قبل فوات األوان‪،‬‬ ‫ونظم أوقاتك واحرص بما ينفعك في الدارين‪.‬‬

‫وينشرها عمدا في المواقع‪ ،‬وكم شاهدنا من األخبار الكاذبة‬

‫ثانيا‪ :‬عزيزي األب واألم‪ ،‬ال تحاول حرمان ولدك من استخدام‬

‫تروّج عبر هذه المواقع كموت حبيب‪ ،‬ومشهور في المجتمع‬

‫شبكات التواصل فالولد يعيش في عصر غير عصرك‪ ،‬بل كن‬

‫ونحن في عصر يصدّق للكاذب ويكذب للصادق‪ ،‬وهناك من يعمل‬

‫من أصدقائه ومعجبي صفحته‪ ،‬ودردش معه عبر الويب‪ ،‬وطالع‬

‫(شير) أوالنشر على االخرين بدون تحقق الخبر‪ ،‬وعلى المستخدم‬

‫بوستاته‪ ،‬وعلّمه فقه التكنولوجيا‪ ،‬وأخالقيات التواصل بدال من‬

‫األريب للمواقع أن يجتنب الكذب والغِيبَة والنميمة‪ ،‬ونقل‬

‫المنع فالنفس مولعة بما نهي عنها‪ ،‬وقد أصدق القائل ‪:‬‬

‫اإلشاعات والتحريض‪ ،‬ويتخلّى عن الرذائل‪ ،‬ويتحلّى بالفضائل ‪.‬‬

‫الحب أن مُ ِنعَتْ ***وأحب شيئ إلى إلنسان ما‬ ‫وزادني َك َلف ًا في ِّ‬

‫‪ -6‬الجدال املرّ‪:‬‬

‫منعا‪.‬‬

‫الجدال غير محمود ّال ما كان حسنا‪ ،‬والمناظرة بين خصمين‬

‫ثالثا‪ :‬سيدي المربي والمعلّم والواعظ‪ ،‬كن معاصرا‪ ،‬ووجّه‬

‫غير متكافئين ثقافة وأخالقا ‪ ،‬ال يحمد عقباه‪ ،‬وبعد انتشار‬

‫طالّبك إلى الرشاد‪ ،‬ومتابعيك إلى الصواب‪ ،‬واقصص لهم قصص‬

‫المواقع في المجتمع انتشار السيل الجارف في البقاع‪ّ ،‬‬ ‫وفرت‬

‫التكنولوجيا بعيدا عن ألف ليلة وليلة فقط‪ ،‬وقصص عالم‬

‫منبرا للنقاش ومساحات للتعليق مما فتح الباب بمصراعيه ففى‬

‫المواقع االجتماعية الكثيرة ‪ ،‬مرّها وحلوها لالعتبار‪ ،‬والمؤلمة‬

‫الدردشات الصومالية قوم ال يراعون أدب الحوار‪ ،‬فمرة يثيرون‬

‫والمفرحة منها لالبتصار ‪ ،‬وال توبّخ الطالب والتعا تبهم في‬

‫النعرات وتارة يمارسون التعصّب األعمى وفرض الرأي على اآلخر‪،‬‬

‫استخدام المواقع‪ ،‬فالتكنولوجيا سالح ذو حدين‪ ،‬أما اختزال‬

‫وطورا ينقل الشتائم والسباب من القاموس‪ ،‬وأفحش من ذاك‬

‫القول بأن المواقع منصّة شيطان وشيطانة‪ ،‬فهذا من الجهل‬

‫القوم قوم يجادلون في مسائل الدين و ما درسوا متنا وال شرحا‬

‫ّ‬ ‫بالحل‬ ‫المركب الذي أصاب األمة‪ ،‬فالوسائل بمفردها ال توصف‬

‫ويسعون إلى الهيجاء بغير سالح‪ ،‬ومن دخل غير تخصّصه جاء‬

‫والحرمة بل الوسائل لها أحكام المقاصد كما هو المشهور في علم‬

‫بالغرائب والترهات‪ ،‬وفي األثر ‪ :‬رحم اهلل امرءا عرف قدر نفسه‪.‬‬

‫الفقه واألصول‪،‬‬ ‫اللهم جـــنّــــبنا شرّ التكنولوجيا ماظهر منها وما بطن‪،‬‬

‫نصا ئح وتوجيهات عامة‪.‬‬

‫وارزقنا خيرها وخيرما فيها ‪ ،‬واجعلنا صالحين ومُصلِحين ُ‬ ‫حيث‬

‫اوال‪ :‬أخي المدمن وأختى المدمنة لمواقع التواصل االجتماعي‬

‫كنّا في العالمَين الحقيقي واالفتراضي ‪،‬‬

‫اعلم أن كل شيئ جاوز حدّه انقلب إلى ضدّه‪ ،‬وهناك أعراض‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪11‬‬


