266

Page 1

‫ساڵی شەشه‌م‬

‫روماڵكردنێكی بێالیەنانە‬

‫شەممە ‪2015/2/21‬‬

‫ژماره‌ ‪266‬‬

‫خاوەن ئیمتیاز‪ :‬ژیروان نوری‬

‫سەرنووسەر‪ :‬مەریوان عومەر‬

‫بەڕێوەبەری هونەری‪ :‬لوقمان رەشیدی‬

‫بەڕێوەبەری كارگێڕی‪ :‬بەهرە حەمەڕەش‬

‫دەستەی نووسەران‪ :‬بیالل سەعید‬

‫پێشەوا محەمەد‬

‫هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی‬

‫‪civilmagzaine‬‬

‫‪Tel: 0750 460 7290‬‬

‫رزگار رەزا چوچانی‬

‫نرخ (‪ )1500‬دینار‬

‫‪Email: mariwan_2014@yahoo.com‬‬

‫سەروەر ساڵەیی‬

‫ژمارەی ریكالم‪07506515797 :‬‬

‫‪www.civilnews.net‬‬

‫چاپ‪ :‬چاپخانەی رۆكسانا ‪07504675264‬‬

‫ژمار ‌ه ‪1 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫مڵۆزمە ستراتیژییەكە‪ ...‬كام هێزی هەرێمیی‬ ‫نەیاری سەرەكی هەرێمی كوردستانە؟‬ ‫ئێستا ل ە ناوچ ەك ە ت ەنیا ئێران وەك هاردپاوەر و توركیا وەك سۆفت پاوەر‪،‬‬ ‫وەك دوو زلهێزی ه ەرێمی ماون ەت ەوە‬

‫‪ 2‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫بەشی سیاسەت‬

‫ئەوە دوو ساڵە هێزێك بۆتە ئەندازیاری‬ ‫گەمارۆدان���ی هەرێم���ی كوردس���تان‪.‬‬ ‫سیاس���ەتەكانی ئەم هێ���زە تاڕادەیەكی زۆر‬ ‫ل���ەرووی كردەكیی���ەوە ئەنجام���ی هەبووە‪.‬‬ ‫هەروەه���ا ئ���ەم هێ���زە بەك���ردەوە ئ���ەوەی‬ ‫س���ەلماند‪ ،‬ك���ە بەراس���تی س���ەختەهێزی‬ ‫كارای ناوچەكەیە و پش���تتێكردنی ئاس���ان‬ ‫نابێ���ت‪ .‬ل���ەوە واوەتریش ئەم هێ���زە چەند‬ ‫دەیەیەك���ە مامەڵ���ە لەگ���ەڵ ستراتیژیس���ت‬ ‫و بڕیارس���ازەكانی هەرێم���ی كوردس���تان‬ ‫دەكات‪ .‬باش���یان دەناسێ و باشیش دەزانێ‬ ‫چۆن رەگیان بگوشێت‪.‬‬ ‫بەدرێژایی سی ساڵی رابردوو پسپۆڕانی‬ ‫جیۆپۆلیتیك���ی و س���تراتیژی لەهەرێم���ی‬ ‫كوردس���تان دەیانەوێ پۆلێنێ���ك بۆ نەیارە‬ ‫س���تراتیژییەكانی كوردستان بكەن و بەپێی‬

‫خش���تەیەك دوژمنەكان���ی پلەبەن���دی بكەن‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم خش���تەیە هەمیش���ە بەپلەی یەكەم‬ ‫و دووەم دوو هێزی هەرێمی لەخۆگرتووە‬ ‫و بەپلەی س���ێیەم و چوارەمیش دوو هێزی‬ ‫ت���ری لەخۆگرت���ووە‪ .‬ب���ەاڵم بەه���ۆی دوو‬ ‫گۆڕاوەوە واتە ل���ەدوای ‪.1‬جەنگی روخانی‬ ‫س���ەدام و ‪ .2‬لەدوای بەه���اری عەرەبیەوە‪،‬‬ ‫ئەوە دۆخێكی زۆر جیاوازتر سەریهەڵداوە‬ ‫و هەڵدەگرێ ستراتیژیستەكانی كوردستان‬ ‫خشتەبەندییەكی نوێ و پۆلێنكارییەكی تازە‬ ‫بۆ نەیارە ستراتیژییەكانی كوردستان بكەن‪.‬‬ ‫لێرە رەنگە ئێوەش بپرس���ن باش���ە مڵۆزمی‬ ‫ستراتیژی هەرێمی كوردستان كێیە؟‬ ‫چ���وار هاوس���ێ‪ :‬دووان لەپێش���ەوە و‬ ‫دووان لەپشتەوە‬ ‫پێ���ش ئەم دەیەی���ە هەرێمی كوردس���تان‬ ‫لەنێ���وان ئاڵقەرێزێكی س���تراتیژی هەرێمی‬ ‫قورس���دا ئابڵۆق���ە دراب���وو‪ .‬ئ���ەم ئابڵۆق���ە‬

‫جیۆسیاس���ییەش بەتۆڕێك���ی هەرێمیی���ەوە‬ ‫پەیوەس���ت ب���وو‪ ،‬كە چوار هێ���زی هەرێمی‬ ‫دەگرتەوە‪ :‬لەناو ئەمان���ەدا دووانیان هێزی‬ ‫هەرێم���ی گ���ەورە و دوانیش���یان هێ���زی‬ ‫هەرێم���ی بچ���وك ب���وون‪ .‬توركی���ا و ئێران‬ ‫هێزی هەرێمی گەورە و عێراق و سوریاش‬ ‫هێ���زی هەرێمی بچوك ب���وون‪ .‬وەنەبێ ئەم‬ ‫چوارخش���تەكییە هەمیش���ە ك���ۆك بووبن و‬ ‫لەئاست هەرێمی كوردستاندا وەستابنەوە‪.‬‬ ‫جاروبار دووانیان پێكەوە كاریان كردووە‪.‬‬ ‫وات���ە دووان لەم�ل�اوە و دوانی���ش لەوالوە‬ ‫هەڵسوڕاون‪.‬‬ ‫توركی���ا و عێ���راق هەرچەن���د پەیمانێكی‬ ‫س���تراتیژی ئەوتۆش نەیبەستبنەوە‪ ،‬گەلێك‬ ‫جار لەبەرانبەر یەكگرتنی س���وریا و ئێران‬ ‫زیاتر لێك نزیك بوون‪ .‬لەبەرامبەردا ئێران‬ ‫و سوریا پرۆژەیەكی جیۆپۆلیتیكی هاوبەش‬ ‫پێكەوەی بەستونەتەوە و مانەوەی ئەویان‬

‫ژمار ‌ه ‪3 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫ب���ۆ ئەمی���ان و ئەمیان ب���ۆ ئەوی���ان نرخی‬ ‫حەیات���ی هەبووە‪ .‬بەاڵم بەهۆی دوو فاكتەر‬ ‫یاخ���ود باش���تر بیڵێین دوو گ���ۆڕاوەوە ئەم‬ ‫هاوكێشە چوارخشتەكییە گۆڕانی ریشەیی‬ ‫بەس���ەردا هات���ووە‪ .‬چیت���ر ناتوان���رێ باس‬ ‫لەچ���وار هێ���زی هەرێمی گ���ەورە و بچوك‬ ‫بكرێت‪ .‬ئەمڕۆ سوریا چیتر نەك هەر هێزی‬ ‫هەرێمی نیە‪ ،‬بەڵكو هێزێكی محەلیش نییە و‬ ‫بەفیعلی بۆتە چەند پارچەیەك‪ .‬عێراق چیتر‬ ‫هێ���زی هەرێمی پلەدووەم نیی���ە و بەفیعلی‬ ‫بۆتە سێ بەشەوە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ تەنه���ا دوو هێ���ز لەگۆڕەپانەكەدا‬ ‫ماونەت���ەوە‪ :‬یەكی���ان ئێران���ە و یەكیش���یان‬ ‫توركیای���ە‪ .‬ئێ���ران هاردپ���اوەرە و لەرووی‬ ‫س���ەربازی و سیاس���ییەوە كاریگ���ەری‬ ‫لەس���ەر ناوچەكە هەیە‪ .‬بەقس���ەی پسپۆڕە‬ ‫ستراتیژیس���تەكان ئەمڕۆ ئێران بە تارانەوە‬ ‫پێنج پایتەخت���ی هەرێمەكەی داگیركردووە‪:‬‬ ‫تاران‪ ،‬بەغدا‪ ،‬دیمەش���ق‪ ،‬بەیروت و سەنعا‪.‬‬ ‫ئێران هێزێكی هەرێمییە كە بەپێی پرۆژەی‬ ‫ش���یعەگەرایی سیاس���ییەوە ئەمڕۆ خۆرئاوا‬ ‫بۆ پارس���ەنگدانەوەی س���ەلەفیەتی جیهادی‬ ‫س���وننەگەرا پێویس���تیان پێی هەی���ە‪ .‬ئێران‬ ‫ئەوەی سەلماندوە‪ ،‬زیاتر لەهەموو هێزێكی‬ ‫ت���ر پابەن���دی پاراس���تن و بەرگریك���ردن‬ ‫لەدۆس���تە س���تراتیژییەكانیەتی‪ .‬ئەم���ەی‬ ‫بەك���ردەوە لەعێ���راق و لەس���وریا پێش���انی‬ ‫جیهان داوە‪.‬‬ ‫لەكاتێك����دا توركی����ا س����ۆفت پ����اوەرە‬ ‫و ل����ەرووی ئابووریی=كولتوریی����ەوە‬ ‫لەناوچەك����ە لەپەلهاوش����تندایە‪ .‬توركی����ا‬ ‫بەپێ����ی پرۆژەیەك����ی ناوچەگەرای����ی ت����ازە‬ ‫دەی����ەوێ ببێت����ە براگ����ەورەی س����وننەكانی‬ ‫ناوچەكە‪ .‬هەروەها دەیەوێ ناوچەكە بكاتە‬ ‫بەرخۆركەری ئابووریی و كولتوریی خۆی‪.‬‬ ‫توركی����ا دەی����ەوێ ش����ادەماری ئابووری����ی‬ ‫خۆرهەاڵت و خۆرئاوای جیهان بەدەستەوە‬ ‫بگرێ����ت‪ ،‬ك����ە بریتی����ە ل����ە‪ :‬زاڵبون بەس����ەر‬

‫ئ ەم ڕۆ ئێران ب ە‬ ‫تاران ەوە پێنج پایت ەختی‬ ‫داگیركردووە ك ە‬ ‫(ب ەغدا و دیم ەشق و‬ ‫ب ەیروت و س ەنعا)ن‬ ‫‪ 4‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫س����ەرچاوەكانی وزە و زاڵب����وون بەس����ەر‬ ‫رێڕەوەكان����ی گواستنەوەش����ی‪ .‬بۆ ئەمەش‬ ‫باش پێگ����ەی واڵتەكەی وەك����و دەوڵەتێكی‬ ‫ترانزی����ت خوێندۆت����ەوە و هەت����ا دێت ئەمە‬ ‫دەقۆزێت����ەوە‪ .‬بەمدواییان����ە ئەنكەرە ئەوەی‬ ‫نیش����انداوە‪ ،‬كە حەزی لێیە لەپەنای سۆفت‬ ‫پاوەرییەكەی����ەوە ببێت����ە هاردپاوەرێكی����ش‪.‬‬ ‫بۆی����ە پش����تیوانی لەئیخوانیەت����ی حەم����اس‪،‬‬ ‫س����وننە ئیخوانییەكان����ی س����وریا‪ ،‬میس����ر‪،‬‬ ‫یەمەن و تونس و سودان دەكات‪.‬‬ ‫هەرێم����ی كوردس����تان‪ :‬ك����ێ مڵۆزم����ی‬ ‫ستراتیژیەتی؟‬ ‫ئەمڕۆ هەموو كەسێك پێی خۆشە بزانێ‬ ‫داخۆ چ����ی لەپش����تەوە رووی����داوە؟ بۆچی‬ ‫بارزانی كە پێش����تر بەو گەرمییەوە باس����ی‬ ‫لەپرۆژەی س����ەربەخۆیی دەك����رد‪ ،‬ئاوا لێی‬ ‫پاش����گەزبۆتەوە؟ یاخود بەش����ێوەی كاتیی‬ ‫پاشەكش����یی لێك����ردوە؟ لەم����اوەی س����اڵ‬ ‫و نیوێك����دا گرنگتری����ن فاكت����ەر چ����ی بووە‬ ‫كە س����ەركردایەتی سیاس����ی كوردس����تانی‬ ‫ك����رد ب����ەدوو بەش����ەوە؟ نیوەیان لەس����ەر‬ ‫بەدەوڵەتبوون سوربوون‪ ،‬كەچی نیوەكەی‬ ‫تریش����یان لێی پاش����گەز بوونەوە و زۆرتر‬ ‫پشتیان بەواقیعگەرایی سیاسی باو بەست‬ ‫و مامەڵەك����ردن لەگ����ەڵ دراوس����ێكانیان‬ ‫بەباش����ترین سیاس����ەتی ئەقاڵن����ی لەبات����ی‬ ‫بەدەوڵەتبوون لەقەڵەمداوە؟‬ ‫ئای����ا هەڕەش����ەكانی فاكت����ەری محەل����ی‬ ‫كاریگ����ەر ب����وون‪ ،‬وات����ە مالیك����ی بەتایبەت‬ ‫بڕین����ی بودج����ە هەرێم����ی كوردس����تانی‬ ‫گوش����ی؟ یاخ����ود قوتكردن����ەوەی داعش و‬ ‫هەڵخڕاندن����ی ب����ۆ بەگەژداكردن����ی هەرێمی‬ ‫كوردس����تان ئەم پرۆژەیەی پەكخست؟ یان‬ ‫نەخێر فاكتەری س����ەروهەرێمی كاریگەری‬ ‫زیات����ری پێش����انداوە‪ :‬خۆرئ����اوا بەئاش����كرا‬ ‫ل����ەدژی بەدەوڵەتب����وون وەس����تاوتەوە‪:‬‬ ‫ئەمەریكا‪ ،‬فەرەنس����ا‪ ،‬ئەڵمانی����ا و ئیگلتەرە‪.‬‬ ‫روس����یا و چینی����ش هەرچەن����د بێدەن����گ‬ ‫ب����وون‪ ،‬بەاڵم بەتایبەتی روس����یا پاڵپش����تی‬ ‫سیاس����ەتەكانی دەوڵەتی ش����یعەی عێراقی‬ ‫ك����ردووە؟ ئەگەر واش نیی����ە ئایا فاكتەری‬ ‫هەرێمی كاریگەری زیاتری هەبووە‪ :‬ئێران‬ ‫بەتوندی هەڕەشەكانی پیادەكردوە؟ توركیا‬ ‫بەك����ردەوە پش����تی لەبەڵێن����ەكان و گڵۆپ����ە‬ ‫سەوزە كزبووەكانی كردوە؟‬ ‫ئێس����تا ئیتر مەس����ەلەكە هەتا دێت زیاتر‬ ‫رۆش����ندەبێتەوە‪ :‬رەنگب����ێ زیات����ر لەهەموو‬ ‫كەسێك بارزانی بەكردەوە ئەم هەڕەشەیەی‬ ‫خوێندبێتەوە‪ :‬هەرێمی كوردس����تان ئێس����تا‬

‫ی����ەك مڵۆزم����ی س����تراتیژی هەی����ە‪ .‬ی����ەك‬ ‫نەیاری س����تراتیژی هەیە‪ ،‬كە بەئاش����كرایی‬ ‫هەڕەش����ە لەبەرژەوەندیی����ە حەیاتییەكان����ی‬ ‫دەكات‪ .‬گەلۆ ئەم نەیارە‪ ،‬ئەم مڵۆزمە و ئەم‬ ‫مێمڵە ستراتیژییە كێیە؟ ئەم هێزە كامەیانە‬ ‫ك����ە توانیویەت����ی لەم����اوەی س����اڵ و نیوی‬ ‫راب����ردوودا ئەوەن����دە خ����اوەن كاریگ����ەری‬ ‫بووبێ‪ ،‬كە پرۆژە ستراتیژییەكەی هەرێمی‬ ‫كوردس����تانی دواخس����تووە؟ كام هێ����زە‬ ‫توانیویەتی ئەمە بكات؟‬ ‫لەن����او هێزە س����ەروهەرێمی و هەرێمیی‬ ‫و محەلییەكان����دا زۆربەیان لەدژی پرۆژەی‬ ‫بەدەوڵەتبوون����ی هەرێم����ی كوردس����تان‬ ‫وەستاونەتەوە‪ .‬ناوەندە سەروهەرێمییەكان‪:‬‬ ‫واش����نتۆن‪ ،‬پاری����س‪ ،‬لەن����دەن و بەرلی����ن‬ ‫بەئاش����كرا پش����تیوانیان لەمان����ەوە لەگ����ەڵ‬ ‫بەغ����دا ك����ردوە‪ .‬ناوەن����دە هەرێمیی����ەكان‪:‬‬ ‫ت����اران و ئەنكەرەی����ش بەفەرم����ی ئەمەیان‬

