Krystyna Ostrowska
W poszukiwaniu warto ci cz. I Ja inni
SPIS TRE CI
Szukaæ i realizowaæ warto ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Czym s¹ warto ci? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
KRYSTYNA OSTROWSKA
Æwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 1. Co wa¿ne, co niezbêdne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 2. Otaczaj¹cy wiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 3. Drabina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 4. Dla mnie, dla innych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 5. Cele i rodki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 6. S³owa i czyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 7. Lista ulubionych rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 8. Labirynt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 9. Ja inni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 10. Poznanie w³asnych mo¿liwo ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 11. ¯ycie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 12. Warto æ i sens ¿ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 13. Tajemniczy dokument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 14. Pustynia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 15. Solidarno æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 16. Czas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 17. Ja i moja rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 18. Pieni¹dz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 19. Jak karaæ sprawiedliwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 20. Jak sprawiedliwie dzieliæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 21. Odkrycie pasji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 22. Praca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 23. Warto ci i przestrzeñ ¿yciowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
Przedmowa do wydania drugiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
3
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
KRYSTYNA OSTROWSKA
SPIS TRE CI
4
24. W³adza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25. Odpowiedzialno æ we wspó³dzia³aniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26. Jeste my do siebie podobni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27. Przyja ñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28. Wiedza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29. Godno æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30. Prawa, lewa, centrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31. Dawanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32. Branie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33. Dzieñ noc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34. Postêpowanie wzwy¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35. Jaki jestem, co czujê, jak my lê i oceniam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36. Autobiografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37. To¿samo æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38. Nakaz wybór . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39. Mi³o æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40. Odpowiedzialno æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41. Wolno æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42. Przebaczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
129 133 135 136 141 143 145 150 157 158 161 164 168 169 173 175 179 182 184
Literatura do æwiczeñ
185
.....................................................
KRYSTYNA OSTROWSKA
Pierwsze wydanie ksi¹¿ki W poszukiwaniu warto ci z 1994 roku spotka³o siê z ¿ywym zainteresowaniem nauczycieli i wychowawców. W ci¹gu tych dziewiêciu lat us³ysza³am wiele ciep³ych s³ów wyra¿aj¹cych wdziêczno æ za dostarczenie prostych, ³atwych, przystêpnych dla ka¿dego form przekazu o warto ciach i ich urzeczywistnianiu. Proponowane æwiczenia pobudzaj¹ wyobra niê, dostarczaj¹ wiedzy o zawarto ci tre ciowej preferowanych warto ci, motywuj¹ do poszukiwania sposobów ich urzeczywistnienia, s¹ przydatne w pracy wychowawczej i profilaktycznej oraz resocjalizacyjnej z m³odzie¿¹, mog¹ te¿ pomóc osobom doros³ym w uporz¹dkowaniu i kreowaniu hierarchii warto ci. W wydaniu drugim doda³am jedynie kilka nowych æwiczeñ: o mi³o ci, odpowiedzialno ci, wolno ci, przebaczaniu oraz uzupe³ni³am czê æ teoretyczn¹ o najnowsze wnioski z badañ autorów od lat zajmuj¹cych siê problematyk¹ warto ci u m³odzie¿y. Mam nadziejê, ¿e dziêki tej ksi¹¿ce wiele osób znajdzie inspiracjê do pracy z m³odzie¿¹, uwra¿liwi swoje my lenie o warto ciach i dostrze¿e mo¿liwo ci ich urzeczywistniania w nowych warunkach spo³ecznych, gospodarczych, geopolitycznych.