‫‪ -4‬منصّات مساعدة وتوعية‪:‬‬

‫وحسب الثقافة الشخصية على المرء أن يقـــيّم ما يمكن‬

‫كم من الضالّين تعرّفوا اإلسالم عبر هذه المواقع‪ ،‬ومحتارين‬

‫نشره وإشراك اآلخرين له مثل التهاني والتعازي واالجتماعات‬

‫أسعفهم الدعاة المتفسبكون‪ ،‬وفقراء محتاجين تمّ إنقاذهم من‬

‫العلمية والمؤتمرات‪ ،‬وما هو خصوصي ال يمكن نشره مثل األسرار‬

‫بؤس الجوع‪ ،‬ومسترشد وجد ما يشفي غليله من منهل المواقع‪،‬‬

‫الشخصية والحياة األسريّة‪ ،‬واألرقام السريّة ونحوها‪ ،‬والعجب كل‬

‫وكم من المراجع النادرة عثرت عليها عبر الروابط‪ ،‬وآخر وجد ضالّته‬

‫العجب من يشيع صورا غير الئقة له أو لغيره‪ ،‬أوخارقة للمروءة‬

‫من الحكم والموعظة الحسنة‪ ،‬وهناك صفحات إلرشاد الحياري‬

‫حسب مكانته االجتماعية‪ ،‬ويغتفر للصغار ما ال يغتفر للكبار‪،‬‬

‫ومحاربة الرويبضات وكل من سوّلت نفسه لمناطحة الثوابت‪،‬‬

‫وللذكور ما ال يسمح لإلناث حسب العرف وتقاليد المجتمع‪ ،‬وكم‬

‫ونثر الثرى على الثريا‪ ،‬وهناك منتديات ومجامع للمتخصّصين‬

‫من رزايا حصلت عند ّ‬ ‫بث كلمة‪ ،‬أوصورة‪ ،‬فالحذر الحذر واألخذ‬

‫والتقنيّين الجاهزين للمساعدة بين الحين واآلخر‪.‬‬

‫بالحيطة أفضل‪ ،‬والمحافظة بالذوق العام أزكى و أسلم‪.‬‬

‫‪ -5‬مصدر لألخبار‪.‬‬

‫‪ -2‬االخرتاق األمني‪:‬‬

‫كما قال طرفة قديما‪:‬‬

‫يمكن سرقة كلمة المرور الخاصة بك عند قبول الصداقة‪،‬أو‬

‫ستبدي لك األيام ما كنت جاهال ويأتيك باألخبار من لم تزوّد‬

‫فتح الروابط المنتشرة في المواقع ‪،‬ويجعلك ضحية للقراصنة‬

‫وفي المثل الصومالي ‪»:‬ستجد المُخ ِبر لك وقلّما تجد المنفق‬

‫المجرمين‪ ،‬وبعضهم يطلب منك ثمنا تدفع لتستعيد حسابك‬

‫عليك»‬

‫حسب مكانتك االجتماعية ‪ ،‬فاألحسن تغيير كلمة السر في كل‬

‫لقد أصبحت الشبكات التواصلية مصدرا لألخبار لحظتئذ‪ ،‬ال‬

‫أسبوع‪ ،‬والحذر من فتح الروابط المشبوهة‪ ،‬لتتمتع بالحماية‬

‫ساعتئذ‪ ،‬وفاقت عن الوكاالت الموجهة عبر سياسة ساستها‪،‬‬

‫وتسلم من الهاكيرز‪،‬‬

‫والمسيطرة عبر أصحابها حتى سمّــيت باإلعالم الجديد او‬

‫‪ -3‬ضياع الوقت‪:‬‬

‫البديل‪ ،‬وقد تراجع نسبة الزائرين للمواقع االلكترونية اإلخبارية‬

‫الوقت أنفس ما عنيت بحفظه‪ ،‬كما قيل ‪ ،‬فهوحياتك ورصيد‬

‫مما أدى الى تسجيل القنوات اإلخبارية لدى مواقع التواصل‬

‫عمرك‪ ،‬فالمواقع االجتماعية مهدرة للوقت‪ ،‬ققد تتنقل بين‬

‫ليتابعهم المشاهد‪.‬‬

‫الصفحات‪ ،‬وتطالع البوستات المستحدثة ساعات‪ ،‬ولو كنتَ مغرما‬

‫‪ -6‬الدعاية واالعالن‪.‬‬

‫بالتعليق أصابك الفتور والضياع ‪ ،‬فبعض المؤسسات حجبت‬

‫يستفيد أصحاب التجارة واالقتصاد شبكات التواصل االجتماعي‬

‫المواقع تفاديا عن هذا الخطر‪ ،‬كالمدارس وسكن الجامعات‬

‫لإلعالن عن خدمات شركاتهم والدعاية لمنتجاتهم ‪ ،‬وهم‬

‫والشركات التجارية في أماكن العمل‪ ،‬وبعض الدول تحجب‬

‫أكثر المستفيدين من هذه الميزة‪ ،‬وينافسهم أيضا الجامعات‬

‫أيام امتحانات المدارس حتى ال يضيع زمن الناشئة بالدردشات‬

‫والمعاهد لإلعالن عن الخدمات األكاديمية وسياسات قبولهم‬

‫الساخنة‪ ،‬والنقاشات الملهية‪.‬واأللعاب المسلية‪.‬‬

‫للطالب‪ ،‬وفي اآلونة األخيرة قام البعض بإعالن المحاضرات‬

‫‪ -4‬نافدة فساد وأخطار‪:‬‬

‫واألنشطة الدعوية في المساجد والمراكز اإلسالمية عبراإلعالم‬

‫ليس كل سوداء تمرة‪ ،‬وال كل بيضاء شحمة ‪،‬فهناك أصدقاء بأسماء‬

‫ّ‬ ‫وموفقة‪ ،‬فبعد اللقاء المباشر يعدّ‬ ‫البديل‪ ،‬وهي خطوة جيدة‬

‫مستعارة ‪ ،‬وصفحات وهمية صمّمت للكيد واالحتيال‪ ،‬فقد يقع‬

‫شبكات التواصل الوسيلة الثانية لالتصال بين البشر‪.‬‬

‫في الفخّ كل غافل وغافلة‪ ،‬وهناك من يدغدغ المشاعر ‪،‬ويصطاد‬ ‫في الماء العكر‪ ،‬وينشأ الحبّ االفتراضي‪ ،‬والعاطفة الوهمية إن‬

