proposamenak, Bidali hire iritziak, irudiak... xabiroi@ehi.ikastola.net www.facebook.com/xabiroi Albisteen txokoa testua: Igor Leturia JOSE ANTONIO RETOLAZA HIL DA, KILI-KILI EUSKARAZKO KOMIKI-ALDIZKARIAREN SORTZAILEA MARTXOAN ZENDU ZEN OHOREZKO EUSKALTZAINA Jose Antonio Retolaza martxoaren 12an hil zen Bilbon, 84 urterekin. Euskaltzale handia, euskarazko lehen meza eman zuen 1959an eta ohorezko euskaltzaina zen. Baina euskarazko komikigintzan eragin handia izan zuen gizona da, berak sortu baitzuen Kili-Kili komiki-aldizkaria. 1966an sortu zenetik 1969an itxi zuten arte aldizkari ilustratua zen, 2.000 aleko tirada izatera iritsi zena. 1977an birsortu zen komiki-aldizkari gisa, Ipurbeltzen garai bertsuan, euskara batua eta bizkaierazko bertsioekin. Honen tirada
50.000 alekoa izatera iritsi zen, eta 2004 inguruan desagertu zen. Batez ere komiki itzuliak argitaratzen ziren bertan (Mortadelo eta Filemon, Asterix...). Agur, ohore eta eskerrik asko, Jose Antonio Retolaza.
JAVIER DE ISUSIREN NOBELA GRAFIKO BERRIA EUSKARAZ ERE ATERA DA ASTIBERRIK ARGITARATU DU BALEAK IKUSI DITUT Bilboko Astiberri etxea Espainiako komiki-argitaletxe onenetakoa da. Beti kalitate oso handiko lanak ateratzen ditu, beraiek sortuak nahiz itzuliak, sari asko irabazten dituztenak. Zoritxarrez, lanak euskaraz oso gutxitan ateratzen dituzte. Baina oraingoan, Javier de Isusiren azken eleberri grafikoa euskaraz ere atera dute. Pozteko berria, egile horrek 2004 eta 2010 artean ateratako Los viajes de Juan sin Tierra lau komiki-liburuko sailak (Latinoamerikako hainbat herrialdetan kokatutako eta bere bidaietan
oinarritutako abenturak) kritika onak eta hainbat sari jaso baitzituen. Komiki berri honek Baleak ikusi ditut dauka izenburua, eta azken 40 urteotako euskal-espainiar gatazkaren ikuspegi zabal bat eman nahi du. Hiru pertsonaia nagusiren inguruan dabil
ezberdinetan zeharko bidaiak umorez kontatzen ditu sail berri honetan. Iaz eta aurten artean lehen bi albumak atera ditu, Txina eta Indiako bidaien inguruan:
inguruko istorio erreal bat kontatzen du bertan. Zorionak denei, eta ea lan horiek euskaraz ikusteko aukera dugun! www.bamboo.fr www.cambourakis.com www.edicionsdeponent.com
04 AUZOMORRO Sanvi
06 MUSEO BILDUMA
SUPERMENDIKUTE UMOREZKO ZINTAREN 3. BILDUMA KALERATU DU JOSE ANTONIO AZPILIKUETAK
istorioa: kartzelan elkar ezagutu duten etakide ohi bat eta GALeko kide ohi bat eta etakidearen txikitako lagun bat zeinari ETAk aita hil zion. Gertaera erreal batean inspiratu da Isusi eta ohi bezala asko dokumentatu, baina fikziozko istorioa da. Euskararako itzulpena Bego Montoriok egin du. Berri ona beraz Astiberrik lanak euskaraz publikatzea, eta ea gehiagotan errepikatzen den! www.astiberri.com
EUSKAL EGILEEK KANPOAN ATERATAKO KOMIKI GEHIAGO MARKOREN BI BIDAIA-LIBURU, MIKEL BEGOÑA ETA IÑAKETEN LE BEC DES COURBEAUX ETA MANUEL MATAREN O PORTO Euskarazko merkatua txikia dela-eta, euskal egileek Europako komiki-merkatu handienean, hau da, Frantzian, eta Espainian komikiak etengabe argitaratzen jarraitzen dute. Oraingoan ere beste lau komikiren berri eman behar dizuegu. Batetik, Xabiroiko Marko kolaboratzaileak serie berri bat hasi du Bamboo argitaletxean Béka gidoilariarekin (zeinarekin lehenago GeoBD hiru albumeko saila egina baitzuen Dargaud etxean). Herrialde
Voyage en Chine eta Voyage en Inde. Bestetik, Mikel Begoña (komikien inguruko euskarazko Komikeri blogaren egilea) gidoilari eta Iñaket marrazkilari dituen El pico de los cuervos - Matar a Franco (30. zenbakian hitz egin genizuen Franco hiltzeko saiakera bati buruz den komiki honetaz) ere herrialde hartan atera da, Cambourakis argitaletxearen eskutik eta Le bec des corbeaux - Abattre Franco izenburuarekin. Azkenik, Jose Manuel Mata, bere garaian Habeko Mik aldizkarian eta hark ateratako hainbat albumetan lan egindakoa, komikigintzara itzuli da Edicions de Ponent espainiar argitaletxearen eskutik O porto atereaz. Galiziako Espasante herri txikian 40ko hamarkadan gertatutako estraperloaren
14 URAK DAKARRENA Julen Ribas
18 KOMIKITAUN elkarrizketa Pierre Christin
20 ARRANOTXU ZaldiEroa 2002an bigarrena, aurtengo urtarrilean beste hirugarren bat kaleratu zuen. Egilearen esanetan, superheroia sortu zuen DC Comics argitaletxeak Superman hiltzea erabaki zuen urte berean; berpiztuko zituzten klon ezberdinen artean batek eibartarra behar zuelako izan. Eibarko Udalak argitaratu du bilduma eta hitzaurrea Bernardo Atxagak egin dio.