‫ئێران دەی ەوێ درزی‬ ‫نێوان پارتی ل ەگ ەڵ‬ ‫ی ەكێتی و پ ەك ەك ەدا‬ ‫گ ەورەتر بكات و‬ ‫كوردستان هاوشێوەی‬ ‫سوریا و عێراق و‬ ‫لوبنان و ی ەم ەن بكات ە‬ ‫دووك ەرت ەوە‬ ‫دووبارەكردۆتەوە و بەروخساری جیاواز‬ ‫لەدژی ئەم����ە بوون‪ .‬ناوەن����دە محەلییەكان‬ ‫لەدژی بوون‪ :‬بەغدا لەرووی وەستاوەتەوە‬ ‫و هێزێك����ی وەكو داعش����یش بۆتە دوژمنی‬ ‫رواڵەتی ژمارە یەكەم����ی‪ .‬بەاڵم ئەمە تەنها‬ ‫رواڵەتەكەی����ە و دوژمن����ە س����ەرەكییەكە‬ ‫یەك����ی ت����رە و بگ����رە لەپێس����تی دۆس����تیش‬ ‫دایە‪ .‬پس����پۆڕە س����تراتیژییەكان ئێستا ئیتر‬ ‫ئەوەی����ان بۆ روونبۆت����ەوە‪ ،‬كە ئەم ناوەندە‬ ‫لەهەم����ووی كارات����رە‪ .‬بەڵ����ێ ئ����ەم هێ����زە‬ ‫بەكردەوە س����ەلماندویەتی ئ����ەوەی بیەوێ‬ ‫دەتوانی بی����كات‪“ .‬تاران” بەباش����ی ئەمەی‬ ‫سەلماندووە‪.‬‬


‫سياسەت‬

‫ئ ەم ڕۆ تاران خ ەریك ە‬ ‫ب ەئامرازێكی نوێوە دێت ە‬ ‫گ ەم ەك ەوە‪ ،‬ئ ەویش‬ ‫“ح ەشدی ش ەعبی”ی ە‪،‬‬ ‫ناونیشانی شوێنی‬ ‫یاریی ەك ەش “ك ەركوك”ە‬ ‫بۆیە ئێران یەكەم دەوڵەت بووە كە وەكو‬ ‫مڵۆزمی س����تراتیژی هەرێمی كوردس����تان‬ ‫رۆڵی گێڕاوە‪:‬‬ ‫ئێ����ران بەتۆكمەیی����ەوە ل����ەدژی‬ ‫‪ .1‬‬ ‫هەولێر لەپشت سیاس����ەتەكانی مالیكییەوە‬ ‫بەپێوە وەس����تاوە‪ .2.‬پرۆژەی بڕینی بودجە‬ ‫لێكەوت����ەی ئەقڵێك����ی ئێرانیی����ە‪ .3 .‬بەڵگ����ە‬ ‫دەس����كەوتووەكان دەڵێ����ن “ئێ����ران لەرێ����ی‬ ‫گەمەیەكی هەواڵگرییەوە داعش����ی هانداوە‬ ‫پەالم����اری هەرێمی كوردس����تان بدات”‪.4 .‬‬ ‫دوات����ر هەر بۆخۆیش����ی بەهان����ای هەرێمی‬ ‫كوردس����تانەوە هاتووە و رۆڵی رزگاركەر‬ ‫و فڕیادڕەس����ی یەكەم����ی بینی����وە‪ .5 .‬دەڵێن‬ ‫ئەگەر هەیە ئەنكەرە پێیخۆش����بوبێ داعش‬ ‫كانتۆنەكان����ی خۆرئ����اوای كوردس����تانی بۆ‬ ‫تەخت بكات و هەرێمی كوردستانیش����ی بۆ‬ ‫تەمبێ بكات‪ ،‬بەاڵم بكەری سەرەكی تاران‬ ‫بووە‪ .6 .‬تاران ئێس����تا دەیەوێ قەڵشەكانی‬ ‫نێ����وان یەكێتی–پارت����ی و پەكەكە=پارت����ی‬ ‫بكاتەوە و هەرێمی كوردستان هاوشێوەی‬ ‫س����وریا و عێراق و لوبن����ان و یەمەن بكاتە‬ ‫دووكەرت����ەوە‪ .7 .‬ئەم����ڕۆ ت����اران خەریك����ە‬ ‫بەئامرازێكی نوێوە دێتە گەمەكەوە‪ .‬ئەویش‬ ‫“حەش����دی ش����ەعبی”یە‪ .‬ناونیشانی شوێنی‬ ‫یارییەكەش “كەركوك”ە‪.‬‬ ‫ئیت����ر مەس����ەلەكە رۆش����نە‪ :‬مڵۆزم����ی‬ ‫س����تراتیژی هەرێم����ی كوردس����تان ئێران����ە‪.‬‬ ‫گەل����ۆ هەولێ����ر بەرچ����اوی روون����ە كە بەچ‬ ‫ش����ێوەیەك مامەڵ����ەی لەگ����ەڵ دەكات‪:‬‬ ‫ه����اوكاری؟ نەیاری؟ ركاب����ەری؟ هاوكاری‬ ‫و ركاب����ەری؟ كامی����ان؟ وەاڵمەكە هی ئێمە‬ ‫نیی����ە و ناونیش����انەكەی دی����ارە‪ .‬بەاڵم یەك‬ ‫ش����ت نەخت بۆتەوە‪ :‬هەولێر دەبێ جۆریی‬ ‫گەمەك����ە دەسنیش����ان بكات‪ ،‬ئەگین����ا تاران‬ ‫ل����ەوە زیات����ر دەسپێش����كەری دەب����ێ‪ ،‬ئەوە‬ ‫“ك����ش مات”ە بەڵێ “ش����ا – مات”ێكی نوێ‬ ‫چاوەڕێی هەولێر دەكات!‬

‫ژمار ‌ه ‪5 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫“بۆ كورد‪ ،‬داعش و حەشدی شەعبی‬ ‫دوو رووی یەك دراون”‬ ‫سەروەر خەلیل‬ ‫س���ێ ش���ەممەی رابردوو مەس���عود بارزانی‬ ‫س���ەرۆكی هەرێمی كوردس���تان لەس���ەردانێكدا‬ ‫بۆ ش���اری كەركوك جەختی لەس���ەر رێگەنەدان‬ ‫بەهاتنی هێزەكانی حەشدی شەعبی بۆ كەركوك‬ ‫ك���ردەوە‪ ،‬ب���ەاڵم رۆژێ���ك دوات���ر ژمارەی���ەك‬ ‫چەكداری ئەو هێزە گەیشتنە میحوەرەكانی شەڕ‬ ‫لەكەركوك‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدایە پێش���تر ژمارەیەك‬ ‫زۆری چەك���داری ئ���ەو هێ���زە ل���ەو ناوچان���ەی‬ ‫پارێزگاكە جێگیر كرابوون‪ ،‬كە دانیشتووانەكەی‬ ‫توركمانی شیعە مەزهەبن‪.‬‬ ‫ئەگەرچ���ی ئ���ەو هێ���زە لەالی���ەن حكومەت���ی‬ ‫عێراق���ەوە مۆركێكی فەرم���ی پێدراوە و خەرجی‬ ‫و پێداویس���تی س���ەربازیی ب���ۆ دابی���ن دەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەبڕوای بەشێك لەچاودێران و پسپۆڕان‪،‬‬ ‫حەشدی ش���ەعبی زیاترە لەوەی كە هێزێك بێت‬ ‫ب���ۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دروس���تكرابێت‪،‬‬ ‫بەڵكو وەك دەرهاویشتەی پالنێكی درێژخایەنی‬ ‫رەوتی ش���یعەگەری سەیری دەكرێت‪ ،‬كە كار بۆ‬

‫‪ 6‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫فراوانكردنی هەژموونی ئەو رەوتە دەكات‪.‬‬ ‫دەكرێت س���ەرەتای دروس���تبوونی ئەو هێزە‬ ‫بگەڕێنینەوە ب���ۆ داخوازییەكی “ن���وری مالیكی”‬ ‫س���ەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق كە لەرۆژی‬ ‫‪ 2014/6/11‬داوای پێكهێنانی هێزی گردبوونەوەی‬ ‫میللی كرد بۆ شوێنگرتنەوەی سوپای عێراق‪ ،‬كە‬ ‫بەشێكی زۆری ناوچەكانی ژێر دەستی جێهێشت‪.‬‬ ‫رۆژێ���ك دواتریش “عەبدولمەه���دی كەربەالئی”‬ ‫لەوت���اری هەینیدا فەتوایەكی “عەلی سیس���تانی”‬ ‫گ���ەورە مەرجەع���ی ش���یعەكانی خوێن���دەوە‪،‬‬ ‫س���ەبارەت بەزەروورەتی چ���ەك هەڵگرتن دژی‬ ‫داعش و چەكدارە تیرۆریس���تەكان بەمەبەس���تی‬ ‫پاراس���تنی پیرۆزیی���ەكان‪ ،‬یەكەمی���ن كاریش كە‬ ‫ئ���ەو هێزان���ە كردیان‪ ،‬بریت���ی ب���وو لەهەڵگرتنی‬ ‫گەمارۆی س���ەر ناحیەی ئامرلی شیعەنشین‪ ،‬كە‬ ‫بۆ ماوەی زیاتر لەدوو مانگ لەالیەن داعش���ەوە‬ ‫گەمارۆدرابوو‪.‬‬ ‫رۆژنامەن���وس “كاوێز مەال پەروێ���ز” پێیوایە‬ ‫مەترسییەكانی حەشدی شەعبی لەمەترسییەكانی‬ ‫داع���ش زیات���رن‪ ،‬چونك���ە وەك خ���ۆی دەڵێ���ت‬

‫“حەش���دی ش���ەعبی و داعش دوور رووی یەك‬ ‫دراون لەرووی ئایدۆلۆژیای عەقایدی ئاینییەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم حەشدی ش���ەعبی چوارچێوەیەكی دارایی‬ ‫قانون���ی لەدەوڵەت���ی ش���یعەی عێ���راق پێ���دراوە‪،‬‬ ‫واڵتێك���ی وەك ئێ���ران زیاتر ل���ەوەش كۆمەك و‬ ‫پشتگیریان دەكات”‪.‬‬ ‫هەروەها “د‪ .‬خالد یایموت” مامۆستای زانستە‬ ‫سیاسییەكان لەزانكۆی (محمد الخامس) لەواڵتی‬ ‫مەغریب‪ ،‬لەوتارێكدا لەرۆژنامەی شەرقوڵئەوسەت‬ ‫دەڵێت “س���ەرەڕای ئەوە دامەزراندنی حەش���دی‬ ‫ش���ەعبی وەك پەرچەكردارێكی كەوتنی موس���ڵ‬ ‫بەدەس���تی داعش س���ەیر دەكرێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫دیراس���ەی الیەنەكانی كەیس���ەكە ب���كات‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ب���ۆ روون دەبێتەوە كە بابەتەكە لەوە دەرچووە‬ ‫پەرچەكردارێ���ك بێ���ت‪ ،‬بەڵك���و بەش���ێوەیەكی‬ ‫راستەوخۆ پەیوەندی بەستراتیژییەتی ئێرانییەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬كە سوپای پاسداران سەركردایەتی دەكات‬ ‫و س���وپای قودس���یش لەس���ەر ئ���ەرز جێبەجێی‬ ‫دەكات”‪.‬‬ ‫ئەو كە ئەو هێزەی شیعە بەهاوشێوەی هێزی‬


‫سياسەت‬

‫كاوێس م ەال پ ەروێز‪:‬‬ ‫ل ەب ەر زۆر هۆكار ح ەشدی‬ ‫ش ەعبی زۆر ل ە داعش‬ ‫م ەترسیدارترە‬ ‫(بەس���یج)ی ئێران ناو دەبات‪ ،‬پێیوایە سروش���تی‬ ‫س���ەركردایەتی میلیش���یاكانی حەش���دی شەعبی‬ ‫دووپاتیدەكەن���ەوە‪ ،‬ك���ە ئەو هێزە بەش���ێوەیەكی‬ ‫هەڕەمەك���ی و بێ مەبەس���ت و ئامراز دروس���ت‬ ‫نەبووە‪ ،‬بەڵكو تا ئەو ئاس���تەی بۆ ستراتیژییەتی‬ ‫ئێران و تێڕوانینی بۆ ئایندەی ناوچەكە‪ ،‬هەستی‬ ‫نیشتیمانی عێراقی تێدایە‪.‬‬ ‫پێش���تر و لەكاتی كۆنتڕۆڵكردن���ی ناحیەكانی‬ ‫جەل���ەوال و س���ەعدییە ك���ورد ئەزموونێكی تاڵی‬ ‫لەگ���ەڵ چەك���دارە ش���یعەكان هەبووە‪ ،‬ب���ەو پێیە‬ ‫ئ���ەو چەكدارانە كێش���ە و گرفتیان ب���ۆ خانەوادە‬ ‫كوردەكانی ئەو ناوچەیە دروس���تكردووە‪ ،‬لەناو‬ ‫ق���ەزای خورمات���ووش چەند جارێ���ك پەالماری‬ ‫كوردانی ش���ارۆچكەكەیان داوە‪ .‬مامۆس���تایەكی‬ ‫ئاینی كوردیش بەدەستی ئەو چەكدارانە كوژراوە‪،‬‬ ‫جیال���ەوەی لەڕێ���ی س���ەرەكی پارێ���زگای بەغدا‬ ‫كێشەیان بۆ شۆفێرە كوردەكان دروستكردووە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا سیاسەتی تۆڵەكردنەوەیان دژی‬ ‫هاواڵتیانی سوننەی ناوچەكە گرتەبەر‪.‬‬ ‫حەش���دی ش���ەعبی‪ ،‬میلیش���یاكانی ب���ەدر و‬ ‫عەس���ائیب ئەهلولح���ەق و كەتائی���ب و س���ەرایا‬ ‫سەالمی سەر بەڕەوتی سەدر لەخۆدەگرێت‪ ،‬كە‬ ‫تەواوی ئەو میلیشیایانە هەڵگری بیرێكی شیعەی‬ ‫تون���دڕەون‪ ،‬بەپێ���ی وت���ەی لیژن���ەی س���ەربازی‬ ‫سەرپەرش���تیاری حەشدی ش���ەعبیش‪ ،‬ژمارەی‬ ‫چەكدارانی ئەو هێزە دەگاتە ملیۆنێك و پێنجسەد‬ ‫ه���ەزار ك���ەس‪ .‬موس���ەننا تەمیم���ی‪ ،‬س���ەركردە‬ ‫لەهێزی بەدر دەڵێت “فەتواكەی مەرجەعییەت بۆ‬ ‫جیهادكردن رێگەی پێداوین‪ ،‬كە لەهەر شوێنێكی‬ ‫عێراق بێت تەدەخول بكەین”‪.‬‬ ‫لەئێستاش���دا بەپێ���ی زانیاری���ەكان بڕیارە ئەو‬ ‫چەكداران���ە لەپالن���ی كۆنتڕۆڵكردن���ەوەی قەزای‬ ‫حەویج���ە و ناحیەكانی زاب و رەش���اد و ریاز و‬ ‫عەباسی كە لەژێر دەسەاڵتی داعشدان‪ ،‬بەشداری‬ ‫بكەن‪ ،‬بەمەش مەترس���ییەكان كەوتوونەتە سەر‬ ‫كەركوك و هەردوو پێكهاتەی كوردی و عەرەبی‬ ‫س���وننەی ش���ارەكە ترس���ی دووبارەبوونەوەی‬ ‫ئەزموون���ی ناوچەكان���ی جەل���ەوال و س���ەعدییە‬ ‫خورماتوو و س���لێمان بەگیان هەیە‪ ،‬كە چەندین‬ ‫هاواڵت���ی مەدەن���ی لەالی���ەن ئ���ەو چەكداران���ەوە‬