‫مِن مضار شبكات التواصل االجتماعي‬

‫صادفت في أوقات الفراغ قلبا أهلكت وأكلت اليابس واألخضر‪.‬‬

‫‪ -1‬انتهاك الخصوصية الفردية‪:‬‬

‫إن الشباب والفراغ والجدة *** مفسدة للمرء ّ‬ ‫كل مفسدة‪.‬‬

‫هناك من ينشر أسراره وخصائصة على النت مما يسهل الوصول‬

‫في العالم الحقيقي يندر الصديق المخلص‪ ،‬فما بال العالم‬

‫لهذه المعلومات لمن أرادها‪ ،‬ويمكن لآلخرين المشتركين في‬

‫االفتراضي والعالقات غير الطبيعية؟ فاعمل حسابك وال يغرّنك‬

‫الموقع مشاهدة ما على حسابك بدون طلب‪.‬‬

‫البشاشة الهشّة ‪،‬واإلعجابات الالكية‪ ،‬والصور المفبركة‪.‬‬

‫‪ 10‬مجلة صناعة المستقبل‬


‫حيث اللغة الموقع متعدد اللغات وتتوافر فيه حتى اآلن ‪ 70‬لغة‪،‬‬

‫فوائد شبكات التواصل االجتماعي مِن‬

‫ويقدم للمشتركين خدمات كثيرة منها على سبيل المثال‪:‬‬

‫‪ -1‬كسر البعد الجغرايف‪.‬‬

‫تحديث الحالة‪ :‬لكتابة الرسائل للمستخدم ليقرأها الجميع‪.‬‬

‫حيث يتمّ التعارف بين سكان الكرة األرضية شمالها وجنوبها‬

‫التذكرة واالنتباه‪ :‬ميزة تظهر أن أحد األصدقاء يرحب بك‪.‬‬

‫وغربها وشرقها‪ ،‬وقارّاتها‬

‫الدردشة‪ :‬للتواصل مع المتواجد على الشبكة مباشرة‪.‬‬

‫ّ‬ ‫بأقل من لمح البصر أو أقرب‪ ،‬وكانت هذه المسافة ال يصل بها أحد‬

‫الصورة واأللبوم‪ :‬لتحميل الصور وتخزينها على الموقع‪.‬‬

‫إال بضرب أكباد اإلبل سنينا أو شهورا‪ ،‬أو كان األمر شبه مستحيل‬

‫المحادثة الصوتية‪ :‬أضيف حديثا التواصل بالصوت والصورة‬

‫‪ ،‬وقبل عقد من الزمن كانت تدفع تكاليف مكلفة لالتصاالت‪،‬‬

‫المباشرة‪.‬‬

‫واليوم التواصل شبه مجاني‪ ،‬سواء عن طريق الكتابة أوالمحادثة‬

‫وهناك العديد من الميزات والسمات يقتصر المقام عن عدّها‪،‬‬

‫الصّوتية أو نقل الملفات والمراسالت‪.‬‬

‫والشبكة مازالت وليدة ومثيرة للجدل بين مستحسن لخدماتها‪،‬‬

‫‪ -2‬كسر احتكار املعلومات‪:‬‬

‫ومتشائم ينظرها بعين الريبة‪،‬‬

‫من وسع ّ‬ ‫الكل نشر مقال أو فكرة على كل القراء ومتابعي صفحته‬

‫التويرت‪ :‬أحد أشهر الشّبكات االجتماعية‪ ،‬ووسائل التواصل‬

‫بدون عراقيل‪ ،‬والمعلومات التي تنشر ال أحد يستطيع حكرها عن‬

‫االجتماعي‪ ،‬يقدّم خدمة التّــدوين المصغر والتي تسمح‬

‫المجتمع‪ ،‬بل تكون طريّة وسهلة وتتناولها ّ‬ ‫كل األيادي‪ ،‬وهذه من‬

‫لمستخدميه بإرسال تغريدات عن حالتهم أوعن أحداث حياتهم‪،‬‬

‫مزايا التكنولوجيا في العصر الحديث حيث أصبح االنترنت مصدرا‬

‫أو إبداء أراءهم بحد أقصى ‪ 140‬حرف‪)2(.‬‬

‫موسوعيا يرتاده الباحثون من كل حدب وصوب‪.‬‬

‫تمّ تأسيس الشبكة عام ‪ 2006‬م من قبل المبرمج ورجل‬

‫‪ -3‬التواصل ولمّ شمل األسرة والصلة‪.‬‬

‫األعمال األمريكي (جاك دورسي)‪ ،‬واشتهر الموقع عام‬

‫في بعض البلدان التي وقعت فيها الحروب أواالستبداد نزح‬

‫‪2007‬م ولقي ترحيبا من قبل المستخدمين من‬

‫بعض أفراد األسرة‪ ،‬ولم تتح لهم فرصة العيش معا‬

‫األفراد والشركات لغرض التدوين‬

‫في مكان‪،‬ألسباب يضيق بالمقام سردها‪ ،‬فأصبح‬

‫وإرسال التحديثات إلى األصدقاء‬

‫التواصل جزءا من حياتهم أو نفقاتهم‬

‫المشتركين في الشبكة ويمكن‬

‫اليومية‪ ،‬فكم من أم حنون لم تشاهد‬

‫للزوار قراءة التغريدة وكتابة الردود‬

‫ولدها عقدا أو عقدين‪ ،‬وكم‬

‫عليها‪ ،‬ووصل عدد المشتركين‬

‫من زوج يتواصل مع كريمته و‬ ‫أ و ال د ه‬

‫حوالى ثلثمائة مليون مشترك ‪،‬‬

‫وكم‬

‫ويعد المنافس األكبر للفيسبوك‪.‬‬ ‫وهناك شبكات تواصلية أخرى‬ ‫منها‪ :‬جوجل بلس‪ ،‬وتسآب ‪،‬‬ ‫يوتيوب‪ ،‬فايبر ‪ ،‬وإنستغرام‪ ،‬لينكد ان‪،‬‬

‫وووو‪ ،‬فعبر شبكات‬ ‫التواصل االجتماعي يتم اشباع‬ ‫العواطف االنسانية ‪ ،‬وممارسة مسئولية الرعاية‬ ‫من بر‪ ،‬ونصح وارشاد وتعليم وتطييب خاطر‪،‬وعيادة مريض‬ ‫وزيارة قريب أوحبيب‪ ،‬ما يسميه البعض برّ التكنولوجيا أو صلة‬ ‫التكنولوجيا‪.‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪9‬‬


‫شبكات التواصل االجتماعي ‪..‬‬

‫بين الفوائد والمضارّ‬ ‫التواصل االجتماعي‪ ،‬واإلعالم االفتراضي أو البديل‪ ،‬أو اإلعالم‬ ‫الجديد‪ ،‬لحلولها ّ‬ ‫محل االعالم التقليدي المسيطر عليه من جهات‬