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO
5
KRYSTYNA OSTROWSKA W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
WPROWADZENIE Zamys³ opracowania podrêcznika zrodzi³ siê przed kilku laty, gdy wspólnie z E. Bruszewsk¹, A. Korwin-Szymanowsk¹, T. Rzep¹ i J. Adelt pracowa³y my nad znaczeniem systemu warto ci w procesie podejmowania decyzji i wyboru strategii dzia³ania. U wiadomi³am sobie, ¿e jest potrzebny podrêcznik, który pomóg³by psychologom, wychowawcom, pomocnikom spo³ecznym, rodzicom, a przede wszystkim samej m³odzie¿y w odkryciu i poznaniu wiata warto ci zarówno tych, które ceni¹, akceptuj¹ i realizuj¹ prawie wszyscy, jak i tych, które s¹ zapomniane lub realizowane przez nieliczne osoby. Od tamtej pory problematyka warto ci nie tylko zyska³a uznanie w oczach psychologów i pedagogów, ale sta³a siê tak¿e przedmiotem sporów publicznych, ostrych polemik i krytyk. W sporach tych czêsto dochodzi do zacierania i zbêdnego komplikowania istoty warto ci w ¿yciu jednostkowym i spo³ecznym. Fakt ten sta³ siê równie¿ wyzwaniem i ponagleniem, aby zrealizowaæ to, co dr Miriam Stoppard* okre la jako wykorzystanie ka¿dej sytuacji do ukazania warto ci, które we wspó³czesnym wiecie czêsto ulegaj¹ zniekszta³ceniu. Ludzie na ogó³ nie ró¿ni¹ siê pragnieniem dobra, piêkna, mi³o ci, szczê cia, sprawiedliwo ci i sukcesu, a wiêc nie ró¿ni¹ siê pragnieniem urzeczywistnienia okre lonych warto ci. Ró¿ni ich stopieñ zaanga¿owania w urzeczywistnianie tych warto ci oraz sposób, w jaki to robi¹. Bardzo czêsto okazuje siê, ¿e droga realizacji po¿¹danej i cenionej warto* M. Stoppard, Zbadaj swoje dziecko, MUZA SA, Warszawa 1992.
6
WPROWADZENIE
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I KRYSTYNA OSTROWSKA
ci jest mylna i w konsekwencji prowadzi do urzeczywistnienia, uwypuklenia warto ci innej, nawet nieraz przeciwnej. Deklaruj¹c akceptacjê i pragnienie realizacji pewnych warto ci, ludzie niejednokrotnie w swoim dzia³aniu ujawniaj¹ to, co socjologowie okre laj¹ jako rozd wiêk pomiêdzy deklaracj¹ i dzia³aniem . Podstawowy problem sprowadza siê do tego, ¿e deklaruj¹c wa¿no æ pewnych warto ci jedni ludzie organizuj¹ swoje ¿ycie wed³ug ich tre ci, inni za ¿yj¹ niejako obok nich lub wbrew nim . Rozbie¿no ci pomiêdzy deklaracjami i realizacj¹ mog¹ mieæ swoje ród³a w niedostatecznym stopniu odkrycia i rozpoznania warto ci ju¿ realizowanych i cenionych; w innych ni¿ system warto ci w³a ciwo ciach osoby, np. w umiejêtno ciach prze¿ywania i wyra¿ania stanów emocjonalnych; w sprawno ciach umys³owych i wykonawczych; w poziomie wiedzy o sobie i wiecie. Zarówno potoczna obserwacja, jak i systematyczne badania naukowe wskazuj¹, ¿e aczkolwiek ludzie ceni¹ wiele ró¿nych warto ci, to anga¿uj¹ siê bardziej lub mniej w urzeczywistnienie jednej czy drugiej spo ród nich. W ten sposób jedna, dwie lub kilka warto ci pe³ni rolê czynników podstawowych: fundamentalnych, determinuj¹cych, organizuj¹cych i motywuj¹cych dzia³anie. Odkrycie owych specyficznych warto ci lub ich uk³adu pozwala wyró¿niæ pewne typy systemów warto ci, a tym samym pewne typy osobowo ci. Zwyk³e preferencyjne badanie systemu warto ci, zmierzaj¹ce w swej istocie do odkrycia podobieñstw miêdzyludzkich lub ró¿nic, zaciemnia ów niepowtarzalny, jedyny w swoim rodzaju, specyficzny