22 ZOOLA3KA Asisko, Manu Ortega, Exprai
23 ZATOZ NIREKIN Patxi Zubizarreta eta Manu Ortega
BAIONAKOMIKI FESTIBALA URRIAN IZANGO DA KOMIKI-JAIALDI BERRI HONEN 1. EDIZIOA Aurtengo urriaren 3tik 5era lehenbizikoz antolatuko dute BaionaKomiki, Lapurdiko hiriburuan izango den komiki-jaialdia. Jada hainbat egileren presentzia eta erakusketa batzuk ziurtatu dituzte, baina behin-betiko egitarauaren zain adi egon beharko dugu. Ea ba! www.facebook.com/pages/ Baionakomiki-Festival
www.kontaizu.net
GAZTEON ALDIZKARIA musika, teknologia, sexua, literatura denbora-pasak, zinema, antzerkia, kirolak, sarea, Lorea, bertsolaritza elkarrizketak, lehiaketa…
Harkaitz Cano eta Iñaki G. Holgado
2002TIK 2013RAINOKO ZINTAK BILDU DITU BERTAN Jose Antonio Azpilikuetaren Supermendikute pertsonaiaren umorezko zintak 1992tik argitaratzen dira El Diario Vasco egunkariaren Debabarrenako edizioan. Bertan ALFAko langile erretiratu xelebrearen eta bere emazte Evaristaren abenturak kontatzen dira. Zinta hauen bi bilduma argitara eman eta gero, 1994an lehena eta
30 ZONBIÑE Egoitz Lasa eta Lope
HURRENGO ZENBAKIA 2014KO URRIAN! EDITATZAILEA: EUSKAL HERRIKO IKASTOLAK Errotazar bidea, 124 - 20018 Donostia Tel.: 943 445 108 - xabiroi@ehi.ikastola.net
AZALAREN IRUDIA: Guillermo Gonzalez. EUSKARA ZUZENTZAILEAK: Mikel Barrios,
Miel A. Elustondo. KOORDINATZAILEA: Dani Fano. INPRIMATZAILEA: GERTU inprimategia. EGILEAK: Joseba Beramendi, Harkaitz Cano,
https://www.facebook.com/pages/Kontaizu/292902314110973
Iñaki G. Holgado, Dani Fano, Patxi Huarte, Egoitz Lasa, Adur Larrea, Igor Leturia, Jose Anjel Lopetegi, Manu Ortega, Alex San Vicente, Asisko Urmeneta, Patxi Zubizarreta.
Oñati. Tel.: 943 783 309 LEGE GORDAILUA: SS-704-2014
LAGUNTZAILEAK
proposamenak, Bidali hire iritziak, irudiak... xabiroi@ehi.ikastola.net www.facebook.com/xabiroi Albisteen txokoa testua: Igor Leturia JOSE ANTONIO RETOLAZA HIL DA, KILI-KILI EUSKARAZKO KOMIKI-ALDIZKARIAREN SORTZAILEA MARTXOAN ZENDU ZEN OHOREZKO EUSKALTZAINA Jose Antonio Retolaza martxoaren 12an hil zen Bilbon, 84 urterekin. Euskaltzale handia, euskarazko lehen meza eman zuen 1959an eta ohorezko euskaltzaina zen. Baina euskarazko komikigintzan eragin handia izan zuen gizona da, berak sortu baitzuen Kili-Kili komiki-aldizkaria. 1966an sortu zenetik 1969an itxi zuten arte aldizkari ilustratua zen, 2.000 aleko tirada izatera iritsi zena. 1977an birsortu zen komiki-aldizkari gisa, Ipurbeltzen garai bertsuan, euskara batua eta bizkaierazko bertsioekin. Honen tirada
50.000 alekoa izatera iritsi zen, eta 2004 inguruan desagertu zen. Batez ere komiki itzuliak argitaratzen ziren bertan (Mortadelo eta Filemon, Asterix...). Agur, ohore eta eskerrik asko, Jose Antonio Retolaza.
JAVIER DE ISUSIREN NOBELA GRAFIKO BERRIA EUSKARAZ ERE ATERA DA ASTIBERRIK ARGITARATU DU BALEAK IKUSI DITUT Bilboko Astiberri etxea Espainiako komiki-argitaletxe onenetakoa da. Beti kalitate oso handiko lanak ateratzen ditu, beraiek sortuak nahiz itzuliak, sari asko irabazten dituztenak. Zoritxarrez, lanak euskaraz oso gutxitan ateratzen dituzte. Baina oraingoan, Javier de Isusiren azken eleberri grafikoa euskaraz ere atera dute. Pozteko berria, egile horrek 2004 eta 2010 artean ateratako Los viajes de Juan sin Tierra lau komiki-liburuko sailak (Latinoamerikako hainbat herrialdetan kokatutako eta bere bidaietan
oinarritutako abenturak) kritika onak eta hainbat sari jaso baitzituen. Komiki berri honek Baleak ikusi ditut dauka izenburua, eta azken 40 urteotako euskal-espainiar gatazkaren ikuspegi zabal bat eman nahi du. Hiru pertsonaia nagusiren inguruan dabil
ezberdinetan zeharko bidaiak umorez kontatzen ditu sail berri honetan. Iaz eta aurten artean lehen bi albumak atera ditu, Txina eta Indiako bidaien inguruan:
inguruko istorio erreal bat kontatzen du bertan. Zorionak denei, eta ea lan horiek euskaraz ikusteko aukera dugun! www.bamboo.fr www.cambourakis.com www.edicionsdeponent.com
04 AUZOMORRO Sanvi
06 MUSEO BILDUMA
SUPERMENDIKUTE UMOREZKO ZINTAREN 3. BILDUMA KALERATU DU JOSE ANTONIO AZPILIKUETAK
istorioa: kartzelan elkar ezagutu duten etakide ohi bat eta GALeko kide ohi bat eta etakidearen txikitako lagun bat zeinari ETAk aita hil zion. Gertaera erreal batean inspiratu da Isusi eta ohi bezala asko dokumentatu, baina fikziozko istorioa da. Euskararako itzulpena Bego Montoriok egin du. Berri ona beraz Astiberrik lanak euskaraz publikatzea, eta ea gehiagotan errepikatzen den! www.astiberri.com