‫كوژراون‪ ،‬جیالەو گرفتانەی لەنێوان پێش���مەرگە‬ ‫و حەش���دی ش���ەعبی لەو ناوچانە دروستبوون‪.‬‬ ‫پێش���تریش ژمارەی���ەك چەك���داری ئ���ەو هێ���زە‬ ‫لەچەن���د ناوچەیەك���ی دەوروب���ەری كەرك���وك‬ ‫جێگیركرابوون‪.‬‬ ‫“ئەحم���ەد عەس���كەری” س���ەرۆكی لیژن���ەی‬ ‫ئەمنی لەئەنجومەنی پارێزگای كەركوك‪ ،‬جەخت‬ ‫ل���ەوە دەكات���ەوە‪ ،‬كە هێزی حەش���دی ش���ەعبی‬ ‫لەناوچەكان���ی ت���ازە و دەوروب���ەری بەش���یر و‬ ‫ناوچ���ە توركمانیی���ە ش���یعە نش���ینەكاندا ه���ەن‪،‬‬ ‫ك���ە بەمەبەس���تی پاراس���تنی مەزارگە و ش���وێنە‬ ‫ئاینییەكان ل���ەوێ جێگیركراون‪ ،‬هەروەها دەڵێت‬ ‫“ئ���ەو هێزان���ە ل���ەزووەوە لێ���رەن‪ ،‬ب���ەاڵم رەنگە‬ ‫كەمێك تەعزیز كرابن‪ ،‬ئەوەی گرنگە ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫هەماهەنگییەك���ی تەواو لەنێوان ئەو چەكدارانە و‬ ‫ئیدارەی كەركوك و هێزی پێشمەرگەدا هەیە”‪.‬‬ ‫س���ەرۆكی لیژنەی ئەمنی پارێزگای كەركوك‪،‬‬ ‫ئام���اژە ب���ەوە دەدات‪ ،‬ك���ە ئ���ەو هێ���زەی رۆژی‬ ‫چوارشەممەی رابردوو چوونە بەرەكانی شەڕی‬ ‫پێش���مەرگە‪ ،‬هەم���ان ئەو چەكدارانەی حەش���دی‬ ‫ش���ەعبین‪ ،‬كە پێش���تر لەناوچە شیعەنش���ینەكانی‬ ‫كەركوك جێگی���ر بوون‪ .‬دووپاتیش���یكردەوە كە‬ ‫هی���چ زانیارییەك���ی لەب���ارەی ژم���ارە و رێژەی‬ ‫چەكداران���ی ئەو هێزە نییە‪ ،‬هەروەها دەڵێت “ئەو‬ ‫هێزان���ە نایەنە ناو كەركوكەوە و ئیش���یان بەناو‬ ‫كەركوك نییە”‪.‬‬ ‫الی خۆی���ەوە “وەس���تا رەس���وڵ”‬ ‫سەرپەرشتیاری میحوەری باشووری كەركوكی‬ ‫هێزەكانی پێش���مەرگە‪ ،‬باس لەوە دەكات‪ ،‬كە ئەو‬ ‫چەكداران���ەی حەش���دی ش���ەعبی ك���ە لەهەندێك‬ ‫ناوچ���ەی كەركوكدا ه���ەن‪ ،‬خەڵكی خ���ودی ئەو‬ ‫ناوچانەن‪ .‬دەش���ڵێت “ئ���ەوان تەنه���ا ناوچەكانی‬ ‫خۆیان دەپارێزن و تائێس���تاش ش���ەڕێكی ئەوتۆ‬ ‫لەناوچەكانیان���دا رووینەداوە‪ ،‬تاكو بزانین ئەوان‬ ‫بەشدار دەبن لەشەڕدا یاخود نا”‪.‬‬ ‫بەب���ڕوای كاوێ���ز‪ ،‬ئێ���ران ئ���ەو هێ���زە وەك‬ ‫ئامرازێك بۆ گەیشتن بەئامانجەكانی لەناوچەكە‬ ‫بەكاردەهێنێ���ت “بەتایبەت���ی ل���ەو ناوچان���ەی كە‬ ‫بزاوت���ی بەش���یعەكردن ئاس���تێكی زۆری بڕیوە‪،‬‬ ‫ئەم���ە زۆر مەترس���یدارترە لەداع���ش لەس���ەر‬ ‫ئایندەی كەركوك و ناوچە هاوش���ێوەكانی”‪ .‬ئەو‬ ‫ئیدارەی كەركوك بەكەمتەرخەم دەزانێت لەوەی‬ ‫رێگەخۆش���كەر ب���ووە ب���ۆ هاتنی ئ���ەو چەكدارە‬ ‫شیعانە‪.‬‬ ‫لەبارەی لێدوانەكانی س���ەرۆكی هەرێمیشەوە‬ ‫ئەحم���ەد عەس���كەری دەڵ���ێ “قس���ەكانی كاك‬ ‫مەس���عود ب���ۆ ئ���ەوە بووە رێگ���ە ب���ەوە نادرێت‬ ‫هێزێك بێت س���ەربەخۆ و پ���رس بەكەس نەكات‬ ‫و بڵێت من لەم جێگەیە ش���ەڕی داعش دەكەم و‬

‫دەسەاڵتدارم‪ ،‬ئەگەرنا خودی كاك مەسعود وتی‬ ‫بەخێرهاتنی هەر كەس���ێك دەكەین بێ لەگەڵماندا‬ ‫شەڕ دژی داعش بكات”‪.‬‬ ‫هەرچەندە لەچەن���د رۆژی رابردوودا هەواڵی‬ ‫ئەوە باڵوبووەوە‪ ،‬كە پارێزگاری كەركوك لەگەڵ‬ ‫بەرپرس���انی ئەمن���ی حكومەت���ی بەغداد لەس���ەر‬ ‫پێكهێنانی ژوورێكی ئەمنی و سەربازی هاوبەش‬ ‫رێككەوتوون‪ ،‬كە هێزەكانی پێشمەرگە و پۆلیس‬ ‫و س���وپا و حەشدی ش���ەعبی لەخۆبگرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەحم���ەد عەس���كەری لەمبارەی���ەوە دەڵێ���ت “جا‬ ‫ئەگ���ەر ئ���ەو چەكدارانە ل���ەو ژوورەش بوونیان‬ ‫هەبێ���ت چییە؟ ئێم���ە هێزێكی هاوبەش���مان هەیە‬ ‫لێرەو پێویس���ت ب���ەوان ناكات‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش���دا‬ ‫ئێم���ە لەعێ���راق نەچووینەت���ە دەرەوە و دەبێ���ت‬ ‫هەماهەنگیم���ان هەبێ���ت لەگەڵیان���دا‪ .‬ئێس���تاش‬ ‫ت���ەواوی هێزە ئەمنیی���ەكان فەرمان ل���ە لیژنەی‬ ‫ئەمنی كەركوكەوە وەردەگرن”‪.‬‬ ‫لەب���ارەی كۆنتڕۆڵكردنەوەی حەویجەش���ەوە‪،‬‬ ‫وەستا رەسوڵ دەڵێت “حەویجە خاكێكی عەرەبییە‬ ‫و ناوچ���ەی عەرەب���ە‪ ،‬بۆیە حەش���دی ش���ەعبی‪،‬‬ ‫حەشدی شەعبی سوننە و سوپای عێراق خۆیان‬ ‫پەالماری دەدەن”‪ .‬لەبارەی دروستبوونی كێشە‬

‫وەستا رەسوڵ‪:‬‬ ‫هیچ كێش ەی ەكامن‬ ‫ل ەگ ەڵیاندا بۆ‬ ‫دروستن ەبووە و زۆریش‬ ‫ی ەكرتمان خۆشدەوێت و‬ ‫وەكو برا واین‬ ‫لەنێوان پێشمەرگە و حەشدی شەعبیشەوە دەڵێ‬ ‫“كوڕە ناوەاڵ هیچ كێشەیەكمان بۆ دروستنەبووە‬ ‫و زۆری���ش یەكترمان خۆش���دەوێت و وەكو برا‬ ‫واین”‪.‬‬ ‫بەاڵم كاوێز دوپاتیدەكاتەوە “لەهەر ش���وێنێك‬ ‫حەشدی شەعبی بەش���داری شەڕبكات و لەهەر‬ ‫شوێنێك هەبێت‪ ،‬ئەو شوێنە بەهی خۆی دەزانێت‪،‬‬ ‫ئەزموون���ی س���ەعدییە و جەل���ەوال و خورماتوو‬ ‫زۆر تاڵ���ن بۆ كورد‪ ،‬زۆر ش���ەهیدی قارەمانمان‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە دەبینین ئەو ش���ارانە بۆ‬ ‫كورد نائارامترین ش���ارن‪ ،‬گەر ئەم دۆخە راست‬ ‫نەكرێتەوە‪ ،‬لەبەشێكی زۆری كەركوكیش هەمان‬ ‫دۆخی نەخوازراو دەخوڵقێت”‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪7 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫دادوەر رەحیم عگێلی‪ ،‬س ەرۆكی پێشووی دەست ەی ن ەزاه ەی عێراقی بۆ سڤیل‪:‬‬

‫لە دوو ساڵی رابردوودا مالیكی‬ ‫لەدەرەوەی بودجە و لەسەر پارچە كاغەز‬ ‫‪ 70‬ملیار دۆالری خەرج كردووە!!‬ ‫مالیكی خۆی وەك‬ ‫س ەدامێكی دیك ە دەبینی و‬ ‫ل ەو خراپرت م ەرك ەزی ەتی‬ ‫جێب ەج ێ دەكرد‬ ‫‪ 8‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫ئ ەو پارەی ەی ل ەس ەردەمی‬ ‫مالیكی دیار ن ەماوە‪،‬‬ ‫ئێستا بۆ پیالنگێ ڕی دژ‬ ‫ب ە عێراق ب ەكاریدەهێنن‬

‫ئ ەمیندارێتی ب ەغدا‬ ‫پارەی ەكی ئێجگار‬ ‫گ ەورەی خ ەرجكردووە‪،‬‬ ‫ك ەچی ب ەغدا بۆت ە گوند!‬


‫سياسەت‬

‫رەحی����م عگێل����ی‪ ،‬دادوەرێك����ی ش����یعەی‬ ‫عیلمانییە‪ ،‬س����اڵی ‪ 2008‬بووەتە سەرۆكی‬ ‫دەس����تەی دەس����تپاكی عێ����راق‪ ،‬ب����ەاڵم‬ ‫ش����یعەبوونی فری����ای نەكەوت و لەس����اڵی‬ ‫‪ 2011‬لەالیەن سەرۆك وەزیرانی عێراقەوە‪،‬‬ ‫لەكارالب����را‪ .‬دواتری����ش چەندی����ن تۆمەتی‬ ‫درایە پاڵ و لەالی����ەن دادگاكانی عێراقەوە‬ ‫ژمارەیەك حوك����م لەدژی دەرچوون‪ ،‬ئەو‬ ‫كە ئێستا راوێژكاری دەستەی دەستپاكی‬ ‫هەرێمی كوردس����تانە‪ ،‬پێیوایە بەرپرس����ان‬ ‫و الیەن����ە سیاس����ییەكانی عێ����راق لەمافی����ا‬ ‫خراپترن و دەڵێت “بەرپرسانی حكومەتی‬ ‫پێش����ووی عێراق ژووری ماڵەكانیان پڕن‬ ‫لەدراوی كاغەز”‪.‬‬ ‫بەشی یەكەم‬ ‫سەروەر خەلیل‬

‫دوای الچوونی مالیكی لەسەرۆكایەتی‬ ‫حكوم����ەت‪ ،‬عێراق خۆی بەمایەپ����ووچ بینییەوە‪،‬‬ ‫هۆكاری ئەوە چییە؟‬ ‫رەحی����م عگێل����ی‪ :‬هۆكارەك����ەی سیاس����ەتە‬ ‫شكس����تخواردووەكان و گەندەڵیی����ە‪ ،‬ئ����ەو‬ ‫موغامەرە سەربازییانەی مالیكی لەناوچەكانی‬ ‫رۆژئ����اوای عێ����راق ئەنجامی����دان و هێزی دژی‬ ‫هەرێمی كوردس����تان كۆك����ردەوە‪ ،‬بەپارەیەكی‬ ‫زۆر لەسەر حكومەت كەوتن‪ ،‬تەنها شەڕەكانی‬ ‫ئەنب����ار رۆژانە ‪ 6‬تاكو ‪ 7‬ملیۆن دۆالر دەكەوت‪.‬‬ ‫س����وپرایزی گ����ەورەش ك����ە هاتن����ی داعش بوو‬ ‫بۆ موس����ڵ و س����ەاڵحەددین‪ ،‬بەهۆیە پارەیەكی‬ ‫زۆر لەحەشدی ش����ەعبی خەرجكرا‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫گەندەڵییەكان����ی بوون����ی ‪ 7-6‬ه����ەزار پڕۆژەی‬ ‫وەهمی بەبڕی ‪ 228‬ملیار دۆالر‪ ،‬كە لەبودجەی‬ ‫عێراقدا جێگیركراون و لەواقیعدا بوونیان نییە‪.‬‬ ‫ئەوان����ە سیاس����ەتی هەڵە و گەندەڵ����ی گەورەن‪،‬‬ ‫ت����ۆ بڕوانە ئ����ەو بودجان����ەی ئەمیندارێتی بەغدا‬ ‫خەرجیك����ردوون كۆمەڵێ����ك ژم����ارەی ئێج����گار‬ ‫گ����ەورە دەبینیت‪ ،‬كەچی بەغ����دا بۆتە گوند‪ ،‬ئەو‬ ‫هەموو پارەیە لەك����وێ خەرجكراوە؟ هەمووی‬ ‫لەگیرفانی گەندەڵكاران و بەڵیندەرە نزیكەكانی‬ ‫نوس����ینگەی س����ەرۆك وەزیران����ە بەتایبەت����ی‪،‬‬ ‫ئ����ەم بەهەدەردانی پارەیە س����ەرباری خەرجی‬ ‫سەربازی زۆر‪ ،‬كە زۆر لەسەر حكومەت كەوتن‪،‬‬ ‫بۆیە س����ندوقی پەرەپێدانی عێ����راق مایەپووچە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا سەرەتای دەس����تبەكاربوونی مالیكی‬ ‫ئەو سندوقە نزیكەی ‪ 21‬ملیار دۆالری تێدابوو‪،‬‬ ‫بەاڵم پێموابێت ئێستا ‪ 7–3‬ملیار دۆالری تێدایە‪،‬‬ ‫ئەگ����ەر تێیدا مابێت‪ ،‬دەبینی����ت حكومەت توانای‬

‫خەرجكردن����ی موچە و ئیس����تحیقاقاتی هەرێمی‬ ‫كوردس����تانی نییە‪ ،‬كە ماوەی س����اڵێكە خەرجی‬ ‫كردووە‪ ،‬ئێستاش قس����ە لەسەر ئەوە دەكرێت‪،‬‬ ‫ك����ە حكومەت هەم����وو ‪ 40‬رۆژ جارێك مووچە‬ ‫دابەش دەكات‪ ،‬ئەمە كارەساتە!‬ ‫بەپێ����ی راپۆرت����ە نێودەوڵەتیی����ەكان‬ ‫عێ����راق لەپێش����ەوەی واڵت����ە گەندەڵەكانە‪ ،‬تەنها‬ ‫حكومەت����ی مالیك����ی بەرپرس����ە ل����ەو گەندەڵییە‪،‬‬ ‫یاخ����ود كابینەكان����ی پێش����ووتریش پش����كیان‬ ‫بەردەكەوێت؟‬ ‫رەحی����م عگێلی‪ :‬هۆكارەكانی گەندەڵی گەورە‬ ‫و ئاڵۆزن‪ ،‬لەڕاستیدا گەندەڵی پاشماوەی رژێمی‬ ‫پێشووە‪ ،‬كە سیاسەتە سەركوتكارییەكانی ئەو‬ ‫رژێمە كاریگەری زۆریان بەس����ەر سیس����تەمی‬ ‫ئی����داری و ژینگ����ەی سیاس����ی و كۆمەڵگ����ەی‬ ‫عێراق����ەوە جێهێش����ت‪ .‬رژێم����ی سیاس����ی دوای‬ ‫‪2003‬ی����ش ت����ا س����ەر ئێس����ك لەگەندەڵیی����ەوە‬ ‫تێ����وەگالوە‪ ،‬ناكرێت ئەو گەندەڵیی����ەی لەعێراق‬ ‫هەی����ە بیخەین����ە ئەس����تۆی رژێمی پێش����وو‪ ،‬من‬ ‫پێموایە ئەو چینە سیاسییەی لەدەرەوە هاتەوە‬ ‫و فەرمانڕەوایەتی بەغدای كرد‪ ،‬بەش����ێوەیەكی‬ ‫راس����تەوخۆ بەرپرس����ە ل����ەو گەندەڵیی����ەی‬ ‫لەعێراقدا هەیە‪ ،‬پێویس����تە ئێمە جیاكاری بكەین‬ ‫لەنێوان ش����ێوازە كۆنەكان����ی گەندەڵی كە خۆی‬ ‫لەبەرتیلدان بەفەرمانب����ەران دەبینێتەوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ش����ێوازە گەورەكانی گەندەڵ����ی كە دوای ‪2003‬‬ ‫هاتنەئ����اراوە‪ .‬عێ����راق پێ����ش ‪ 2003‬ش����ێوازە‬ ‫گەورەكانی گەندەڵی بەخ����ۆوە نەبینیبوو‪ ،‬وەك‬ ‫گەندەڵ����ی لەرێككەوتن و س����ەفقە گ����ەورەكان‪،‬‬ ‫سەددام حوس����ێن‪ ،‬كاریگەری بەسەر بونیادی‬ ‫كۆمەڵگ����ە و بەهاكانیی����ەوە جێهێش����ت لەرووی‬ ‫دەس����تپاكی و گەندەڵیی����ەوە‪ ،‬ب����ەاڵم پێیواب����وو‬ ‫س����ەروەت و س����امانی دەوڵەت موڵك����ی ئەون‪،‬‬ ‫ئەوكات هەركەسێك پارەی واڵتی ببردایە دەستی‬ ‫دەبڕیی����ەوە‪ ،‬بەاڵم ئ����ەو گەندەڵیی����ە گەورەیەی‬ ‫دوای ‪ 2003‬لەسەركردەكاندا دەركەوت پێشتر‬ ‫لەعێراق����دا نەب����وو‪ ،‬بۆیە ئ����ەو چینە سیاس����ییە‬ ‫بەرپرسن لەدەركەوتنی جۆرێكی نوێی گەندەڵی‬ ‫لەواڵت����دا‪ ،‬لەوەش زیات����ر رێگری لەچاودێری و‬ ‫بنەبڕكردنی گەندەڵی دەكەن‪ .‬لەهەموو واڵتێكدا‬ ‫گەندەڵی بەش����ەفافییەت رووبەڕووی دەبنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەعێراق����دا حكومەتەكان وەك رێكخراوی‬ ‫نهێنین‪ ،‬س����وێند بەخوا مافیاكان لەوان باشترن‪،‬‬ ‫ك����ە دەتوانرێ����ت بزانی����ت چ����ی لەناخ����ی ئ����ەو‬ ‫مافیایانەدا هەیە‪ ،‬بەاڵم كەس نازانێت حكومەتی‬ ‫عێراق چۆن س����ەروەت و س����امانی گەل خەرج‬ ‫دەكات؟ باش����ترین رێگە ب����ۆ رووبەڕوونەوەی‬ ‫گەندەڵ����ی حكومەت����ی كراوەی����ە‪ ،‬ب����ەاڵم یەكێك‬ ‫لەبڕیارە تەعمیمكراوەكانی ئەمیندارێتی گش����تی‬