‫منير عبد اهلل الحاج‬ ‫عبده‬

‫المراقبة ‪ ،‬فماهي فوائدها أو مضارّها؟ ويختلف الباحثون في‬ ‫تقييمها وتصنيفها‪ ،‬بين متشائم منكر‪ ،‬ومتفائل مستبشر‪ ،‬وهل‬ ‫إيجابياتها أكثر من سلبياتها أم العكس؟‬

‫التكنولوجيا قرّبت ّ‬ ‫كل ما هو بعيد‪ ،‬شرّه وخيره‪ ،‬صالحه وطالحه‪،‬‬

‫لو عرّفنا شبكات التواصل اإلجتماعي فهي عبارة عن مواقع‬

‫وأصبح العالم بالحدود‪ ،‬والبيوت بالجدران ‪ ،‬والمخازن بال مفاتيح‪،‬‬

‫ومنصّات إلكترونية صمّمت خصيصا للترابط بين عدد من‬

‫فكشفت المستور ونالت المحال عقال عند القدامى‪ ،‬فاإلنسان‬

‫المستخدمين‪ ،‬وتبادل المعلومات بينهم بالنص أو الصوت أو‬

‫ابن بيئتة كما قيل ِقديما‪ ،‬فالعصر اليوم عصر التكنولوجيا‬

‫الصورة أوالفيديو‪ ،‬حيث يقوم المستخدم الجديد بمإل استمارة‬

‫والملتميديا‪ ،‬ومن تخلّف عن الركب عاش وحيدا بين البشر‪،‬‬

‫العضوية مجانا وموافقة شروطها‪ ،‬بعدئذ يدخل المشترك فضاء‬

‫ومضيّعا زمنه‪ ،‬وخاسر في ماله‪ ،‬ومن أراد أن يلحق القافلة فعليه‬

‫العالم االفتراضي ويستفيد من الخدمات المتوفرة عند الموقع‬

‫بالعلم والتعلّم‪ ،‬و الحذر من سموم العولمة ومضارّها‪ ،‬مع مسايرة‬

‫الذي تمّ التسجيل عنه‪ ،‬ومنها إضافة أصدقاء الى قائمته‪،‬‬

‫كل ماهو جدير وجديد ‪ ،‬فالحوسبة اليوم أصبحت شبه الماضي‪،‬‬

‫والدردشة عبر ذبذباتها‪.‬‬

‫وكل تطبيق ال يشتغل مع شاشة الموبيل غير مرغوب فيه‪،‬‬ ‫فنحن اليوم في عصر الموبلة والشاشات الملموسة ال الحواسب‬

