Magazine-ka Yagleelka Aayaha

XARUNTA GEESKA AFRIKA EE HORUMARINTA & CILMI BAARISTA

QORAAYAASHA WARGEYS-KA Liibaan Axmed Shire Takhasuska: siyaasadda iyo dhaqaalaha, Madaxa wargeyska Yagleelka-aayaha.

Dr. Saadiq Eenow Dhakhtar, Qoraa weyn ahna Wasiirka Caafimaadka D/Puntland

Khadar Axmed Nur

YAGLEELKA AAYAHA Wargeys 3 biloodle ah oo ka faallooda arrimaha Bulshada & Siyaasadda

TIRSIGA 2’AAD June 2015 [ 1436 h ] Madaxa Wargeys-ka

Bachelor: Animal Production, Master of Business Administration.

Dr. Abdurahman Ahmed Nur(Sulub) PhD - Georgetown University USA, Aas-aasaha Dr.Sulub Leadership Center

LIIBAAN AXMED SHIRE Ku xigeenka Madaxa

C/FATAAX NUUR AXMED (ASHKIR) Tafaftiraha

FAARAX BINIIN BOOS Xog-hayn

KHADAR AXMED NUUR Design & Graphics

CABDALLAH YUUSUF MUUSE Address Bosaso - Puntland, Somalia Telephone: +252-90-7798022 E-mail: yagleelka.aayaha@gmail.com

Gen. Cali Ismaaciil

Madaxii Academy-yadii istiraatiijiyada Soomaaliyeed 1986 1991, Qoreyna Buug’ & Daraasado

Prof. Axmed Barre

Siyaasadda Jaamacadda Qahira iyo Maamulka & Maaraynta J.Ottowa, hanti dhowraha Shirkadda Ganacsiga Guud ee Tawfiiq - Boosaaso

Faarax Axmed Muse

BSC, MSC (clinical and diagnostic Microbiology), Bare: Kulliyadda Caafimaadka Jaamacadda Bariga Afrika Boosaaso

YAGLEELKA AAYAHAA HORDHAC 06 Ereyga Madaxa wargeyska

MAQAALLO 10 Baraarug ama Baraarug laâ&#x20AC;&#x2122;aan Hoggaamiye Maxay Dhalaan? 14 Dhulkii Udugga 18 Khilaafaadka ka iman kara Biyaha 24 Quruxda Gobolka Sanaag

TUSMO 06 Ereyga Madaxa Wargeyska

14 Dhulkii Udugga

Waxaa mahad oo dhan iska leh Eebbihii weynaa, nabad iyo naxariisna ha u sugnaato suubanahii ..

Dawladdii dhexe ee Soomaaliyeed waxay burburtay Jannaayo 1991, kadib markii madaxweynihii..

32 Federaalnimada & Soomaaliyada Cusub

26 Qaadka Iyo Dhibaatooyinkiisa

Federaalnimadu waa nooc kamida noocyada lagu baahiyo awoodda siyaasadeed iyadoo ..

Waxaa dhab marag ma doonta ah in uu qaadku ku hayo dhibaato caafimaad iyo mid dhaqan dhaqaale ..

22 Aadamiga casrigan iyo fikradda iskaashiga

38 Warshadihii Soomaaliya

Is-beddellada waaweyn ee dunida ka socda, waa kuwo saameyn ku leh nolosha bulsho ..

Soomaaliya waxa ay muddo kooban ku tallaabsatay hurumar la taaban karo oo dhinaca ..

Yagleelka Aayaha (Caddadkii 2-aad), Wargeys 3 biloodle ah, Boosaaso - Puntland, Somalia Tel: (+252-90-7798022 | +252-90-7794213), E-mail : yagleelka.aayaha@gmail.com

26 Qaadka Iyo Dhibaatooyinkiisa 38 Warshadihii Soomaaliya

SIYAASAD 22 Aadamiga casrigan iyo fikradda iskaashiga iyo isgaashaan-buuraysiga 32 Federaalnimada & Soomaaliyada Cusub

SHEEKO 07 Hooyo Ayaan Daran

EREYGA

MADAXA WARGEYSKA

aqoonta iyo cilmiga leh, bahda qalinlayd iyo qorayaasha Soomaaliyeed meelkasta oo ay joogaan iyo heer kasta oo ay kala leeyihiin, waxayna ka sinnaayeen inay nagu booriyeen inaysan shaqadaan joogsan. Hadii Eebbe idmo waxaa naga go’an inaan joogteyno wargeyska oo uu qeyb libaaxle ka Waxaa mahad oo dhan iska leh Eeb-

qaato sare u qaadista iyo dhisidda garaadka

bihii weynaa, nabad iyo naxariisna

bulshada Soomaaliyeed, iyo tusmeynta dad-

ha u sugnaato suubanahii Max-

ka tubta toosan ee aan dib uga kaban karno

amed (N.N.D.H).

turunturooyinkii na helay.

Eebbe galladi waxaa noo hirga-

Waxaan ku dadaalnay inay qoraan qoraalada,

lay soo saarista tirsigii 2’aad ee

warbixinnada iyo xogaha

Wargeyska YAGLEELKA AAYAHA,

wargeysku

Waxaan si

qorayaal & kaadiriinta ugu caansan Soomaa-

gaar ah ugu mahad

daabacayo

aqoonyahano

iyo

celinayaa raggii isku taxalujiyey oo

lida.

isku xilqaamay soo saarista cadd-

Waxaa tirsiga 2’aad ee YAGLEELKA AAYAHA

adka 2’aad ee wargeyska.

ku soo baxay mowduucyo muhiim ah oo kala

Waxaa na farax geliyey oo aad noo

duwan oo ku baahsan Geeska Afrika oo dhan.

dhiirigeliyey soo dhoweyntii iyo bo-

Akhriste

gaadintii ballaarnayd ee uu wargey-

wargeyska saaxiib la noqotid oo aad usoo

sku ka heley bulshada markuu soo

gudbisid wixii aragtiyo aad haysid, ku dar-

baxay tirsigiisii 1’aad.

satid qoraalo ama hibo kale oo gooni kuu ah

Waxaa si gaar ah u daneeyey inta

oo aad leedahay.

Liibaan Axmed Shire

waxaan

kaa

sugaynaa

inaad

markii uu dhamaystay wax-

duriyadeeda wax loo bari lahaa,

barashadiisa wuxuu u waree-

carruur badan ayaa wax bara-

gay magaalo ka fog meesha

tay inkastoo mudadii danbe

hooyadiis ku noolayd, mudo

arrintaasi dhicisowday kadib

tiro badan ayuu reerka ka ma-

markii Oday iyo walaalihiis

qnaa mana soo xusi jirin oo

tiiro gabeen inkastoo Xilkas uu

danahiisa gaarka ah ayuu ku

waayadii dambe dareensanaa

Hooyo ayaan daran waa hooyo

mashquulsanaa, waxaa lagu

in mustawaha aqoonta ee duri-

aad iyo aad u qurxoon oo qofkii

xaman jiray inuusan hooya-

yadu hoos u socoto. Dhibka

bartaa aanu nicin. Waa hooyo

diis u roonayn iyadoo loo

jiray wuxuu ahaa Oday wuxuu

raxmad badan oo caruurta si

tirinayo inuu necbaa dadka

ahaa nin madax adag oo jecel in

fiican u korisa oo jecel in ay

hooyadiis ayaan daran la de-

hadalkiisa la dhegaysto maa-

caruurteedu wax bartaan. Waa

gaanka ah. Si haddii loo eego

hee in aan xal kale jirin. Isaga

hooyo dhabteeda lagu nasto

Oday horumarka habarta iyo

iyo walaalkiis Xilkas dhibaato

oo lagu rayreeyo. Hooyo ayaan

in wax loo qabto waa jeclaa.

xoog leh ayaa kala raacday oo

daran waxay korisay carruur

Intii uu ka maqnaa mar buu

ahayd danta hooyo iyo duri-

badan oo ay dhashay.

isku dayey in uu habarta wax

yada oo uu dayacay Oday, iyo

Curadkeeda oo lagu magacaa-

la qabto iyadoo taladaas ay la

Xilkas oo lahaa war duriyada

bo Oday oo ay muddo badan

wadaageen walaalihiis Xilkas

mustaqbalkooda ha biâ&#x20AC;&#x2122;ine sida

ku tabcaysay kharash iyo waq-

iyo Dawac waana ku guulay-

ka daa.

ti badanba kaga baxeen ko-

steen waxay ku dadaaleen

nasiib darro, walaalkood Dawac

rintiisa iyo waxbarashadiisa,

sidii qaar ka mid ah habarta

ma kala celin wuxuu ahaa nin

HOOYO AYAAN DARAN

YAGLEELKA AAYAHA

fariid ah oo isku daya mid walba

daab yeynayaan.

ta oo ay joogaan, kana danaysta

inuu ku qanciyo in isagu sax ya-

Madaxey waa wiil kale oo hooyo

oo danahiisa gaarka ah ka dha-

hay danahiisa gaarka ahna gaar

ayaan daran dhashay isaga oo

maysta.

u wata, wuxuu ku fiicnaa inuu

dhalin yaro ah ayey hooyo ayaan

Waxaa kale oo jira wiil la yiraah-

dadka iska horkeeno oo keliya

daran qurbaha u dirtay muddo

do Qob Moos oo hooyo ayaan

wuxuu caan kaga noqday de-

kadib waa ku soo laabtay oo

daran dhashay, isagu wax badan

gaankooda af iyo uur kala jira.

waa uu soo guryo noqday wuxuu

ma qabto waa qunyar socod

Waxaa jira wiil Oday dhalay oo

hooyo ayaan daran iyo reer Qolof

walaalkiis Madaxay ayuu jecel

la yiraahdo Caraysane oo nin

Qob Weyn ka dhaadhiciyey in uu

yahay wuxuuna u fuliyaa da-

qurxoon ah oo muddo diba-

yahay nin aqoon leh oo daacad

nahiisa gaarka ah, waa nin da-

da waxbarasho ugu maqnaa

ah kana talinaya danaha hooyo

beecad

kadibna dalka ku soo noqday.

iyo reer Qolof Qob Weyn. Waa

kulantaan laakiin lagu xanto reer

Cayraysane

wuxuu aabihiis u

la rumaystay waxay lahaayee-

magaalnimo. Dadka reer Qolof

aaminsanaa si xoog ah oo wux-

na farta ayaa laga saaray, nin ka

Qob Weyn waa ka cawdaan dib-

uu ba noqday gacan yare, wux-

mid ahaa reer Qolof Qob Weyn

in daab yadiisa dadban. Madax-

uu ku mashquulsan yahay sidii

oo alaabo muhiim ah u hayey

ay walaalkiis Qob Moos waxba

uu uga dhaadhicin lahaa dadka

reerka ayaa laga codsaday inuu

ma taro, dan badana uma hayo

kale, xariifnimada iyo xilkasni-

alaabtaas madaxay ku waree-

laakiin markii uu rabo inuu dan

mada aabihiis. Caraysane waa

jiyo si madaxey uu alaabtaas u

ka fushado waa u yimaadaa

nin reer galbeed muddo ahaa

socodsiiyo bulshada reer Qolof

waana ka helaa oo ninka Qob

dhaqankii reer galbeedkana wax

Qob Weyn uga faa’iideeyo de-

Moos la yiraadho waan nin dan-

ka sii wata. Waa nin ilbax ah oo

gaanka hooyo ayaan darana ugu

ta laga dhamaysan karo.

jecel lebiska wanaagsan oo aan

hormariyo. Madaxay alaabtii si

Waxaa jira labo nin oo kale oo

u bogin sida dhalinta qaarkood

gaar ah ayuu u isticmaalay cid

ilma ayaan daran ah laakiin

waayadan danbe u lebistaan

ka daba tagtay oo la xisaabtan-

habartu aanay soo korsan, Il-

sdia qaadashada khamiiska, la

tayna ma jirin. Muddo kadib

ka-cade wuxuu la soo koray ad-

bixida garka dheer iyo diinta oo

Madaxay wuxuu ogaaday in

eeradiis oo degaan kale ku nool,

loo dhowaado. Caraysane wux-

bulshada reer Qolof Qob Weyn

waa nin qurxoon oo haybadi ka

uu ballan ku qaaday inuu aad ula

waxba garanayn oo dhinacii la

muuqato oo aadan ka dideyn,

dagaalamo ninkii fikrada aabihi-

rabo loo jeedin karo, wuxuu isu

waa nin hadal gaaban oo farxaan

is ka soo horjeesta hadday xitaa

soo sharaxay inuu mas’uul ka

ah laakiin markaad is barataan

wiilkiisa tahay.

noqdo goob bulshada ka wada

ninkii il-furani fahmi karo in Il-

Xilkas ninka la yiraahdo markuu

dhaxaysa uuna mar labaad bal-

ka-cade calooshiisu madow da-

ka quustay sida walaalahiis iyo

lan qaaday inuu bulshada ugu

hay. Ilka-cade waxay bulshada

wiilkii uu adeerka u ahaa wax u

adeegayo waana lagu wareejiy-

reer Qolof Qob Weyn u arkaan

wadaan wuxuu ku tashaday inuu

ey maadaama uu yahay wiil ka

nin hooyadiis jecel laakiin dadka

nimankaas iyo waxay wadaan

mid ah wiilasha hooyo ayaan

si fiican wax u indha-indheeyaa

faraha kala baxo bulshada reer

daran. Arrintaas dib danbe wax

waxay ogaadeen inuu habarta

Qolof Qob Weyna u sheego sida

lays kama waydiin. Wuxuu ahaa

dibin daab yeeyo oo aanu jec-

foosha xun ee Oday, Dawac, iyo

nin aad ugu firfircoon danahiisa

leyn horumarka hooyo ayaan

caraysane hooyadood iyo duri-

gaarka ah si fiicana ula xiriira

daran iyo duriyadeeda. Waa nin

yadeeda u silcinayaan una dibin

reer Qolof Qob Weyn meel kas-

hawl badan oo aad moodo in

YAGLEELKA AAYAHA

wanaagsan

markaad

uu hooyo iyo danteeda u ordayo

una jeclaa inuu wax u qabto oo

in jecel horumarka ayaan daran

laakiin dano kale wata, ilka-cade

ka ducaysto. Wuxuu ahaa nin fa-

iyo duriyadeeda.

waa qunyar socod, hadduu rabo

riid oo maskax furan oo si fiican

Hadaba hooyo ayaan daran ta-

inuu dan fushado wuxuu istic-

u soo barbaaray. Wuxuu ballan

cabkeedii rag baa khasaari-

maalaa walaalkiis Layli.

ku qaaday inuu hooyadiis iyo

yey oo dib u dhaca iyo inay

Ninka Layli la yiraahdo waa nin

bulshada reer Qolof Qob Weyn

asaageed ka harto baday. Hooyo

fudud oo xarig lama sitaan ah oo

wax u qabto. Waxyaalo badan

iyadoo dadka u dadaal badan oo

lagu dan fushan karo, waana nin

oo wanaag ah ayuu hooyadiis u

intaas oo rag ah dhashay oo ku

firfircoon oo dadaal badan oo

qabtay, wuxuuna noqday nin ka

tacabtay oo wax bartay,. iyadii

qalbi furan haddana xaaran oo

dhex sheegan bulshada oo aad

hooyooyinka oo dhan u mud-

si fudud loogu dan gaari karo.

loo amaanay.

nayd oo ay ku dayan jireen, hig-

Dhinaca kale marka laga fiiri-

Walaalihiis

yo Layli waa nin gooni daaq ah

xawliga uu ku socdo iyo inuu

ugu liidato oo la wada dhaafay

oo aan dhex gelin bulshada inta

ka hormaray way ka horyimaa-

maxaa sababay?

badan. Waa nin habartu day-

deen. Markii Wanaaje dareemay

Haddaba maxay tahay sababta

acday markuu yaraa oo iskiis

in dagaal lala galay ayuu wa-

qarsoon ee ayaan daran ubad-

isu koriyey oo naxariista hooyo

laalihiis isugu yeeray una shee-

keedu iyagoo dadka ugu firfir-

ayaan daran aan arag, hadana

gay in sida walaalihiis wax u

coon ugu aqoon badan hadd-

jecel inuu hooyadiis wax u qab-

wadaan ay khaldan tahay, waa-

ana hooyadii korsatay oo ku

to laakiin fudayd dhaafiyey. Wa-

na ku sii colaadiyeen waxaana

tacabtay ay u diidan yihiin inay

laalkiis ilka-cade dano badan

dhex maray dagaal xoog leh oo

wax taraan waxna u qabtaan

oo isaga u gaar ah ayuu layli ku

dhinaca afka ah laakiin aan ga-

una hormariyaan!!!!!!?????

fushaday isagoo layli u tusayey

can gaarin haba ugu darnaa-

Waxaba taas ka sii daran ilma

inay dan guud tahay oo uu ku

deene Oday iyo Dawac. Muddo

ayaan daran, hooyadood uma

hoday, goor xeero iyo fandhaal

kadib wanaaje waa laga adka-

ogala in cid kale wax tarto oo

kala dhaceena Layli wax ogaa-

aday waayo biyo kaa badan iyo

horumarkeeda wax ku yeela-

day. Arrintiina ku noqotay caano

col kaa badan labaduba waa ku

to!! Waa yaabka yaabkiis! Ilma

qubtay daba qabasha mooyee

hafajiyaan. Wanaaje wuxuu door

ayaan daran ma DHUUG BAA?

ka daba tag ma leh.ilka-cade rag

biday intii ay walaalihiis iyo bul-

Dhuugu geedaha ma cuno gee-

badan ayuu sallaanka kor ugu

shada reer Qolof Qob Weyn iska

lana uma ogola!! Yaab kale!!!

raacay welina daba socda meel

hor iman laahaayeen oo dhi-

Waa su’aal da’ weyn oo madaxa

uu ku furi doonana garanmayno.

bi dhici lahayd inuu degaankii

daalinaysa!!!!