‫ئەنجومەنی وەزیران سزای هەر فەرمانبەرێك‬ ‫دەدات‪ ،‬كە نوس����راوێكی فەرمی دەباتە دەرەوە‪،‬‬ ‫ئەم����ە چ مەنتقێك����ە؟ گەندەڵی چۆن چارەس����ەر‬ ‫دەكرێ����ت لەگ����ەڵ حكومەتێك ك����ە بەعەقڵییەتی‬ ‫رێكخ����راوی نهێنی و چەت����ە كاردەكات؟ مالیكی‬ ‫پاش����ماوەكانی دامەزراوەی����ی لەعێ����راق ك����رد‬ ‫بەمافی����ا‪ ،‬ئەو بەه����زری میلیش����یاكان دەوڵەتی‬ ‫بەڕێ����وە دەب����رد‪ ،‬تۆ بیهێنە پێ����ش چاوی خۆت‪،‬‬ ‫لەساڵی ‪ 2014‬بودجە نەبوو‪ ،‬بەاڵم نزیكەی ‪50‬‬ ‫ملیار دۆالر لەس����ەر پارچە كاغ����ەز خەرجكرا‪،‬‬ ‫لەس����اڵی ‪2013‬ش ‪ 70‬ملیار دۆالر لەدەرەوەی‬ ‫بودج����ەی س����ااڵنە خەرجك����را‪ ،‬لەس����ادەترین‬ ‫بنەماكان����ی بەڕێوەبردنی دەوڵ����ەت ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫ناتوانیت لەدەرەوەی بودجە یەك دینار سەرف‬ ‫بكەی����ت‪ ،‬ئەگەرنا بودجە بۆچ����ی؟ بودجە واتای‬ ‫رێگ����ەدان بەخەرجكردنی پ����ارە‪ ،‬چۆن ‪ 70‬ملیار‬ ‫دۆالر خەرجدەكەیت بەبێ رێگەپێدان؟ بودجەی‬ ‫‪ 2013‬س����ەدو بیس����ت ملی����ار دۆالر ب����وو و ‪70‬‬ ‫ملیار دۆالری����ش لەدەرەوەی بودجە خەرجكرا‪،‬‬ ‫بۆیە واڵت مایەپووچ بوو‪.‬‬ ‫گرنگترین ئەو پێوەرانەی لەس����ااڵنی‬ ‫راب����ردوو لەبودج����ەدا ب����ۆ رووبەڕوون����ەوەی‬ ‫گەندەڵی پشتیان پێبەستراوە چین؟‬ ‫رەحی����م عگێل����ی‪ :‬هی����چ بنەمای����ەك نی����ە‬ ‫لەدابەش����كردنی بودج����ەدا لەعێ����راق پش����تی‬ ‫پێببەسترێت‪ .‬بنەماكە ئەوەیە‪ ،‬كە هەر كوتلەیەكی‬ ‫سیاس����ی چەن����د وەزارەتێك����ی هەی����ە‪ ،‬قەبارەی‬ ‫كوتل����ەی سیاس����ی وای لێ����دەكات وەزارەتێكی‬ ‫دیاریك����راو وەربگرێ����ت‪ ،‬وەزارەتەكان لەس����ەر‬ ‫بنەمای گرنگی و بایەخیان دابەشنەكراون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەسەر بنەمای بودجەكانیان دابەشدەكرێن‪ ،‬تۆ‬ ‫ئەگەر قورس����ایی پێویستت هەیە بۆ وەرگرتنی‬ ‫س����ێ وەزارەت‪ ،‬ئەوە بەدوای س����ێ وەزارەتدا‬ ‫دەگەڕێی����ت كە بودجەی����ان زۆرە‪ ،‬ب����ۆ نموونە‪،‬‬ ‫بۆچی ركابەری لەس����ەر وەزارەتەكانی كارەبا‬ ‫و بەرگ����ری دەك����ەن؟ راس����تە الیەن����ی ئەمنی و‬ ‫خزمەتگوزاری تێدایە‪ ،‬بەاڵم لەو گرنگتر الیەنی‬ ‫داراییە‪ ،‬چونك����ە بودجەكانیان گەورەن‪ ،‬فیعلەن‬ ‫بودج����ە لەس����ەر بنەم����ای پش����كی هەڵب����ژاردن‬ ‫دابەش����دەكرێت‪ ،‬بەو واتایەی ه����ەر قەوارەیەك‬ ‫بەپێ����ی ئیس����تیحقاقی هەڵب����ژاردن پ����ارەی‬ ‫پێدەدرێ����ت‪ ،‬ئەم����ەش وات����ای بەغەنیمەكردن����ی‬ ‫س����ەرچاوە داراییەكانی دەوڵەت����ە‪ ،‬جگەلەوەش‬ ‫حیزب����ە سیاس����ییەكان بەه����ەژاری دەركەوتن‪،‬‬ ‫چ����ۆن بوون����ە خاوەن����ی كەناڵ����ی ئاس����مانی و‬ ‫خانووب����ەرەو زەوی����وزار و رۆژنامە و گۆڤار؟‬ ‫بەداخەوە هەمووی لەڕێی دزینی س����ەروەت و‬ ‫سامانی گەلەوەیە‪ ،‬بودجەی ئەمساڵیش پێموایە‬ ‫كراوەتە دوو بەش����ەوە‪ ،‬بەش����ێك ب����ۆ گەل‪ ،‬كە‬

‫ژمار ‌ه ‪9 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫سندوقی پ ەرەپێدانی‬ ‫عێراق ل ەس ەرەتای‬ ‫دەستب ەكاربوونی‬ ‫مالیكی ‪ 21‬ملیار دۆالری‬ ‫تێدابوو‪ ،‬ك ەچی ئێستا‬ ‫مای ەپوچ ە!‬

‫حكوم ەت ەك ەی‬ ‫مالیكی وەك‬ ‫رێكخراوی نهێنی و‬ ‫چ ەت ەگ ەریی كاری دەكرد‬ ‫و ل ە مافیا زۆر خراپرت‬ ‫بوو‬

‫ل ەعێراقدا هێزە‬ ‫سیاسی ەكان كێب ڕك ێ‬ ‫ل ەس ەر ئ ەو وەزارەتان ە‬ ‫دەك ەن‪ ،‬ك ە بودج ەكانیان‬ ‫گ ەورەن‪ ،‬وات ە داهاتی‬ ‫واڵت ب ە غ ەنیم ە دەزانن!‬

‫تەنها مووچە لەخۆدەگرێت‪ ،‬بەش����ەكەی تریش‬ ‫ب����ۆ ق����ەوارە سیاس����ییەكانە‪ ،‬لەكاتێك����دا مووچە‬ ‫ش����تێكی كەم و بێ بای����ەخ پێكدەهێنێت‪ .‬گەلیش‬ ‫تەنه����ا داوای مووچ����ە دەكات و هیچ����ی ت����ری‬ ‫ناوێ����ت‪ .‬بۆی����ە ئ����ەوان گەلیان ك����ردە مێگەلێكی‬ ‫س����واڵكەر‪ ،‬گەلی عێراق تەنها سواڵ بۆ مووچە‬ ‫دەكات‪ ،‬ن����ە خزمەتگ����وزاری‪ ،‬نەئازادییەكان‪ ،‬نە‬ ‫دیموكراس����ی و نە س����ەروەری یاسای دەوێت‬ ‫و لەهەموو ش����تێك ب����ێ ئومێد ب����ووە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بەهۆی سیاس����ەتەكانی حكومەتی پێش����ووەوە‪،‬‬ ‫م����ن هەم����ووان تۆمەتبار ناكەم‪ ،‬ب����ەاڵم پێموایە‬ ‫زیات����ر ل����ە ‪%95‬ی چینی سیاس����ی لەعێراق هیچ‬ ‫پەیوەندییەكی بەگ����ەل و بەرژەوەندییەكانییەوە‬ ‫نیی����ە‪ ،‬ب����اس لەپاراس����تنی پێكهات����ەكان دەكەن‪،‬‬ ‫هەندێ����ك دەڵێ����ن ئێم����ە ش����یعە دەپارێزی����ن و‬ ‫هەندێك����ی ت����ر دەڵێن ئێم����ە س����وننە دەپارێزین‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم هەمووی درۆیە و هی����چ پەیوەندییەكیان‬ ‫بەش����یعە و س����وننەوە نیی����ە‪ ،‬ئ����ەوان ئای����ن و‬ ‫تائیفەگ����ەری و بەرژەوەندییە نیش����تیمانییەكان‬ ‫بەمەبەستی داپۆشین بەكاردەهێنن‪ ،‬لەراستیشدا‬ ‫ئەوان جگەلە خۆی����ان و بەرژەوەندییەكانیان و‬ ‫هەژموونی پێگەی سیاس����ییان هیچ ش����تێكی تر‬ ‫ناپارێزن‪.‬‬ ‫ل����ەم نێوەن����دەدا رۆڵ و پێگ����ەی‬ ‫دەس����ەاڵتی دادوەریی و دەس����ەاڵتی تەشریعی‬ ‫عێ����راق لەهاوكێش����ەكانی رووبەڕوون����ەوەی‬ ‫گەندەڵی چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟‬ ‫رەحیم عگێل����ی‪ :‬لەواڵتە دیموكراس����ییەكاندا‬ ‫هەمیش����ە قەب����ارەی دەس����ەاڵتی دادوەری����ی‬ ‫بەق����ەد قەب����ارەی دەس����ەاڵتی تەش����ریعی و‬ ‫تەنفی����زی دەبێ����ت‪ ،‬ب����ەاڵم هەرگی����ز لەعێراق����دا‬ ‫وانیی����ە‪ ،‬دەس����ەاڵتی دادوەری الوازە و توانای‬ ‫رووبەڕوون����ەوەی هەژموون����ی سیاس����ی و‬ ‫قەب����ارەی پێش����ێلكاری یاس����ای لەواڵت����دا نییە‪،‬‬ ‫توان����ای راوەدونان����ی ئ����ەو كەس����انەی نیە‪ ،‬كە‬ ‫سەروەرت و سامانی گشتی دەدزن‪ .‬تۆ گوێت‬ ‫ل����ەوە بووە كە یەكێك لەو دزانە س����زادرابێت؟‬ ‫راس����تە هەندێ����ك فەرمانب����ەر س����زادراون‪ ،‬كە‬

‫پەنج����ا ه����ەزار دینار ی����ان دە ه����ەزار دیناریان‬ ‫بردووە‪ ،‬بەاڵم ئەوان كەسانی بچووكن و یاسا‬ ‫لەس����ەریان جێبەجێ دەكرێت‪ ،‬هەرچی گەورە‬ ‫س����ەركردە و سیاس����ەتمەدارەكانن‪ ،‬كەس����یان‬ ‫راوەدونەنراون‪ .‬هەرچی دەسەاڵتی تەشریعییە‬ ‫ئ����ەوە دەس����ەاڵتی دابەش����كاری و دەس����ەاڵتی‬ ‫بەرژەوەندییە‪ ،‬بۆ نموونە كە الیەنێكی سیاسی‬ ‫دەیەوێ����ت لێچێچینەوە لەوەزیرێك����ی الیەنێكی‬ ‫سیاسی تر بكات‪ ،‬ئەوە الیەنی دووەم بەهەمان‬ ‫شێوە وەاڵم دەداتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی پێی بڵێت كە‬ ‫بێدەنگ بە بەرامبەرم‪ ،‬بێدەنگ دەبم بەرامبەرت‪.‬‬ ‫داواكاری گشتیش����ی دەزگایەك����ی م����ردووی‬ ‫سەرجێیە و ناتوانێت هیچ رۆڵێك بگێڕێت‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم ت����ۆ و دەس����تەكەت بەش����ێك‬ ‫بوون لەدەس����ەاڵتی دادوەریی‪ ،‬لەو ماوەیەدا چ‬ ‫هەنگاوێكی گرنگتان ناوە؟‬ ‫رەحیم عگێلی‪ :‬من باسی دادوەرەكان ناكەم‪،‬‬ ‫باس����ی دام����ەزراوە دەك����ەم‪ ،‬لەنێوان س����ااڵنی‬ ‫‪ 2011-2008‬من س����ەرۆكی دەس����تەی نەزاهە‬ ‫ب����ووم‪ ،‬فیعل����ەن هەوڵمان����دا كار بكەی����ن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر كە هەستیان بەمەترسی ئەو دامەزراوەیە‬ ‫كرد‪ ،‬ش����ەڕێكی بێوچانی����ان دژی راگەیاند‪ .‬كە‬ ‫من سەرۆكی دەس����تەی نەزاهە بووم‪ ،‬دادوەر‬ ‫نەبووم‪ ،‬راس����تە سەرۆكی دەس����تەكە سیفەتی‬ ‫دادوەری هەیە‪ ،‬بەاڵم وەك دادوەری كار ناكات‪،‬‬ ‫بەڵكو وەك س����ەرۆكی دەس����تە كاردەكات‪ ،‬كە‬ ‫ئ����ەو دامەزراوەیە بەڕێوە دەبات و ئاڕاس����تەی‬ ‫دەكات‪ ،‬بەاڵم بەری كارەكانی ئەو دامەزراوەیە‬ ‫دەچێتە دەستی دەسەاڵتی دادوەرییەوە‪ ،‬منیش‬ ‫وت����م دەس����ەاڵتی دادوەری����ی كارەكان����ی خۆی‬ ‫ن����اكات‪ ،‬تەنان����ەت گ����ەر دەس����تەی نەزاه����ەش‬ ‫كارب����كات و ژمارەی����ەك بەرپرس����ی گەورەش‬ ‫بدات����ە دادگا و بەفیعلی����ش ئ����ەو كارەمان كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم دەسەاڵتی دادوەریی كاری خۆی نەكرد‪،‬‬ ‫ئێمە “عەبدولفەالح سودانی” وەزیری پێشووی‬ ‫بەرگریم����ان دایە دادگا و راگی����را و لەزیاتر لە‬ ‫‪ 10‬كەیس رووب����ەڕووی دادگا كرایەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواتر بەبڕیارێك ئازادكرا‪ ،‬كە هەمووان دەزانن‬

‫چۆن بوو! چەند وەزیرێك و بریكاری وەزیری‬ ‫تری����ش فەرمان����ی گرتنیان بۆ دەرچ����وو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوای هەفتەیەك فەرمانەكان هەڵوەش����انەوە و‬ ‫دادگای تەمیز هاتە ناو مەس����ەلەكە و فش����اری‬ ‫سیاس����ی زۆر ك����را و نەمانتوان����ی وەزیرەكان‬ ‫بگرین‪ ،‬بەهەژموونی سیاس����ی هەموو ش����تێك‬ ‫راگیرا‪ .‬كەوایە دەستەی نەزاهە چۆن دەتوانێت‬ ‫كار ب����كات؟ دەس����تەی نەزاه����ە ناتوانێت رۆڵی‬ ‫خ����ۆی بگێڕێت‪ ،‬ئەگەر دەس����ەاڵتێكی دادوەریی‬ ‫بەهێز و بەتوانا بوونی نەبێت‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەو تۆمەتانەی ئاڕاس����تەت‬ ‫كران چی دەڵێیت؟ ئایا بەهۆی رووبەڕوونەوەی‬ ‫گەندەڵییەوە بوو كە درایتە دادگا؟‬ ‫رەحیم عگێلی‪ :‬زۆر ش����ت هەن‪ ،‬بەڕێز نوری‬ ‫مالیكی پێیوابوو پێویس����تە هەمووان لەبازنەی‬ ‫ئەودا بجوڵێنەوە و ویستەكانی جیبەجێ بكەن‪،‬‬ ‫پێیواب����وو ئەو فەرمانڕەوایەتی هەموو دەوڵەت‬ ‫دەكات‪ ،‬ن����ەك تەنه����ا ئەنجومەن����ی وەزی����ران‪،‬‬ ‫ئ����ەو خ����ۆی وەك س����ەدامێكی ن����وێ دەبین����ی‪،‬‬ ‫دەیویس����ت هەم����ووان ملكەچی ب����ن بەهەرێمی‬ ‫كوردستانیش����ەوە‪ ،‬ئەگ����ەر لەهەلومەرجێك����ی‬ ‫هاوشێوەشدا بووایە ئەو هەرێمی كوردستانی‬ ‫دەخس����تە ژێر ركێفی خۆیەوە‪ ،‬تۆش بینیت كە‬ ‫چۆن هێ����زی دژی هەرێم كۆك����ردەوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫رووی����دا ئ����ەوە ب����وو‪ ،‬ك����ە مالیك����ی الی وابوو‬ ‫ئەو فەرمان����ڕەوای رەوای عێراقە و پێویس����تە‬ ‫هەموان لەبازنەكەی ئ����ەودا بجوڵێنەوە‪ ،‬منیش‬ ‫رەتمكردەوە ل����ەو بازنەیە بجوڵێمەوە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫كێش����ەی ه����ەرە گەورەبوو‪ ،‬زۆرش����ت هەبوو‪،‬‬ ‫ك����ە ملكەچی داواكان����ی مالیك����ی نەدەبووین و‬ ‫بەپێی ویس����ت ئەو هەڵس����وكەوتمان نەدەكرد‪،‬‬ ‫ئەوان لە كۆمەڵێك زانیاری دەترس����ان‪ ،‬كە من‬ ‫دژیان ب����ەكارم نەدەهێنان‪ ،‬چونكە من پیاوێكی‬ ‫پیش����ەییم و تائێستاش سیفەتی دادوەرم هەیە‪،‬‬ ‫تۆ بەش����ێك لەو كەیس����انەت بینی كە لەڕێیەوە‬ ‫منی����ان كردووەتە ئامانج؟ بەڕاس����تی كۆمەڵێك‬ ‫ش����تی پێكەنیناوین‪ ،‬دوا كەیسیش كە دژی من‬ ‫كردیانەوە بەهۆی ماددەی ‪4‬ی تیرۆرەوە بوو‪،‬‬