‫أشهر شبكات التواصل اإلجتماعي‪.‬‬

‫المكلّفة ثمنا‪،‬والثقيلة وزنا عند الحمل‪ ،‬والمستهلكة للكهرباء‪،‬‬

‫الفيسبوك‪ :‬موقع ويب وأحد أشهر وسائل التواصل اإلجتماعي‬

‫دخلت التكنولوجيا جميع مجاالت الحياة‪ ،‬بداً من المجال العسكري‪،‬‬

‫ويمكن تعريفه بأنه شبكة اجتماعية وتديره شركة «فيسبوك»‬

‫فهناك اليوم برامج صمّمت للهجوم اإللكتروني‪ ،‬وأخرى للدفاع‬

‫تمّ تأسيس الشبكة عام ‪ 2004‬م للتواصل بين طالب جامعة‬

‫والتحذيرات‪ ،‬وأصدرت قوانين للجرائم اإللكترونية‪.‬‬

‫هارفارد األمريكية من قبل الطالب المبرمج (مارك زوربيرغ) وفي‬

‫وأما المجال االقتصادي والتعليمي والطبّي واالتصاالتي والصحافة‬

‫عام ‪ 2007‬م أصبح الموقع مشهورا ولقي إقباال شديدا حول أرجاء‬

‫واإلعالم‪ ،‬فقد فاقت التكنولوجيا عن األنظمة التقليدية‪ ،‬وأثبتت‬

‫العالم ووصل عدد المشتركين حوالي مليار وزيادة لحظة كتابتي‬

‫جدارتها كمّا وكيفا‪ ،‬وسرعة وسعرا‪ .‬مما هو ظاهر للعيان‬

‫لهذه السطور‪ ،‬ويوفر خدمة مجانية للتواصل بين المشتركين‬

‫ومشاهد في حياتنا اليومية‪.‬‬

‫فرادى‪ ،‬أومجموعات‪ ،‬ويمكن انشاء مجموعة خاصة ال يمكن ألحد‬

‫ومن أحدث التطبيقات الحديثة في عالمنا الرقمي شبكات‬

‫الوصول إليها إال بعد موافقة مجلس المجموعة بطلبه‪ ،‬ومن‬

‫‪ 8‬مجلة صناعة المستقبل‬


‫الهاكرز باختراق حسابك على‬ ‫‪ - 3‬تطبيقات الفيس بوك‪:‬‬ ‫تطبيقات الفيس بوك اصبحت في الفترة االخيرة من اخطر طرق‬ ‫االختراق ‪ ،‬وهي عبارة عن تطبيق مشوق تقوم بالضغط عليه‬ ‫ويطلب السماح واالذن فتقوم انت بالسماح فيتحكم في حسابك‬ ‫ويرسل رسائل الصدقائك ومنشورات علي الجروبات وصفحتك‬ ‫بدون اذنك وهكذا من يضغط عليه يقوم بنفس المهمة ! ‪،‬‬ ‫وهناك ما هو اخطر من هذا‪ ،‬فاحذر من التطبيقات مجهولة‬ ‫المصدر‪ .‬هناك تطبيقات تقوم بسرقة معلوماتك واخري بيانات‬ ‫حسابك ‪ ..‬الخ‪.‬‬ ‫‪ - 4‬حفط الباسوورد يف املتصفح‪:‬‬ ‫الكثير من المستخدمين او ربما جميعهم يقوم باستخدام خاصية‬ ‫حفظ الباسوردات داخل المتصفح سواء باسورد الفيس بوك او‬ ‫غيرها ‪ ،‬وهذا امر طبيعي ولكن في بعض االحيان يمكن اختراقك‬ ‫من خاللها‪ ،‬بواسطة خيار المطوريين في المتصفح او عن طريق‬ ‫برامج يسمى (‪ )Stealers‬وهو عبارة عن برامج صممت خصيص ًا‬ ‫لسحب هذه الباسوردات من المتصفح وارسالها الي المخترق‪.‬‬ ‫‪ - 5‬تسجيل الدخول الي حسابك من كمبيوتر عام‪:‬‬ ‫عندما تقوم بالتسجيل في حساب الفيس بوك من جهاز كمبيوتر‬ ‫عام فهنا حسابك اصبح غير امن ‪ ،‬فبالتأكيد يمكن الي شخص‬ ‫سحب الكوكز او حتي الجهاز يمكن ان يكون به اداة تجسس ! ‪ ،‬فال‬ ‫تقم بتسجيل الدخول الي حسابك من جهاز كمبيوتر عام اال اذا‬ ‫قمت باخذ االحتياطيات الالزمة‪.‬‬ ‫المهندس‪ :‬عبداهلل يوسف (قيلوا)‬ ‫مصصمم جرافيك ومطور مواقع‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪7‬‬


‫ّ‬ ‫متجذرة نتيجة تراكمات غياب‬ ‫تبقى تعقيدات األراضى‬ ‫ّ‬ ‫الملفات‬ ‫السلطة والقانون وستكون واحدة من أصعب‬ ‫وأعقدها فى المرحلة القادمة‪.‬‬ ‫شركات الطيران لنقل الرّكاب أو الشحن‪ :‬انهيار شبكات‬ ‫الطرق والمسلّحين على امتداد ّ‬ ‫قطاع ّ‬ ‫الطرق واندالع ّ‬ ‫الطرق‬ ‫فى جنوب ووسط الصّومال أرغمت الكثير على مكابدة‬ ‫التكاليف الباهظة للطائرات الخاصّة قليلة الجودة رديئة‬ ‫الخدمة‪ ،‬فلك أن تتخيّل كيف يمكن للمواطن البسيط‬ ‫دفع تذكرة ‪ 100‬دوالر من مقديشو لبيدوة على مسافة ‪200‬‬ ‫كم فقط بيد ّ‬ ‫أن المخاوف األمنية تجعل ذلك الخيار الوحيد‬ ‫والمتاح‪.‬‬ ‫خدمات االتّصاالت‪ :‬تزامن سقوط الدّولة المركزيّة‬ ‫مطلع التّسعينات مع بداية ظهور ثورة التكنولوجيا‬ ‫االتصاالتيّة‪ ,‬ونظرا لحاجة النّاس الملحّة إلى جهاز تواصل‬ ‫يربط بين األسر الّتى أجبرتهم الحروب على النّزوح والهروب‬ ‫ّ‬ ‫إلى ّ‬ ‫استغل البعض الفرصة إلنشاء‬ ‫كل حدب وصوب فقد‬ ‫شركات اتّصاالت خاصّة تسدّ هذه الحاجة الضّروريّة‪.‬‬ ‫الهيئات غير الحكوميّة فى الصّومال‪ :‬تنظر الحكومة‬ ‫ّ‬ ‫والطبقة المتعلّمة إلى المساعدات األجنبيّة والمنح‬ ‫الخيرية وسيلة للكسب الفاحش والتّربّح حيث تكثر فيها‬ ‫عمليّة االختالس وغسيل األموال ممّا جرّدها من البعد‬ ‫اإلنسانى تماما‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫املنظمات غري الحكوميّة العاملية‪ :‬تتّخذ من نيروبى‬ ‫ّ‬ ‫الموظفين الفاسدين‬ ‫مقرّات فخمة يتواجد فيها اآلالف من‬ ‫يختصر ّ‬ ‫جل نشاطاتهم بالقيام بالسّفر إلى الصّومال بين‬ ‫الفينة واألخرى وكتابة تقارير واستنتاجات افتراضية‬ ‫بعيدة عن الواقع المعاش ويتمّ تبديد معظم المال‬ ‫فى إقامة ورش أعمال عقيمة وبحوثات ميدانيّة غير‬ ‫حقيقيّة ورحالت إلى بعض المدن والنّاتج الملموس يكاد‬ ‫يكون صفرا غير ّ‬ ‫أن المتورّطين فى هذا السّلك اإلجرامي‬ ‫صوماليون أو أجانب يعدّون لصوصا أثرياء يوجد لديهم‬ ‫نشاط اقتصادى ويشاركون بشكل فعّال فى تحريك‬ ‫العجلة االقتصاديّة فى العاصمة مقديشو‪.‬‬