Waxaa jira wiil kale oo hooyo

hooyadiis uga haajiro dartood.

ayaan daran dhashay oo ma-

Wanaaje inkastoo uu ahaa nin

Waxaa diyaariyey:

gaciisa la yiraahdo Wanaaje. Wa-

aad u firfircoon, qalbi wanaag-

Axmed Maxamed Barre

naaje waa nin hooyadiis ayaan

san , jecelna inuu bulshada wax

daran aad u jecel oo aad ugu

u qabto, waxaa lagu xaman jiray

xiran, waa yaraankeedii, habar-

inuu ahaa nin keligiis talis ah oo

tana aad ayuu uga ag dhowaa,

madax adag, carana dhow iyo

waa ninkii ugu danbeeya oo

wax qabadkiisuna aan dhamay-

naaskeeda jaqa. Wanaaje si aad

stir lahayn. Waxaan is weydiin la

ah ayuu hooyadiis ugu xirnaa

hayn oo la isku raacay inuu ahaa

markay

arkeen

sana jireen

in maantay iyadu

YAGLEELKA AAYAHA

BARAARUG AMA BARAARUG LA’AAN HOGGAAMIYE MAXAY DHALAAN? Maqaalkaan wuxuu u kuur galayaa qeexidda ama micnaynta baraarug iyo baraarug la’aan, qaybahooda, dheefta iyo dhibka ka dhasha, iyo doorka la doonayo in hoggaamiyuhu ka qaato baraarujinta dadka uu madaxda u yahay. naftaada (self-awareness)

ku fiicanyahay iyo ku wuu ku

aqoonta, garwaaqsiga, iyo

• Maaraynta iyo maamulidda

xunyahay, ku wuu ku xoog-

dareen ka laga qabo fikrad,

naftaada (self-management)

badanyahay iyo ku wuu ku tab-

shay, dad, iyo wixii la mid

• Ku baraarugsanaanta bul-

ardaranyahay, ku wuu jecel-

ah.Waa maskax-ku-hayn-

shada (social awareness) iyo

yahay iyo ku wuu necebyahay,

ta iyo xasuusashada haw-

• Maaraynta iyo maamuusid-

laha ku saabsan waaxid

da xiriirada iyo calaaqaadka

markuu caraysanyahay, marka

ama

(relationship management).

laga gardaranyahay iyo markuu

Baraarugsanaantu

wadar.

waa

Baraarug

markuu

faraxsanyahay

iyo

gardaranyahay, waxa uu yahay

la’aantuna waa waayid la waayo baraarugsanaan.

Baraarugsanaanta nafta.

waxaa

iyo waxa uu rabo in uu noqdo,

Baraarugsanaanta

wax-

loola jeedaa in qofku ama hog-

waxa uu iska rumaysanyahay

aa loo qaybiyaa afar qay-

gaamiyuhu uu naftiisa barto

iyo waxa dadku ka rumaysany-

bood:

oo baaro isagoo dantiisutahay

ihiin,

• Ku baraarugsanaanta

in uu ogaado wax yaabuhuu

iswaafaqsanaan la’aanta niya-

10 YAGLEELKA AAYAHA

iswaafaqsanaanta

iyo

diisa iyo falkiisa, ku wad.

oo naftiisii buu been u sheegay.

maarayn lahaa, u maamuli la-

Hoggaamiyuhu in uu naftiisa

Waayo? Jirrada bannaanka ayuu

haa, u hoggaamin lahaa, u hagi

barto waxay la mid tahay in uu

karaadinayey. Ma ogayn in uu

lahaa, oo u xakamayn lahaa.

gudihiisa ku dhex safro. Sa-

isagu jirrada wado.

Isagaa nafta wadee iyadu ma

far la safrana waxaa ugu dheer

Sidoo kale, jirrooyinku way ku

waddo. Ku guulaysiga naftu

safarka qof gudihiisa ku dhex

dhex faafaan sharikadaha, urur-

wuxuu hoggaamiyaha dhaxal

safro. Kolkuu ogaado waxyaa-

rada, iyo dawladahaba. Madax-

siiyaa in uu isbeddelo oo cara-

baha san iyo wax yaabaha sil-

da ayaa jeermiska xambaarsan,

dii badnayd farax u rogo, cabsi-

loon oo uurkiisa ku jira isagoo

ku waa soo dila’ hoggaannima-

dii haysatey geesinimo u rogo,

isweeydiya: sidee waxa fiican

da, dhibaatooyinkana abuura.

caalwaagii rajo u rogo, walwal

uga faaiidaystaa, waxa xunna u

Jirradu waa naftaada oo aad

iyo walbahaarkii waxbarasho

beddelaa. Dulucdu waa “sidee

been u sheegto. Kolkaaan san-

u rogo, ceebtii sharaf u rogo,

naftayda u beddelaa?”

duukha ku jirno, aragtideenna

carariddii ciidamin u rogo. Way

Tusaale. Qarnigii 17aad, ayaa

aan xaqiiqada aragno ceeryaa-

adkaanaysaa in qof qof kale

waxaa ka shaqayn jirey isbitaal

mo ayaa ku rogonta ama caad

weeraro ama uu isdifaaco kol-

weyn oo ku yaal magaalada

baa naga saarma. Innaguna sax

ka uu xaqiiqada oo dhan wada

Vienna, Nimsa (Austria) takhtar

isuma aragno, dadka kalana sax

arko. Hoggaamiyayaasha heer-

la yiraahdo, Dr. Ignaz Semmel-

uma aragno. Nafteennii ayaan

ka sare ahi way ku baraarug-

weis. Dumarka ku umula isbita-

khayaamaynnay. Khayaamayn-

sanyihiin dadka rabitaan kooda,

alka mid baa dhimata tobankiiba

ta nafteenna ayaa dhibaatooyin

dareen kooda, aragtiyadooda,

(1 in 10). Isbitaalka sumcadiisii

oo idil u abuura dadka nagu wa-

xirfadahooda,

ayaa xumaatay, dumarku jid-

reegsan, sharikadaheenna, uru-

kala duwanaanshahoodo iyagoo

kay ku dhalaan.Dr. Semmelweis

rradeenna, dawladdeenna, iyo

ka dhex arkaya faaqidaadda iyo

4 bilood oo fasax ayuu qaatay

adduun weeynaha kalaba.

faallaha doodahooda.

si uu u baaro arrintaan isagoo

Mudane Hoggaamiye, naftaa-

Hoggaamiyaha heerka sare ahi

booqanaya isbitaalla kale. Intuu

da baro, qiimaha ay leedahay

awood buu u leeyahay in uu

maqnaa dhimashadii hoos bay u

baro, awoodeeda baro, xuddu-

naftiisa layliyo oo cawaadiftiisa

dhacday. Wuxuu ogaaday in uu

uddeeda baro, waxay kuliidato

xakameeyo xaalad kastoo uu ku

waqti badan gelin jirey baarita-

baro, gafafkeeda baro. Mudane

jiro.

anka dadka dhinta, jirrooyinna u

hoggaamiyaha mustaqbalkoow,

soo gudbin jirey dadka fiyoow.

waxaad rabtid ogoow, sababta-

Xalkii wuxuu noqday in gacmaha

ad u rabtid ogoow, waxaad ka

Hoggaamiyayaal badan waxay

daawo laysaga mayro (chlorine

samaysantahay ogoow, naftaa-

sababaan in ay ururradooda iyo

& lime). Natiijadii waxay noqotay

da soo saaroo u kuurgal.

dawladahooda burburiyaan sa-

in dumarkii umulayey boqolkiiba

Nasiib wanaag, waa jeermis la

babtoo ah naftooda ma yaqan-

mid dhimato (1 in 100).Takhtar-

ogaan karo, la takoori karo, lana

niin. In aad wax aqoonsato oo ku

rada ayaa jirrada xambaarsanaa

baabi’n karo.

baraarugsanaataa waa dagaal-

falalkooda,

baraarugsanaanta

iyo

Bulshada.

ka barki.

isagaana ugu xambaaridbadnaa.

Maraynta Nafta. Naf-barashada

In aad isbeddesho waxaa ka hor-

Takhtarku sanduukh buu ku ji-

ka dib, wuxuu hoggaamiyuhu

reeya in aad isbaratid. Tusaale

rey oo ku xirnaa, wuu indha la’aa

ku dadaalaa sidii uu naftiisa u

ahaan, iin baad leedahay ama YAGLEELKA AAYAHA

wax baad ku liidataa. iintaas

san iyo teeda silloon waa laga

daaftiisa. Waqtigiisa ugu fiican

ama liidashadaas ma doorin

mamaarmaan gaar ahaan kolka

ayuu geliyaa caqiidadiisa iyo

kartid waayo ma ogid oo ma ta-

iska-horimaad jiro. Cawaadiftu

camalkiisa ugu fiican intuusan

aqaanid. Liidasho aadan aqoo-

way faaftaa sida jirrooyinka

dhiman. Dadka qaarkood wax-

na ma beddeli kartid. Markaad

faayriska ahoo kooxda, ururka,

ay iktishaafaan oo soosaaraan

ceebahaaga sii ogaatidba wax-

dawladdaba way dishaa.

qiyam kooda iyo mabaadi’doo-

aa kuu fududaanaya sixiddooda

Hoggaamiyaha naftiisa ka ad-

da kolkay sariirta sakaraat-

iyo wax ka qabadkooda. Kaad

kaadaa wuxuu ka badbaadaa

ul-mawdka saaranyihiin.

lahayd markii hore ku ka fiican

dhagarta nafta (self-deception).

Hoggaamiyuhu waa inuu ku

baad

Dhagarta naftu waa hoggaami-

fakaraa oo ka fakaraa baraarug-

waa inuu naftiisa fahmaa inta

yaha

arki

sanaanta iyo baraarugsanaan

uusan dad kale hoggaamin.Ta-

waaya. Dhibka ugu weeynna

la’aanta wixii la soo dhaafay,

asi waxay la mid tahay, in uu

waa inuu u arko in dhibku meel

waxa taagan, iyo waxa soosoc-

sida beerta naftiisa falo, mira fii-

kale iyo dad kale ka imaanayo.

da ee ku saabsan naftiisa, uru-

noqon.

Hoggaamiyuhu

mushkiladiisa

rkiisa, bulshadiisa, dawladdiisa,

can ku abuuro, oo waraabiyo, oo miraha ka baxaa ay ku intifaa-

Maaraynta Xiriirka Bulshada.

dalkiisa, dadkiisa, iyo dunidaba.

caan dadkuu madaxda u yahay.

Hoggaamiyaha

Waa inuu u haystaa khariidad

Nafta liidataa waa bambo ama

siyaasadda kataagan bulshadii-

naftiisa,

qumbulad qaraxeeda lagu aad-

sa si xeel dheer buu ula socdaa;

sa, iyo dunidaba taasoo xam-

diyey waqti go’an. Kolkay qa-

wuu dareen sanyahay sida lay-

baarsan wixii la soo dhaafay

raxdana waxay baabi’isaa hog-

sagu xir xiranyahay; wuu akhrin

iyo waxa taagan oo ay ka mid

gaannimada

horumarkii

karaa oo fahamsanyahay xiriir-

yihiin mabaadi’, xaalado, dhac-

la gaarey. Hoggaamiyaha oo

ka awoodaha siyaasadeed ka

dooyin, bari samaad iyo bari

dhisa baraarugsanaanta wax-

dhexeeya; wuxuu kaloo garan-

xumaad, isbeddello, khibrado,

ay keentaa aragtiya cusub, dig-

ayaa qiyamka iyo mabaadi’da

ahdaaf, habab, awoodo, liida-

toonaan, garwaaqsiiyo ictraafid

hagaysa bulshada.

shooyin, fursado, iyo khatarro.

iyo

baraarugsani

ururkiisa,

bulshadii-

Hoggaamiyuhu waa inuu koriyo

la ictiraafo dhaqan ka guuldarrada u keenaya hoggaamiyaha,

Dawrka Hoggaamiyaha.

oo kobciyo oo ku dhaqmo dh-

dhaawacna u gaysanaya shari-

Hoggaamiyaha naftu wuxuu u

aqan ka baraarugsanaanta oo

kaddiisa, dawladdiisa iyo dadkii-

baahanyahay in uu waqti dheer

uu yareeyo oo baabi’iyo dhaqan

sa, iyo dunida kalaba.

ku bixiyo in moolka naftiisa u

ka baraarugsanaan la’aanta.

Hoggaamiyuhu in uu naftiisa ka

dhaadhoco. Jidka aad naftaa-

cararo ma aha isagoo cududaar-

da barashadeeda u maraysid

ka dhiganaya inuu ku mashquu-

adiga oo keliya ayaa mari kara.

Dr. Abbdurahman Ahmed Noor

lay hawla badan, aqoon badan,

Khariidadaaad u isticmaalay-

(Sulub)

dad badan, iyo dhulal badan, shi-

sid naftaada adiga oo keliya

rar badan, waqtina uu u waayey

ayaa degsan kara oo raaci kara.

gudihiis—maskaxdiis, wadnihii-

Hoggaamiyuhu wuu hormariyaa

sa, dareenkiisa, iyo fakarkiisa.In

baraarugsanaanta nafta si uu

uu hoggaamiyuhu ku baraarug-

hurdada uga kiciyo awoodihi-

sanyahay

isa, hididdiilooyinkiisa, iyo ah-

cawaadifta

12 YAGLEELKA AAYAHA

teeda

TUUJI MAANKAAGA waxa jirey Afar nin oo saaxiibo ah, oo kala

baabuur qaaliya.

ah ( Yuusuf, Cadnaan, Siciid iyo Mustafe),

7. Yuusuf waxbarashada kuma fiicnayn.

waxayna leeyihiin afar baabuur oo kala ah

8. Ninka Laylada lihi wuxu ka shaqeeyaa shirk-

(Jeesar, Noha, Laylao, iyo laanroobal), sidoo

adda uu iska casiley Siciid.

kale waxaynu ognahay in afartan saaxiibka

9. Cadnaan wuxu masjidka xaafaddooda ku

ahi kala deganyihiin afar xaafadood oo kala

arkaa labo ka mid ah saaxiibadiis marka laga

ah: (Shacabka, Biyo badan, Boolimoog, iyo

soo boxo salaadda jimcada.