‫‪ 10‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫دەس ەاڵتدارانی عێراق‬ ‫گ ەلی عێراقیان كردە‬ ‫مێگ ەلێكی سواڵك ەر‪ ،‬ك ە‬ ‫ت ەنیا سواڵی موچ ە بكات‬ ‫و چاوی ل ە هیچی تر‬ ‫ن ەبێت!‬ ‫ئەویش بەهۆی ئەوەی لەفەیسبووك پۆستێكم‬ ‫باڵوك����ردەوە و تێیدا نوس����یم‪ ،‬كە بەڕێوەبەری‬ ‫پۆلی����س ماف����ی كوش����تنی تۆمەتباران����ی نیی����ە‪،‬‬ ‫ب����ێ ئ����ەوەی دەرفەت����ی دادگاییكردنێك����ی‬ ‫دادپەروەرانەیان بۆ بڕەخسێنێت‪ .‬ئەوان دەڵێن‬ ‫ئ����ەوەی داوای رەخس����اندنی دادگاییكردنێك����ی‬ ‫دادپەروەران����ە بۆ تۆمەتباران بكات‪ ،‬وەك ئەوە‬ ‫وای����ە رەواج بۆ تیرۆر ب����كات‪ .‬لەگەڵ كۆمەڵێك‬ ‫تۆمەتی تر‪ ،‬بەاڵم من ش����انازی بەوەوە دەكەم‪،‬‬ ‫كە نەیانتوانی تۆمەتێ����ك بدەنە پاڵم‪ ،‬كە خێری‬ ‫تێ����دا بێت‪ ،‬منی����ش بەهۆی ملك����ەچ نەبوونم بۆ‬ ‫فەرمانەكان دوورخرامەوە‪.‬‬ ‫چ����ۆن ب����ەراوردی نێ����وان حكومەتی‬ ‫مالیك����ی و حكومەت����ی عەب����ادی دەكەی����ت؟‬ ‫پێتوای����ە عەب����ادی و حكومەتەك����ەی توان����ای‬ ‫رووبەڕوونەوەی گەندەڵییان هەیە؟‬ ‫رەحی����م عگێلی‪ :‬م����ن پێموای����ە جیاوازییەكی‬ ‫زۆر هەی����ە لەنێوان ئەو س����ەردەمەی عەبادی‬ ‫دەس����ەاڵتی تێ����دا گرت����ە دەس����ت‪ ،‬لەگ����ەڵ ئەو‬ ‫س����ەردەمەی مالیك����ی هاتە س����ەر دەس����ەاڵت‪.‬‬ ‫حەی����دەر عەب����ادی میراتێك����ی قورس����ی‬ ‫حكومەتەك����ەی مالیكی بۆ مای����ەوە‪ ،‬كە مالیكی‬ ‫واڵت����ی بەمایەپووچی جێهێش����ت و نەس����یجی‬ ‫كۆمەاڵیەتی عێراق بەتەواوەتی لەناوبرا‪ .‬مالیكی‬ ‫دەوڵەتێك����ی دەوڵەمەندی گرتە دەس����ت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫عەبادی دەوڵەتێكی مایەپووچی گرتە دەست‪ ،‬كە‬ ‫نەسیجی كۆمەاڵیەتییەكەی هەڵوەشاوە و یەك‬ ‫لەس����ەر سێی خاكەكەی بەدەستی داعشەوەیە‪،‬‬ ‫پێموایە حكومەتی حەی����دەر عەبادی كۆمەڵێك‬ ‫تەحەدیاتی گەورە و ئەس����تەمی لەبەردەمدایە‪،‬‬ ‫لەپرسی گەندەڵیشدا‪ ،‬پێموایە حكومەتی پێشوو‬ ‫سیاس����ەتی بەگەندەڵكردنی پەیڕەودەكرد‪ ،‬بەو‬ ‫مانایای����ەی س����ەرەڕای ئ����ەوەی لەگەندەڵییەوە‬ ‫تێوەگالب����وو و ئ����ەو سیاسەتەش����ی پەی����ڕەو‬ ‫دەكرد‪ ،‬كە چاودێری نییە‪ ،‬دەوڵەت هاوشێوەی‬ ‫رێكخراوی نهێنی هەڵسوكەوتی دەكرد‪ .‬حەیدەر‬ ‫عەب����ادی چی دەكات بۆ چاكس����ازی كردن لەو‬ ‫دەوڵەت����ە؟ ئەركەكە زۆر قورس����ە‪ ،‬س����ەرەڕای‬

‫دوای من دەست ەی‬ ‫ن ەزاه ە بووە ئامرازی‬ ‫دژای ەتیكردنی ن ەیارانی‬ ‫مالیكی و ب ەخشینی چ ەكی‬ ‫بێتاوانی ب ە الی ەنگرانی‬ ‫مالیكی‬ ‫كێشە گەورەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان و‬ ‫ئیستیحقاقە داراییەكانی و پرسی نەوت و گاز‪،‬‬ ‫حكومەتی ئێس����تا دروش����می رووبەڕوونەوەی‬ ‫گەندەڵ����ی بەرزكردووەت����ەوە‪ ،‬ب����ەاڵم من تەنها‬ ‫دەنگۆم بیس����تووە‪ .‬رووبەڕوونەوەی گەندەڵی‬ ‫تەنه����ا دروش����م نییە ب����ەرز بكرێت����ەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێویس����تی بەهەن����گاوە‪ ،‬حكومەت����ی ئێس����تاش‬ ‫هی����چ هەنگاوێكی نەناوە ب����ۆ رووبەڕوونەوەی‬ ‫گەندەڵ����ی‪ ،‬بەبەڵگەی ئەوەی ش����ەفافییەت نییە‬ ‫و حكوم����ەت تائێس����تاش وەك رێكخراوێك����ی‬ ‫نهێنیی����ە‪ ،‬كەس نازانێت لەوەزارەتەكانی دارایی‬ ‫و بازرگان����ی چ����ی دەگوزەرێ����ت‪ ،‬دەس����ەاڵتی‬ ‫دادوەریی����ش ه����ەر وەك����و خۆیەت����ی‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫ناتوانی����ت رووب����ەڕووی گەندەڵ����ی ببیت����ەوە‬ ‫ئەگەر چاكس����ازی لەو دەسەاڵتە نەكرێت‪ .‬هیچ‬ ‫هەنگاوێكی����ش بەو ئاڕاس����تەیە و بەئاڕاس����تەی‬ ‫چاكسازیكردن لەدامودەزگا پەیوەندیدارەكانی‬ ‫چاودێری نەنراوە‪ ،‬كەس����ێكی نەخوێندەواریان‬ ‫مەترس����یدارترین‬ ‫س����ەرۆكی‬ ‫كردۆت����ە‬ ‫دام����ەزراوەی چاودێ����ری‪ ،‬م����ن ئێس����تاش‬ ‫ئومێ����دەوارم حكوم����ەت ش����تێك ب����كات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچی نەكردووە‪ ،‬ستراتیژییەتێكی راگەیاندووە‬ ‫ب����ۆ رووبەڕوونەوەی گەندەڵی ب����ەاڵم ئەویش‬ ‫وەك س����تراتیژییەتەكەی سااڵنی رابردوو هەر‬ ‫بەشێوەی مەرەكەب لەسەر كاغەز دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫م����ن خودی عەبادی ناناس����م تەنها جارێك یان‬ ‫دوو ج����ار بینیوەم����ە‪ .‬س����ەرباری ئ����ەوەش من‬ ‫متمانەم بەشێوازی بەڕێوەبردنی ئیسالمییانەی‬ ‫دەوڵ����ەت نییە‪ ،‬كە ئەوی����ش لەحیزبی دەعوەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم من ئومێدی كاری باش����م ب����ۆ ئەو هەیە‪،‬‬ ‫ئەوەی من بیس����توومە ئەو كەس����ێكی باشە و‬ ‫چاك����ەی بۆ عێ����راق دەوێت‪ ،‬ب����ەاڵم ئایا رێگەی‬ ‫پێ����دەدەن كارب����كات؟ ئای����ا واڵتان����ی ئیقلیمی و‬ ‫ئەوانەی هەوڵی بەدەس����تهێنانی كورسییەكەی‬ ‫دەدەن و (ت����ۆش دەزانی����ت مەبەس����تم كێی����ە)‬ ‫رێگەی پێدەدەن كاربكات؟ رۆژانە هەزار پیالن‬ ‫لەدژی دادەڕێژن‪.‬‬ ‫قسە لەسەر مایەپووچ بوونی عێراق‬

‫گوتیان س ەدام پارەی ل ە‬ ‫سویرسا ه ەی ە‪ ،‬ك ەچی‬ ‫دەرك ەوت وان ەبوو‪ ،‬ب ەڵكو‬ ‫ج ەماع ەتی حزبی دەعوە‬ ‫ملیارەها دۆالریان ل ەو‬ ‫واڵت ە داناوە‬ ‫دەكرێ����ت ل����ەرووی نەختی دارایی����ەوە‪ ،‬پارەی‬ ‫عێراق لەكوێیە بەڕای تۆ؟‬ ‫رەحی����م عگێلی‪ :‬ئەوانەی ئێس����تا پیالن دژی‬ ‫عەبادی دادەڕێژن‪ ،‬س����ەرەڕای بوونی میلیشیا‬ ‫و هێز پارەش����یان لەبەردەس����تە‪ ،‬ئ����ەوان باس‬ ‫ل����ەوە دەك����ەن‪ ،‬س����ەدام پ����ارەی لەسویس����را‬ ‫هەی����ە‪ ،‬بەاڵم دەرك����ەوت ئەو هیچ حیس����ابێكی‬ ‫ل����ەو واڵتە نیی����ە و جەماعەت����ی حیزبی دەعوە‬ ‫بەملیارەه����ا دۆالریان ل����ەو واڵتە داناوە‪ ،‬بدوێ‬ ‫بەب����ێ ش����ەرم‪ ،‬ژووری ماڵەكانی����ان پ����ڕن ل����ە‬ ‫دراوی كاغەز‪ ،‬مەبەس����تم حكومەتی پێش����ووە‪،‬‬ ‫ئ����ەو پارەیەیان لەكوێوە هێنا؟ ئێس����تا بۆ پالن‬ ‫داڕش����تن دژی حكومەت����ی عێ����راق و هەرێمی‬ ‫كوردس����تان و تێكدانی پەیوەندییەكانی عێراق‬ ‫ب����ەدەرەوە بەكاری دەهێنن‪ ،‬بەاڵم من تائێس����تا‬ ‫گەش����بینم ب����ەوەی حكومەت����ی ئێس����تا‪ ،‬عێراق‬ ‫بەئاڕاس����تەی دروس����تدا دەبات‪ ،‬بەاڵم لەپرسی‬ ‫رووبەڕوونەوەی گەندەڵی‪ ،‬دەنگۆم بیس����تووە‬ ‫و كردارم نەبینیوە‪.‬‬ ‫دوای ت����ۆ دەس����تەی نەزاهە ملكەچی‬ ‫ویستی مالیكی بوو؟‬ ‫رەحیم عگێلی‪ :‬بێگومان‪ ،‬حكومەت بەتەواوی‬ ‫كۆنتڕۆڵ����ی دەس����تەكەی ك����رد و لەالی����ەن‬ ‫كوڕەك����ەی مالیك����ی و چەن����د كەس����ێكی ترەوە‬ ‫بەڕێوەدەب����را‪ ،‬دەس����تەكە هی����چ رۆڵێكی نەبوو‬ ‫لەراوەدونان����ی كەیس����ەكانی گەندەڵ����ی‪ ،‬بەڵك����و‬ ‫رۆڵی ببووە بەخشینی چەكی بێتاوانی‪ ،‬كەیسی‬ ‫س����ەفقەی كڕینی چەكی روسی كرایەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەمەبەس����تی راوەدونانی تۆمەتباران نا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆ ش����ەرعیەتدان بەداخس����تنی كەیس����ەكە‪ ،‬لەو‬ ‫كەیس����ەدا كۆمەڵێك بەڵگە لەروس����یا هەبوون‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم دەس����تەكە خ����ۆی مان����دوو نەك����رد ب����ۆ‬ ‫داواكردن����ی ئ����ەو بەڵگان����ە‪ ،‬چونكە كەیس����ەكە‬ ‫بەمەبەس����تی داخس����تنی كرایەوە‪ ،‬جگەلەوەش‬ ‫ئەركی دەس����تەكە بوو بەدوو ش����ت‪ ،‬یەكەمیان‬ ‫بەئامانجگرتنی نەیارانی مالیكی‪ ،‬دووەمیشیان‬ ‫بەخش����ینی چەك����ی بێتاوانی بەوان����ەی مالیكی‬ ‫دەیەوێت ئەو چەكەیان پێ ببەخشێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪11 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫دانا س ەعید سۆفی‪ ،‬كادری پێشك ەوتووی ی ەكێتی بۆ سڤیل‪:‬‬

‫كۆمەڵێك بنەماڵە و دەستە لەناو یەكێتی‬ ‫دروست بوونە شەڕی جێنشینایەتی دەكەن‬ ‫ب ەستنی كۆنگرەی ی ەكێتی ب ەم كێشان ەی ئێستاوە‬ ‫بۆ ت ەسفی ەی حیساب دەبێت‬ ‫‪ 12‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫دانا سەعید سۆفی‪ ،‬كادری پێشكەوتووی‬ ‫یەكێت����ی و پەرلەمانت����اری خولی پێش����ووی‬ ‫پەرلەمان����ی كوردس����تان‪ ،‬ل����ەم دیدارەی����دا‬ ‫لەگەڵ سڤیل‪ ،‬سەبارەت بەگۆڕانكارییەكانی‬ ‫ئێستای كوردستان و پەیوەندییەكانی نێوان‬ ‫هەرێ����م و بەغدا دەدوێت‪ ،‬هاوكات بەگرنگی‬ ‫و وردییەوە لەكێش����ەكانی ناوخۆی یەكێتی‬ ‫دەڕوانێ����ت و پێیوای����ە‪ ،‬لەن����او یەكێتیدا هیچ‬ ‫شتێك بەناوی چاكس����ازییەوە نییە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هەیە راكردنە بەرەو دەسەاڵت و دارایی‪.‬‬ ‫پێشەوا محەمەد‬