uk³ad warto ci, jaki realizuje poszczególna jednostka ludzka. Trzeba bowiem pamiêtaæ, ¿e nawet ceni¹c i realizuj¹c te same warto ci, ich uk³ad ze wzglêdu na stopieñ urzeczywistnienia i wzajemne powi¹zania mo¿e byæ inny i tym samym dawaæ w³a ciwy tylko dla danej osoby typ systemu warto ci. Cz³owiek, dla którego niezwykle cenne i wa¿ne s¹ sprawiedliwo æ i porz¹dek, bêdzie ró¿ni³ siê od tego, który ceni¹c sprawiedliwo æ, bêdzie bardziej ni¿ porz¹dek ceni³ mi³osierdzie. Pierwszy mo¿e siê okazaæ przykrym rygory-
7
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
KRYSTYNA OSTROWSKA
WPROWADZENIE
8
st¹, bezwzglêdnym dla siebie i innych stró¿em sprawiedliwo ci i porz¹dku, drugi za ³agodnym, wspó³czuj¹cym, serdecznym gwarantem sprawiedliwego traktowania innych i rozdzia³u dóbr. O ró¿nicach decyduje wewnêtrzna tre æ tworz¹cych uk³ad warto ci. Podobnie ceni¹cy wolno æ i niezale¿no æ, ale nieceni¹cy odpowiedzialno ci, urzeczywistniaj¹c wolno æ bez odpowiedzialno ci mo¿e siê okazaæ jedynie lekkoduchem, nie respektuj¹cym ¿adnych ograniczeñ. Wa¿ne jest wiêc nie tylko to, jakie warto ci cz³owiek ceni, pragnie i realizuje, ale jaki jest uk³ad cenionych warto ci, jak¹ tworz¹ harmoniê innymi s³owy, z jakim systemem warto ci mamy do czynienia. Teoria systemów okre la pewne wymogi co do tego, czy zbiór jakich jednostek, elementów mo¿na uznaæ za system. Musz¹ oczywi cie istnieæ wyra ne elementy danego systemu, tzn. musz¹ w naszym przypadku istnieæ cenione i urzeczywistniane warto ci. Pewna liczba tych elementów tworzy podstawê systemu, jest jego fundamentem, na nich nadbudowuj¹ siê inne elementy warto ci. O systemie warto ci jakiej jednostki mo¿emy wiêc mówiæ wtedy, gdy odkrywamy pewn¹ liczbê warto ci podstawowych, na których nadbudowywane s¹ inne, tworz¹ce sieæ powi¹zañ daj¹cych siê przedstawiæ w formie piramidy , co u³atwia odkrycie struktury systemu. W systemie istnieje tak¿e wyra na hierarchia zarz¹dzania, porz¹dek zachodz¹cych procesów. Jedna warto æ dominuje nad inn¹, modyfikuje warunki jej realizacji, nadto w systemie dopuszczalna jest pewna ruchliwo æ, czyli zdolno æ do przemieszczania siê poszczególnych jego elementów. Dotyczyæ to mo¿e tak¿e ca³ych uk³adów elementów. I ostatnia w³a ciwo æ systemu to jego otwarto æ: system mo¿e przyjmowaæ i asymilowaæ nowe elementy. Te g³ówne zasady teorii systemu, odniesione do systemu warto ci jednostki, pozwalaj¹ go okre liæ jako hierarchiczn¹, dynamiczn¹ strukturê, otwart¹ na zmiany wynikaj¹ce zarówno z wewnêtrznych przemian warto ci, jak i z zewnêtrznych nacisków. Ka¿dy system d¹¿y do doskona³o ci, tzn. optymalnego funkcjonowania zapewniaj¹cego sukces, czyli
WPROWADZENIE
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
osi¹gniêcie celu, dla którego dany system istnieje. W moim odczuciu system warto ci s³u¿y pe³niejszemu rozwojowi tego, co w cz³owieku najbardziej ludzkie, co odró¿nia go od innych istot ¿ywych. Zadaniem niniejszego podrêcznika jest pomoc osobom uczestnicz¹cym w æwiczeniach w: uwra¿liwieniu ich w³asnego systemu warto ci; odkrywaniu warto ci ogólnoludzkich; odkryciu tego, co kto naprawdê ceni, tzn. pomoc w rozpoznawaniu wska ników warto ci i odró¿nieniu ich od samych warto ci; nauczeniu siê ró¿nych form urzeczywistniania warto ci; odkrywaniu nowych warto ci.