EUSKAL EGILEEK KANPOAN ATERATAKO KOMIKI GEHIAGO MARKOREN BI BIDAIA-LIBURU, MIKEL BEGOÑA ETA IÑAKETEN LE BEC DES COURBEAUX ETA MANUEL MATAREN O PORTO Euskarazko merkatua txikia dela-eta, euskal egileek Europako komiki-merkatu handienean, hau da, Frantzian, eta Espainian komikiak etengabe argitaratzen jarraitzen dute. Oraingoan ere beste lau komikiren berri eman behar dizuegu. Batetik, Xabiroiko Marko kolaboratzaileak serie berri bat hasi du Bamboo argitaletxean Béka gidoilariarekin (zeinarekin lehenago GeoBD hiru albumeko saila egina baitzuen Dargaud etxean). Herrialde
Voyage en Chine eta Voyage en Inde. Bestetik, Mikel Begoña (komikien inguruko euskarazko Komikeri blogaren egilea) gidoilari eta Iñaket marrazkilari dituen El pico de los cuervos - Matar a Franco (30. zenbakian hitz egin genizuen Franco hiltzeko saiakera bati buruz den komiki honetaz) ere herrialde hartan atera da, Cambourakis argitaletxearen eskutik eta Le bec des corbeaux - Abattre Franco izenburuarekin. Azkenik, Jose Manuel Mata, bere garaian Habeko Mik aldizkarian eta hark ateratako hainbat albumetan lan egindakoa, komikigintzara itzuli da Edicions de Ponent espainiar argitaletxearen eskutik O porto atereaz. Galiziako Espasante herri txikian 40ko hamarkadan gertatutako estraperloaren
14 URAK DAKARRENA Julen Ribas
18 KOMIKITAUN elkarrizketa Pierre Christin
20 ARRANOTXU ZaldiEroa 2002an bigarrena, aurtengo urtarrilean beste hirugarren bat kaleratu zuen. Egilearen esanetan, superheroia sortu zuen DC Comics argitaletxeak Superman hiltzea erabaki zuen urte berean; berpiztuko zituzten klon ezberdinen artean batek eibartarra behar zuelako izan. Eibarko Udalak argitaratu du bilduma eta hitzaurrea Bernardo Atxagak egin dio.
22 ZOOLA3KA Asisko, Manu Ortega, Exprai
23 ZATOZ NIREKIN Patxi Zubizarreta eta Manu Ortega
BAIONAKOMIKI FESTIBALA URRIAN IZANGO DA KOMIKI-JAIALDI BERRI HONEN 1. EDIZIOA Aurtengo urriaren 3tik 5era lehenbizikoz antolatuko dute BaionaKomiki, Lapurdiko hiriburuan izango den komiki-jaialdia. Jada hainbat egileren presentzia eta erakusketa batzuk ziurtatu dituzte, baina behin-betiko egitarauaren zain adi egon beharko dugu. Ea ba! www.facebook.com/pages/ Baionakomiki-Festival
www.kontaizu.net
GAZTEON ALDIZKARIA musika, teknologia, sexua, literatura denbora-pasak, zinema, antzerkia, kirolak, sarea, Lorea, bertsolaritza elkarrizketak, lehiaketa…
Harkaitz Cano eta Iñaki G. Holgado
2002TIK 2013RAINOKO ZINTAK BILDU DITU BERTAN Jose Antonio Azpilikuetaren Supermendikute pertsonaiaren umorezko zintak 1992tik argitaratzen dira El Diario Vasco egunkariaren Debabarrenako edizioan. Bertan ALFAko langile erretiratu xelebrearen eta bere emazte Evaristaren abenturak kontatzen dira. Zinta hauen bi bilduma argitara eman eta gero, 1994an lehena eta
30 ZONBIÑE Egoitz Lasa eta Lope
HURRENGO ZENBAKIA 2014KO URRIAN! EDITATZAILEA: EUSKAL HERRIKO IKASTOLAK Errotazar bidea, 124 - 20018 Donostia Tel.: 943 445 108 - xabiroi@ehi.ikastola.net
AZALAREN IRUDIA: Guillermo Gonzalez. EUSKARA ZUZENTZAILEAK: Mikel Barrios,
Miel A. Elustondo. KOORDINATZAILEA: Dani Fano. INPRIMATZAILEA: GERTU inprimategia. EGILEAK: Joseba Beramendi, Harkaitz Cano,
https://www.facebook.com/pages/Kontaizu/292902314110973
Iñaki G. Holgado, Dani Fano, Patxi Huarte, Egoitz Lasa, Adur Larrea, Igor Leturia, Jose Anjel Lopetegi, Manu Ortega, Alex San Vicente, Asisko Urmeneta, Patxi Zubizarreta.
Oñati. Tel.: 943 783 309 LEGE GORDAILUA: SS-704-2014
LAGUNTZAILEAK
4
GIDOIA ETA IRUDIAK: Sanvi
5
4
GIDOIA ETA IRUDIAK: Sanvi
5
6
GIDOIA: Harkaitz Cano / IRUDIAK: I単aki G. Holgado
7
6
GIDOIA: Harkaitz Cano / IRUDIAK: I単aki G. Holgado
7
8
9
MUSEO BILDUMA
eta abar...
8
9
MUSEO BILDUMA
eta abar...
•
“Komiki gidoigintzaren gauzarik interesgarriena da nortasunez alda dezakezula marrazkilari ezberdin bakoitzarentzat”
18
Pierre
arrazoiak eta lurtarrak ez dira derrigorrez besteak baino hobeak. Bestalde, Valérianen album bakoitzean gaiz aldatuz dibertitu naiz, hau da, gaur egungo arazo bat hartu eta zientzia fikzioaren ikuspegitik landuz. Hala, Valérianen album bat izango da gizon-emakume erlazioari buruzkoa, beste bat ekologiari buruzkoa, beste bat kapitalismoari buruzkoa...