‫ل���ەم ماوەی���ەدا كۆنگرەی���ەك ل���ە‬ ‫لەندەن بۆ دژایەت���ی داعش بەڕێوەچوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ك���ورد بان���گ نەك���را‪ ،‬لەكاتێك���دا دونی���ا دەڵێت‬ ‫ك���ورد لەجیاتی جیهان ش���ەڕی تیرۆر دەكات‪،‬‬ ‫خوێندنەوەت���ان بۆ بانگهێش���ت نەكردنی كورد‬ ‫چییە؟‬ ‫دان���ا س���ەعید س���ۆفی‪ :‬وەاڵمی یاس���ایی بۆ‬ ‫ئەم پرس���یارە ئەوەیە كە هەرێمی كوردس���تان‬ ‫دەوڵ���ەت نییە و نوێنەری عێ���راق نوێنەرایەتی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تانیش دەكات‪ ،‬هەم���ان ئەو‬ ‫وەاڵمەی كۆش���كی س���پی بۆ پرس���یارێكی لەو‬ ‫ج���ۆرە هەیب���وو‪ .‬وەك دەبینی���ن هاوكاریی���ە‬ ‫س���ەربازییەكانی نێودەوڵەتی���ش لەڕێ���ی‪ ،‬ی���ان‬ ‫بەرەزامەندی حكومەتی عێراق دەگەنە هەرێمی‬ ‫كوردس���تان‪ .‬بەڕای من كۆمەڵگای نێودەوڵەتی‬ ‫بەوریای���ی و هەس���تیارانە مامەڵەی���ان لەگ���ەڵ‬ ‫پرسی بانگهێشت نەكردنی هەرێمی كوردستان‬ ‫بۆ كۆنگ���رەی نێودەوڵەتی لەندەن س���ەبارەت‬ ‫بەپرس���ی داع���ش ك���ردووە‪ ،‬ب���ەو مانای���ەی‬ ‫ئەگ���ەر هەرێم���ی كوردس���تان داوەت بكرای���ە‪،‬‬ ‫مان���ای دانپیان���ان ب���وو بەدەوڵەتێك���ی كوردی‬ ‫چاوەڕوانكراو‪ .‬بەاڵم هاوپەیمانان یان واڵتانی‬ ‫خۆرئاوا ئەگەر الریشیان نەبێ لەمەڕ پڕۆژەی‬ ‫دەوڵەتی كوردی لەهەرێمی كوردس���تان‪ ،‬ئەوا‬ ‫ناخ���وازن بەوروژاندن���ی باس���ێكی لەوج���ۆرە‬ ‫رەوش���ی ناوچەكە ئاڵۆزتر بكەن‪ .‬دیارە قس���ە‬ ‫لەس���ەر ئ���ەوە نیی���ە پشتگوێخس���تنی هەرێمی‬ ‫كوردس���تان لەو كۆنگرەیە تاچەند رەوایە یان‬ ‫ناڕەوایە‪ ،‬لەبەرئەوەی بابەتی كۆنگرەی لەندەن‬ ‫راستەوخۆ پەیوەندی بەهەرێمی كوردستانەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬بەپێی ئەوەی هێزی پێشمەرگەی هەرێم‬ ‫هێزێك���ی س���ەرەكییە لەرووبەڕووبوون���ەوەی‬ ‫داعش���دا‪ ،‬بەڵك���و لەبەرئ���ەوەش ك���ە ك���ورد‬ ‫لەكێش���ەدایە لەگەڵ حكومەتی ناوەندی عێراق‪،‬‬

‫ك���ە نوێن���ەری عێ���راق ناتوان���ێ نوێنەرایەت���ی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تانیش ب���كات‪ .‬لەراس���تیدا‬ ‫كۆمەڵ���گای نێودەوڵەت���ی ن���ازی ئەوە لەس���ەر‬ ‫ك���ورد دەكات‪ ،‬كە هاوكاری و چەكی بەهەرێم‬ ‫بەخشیوە‪ ،‬بەواتایەكی تر هەرێمی كوردستانی‬ ‫لەهێرش���ی داع���ش پاراس���تووە بەهاوكاریی���ە‬ ‫سەربازییەكانی و هێرشە ئاسمانییەكانی‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا كورد نازی ئەوە بەس���ەر كۆمەڵگای‬ ‫نێودەوڵەتیەوە دەكات‪ ،‬كە كورد پەرەس���ەندنی‬ ‫داعش���ی لەناوچەك���ە راگرت���ووە‪ .‬تائاس���تێكی‬ ‫زۆر هەردووكی���ان لەراس���تییەوە نزیك���ن و‬ ‫بەیەك���ەوە گرێدراون‪ .‬ئەوەی گرنگە بۆ هەرێم‬ ‫لەكات���ی ئێس���تادا سیس���تەمی بەرگ���ری خۆی‬ ‫بەهێزبكات و هاواڵتیان و س���نورەكانی ناوچە‬ ‫كوردستانییەكان بپارێزێ‪.‬‬ ‫ئاس���ۆكانی چارەس���ەری كێشەكانی‬ ‫بەغ���دا و هەرێ���م تادێ���ت ئاڵۆزت���ر دەبێ���ت‪،‬‬ ‫پێش���بینی چی دەكەی‪ ،‬كورد دەتوانێت چەندی‬ ‫ت���ر بەدەی���ان قەیرانی ئیداریی و سیاس���ییەوە‬ ‫بەردەوام بێت؟‬ ‫دانا سەعید سۆفی‪ :‬پێشبینیكردن لەو رەوشە‬ ‫ئاڵۆزەی عێراق و پەیوەندییە ئاڵۆزەكانی نێوان‬

‫متامن ە ل ەنێوان‬ ‫س ەركردەكانی ی ەكێتیدا‬ ‫ن ەماوە و ش ەڕەك ەیان‬ ‫ل ەس ەر میرات ەك ەی ە‬ ‫هەرێم و بەغدا ئاسان نییە‪ .‬بەاڵم ئێستا بێجگە‬ ‫لەهەڕەش���ەی داعش‪ ،‬كە دوژمنی هەردووالیە‪،‬‬ ‫هیچ ش���تێكی ت���ر هەرێ���م و بەغ���دا بەیەكەوە‬ ‫نابەس���تێتەوە‪ .‬هەرێ���م و بەغ���دا ب���ۆ م���اوەی‬ ‫نزیك���ەی س���اڵێكە دوو ئاب���ووری جی���اواز و‬ ‫سەربەخۆیان هەیە‪ ،‬نیو ساڵیش زیاترە بەهۆی‬ ‫كۆنتڕۆلی داعشەوە سنورێكی كەمی هەرێم و‬ ‫بەغدا لەگەڵ یەك ماوە‪ .‬پێش���تر پرسی خاك و‬ ‫پارە‪ ،‬یان ناوچە كێش���ە لەسەرەكان و بودجە‬ ‫هەرێمی���ان بەبەغ���داوە گرێداب���وو‪ ،‬س���ەبارەت‬ ‫بەپرسی پارە‪ ،‬س���اڵێك دەبێ یەكالیی بۆتەوە‪،‬‬ ‫بەغدا بودجەی هەرێمی بڕیوە‪ ،‬هەرێمیش نەوتی‬ ‫خۆی بۆخۆی دەفرۆشێ‪ ،‬پرسی خاكیش دوای‬ ‫هاتن���ی داعش بەهەم���ان ش���ێوە یەكالبۆتەوە‪،‬‬ ‫بەوەی بەشی زۆری ناوچە كێشە لەسەرەكان‬ ‫كەوتوونەت���ە ژێر دەس���ەاڵتی پێش���مەرگە‪ .‬بە‬ ‫ب���اوەڕی من كورد دەبێ بیر لەرێگەچارەی تر‬

‫پێگ ەی ج ەماوەریی و‬ ‫مێژوویی د‪ .‬ب ەره ەم‬ ‫ل ەگ ەڵ ن ەوشیروان‬ ‫مست ەفادا ب ەراورد ناكرێت‬ ‫بكات���ەوە‪ ،‬تەنیا بۆ بەغ���دا نەگەڕێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوەی ك���ورد ئومێدی پێبوو لەو رێككەوتنەی‬ ‫ئ���ەم دوایەی نێ���وان هەرێم و بەغ���دا‪ ،‬ناردنی‬ ‫بڕێ���ك پ���ارە و بودج���ە بوو بۆ هەرێ���م‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەك دەبینی���ن عێراق هیچی بەس���ەر هیچەوە‬ ‫نەماوە‪ ،‬بەتایبەت دوای دابەزینی نرخی نەوت‪،‬‬ ‫پرس���یارەكە ئەوەی���ە‪ ،‬ئەگ���ەر عێ���راق نەتوانێ‬ ‫بودج���ەی خ���ۆی دابی���ن ب���كات‪ ،‬ئای���ا دەتوانێ‬ ‫بودجەی هەرێم دابین بكات؟ ئەمە جگەلەوەی‬ ‫دواتری���ش دەركەوت‪ ،‬كە هەرێمیش نەیتوانیوە‬ ‫ناوەڕۆكی رێككەوتنەكە جێبەجێ بكات‪ .‬دیارە‬ ‫هەرێم بژاردەیەكی زۆری نییە و زۆر كارتیشی‬ ‫لەبەردەس���تدا نییە لەپەیوەن���دی لەگەڵ بەغدا‪،‬‬ ‫غەی���ری ئەو كارتانەی تائێس���تا بەكارهاتوون‪.‬‬ ‫ك���ورد دەبێ ه���ەوڵ ب���دات تێگەیش���تنێك الی‬ ‫كۆمەڵ���گای نێودەوڵەت���ی دروس���ت ب���كات‪ ،‬كە‬ ‫پەیوەندییەكان���ی لەگ���ەڵ عێ���راق بە بنبەس���ت‬ ‫گەیش���تووە و عێراق بەو ش���ێوەیەی ئێس���تای‬ ‫ناتوان���ێ هاواڵتیانی بپارێزێ و لەبەرژەوەندی‬ ‫كۆمەڵگای نێودەوڵەتیش نییە‪ .‬بەاڵم راستییەكی‬ ‫تاڵ���ی جیۆپۆلەتیك���ی هەی���ە‪ ،‬ئەوی���ش ئەگ���ەر‬ ‫نەتوانین دەرگاكانی ئەنقەرە و تاران بكەینەوە‪،‬‬ ‫ناتوانین دەرگای بەغدا دابخەین‪.‬‬ ‫مەس���ەلەی س���ەرۆكایەتی هەرێ���م‬ ‫لەنزیكبوونەوەدای���ە‪ ،‬التوای���ە ئەمج���ارەش‬ ‫مەس���عود بارزانی هەڵدەبژێردرێتەوە و الیەنە‬ ‫ئۆپۆزس���یۆنەكان كە پێش���تر ن���اڕازی بوون و‬ ‫ئێستا لەحكومەتدان رازی بن لەسەری؟‬ ‫دانا س���ەعید س���ۆفی‪ :‬باوەڕم وایە كێشەكە‬ ‫لەس���ەر خودی بەڕێز مەس���عود بارزانی نییە‪،‬‬ ‫هێندەی پەیوەندی بەهەندێك بنەمای یاسایی و‬ ‫دیموكراتییەوە هەیە‪ ،‬بەاڵم بێگومان رەهەندی‬ ‫سیاسیشی هەیە‪ .‬من لەكاتی خۆیدا رێككەوتنی‬ ‫درێژكردن���ەوەی ویالیەت���ی س���ەرۆكی هەرێم‬ ‫ب���ۆ دوو س���اڵم ناون���ا بەس���ەودایەكی ی���ان‬ ‫س���ەفقەیەكی هەرزانفرۆش‪ ،‬ئ���ەو رێككەوتنەی‬ ‫بووە ش���ەقارێكی گەورە لەجەستەی شەكەت‬ ‫و برین���داری یەكێت���ی‪ .‬دواتری���ش هەمووم���ان‬ ‫كاریگ���ەری و دەرئەنجامەكانم���ان بین���ی‪،‬‬ ‫یەكێت���ی پاشەكش���ێیەكی زۆری لەهەڵب���ژاردن‬

‫ژمار ‌ه ‪13 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫كێش ەكانی ناو ی ەكێتی‬ ‫پ ەیوەندییان ب ە‬ ‫بن ەمای فیكری و پرسی‬ ‫چاكسازیی ەوە نی ە‪ ،‬ب ەڵكو‬ ‫كێش ەی ب ەرژەوەندی و‬ ‫دەس ەاڵت و دارایی باڵ ە‬ ‫جیاوازەكان ە‬

‫ب ەرای من ن ە ی ەكێتی و‬ ‫ن ە گۆڕان و حیزب ەكانی‬ ‫ناو ئۆپۆزیسیۆنی پێشوو‪،‬‬ ‫ب ەئاسانی ناچن ە ژێرباری‬ ‫دریژكردن ەوەی ویالی ەتی‬ ‫ب ەڕێز م ەسعود بارزانی‬ ‫ل ەناو ی ەكێتیدا ه ەر‬ ‫س ەركردەی ەك پێگ ەی‬ ‫دەس ەاڵت و دارایی الواز‬ ‫دەبێت‪ ،‬ی ەكس ەر باسی‬ ‫چاكسازی دەكات‬

‫خواستی چاكسازی ل ەناو‬ ‫گ ەنج و كادیرانی‬ ‫ی ەكێتیدا ه ەی ە‪ ،‬ن ەوەك‬ ‫ل ەئاستی س ەركردای ەتی و‬ ‫م ەكت ەبی سیاسی ەك ەیدا‬ ‫‪ 14‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫كرد‪ ،‬تائێش���تاش ئەوەی یەكێتی بەدەسكەوتی‬ ‫دەزان���ێ‪ ،‬هەم���واری دەس���توری هەرێ���م‬ ‫بەتەوافوق‪ ،‬هیچ ئاس���ەوارێكی نییە و خەریكە‬ ‫كاتیش لەبەردەس���تدا نامێنێ‪ .‬بۆیە بە باوەڕی‬ ‫من نە یەكێتی و نە گۆڕان یان حیزبەكانی ناو‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی پێشوو بەئاسانی ناچنە ژێرباری‬ ‫دریژكردن���ەوەی ویالیەت���ی بەڕێ���ز مەس���عود‬ ‫بارزانی‪ ،‬ئەگەر تەوافوق یان رێككەوتنی نێوان‬ ‫چەن���د الیەنێك هەبێ بۆ ئ���ەم درێژكردنەوەیە‪،‬‬ ‫ئەوا ه���ەوڵ دەدرێ چوارچێوەیەكی یاس���ایی‬ ‫بۆ بدۆزرێتەوە‪ ،‬یان باری نائاس���ایی لەهەرێم‬ ‫رابگەیەنرێ‪.‬‬ ‫چۆن چوارچێوەیەكی یاسایی؟‬ ‫دانا س���ەعید س���ۆفی‪ :‬یان دەبێ دەس���توور‬ ‫ب���ەو دەقەی ئێس���تای تێپەڕێنرێ‪ ،‬ئ���ەوەی كە‬ ‫پەیوەن���دی بەویالیەت���ی س���ەرۆكی هەرێمەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬ب���ەاڵم بۆ ئەمەش پێویس���تی بەتەوافوق‬ ‫و جۆرێك لەسەودای سیاسی هەیە‪ .‬رێگایەكی‬ ‫تر هەمواری یاس���ای درێژكردنەوی ویالیەتی‬ ‫س���ەرۆكی هەرێم���ە‪ ،‬ك���ە تەڵەیەك���ی تێدای���ە و‬ ‫وابزانم لەم���اددەی دووەمێتی كە دەڵێ ماوەی‬ ‫ویالیەتی س���ەرۆكی هەرێم بۆ دوو ساڵ درێژ‬ ‫دەكرێت���ەوە تەنی���ا بۆ ی���ەك ج���ار و ناتوانرێ‬ ‫جارێك���ی دیك���ە درێ���ژ بكرێت���ەوە‪ .‬بەهەرحاڵ‬ ‫هەر رێگایەك بگیرێتەب���ەر بۆ درێژكردنەوەی‬ ‫ماوەی سەرۆكایەتی بەڕێز مەسعود بارزانی‪،‬‬ ‫پێویس���تی بەرەزامەندی الیەنە سەرەكییەكانی‬ ‫ناو پەرلەمانی كوردستان هەیە‪ .‬بەباوەڕی من‬ ‫ئەمجارەیان بێ گۆڕینی سیس���تەمی سیاسیی‬ ‫بەئاس���انی تێپەڕ نابێ���ت‪ .‬بۆیە ئ���ەو الیەنانەی‬ ‫ك���ە دژ ب���وون‪ ،‬بەبێ دەس���كەوتی سیاس���یی‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش چاكس���ازی لەسیس���تمی سیاس���ی‬ ‫و حوكمڕان���ی‪ ،‬رازی ناب���ن بەدرێژكردنەوەی‬ ‫ویالیەتی ئێس���تای س���ەرۆكی هەرێم‪ .‬بێگومان‬ ‫سەودای سیاس���یش لەمەڕ پۆستە گرنگەكانی‬ ‫دیكەی هەرێم دەكرێ ببێتە بەشێك لەمامەڵەی‬ ‫درێژكردن���ەوەی ویالیەتی س���ەرۆكی هەرێم‪.‬‬ ‫پرس���ێكی دیك���ەی گرن���گ ئەوەیە‪ ،‬ك���ە بەدیلی‬ ‫بەڕێز مەس���عود بارزانی كێیە‪ ،‬ئایا ئەو پۆستە‬ ‫هەر بەپش���كی پارتی دەمێنێت���ەوە یان دەدرێ‬ ‫بەحیزبێكی ت���ر‪ ،‬بێگومان دوای پەڕوباڵكردنی‪،‬‬ ‫وەك دەڵێ���ن ئ���ەم پرس���ە زۆر لێكدانەوەی تر‬ ‫هەڵدەگرێ‪.‬‬ ‫رێككەوتنەك���ەی گ���ۆڕان و یەكێت���ی‬ ‫لەس���لێمانی چۆن هەڵدەس���ەنگێنیت‪ ،‬مەترسی‬ ‫تێكچوون و ترازانی هەیە؟‬ ‫دانا س���ەعید س���ۆفی‪ :‬خ���ودی رێككەوتنەكە‬ ‫بەكلیلی سەقامگیری بۆ سلێمانی و زەمینەیەك‬ ‫ب���ۆ لێكتێگەیش���تنی نێ���وان گ���ۆڕان و یەكێت���ی‬