Gobaysane )

10. Dawladda hoose aad uma danayso xaafadda

Haddaba adoo ka raad qaadaya macluu-

Biyo badan, sababtoo ah malaha kaabayaal

maadkan hoose waxad sheegtaa mid kasta

dhaqaale.

oo kamid afartan ka mid ahi xaafadda uu deganyahay iyo nooca gaadhigiisu yahay. Macluumaad ku kaalmayn kara. 1. Ninka Jeesarta lihi wuxu soo booqdaa

11. Mustafe iyo ninka Noohada lihi ma wada shaqeeyaan 12. Yuusuf waa nin buuran, mana sameeyo wax jimicsi ah.

saaxiibkiis oo deggan xaafadda Booli-

13. Gaadhiga Cadnaan waa mid qaaliya.

moog.

14. Mustafe masoo booqan ninka leh gaadhiga

2. Siciid gaadhiga marki uu iibsanayey kharash badani kagama bixin. 3. Xaafadda Gobaysane waxa deggan Injineerrada iyo Dhakhaatiirta. 4. Jimce kasta Mustafe iyo Yuusuf waxay salaadda ku soo tukadaan xaafadda Shacabka, oo aanay deganayn. 5. Ninka Laanroobalka lihi ma degana xaa-

Laanroobalka, hase ahaatee wuxus oo booqday ninka leh laylada. 15. Ninka Noohada lihi wuxu jecelyahay inuu ku lugeeyo meelaha Jardiinada iyo beeraha dalxiiska ku wanaagsan le. 16. Cidda degan xaafadda Boolimoog maaha Mustafe iyo Siciid toona. 17. Jeesarku maaha gaadhiga Cadnaan.

fadda Boolimoog iyo xaafadda Gobaysane. 6. Xaafadda Biya badan lagama helo

Waxa diyaariyey: Maahir Axmed Maxamed.

YAGLEELKA AAYAHA

DHULKII UDUGGA Dawladii dhexe ee Soomaaliy-

muddo 20 sano ka badan. Taa-

ayey

eed waxay burburtay Jannaayo

sina waxay kallifty in ummaddii

Soomaaliya intii ka badbaaday

1991, kadib markii madaxweyni-

Soomaaliyeed oo dhamaantood

dhimasho wuxuu firxad koodii ku

hii dalka ka talinayey 21 sano

Xamar soo galay hantidii ay la-

soo guryo noqday gobolo beris-

barqo cad magaalada Xamar ay

haayeena Xamar wada geliyey

amaadkii loo yaqaanay GAARI-

ka saareen ciidan maleeshiyaad

laga wada cararo dharaar qura

WAA oo la cidleeyey oo dayac iyo

ah oo qoys matalaya halkaasna

oo qof walba isagoo faro maran

dhib badani ka muuqday, laakiin

dawladii dhexe ee Soomaaliy-

oo cayr ah dib ugu guryo noqday

Soomaalidu waxay ku maah-

eed ku galbatay, dalkiina ku ga-

gobalkii uu ka yimi.

maahdaa

lay dagaal sokeeye oo socday

Haddaba dadkii ku abtirsan-

lama huraan waa cawska jiilaal”.

14 YAGLEELKA AAYAHA

gobolada

Waqooyi-bari

“

8 sano kadib oo dadka de-

waxaa ka mid ah:

naag,waxaana xukumayey dirkii

gaankaasi xeer dhaqameed ku-

Murraha , Hadiga, ama malmal-

suldaankii la oran jiray (Suldaan

wada dhaqnaayeen oo aanay

Dhidhin).

wax dhibaato ahi ka dhexdhi-

Fooxa.

Qarnigii 19aad waxaa bilaaba-

cin ayaa waxgaradkii degaanku

Qoriga

dareemeen baahida weyn oo

loogu yeero afka qalaad “Ebony

suldaan Maxamuud Cali Shire.

loo qabo maamul dawladeed

(black wood).

Sidoo kale waxaa jirtay Boqor-

oo ummadda horumar gaarsii-

Sidoo kale haddaad taariikhda

tooyadii Bari oo uu ka talinayey

ya oo soo celiya kala danbeyntii

dib ugu noqotid dadkii hore ee

boqor Cismaan oo caasimadii-

iyo maamuuskii dawladi lahayd.

faraacinada iyo dadka Soomaa-

su aheyd CALUULA, marsadiisa

Wada hadal muddo 3 bilood ah

lida ahi dhinaca dhismaha jirka,

ganacsiguna ahayd xaafuun.

soconayey oo ay isugu yimaa-

muuqaalka, iyo dhaqanka qa-

Boqortooyadaas

deen dhamaan wax garadkii

arkiis waa iska shabahaan.

kadib markii boqor cusmaan

goboladaas oo dhan ayaa lagu

Tusaale ahaan, markaan wax ku

iyo ina adeerkiis Yuusuf

yagleelay dawlad goboleed loo

baranayey dalka Masar sanidihii

Keenadiid ku loolameen xukun-

bixiyey (Punt-land) oo marka

sideetanaadkii waxaan booqday

ka kadibna dantu kalliftay in

Soomaali loogu dhawaaqo la

matxafka masaarida ee magaa-

Yusuf Cali Keenadii d dalka ka

yiraahdo (Dhulkii uduga) 1dii

lada Qaahira markaan booqa-

tago oo Yamen galo, halkaas oo

Agoosto 1998, oo uu madax-

nayey qaybta masaaridii hore

uu muddo 10 sano ah ku ma-

weynihii ugu horreeyey ee Punt-

waxaan arkay dad faraacina oo

qnaa,kadibna

land ka noqday Kornayl Cabdul-

ku lebisan baal cad oo ruugaga

soo noqday oo saldano kale ka

laahi Yuusuf Ahmed. Dawladaas

korkooda u jooga oo wata be-

yagleelay Gobolka Mudug.

oo ka koobnayd 6 gobol.

dano u eg kuwaan bander bay-

Gobolada Puntland waxaa soo

Degaanadaasi sida la wada og-

la ku arki jiray markaan yaraa

maray dowlado dhowr ah oo ay

yahay waa degaano taariikho

oo kalluumaysatada bayla ay

ugu dambeysay dawlada hadda

soo jireena leh oo xittaa maga-

iticmaali jireen inkasto hadda

jirta oo uu madaxweyne ka ya-

ca loo bixiyey taariikh soo jireen

ay bedeleen saxiimado matoor

hay Dr. Cabdi-weli Maxamed

ah leeyahay oo ku cad kutubta

leh, sidoo kale waxay dhexda ku

Cali Gaas oo xilka madaxweyne

taariikhda. Dadka Soomaliyeed

xiran jireen go’ cad oo qariya xu-

nimada ku guulaystay 8 Jan-

oo xiligaa jiray (Puntites) wax-

dunta iyo inta ruuga u dhaxaysa(

naayo 2014.

ay xiriir ganacsi la lahaayeen

qayd maraykaan ah). Xaqiiqadii

Dawladda Puntland intay jirtay

boqortooyinkii Masar ka talin

arrintaas markaan arkay wax-

waxay samaysay horumar fii-

jiray xiligii faraacinada oo iyagu

ay igu dhalisay yaab iyo fajac

can waxay qabatay waxyaalo

ku abtirsada degaanadan aan

in aan bedenkii bayla matxafka

badan oo uu ugu horreeyey taa-

maanta ku noolnahay ee Punt-

masaarida ee qaahira ku arko.

bo gelintii nidaam dawladeed oo

land oo ay xaggooda ka ahaay-

Dhulkan Puntland waxaa ka jiri

leh kala damayntiisa oo maalin-

een dhulal barakaysan oo ay

jiray saldanado taariikhdoodu

ba maalinta ka dambaysa horu-

ugu yeeri jireen dhulalkii Ilaahy-

ka soo bilaabato qarnigii 13aad

mar samaynayey, hormuudna uu

ada (land of the gods). Alaabada

ee dhalashadii nebi ciise kadib,

u ahaa madaxweynihii ugu hor-

ay masaaridii hore u soo doonan

saldanadaasi waxay ahayd sal-

reeyey ee Puntland Kornayl Cab-

jireen dhulkan BUUN, oo mac-

danadii ka jirtay dhulkii waqtigaa

dullaahi Yuusuf Ahmed iyo ku

naheedu yahay

“ GEESKA” oo

la oran jiray MAAKHIR (Maakhir

xigeenkiisii Mudane Maxamed

maanta loo yaqaan Puntland

Coast) ,hadana la yiraahdo sa-

Cabdi Xaashi oo isna noqday

mohogaaniga

tay saldanadii uu ka talinayey

liicday

Soomaaliya

Cali

YAGLEELKA AAYAHA

Madaxweynaha Puntland mud-

Cabdiraxmaan Sheekh Maxam-

saaso oo dhan dherer ah 3,400m

do afar bilood ah.

ud Farole, Jannaayo, 2009 xilka

oo lagu dhamaystiro doono

Sidoo kale waxaa halkaa ka sii

hayey muddo 5 sano ah dawlad-

muddo laba sano ah oo had-

qabtay qorigii horumarka Gen-

dii Faroole waxay qabatay:

dii garoonkaasi dhismo uu reer

eral Maxamuud Muuse Xirse

Hirgelintii Dastuurkii Puntland

Puntland ka qaadi doono culays

(Cadde) xilka hayey muddo shan

Inay Qayb libaax ka qaadatay

muddo ka haysta dhinaca safa-

sano ah (2005-2009). Dawla-

sidii loo taabo gelin lahaa das-

rada cirka.

da cadde waxay halkaas ka sii

tuurkii dawlada federaalka ee ku

Sidoo kale nidaamka iyo daw-

ambaqaaday horumarkii dalka

meel gaarka ahaa.

ladnimada ka jirta geyiga Punt-

oo ay isku dayday inay xooga

Horumarintii maamul wanaaga.

land waxay sahashay in dadka

saarto dhinaca kobcinta dhaqa-

Diyaarintii nidaamka xisbiyada

gobolka degani fursad u helaan

alaha. Dawladii cadde waxay

badan laakiin aan hirgelin

inay ganacsiyo gaar loo leeya-

samaysay:

Waxay aad ugu dadaashay inay

hay samaystaan oo ay qayb lix-

Dhismihii Garoonka Diyaarada

hormariso xiriirka dibadda ee

aadle ka qaataan horumarka iyo

Bosaso

dawladda Puntland, waxana Ga-

dib u dhiska gobolka. Ganacsi-

roowe ka dhacay shirar siyaasa-

yada kala duwan ee dalka ka jira

deed oo miisaan leh.

waxaa ka mid ah:

Waxay xooga saartay sidii loo

hormarin lahaa caafimaadka iyo

ka dibada laga keeno (import),

faya oo dadku shaqo ka heleen,

waxbarashada.

iskastoo ay haboonaan lahayd

gobolkana lacag adag u soo xe-

Waxay samaysay calankii Punt-

in wax soo saarka guduhu xoog

reeyey.

land

leeyahay waa la gaari doonaa.

Waxay caan ku aheyd dawladii

Waxay hirgelisay TVga Puntland

Waayo lacag adag oo badan

Cadde in wasiirka dawladaha

Waxay xooga saartay dhinaca

ayaa dalka dibadiisa nooga bax-

hoose oo markaa jiray Cali Cab-

cadaalada iyo maxkamadaha

da.

di Awaare waqti badan geliyey

Waxay dhistay madaxtooyada

Dhoofinta xoolaha nool, beeya-

sidii loo dhisi lahaa maamulada

Puntland ee Garowe ku taala.

da, fooxa , iyo kalluunka (export)

degmooyinka Puntland ka koo-

Waxay bishay magaalada caas-

oo dalka soo geliya lacag qalaad

ban tahay oo runtii ay ku guu-

umadda u ah Puntland Garoowe.

oo laf dhabar u ah dhaqaalaha

( Bender Kasim Air-

port). Waxay

furtay

maxjar

daweeyo

laguna

xoolaha

Puntland

lagu

xanaaneeyo ka

dhoo-

laysteen.

Waxay

dhistay

waddooyin

ganacsiga

badeecooyin-

gobolka.

Waxay mug weyn ka qaadatay

badan gaar ahaan Caasimadda

Sidoo

sidii ay u dhaqan gelin lahayd

iyo qaar ka mid ah magaalooy-

gobolku ku dhaqaaqeen sidii ay

dawladdii federalka ee Cabdul-

inka waaweyn.

u samaysan lahaayeen tacabka

laahi Yusuf Ahmed madaxwey-

Sidoo kale dawlada cusub ee

beerashada oo gobolku runtii

naha ka ahaa oo ay dawladda

uu madaxa ka yahay madax-

aad ugu fiican yahay, haddii la

Puntland dhaqaale badan ku

weyne Dr. Cabdi-weli Maxamed

helo rabitaanka dadka ee wax-

bixisay, inkastoo dadka qaarkiis

Cali Gaas waxay ballan qaaday

beerashada (desire) iyo awoodii

dhaliil u arkayeen ah in arrinta-

inay horumarkii meesheeda ka

wax lagu beeran lahaa (capabil-

asi dhaqaalihii Puntland hoos u

sii amba qaadayso waxqabad-

ity).

dhigtay.

ka ugu horreeya oo laga arkayna

Shirkadaha

Sidoo kale waxaa General Cad-

uu yahay inay bilowday dhismi-

qayb libaax ka qaata koritaanka

de xilka kala wareegay Mudane

hii gegida dayuuradaha ee Boo-

dhaqaalaha dalka waayo waxay

16 YAGLEELKA AAYAHA

kale

waxay

bulshada

xawaaladaha

u sahlaan shacabkeena qurba-

oo baahi weyn loo qabo.

laga baqayo inuu sicir bararkii

ha jira inay lacag u soo diraan

Dhamaan horumarkaas aan kor

soo noqdo haddii lacag aan xik-

ehelkooda gobolka gudihiisa ku

ku soo xusay si loo horumariyo

mad iyo maamul fiican ku sa-

nool.

loona ilaaliyo, Waxaa dawlada

laysnayn la daabaco.

Bangiyada ganacsiga ee gaarka

hadda hogaanka gobolka hay-

Isbedel la dareemi karo oo la

loo leeyahay oo maxali iyo ajnabi

sa looga fadhiyaa inay arrimaha

filayey welise aan la arag oo weli

ah oo Gobolka ka furmay oo soo

hoos ku taxan isbedel fiican oo

rajo laga qabo.

kordhiyey faaâ&#x20AC;&#x2122;iidooyin badan oo

dhinaca wanaaga ah sameeyaan

Puntland waxay calaamad u

dhiirigelinayaa in ganacsigu kor

sida:

tahay

u kaco.

Amniga oo u baahan in si fiican

nabad ku wada noolaansho ,

Shirkadaha isgaarsiinta oo iya-

loo sugo, oo hadda ay jiraan ci-

Puntland waxay ku naaloonay-

na qayb libaax ka qaatay horu-

idamada qayb ka mid ah oo ga-

saa Soomaaliya oo midaysan oo

marka ganacsiga iyo shaqo

dood ku jira iyo xalintooda.

federaal ah oo gobolba gobol-

abuurka.

Dawlad wanaaga oo dhaliili ka

ka kale garab u noqdo, si loo

Gobolka iyo dalka Soomaaliya

muuqato oo ka imanaysa dhi-

helo horumar guud oo dalka ah.

guud ahaan waxaa laga helaa

naca shacabka.

Puntland waxay hogaanka u

khidmad isgaarsiin iyo inter-

In la sugo meesha uu aado da-

haysaa isu soo dhowaanshaha

net oo ka casrisan kana jaban

khliga soo gala dawladda iyo

ummaddii Soomaaliyeed ee kala

dhamaan dalalka deriska la ah,

sida uu u baxo ( Transparency).

erdhootay inay mar dambe gac-

waa amaan iyo shaqo wanaag

Dawladu dhinaca cashuur uru-

maha isqabsadaan oo Soomaa-

ay mudan yihiin shirkadaha is-

rinta aad bay ugu hawlan tahay

liya oo dib cagaheeda isugu ta-

gaarsiinta Soomaaliya.

laakiin lacagta soo xeroonay-

agta la helo.

isa-

sa waa in shacabka wax loogu

magaalooyinka

qabtaa sida dawlada hoose inay

waaweyn ee dalka oo xamuulka

bilicda magaalada wax ka be-

iyo dadkaba qaada oo aad loo-

desho,

ga ganacsado khidmad fiicana u

Sidoo kale dawladi ma jiri karto

qabta shacabka.

shacab laâ&#x20AC;&#x2122;aan sidaa darteed qof-

Waxaa hadda bilaabanaya oo

ka huwan magaca dawladnimo

soo kordhaya wershadaha yar

waa in laga arkaa haybadii daw-

yar ee wax soo saarka gudaha

ladi lahayd oo uu qabaa tababar

ah sida biyaha safaysan,dhalin-

wanaagsan oo lagu carbiyo inuu

ta korontada, galaynta cabita-

yahay adeege shacab oo sha-

anada, saabuunaha, iyo shaam-

cabkiisa ixtiraamo duruufkasta

booyinka, samaynta joodariyada

oo uu ku jiro, siiba kuwa dharka

iyo wixii la mid ah. Oo ah arrin

ciidamada xiran.

fiican inkastoo ay u baahan yihi-

Cadaalada iyo maxkamadaha oo

in in tayadooda la daba galo oo

u baahan isbedel xoog leh dayac

laga hubiyo dadka waxa ay u

badan baa halkaa ka jira.

soo saaraya.