Christin “GIDOILARI LANA OSO BAKARTIA DA”
A
URTENGO ANGULEMAKO AZOKAN PIERRE CHRISTIN KOMIKI-GIDOILARIA ELKARRIZKETATU DUGU. 40 URTETIK GORA DARAMATZA MARRAZKILARI EZBERDINEKIN GENERO EZBERDINAK KOMIKIAN LANTZEN. VALÉRIAN SERIE FAMATU ETA ARRAKASTATSUAK STAR WARS ETA “SPACE OPERA” GENERO GUZTIA INSPIRATU ETA SORRARAZI ZITUELA ESATEN DA. HORREK ETA PARTIE DE CHASSE ETA LES PHALANGES DE L'ORDRE NOIR BEZALAKO LANEK MITO BIHURTU DUTE KOMIKIAREN MUNDUAN. Testua: Igor Leturia
Beste gauza ugari ere egin duzu: kazetari, idazle, filmen eta telesailen gidoigile, irakasle... Zein da zure ogibideetan gogokoena? Beti galdetu izan diot nire buruari zer nintzen ni. Idazle zarenean, harro erantzuten duzu “idazlea naiz”. Gidoilari zarenean, tira... Izan ere, zer da gidoilari izatea? Ogibide apur bat berezia da. Adibidez, unibertso pertsonal bat ba al duzu? Bada, bai eta ez. Badago nire unibertsoaren zati bat pesimista dena, esaterako, eta Bilal-ekin da; beste zati bat optimista da, Mézières-ekin; eta beste bat feminista da, Annie Goetzinger-ekin partekatzen dudana. Hau da, gidoilari izateak maiz esan nahi du nortasun ezberdinak izatea. Hori da lanbide honen gauzarik interesgarriena, nortasunez alda dezakezula eta gauza oso ezberdinak idatz
ditzakezula Mézièresentzat, Bilalentzat, Juillardentzat edo Miguelanxo Pradorentzat, marrazkigile oso ezberdinak direlako. Bestetik, komiki-gidoilari izatea ogibide zoragarria da, baina edozein istorio ezin da komiki egin. Adibidez, nik unibertsitate bati edo hiri bati buruzko eleberriak egin ditut, eta ongi funtzionatzen dute eleberri gisa. Baina komikian ezin dituzu izan bizpahiru pertsonaia mahai baten inguruan mugitu gabe 250 orritan zehar, ez da posible. Alderdi bisuala izan behar du, eta mugimendua. Hau da, komikiak ezin erantzun die nire adierazteko desio guztiei, eta horrek beste gauza batzuk ere egitera eraman nau. Azkenik, gidoilari edo idazle izatea oso lanbide bakartia da. Zeure etxean zaude, zure idazmakinaren aurrean, baina ez zara jende askorekin egoten. Horregatik, denbora askoan irakasle ere aritu nintzen Bordeleko unibertsitatean, ateratzeagatik eta ikasle gazteekin egoteko aukera nuelako. Beraz, astean bi egunez jende gaztearekin egon, ideiak freskatu eta arnasa hartzeko parada nuen. Azken finean hainbat lanbidetan aritu behar izan dut nire oreka aurkitzeko. Gidoilariaren lana gutxietsia al dago? Noizko Angulemako Sari Nagusia gidoilari batentzat? Kar kar kar! Txantxa hori egina dugu gure artean aspaldidanik, gidoilari askok uste baitu gure lana gutxiesten dela. Sari Nagusiaren kontua apur bat ridikulua iruditzen zait eta berdin zait, ez nagoelako ados baieztapen horrekin. Zinean gidoilarien tokiari erreparatzen badiozu, zineko afixa bati begiratzen badiozu, gidoilariaren izena oso txiki agertzen da, behean ezkerrean, eta hori agertzen denean! Baina komikien albumetan bi izen daude, irudigilearena eta gidoilariarena. Horrek frogatzen du gidoilariak garrantzitsuak garela komikietan.
Valérianek eragin handia izan du zientzia fikziozko film askotan, adibidez Star Warsen, Blade Runneren... Zuek biok “space opera” generoaren sortzaileak zarete, neurri batean, behintzat. Ez dut uste sortzaileak garenik, sormen kolektiboa da. Nik gaztetan, AEBetan bizi nintzen garaian, Poul Anderson, Isaac Asimov, Ray Bradbury eta abar irakurtzen nituen, eta asko maite nituen. Eta nire buruari galdetzen nion ea zergatik ez zegoen amerikarra bezain zientzia fikzio ona Frantzian. Hala, itzuli nintzenean, Jean-Claude Mézièresi esan nion: “zerbait frantsesa egin behar dugu baina amerikarrek egiten dutena bezain ikusgarria”. Eta AEBek beti liluratu izan nauten arren, aldi berean gorroto ditudan gauza asko dituzte; super heroiak adibidez ezin ditut jasan. Beraz, asmoa zen amerikarrek bezalako “space opera” eder bat egitea baina super heroirik gabe. Hala, guk sortu genuen zientzia fikzioa AEBetatik dator, baina han egiten zenaren kontra egindakoa da.