KRYSTYNA OSTROWSKA
9
ÆWICZENIA
43
KRYSTYNA OSTROWSKA W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
44
ÆWICZENIE 1 CO WA¯NE, CO NIEZBÊDNE Od dawna nauczy³em siê odró¿niaæ to, co wa¿ne, od tego, co pilne. Koniecznym jest, rzecz jasna, ¿eby cz³owiek jad³, gdy¿ bez po¿ywienia nie bêdzie cz³owieka i w ten sposób cz³owiek przestanie istnieæ, ale mi³o æ, sens ¿ycia i smak rzeczy boskich s¹ wa¿niejsze . Antoine de Saint-Exupéry Cel: zrozumienie znaczenia hierarchii warto ci. Grupa: dowolna. Wiek: dowolny. Czas: l godzina. Materia³y: wiece ró¿nego kszta³tu i grubo ci, zapa³ki, arkusz odpowiedzi, pisaki. Przebieg: 1. Prowadz¹cy wyja nia cel æwiczenia. 2. Prowadz¹cy zapala przygotowane wcze niej wiece, tak by by³y dobrze widoczne dla wszystkich uczestników æwiczenia (liczba wiec dowolna, jednak nie mniej ni¿ 3). Nastêpnie prosi uczestników, aby z uwag¹ patrzyli na p³on¹ce wiece. Po kilku minutach zwraca siê do uczestników z pro b¹, aby powiedzieli, co wed³ug nich jest potrzebne, niezbêdne, ¿eby wieca dawa³a wiat³o, a co wed³ug nich powoduje, ¿e p³omieñ wiecy jest wiêkszy, wyra niejszy, trwa d³u¿ej itp. Innymi s³owy: co jest wa¿ne, co podnosi warto æ wiecy, co powoduje, ¿e wieca ró¿ni siê np. od zapalonej zapa³ki, która te¿ daje p³omieñ i wiat³o.
ÆWICZENIE 1
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
3. Gdy wszyscy uczestnicy wypowiedz¹ swoje uwagi, prowadz¹cy rozdaje arkusze odpowiedzi i prosi, aby po lewej stronie wypisaæ to, co jest potrzebne, pilne, aby cz³owiek istnia³, ¿y³, po prawej stronie za to, co jest wa¿ne, co sprawia ¿e cz³owiek jest bardziej cz³owiekiem". Nastêpnie w³a ciwo ci, która jest najwa¿niejsza, po lewej i prawej stronie przypisuje cyfrê l, mniej wa¿nej cyfrê 2 itd. 4. Uczestnicy ka¿dy z osobna porównuj¹ swoje odpowiedzi po lewej i prawej stronie i dziel¹ siê spostrze¿eniami z innymi. 5. Na koniec rysuj¹ piramidê, która ma wyra¿aæ to, co jest niezbêdne, potrzebne i to, co decyduje o cz³owieczeñstwie.
KRYSTYNA OSTROWSKA
45
ZA£¥CZNIK
46
ÆWICZENIE 1
Wspó³czesny cz³owiek, szczególnie zamieszkuj¹cy betonowe aglomeracje miejskie, oderwany od wiata natury musi uczyæ siê obcowania z ni¹, potrzebuje na co dzieñ zdobywaæ umiejêtno æ bycia z natur¹ . Æwiczenie to ma uwra¿liwiæ na naturê, jej ¿ycie, specyfikê i korzy ci p³yn¹ce z pozytywnych relacji.