‫أشهر ‪ 5‬طرق يقوم‬ ‫الفيس بوك‬ ‫الفيس بوك هو بال شك اكبر شبكة اجتماعية وتجاوز‬ ‫حاجز المليار مستخدم ‪ ،‬ولذلك فقد اصبح هو معقل‬ ‫الهاكرز واالكثر استهداف ًا ‪ ،‬وهناك عدة طرق يمكن للهاكرز‬ ‫من خاللها اختراق حسابك وهي‪:‬‬ ‫‪ -1‬الصفحة املزورة ( االكثر شيوع ًا يف العالم )‪:‬‬ ‫الصفحة المزورة هي من اكثر طرق االختراق شيوع ًا في‬ ‫إختراق الفيس بوك او اإليميل في العالم ‪ ،‬وببساطة هنا‬ ‫يقوم المخترق بإنشاء صفحة تشبهه الفيس بوك وبها‬ ‫خانه لتسجيل اإلميل والباسورد ويتم إنشاءها على رابط‬ ‫يشبهه الي حد كبير الفيس بوك ويتم إرسالها لك او ألي‬ ‫شخص ومعها عبارة مشوقة مثل «شاهد فضيحة فالنة‬ ‫‪ »...‬وغيرها من العبارات التي يتشوق لها الكثير فتقوم‬ ‫بالدخول بدون ان تنتبهه فتظهر لك هذه الصفحة وتطلب‬ ‫منك اعادة تسجيل الدخول الي الفيس بوك وهنا انت ال‬ ‫تنتبه ان هذا الرابط هو خارج الفيس بوك من االساس‬ ‫وانه ليس رابط الفيس بوك وبمجرد ان تدخل البيانات‬ ‫يتم ارسالها للمخترق في شكل ملف تيكست ومن ثم يقوم‬ ‫المخترق بتحميلها وهكذا يصبح الحساب قد اخترق‪.‬‬ ‫‪ keylogger – 2‬راصد لوحة املفاتيح‪:‬‬ ‫كي لوجر وهو برنامج عادة يكون مدمج مع سيرفر االختراق‬ ‫بحيث يقوم برصد و تسجيل كل ما يكتبه المستخدم ‪،‬‬ ‫كل ضغطة على لوحة المفاتيح تسجل في ملف و ترسل‬ ‫مباشرة الى المخترق أو من قام بإنشاء الكيلوجر‪ .‬عادة‬ ‫ما يستعمل في التجسس و رصد كلمات المرور الحساسة‬ ‫كبطاقة االئتمان و كلمات مرور الحسابات األخرى‪ ،‬هو‬ ‫يعتبر أسهل الطرق الختراق باسورد حساب الفيس بوك‬ ‫او الختراق جهاز بالكامل بجميع الحسابات المسجلة عليه!‪.‬‬

‫‪ 6‬مجلة صناعة المستقبل‬


‫األنشطة التّجارية أو تنظيمها لغياب الهيكل اإلدارى أوّال‪ ،‬وعجز‬

‫يتعمّد البعض من رجال األعمال إلطاحة المنافسين من خالل‬

‫اآللية التنفيذيّة عن الحراك ثانيا‪ ،‬كما أنّها ال دخل لها بقطاع‬

‫طلب استنساخ الماركات التى يستوردونها من الخارج ليضخّوا‬

‫المواصالت واالتّصاالت والمصارف وجميع أوجه الخدمات وكنتيجة‬

‫فى السّوق وبكميات هائلة وأسعار منخفضة نظرا لقلّة جودتها‪،‬‬

‫طبيعيّة تولّدت خاصّة احتكاريّة مثل (هرمود ودهبشيل) حيث‬

‫بعبارة أخرى يوجد تناحر أهلي اقتصادى يجرى وإن بنار هادئة‬

‫استقلّتا المال والنّفوذ للتّأثير على القرار السّياسى‪.‬‬ ‫فى عام ‪2013‬م وعلى ضوء استعداد البرلمان لصياغة جملة‬

‫لكنّها تستنزف من االقتصاد الكثير‪ ,‬قد ال يشعر بخطورته‬ ‫الكثير‪ ،‬ألنّها عادت بالنّسبة له ً‬ ‫شيأ مألوفا وطبيعيّا خالل عقود‬