Animaziozko serie bat ere egin zen, Valerian eta Laureline, ETBn eman zena, zer esan diezagukezu hartaz? Asko pozten naiz euskaraz horrelakoak Erregimen komunistaren gainbehera eta erorketa izan ditzakezuelako, baina nahiago nuke beste aurreikusi zenuen Partie de Chassen. Nire bizitzan gauza batzuk ikusi ahal izango bazenituzte bi intuizio izan ditut: bat Valérianen, non 1967an horren ordez. Telebistako serieen betiko arazoa esan nuen 1996an kataklismo nuklear bat da. Beti ongi hasten da: egileen iritzia eskatzen gertatuko zela eta kale egin nuen, eta bestea da, esaten zaigu “asko atsegin dugu egin Partie de Chassen, non esaten nuen SESBa zela, duzuena, zuen lana errespetatuko dugu”... Baina frantsesez esaten den bezala, buztinezko gero jende ugari hankadun erraldoia. Orduan aritzen da hor lanean, askok zioen “ez, ez, SESBk “Komikian ezin da jende kasu honetan lanaren etorkizun distiratsua du, edozer gauza egin; betirako iraungo du”. Baina ez zati bat Japonen egiten zen eta beste zati bat alderdi bisuala behar ziren bertan inoiz izan. Eta joan zirenak, alderdi komunistak Frantzian... Azkenean, du, mugimendua” antolatutako bidaietan izaten guk ez genuen ezer zen. Santiago Carrillo kontrolatzen. Beraz, [Espainiako Alderdi Komunistako burua, emaitza Valérian komikiaren oso ezberdina den zerbait zen. Haurrentzako egindako produktu bat diktaduraren garaian Frantzian erbestean izan egin zuten, eta Valérian komikia haurrentzat zein zena] ezagutzen nuen, laguna nuen baina aldi helduentzat zen. Nik lauzpabost kapitulu soilik berean oso komunista sektarioa zen. Berak ikusi nituen, eta gero, utzi. SESBri buruz zioena entzunez gero, dena zoragarria zen. Baina ez, han egonez gero, ez zen batere zoragarria, begiratu besterik ez zegoen. Zure beste kolaborazio ezagunenetako bat Enki Hori ikusi banuen, ez zen politikari handia Bilalekin izan da. Partie de Chasse, Les Phalanges de nintzelako, komiki-gidoilaria nintzelako baizik. l'Ordre Noir, Legendes d'Aujourd'Hui seriea... XX. Komikia egiten duzunean gauzak sakon mendeko Europaren erretratua bere gertaera garrantzitsuenekin: komunismoa, gerrak, behatzera ohituta zaude. faxismoa... Komunismoarenaz, nik beti asko bidaiatu izan dut, eta nire lehen iniziazioko Les Phalanges del'Ordre Noiren Espainiako Gerra bidaia AEBetara izan zen, Kennedyren, Zibila eta diktadura, faxismoa, alde bietako espazioaren konkistaren, jazzaren, rock-andterrorismoa landu zenituen. Betidanik Espainia rollaren eta abarren garaia baitzen. Baina handik asko maite izan dut eta oso gaztetatik joan izan itzultzean, AEBekiko nire iritzia banatua zegoen, naiz bertara. Francoren garaian ere joaten ona eta txarra erdibana. Garai hartan jende nintzen, hara inor joaten ez zen garaian. Jakina, gutxik (eta gaur ere askok ez) egiten zuen zerbait hondartzetara bai joaten zela jendea, baina ez zen egin nuen, justu beste aldera joateko beharra hori niri interesatzen zitzaidana, Espainia sentitu nuen eta hurrengo urtean herrialde “sakona” baizik. Eta beti anitz maite izan dut komunistetara abiatu nintzen. Eta hori, orduan, espainiar pintura, Goya bereziki. Hala, behin, oso zaila zen: bisak lortzea, bidaia bera... duela urte asko, herri txikitxo batera iritsi Onartzen zuten gauza bakarra sindikatuek nintzen, orduko edozein herritxo bezalakoa: ez
•
Hala ere, AEBetan beranduago sortu zen “space opera” berria, Star Warsek abiatu zuena, asko inspiratu zen Valérianen eta zuen lanetan. Bai, hori hala da. Hor paradoxa bat dago: Frantziako komikia, albuespen bakan batzuk kenduta, apenas saltzen da AEBetan; aldiz, zineko zuzendari artistiko guztiek dituzte Bande Dessinée albumak beraien apaletan. Valérianen, zientzia fikzio, umore eta abentura sinplearen mozorropean, jarrera feminista bat, kritika sozial, politiko eta erlijiosoa ere badago. Bai, badago hasieratik Valérianen jarrera bat, printzipio batzuk, horiek ere amerikarraren jarreraren kontrakoak direnak: Valérian ez da xenofoboa, Valérian xenofiloa da. Mezu nagusia ezberdintasunaren onarpenari buruzkoa da, arrazen onarpena, extralurtarrena... Valérianen ez dago on eta gaiztorik, denek dituzte beren
zegoen ezer, ez autorik, ez jenderik, zegoen jende apurra beltzez jantzita, bero sapa... Eta kalean zehar nindoala, plaka bat ikusi nuen “Aquí nace Francisco de Goya...”. Goyaren jaioterria zen! Justu garai hartan, terrorismoaren inguruko istorio bat idaztea nuen buruan. Orduantxe terrorismo asko zegoen, Alemanian, Italian, Frantzian... Baina nola hitz egin horretaz komikian? Eta bat-batean, nire buruari esan nion “bai, jakina, marraztu behar dena gerraren izugarrikeria da, Goyaren zuri-beltzezko grabatuetan bezala”, eta hori izan zen abiapuntua. Faxismoarengatik ere bai, jakina, zeren eta, Espainiaren zoritxarrerako, faxismoak benetan eta luzaz iraun zuen tokia Espainia izan baitzen. Horregatik, istorioaren zati handi bat Espainian gertatzen da. Istorioaren zati bat Euskal Herrian gertatzen da, Donibane Garazitik abiatuta zeharkatzen dute muga. Eta Castejón abadearen pertsonaia, euskalduna da? Bai. Ondoren damu izan dut, euskal izen tipikoago bat ez jarri izana. Baina sarritan frantsesei euskal izenak barregarri iruditzen zaizkie. Gaur egun ohituago daude, baina duela 40 urte, izen bitxiak ziren. Baina orain damu dut. Zertan ari zara lanean orain eta zein proiektu duzu etorkizunerako? Orain Olivier Balez-ekin ari naiz gauza guztiz ezberdin bat egiten. Hirigile handi baten biografia da, New York-eko hiri modernoa literalki modelatu zuena (ez berak bakarrik, jakina), Robert Moses izenekoa. Ez da oso ezaguna, baina rol oso-oso garrantzitsua izan zuen. Bestalde, biografiaren generoa inoiz ez nuen landu eta horregatik egin zitzaidan interesgarria, baina hau egiteko arkitektura asko interesatzen zitzaion irudigilea behar nuen, eta Olivier Balez zale amorratua da. Eta orain beste biografia bat amaitu dut, oraindik ez dagoena marraztua, asko miresten dudan gizon batena: George Orwell. Hau ere beste marrazkilari batekin, guztiz ezberdina, Orwellen biografia bestearenaren oso ezberdina baita.•
PIERRE CHRISTINek (Saint-Mandé, Frantzia , 1938) literatura
KARIKATURA: DANI FANO
Literatura ikasketak egin eta unibertsitatean literatur irakasle gisa lanean hasi zinen, baina ondoren komikia egiten hasi zinen. Bai, nire bizitza intelektuala frantses erabat klasiko baten gisan hasi nuen: ikasketak Sorbonan eta Parisko Ikasketa Politikoen Institutuan, ondoren unibertsitateko literatura irakasle AEBetan... Hori nire alderdi klasiko eta serioa zen. Baina horren ondoan zientzia-fikzioa, komikiak, jazza eta horrelako gauza askoz dibertigarriagoetarako zaletasuna ere banuen. Horrek ekarri zuen, artean oso gazte nintzelarik, marrazkigile batzuen lagun egitea. Haiek komikien munduan sartu zirenean, nigana jo zuten laguntza eske, bazekitelako idazten nuela eta komikiak atsegin nituela. Hala hasi nintzen, ohartu gabe komikigidoilari bilakatzeko bidean nintzela, nahiz eta segituan konturatu nintzen oso lan entretenigarria zela. Baina garai hartan guztiz ezohikoa zela unibertsitateko irakasle izatea eta komiki gidoiak idaztea. Izan ere, komikia zen genero bat oso gaizki ikusia, oso ezezaguna jende askorentzat. Eta izengoiti bat erabiliz idazten nuen, jendeak ez zezan jakin hori egiten nuela.