Shilin Soomaaligii oo gabaab-

Sidoo kale , hotelada oo aad u

si ku jira iyo war la isla dhex-

soo kordhaya khidmadana ku

marayo in Puntland wershado

dadaalaya inay wax ka bedelaan

lacagta daabaca la keenay oo

Khidamaha ga

Gaadiidka

goosha

horumar, wanaag, iyo

Ahmed Mohamed Barre

YAGLEELKA AAYAHA

KHILAAFAADKA KA IMAN KARA BIYAHA

18 YAGLEELKA AAYAHA

Biyuhu waa asaaska jiritaanka

saboolka ahi ( 3milyar ) 2025

uu dhexmaraa Itoobiya iyo Ma-

nolosha bani’aadamka , xoolaha,

marka loo’eego baahida biyood

sar, halkaas oo uu Niilku ka soo

dhirta, iyo noolaha kale oo dhan.

iyo xaalada biyuhu ku sugan

dhasho 80%, inkasta oo xiligaan

Waxaa xaqiiq ah hadii aanay ji-

yihiin , Waxaa laga yabaa in uu

dambe ay wada gaareen is-af-

reen biyo in aaney nololi jirteen

ka dhaco khilaafaadka ugu weyn

garad la xiriira wadaaga biyaha

, mararka qaarkoodna biyuhu

ee dunidu Biyaha, Khilaafaadkan

iyo ka faa’iidaysigiisa, meelaha

waxa ay gaystaan aafooyin ay

oo ka dhalanaya :

kale ee uu kadhici karo khilaa-

ku hoobtaan naf iyo maal, kana

Dadkii oo soo gelaya Magaalooy-

faadku waxa ka mid ah:

dhaca daafaha koonka. Biyuhu

inka .

Turkiha, Suuriya, iyo Ciraaq, Kh-

waa nolosha noolaha, waxa lagu

Isbedalka Cimilada .

ilaafaadkaas oo la xiriira webiga

qiyaasa in 60% miisanka qofka

Nabaad

dhacaya

“Digla” iyo “Furaad” iyo Maas-

in uu yahay biyo, sidoo kale waa

meelo badan ee Dunida ka mid

haariicda horumarineed ee uu

70% biyaha waraabka beeraha

ah.

ka wado Turkigu (Biyo Xireenno)

dunida. Qayba ha ugu badan ee

Roobabkii oo yaraanaya .

Saameyn ku yeelanaya awood-

biyaha waa kuwa milixda ah ee

Qaynuun dowli ah oo aan ka jirin

da Biyaha.waxa aan meesha ka

badaha oo aan lacabi-karin, bi-

wax qaybsiga biyaha .

maqnayn qaybta libaax oo ay

yaha macaan (fresh water) ama

Arimahan iyo kuwo kaleba wax-

ku yeelatay “Yuhuuddu” Biya-

(domestic water or potable wa-

ay tusaale u yihiin in khatara-

ha Bariga dhexe markii ay qab-

ter ) waxa lagu qiyaasaa 3% ee

ha ugu weyn ee lafili karo ay ka

satay dhul badan oo ka mid ah

dunida hase yeeshe 99% waxa

imaanayaan biyaha.

Dalka Carbeed dagaaladii ay la

ayku jiraan buuraha barafka

Khilaafaadka la xiriira biyaha

gashay (1948,1967,1973), sida

ama dhumucda dhulka hoostii-

Bariga dhexe .

buuraleyda Golan, Urdun meelo

sa , waxana hadda la isticmaa-

Meelaha khilaafaadka biyuhu

ka mid ah, Daanta Galbeed iyo

laa 1% biyaha macaan.

ka taaganyahay waxaa ka mid

Qasa.

hase yeeshe way ku fillaan la-

ah Bariga dhexe, Webiga (Niil)

Xaalada Biyaha Soomaaliya

haayeen dunida hadii si cadaa-

Webiga

wadaa-

Soomaaliya biyuhu way ku yary-

lad ah loo qaybsan lahaa, sidaa

ga dowladaha kala ah:

(

ihiin marka laga reebo labada

darteed waxa uu yiri Dr. ismaaciil

Masar, Suudaan, Kongo, Ken-

webi, Webi Jubba iyo Webi Sha-

siraaju-diin oo ahaa gudoomiye

ya, Uganda, Burundi, Itoobiya,

beele, Roobabkuna marka ay

ku xigeen kii Bangiga aduunka:

Ereteriya, Taansaaniya iyo Ru-

da’aan biyuhu waxa ay isugu

(waxa jira xiriir ka dhexeeya

wanda), oo ah Meelaha oo uu ka

yimaadaan meelaha godanta

dadka saboolka ah iyo biyaha

yimaado webigu ,waana webiga

loona yaqaan (Tog) ama Dooxo

ay cabaan ee dunida sadexaad

ugu dheer Dunida. Khilaafaadka

isla markaasna way sii dhaa-

iyo cudurada ku dhaca, waxana

oo salka ku haya wax qaybsiga

faan oo kuma hakadaan marka

biyuhu uga ka caan qiime aad

biyood oo si sharci ah laysugu

laga reebo Toga ama Dooxada

u sareeya 18% ama 20% dakhli-

waafaqsaneyn iyo baahida Bi-

Dharoor ,Nugaal ,Magaada,Tog-

gooda) waxaana lagu qiyaasaa

yood oo sii kor dheysa marba

dheeer iyo “Gaabi”. Biyaahaas

dadka saboolka ah ee dunida ku

marka ka dameeya, dowladda

iyadoo aan laga faa’iideysan

nool ( 2.2 milyaar ) oo qof, wax-

Masarna webigu waxa uu ugu

ayey badda ku shubaan

aana ay helaan biyo aan nadiif

jira ( Amnigood Qowmiga) ah

waxa ay ku dhamaadaan meelo

ahayn , waxa la saadaalinaya

taas oo ay ugu dhigantahay no-

aan looga baahnayn.

hadii aan xaaladan wax iska

lol ama Geeri,

Webi Shabeele: Waxa uu ka soo

bedelin in ay gaarayaan dadka

Khilaafaadka ugu weyni waxa

dhashaa

guurka

Niil

waxaa

Buuralayda

ama

JigjigA

YAGLEELKA AAYAHA

IYO Me-

Soomaaliya iyo UN’ ka khubu-

ey, waxaa lagu guulaystay in la

chasa, waxaana uu ku dhacaa

rada howshaas fulisay waxay

soo gabagabeeyo Bishii Maarso

webi Jubba (yoontoy) waana

ka kala socdeen Soomaaliya iyo

1990.

laba dhexaadka kismaayo , Ja-

FAO.

Kharashka Mashruuca ku kacay

maame waxana uu ku dhamaa-

Mashruuca dhowr jeer , wuxuu

wuxuu dhamaa.

da badweynta Hindiya.

la kulmay hakad, sababa kala

So.Sh: 4,138,460

Webi Jubba: Waxa uu ka soo

duwan dartood, balse, howshii

$ US :1,390,567

dhashaa

uu fuliyey oo koobani waa sidan

tions(UNDP).

ya ,Xadkana waxa uu ka soo

Mashruucani wuxuu la magac

galaa Doolow, waxaana uu ku

425 Buug oo ku saabsan cilmiga

baxay Mashruuca dhexe ee Qa-

dhamaada Badweynta Hindiya.

biyaha ee Soomaaliya.

ranka ee kaydka Xogta Biyaha

Waadi Dhud: Waxa uu ka soo

1050 Marjac (References) ee ila-

(National water data center),

dhashaa

ha biyuha Soomaaliya.

waxaana si aan la maleyn Karin

waxaana uu badda ka kaga da-

5000 Ceel iyo ilo biyood oo xog-

laga kaaftoomey ugu horeyntii-

raa Xaafuun.

tooda la aruriyay.

ba kharashkii iyo wakhtigii ku

Dowladdii Dhexe ee Soomaali-

Qaab casri ah oo lagu aqoonsa-

lumi jirey markii loo baahdo in

ya intii ka horaysay 1990 waxa

do ceelasha Soomaaliya ka jira

shaqo biyood la qabto oo laga

ay la hayd Istaraatiiji la xiriirta

ama ka jiridoona .

qabto meelkasta oo ka mid ah

horumarinta biyaha si loo gaaro

60 goobood (Stations) oo ku

Soomaaliya .

mustaqbal wanaagsan, waxaa-

baahsan Soomaaliya oo dhan

Waxaa xaqiiq ah in Mashruu-

na jiray khuburo iyo Xeeldheer-

oo lagala socdo xaaladda biya-

can oo kale iyo kuwo kale oo

ayaal isugu jira Soomaali iyo

ha hoose .

kasii baaxadweyni ay hirgeli-

Ajnebi ku howlanaa arrimahaas

500 oo baaritaan-biyood ah oo

yeen

iyo xarumo Cilmi Baariseed.

daafaha Soomaaliya oo dhan

Soomaaliyeed

Mashruuca Dhexe ee kaydka

laga sameeyey.

Haddaba, waxa iga su’aal ah ,

Xogta Biyaha (National Water

Mashruucu wuxuu dalka u qay-

xagee tacabkaas maalka , mas-

Center):-

biyey saddex Gobol mid walbana

kaxda iyo wakhtiga badan la-

Wasaaradii macadanta iyo biya-

wuxuu ka diyaariyey hal buug oo

geliyey ee Ummadda Soomaa-

hu, waxey sanadkii 1981 la bilo-

ka hadlaya Taya iyo Tirada Biya-

liyeed danaheeda kala duwan

wday khubaro ka tirsan, UNDP

ha Soomaaliya waana ku wan:

loogu adeegi jirey ka baxay?

iyo FAO, la tashi in muddo ah

Inta Biyo dhulka Soomaaliya ka

Taas jawaabteeda waxaa laga

kadibna, waxaa leys lagartay, in

jira.

sugayaa qof kasta oo Soomaa-

loo hawl galo fikradii wasaara-

Vol.1: Southern Region

li ah in uu is weydiiyo. Waxaase

da macdanta iyo biyahu soo

Vol.2: Central Region

hubaal ah haddii aan xaaladda

bandhigtay. Hadaba wasaara-

Vol.3: Northern Region

Soomaaliya maanta ku Sugan-

da macdanta iyo biyahu, Waxey

Tayada

1983 bilowday mashruuc sahan

Soomaaliya

ah: qolo qolo iyo qabiil , damac

ah oo dhulka iyo biyaha hoose

Vol.1: Southern Region

madaxnimo iyo maaleysi, gobol

ku saabsan, waxaana lagu tala

Vol.2: Central Region

gobol iyo dowlad goboboleedyo

galay in mashruuca hal sano

Vol.3: Northern Region

ku salaysan

lagu dhamaystiro. Maal gelin-

Mashruucan oo maal , mas-

Xaaladu inta ka siixumaanayso.

ta mashruuca waxaa bixiyey

kax iyo wakhti badan la geliy-

Gen. A.I

,Harar, Asbe, Teferi,

Buuralayda

20 YAGLEELKA AAYAHA

Itoobi-

Sanaag

Biyaha

Hoose

United Na-

Wasaaradihii ee

dowladdii burburtay.

tahay wax iska bedelin, taas oo

qabiil

…Iwm ay

YAGLEELKA AAYAHA

AADAMIGA CASRIGAN IYO FIKRADDA ISKAASHIGA IYO ISGAASHAAN-BUURAYSIGA Dr. Saadiq Enow

Is-beddellada waaweyn ee dun-

Waa dhoweyd waxaanu maq-

Dhallinyarada ku dhaqan qa-

ida ka socda, waa kuwo saam-

leyney iyada oo magaalada Boo-

aradda Afrika, iyaga oo u xilanaya

eyn ku leh nolosha bulsho wal-

saaso ee ku taal dowladda Punt-

nolol tayadeedu sareyso, waxay

ba iyo qof walba oo aadami ah.

land (State of Puntland) Somalia,

jecel-yihiin in ay u hayaamaan

Halheyska ah in uu dhamaadey

lagu mataaneeyey magaalada

waddamada Yurub iyo Amerika.

xilligii iska hor-imaadka ee la

Minneapolis ee ku taal dow-

Shirkadaha reer galbeedka ayaa

galay xilligii is-kaashiga (End-

ladda Minnesota (State of Min-

iyaga oo faa´iido-doon ah wax-

ing Era of Confrontation and Be-

nesota) Mareekan. Dhacdadaas

ay u hayaamayaan waddamada

gining Era of Cooperation) ayaa

horteed iyo dabadeed, in badan

bariga qaaradda Aasiya iyo bari-

wuxuu yahay mid si muuqda

ayaanu warbaahinta ka maqal-

ga-fog. Ujeeddadu waxay tahay,

meel walba looga hadaaqayo.

nay heshiisyada la-kala saxiix-

shaqaalaha jaban oo ay ugu

Aadamiga ku dhaqan dhulka

anayo ee la xiriira mataaneynta

xilanayaan.

oogadiisa, intooda badan waxay

laba degmo oo laba qaaradood

waaweyn qaaradda Aasiya, ayaa

maanta si qeexan ugu qanceen

ku kala-yaal, mataaneynta laba

iyaguna shirkadohooda waxay

in iska hor-imaadku uu cusley-

jaamacdood oo laba qaaradood

u soo hayaamayaan qaaradda

nayo nolosha, is-kaashiguna uu

ku kala yaal, iskaashi dhaqa-

Afrika. Madaxda Afrika, iyaga oo

sahlayo nolosha. Shaagga no-

ale ama nabad-gelyo oo dhex-

wadar ah, shirarka loogu qabtey

losha ee wareeganaya, waxaa

mara laba dowladood oo laba

magaalo-madaxda

lagu qiimeeyaa hadba jahada uu

qaaradood ku kala yaal. Waxaa

ha ugu waaweyn Aasiya waxaa

ku socdo. Marka ay bulshadu

arintaas weheliya heshiisyada

kamid ah shirarka lagu maga-

is-kaashaneyso,

gaashaan-buureysiga iyo is-ba-

caabey kulanka sare ee Shiino

ay baadi-goob ugu jirto bul-

heysiyada

ama

iyo Afrika (China Africa Summit),

shooyin kale oo ay kaashato,

ciidameed oo dhex-maraya in-

kulanka sare ee Hindiya iyo Af-

waxaa muuqanaya in bulsha-

badan oo dowladaha adduun-

rika (India Africa Summit), ku-

daasi ay qaaddey waddadii guu-

ka ah. Waxaa kaloo si muuqda

lanka sare ee Turkiya iyo Afrika

sha. Markaas ayay nolosha ku

u bidhaamaya qaxa iyo hijrada

(Turkey Africa Summit).

yeelaneysaa midab la garanayo

ay dadku ku degaan beddelan-

oo wanaag iyo shacni ku kordhi-

ayaan, taas oo sii xoogoobeysa

Kulamadaas oo mid waliba uu

ya aadamiga.

sabab iyo sabab-la´aanba.