KRYSTYNA OSTROWSKA
Cel: odkrycie uczuæ do wiata przyrody i otaczaj¹cych nas przedmiotów materialnych. Ukazanie, ¿e przyroda i rzeczy nas otaczaj¹ce maj¹ swoj¹ warto æ. Grupa: 15-20 osób. Wiek: dowolny. Czas: oko³o 2 godzin. Materia³y: kwestionariusz Rzeczy, przyroda, ja . Przebieg: 1. Prowadz¹cy zaprasza grupê na otwart¹, woln¹ przestrzeñ i rozdaje uczestnikom kwestionariusz. Uczestnicy wype³niaj¹ go wed³ug za³¹czonej instrukcji, a nastêpnie odk³adaj¹ na bok swoje arkusze odpowiedzi. 2. Prowadz¹cy dzieli grupê na po³owê (podzia³ wed³ug dowolnej zasady, np. uczestnicy sami ³¹cz¹ siê w grupy, losuj¹ uczestnictwo w której z grup, prowadz¹cy przydziela do której grupy). 3. Osobom z pierwszej grupy prowadz¹cy przypisuje nastêpuj¹ce role:
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
ÆWICZENIE 2 OTACZAJ¥CY WIAT
kamienia przydro¿nego, drzewa,
47
ÆWICZENIE 2
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
KRYSTYNA OSTROWSKA
kwiatów, krzewów, domowych lub dzikich zwierz¹t, rozbitego samochodu, innych przedmiotów w zale¿no ci od wielko ci grupy i pomys³ów prowadz¹cego. 4. Osoby, którym przypisano poszczególne role, maj¹ kilka minut na zastanowienie siê i opracowanie schematu pe³nienia danej roli. Prowadz¹cy wyja nia, ¿e ich zadaniem jest w dowolny sposób zagospodarowaæ dany teren rekreacyjny. Uczestnicy tej grupy zajmuj¹ odpowiednie miejsca w sposób w³a ciwy dla danej roli. 5. Cz³onkowie drugiej grupy s¹ informowani przez prowadz¹cego, ¿e przybyli na wycieczkê do unikatowego miejsca krajobrazowego. Dysponuj¹ w³asnym czasem, mog¹ robiæ, co chc¹, cieszyæ siê piêknem przyrody i otoczenia. 6. Prowadz¹cy daje uczestnikom oko³o 15 minut na odgrywanie roli i swobodê poruszania siê. 7. Po tym czasie nastêpuje zamiana rolami (grupa druga przyjmuje rolê ludzi, rzeczy, przyrody, grupa pierwsza role wycieczkowiczów); przebieg æwiczenia taki jak wy¿ej. 8. Po zakoñczonym æwiczeniu uczestnicy dziel¹ siê swoimi wra¿eniami, które mog¹ byæ odpowiedziami na pytania: co my leli i czuli wtedy, gdy byli drzewem, kwiatem itp.? co my leli i czuli odgrywaj¹c rolê odpoczywaj¹cych? które role ³atwiej by³o odgrywaæ? w której roli by³o przyjemniej? czego siê nauczyli dziêki temu æwiczeniu? 9. Na zakoñczenie æwiczenia uczestnicy porównuj¹ swoje odpowiedzi w kwestionariuszu z tym, co czuli i prze¿ywali odgrywaj¹c swoje role.
48
ZA£¥CZNIK
ÆWICZENIE 2
49
KRYSTYNA OSTROWSKA W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
ÆWICZENIE 3 DRABINA Kiedy Jakub wyszed³szy z Beer-Szeby wêdrowa³ do Charanu, trafi³ na jakie miejsce i tam siê zatrzyma³ na nocleg, gdy¿ s³oñce ju¿ zasz³o. Wzi¹³ wiêc z tego miejsca kamieñ i pod³o¿y³ go sobie pod g³owê, uk³adaj¹c siê do snu na tym w³a nie miejscu. We nie ujrza³ drabinê opart¹ na ziemi, siêgaj¹c¹ swym wierzcho³kiem nieba, oraz anio³ów Bo¿ych, którzy wchodzili w górê i schodzili na dó³. A oto Pan sta³ na jej szczycie i mówi³: »Ja jestem Pan, Bóg Abrahama i Bóg Izaaka. Ziemiê, na której le¿ysz, oddajê tobie i twemu potomstwu. A potomstwo twe bêdzie tak liczne jak proch ziemi, ty za rozprzestrzenisz siê na zachód i na wschód, na pó³noc i na po³udnie; wszystkie plemiona ziemi otrzymaj¹ b³ogos³awieñstwo przez ciebie i przez twych potomków. Ja jestem z tob¹ i bêdê ciê strzeg³, gdziekolwiek siê udasz; a potem sprowadzê ciê do tego kraju. Bo nie opuszczê ciê, dopóki nie spe³niê tego, co ci obiecujê«. A gdy Jakub zbudzi³ siê ze snu, pomy la³: »Prawdziwie Pan jest na tym miejscu, a ja nie wiedzia³em«. l zdjêty trwog¹ rzek³: »O, jak¿e miejsce to przejmuje groz¹! Prawdziwie jest to dom Boga i brama do nieba! « . Fragment z Ksiêgi Rodzaju 28, 10-27 Cel: odkrycie w swoim ¿yciu Boga w ród innych osób, do których zwracamy siê o pomoc, którym ufamy i które kochamy. Grupa: dowolna. Wiek: uczniowie szkó³ ponadpodstawowych, starsza m³odzie¿.