antolatutako bidaiak ziren, baina ez norberak bere kontura egiten zituenak, argazkiak eginez eta horrela. Hasieran, hango gauzei buruzko artikuluak idatzi nituen. Baina konturatu nintzen jendeak oso gutxi ezagutzen zuen gaia zela, eta horrek ekarri zuen beranduago Partie de Chasse. Interesatzen zitzaidana zen komikian ordura arte herrialde horiek oso gutxi azaldu zirela, inork ez zuen hori marraztu, horregatik zen interesgarria niretzat.
ikasketak eta doktoregoa egin zituen, eta gero literatura frantsesa irakatsi zuen AEBetan. Baina 60ko hamarkadaren amaieratik aurrera komiki gidoigintzan sartzen joan zen. Jean-Claude Mézières bere txikitako lagunarekin Valérian serie arrakastatsua hasi zuen, 40 urte baino gehiagotan zehar argitaratu dena. Enki Bilal marrazkilariarekin egindako komiki sorta ere oso ezaguna da, Partie de Chasse eta Les Phalanges de l'Ordre Noir albumak eta Legendes d'Aujourd'Hui seriea, Europako XX. mendeko gertaera garrantzitsuenen erretratua osatzen dutenak. Beste irudigile anitzekin ere (Goetzinger, Tardi, Juillard, Prado, Bouq...) beste komiki asko egin ditu, eta oraindik horretan jarraitzen du. Horrez gain, kazetaritzan aritu da, eleberriak eta antzerkia idatzi ditu, telebista eta zinemarako gidoiak egin... Gizon polifazetikoa, komikiaren mitoa.
•
“Komiki gidoigintzaren gauzarik interesgarriena da nortasunez alda dezakezula marrazkilari ezberdin bakoitzarentzat”
18
Pierre
arrazoiak eta lurtarrak ez dira derrigorrez besteak baino hobeak. Bestalde, Valérianen album bakoitzean gaiz aldatuz dibertitu naiz, hau da, gaur egungo arazo bat hartu eta zientzia fikzioaren ikuspegitik landuz. Hala, Valérianen album bat izango da gizon-emakume erlazioari buruzkoa, beste bat ekologiari buruzkoa, beste bat kapitalismoari buruzkoa...
Christin “GIDOILARI LANA OSO BAKARTIA DA”
A
URTENGO ANGULEMAKO AZOKAN PIERRE CHRISTIN KOMIKI-GIDOILARIA ELKARRIZKETATU DUGU. 40 URTETIK GORA DARAMATZA MARRAZKILARI EZBERDINEKIN GENERO EZBERDINAK KOMIKIAN LANTZEN. VALÉRIAN SERIE FAMATU ETA ARRAKASTATSUAK STAR WARS ETA “SPACE OPERA” GENERO GUZTIA INSPIRATU ETA SORRARAZI ZITUELA ESATEN DA. HORREK ETA PARTIE DE CHASSE ETA LES PHALANGES DE L'ORDRE NOIR BEZALAKO LANEK MITO BIHURTU DUTE KOMIKIAREN MUNDUAN. Testua: Igor Leturia
Beste gauza ugari ere egin duzu: kazetari, idazle, filmen eta telesailen gidoigile, irakasle... Zein da zure ogibideetan gogokoena? Beti galdetu izan diot nire buruari zer nintzen ni. Idazle zarenean, harro erantzuten duzu “idazlea naiz”. Gidoilari zarenean, tira... Izan ere, zer da gidoilari izatea? Ogibide apur bat berezia da. Adibidez, unibertso pertsonal bat ba al duzu? Bada, bai eta ez. Badago nire unibertsoaren zati bat pesimista dena, esaterako, eta Bilal-ekin da; beste zati bat optimista da, Mézières-ekin; eta beste bat feminista da, Annie Goetzinger-ekin partekatzen dudana. Hau da, gidoilari izateak maiz esan nahi du nortasun ezberdinak izatea. Hori da lanbide honen gauzarik interesgarriena, nortasunez alda dezakezula eta gauza oso ezberdinak idatz
ditzakezula Mézièresentzat, Bilalentzat, Juillardentzat edo Miguelanxo Pradorentzat, marrazkigile oso ezberdinak direlako. Bestetik, komiki-gidoilari izatea ogibide zoragarria da, baina edozein istorio ezin da komiki egin. Adibidez, nik unibertsitate bati edo hiri bati buruzko eleberriak egin ditut, eta ongi funtzionatzen dute eleberri gisa. Baina komikian ezin dituzu izan bizpahiru pertsonaia mahai baten inguruan mugitu gabe 250 orritan zehar, ez da posible. Alderdi bisuala izan behar du, eta mugimendua. Hau da, komikiak ezin erantzun die nire adierazteko desio guztiei, eta horrek beste gauza batzuk ere egitera eraman nau. Azkenik, gidoilari edo idazle izatea oso lanbide bakartia da. Zeure etxean zaude, zure idazmakinaren aurrean, baina ez zara jende askorekin egoten. Horregatik, denbora askoan irakasle ere aritu nintzen Bordeleko unibertsitatean, ateratzeagatik eta ikasle gazteekin egoteko aukera nuelako. Beraz, astean bi egunez jende gaztearekin egon, ideiak freskatu eta arnasa hartzeko parada nuen. Azken finean hainbat lanbidetan aritu behar izan dut nire oreka aurkitzeko. Gidoilariaren lana gutxietsia al dago? Noizko Angulemako Sari Nagusia gidoilari batentzat? Kar kar kar! Txantxa hori egina dugu gure artean aspaldidanik, gidoilari askok uste baitu gure lana gutxiesten dela. Sari Nagusiaren kontua apur bat ridikulua iruditzen zait eta berdin zait, ez nagoelako ados baieztapen horrekin. Zinean gidoilarien tokiari erreparatzen badiozu, zineko afixa bati begiratzen badiozu, gidoilariaren izena oso txiki agertzen da, behean ezkerrean, eta hori agertzen denean! Baina komikien albumetan bi izen daude, irudigilearena eta gidoilariarena. Horrek frogatzen du gidoilariak garrantzitsuak garela komikietan.