dhowr jeer ka dhacay magaa-

22 YAGLEELKA AAYAHA

isla-markaas

siyaasadeed

Waddamada

ugu

dowlada-

lo-madaxda waddamada loogu

uu maantaas adeegsanayo, ku-

uu gacmaha is-qabsado waxaa

magac-darey, ayaa waxaa ka

waas oo uusan uga maarmin

is-raacaya qalbigooda. Arinka

qeyb-galay madax-weynayaas-

noloshiisa maalintaas ah. Had-

keliya oo aadamiga gaarsiin-ka-

ha dowladaha Afrika iyo wasii-

dey tahay gogosha uu ka soo ka-

ra buurta nolosha dhaladeeda

rada arimaha dibadda. Sababta

cay iyo suuliga uu galay, haddey

waa is-kaashi. Oraah ayaa jirta

loo casumey madaxdaas sare

tahay aqalka uu ku nool-yahay

oraneysa, dunidu waxay nadiif

waxay tahay baahi shirkadaha

iyo meesha uu ka shaqeeyo ama

noqon lahayd markii qof wali-

dowladahaas saddexda ah ay u

wax ka barto, haddey tahay leb-

ba uu nadiifiyo aqalka hor-tii-

qabaan hantida ma-guurtada ah

iska iyo kabaha uu qaatey, had-

sa. Bulsho walba, haddii ayan

ee ceegaagta qaaradda madow.

dey tahay raashinka iyo biyaha

quudin dad-weynaha saboolka

Haddaba arimahaas oo idil wax-

uu quudanayo, haddey tahay ku-

ah ee tirada badan, bad-baad-

ay inoo waxyoonayaan, sana-

raasta iyo miisaska uu fariisan-

imaayaan hantiilayaasha tira-

daha kunleyda labaad (sanad

ayo, haddey tahay idaacadaha

da yar. Qofkuna nolosha uma

2000-eedkan aanu ku jirno) in

uu dhegeysanayo iyo gaadiidka

uu iman naftiisa oo keliya, bal

aadamigu uu cagta saarey wad-

uu raacayo, haddey tahay Mo-

dhamaantaya waxaan u nimid in

do ka duwan tii uu ku dhamey-

bile-ka uu sito iyo Computer-ka

in-ba in-ta kale ay gaca-siiso.

stey qarnigii ugu danbeeyey

uu adeegsanayo. Agabkaas iyo

ee kunleydii koowaad (sanad

kuwa badan oo aynaan xusin,

Hor u-mar waxaa lagu gaaraa,

1000-eedkii hore). Xiriirka ku

dhammaan waxaa diyaariyey

colaadda

dhisan mataaneynta iyo wa-

oo ka soo shaqeeyey dad aada-

nabadda oo la cayiliyo, saaxiiba-

da-shaqeynta jaamicadaha, de-

mi ah. Haddaba haddii tallaabo

da oo la badsado iyo nacabka

gmooyinka, shirkadaha, xaru-

walba oo qofku uu qaadayo ay

oo la yareeyo, wada-shaqeynta

maha dhaqanka, barlamaanada,

ka muuqaneyso adeegyo ay dad

oo la kordhiyo iyo khilaafka oo

ururada

dhex-

u qabteen, isagana adeeg ayaa

la dhimo. Maalin walba oo bul-

mara dowladaha ayaa wuxuu

laga filayaa. Maxaa-yeeley dad-

shadu ay nabad ku shaqeyso

beddeley aragtidii ahayd iska

ka oo dhan aa qofkii, qof walba-

waxaa u kordhaya kalsoonida

hor-imaadka, wuxuu ku bedde-

na waa dadkii oo dhan.

dhexdeeda ah waxaana u xoo-

ley is-kaashi.

goobaya

Aadamiga

waxay

dowladnimo. Is-kaashigu wux-

Aragtidaasi uu qaatey aadami-

lamid yihiin canaasirta kiimi-

uu keenaa fir-fircooni, wuxuu

ga casrigan, waxay xoogowd-

kada ah oo kulmaya oo kale.

fogeeyaa caajiska. Is-kaashiga

ey markii la fahmey qof waliba

Haddii aadamigii kulmey uu

waxaa laga dhaxlaa jaceyl iyo

nolol-maalmeedkiisa in ay ku

fal-gal ka dhex-dhaco, wax-

is-buuxin, waxaa laga dhaxlaa

dhisan tahay kumanyaal qof oo

aan shaki ku jirin in uu xawilaad

hal-abuur, waxaa laga dhaxlaa

uusan aqoon u lahayn, kuwaas

(Transformation) ku dhacayo

nolol lagu gaaro barwaaqo iyo

oo ku sugan waddamo kala du-

oo mid waliba uu siduu ahaa

berya-samaad. Ugu danbeyntii

wan, una dhashey qowmiyado

iska-beddelayo. Waxaa arinta-

ogow in derbigu uusan dhagax

kala duwan. Haddii qofku uu

as lamid ah kulanka iyo xiriirka

qura ka dhisneyn, malabkuna

ka fekero maalin-nololeedkiisa,

dhex-mara bulshooyinka, kaas

ayan hal shinni sameyn, gacan-

wuxuu ka dhex-helayaa boqol-

oo mid waliba uu ka faa´iidayo

tuna ay gacanta kale dhaqdo, la-

laal iyo kumanyaal qof oo ka

aqoonta iyo khibradda midka

badooda oo wada jirana ay weji-

soo wada-shaqeeyey agabka

kale. Mar-walba oo aadamigu

ga dhaqaan.

bulshada

kulmaya

yaraata

iyo

mu´asasaadkeeda

YAGLEELKA AAYAHA

Quruxda Gobolka Sanaag

24 YAGLEELKA AAYAHA

siib u yeelan in ay soo gaadhan kuwaas oo ay maqal ku tahay quruxda Eebe weyn ku manaystay gobolkani Sanaag. Gobolka sanaag oo ah gobolka

ad ka u sareeya dabooshay ama

labaad ee ugu baaxada weyn

deegaan aan qorraxda la arag oo

gobollada Soomaaliya , waxa

daruuri dalaysay. Muuqaaladaa-

uu ku fadhiyaa dhul weyn oo

si waxay maskaxdooda ka guux-

buur, bannaan iyo Bad-ba leh,

ayaan

dad badan oo niyadda

waa gobol ku wacan dalxiis-

ka jecel in ay gobolka Sanaag

ka kuna haboon tamashlaha.

soo booqdaan welise aan na-

Sida la wada og yahay gobolku

waxa uu leeya-

diisa ka soo

hay

goobo

maaxdeen

badan oo caan

m a r k u u

ah,

abwaana-

arkay

iyo

ka Tabca oo

ahaan

guud

bahda

god-

buur la

suugaanlaydu-

dalooliyey

na inta badan

oo baabuur-

ku hal qabsa-

daan marka ay

marka ay u

doonayaan

degayaan

ay cid qurux ku

Casha ama

marto,

deegaana-

tilmaamaan, Godka Tabco

ama ay roob

da xeebaha

iyo barwaaqo maansooyinkoo-

dushooda in meelaha qaar ay

ah ee

da ku cabirayaan. Waxse xusid

kaa hoos marayso

malaha uu la ashqaraaray sida

mudan in abwaanadaas amaan-

oo aad hoos u eegaysid,

inta

isticmaarkii ingiriisku buurtaa u

ta kala duldhacay gobolka Sa-

badana arooryada hore waxaa

dalooliyey ee wadada oga dhig-

naag aanay intooda badan indha

buurahaas ku dahaaran dhedo (

tay.

saarin dhulkaas ay tilmaameen.

nuglo ) taasoo sababta marar-

Marka laga dego godkaas buur-

Malahayga waxaad akhristoow

ka qaar in aad hortaada wax

ta Tabca waxaad hoos ugu daa-

is weydiin kartaa haddii dad-

badan ka arki weydo.

degaysaa deegaanka Hareed oo

kii aan weli arag mala awaalka

Ilaha Biyaha ( Shalaalaat )

ah dhul beereed aad u bilicsan,

intaa le’eg ku cabireen quruxda

Ka sokow dhirta dhaadheer ee

waxa deegaankan aad loogu xu-

Sanaag maxaad ka malayn kar-

noocyada badan ee buurahan ka

suustaa oo ka baxa Liin Xaamu-

taa in uu ku sharaxi karo kan

baxa ee uu caanka ku yahay sida

da, waxaase anigu markaan

maalin kasta

Dayibka iyo Dibowga

- waxa

deegaankan booqday isoo jiitay

aad ku ildoogsanasaa ilaha bi-

oo dareen gaarana igu beeray

yaha ee qulqulaya kuwaas oo

markaan indhaha Saaray Nooc

qaarkood meelo dhaadheer ka

ka mid ah Qaadka ama Jaadka

kula wadaagayaa xoogaa ka mid

soo hoobanaya.

oo deegaankan ka baxa, wax-

quruxda iyo muuqaalka indhaha

Godka Tabco.

aad arkaysaa dhalinyarada dee-

u roon ee gobolkan Sanaag.

Malaha waad maqashee weli

gaankan ku dhaqan oo Laamaha

Buuraha Daalo.

godka Tabca kama deign, waa

qaadka ka goosanaya duleedka

meeshi

guryaha dhoobada iyo geedaha

jaleecaya

ama

dhex mushaaxaya?? Anigoo su’aashaa ka ambaqaadaya

ayaan maqaalkan idin

waa meel magaceedu dheer

lahaa

daruurtu

abwaankii

gobolka Sanaag oo uu

yahay oo badi dadka Soomaa-

Soomaaliyeed:

ka samaysan ee ay degan yihi-

liyeed

“Tabcoo ubax ka baxayoo,

in malaha waxaa toosnaan la-

waa buuro dhaadheer oo laagag

tigaaduna hadhaysoo

hayd hadaan soomaalidu iska

ah aadna u cagaaran gu’a iyo

teel teel daruurina,

deyn karayn mukhaadaraadka

jiilaalba. waxse la yaableh mar-

dusha sare ka fuusahay”

qaadka in ay lacagta u huraan

ka aad ku dulsocoto buurahaas

, waxana ay erayadani maskax-

kan dhulkooda ka baxa, oo ay

maqleen ama arkeen,

YAGLEELKA AAYAHA

iska daayaan kan uga imanaya

QAADKA IYO DHIBAATOOYINKIISA

waddamada Deriska ah, Si la-

Faarax Axmed Muuse

cagtii debada inaga aadaysey

BSC, MSC (clinical and diagnostic Micro-

inoogu baaqato.

biology)

Toga midhisho. Toga Midhisho

Bare: Kuliyada Caafimaadka

ayaa isna ka

Jaamacada Barriga Africa

mid ah goobaha sida weyn

Bosaso-Somalia

loogu yaqaano dalxiiska, waxana

maalmaha

jimcaha

E-mail: colow09@gmail.com

iyo

khamiista ay dadka reer Ceerigaabo majo baxsi u aadaan togga Midhisho oo ah tog laba buurood oo dhaadheer dhexdooda ku yaala,

isla markaa-

na lagu tabcay oo ay ku beeran yihiin geed midhoodyo kala duwan sida Sayntuunka, liinta, Farsuugii, Cambiha, xasiigtii iyo iwm. Baliyada

waaweyn

aan

gudhayn ee biyuhu fadhiyaan cagaarkuna hareereeyey ayaa ah mid aan indhahaagu ka daalayn oo ay markasta majeeranayaan ama ay jamanayaan, waa hubaal oo is weydiini kama taagna in aad jeclaanayso oo aad is oranayso yaan weligaa ka tegin. Goobaha kale ee dalxiiska iyo tamashlaha ku wacan ee gobolka Sanaag ee indhahaaga soo jiidanaya waxaa iyana ka mid ah deegaanka Godmo biyo cas leh, waa shaloowyo biyuhu ka soo dhacaan, biyahaas waxay ka soo hoobanayaan oogada oo ah dhul qaboow, waxayna ku hoobanayaan gubanka oo ah dhul kuluul, sidoo kale deegaankani waa dhul beereed aad u qurux badan . 26 YAGLEELKA AAYAHA

ka qaadka waa (Catha edulis)

doonta ah in uu qaadku ku

oo macnihiisu yahay qaadka la

hayo

caafimaad

cuno, magacan waxaa baxiy-

iyo mid dhaqan dhaqaale

ey cilmi bare u dhashay dalka

umadda Soomaaliyeed, wax-

Iswiidhan lana oran jiray Peter

aa muuqata in ruugista iyo

Forsskal, ninkani waxaa uu ka

ka ganacsiga qaadku ay sii

mid ahaa rag cilmibaarayaal

kordheysay labaatankii sano

ahaa oo uu boqorkii shanaad ee

ee u danbeysey. Qof kas-

Denmark (Frederick V) 1760 uu

ta oo Soomaali ahi waxaa

diray in ay sahan iyo cilmibaaris

uu markhaanti ka yahay in

ku soo sameyaan dhulka shaam

maandooriyaha qaadku dhib

iyo khaliijka ee ay Carabtu deg-

ba’an ku hayo kobaca dhaqa-

to, Petter Forsskal waxaa uu ku

alaha, nabadgelyada, jiritaan-

dhintay dalka Yemen 1763 wax-

ka qoyska, caafimaadka iyo

aase qoraaladii iyo cilmibaaristii

fekerka suuban ee ummada.

uu ku sameeyay geedka qaadka

Sidaa daraadeed waxaa lama

faafiyey saxiibkiis Niebuhr 1775

huraan ah in aan si kooban

kaas oo ku weheliyey safarkiisa.

oo cilmiyeysan uga hadalno

Geedka

geedka

taariikhda

cagaaran, meel dhexaad ah

cunista qaadka, dhiska kii-

kaas oo inta badan dhererki-

mikaad ee qaadka, waxyee-

isu u dhexayo 3-7 mitir, wax-

looyinka caafimaad ee qaad-

aase dhacda in uu dhererkiisu

ka, dhibaatooyinka dhaqan

gaadho 15-25 mitir marka uu ka

dhaqaale ee qaadka iyo si-

baxo dhulka joogiisu hooseeye,

yaabaha ugu haboon ee lagu

geedka waxaa uu leeyahay jirid

xakameyn karo cunista iyo ka

dhuuban oo leh qolof cad, cal-

ganacsiga qaadka.

eema abid cagaaran, wuxuuna

Geedka Qaadka

bixiyaa ubax iyo miro leh iniin

Magac sayniseedka geed-

xiliga gu’ga. Geedka qaadka

Waxaa

dhab

marag

dhibaato

qaadka,

Qaadka

waa

geed

waxaa uu si wanaagsan uga

M) ayaa la sheegaa in uu ahaa

waxay ku hiran tahay hadba de-

baxaa dhulka joogiisu sareeyo

ninkii ugu horeyay oo qoraal

gaanka iyo

ee roobanaha ah kaas oo heer

wax kaga tilmaamay geedka

uu ka baxo, walxaha kiimikaad

kulkulkiisu u dhexayo (5-35 C0,)

qaadka,

kitaabkiisa

ee uu qaadka ka kooban ya-

waxaa la tilmaamaa in geed-

(Al-saydalah fil al-dhibi) ee uu

hay waa badan yihiin waxaase

ka qaadka ee ka baxa dusha

qoray qarnigii 11aad ku sheegay

ugu muhiinsan labada maado

sare ee buuraha uu ka saameyn

in uu qaadku yahay badeecad

Kaatinon

badan yahay (marqaan) kan ka

laga keeno dhulka Turkista-

none and Cathine) kuwaas oo

baxa dhul hooseedka siman.

an (Jamhuuriyadaha islaamka

saameya hadhiska dareen wad-

Taariikhada Qaadka

ee ruushka) loona isticmaalo

ka bani aadanka ( Psychotropic

Ma jirto taariikh sugan oo laga

daaweynta cudurada dhefshi-

compounds), maadooyinka waa

idka ee saameya

kuwa keena marqaanka (eupho-

caloosha

iyo

ria) iyo ku walfidda cunista qa-

Najiibu

adka. Maadada kaatinon waxay

diin Al-samarqa-

khalal iyo jahawareer gelisaa

ndi oo isna ahaa

habsami u socodka hadhiska da-

caalin muslim oo

reen wadka madaxa banaan (au-

aqoon dheer u

tonomic nervous system (ANS))

lahaa culuumta

kaas oo inta badan xakameeya

daawada

wax-

garaaca wadnaha, hannaanka

ku shee-

neefsashada, habdhiska dheef-

gay

kitaabkiisii

shiidka, xididada dhiigga, IWM,

(Pharmacology)

sidaas oo kale waxay maada-

ee uu qoray sanadkii 1237 in qa-

da kaatinon saameysaa xarun-

adka laga isticmaalo Yamen iya-

ta dhexe ee habdhiska dareen

ga oo sheegta in ay ku daweyaan

wadka ( central nervous system)

daalka iyo murugada. Imaamu

waxay sababtaa xilliga qaad-

Al-maqriisii

oo noolaa intii u

ka la cunayo dareen farxad iyo

dhexaysay (1364- 1442 M) wux-

rayrayn been ah leh iyo walwal

uu ka waramay mar uu booqday

iyo walbahaar marka ay cunista

magaalada Saylac in dadka reer

qaadku dhamaato.