50
ÆWICZENIE 3
Przebieg:
WARIANT I
czy jest co , co te wypowiedzi ³¹czy? czego one dotycz¹? czy ró¿ni¹ siê od tych, za pomoc¹ których zwracamy siê do na-
KRYSTYNA OSTROWSKA
1. Prowadz¹cy czyta uczestnikom fragment z Ksiêgi Rodzaju, a nastêpnie prosi, aby na rozdanych uprzednio czystych kartkach papieru narysowali w dowolnym miejscu drabinê, która ma symbolizowaæ tê ze snu Jakuba. Nastêpnie po lewej stronie drabiny uczestnicy pisz¹, co dzi móg³by do nich powiedzieæ Bóg, gdyby mieli podobny sen jak Jakub. Po prawej stronie drabiny zapisuj¹, co oni powiedzieliby Bogu, gdyby Ten przyszed³ do nich we nie. 2. Kolejno uczestnicy dziel¹ siê tre ci¹ swoich wypowiedzi, zwracaj¹c uwagê na te, które s¹ podobne. Prowadz¹cy lub jeden z uczestników zapisuje na tablicy lub kartce (w oddzielnych kolumnach) powtarzaj¹ce siê wypowiedzi o Bogu i te, które s¹ kierowane do Niego. 3. Uczestnicy przepisuj¹ najczê ciej powtarzaj¹ce siê wypowiedzi na swoje kartki i zastanawiaj¹ siê:
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
Czas: 1-2 godziny. Materia³y: czyste kartki, pisaki, tekst Ewangelii (KR 28, 10-17). Uwaga: æwiczenie mo¿e byæ realizowane w kilku kolejno po sobie nastêpuj¹cych sesjach.
szych bliskich, znajomych, innych ludzi? czy to, co mówi³ Bóg, ró¿ni siê od tego, co s³yszymy, gdy mówi¹ do nas ludzie? Jakie s¹ to ró¿nice? 4. Na zakoñczenie prowadz¹cy poleca uczestnikom, aby ponownie wziêli do rêki kartki z narysowan¹ drabin¹ i starali siê zaznaczyæ miejsce, na którym ich zdaniem znajduj¹ siê oni w tej chwili w drodze do Boga. Nastêpnie prosi o zaznaczenie na drabinie miejsca, w którym ich zdaniem znajduje siê Bóg.
51
ÆWICZENIE 3
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
KRYSTYNA OSTROWSKA
Uczestnicy staraj¹ siê odpowiedzieæ sobie na pytania: czy ja przybli¿am siê do Boga? czy widzê, ¿e jest Bóg i gdzie go widzê?
WARIANT II 1. Prowadz¹cy dzieli uczestników na trzy grupy, które od tej pory pracuj¹ oddzielnie, nie komunikuj¹c siê (w innych miejscach sali lub innych pomieszczeniach). 2. Uczestnicy grupy pierwszej proszeni s¹ o napisanie (na przygotowanych wcze niej kartkach papieru) opowiadania o tym, w jaki sposób cz³owiek pierwotny z okresu kultury my liwskiej (epoki kamienia) szuka³ pomocy w chwilach, gdy czu³ jakie zagro¿enia, jak i kogo prosi³ o pomoc. Opowiadanie uk³adaj¹ wszyscy uczestnicy tej grupy. 3. Uczestnicy grupy drugiej, podobnie jak pierwszej, proszeni s¹ o napisanie opowiadania, w jaki sposób cz³owiek okresu osiad³ego (epoki rolnictwa) szuka³ pomocy w chwilach, gdy czu³ jakie zagro¿enie, w jaki sposób i kogo prosi³ o pomoc. 4. Uczestnicy trzeciej grupy pisz¹ opowiadanie o tym, jak cz³owiek wspó³czesny szuka pomocy w chwilach, gdy czuje siê zagro¿ony, w jaki sposób zwraca siê o pomoc. 5. Praca w grupach ma charakter wspólnych ustaleñ i trwa oko³o 0,5 godziny. Po jej zakoñczeniu wszyscy uczestnicy zbieraj¹ siê w jednym miejscu. Wybrany przedstawiciel ka¿dej z grup czyta przygotowane opowiadanie. Nastêpnie uczestnicy odpowiadaj¹ na pytania: czy jest kto lub co , do kogo (czego) niezale¿nie od czasu i miejsca ludzie zwracali siê o pomoc? jak mo¿na nazwaæ tê Istotê? jakie cechy ludzie przypisywali tej Istocie? czego oczekiwali od Niej? w jaki sposób z Ni¹ siê kontaktowali?