Valérianek eragin handia izan du zientzia fikziozko film askotan, adibidez Star Warsen, Blade Runneren... Zuek biok “space opera” generoaren sortzaileak zarete, neurri batean, behintzat. Ez dut uste sortzaileak garenik, sormen kolektiboa da. Nik gaztetan, AEBetan bizi nintzen garaian, Poul Anderson, Isaac Asimov, Ray Bradbury eta abar irakurtzen nituen, eta asko maite nituen. Eta nire buruari galdetzen nion ea zergatik ez zegoen amerikarra bezain zientzia fikzio ona Frantzian. Hala, itzuli nintzenean, Jean-Claude Mézièresi esan nion: “zerbait frantsesa egin behar dugu baina amerikarrek egiten dutena bezain ikusgarria”. Eta AEBek beti liluratu izan nauten arren, aldi berean gorroto ditudan gauza asko dituzte; super heroiak adibidez ezin ditut jasan. Beraz, asmoa zen amerikarrek bezalako “space opera” eder bat egitea baina super heroirik gabe. Hala, guk sortu genuen zientzia fikzioa AEBetatik dator, baina han egiten zenaren kontra egindakoa da.
Animaziozko serie bat ere egin zen, Valerian eta Laureline, ETBn eman zena, zer esan diezagukezu hartaz? Asko pozten naiz euskaraz horrelakoak Erregimen komunistaren gainbehera eta erorketa izan ditzakezuelako, baina nahiago nuke beste aurreikusi zenuen Partie de Chassen. Nire bizitzan gauza batzuk ikusi ahal izango bazenituzte bi intuizio izan ditut: bat Valérianen, non 1967an horren ordez. Telebistako serieen betiko arazoa esan nuen 1996an kataklismo nuklear bat da. Beti ongi hasten da: egileen iritzia eskatzen gertatuko zela eta kale egin nuen, eta bestea da, esaten zaigu “asko atsegin dugu egin Partie de Chassen, non esaten nuen SESBa zela, duzuena, zuen lana errespetatuko dugu”... Baina frantsesez esaten den bezala, buztinezko gero jende ugari hankadun erraldoia. Orduan aritzen da hor lanean, askok zioen “ez, ez, SESBk “Komikian ezin da jende kasu honetan lanaren etorkizun distiratsua du, edozer gauza egin; betirako iraungo du”. Baina ez zati bat Japonen egiten zen eta beste zati bat alderdi bisuala behar ziren bertan inoiz izan. Eta joan zirenak, alderdi komunistak Frantzian... Azkenean, du, mugimendua” antolatutako bidaietan izaten guk ez genuen ezer zen. Santiago Carrillo kontrolatzen. Beraz, [Espainiako Alderdi Komunistako burua, emaitza Valérian komikiaren oso ezberdina den zerbait zen. Haurrentzako egindako produktu bat diktaduraren garaian Frantzian erbestean izan egin zuten, eta Valérian komikia haurrentzat zein zena] ezagutzen nuen, laguna nuen baina aldi helduentzat zen. Nik lauzpabost kapitulu soilik berean oso komunista sektarioa zen. Berak ikusi nituen, eta gero, utzi. SESBri buruz zioena entzunez gero, dena zoragarria zen. Baina ez, han egonez gero, ez zen batere zoragarria, begiratu besterik ez zegoen. Zure beste kolaborazio ezagunenetako bat Enki Hori ikusi banuen, ez zen politikari handia Bilalekin izan da. Partie de Chasse, Les Phalanges de nintzelako, komiki-gidoilaria nintzelako baizik. l'Ordre Noir, Legendes d'Aujourd'Hui seriea... XX. Komikia egiten duzunean gauzak sakon mendeko Europaren erretratua bere gertaera garrantzitsuenekin: komunismoa, gerrak, behatzera ohituta zaude. faxismoa... Komunismoarenaz, nik beti asko bidaiatu izan dut, eta nire lehen iniziazioko Les Phalanges del'Ordre Noiren Espainiako Gerra bidaia AEBetara izan zen, Kennedyren, Zibila eta diktadura, faxismoa, alde bietako espazioaren konkistaren, jazzaren, rock-andterrorismoa landu zenituen. Betidanik Espainia rollaren eta abarren garaia baitzen. Baina handik asko maite izan dut eta oso gaztetatik joan izan itzultzean, AEBekiko nire iritzia banatua zegoen, naiz bertara. Francoren garaian ere joaten ona eta txarra erdibana. Garai hartan jende nintzen, hara inor joaten ez zen garaian. Jakina, gutxik (eta gaur ere askok ez) egiten zuen zerbait hondartzetara bai joaten zela jendea, baina ez zen egin nuen, justu beste aldera joateko beharra hori niri interesatzen zitzaidana, Espainia sentitu nuen eta hurrengo urtean herrialde “sakona” baizik. Eta beti anitz maite izan dut komunistetara abiatu nintzen. Eta hori, orduan, espainiar pintura, Goya bereziki. Hala, behin, oso zaila zen: bisak lortzea, bidaia bera... duela urte asko, herri txikitxo batera iritsi Onartzen zuten gauza bakarra sindikatuek nintzen, orduko edozein herritxo bezalakoa: ez
•
Hala ere, AEBetan beranduago sortu zen “space opera” berria, Star Warsek abiatu zuena, asko inspiratu zen Valérianen eta zuen lanetan. Bai, hori hala da. Hor paradoxa bat dago: Frantziako komikia, albuespen bakan batzuk kenduta, apenas saltzen da AEBetan; aldiz, zineko zuzendari artistiko guztiek dituzte Bande Dessinée albumak beraien apaletan. Valérianen, zientzia fikzio, umore eta abentura sinplearen mozorropean, jarrera feminista bat, kritika sozial, politiko eta erlijiosoa ere badago. Bai, badago hasieratik Valérianen jarrera bat, printzipio batzuk, horiek ere amerikarraren jarreraren kontrakoak direnak: Valérian ez da xenofoboa, Valérian xenofiloa da. Mezu nagusia ezberdintasunaren onarpenari buruzkoa da, arrazen onarpena, extralurtarrena... Valérianen ez dago on eta gaiztorik, denek dituzte beren