wuxuuna

beerka.

hayo geedka qaadka, waxaase la tilmaamaa in ay cunista qaadku ka horeysay isticmaalka bunka, masaaridii hore waxay ka aaminsaneyd qaadka in uu yahay quud ilaah kaas oo qofkii cuna siinaaya awood ka duwan mida dadka caadiga, waxaa la sheegaa in cunista iyo beerista qaadku ka soo bilaabatay wadanka Itoobiya una soo tallaabtay dalka Yemen horaantii qarnigii 14aad. Maxamed ibnu Axmed Albayruunii ( Abu Rayxaan) oo ahaa caalim muslim oo khabiir ku ahaa culuumta caafimaadka, daawada, juquraafiga iyo xiddigiska kuna dhashay dalka Osbakistan sanadkii (362 H ama 973

(Al-aqraasiin)

cimilada meesha

iyo kaatin-ka (Cathi-

Sida kas-

Saylac ay cuni jireen qaadka iyaga oo sheeganaya in uu yareeyo rabista cuntada, baahida galmada iyo raaxada hurdada. Si kastaba ha ahaatee taariikhda qaadku waa mid qadiim ah oo aan laheyn xilli goâ&#x20AC;&#x2122;an oo ay soo bilaabatay. Dhiska Kiimikaad ee Qaadka

Qaab dhismeedka maadooyinka kaatin iyo kaatinon

Dhiska kiimikaad ee qaadku YAGLEELKA AAYAHA

taba ha ahaatee maadada

kaatinon

none)

ayay

(Cathi-

qaramada

midoobow ku dartay liiska

maandooriyayaasha

darajada kowaad

1971

(UN convention of psychotropic

substances)

kuwaas oo aan sina loo isticmaali karin loogana ganacsan karin, sidoo kale waxay liiska darajada sadexaad ku dartay maadada kaatin (Cathine) oo iyana ka mid ah dhiska kiimikaad ee qaadka. Wadama badan oo ka mid yihiin Canada, Germany, Hong Kong, France, Norway, Sweden, USA iyo Switzerland ayaa qaadku ka yahay maandooriye ay cunistiisa iyo ka ganacsigiisuba tahay mid aan la ogoleyn, waxaa iyana dhowaan

mamnuucday

cunista qaadka wadanka Ingiriiska. Haddaba maxaa kala gudboon maamulada Soomaalida cunista iyo ganacsiga qaadka, inaga oo og dhibta uu inagu hayo in uusan ku heyn wadamadaas aan kor ku soo xusnay??. Waxyeelooyinka Caafimaad ee Qaadka Qaadku wuxuu waxyee28 YAGLEELKA AAYAHA

layaa caafimaadka qofka, wuxuuna

awooddiisa maandoorinta. Qof-

saameyaa inta badan xubnaha iyo

ka cunidda qaadka badsadaa

hadhisyada jirka, bal aan mid mid

waxaa lagu yaqaan caro badan

u dul istaagno waxyeelooyinkiisa

iyo ilaalin la’aan tebinta fikra-

caafimaad aniga oo xiganayna qoraa-

daha iyo dhaqdhaqaaqa jirka,

lo ay hay’adda caafimaadka aduunku

kuwaasoo sabab u noqon kara

(WHO) ka qortay waxyeelooyinka qa-

dagaal iyo shilal, qaad cunis-

adka .

tu waxay leedahay calaamado



Dhimirka

waaliyeed sida qofka oo yeesha

Saamaynta ugu muhimsan ee qaad-

firfircooni dheeraad ah, hurdo

ku waa tan dhimirka, taasoo la xiriirta

la’aan iyo daal la’aan isuna arka

hawlaha dheefshiidka, taasoo keeni karta hamuundarro (anorexia), yabuusad (constipation) , caloolholoc stritis) beerqolfow (liver fibrosis), baabasiir (hemorrhoids), laba iyo tobbanlaha oo boogooba (duodenal ulcer) iyo kaankarada ku dhacda qeybta

Kaankarada afka

sare ee habdhiska dheefshiidka ( upper gastro-intestinal malignancy).

•

Habdhiska taranka iyo kaadi mareenka (Genito-urinary system)

Qaadku wuxuu sababaa qofka oo kaadidu qabato oo kari waayo in ay kaadidu ka soo baxdo (urinary retention), shahwada oo Boogowga laba iyo tobbanlaha

dareerta galmo la’aan (spermatorrhoea) iyo himadda galmada oo yaraata.

• Afka Cunista qaadku waxay burburisaa ilkaha iyo cirridka, taasoo

• Habdhiska

dhiig

wareega

dhibaato u keenaysa hawsha

(Cardiovascular system )

calalinta iyo caafimaadka afka,

Cunista qaadku waxay keentaa

waxay

cudura-

garaaca wadnaha oo kordha

da faafa ee ku dhaca ilkaha iyo

(tachycardia), dhiigkar, xididada

in uu isugu yahay madaxweyne

ciridka (dental caries and peri-

dhiiga oo ciriiryooma, nudayaa-

ama nin aan cidna ka sareyn

odontal disease), cunista badan

sha murqaha wadnaha oo bur-

(manic illness with grandiose

sababtaa

bura taas oo keenta wadnaha oo

delusion). Cunidda badan oo

kaankarada ku dhacda afka

howl gaba, maskaxda iyo sam-

raagta ee qaadku waxay iyadu

(oral cancer), cilmi baaris lagu

babada oo dhiig ku furmo.

keeni kartaa waalli dhab ah.

sameyay dalka Yamen oo lagu

fududeysaa

qaadku

waxay

beegsanaayey 36 qof oo qabay

• Cudurrada Galmada ku faafa

• Habdhiska dheefshiidka

kankaarada afka ayaa waxay

Maaddooyinka kaatinka, kaati-

muujisay in 30 ka mid ahi dad-

Sida aan wada ogsoonahay cu-

nonka iyo tanniinyada ee qaad-

kaasi ay si joogta ah qaadka u

nista qaadka waxaa la xiriira is

ka ku jiraa waxay dhabqiyaan

cunijireen.

dhexgal rag iyo dumar aan isu

( cudurada fisqiga)

YAGLEELKA AAYAHA

“ Qaadicu salaadnimo qasad ah xaaraan ah, fududeysana faafida si, marka shilimaadka uu helaa qaadow adigaa leh ” dhixin, taas oo sahasha galmo

raadis marna waa qaad raam-

cudurrada halista ah sida AIDs-

isaga daaqiisa iyo marqaankii-

ka,

(waraabowga),

sa kama badna, taasina waxay

Dhibaatooyinka dhaqaale ee qa-

Jabtada iyo kuwa kale oo badan.

keenaysaa khilaaf iyo kala tag

adka

laga dhaxlo mira aan la ma-

Dhibaatooyinkaas

hadin.

ka soo hadalnay waxaa isku

Isfiilitada

Dhibaatooyinka Bulsho ee Qaadka

fuuqsanaayaa

badan

dhibaatooyinka

Dhibaatooyinka uu qaadku ku

“ Qoys dumaya qayliyo huruuf dhaqaale ee uu qaadku ku hayo

hayo

qaadow adigaa leh

ummada Soomaliyeed dal

qoyska ma ahan mid la dhay-

Qayil oo cun reerkiina qadi qa-

dibadba, waxay ay cilmibaari-

alsan karo, waana arin qofkii

adow adigaa leh

arimaha

bulshada

iyo

”

u kuur galaa ay dhabanadiisu

iyo

sya la sameeyay muujinaayaan in maalin walba Kenya loo diro

la ilmeynayaan, cunista qaad-

• Dhaqan xumo iyo dhilleysi:

aduun dhan 800,000 oo doolar

ku waxay burburisay qoysas

inta badan meelaha lagu qayilo

halka itoobiyana loo diro han-

badan oo nabad iyo nolol ku

waxaa is dhex fariista rag iyo

ti dhan 300,000 oo doolar taas

naaloonayay, waxay dayac iyo

dumar wada qaawan kuwaas oo

oo wadarta guud ee lacagta qa-

darxumo badday ubad badan oo

hadii marqaanku gaaro aysan

adka inooga baxda maalintii ka

mustaqbal iyo aayo wanaagsan

wax kala celinayaa jirin, af xu-

dhigeysa xoola dhan 1100,000

ku haminaayey, waxay dhabq-

mada iyo akhlaaq darada dadka

oo daalar taas oo sanadkii no-

isay horukacii iyo baraarihii

qayila iyo kuwa ka ganacsada

qoneysaa

umaddi higsaneysay, si kastaba

waa marag ma doonto.

maalmood = 396,000,000).

ha ahaatee dhibaatooyinka bul-

“Qaamuuska cay waxa ku qoran

Bal aan si fudud isu barbardhi-

sho ee qaadka waxaan ku soo

qaadow adigaa leh”

gno miisaaniyad sanadeedka

koobi karnaa sidan.

• Cibaado xumo iyo rabi ka

2015 ee dowlada federaalka,

• Musuqmaasuq:

fogaansho:

(1100,000 x 365

dowlad goboleedka puntland iyo

qaadku waa asalka musuqmaa-

qaadku waxaa uu leeyahay sa-

mida Somaliland iyo miisaani-

suqa iyo falal danbiyeedyada

laada iyo cibaadada oo laga

yada qaadka ee sanadlaha ah.

la galo, ninka qayilaa wax kas-

wahsado

Sida ku cad jaantuska sare

ta waxaa uu dhaafsadaa majin qaad ah oo uu wahabka isaga qaado isaga oo aan dan iyo heelo ka gelin cawaaqibta danbe ee falkiisa, qaran dhan in uu qaad siistaana waxba kuma ahan qoys iyo caruurr iskaba daaye. • Khilaaf iyo kala tag qoyska dhexdiisa ah: Qofka qayilaa ma dabooli karo baahida dhaqaale ee qoyskiisa maxaa yeelay marna waa qaad 30 YAGLEELKA AAYAHA

Miisaaniyad sanadeedka 2015 Vs Kharashka ku baxa qaadka sanadkiiba ( Doolarka Mareykanka) 01 02 03

Dowlada Federaalka Soomaaliya Dowlad Goboleedka Puntland Soomaaliland Wadarta Guud Kharashka Qaadka ku baxa sanadkiiba Farqiga

239,900,000 42,876,000 108,000,000 390,776,000 396,000,000 5,224,000

waxaan aragnaa in kharashka

cuno

qaadka nooga baxaa 5,224,000

• In loo sameeyo saylad u

oo doollar ka badan miisaani-

gaar ah oo ku yaal daafaha

yad sanadeedka Soomalida ee

magaalooyinka

2015, haddaba miyuusan qaadku aheyn musiiba qaran??.

• In laga mamnuuca cunista qaadka goobaha dowladda xiliyada shaqada.

Habka ugu haboon ee lagu

• In la sameeyo wacyi gelin

xakameyn karo cunista iyo ka

balaaran oo ku saabsan qa-

ganacsiga qaadka

adka iyo dhibaatooyinkiisa • In loo aqoonsado qaadka

Qaadku

waa musiibo qaran,

musiibo qaran.

xakameyntiisuna waa masuuliyad saaran qofkasta oo Soomaa-

“ Nin dharbaaxo quureed dugs-

li, waxaase mas’uuliyadda ugu

aday dhaqayadeed maalye Dha-

weyni saaran tahay madaxda

shaadeydaa Sugtaa xaajadaad

iyo

dhowrataa ebidde ”

horjoogayaasha

umadda,

dow ma ahan in aan waxaas oo aduunya ah u dhoofino wadda-

Xaaraanimmada Qaadka

mo aan nolosheena iyo soo ka-

Ula jeedooyinka ugu waaweyn

bashadeenu dan u aheyn, kana

ee shareecada islaamka loo soo

soo qaadano wax burburinaaya

dejiyey in ay dhowrto ayay culi-

dhaqaalaheena,

mada islaamku ku sheegaan in

anshaxeena,

caafimaadkeena, kartideena iyo

ay yihiin

dadnimadeena, hadii aynan la-

• Dhawridda diinta

heyn ficilo qaran ma weynay

• Dhawridda nafta

fiiro dhaqaale!!!. Ugu danbeyntii

• Dhawridda caqliga

waxaan ku talin lahaa arrimah-

• Dhawridda hantida

an si loo xakameeyo cunista iyo

• Dhawridda sharafta

ka ganacsiga maandooriyaha

• Dhawridda dhasha

dilaaga ee qaadka.

Waxkasta oo intaas mid ka mid

• In la saaro qaadka canshuur

ah wax u dhimaa waa xaraan

aad u badan kana badan bo-

aysan banaaneyn isticmaalki-

qolkiiba laba boqol.

isu, hadaba

waxaa nin kasta

• In sidoo kale la saaro cans-

oo caaqil ahi ogyahay in cuni-

huur badan gaadiidka qaad-

sta qaadku ay waxyeelayso di-

ka keena sida diyaaradaha

inta, nafta, caqliga, hantida iyo

iyo gadiidka dhulkaba.

sharafta sidaas darteed iyada oo

• In laga saaro faras magaa-

aan daliil iyo nusuus badan loo

layaasha goobaha qaadka

raadin ayay cadahay xaraantin-

lagu iibsho iyo meelaha lagu

imadiisu. YAGLEELKA AAYAHA

32 YAGLEELKA AAYAHA

FEDERAALNIMADA & SOOMAALIYADA CUSUB Waa maxay Federaalnimo?

tegiddooda , waxayna u arkaan

oo ku andacoonayey inay kaca-

Federaalnimadu waa nooc ka-

in awooddooda sare u kacayso,

banayaan dulmi iyo ku tagrifal

mida noocyada lagu baahiyo

si ay iskaga caabiyaan awooda

awoodeed, dagaalkaasi waxa uu

awoodda siyaasadeed

kale oo Gobolka ka jira.

isku bedeley dagaal beeleedyo

awoodaha dastuuriga ah loo

2-Federaalnimada ka hortagga

lagu riiqmay, oo soomaaliya u

kala qeybinayo laba heer oo

kala tegida .

horseeday bur-bur dhinac walba

kala ah:

heer qaran iyo heer

federaanimadan waxa ay ti-

ah, nidaamki iyo kala danbayn-

waa midow dawladeed

madaaddaa marka ay jirto cab-

tii ayaa noqotay mid laalan ilaa

oo ay hoos imaanayaan daw-

si laga qabo in dawlad jirtay ay

waqtigaan aan taaganahay.

lada yar-yar, ama waa daw-

kala googoâ&#x20AC;&#x2122;do, taas oo sabab

shirar iyo kulamo badan kadib

lad goboleedyo isugu tegey hal

looga dhigay cadaadis kaga

oo lagu qabtay dawlado badan

dawlad oo midaysa, dawladda

yamid

shacabka hoostagaya

oo Soomaaliya deris la ah ayaa

federaalka ayaa waxa ay u xil

dowladdaas oo ku kala duwan

quus laga gaarey inay Soomaa-

saarantahay wixi ku saabsan xi-

umuuraha ku saabsan

liya lugaheeda dib isugu taagto,

riirka arrimaha debedda, marka

luqada, isirka,

ay timaado xiriirka ay aduunka

wixi la halmaama, xaaladdaan

leh noqoto.

kale la samaynayso waxa ay u

oo kale marka ay taagantahy

dagaaladii sokeeye iyo gabood

muuqataa dowlad qura.

waxa la qaataa nidaamka feder-

falladii

aalka si qayb kasta oo ka mida

ee waddanka hareeyey ayaa

Noocyada federaalka.

dawladda loo siiyo jaanis ay isku

keenay in

1-Federaalnimada midowga.

maamuli karto; si waafaqsan

ro suuragalnimada in la helo

federaalnimadan waxa ay ti-

waxay aaminsanyihiin.