‫دەبین���م‪ ،‬لەهەم���ان كاتیش���دا دەك���رێ ببێت���ە‬ ‫مۆدێلێك بۆ دابەش���كردنی دەس���ەاڵت لەنێوان‬ ‫الیەن���ە ركاب���ەرەكان‪ ،‬ئەگ���ەر ئ���ەو مۆدێل���ە‬ ‫هەولێ���ر و دهۆكی���ش بگرێت���ەوە‪ ،‬وات���ە ئەگەر‬ ‫لەهەموو هەرێم جێبەجێ بكرێ‪ ،‬ئەگەر هەموو‬ ‫الیەن���ە ب���راوەكان بەش���دار ب���ن لەدەس���ەاڵت‪،‬‬ ‫ئ���ەوا هەنگاوێك���ی گرنگ دەبێ بۆ نەهێش���تنی‬ ‫قۆرخ���كاری دەس���ەاڵت و نەهێش���تنی مۆركی‬ ‫دوو ئیدارەیی و شەڕی ناوخۆ‪ .‬بەاڵم پرسیارە‬ ‫گرنگەكە هەمیش���ە ئەوەیە ئای���ا رێككەوتنەكان‬ ‫وەك خۆی���ان جێبەج���ێ دەكرێن؟ دی���ارە ئەو‬ ‫رێككەوتنە بەرهەمی دەرئەنجامی هەڵبژاردنی‬ ‫پارێزگاكان و گۆڕانی هاوس���ەنگی دەس���ەاڵتی‬ ‫سیاییە لەسلێمانی و هەرێم‪ ،‬واتە وەك ئەمری‬ ‫واقیع خۆی سەپاندووە‪ ،‬رەتكردنەوەی ئاسان‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم وەك نەریتی سیاسیی هەرێم پێمان‬ ‫دەڵێ‪ ،‬ش���ۆڕكردنەوەی رێككەوتنەكان ئاس���ان‬ ‫نیی���ە و كاتی دەوێ‪ .‬من ب���ۆ خۆم ئومێدەوارم‬ ‫الیەن���ەكان پابەند ب���ن بەرێككەوتنەكە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەقازانجی هاواڵتیانە‪.‬‬ ‫میدی���اكان وەك هەمیش���ە‬ ‫بەباسوخواس���ی كیش���ەكانی ن���او یەكێتییەوە‬ ‫خەریك���ن‪ ،‬ئای���ا ش���تێكی ج���ددی ن���وێ لەن���او‬ ‫یەكێتیدا بەناوی چاكسازییەوە هەیە؟‬ ‫دان���ا س���ەعید س���ۆفی‪ :‬بەدڵنیایی���ەوە دەڵێم‬ ‫كێش���ەكانی ن���او یەكێت���ی پەیوەندی بەپرس���ی‬ ‫چاكسازی حیزبییەوە نییە‪ ،‬كێشە ناوخۆییەكانی‬ ‫یەكێتی گوزارشت لەبەرژەوەندی دەسەاڵت و‬ ‫دارای���ی باڵە جیاوازەكانی ن���او یەكێتی دەكات‪.‬‬ ‫باڵەكانی ئێس���تای ناو یەكێتیش لەسەر بنەمای‬ ‫فیكری و ئایدۆلۆژی دروس���ت نەبوون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەس���ەر بنەمای جیاوازی پێگە و بەرژەوەندی‬ ‫س���ەركردەكانی ن���او حی���زب دروس���ت بوون‪،‬‬ ‫ئەمەش دابەشبوونێكی ناوچەیی ئەندامانی یان‬ ‫كادیرانی بەدوای خۆیدا هێناوە‪ .‬بەداخەوە بۆتە‬ ‫نەریت لەن���او یەكێتی كە هەر س���ەركردەیەك‬ ‫پێگەی دەسەاڵت و دارایی الواز دەبێ‪ ،‬یەكسەر‬ ‫باس���ی چاكس���ازی دەكات‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا ئەو‬ ‫س���ەركردانە كاتێ���ك ئەوپ���ەڕی دەس���ەاڵتیان‬ ‫هەب���وو‪ ،‬نەمانبینی چاكس���ازییەك لەناو حیزب‬ ‫ئەنجام بدەن‪ ،‬نەمانبینی پەیڕەوی لەپرەنسیپی‬ ‫رێكخراوەیی بك���ەن‪ ،‬نەمانبین���ی دادپەروەرانە‬ ‫مامەڵ���ە لەگ���ەڵ كادی���ران و ئەندام���ان بك���ەن‪،‬‬ ‫نەمانبینی لەكۆنگرەكان خیانەت لەیەكتر نەكەن‬ ‫و هەل���ی یەكس���ان ب���ۆ هەمووان بڕەخس���ێنن‪،‬‬ ‫نەمانبین���ی ه���ەوڵ بدەن س���یمای س���ەربازی‬ ‫بەناس���نامەی یەكێتیی���ەوە نەهێڵ���ن‪ ،‬نەمانبینی‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ ئەو بەها یان بنەمایانەی یەكێتی‬ ‫پێ دروس���ت بوو‪ ،‬یان بانگەش���ەی بۆ دەكرد‪،‬‬


‫سياسەت‬

‫ئ ەوەی ب ەر ل ە چاكسازی‬ ‫بۆ ی ەكێتی گرنگ ە‪،‬‬ ‫پرسی بوونی ناوەندێكی‬ ‫ی ەكگرتووی ب ڕیاردان ە‪،‬‬ ‫چونك ە ل ەئێستادا‬ ‫ه ەڵوێست ەكانی ب ەروونی‬ ‫نابیرنێن‬ ‫كەواب���ێ من چ���ۆن ئێس���تا باوەڕ ب���ەوە بكەم‬ ‫هەمان ئەو سەركردانە چاكسازی دەكەن‪.‬‬ ‫بەڕێزتان پێش���تر وتبووتان پڕۆژەی‬ ‫چاكس���ازییەكان هی���چ نی���ن جگەل���ە درێژەدان‬ ‫بەكێشەكان‪ ،‬ئایا ئیرادەیەك بۆ چاكسازی لەو‬ ‫حیزبەدا نییە؟‬ ‫دان���ا س���ەعید س���ۆفی‪ :‬بێگومان خواس���تی‬ ‫چاكس���ازی لەناو یەكێتی هەیە‪ ،‬بەاڵم لەس���ەر‬ ‫ئاستی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسییەكەی‬ ‫ن���ا‪ ،‬بەڵك���و لەن���او بەش���ێك لەكادیرەكان���ی و‬ ‫گەنج���ەكان‪ ،‬بەاڵم ئەوانیش ئەو دەس���ەاڵتەیان‬ ‫نیی���ە لەئێس���تادا ئاڕاس���تە و ئاین���دەی یەكێتی‬ ‫دی���اری بك���ەن‪ .‬دەڵێ���م بەش���ێك لەكادی���ران‪،‬‬ ‫مەبەستم ئەو كادیرانە نییە كە وەك راگەیاندنی‬ ‫س���ەركردەكان و لەبەرژەوەن���دی باڵێك قس���ە‬ ‫دەكەن‪ ،‬چونكە هێندەی سەركردەكانی یەكێتی‬ ‫بەرپرس���ن لەشەكەتبوونی جەس���تەی یەكێتی‪،‬‬ ‫ئەو كادیرە دەربارانەش بەرپرسن لەداهێزرانی‬ ‫ئەو جەستەیە‪.‬‬ ‫لەبیریشمان نەچێ‪ ،‬ئەوەی بۆ یەكێتی ئێستا‬ ‫گرنگە‪ ،‬پرس���ی چاكس���ازی نییە‪ ،‬بەڵكو پرسی‬ ‫مان���ەوەی حیزب و پرس���ی بوون���ی ناوندێكی‬ ‫یەكگرت���ووی بڕیاردان���ە‪ ،‬چونك���ە ئێس���تا نەك‬ ‫ناوەندێك���ی ش���ەرعی بڕیاردان لەن���او یەكێتی‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو هەڵوێس���تی یەكێتی لەسەر ئاستی‬ ‫هەرێ���م و لەپەیوەندی لەگەڵ بەغدادا بەروونی‬ ‫نابین���رێ‪ ،‬هۆیەكەش���ی نەبوون���ی ناوەن���دی‬ ‫شەرعی بڕیاردانە‪.‬‬ ‫كێش���ەی س���ەرەكی باڵەكان���ی ن���او‬ ‫یەكێت���ی چیی���ە‪ ،‬ب���ۆ ناتوان���ن پێك���ەوە لەپێناو‬ ‫یەكێتیدا كاربكەن؟‬ ‫دانا سەعید سۆفی‪ :‬كێشەكە پێگەی دەسەاڵت‬ ‫و دارایی���ە‪ ،‬متمان���ە لەن���او س���ەركردەكانی‬ ‫یەكێت���ی نەماوە‪ ،‬هەر س���ەركردەیە و دەیەوێ‬ ‫پێگ���ەی خ���ۆی بەهێ���ز ب���كات ب���ۆ پاراس���تنی‬ ‫بەرژەوەندییەكان���ی‪ ،‬بەواتایەكی تر ش���ەڕەكە‬ ‫لەسەر میراتەكەیە‪ .‬دەبێ ئەو راستیەش بزانین‪،‬‬

‫كە یەكێت���ی لەس���ەرەتادا وەك حیزبی بنەماڵە‬ ‫دروست نەبووە‪ ،‬بۆیە ئاسانتر دەتوانرێ شەڕ‬ ‫لەسەر س���ەرۆكایەتی حیزب بكرێ‪ .‬بەداخەوە‬ ‫ئێستا خەریكە كێشەكانی ناو یەكێتی كەمتازۆر‬ ‫مۆركی بنەماڵەیی وەردەگرێ‪ ،‬كۆمەڵێك بنەماڵە‬ ‫یان دەس���تە لەناو یەكێتی دروس���ت بوون‪ ،‬كە‬ ‫شەڕی جێنشینایەتی دەكەن‪.‬‬ ‫زۆر باس لەبەرهەم س���اڵح دەكرێت‪،‬‬ ‫ئای���ا ئ���ەو لەناو یەكێتی���دا دەبێتە نەوش���یروان‬ ‫مستەفایەكی دیكە؟‬ ‫دان���ا س���ەعید س���ۆفی‪ :‬دی���ارە پێگ���ەی‬ ‫جەماوەری���ی و مێژووی���ی ئ���ەو دوو بەڕێ���زە‬ ‫لەن���او یەكێت���ی ب���ەروارد ناك���رێ‪ .‬بەڕێ���ز‬ ‫نەوش���ێروان مستەفا سەرپەرشتی بەهێزترین‬ ‫رێكخ���راوی ن���او یەكێتی كردووە‪ ،‬مەبەس���تم‬ ‫كۆمەڵ���ەی رەنجدەران���ی كوردس���تانە‪ ،‬ئەم���ە‬ ‫بێجگەلەوەی زۆر لەس���ەركردەكانی ئێس���تای‬ ‫یەكێتی لەس���ەر دەس���تی ئەو یان لەنزیك ئەو‬ ‫پێگەیش���توون‪ .‬دیارە بەڕێز بەرهەم ساڵحیش‬ ‫پێگەی خۆی لەن���او یەكێتی هەیە‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫دوای بوون���ی بەس���ەرۆكی حكوم���ەت پێگەی‬ ‫دەس���ەاڵت و دارایی خۆی فراوان كرد‪ .‬دیارە‬ ‫توانای دارایی بەڕێز بەرهەم س���اڵح لەتوانای‬ ‫دارای���ی بەڕێ���ز نەوش���یروان مس���تەفا زۆر‬ ‫زیاترە لەوكاتەی كە لەیەكێتی جیابۆوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پش���تیوانی جەماوەری���ی و كادیران���ی یەكێتی‬ ‫بەدڵنیای���ەوە بۆ بەڕێز نەوش���یروان مس���تەفا‬ ‫هەمیشە زیاتربووە‪ .‬دیارە ئەم بەراوردكردنە‬ ‫هەموو مەس���ەلەكە نییە‪ ،‬چونكە زۆر فاكتەری‬ ‫دیكە ه���ەن‪ ،‬ك���ە كاریگەریان لەس���ەر رێژەی‬ ‫پش���تیوانییەكان دەب���ێ‪ ،‬ب���ۆ نموون���ە‪ ،‬بەرێ���ز‬ ‫نەوشیروان مس���تەفا لەسەر رەوتی ناڕەزایی‬ ‫ن���او یەكێتی و ناڕەزایی خەڵك بەش���ێوەیەكی‬ ‫گش���تی خ���ۆی بنی���ات نا‪ ،‬ب���ەاڵم پرس���یارەكە‬ ‫ئەوەی���ە‪ ،‬بەڕێ���ز بەره���ەم س���اڵح چ رەوتێ���ك‬ ‫دەكات بەپش���تیوانی خۆی؟ چۆن ش���ەرعیەت‬ ‫دەدات بەه���ەر هەوڵێك���ی جیابوون���ەوە؟ ئای���ا‬ ‫مۆتیڤی ه���ەر جیابوونەوەیەكی چاوەڕوانكراو‬ ‫بۆ هەمووان ئاش���كرا نییە‪ ،‬پێگەی دەس���ەاڵت‬ ‫و دارای���ی؟ دی���ارە دەتوان���رێ زۆر بیان���وو‬ ‫بدۆزرێت���ەوە و بیانووەكانی���ش رەوایەت���ی‬ ‫بەكرداری جیابوون���ەوە بدەن‪ ،‬بەاڵم قەناعەت‬ ‫پێهێنان���ی هاواڵتی���ان و كادران ل���ەو دۆخەی‬ ‫ئێس���تا زۆر ئاس���ان ناب���ێ‪ ،‬دەتوانی���ن بڵێی���ن‬ ‫ئ���ەوەی ب���ۆ بەڕێز نەوش���یروان مس���تەفا لوا‪،‬‬ ‫لەوانەی���ە ب���ۆ بەڕێز بەره���ەم س���اڵح نەلوێ‪.‬‬ ‫بەاڵم ه���ەر جیابوونەوەیك لەس���ەر دەس���تی‬ ‫بەڕێ���ز بەرهەم س���اڵح رووب���دات‪ ،‬كاریگەری‬ ‫جەرگبڕ و چارەنووسس���ازی لەسەر ئایندەی‬

‫یەكێت���ی دەبێ‪ .‬نابێ ئ���ەوەش لەیاد بكەین‪ ،‬كە‬ ‫جەمس���ەرگیرییەكەی ن���او یەكێتی ئێس���تا بەو‬ ‫ش���ێوەیە نییە‪ ،‬كە بەڕێز بەرهەم ساڵح بەتەنیا‬ ‫ب���ێ‪ ،‬بەڵك���و بەپێ���ی دوایی���ن داواكاری‪ ،‬بەڕێز‬ ‫كۆس���رەت رەس���وڵ و چەند س���ەركردەیەكی‬ ‫تریش لەیەك بەرەدان‪ ،‬ئەگەر بتوانرێ بەبەرە‬ ‫ناوبنرێن‪.‬‬ ‫ئەگەر یەكێتی بەم كێش���انەوە بچێتە‬ ‫كۆنگرەوە‪ ،‬چی روودەدات؟‬ ‫دان���ا س���ەعید س���ۆفی‪ :‬بێگوم���ان یەكێت���ی‬ ‫ناتوانێ كۆنگرەیەكی س���ەركەوتوو ببەس���تێ‪،‬‬ ‫ب���ێ بوونی زەمینەیەكی لێكگەیش���تن لەنێوانی‬ ‫باڵەكان���ی‪ .‬بەس���تنی كۆنگرەیەك بەو كێش���ەو‬ ‫ملمالنێیەی ئێس���تا هەیە‪ ،‬بۆ تەسفیەی حیساب‬ ‫دەبێ لەگ���ەڵ یەكتر‪ .‬بێگومان ئ���ەوكات باڵێك‬ ‫دەس���ت بەسەر كۆنگرەدا دەگرێ و ئاڕاستەی‬ ‫كۆنگرە بەخواس���تی خۆی كۆنت���ڕۆڵ دەكات‪،‬‬ ‫لەبارێك���ی وادا بێگوم���ان ناڕەزایی و ئەگەری‬ ‫جیابوونەوەی چەند سەركردەیەك یان باڵێك‬ ‫لەئارادایە‪ .‬بەاڵم ئەگەر كۆنگرەیەك بەتەوافوقی‬