zegoen ezer, ez autorik, ez jenderik, zegoen jende apurra beltzez jantzita, bero sapa... Eta kalean zehar nindoala, plaka bat ikusi nuen “Aquí nace Francisco de Goya...”. Goyaren jaioterria zen! Justu garai hartan, terrorismoaren inguruko istorio bat idaztea nuen buruan. Orduantxe terrorismo asko zegoen, Alemanian, Italian, Frantzian... Baina nola hitz egin horretaz komikian? Eta bat-batean, nire buruari esan nion “bai, jakina, marraztu behar dena gerraren izugarrikeria da, Goyaren zuri-beltzezko grabatuetan bezala”, eta hori izan zen abiapuntua. Faxismoarengatik ere bai, jakina, zeren eta, Espainiaren zoritxarrerako, faxismoak benetan eta luzaz iraun zuen tokia Espainia izan baitzen. Horregatik, istorioaren zati handi bat Espainian gertatzen da. Istorioaren zati bat Euskal Herrian gertatzen da, Donibane Garazitik abiatuta zeharkatzen dute muga. Eta Castejón abadearen pertsonaia, euskalduna da? Bai. Ondoren damu izan dut, euskal izen tipikoago bat ez jarri izana. Baina sarritan frantsesei euskal izenak barregarri iruditzen zaizkie. Gaur egun ohituago daude, baina duela 40 urte, izen bitxiak ziren. Baina orain damu dut. Zertan ari zara lanean orain eta zein proiektu duzu etorkizunerako? Orain Olivier Balez-ekin ari naiz gauza guztiz ezberdin bat egiten. Hirigile handi baten biografia da, New York-eko hiri modernoa literalki modelatu zuena (ez berak bakarrik, jakina), Robert Moses izenekoa. Ez da oso ezaguna, baina rol oso-oso garrantzitsua izan zuen. Bestalde, biografiaren generoa inoiz ez nuen landu eta horregatik egin zitzaidan interesgarria, baina hau egiteko arkitektura asko interesatzen zitzaion irudigilea behar nuen, eta Olivier Balez zale amorratua da. Eta orain beste biografia bat amaitu dut, oraindik ez dagoena marraztua, asko miresten dudan gizon batena: George Orwell. Hau ere beste marrazkilari batekin, guztiz ezberdina, Orwellen biografia bestearenaren oso ezberdina baita.•
PIERRE CHRISTINek (Saint-Mandé, Frantzia , 1938) literatura
KARIKATURA: DANI FANO
Literatura ikasketak egin eta unibertsitatean literatur irakasle gisa lanean hasi zinen, baina ondoren komikia egiten hasi zinen. Bai, nire bizitza intelektuala frantses erabat klasiko baten gisan hasi nuen: ikasketak Sorbonan eta Parisko Ikasketa Politikoen Institutuan, ondoren unibertsitateko literatura irakasle AEBetan... Hori nire alderdi klasiko eta serioa zen. Baina horren ondoan zientzia-fikzioa, komikiak, jazza eta horrelako gauza askoz dibertigarriagoetarako zaletasuna ere banuen. Horrek ekarri zuen, artean oso gazte nintzelarik, marrazkigile batzuen lagun egitea. Haiek komikien munduan sartu zirenean, nigana jo zuten laguntza eske, bazekitelako idazten nuela eta komikiak atsegin nituela. Hala hasi nintzen, ohartu gabe komikigidoilari bilakatzeko bidean nintzela, nahiz eta segituan konturatu nintzen oso lan entretenigarria zela. Baina garai hartan guztiz ezohikoa zela unibertsitateko irakasle izatea eta komiki gidoiak idaztea. Izan ere, komikia zen genero bat oso gaizki ikusia, oso ezezaguna jende askorentzat. Eta izengoiti bat erabiliz idazten nuen, jendeak ez zezan jakin hori egiten nuela.
antolatutako bidaiak ziren, baina ez norberak bere kontura egiten zituenak, argazkiak eginez eta horrela. Hasieran, hango gauzei buruzko artikuluak idatzi nituen. Baina konturatu nintzen jendeak oso gutxi ezagutzen zuen gaia zela, eta horrek ekarri zuen beranduago Partie de Chasse. Interesatzen zitzaidana zen komikian ordura arte herrialde horiek oso gutxi azaldu zirela, inork ez zuen hori marraztu, horregatik zen interesgarria niretzat.
ikasketak eta doktoregoa egin zituen, eta gero literatura frantsesa irakatsi zuen AEBetan. Baina 60ko hamarkadaren amaieratik aurrera komiki gidoigintzan sartzen joan zen. Jean-Claude Mézières bere txikitako lagunarekin Valérian serie arrakastatsua hasi zuen, 40 urte baino gehiagotan zehar argitaratu dena. Enki Bilal marrazkilariarekin egindako komiki sorta ere oso ezaguna da, Partie de Chasse eta Les Phalanges de l'Ordre Noir albumak eta Legendes d'Aujourd'Hui seriea, Europako XX. mendeko gertaera garrantzitsuenen erretratua osatzen dutenak. Beste irudigile anitzekin ere (Goetzinger, Tardi, Juillard, Prado, Bouq...) beste komiki asko egin ditu, eta oraindik horretan jarraitzen du. Horrez gain, kazetaritzan aritu da, eleberriak eta antzerkia idatzi ditu, telebista eta zinemarako gidoiak egin... Gizon polifazetikoa, komikiaren mitoa.