Soomaaliya oo hal dalwad oo

gobol,

iyadoo

diinta,

dhaqanka,

iyo

oo dawlad midaysan oo awood

baaxadda

waynaa

dib looga feke-

dhexe leh, shacabka Soomaliy-

maaddaa marka ay isku tagaan dhowr dawladood ama dhowr

Maxaa keena in la qaato Feder-

eed badankiisu waxa uu gaarey

gobol sida Germany , Canada

aalnimada?

xaqiiq ah in si ay u kala bad-

iyo USA.

1-Dagaal sokeeye

baadaan ay tahay inay qaataan

Federaalnimadaas oo kale waxa

dawladdii dhexe ee Soomaaliya

nidaamka federaalka, dawlad

ay timaadaa marka ay dowlada-

ayaa hawada ka baxaday (1991)

goboleed-kii ugu horeeyay ee ku

haas yar-yar oo isku tagay ay u

dii kadib markii ay guluf dagaal

qanacday nidaamkaan waxa uu

arkaan inay dani ugu jirto isku

ku qaadeen jabhado abaabulan

ahaa dawlad gobleedka PuntYAGLEELKA AAYAHA

land (1998)dii.

yada qofka waxa kasii guuxaya

dheerna qaadan mayso in uu la

Maxamed Abshir Waldo oo ah

dhibtii laga dhaxlay dawladdii

fal galo wixii dhib ama cabasho

qoraa Soomaliyeed

keli-taliska ahayd,

ah oo ka yimaadda dhanka sha-

qoraal uu

iyo tii laga

kufaafiyay websaydka Horseed

soo maray dagaalladii soke-

cabka.

media bishii Oktoobar 2010 oo

eye ee Soomaaliya halakeeyay

2-Kawarqabka iyo u dhowaan-

cinwaankiisu yahay Fadaralism

shaha shacabka:

in Somalia “the birth of Puntland

in qof kasta ku laabto dhulkii uu

Nidaamka Federalka ahi waxa

State and The lessons Learned”

asal ahaan ka soo jeedey, taas-

uu u dhowyahay shacabka mar-

waxa uu ku sheegay:

oo uu u arkay inuu ku bad-baa-

ka loo bar-bardhigo tan xarunta

dayo , dhab ahaantiina waa lagu

dhexe oo keliya ah, waxa uu

Goboleedyadu uu yahay midka

bad-baadey,

waxay

fududeynayaa

ugu habboon marka la eego xaa-

keentay oo ay noqotay dhul ku

ka maamulka,

ladda lagu jirey ee lagu daweyn

suuban inuu ku barbaaro fikirka

dhaweynaaa

karo, lagagana gudbi karo, cab-

ah in la qaato nidaamka feder-

shada loo hayo.

sida, cadaawadda iyo kalsooni

aalka ah, waxayna dadku ku an-

Waxa tusaale inoogu filan daw-

xumada ka dhalatay dagaalkii

dacoonayaan hadaanu maanta

laddii dhexe ee Maxamed Siyaad

sokeeye ee dhiigga lagu qubay.

ku bad-baadney dhulkayagii oo

muwaadinka Boosasso kunool

2) In federaalku yahay xal u

dawlad iyo nidaam ka jirin ber-

oo kale waxa laga yaabaa inuu

dhexeeya nidaamyada kala ah

ritana waa ay ka sii fiicnaanay-

jaro masaafo gaaraysa (1500 )

hannaanka maamul ee ku sa-

saa haddii maamul gooni ah loo

Km; si uu u helo saxiix uu uga

leysan awood-maroorsi, xarun

sameeyo iyadoo tan guudna oo

baahanyahay xafiis dawladeed

keliya taladu ka go’do, iyo tan

Soomaaliya ahna la wadaago.

oo caasimadda ku yaal, xafi-

nidaamka

maamul

kala firdhiyay, sababtayna

artintaan

xisaabtanwuxuna soo

adeegayada bul-

iskaas hadduu gobolkiisa ku

goosashada mutaxan. 3) xukun wadaaggu wuxuu xoo-

Faa’idooyinka Federaalka:

ooli lahaa kuma qaadateen in

jinayaa, awoodna siinayaa de-

1-Dhiira gelinta maamul-wana-

ka badan saacado tirsan. Sidaa

gmooyinka iyo gobollada, isla

agga iyo baahidda maamulka.

darteed

markaana wuxu keenayaa horu-

Dawlad federaal ahi waxay dhiiri

dhexe ahi waxa uu u daranyahy

mar bulsho iyo mid dhaqaale oo

gelisaa horumarka guud ee qa-

waqtiga , dhaqaalaha, iyo raaxa-

isku dheeli tiran, wax-soo saar-

ranka, iyadoo ka soo dhiseysa

da muwaadinka , waxuna ku

na leh (Waldo, 2010)

meel hoose ,tuulo, degmo, gobol,

abuurayaa shacabka uur kutaa-

2-Ummad ku kala duwan isir,

iyo ilaa heer dawlad dhexe, tani

lo keeni karta in looga faa’ideys-

diin ama luqad.

waxay kalsooni ku abuuraysaa

to in nidaamkaas khal-khal lagu

Waxa is weydiin mudan hadday

maadaama

abuuro.

Soomaalidu tahay ummad

isu maamulayaan waxay kale oo

3-Ka hortagidda ku tagrifalid

midaysan dhinaca diinta luqada

abuuraysaa kalsooni ah in aya-

awoodeed.

, isirka iyo dhaqankaba hadana

gu iskood wax u qabsan karaan,

Faa’iidada ugu muhimsan ee

waxay qaateen nidaamka fed-

sababtoo ah maamulkaasi waxa

laga dhaxlo dawladda feeder-

eraalka ..! nidaamka la qaadan-

uu aad uga dheregsanyahay una

al ahi waa in la’isku miisaamo

ayo waa inuu noqdaa nidaam

fahsanayahay

mee-

(dheellitiro), awoodda dawladda

aad ka dhex aragtay dantaada ,

shaas kajirta, maadaama uu si

dhexe iyo tan gobollada, waxay

Soomaaliya waxa ay u kala qa-

hoose uga taliyo goobta baa-

adkaynaysaa ama meeshaba ka

ybsantahay qabiilo, marka ni-

hidaasi ka taagan tahay, waqti

saaraysaa in hal qof ama koox is

34 YAGLEELKA AAYAHA

shacabku

baahida

iskood

nidaamkaas

xarunta

ku dani waddanka afduubtaan,

(centralized) waxa hubanti ah

ahaatee tan is waydiinta mudan

oo awooddana ku tagri falaan,

hadii burbur dhoco in ay dow-

waxay tahay intee in la’eg ayay

madaama awooddu u kala qa-

ladda dhexe hawada ka baxay-

diyaar u yihiin inay fuliyaan?

ybsantahay maamul goboleedy-

so, waxayna keentaa in dowla-

Shaki kuma jiro inuu jiro xeer

ada iyo dawladda dhexe.

dii dhammaydi tin iyo cirib lagu

hoosaad

4-Awood qaybsi ku dhisan sin-

kala tago, waa sidi Soomaaliya

ladda-midowga

naan iyo caddaalad.

ka dhacday (1991)dii marki ay

goboleedyada

Dawladaha soo koraya waxa

dawladdii dhexe duntey.

aa hubanti ah in laysla fahmi

hareeyay oo ay kacabtaan cadd-

Nidaamka federaalka ahi taas

waayayo mid kasta awooddiisa

aalad darro iyo in koox gooni-

waa ka ka duwanyahay oo ni-

intay gaarsiisantahay, tusaale

maamulka waddanka iyo

daamka dawlad goboleedyada

ahaan, Puntalnd iyo dawladda

khayraadkiisaba isku koobaan,

ka dhexeeya hadduu dhexda ka

dhexe dhawr mar waxay isku

haddaba tan federaalka ahi waa

boxo dowlad goboleed kastaa

jiireen yaa awood u leh in heshiis

ay ka duwantahay oo awoodda

nidaamkiisa

caalmaiya lala yeesho shirkada

dhexe si siman ayaa loo qayb-

ayaa,

sanayaa, tan gobolkana gobol-

bad-baadyaa bur-bur aan wax-

in laga baaro dhulka dawladda

ka kasti isagaa u madax ban-

ba hanbayn.

Puntalnd.

ayuu

ilaashan-

sidaadsna waxaa looga

shidaal,

kala

hagaya iyo

dawdawlad

laakiin

wax-

kaasoo ladmacsanaa

2-Dowlad taag daran

naan maamulkiisa , khayraadka waddanku leeyahayna waxaa

Caqabadaha iyo dhibaatooyinka

Soomaaliya maanta waxa ay

loo qaybsanayaa hab

federaalnimada.

la ildaran tahay dagaalo soke-

ogolyahay oo lagu caddeynayo

1- Awood-qaybsiga oo aan kala

eye iyo mid fikirro is diidan ah,

axdi qarameedka u yaal wadd-

caddayn.

kaasoo sababay in Soomaaliya

ankaas.

Marka aynu fiirinino xaaladda

ku sigatay in maabka aduunka

5-Tartan horseedaya hor-umar

maanta ee Soomaaliya waxa

laga waayo, waxa dhashay daw-

Bini’aadamku

ahaan

muuqanaysa in ay tahay xaa-

lad goboleedyo kala qoqoban oo

waxa uu jeclyahay inuu tartamo

lad adag oo u baahan hoggaan

si toos ah aduunka ula xariiraya,

, tartankaasna waxa uu keenaa

hufan oo

taasina waxay sababaysaa in

dadaal iyo shaqo badan, addu-

saamaynta qabiilka,

kartina u

dowladda

dhexe

unku haddaanu tartan iyo lool-

leh in uu Soomaaliya ka saa-

wiiqantao,

maadaama dowlad

an dhinac walba ah gelin xiiso

ro ceelka dheer ay ku dhacday ,

goboleedkasta gooni loola xi-

iyo dhadhan mayeesheen, sidaa

haddii taas aan la helin nidaam-

riirayo, tani waxa kaliya ee la-

darteed ma jiro dawlad goboleed

ka federaalka ee la qaatay xal u

gaga bad-baadi karaa waxay ku

jecelaanaya inuu arko dawlad

noqon maayo maadaama aan

xirantahay aduun weynaha iyo

goboleed kale oo ay siman yihiin

laysku kalsoonayn, oo maamul

dowladaha dariska ahi sida ay

inuu ka hormaro, taasina waxay

kasta uu is adkaynayo , doonay-

ula dhaqmaan dawladda dhexe.

keenaysaa in dawlad goboleed

ona inuu sadbuursado; si uu

kasti guntiga dhiisha iskaga dhi-

uga gaashaanto waxa niyadiisa

Ccaqbadaha soo waajihi kara

go si uu u higsado horumar.

ku jira oo ah inuu dulmi la kulmi

federaalnima Soomaaliya

6-Waddanka oo aan u nuglaan

doono.

1-danaha qabiilka iyo baahinta

burbur guud.

Soomaalida dastuur iyo xe-

maamulka.

awoodehee-

er-hoosaadyo aad u quruxbadan

qoraaga Soomaaliyeed ee Max-

da hal meel lagu soo koobay

way qoraan yaqaaniin hase

amed Cumar ayaa waxa oo

Dawladda

dabci

laysla

ka madax bannaan

awoodeedu

YAGLEELKA AAYAHA

maqaal uu ku qoray mareegta

danbeeyay

ladhacsanayn ni-

“Soomaaliya waa dawlad fed-

Shaahid Luuliyo (2014)kii asa-

daamka federaalka ah, xeeld-

eraal ah oo madaxbannaan,

ga oo kahadlaya qabaa’isha iyo

heerayaal arrimaha siyaasadda

waana Jamhuuriyad dimuqraa-

go’aamada ay ka

ka faallooda

ayaaa waxay ti-

di ah oo ku dhisan hannaanka

in labada madax-

is-matalidda loo dhan yahay

taaganyihin

federaalnimada, ayuu wuxu yiri

baaxayaan

sidaan:

weyne ee ugu danbeeyay (sha-

ee shacabka

qabiilada qaar ka mid ah waxa

riif iyo Xasan) ay

caqabad ku

sentation), nidaamka xisbiyada

muuqata ( in ay aad u diidany-

noqdeen

baahinta nidaamka

iyo caddaalad bulsheedka ah ”

ihiin federaalnimo sababtoo ah

federaalka,

waxay aaminsanyihiin in qayb-

ya awoodda dawladeed, waxa

sidoo kale, dastuurka qabyada

siga awoodda siyaasadeed ee

tusaale nool u ah xusul duub-

ah wuxu caddaynayaa in feder-

noocaan ahi u qalmin qabiilkoo-

ki uu u galay madaxweynaha

aalku ka kooban yahay laba heer

da,

tiradadooda

hada xilka hayaa mudane Xasan

oo kala ah dawladda dhexe, iyo

iyo gobalada ay Soomaaliya ka

Sh.Maxauud inuu carqaladeeyo

dawlad goboleedyada. Waxana

deganyihiin isu dheeli tirnayn,

dawlad goboleedkii Jubaland,

dawlad-goboleed noqon kara

dastuurka federaalka ahna waxa

dadaal dheeri ah ayuu ku bixi-

laba gobol iyo wixii ka badan

ku cad federaalnimada in asal

yay sidii uu isu hortaagi lahaa

– gobollada waxaa laga tixraa-

loogu dhigayo 18kii gobol ee ji-

in halkaa laga yagleelo nidaam

cayaa 18-kii gobol ee dawladdii

ray (1991)kii kahor.

dawlad goboleed ah oo dowlada

meleteriga ahayd ay ka tagtay

Beelaha qaar gaar ahaan kuwa

wadaagga hoos tagta.

(Dastuurka qabayda ah, 2012).

dega koonfurta asagoo ka had-

dawladda Puntland iyo daw-

Sida ku cad dastuurka Soomaa-

layanaya wuxu yiri:

( qayb ka-

ladda deriska ah ee Kenya oo

liya aan kor kuxsnay waxa uu

mida konfurta Soomaaliya iyo

dan gaara ka leh Jubbaland

caddaynayaa in

gobalada dhexe waxay soo jee-

ayaa waxay u muujiyeen ta-

dawlad-goboleed

dinayaan in nidaamka laqaad-

ageero hagar la’aaneed hirgelin-

karo keliya laba gobol iyo wixii

anayo uu noqdo federaalnimo

ta nidaamkaasi, intaa kadibna

ka badan, marka maanta daw-

midow fudud ah,

iyadoo lad-

wada hadalo dheer iyo heshiisi-

lad gobolodeedka shirkiisa loo

amaanad qaadayo in si cadd-

in ay dhex-dhexadinaysay urur

fadhiyo ee la fialayo

aaladi ku dhisantahay loo baa-

goboleedka IGAD iyo dowladda

goboleed loogu sameeyo gobo-

hinayo adeegyada asaasiga ee

Ethopia ayaa lagu soo

afjaray

lada dhexe waxa u u si cad oo

looga baahanyahay gobolada.

khilaaf

jiitamay o u dhexeeyey

aan gabasho lahyn uga hor

Madaxda Soomaaliya iyo kaa-

Xasan Sheekh iyo Jubbaland.

imaanayaa dastuurka waddan-

lintooda kaga aaddan baahinta

khilaafaadkaas

ka u degsan.