‫ّ‬ ‫المنظمة لالستثمار األجنبىّ سعت شركة هرمود‬ ‫من القوانين‬

‫الفوضى ‪,‬كذلك فانّه اليوجد تنسيق بين الملحقات التّجارية فى‬

‫جاهدة للحيلولة دون استصدار قانون يسمح للشّركات األجنبيّة‬

‫السّفارات الصومالية ورجال األعمال الصّوماليّين فى تصديرهم‬

‫المنافسة معهم وفعال نجحت فى احتواء األمر واخماده‪.‬‬

‫واستيرادهم‪.‬‬

‫ّ‬ ‫المتنفذين فى السلطة و‬ ‫لقد تكوّنت طبقة من المسؤولين‬

‫■ ■عمليّة االستيراد ال تخضع إلى رقابة صحيّة أو رعاية جودة‬

‫بعض رجال األعمال الفاسدين استفادوا من مناصبهم السّياديّة‬

‫وبالتّالى قد يوجد فى بعض األحيان سلع غذائيّة مغشوشة‬

‫لنهب المال العام واحتكار الصّفقات عن طريق الدولة بل حتّى‬

‫فباالضافة إلى خطورتها الحتميّة على حياة الماليين من‬

‫المعونات يقومون ببيعها فى األسواق على مرأى ومسمع من‬

‫المواطنين فانّها تتسبّب فى خسارة غيرهم من الشّركاء من‬

‫الجميع دون أدنى مخافة من المساءلة والمالحقة‪.‬‬

‫رجال األعمال الملتزمين بالمعايير السّليمة‪.‬‬

‫عند الحديث عن التّحدّيات والعوائق فى هذا المجال يجب‬

‫يمكننا تلخيص أبرز أنواع األنشطة االقتصاديّة فى المدينة‬

‫التّطرّق الى ‪--:‬‬

‫كالتّالى ‪--:‬‬

‫■ ■غياب الهيكل اإلدارى لدى الدّولة أوّال واآللية التنفيذيّة ثانيا‬

‫البضائع املستوردة‪ :‬لقد اشتهر الصّوماليّون بمهاراتهم‬

‫كما ذكرنا حتّى األراضى ال تملكها الدّولة وال دخل لها بعملية بيع‬

‫التّجارية وساعدهم فى ذلك شراكتهم المعلوماتيّة وروح‬

‫وشراء العقارات وال تملك ً‬ ‫شئ من األنشطة التّجاريّة فى البالد‪,‬‬

‫المغامرة الّتى يمتلكونها ممّا يزيد من معدّل النّجاح التّجارىّ‬

‫من هنا ّ‬ ‫فان تأثير الدّولة على المسار االقتصادى يكاد يكون‬

‫غير ّ‬ ‫أن األمور ليست بتلك البساطة أبدا فالتّنافس السلبىّ‬

‫معدوما‪.‬‬

‫بينهم وتشابه السّلع والخدمات وغياب الضّوابط التّنظيمية‬

‫■ ■مضت فترة غير قليلة على انهيار الحكومة المركزيّة فى‬

‫يدمّر الكثير من المكاسب‪.‬‬

‫الصّومال والتّى كانت تعمل على ترميم الطرق والمرافق العامّة‬

‫العقارات‪ :‬تتركّز المقرّات الرّئيسيّة للدّولة والمؤسّسات‬

‫فغابت الصيانة و استسلمت للضّياع والخراب وتضرّرت معها‬

‫الكبيرة فى منطقة صغيرة آمنة نسبيّا دون غيرها أدّت الى غالء‬

‫الحركة التّجاريّة‪ ,‬اقليم شبيلى السّفلى المنتج الزّراعى األوّل‬

‫أراضى وعقارات تلك المناطق من هنا ازدادت أعداد السّماسرة فى‬

‫فى الصّومال والمتاخم إلقليم بنادر ومع ذلك ّ‬ ‫فان عمليّة نقل‬

‫هذا المجال كما نشأ عدد من تجّار األراضى تخصّصوا فى شراء‬

‫المنتجات الزّراعيّة الى مقديشو ليست سهلة بالمرّة رغم قرب‬

‫األراضى والعقارات المفقودة الوثائق أو ذات الملكية المشبوهة‬

‫المسافة‪.‬‬

‫علما بأنّها ّ‬ ‫أقل ثمنا بكثير من نظيرتها الحائزة على الوثائق‬

‫■ ■غياب النّظام وانعدام األمن واألمان نتج عنه تفشّى العديد‬

‫والمستندات األمر الّذى سيولّد تبعات خطيرة حتما‪ ,‬والجدير ّ‬ ‫بالذكر‬

‫من قطاع ّ‬ ‫الطرق والمليشيّات الّذين يفرضون الكثير من اإلتاوات‬

‫ّ‬ ‫أن بعض المسؤولين فى إدارة بلدية مقديشو فى عهد الحكومة‬

‫على القوافل التجاريّة داخل البلد ممّا يضيف من عبء إضافى‬

‫المركزية المنهارة أنشئوا مكاتب توثيق عقارات خاصّة يقدّمون‬

‫على سعر المنتوجات وبالتّالى غالء األسعار‪.‬‬

‫اثبات ملكيّة األراضى وتحديدها مقابل اآلالف من الدّوالرات‬

‫■ ■عدم وجود تنسيق تجارى بين رجال األعمال الّذين‬

‫ويبقى مكتب عمر توغمبى الواجهة المفضّلة للكثير من ّ‬ ‫ملك‬

‫يستوردون السّلع والخدمات من الخارج األمر الّذى يؤدّى الى زيادة‬

‫جل ّ‬ ‫األراضى الحتكاره ّ‬ ‫ملفات أراضى المدينة مع أنّه يعيش هو‬

‫العرض عن الطلب فى األسواق المحليّة والعكس صحيح وقد‬

‫شخصيّا فى أوروبا‪.‬‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪5‬‬


‫الضوابط‬ ‫اقتصاد مقديشو ‪...‬تأثيرات غياب ّ‬

‫محمود عيسى فارح‬

‫‪ 4‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫الفوضى العارمة والغياب التّام‬