52
ÆWICZENIE 3
WARIANT III 1. Prowadz¹cy prosi uczestników, aby na rozdanych kartkach papieru zapisali w kolumnie nastêpuj¹ce has³a osoby: matka, ojciec, brat, siostra, m¹¿, ¿ona,
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
Uwaga: zamiast opowiadañ uczestnicy poszczególnych grup mog¹ zaprezentowaæ scenki ukazuj¹ce, w jaki sposób ludzie ró¿nych epok zachowywali siê w sytuacji zagro¿enia. Dalsze postêpowanie jak wy¿ej.
nauczyciel, ksi¹dz, Pan Bóg, kole¿anka/kolega, wiêci, Matka Boska, przyjació³ka/przyjaciel, inna osoba, któr¹ chce siê uwzglêdniæ. 2. Prowadz¹cy czyta opisy ró¿nych sytuacji i prosi uczestników o postawienie odpowiednich znaczków przy poszczególnych osobach, zgodnie z tym, jak uczestnicy postêpuj¹ w tych sytuacjach:
KRYSTYNA OSTROWSKA
szef/prze³o¿ony,
postawiæ literê S przy tych osobach, do których zwracamy siê, gdy jest nam smutno; postawiæ literê E przy osobach, do których zwracamy siê, gdy boimy siê trudnej klasówki lub egzaminu;
53
ÆWICZENIE 3
KRYSTYNA OSTROWSKA
postawiæ znak CH przy osobach, do których zwracamy siê, gdy kto z naszych bliskich jest bardzo chory; postawiæ literê R przy osobach, z którymi dzielimy siê najszybciej swoim sukcesem, otrzymaniem nagrody itp.; postawiæ literê T przy osobach, którym mogê powierzyæ swoj¹ najg³êbsz¹ tajemnicê; postawiæ literê C przy osobach, do których zwracamy siê, gdy sami nie potrafimy pomóc innym, gdy oni cierpi¹ i s¹ smutni; postawiæ literê P przy tych osobach, którym chcesz podziêkowaæ za co wyj¹tkowego, wspania³ego, co ciê spotka³o;
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. I
postawiæ znak SZ przy tych osobach, którym powiedzia³by , ¿e je-
54
ste szczê liwy, weso³y, radosny; postawiæ literê D przy osobach, które prosisz o pomoc i radê, gdy chcesz podj¹æ jak¹ wa¿n¹ decyzjê, np. wybór szko³y, zawodu, przyjaciela itp.; postawiæ literê G przy tych osobach, do których zwracasz siê wtedy, gdy siê boisz, ¿e mo¿e ciê spotkaæ co z³ego; postawiæ literê O przy osobach, którym chcia³by opowiedzieæ wszystko o sobie; postawiæ literê Z przy osobach, które chcia³by prosiæ i czêsto prosisz o przebaczenie; postawiæ literê F przy osobach, które prosisz, aby ci powiedzia³y, co masz robiæ w ¿yciu. Uwaga: je li która z sytuacji nie wystêpuje, nie notujemy ¿adnych oznaczeñ. 3. Uczestnicy zliczaj¹, ile znaków uzyska³a ka¿da z osób, prowadz¹cy wyja nia, ¿e osoba, która uzyska³a najwiêcej znaków, jest t¹, do której mamy najwiêksze zaufanie i z któr¹ mamy najlepszy kontakt. Jaka to jest osoba? Uczestnicy zastanawiaj¹ siê, z kim chcieliby poprawiæ swoje kontakty. 4. Uczestnicy sprawdzaj¹, do której z osób zwracaj¹ siê najczê ciej. Mog¹ rozpocz¹æ dyskusjê, dlaczego tak siê dzieje.