Maamulka.

day ee u dhexeeyey Puntland

Waxa arrin lala yaabo

dawladahi ku meel gaarka ahaa

iyo dawladda Federaalka ah ee

madax weynihii loo igmaday

iyo dawaladda Xasan Sheekh

muqdisho waxa uu ku qotomaa

ilaalinta dastuurka uu yahy kan

hoggaaminayo ( ee hada xilka

isfahan la’aan labada dhinac ah

ugu horreeya ee kutumanaya

haysa ) waxa ay ku guul darray-

oo ku salaysan arrimaha feder-

dastuurka wadanka u yaal, bil

steen in ay nimaadka federaalka

alnimada iyo awood qaybsiga.

guduheed ayuu madaxweynuhu

ku baahiyaan gobolada dalka,

Dastuurka dalka iyo baaahinta

in kabadan saddex jeer isaga

taasina waxa loo aaneenayaa

maamulka.

daba laabtay gobollada dhexe;

in labadi madaxweyne ee ugu

Dastuurku waxa uu tibaaxaayaa:

maadaama

36 YAGLEELKA AAYAHA

iyagoo adeegsan-

soo

noqnoq-

(inclusive repre-

(Dastuurka qabyada ah, 2012).

uu noqon

dowlad

ah in

uu u dardar geliyo hirgelin-

ta maamulkaas, waxa is weey-

di karaan iyagoo hal dawlad

canshuuraha wadanka loo soo

diin mudan sababta

wada leh in ay tahay nidaamkaa

xereeyaa, waa in si adag loo-

in madaxweynaha iyo kooxdi-

federaalka.

isu u hayaan xamaasad intaa

Maanta Soomaaliya waxa si

uqa, waa in dawlad goboleedku

le’eg dawlad goboleed ka hor

dhaba uga jira saddex dawlad

uu ku dadaalaa shaqa abuuris

imaanaya dastuurka

gobeleed oo kala ah Puntland

;

degan iyadoo la ogaa caga jiidki

(1998),

2012 iyo

la’aanta baahsan ee waddanka

madaxweynaha iyo jallaafeynta

Koonfur galbeed (2014ki) , in-

dhan saameyey taas oo qayb

uu ku hayay waqtigii la asaas-

tuba nidaamyadoodi dastuuri-

ka noqonaysa hoos u dhigidda

ayay maamulka Jubbaland.

ga ahaa way dhammaystireen,

fal-dambiyeedka waddanka ka

dadka la socoda arrimaha si-

hada waxa haray waa in la dede-

dhaca

yaasadda Soomaaliya

wax-

jiyaa dhameestirka wixi dhiman.

In la sameeyo golaha xallinta

dawlad

Dawlad goboleedyada in awood

khilfaadka soohdimaha dowlad

goboleedka gobolada dhexe laga

dheeriya lasiiyo

goboleedyada

samaynayo looga gol-leeyahay

Si dawladdu hoos uga soo dhis-

Caqabadda ugu weyn ee hor

in lagu huriyo dagaal beeleedyo

mato waa in awood dheeriya

istaagi karta in la dhamaystiro

iyo is qaqabsi dhinaca soohdi-

la siiyaa maamul goboleedya-

maamul

maha, taas oo ay rabaan inay

da, loona gogol xaaraa sidii ay

weeye khilaafaadka ka dhalan

sabab u noqoto fashilka arri-

u hirgelin lahaayeen doorasha

kara soohdimaha iyo raadka ay

maha maamul baahinta, waana

(one man one vote) ah kaasoo

reebi karto, waxan shaki ku jirin

sida uu ku fekerayo madaxway-

ka dhigaya nidaamka halkaa

in aanu si wanaagsan

naha iyo kooxdiisa oo aad uga

lagu doortay mid caga adag ku

caddayn xuduudaha goboladu,

soo horjeeda maamul baahinta.

taagan,

waana halka uu isfahan waagu

adkaynayaan

keentay

dalka u

Jubbaland

shacabkiisana meteli

kara, waa in dawlad goboleedySeebaa looga gudbi karaa caqa-

ada ay qaadaan tubta maamul

badahaas

wanaagga,

1-Dhismaha dowlad goboleedy-

ulka oo ah in ay ka qayb geli-

ada in la dhamaystiro.

yaan dhammaan qaybaha bul-

Si kasta oo ay uga caga jiideen

shada ee kaladuwan, oo cidna

labadii madaxweyne ee ugu

la faquuqin; si loo gaaro deg-

danbeeyey (sheekh Shariif iyo

naansho siyaasadeed, waxana

Xasan Sh.maxamuud dardar-

muhiim u ah jiritaanka dawlad

galinta iyo dhamaystirka dawlad

goboleedyada inay gaaraan isku

goboleedyada,

hadana iyadoo

filnaansho dhinaca dhaqaalaha

diidmadaas iyo carqaladayntaas

ah, iyada oo ay tahay waddo

ay jirtay maanta dhamaystirka

loo marayo horumarinta kaaba-

dawlad goboleedyadu meel fii-

yaasha dhaqaalaha hada jira ,

can ayuu marayaa, taasi waxaa

iyo in la abuuro kuwa cusub; si

loo aanayn karaa beesha caa-

loo dar-dar galiyo dhaqdhaqaa

lamka iyo shacabka Soomaaliy-

suuqa iyo kobcinta dhaqaalaha,

eed oo u arkay habka kaliya ee

waa in si nidaamsan oo waa-

Soomaaliya ay ku kala bad-baa-

faqsan nidaamyada adduunka

baahinta

dagaalamaa

musuqmaas-

si hoos loogu dhigo shaqa

goboleedyada

waxa

u kala

ka imaanayo.

maam-

YAGLEELKA AAYAHA

WARSHADIHII SOOMAALIYA

Faarax Biniin Boos 38 YAGLEELKA AAYAHA

Soomaaliya waxa ay muddo koo-

booqanay Buraale oo ah Madaxa

ban ku tallaabsatay hurumar la

Maktabadda Arshiifka ee majal-

taaban karo oo dhinaca warsha-

ladda

daha yaryar ah, waxa la hirgeli-

si aanu u ogaano bal inuu hayo

yey warshado yar-yar oo markii

wax xog ah oo ku saabsan wer-

danbe lagaga nastay lacagihii

shadahaas laga hirgeliyey dalka

adkaa ee debedda inaga aadi

intii uu jirey xukunkii meleteriga

jirey, haddaba waxan markale

ahaa ee u dhexeysey ( 1970 â&#x20AC;&#x201C;

( Yagleelka Aayaha);

ah qoraalladi aanu ka helnay

16. State Printing Agency in

Arshiifka Majalladda, waxayna

Mogadishu (P.O.BOX 1743

ku qoranyihiin Af-ingiriis, mana

TELL 3056 TELEX 609 B,C,S

aanu turjumin maadaama dadka

MOG)

badankoodu fahmi karaan, waa-

17. Sewing Plant In Mogadishu

na kuwaan liiskii warshadahaas

18. Mogadishu

iyo ciwaanadi lagu yaqaaney

Utensil Plant (P.O.BOX 2861

beri samaadkii:

TELL24048 TELEX 747WER-

1. Kisimayo Meat Cannery (P.O.

SHEDAHA)

BOX 62 TELL 2074)

20. Tannery at Kisimayo

telegram L,F,C, P.O. Box 1093

21. Tannery in Mogdishu

TELL 3565

22. ENEE(Mogadishu

Fish Factory ( P.O. BOX 375) 4. SOMAL TEX ( Balcad Textile Factory) TELL 36050 MOG, BALCAD 6 TELEGRAM SOMAL TEXâ&#x20AC;&#x201C; MOGDISHU ) 5. ITOP (AFgoi Fruit Processing

sidaa darteed waxan halkan ku soo bandhigaynaa qaar ka mid ah magacyada iyo meelihii ay ku yaalleen warshadahaas ku burburay dagaalladi sokeeye ee dalka aafeeyey, taasoo ka mid

24. SOPRAL S.P.A. Factory in Mogadishu 25. Juba Sugar Complex 26. Corrugated

CarboardBoxes

27. Factory

and

Mechanical

7. Jowhar SNAI Sugar Factory

Work Shop Mogadishu (

(P.O.BOX 25 TELL 26018)

MARIO,P.O.BOX 1985 TELL 40007) 28. Cotton Seed Ginning Plant In Jamama

10. Mogdishu Crude Oil Refinery

29. Leather and Footwear Plants

(P.O.BOX 1241 TELL 47069

in Qardho, Beletwene, Eriga-

TELEX 606 IRAQ SOM REFI-

vo, and jowhar

NARY MOG)

dawladdi dhexe ee burburtay,

23. National Packing Industry

mama

9. Berbera Cement plant

oo ku saabsan waxqabadkii

2967 TELEX 643 )

620)

BOX 1709 TELL 80375 )

macluumaad iyo qoraalo badan

ty Energy) ( P.O.BOX 1 TELL

and Plastic Bag Plant in Ja-

8. Mogdishu Milk Factory (P.O.

anu maktabaddaas ka helnay

Electrici-

Plant) ( TELL 25025 TELEX 6. BerBera Gypsum pilot plant

nasiib wanaag wax-

19. Edible Oil Mill In Mogadishu

2. Las-khore Fish Cannery (

3. Bilomog Fish Canneryhabo

1991)dii,

Alluminium

11. Flour Cum Past mill in Mog-

Hargaisa, Kisimayo, Burao and galkaioBaidoa

adishu 12. Mogadishu KM,7 Shoe Factory (TELL 80364) 13. 13-

30. Maize Mills in Mogadishu,

Brick plant in af-

goi (P.O.BOX 1079 )

31. Structural Clay Plant in mogdishu, Baidoa, and Afgoi (P.O. BOX 721 TELL 81209 MOG) 32. Furniture and Fixtures Plant

14. Kisimayo Fish Freezer

In Qardho, Baladwane, Eriga-

15. Cigarette & Matches Facto-

vo and Jowhar

ry in Mogadishu (P.O.BOX12 TELL22202 TELEX741 MONSOM)

33. Jowhar

BIASA

(Detergent

and Plastic Plant) 34. Power Stations In Brawe, YAGLEELKA AAYAHA

Bosaso, Erigavo and Marca 35. Water works& supply systems in Mogadishu ErigavoBuraoHargeisa

andkisi-

19. Somali Vegetable Oil Industry

( P.O.BOX 1532 TELL

36. Wearing Apparel Plants in Mogadishu and Hargaisa

20. Industry Research & Trading TELL 23278 TELEX “INTRA” 21. Afro Arab International Group ( P.O.BOX 902 TELL 22424

PRIVATE ENTERPRESES 1. Somali Chemical Industry ( BAYL) 2. Toilet and Laundry Soap Industry 3. IFCA Chemical Industry ( P.O. BOX 1199 TELL 80022) 4. Flooring and Tiles Industry 5. Coca – Cola (National Bot-

Bottling

Company

6. WARMASH Nail Work Shop

7. ALLAMAGANS CO. Ltd.

10. Mogadishu

Soap

Factory

ZAM – ZAM Factory ry

HARGAISA)

14. CIF Benadir Factory

23. Makhir Coast Import – Ex-

15. OCEANIL HAIROLL Factory

port General merchant ( P.O.

16. J.C. Perfume Factory

BOX 27 TELL 81709)

17. SaliiddaUdgoon ( Perfume

24. SVILA PRODUCTS ( P.O.BOX 25. Somali

Hellenic

Factory ) 18. Luna d’Africa Factory

Shipping

TELL 21069 TELEX 779 )

TELL 81933)

Plant

13. Missione Shoe Factory

RY ) ( P.O. BOX

758 DIMBIL

Processing

2834 TELEX PEPSI COLA

Company ( P.O.BOX 2775

2947TELEX

Juice

12. ALBA Beverage Factory

( WIRE PRODUCTS FACTO696 AND

9. Mango

Hargaisa( P.O.BOX 6 TELL

177 TELL 22630 )

tling Co )

8. Banadir Star Factory

11. Chemical & Cosmetic Facto-

TELEX 797 AF ARABI ) 22. Somali

6. Vinegar Brewery 7. SomalMopil Factory

80233 ( SVOIL ) Association ( P.O.BOX 1072

mayo

Hargaisa )

19. Ben jaber Hair oil Manufactory 20. DIMBIL FUR/TURE

26. Somali Shipping Agency &

Manu-

factory

line( P.O.BOX 35 TELL 20312

21. BRICKS Factory

TELEX 611 SSA MOG SOM)

22. BACKING & Patisseries Factory ( HARGEISA)

8. Vulcan Tires Factory

27. AllaMagans Co. Ltd. ( P.O.

9. Mogadishu Tannery

BOX 1751 TELL 22047 TEL-

23. Chocolate Manufactory

10. Banadir Shoe Factory

EX 781 MAGANS )

24. Plastic Manufactory ( Ber-

11. Mogadishu Confectionary

28. UjeerAgamissmail

Factory(

bera) 25. Tiles Factory ( Hargaisa )

12. O.K. Products

P.O.BOX 370 TELL20166)

13. Pepsi Cola Co.

29. JUBA ENTERPRESES Beder

26. Nail Work Shop ( Hargaisa )

14. IGAR Ice Industry

And sons Ltd.(P.O.BOX549

27. Barawe Shoe Factory

15. TUBEX Factory

TELL22238 TELEX76 BEDER

28. Sant Processing Plant ( Har-

16. Hargaisa New Dairy Presents

MOG)

gaisa ) 29. Tiles Factory ( Garowe )

( Ayaan Dairy and Confectiories Plant )(P.O.BOX 4444) 17. Easean Fishers LTD ( P.OBOX 6223 TELL 80107 TELEX 745 CROCE SUD )

30. Laundry

GARGAAR FOAM INDUSTRY 1. KAL

–

KAAL

Es-

pogneMettress Factory 2. KEY & ALIKE WORK SHOP

Soap

Industary(

Hargeisa ) 31. Laundry Detergent Factory ( Hargaisa )

3. Timber Factory ICA Industry

32. Kisimayo Ice Factory

State ( P.O.BOX 7721 TELL

4. Zipper Factory

33. ISMA ( Somali Flooring Tiles

20883 TELEX 769 )

5. Dry Cell Battery Factory (

18. Horn Advertising And Real

40 YAGLEELKA AAYAHA

Factory(P.O.BOX 985 TELL

C/laahi Maxamud Xasan Madaxa Archive-ka Xarunta CIlmi baarista Geeska Afrika

Ugu danbayntii inaga oo ka war qabna in hantidii dalku lahaa hadday ahaan lahayd beero, dhul bannaan, dhismayaal, warshado iyo i.w.m la boobay lana 80172 TELEX 620 MOG )

Warshadaha ugu waaweynaa

burburiyey, bal aan buraale wey-

34. GAR â&#x20AC;&#x201C; GAAR (Somali Foam

ee wax soo saari jirey ee ku

diino inuu ogyahay warshada

2485

yaalley dalka waxa ka mid ahaa

ka badbaadey burburkii dalka

TELL 81398 TELEX 770 IS-

wershaddii sibidhka ( shamiit-

ka dhacay,wuxuna noo sheegay

LAH MOG)

ada ) ee ku taalley magaalada

inay jiraan dhawr warshadood

Berbera, warshaddaasoo dhis-

oo ka badbaadey burburkii iyo

Haddaba iyadoo dalku uu la-

meheeda la bilaabay sanadkii

boobki ka dhacay dalka, waxana

haa waxaas oo wershado ah oo

1974tii, waxayna soo saari jirtey

ka mid ah:

shaqaynayay, wax soo saarna

maalin kasta

( 300 ) tan oo

1. Warshadda korontada ee

lahaa ayaa maanta lays wey-

sibidh ( shamiito ) ah. Waxase

magaalada Boosaaso iyo

diinayaa meesha ay ku dan-

uur ku taallo ah inay maanta

Qardho.

beeyeen wershadahaas la geliy-

iyadoo kharaab ah oo la boo-

2. Warshadda dharka ee

ey hantida badan, waxase nasiib

bay lana bililiqaystay ka taagan-

magaalada Balcad.

darro ah in dadkii la rabey inay

tahay buuraha waaweyn ee ku

3. Warshadii kalluunka ee

dhulkooda hagaajiyaani gacmo-

gadaaman magaalada Berbera,

magaalada Qandala.

hooda ku burburiyeen waxkasta

waxayna qof kasta oo muwaa-

oo dalku lahaa, waana hantidii

din ah ku beeraysaa murugo

Ugu danbayn iyo gabagabo

aynu dhiggeen ugu faani lahayn,

iyo uur ku taallo joogto ah oo ku

waxan rajaynaynaa in ay jiraan

waxana hubaal ah in dalalka

aaddan sida dalka loo kharibay.

dad iyo muwaadiniin bogaadin

aynu inagu wax soo saarkee-

Waa hubaal in dagaal dhaco oo

mudan oo bad-baadiyey war-

na ka iibin jirney maanta iyagu

dhib badani ka yimaaddo hase

shadahaas ilaa hadda taagan ee

inoo soo dhoofiyaan waxay soo

ahaatee in la burburiyo hantidii

aan waxba laga qaadin, waxay-

sameeyeen ee aynu shalay u

iyo dhaxalki umaddu lahayd oo

na mudanyihiin in la siiyo abaal

dhoofin jirney lacag adagina in-

cagta la mariyaa waa arrin ugub

marin qaran.

aga soo geli jirtey.

ah.

Industry.)(

P.O.BOX

YAGLEELKA AAYAHA