‫نبض الشّارع وردود أفعاله عن التّفجير الفالنى لفندق فالن‬

‫لآلليات التشريعية والتّنظيمات‬

‫أو ّ‬ ‫محل فالن يسارع الكثير منهم الى تفسير ذلك بأنّها نتاج‬

‫الرقابيّة ألكثر من عقدين أدّت الى‬

‫منافسة اقتصاديّة تطوّرت إلى صراع دموى‪ ,‬قد ال يكون ذلك‬

‫أن تتحوّل العمليّة االقتصادية‬

‫التّحليل األمثل إذا نظرنا ّ‬ ‫أن رجل األعمال اإلنتهازي ال يمكنه إقناع‬

‫فى الصومال ومقديشو خاصّة الى‬

‫أحدهم بتفجير نفسه فى سبيله من دون مسوّغات عقدية أو‬

‫حلبة مصارعة مفتوحة ال تخضع‬

‫تبريرات دينيّة‪ ،‬لكنّ المتواتر ّ‬ ‫أن الكثير من اإلغتياالت واألعمال‬

‫لقواعد وال قوانين‪ ،‬وانّما العتبارات‬

‫التّخريبيّة المدبّرة حدثت بالفعل نتيجة لذلك‪ ,‬والحكومة‬

‫خاصّة أشبه بقانون الغابة تتحكّم‬

‫الفدراليّة الضّعيفة مغيّبة تماما عن الفعاليات اإلقتصادية‬

‫بأطرافه شبكة مافيا‪ ,‬تلك ليست‬

‫واألنشطة التجارية حيث يقتصر دورها على اصدار تراخيص‬

‫مجرّد تكهّنات أو تحليالت مبالغ‬

‫نفعيّة غير محفوظة األثر وعديمة الجدوى لتلك الجهة أو‬

‫فيها بل هى واقع يعرفه الصّغير‬

‫ذاك علما بأن الدولة الصوماليّة ال تقدر على توفير الحماية‬

‫قبل الكبير‪ ،‬فعندما تحاول معرفة‬

‫ّ‬ ‫للمحلت كما أنّه ليس بمقدورها متابعة الصحة المهنية ورقابة‬


‫كلمة مدير التحرير‬ ‫مع بداية العام الجديد نتطلع المزيد من التألق في سماوات اإلبداع والبحث العلمي‪ ،‬وقد انقضت سنة حاول مركز‬ ‫«القرن اإلفريقي» إنجاز الكثير من المشاريع البحثية والعلمية مع الكثير من العثرات واجهتنا خالل عام كامل‪،‬‬ ‫لكن بإصرار القائمين على أمر المركز تم تجاوزها‪.‬‬ ‫صدر المركز خالل عام واحد أربع إصدارات مطبوعة تناول الباحثون فيها مواضيع شتى تهم منطقة القرن‬ ‫اإلفريقي بصورة عامة‪ ،‬والصومال بشكل أخص‪.‬‬ ‫مركز القرن اإلفريقي للتنمية والبحوث عقد ندوة سياسية بعنوان‪ :‬أزمة جالكعيو ‪ ..‬حلول ومقترحات شارك فيها‬ ‫خبراء عسكريون ومسؤولون سياسيون وشريحة كبيرة من األكاديميين ورجال أعمال من الغرفة التجارية وقدّم‬ ‫المركز توصياته لحل األزمة وتم نشرها عبر وسائل اإلعالم المختلفة‪ .‬كما عمل المركز ملتقاه السنوي األوّل لروّاد‬ ‫المركز تحت شعار‪ :‬نحو غد أفصل للبحث العلمي‪.‬‬ ‫ويتطلّلع المركز أن يستمر عطاؤه ويحقق جدول األعمال المخطط لعامه الجديد وربنا يجعل رحلته هذه رحلة‬ ‫علمية عملية تكون غرسه طيبة لنظام أفضل‪.‬‬ ‫نخطط في عام ‪ 2016‬أن نكون فاعلين سياسيا وثقافيا داخل منطقة القرن األفريقي‪ ،‬كما نرجو أن نتقدم‬ ‫بخطوات ثابتة فيها قدر كبير من التأني نحو تأثير صناع القرار ببحوث علمية ترشدهم‪ ،‬وتوصيات هي عبارة عن‬ ‫خالصة تجارب الباحثين‪ ،‬لتشكل لهم نبراسا اكاديميا يوجهم نحو القرار الصائب‪.‬‬ ‫كما أننا نخطط تدشين مكتبة عامة يستفيد منها المجتمع‪ ،‬ونحرص أن تضم شتى التخصصات‪ ،‬ليستفيد منها‬ ‫طلبة الجامعات والمعاهد العليا‪ .‬وسنسعى جاهدين تشبيك عالقاتنا مع الخارج‪ ،‬خاصة وأن الصومال بلد بكر‬ ‫بحثيا‪ ،‬ابتعدت األقالم ‪-‬بقصد أو بغير قصد‪ -‬عن تناول دراساته بشيء من البحث والدراسة‪ ،‬ومن أولى مهامنا‬ ‫في المركز إعادة الزخم للدراسات الصومالية‪ ،‬وانتشال المواهب وصقلها بما يخدم رسالة المركز‪ ،‬ويعيد الصومال‬ ‫الى دائرة الضوء بعد غياب طويل سجلتها الصومال ككيان سياسي قائم عداك عن مراكز صناعة الفكر‪.‬‬ ‫في العام الجديد سننوع خدماتنا البحثية‪ ،‬ونضيف إليها ورش عمل وندوات سياسية ومؤتمرات فكرية‪ ،‬ورحالت‬ ‫عمل؛ الكتشاف الصومال‪ ،‬وكذلك عرض الكتب‪ ،‬وإعادة كتابة المخطوطات المبعثرة‪ ،‬وتشجيع الكتاب لتسويق‬ ‫مؤلفاتهم‪.‬‬ ‫ما انجزه المركز يعود الفضل إليه إلى العمل الجماعي‪ ،‬والمشاركة الفاعلة من اإلخوة األعزاء‪ ،‬عرفتهم متفانين‬ ‫في عملهم؛ راجين منهم أن يبذلوا مزيدا من الجهود‪.‬‬ ‫كل عام وقراء صناعة المستقبل بألف خير‪.‬‬

‫ليبان أحمد شرى‬

‫مجلة صناعة المستقبل‬

‫‪3‬‬


‫مجلة فصلية‬

‫في هذا العدد‬

‫تصدر عن مركز قرن إفريقيا للدراسات والبحوث‬

‫المحتويات‬ ‫اإلفتتاحية ‪4 ...........................................‬‬ ‫إقتصاد مقديشو ‪...‬تأثيرات غياب‬ ‫الضوابط ‪4 ............................................‬‬ ‫ّ‬ ‫اشهر ‪ 5‬طرق يقوم الهاكرز باختراق‬ ‫حسابك على الفيس بوك ‪6 ..................‬‬ ‫بين الفوائد والمضا ّر ‪..‬‬ ‫شبكات التواصل االجتماعي ‪8 ................‬‬ ‫حوار مع الداعية الدكتور بالل فيليبس‪12 ..‬‬ ‫نحن ‪ ..‬وثقافة الجودة ‪14 ........................‬‬ ‫الصومال ‪15 ..................‬‬ ‫تعدد اللّغات فى ّ‬ ‫ّ‬ ‫المقومات التربوية اإلعالمية في‬ ‫الخطاب اإلعالمي الدعوي المعاصر ‪16 .......‬‬ ‫تواضع مثقف ‪ ..‬د‪ .‬عبد القادر َغ ّري ‪18 ........‬‬

‫المراسالت‬

‫بوصاصو ‪ -‬بونت الند ‪ -‬الصومال‬ ‫الهاتف‪00252907798022 :‬‬ ‫‪00252907606053‬‬ ‫البريد اإللكتروني‪:‬‬

‫‪yagleelka.aayaha@gmail.com‬‬

‫المقاالت ال تعبر بالضرورة عن رأي المجلة‬

‫‪ 2‬مجلة صناعة المستقبل‬

‫أشهر ‪ 5‬طرق‬ ‫يقوم الهاكرز‬ ‫باختراق حسابك‬ ‫على الفيس بوك‬

‫حوار مع الداعية‬ ‫الدكتور بالل‬ ‫فيليبس‪..‬‬

‫المقومات التربوية‬ ‫اإلعالمية في‬ ‫الخطاب اإلعالمي‬ ‫الدعوي المعاصر‬

‫فريق التحرير‬ ‫رئيس التحرير‬

‫االستاذ‪ /‬ليبان احمد شري‬

‫نائب الرئيس‬

‫االستاذ‪ /‬عبد الفتاح نور‬ ‫أحمد (أشكر)‬

‫هيئة التحرير‬

‫االستاذ‪ /‬فارح بنين بوص‬ ‫االستاذ‪ /‬خضر أحمد نور‬

‫القسم الفني‬ ‫التصميم واالخراج المهندس‪ /‬عبداهلل يوسف‬ ‫موسى (قيلوا)‬



Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.