‫جگ ەل ە ه ەڕەش ەی‬ ‫داعش‪ ،‬ك ە دوژمنی‬ ‫ه ەردووالی ە‪ ،‬هیچ شتێكی‬ ‫تر ه ەرێم و ب ەغدا‬ ‫ب ەی ەك ەوە ناب ەستێت ەوە‬ ‫نێوان باڵەكان بێ‪ ،‬ئەوا پێش���وەختە رێككەوتن‬ ‫دەب���ێ لەس���ەر دابەش���كردنی پۆس���تەكان‪،‬‬ ‫ئ���ەم س���یناریۆیەش ناڕەزایی ئ���ەو كادرانەی‬ ‫لێدەكەوێت���ەوە‪ ،‬ك���ە خۆی���ان بەالیەنگری هیچ‬ ‫باڵێ���ك نازان���ن و ئی���دی بوارێكی���ان نابێت بۆ‬ ‫چوون���ە ن���او س���ەركردایەتی‪ ،‬ك���ە لەوانەی���ە‬ ‫ناڕازای���ی و جیابوونەوەی لێبكەوێتەوە‪ .‬دیارە‬ ‫لەهەردوو س���یناریۆكەدا دەرئەنجامی كۆنگرە‬ ‫بەقازانج���ی یەكێت���ی و ن���ەوەی نوێ���ی ناب���ێ‪.‬‬ ‫س���یناریۆ یان چارەس���ەری نموونەیی‪ ،‬كە من‬ ‫ب���ەدووری دەزان���م‪ ،‬ئەوەی���ە ك���ە كۆنگرەیەك‬ ‫ببەس���ترێ تیایدا هەلی یەكس���ان بۆ هەمووان‬ ‫هەبێ‪ ،‬یاری بەفیلتەرەكانی ئەندامێتی كۆنگرە‬ ‫و دەنگدان نەك���رێ‪ ،‬هەروەها كۆنگرەیەك بێ‬ ‫ك���ە رێگا بۆ نەوەی نوێی یەكێتی خۆش بكات‪،‬‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوەی ئایندەی یەكێتی بگرنە دەس���ت و‬ ‫دیاری بكەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪15 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫‪ ‬سەردانی وەزیری دەرەوەی ئێران و شاندی یاوەری بۆ الی تاڵەبانی‪ ،‬دوای گەڕانەوەی بۆ كوردستان‬

‫تاڵ ەبانی دەگ ەڕێت ەوە؟‬

‫لە چەند مانگی داهاتوودا گەڕانەوەی مام جەالل‬ ‫بۆ سیاسەت یەكال دەبێتەوە‬ ‫ڕاوێژ كامەران‬

‫پ����اش ئ����ەوەی ب����ۆ یەكەمج����ار ل����ە ‪17‬ی‬ ‫كانون����ی دووەم����ی ‪ 2012‬ج����ەالل تاڵەبان����ی‬ ‫س����ەرۆك كۆم����اری ئەوكات����ەی عێ����راق و‬ ‫سكرتێری گش����تی یەكێتی‪ ،‬لەش����اری بەغدا‬ ‫توش����ی جەڵتەی مێش����ك ه����ات و بەهۆیەوە‬

‫‪ 16‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫ی هەستەوەرەكانی‌ لەدەستد‌ا‬ ‫توانای‌ زۆربە ‌‬ ‫و كەوتە بێ‌ هۆشیەوە‪ ،‬دوای‌ چەند رۆژێك‬ ‫ی حكومەتی‌ هەرێم لە‬ ‫ی نوێنەرایەت���� ‌‬ ‫لەرێ����گا ‌‬ ‫ی ئ����ەو واڵتەوە‬ ‫ئەڵمانی����ا‌و تیمێك����ی‌ پزیش����ك ‌‬ ‫ی ش����اریتە و ب����ۆ‬ ‫گەیەنرای����ە نەخۆش����خانە ‌‬ ‫ماوەی زیاتر لەس����اڵێك و حەوت مانگ لەو‬ ‫نەخۆش����خانەیەدا مای����ەوە‪ ،‬دواجاری����ش ل����ە‬

‫‪ 19‬تەم����وزی ‪ 2014‬بەفرۆكەیەك����ی تایبەت‬ ‫لەئەڵمانیەوە گەیەندرایەوە سلێمانی و برایە‬ ‫بارەگا تایبەتەكەی خۆی لە قەاڵچواالن‪.‬‬ ‫لەوكاتەوە سەردانكردنی وەفدەكان بۆ الی‬ ‫تاڵەبانی دەس����تیان پێكرد و بۆ هەمووشیان‬ ‫ئەو لەهۆڵێكی گەورەدا پێشوازی لێدەكردن‬ ‫و هەم����وو كاتی����ش ه����ەر لەی����ەك جێ����گادا‬


‫سياسەت‬

‫دادەنیش����ت‪ ،‬ب����ەاڵم لەهەفت����ەی راب����ردوودا‬ ‫تاڵەبانی بۆ یەكەمجار لەنوسینگەی تایبەتی‬ ‫خ����ۆی و لەنێو كتێبە زۆرەكانیدا پێش����وازی‬ ‫لەچەن����د میوانێك����ی خ����ۆی ك����رد‪ ،‬ئ����ەوەش‬ ‫هێمای����ەك بوو بۆ گەڕانەوەی راس����تەقینەی‬ ‫تاڵەبانی و دەستكردنەوەی بەكاری سیاسی‪،‬‬ ‫هەرچەندە بەش����ێك لەچاودێرانی سیاس����ی‬ ‫تائێستاش ئەو ئەگەرە بەدوور دەزانن‪.‬‬ ‫لەس����ەرەتای گەڕانەوەی قوب����اد تاڵەبانی‬ ‫كوڕی ج����ەالل تاڵەبان����ی ئ����ەوەی راگەیاند‪،‬‬ ‫ك����ە باوك����ی بەهی����چ جۆرێ����ك لەسیاس����ەت‬ ‫دوورناكەوێتەوە و پاش تەواو باشتربوونی‬ ‫هەمیش����ە‬ ‫وەك‬ ‫تەندروس����تیەكەی‪،‬‬ ‫دەستەكاتەوە بەكاری سیاسی‪.‬‬ ‫ج����ەالل تاڵەبانی لەتەمەنی ‪ 13‬س����اڵیەوە‬ ‫دەستی كردووە بەكاری سیاسی و تەمەنی‬ ‫‪ 24‬س����اڵ بووە‪ ،‬كە بۆت����ە ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاس����ی پارتی دیموكراتی كوردستان و تا‬ ‫بەر لەنەخۆشیەكەش����ی گەورە سەركردە و‬ ‫سیاسەتمەدارێكی دیاری عێراق و جیهانیش‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫تائێستاش كەسە نزیكەكانی تاڵەبانی زۆر‬ ‫گەش����بینن بەجارێكی دیك����ە گەڕانەوەی بۆ‬ ‫نێو سیاسەت و چارەس����ەركردنی بەشێكی‬

‫زۆر لەو قەیرانە سیاس����یانەی لەناو یەكێتی‬ ‫و لەعێراقیش����دا س����ەریان هەڵداوە‪“ .‬لەتیف‬ ‫رەش����ید” هاوس����ەری “ش����اناز ئیبراهی����م‬ ‫ئەحمەد” و كەس����ی نزیكی ماڵی مام جەالل‪،‬‬ ‫لەب����ارەی دۆخی ئێس����تای تاڵەبانیەوە تەنها‬ ‫ئەوەن����دەی بە س����ڤیل گوت كە “ئەو ئێس����تا‬ ‫تەندروس����تی زۆر باش����ە و رۆژ بەرۆژیش‬ ‫بەرەو باش����تر دەچێت‪ ،‬هەربۆیە لەنوسینگە‬ ‫تایبەتیەك����ەی خۆی پێش����وازی لەمیوانەكان‬ ‫دەكات”‪.‬‬ ‫بەوت���ەی “فەری���د ئەسەس���ەرد” ئەندامی‬ ‫س���ەركردایەتی یەكێتی���ش لەچەن���د مانگ���ی‬ ‫داهات���وودا ئەو پرس���ە یەكالدەبێت���ەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئای���ا تاڵەبان���ی دەتوانێ���ت بگەڕێت���ەوە ب���ۆ‬ ‫نێ���و سیاس���ەت یاخو نا‪ .‬ئەو گوتی “ئێس���تا‬ ‫دوو تیمی پزیش���كی بیان���ی الی مام جەالل‬ ‫كاردەك���ەن و پێش���یانوایە دەرف���ەت هەی���ە‬ ‫بۆ چاكبونەوەی تەواوەتی تەندروس���تی و‬ ‫دڵنیاشن تەندروستی بەرەو باشتر دەچێت‪،‬‬ ‫بەاڵم گەڕانەوەی تاڵەبانی بۆ نێو سیاسەت‬ ‫بەشێوازێكی كارا دەگەڕێتەوە سەر ئەوەی‬ ‫ئای���ا تیمە پزیش���كیەكانی رێگ���ەی پێدەدەن‬ ‫یاخ���ود نا‪ ،‬گ���ەر ئەوان رێگەی���ان پێدا‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەدڵنیایەوە بەش���داری سیاسەت دەكاتەوە‪،‬‬ ‫گ���ەر رێگەش���یان پێن���ەدا‪ ،‬ئ���ەوا بابەتەك���ە‬ ‫هەروەك ئێستا دەمێنێتەوە‪ ،‬پێشموایە چەند‬ ‫مانگێكی دیكە ئەم پرسە یەكالدەبێتەوە”‪.‬‬ ‫لەدۆخێكدا گەر تاڵەبانی بشگەڕێتەوە نێو‬ ‫كایەی سیاسی‪ ،‬دەكەوێت بەسەر كۆمەڵێك‬ ‫قەیران���ی گ���ەورە لەنێوخ���ۆی یەكێت���ی و‬ ‫لەعێراقدیش���دا بەقەیرانی داع���ش و دارایی‬ ‫و كێش���ەكانی نێوان هەولێر و بەغدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەوتەی فەرید ئەسەس���ەرد گەر مام جەالل‬ ‫بەت���ەواوی توانای خۆی���ەوە بگەڕێتەوە نێو‬ ‫سیاس���ەت‪ ،‬دەتوانێ���ت بەش���ێكی زۆر ل���ەو‬ ‫كێش���انە چارەسەر بكات‪ .‬ئەو گوتی”راستە‬ ‫دۆخەك���ە ئێس���تا زۆر ئاڵ���ۆز ب���ووە و‬ ‫ئەوكاتەی مام جەالل لەبەغدا بوو بارودۆخ‬ ‫ب���ەم ج���ۆرەی ئێس���تا نەبوو‪ ،‬ب���ەاڵم ئەگەر‬ ‫وەك ج���اران بێت���ەوە ناو كایەی سیاس���ی‪،‬‬ ‫بەه���ۆی بوون���ی ئ���ەو كاریگەری���ە زۆرەی‬ ‫لەس���ەر بەش���ێكی زۆری س���ایەتمەداران‬ ‫هەیەت���ی‪ ،‬دەتوانێ���ت تارادەی���ەك رۆڵ���ی‬ ‫چارەس���ەر ببینێ���ت‪ ،‬كێش���ەكانی نێوخ���ۆی‬ ‫یەكێتیش هۆكاری س���ەرەكی بەهۆی غیابی‬ ‫جەنابیانەوەیە‪ ،‬بەگەڕانەوەی ئەو‪ ،‬بەشێكی‬ ‫زۆری چارەس���ەر دەبێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم دووبارە‬ ‫ئەوە دەكەوێتەوە س���ەر توانای مام جەالل‬ ‫بۆ گەڕانەوەی لەكاری سیاسیدا”‪.‬‬

‫بەپێی س���ەرچاوەكانی هەواڵیش‪ ،‬تائێستا‬ ‫توان���ای تاڵەبان���ی ب���ۆ قس���ەكردن لەس���ەر‬ ‫پرسە سیاس���یەكان س���نوردارە و تانانەت‬ ‫رۆژانە رۆژنامەیەكی تایبەتی (كوردستانی‬ ‫ن���وێ)ی ب���ۆ چاپدەكرێت‪ ،‬كە جی���اوازە لەو‬ ‫رۆژنام���ە گش���تیەی دەخرێت���ە ب���ازاڕەوە‪،‬‬ ‫ئەم���ەش بەمەبەس���تی رێگ���ری لەتێكچونی‬ ‫ب���اری تەندروس���تی ئ���ەو ب���ۆ بیس���تنی‬ ‫هەواڵە ناخ���ۆش و خەمناكە سیاس���یەكان‪.‬‬ ‫لەوتارێكیش���یدا حوس���نی مەحلی نوسەر و‬ ‫رۆژنامەنوسی عەرەبی‪ ،‬پاش ئەوەی وەك‬ ‫هاوڕێیەك���ی دێرین تاڵەبانی بینیوە هەندێك‬ ‫نهێن���ی لەبارەیەوە ئاش���كرا ك���ردووە‪ ،‬ئەو‬ ‫نوسیویەتی”دوو تیمی پزیشكی كە یەكێكیان‬ ‫ئەڵمانی���ە و یەكێكی���ان ئێرانیی���ە‪ ،‬چاودێری‬ ‫دۆخی تەندروس���تی تاڵەبان���ی دەكەن‪ ،‬ئەو‬ ‫تائێس���تاش ناتوانێت بەتەواوەتی قسە بكات‬ ‫و رس���تەی درێ���ژ بڵێت‪ ،‬ئەگەریش���ی هەیە‬ ‫بتوانێ���ت ئەو دۆخ���ە تێپەڕێنێ���ت‪ ،‬ئەو زۆر‬ ‫بەوردی���ش گوێ���ی لەم���ن دەگ���رت‪ ،‬كاتێك‬ ‫باسی بارودۆخی سوریا و عێراق و داعشم‬ ‫بۆدەكرد و بە ئاماژەكانی دەموچاویش���یدا‬ ‫دی���ار بوو‪ ،‬كە ب���ەو بارودۆخ���ە بێتاقەتە و‬ ‫لەرێگ���ەی هاوكارەكەش���یەوە ویس���تویەتی‬ ‫زانی���اری زیاتر بزانێت لەب���ارەی پەیوەندی‬ ‫توركیا و داعش و پەیوەندیەكانی پەكەكە و‬ ‫حكومەتی توركیا”‪.‬‬ ‫بەپێی نوس����ینەكانی ئەم رۆژنامەنوس����ە‬ ‫عەرەبیەش بێت‪ ،‬مام جەالل ئاگاداری دۆخە‬ ‫سیاسیەكانە و لێشیان تێدەگات‪ .‬بەاڵم كەمال‬ ‫رەئ����وف چاودێری سیاس����ی جارێكی دیكە‬ ‫گەڕان����ەوەی ئەو بۆ نێو سیاس����ەت بەدوور‬ ‫دەزانێت‪ .‬ئەو گوتی “بەداخەوە دەڵێم‪ ،‬كە ئەو‬ ‫نەخۆشیەی مام جەالل وەك من لەپسپۆڕانی‬ ‫تەندروس����تیەوە زانیوم����ە‪ ،‬بۆ چارەس����ەری‬ ‫تەواوەتی پێویس����تی بەپرۆس����ەیەكی دوور‬ ‫و درێژ هەی����ە‪ ،‬تەمەنی ئەویش هاوكار نییە‬ ‫بۆ ئ����ەوە‪ ،‬هەرچەندە ئێس����تا خۆش����بەختانە‬ ‫مەترس����ی گیانلەدەس����تدانی تێپەڕان����دووە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم گەڕان����ەوەی بۆ نێو كایەی سیاس����ی‬ ‫ئەگەرێكی دوورە”‪.‬‬ ‫كەمال رەئوف بەدووریشی دەزانێت ئەو‬ ‫قس����ە و بۆچونە سیاس����یانەی لەدوو ساڵی‬ ‫راب����ردوودا باڵوكراونەت����ەوە ه����ی تاڵەبانی‬ ‫بن‪ .‬ئ����ەو گوتی “بەش����ێكی زۆر لەئەندامانی‬ ‫مەكتەب����ی سیاس����ی یەكێتی‪ ،‬ك����ە تاڵەبانیان‬ ‫دی����وە‪ ،‬ئەوەیان وتووە‪ ،‬ك����ە دۆخی تاڵەبانی‬ ‫بەجۆرێك نەبووە بتوانێت بۆچونی سیاسی‬ ‫دەربببڕێت”‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪17 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫“تاڵ ەبانیی ەكی تر‬ ‫ل ە پۆستی س ەرۆكای ەتی كۆماردا دروست‬

‫فوئاد مەعسوم‪..‬‬ ‫سەرۆكە‬ ‫بێدەنگەكەی عێراق‬ ‫پێشەوا محەمەد‬

‫سەرنجڕاكێش���ی‬ ‫لێدوانێك���ی‬ ‫فوئاد مەعس���وم‪ ،‬س���ەرۆك كۆماری‬ ‫عێ���راق‪ ،‬دوای نەخۆش���كەوتنی‬ ‫تاڵەبان���ی ئەوەبوو‪ ،‬كە هیچ كەس���ێك‬ ‫ن���ە لەكوردس���تان‪ ،‬ن���ە لەن���او یەكێتی‬ ‫و ن���ە لەعێراقیش���دا جێگ���ەی تاڵەبانی‬ ‫ناگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم دوای زیاتر لەس���اڵێك‬ ‫لەنەخۆشكەوتنی تاڵەبانی‪ ،‬دكتۆر فوئاد‬ ‫مەعس���وم‪ ،‬خ���ۆی ب���ەرەو ش���وێنەكەی‬ ‫تاڵەبان���ی لەعێراق هەنگاوی نا و لەس���ەر‬ ‫ئ���ەو كورس���ییە دانیش���ت‪ ،‬ك���ە تاڵەبان���ی‬ ‫هەشت ساڵ لێیەوە سەرۆكایەتی عێراقی‬ ‫كرد‪ .‬بە بڕوای چاودێران‪ ،‬قسەكەی فوئاد‬ ‫مەعس���وم راس���ت دەرچوو‪ ،‬هیچ كەسێك‬ ‫بەخودی خۆش���ییەوە نەیتوانی جێگەكەی‬ ‫تاڵەبان���ی‪ ،‬وەك س���ەرۆكایەتی كۆم���ار‬ ‫پڕبكاتەوە‪.‬‬

‫‪ 18‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫تاڵەبان���ی‪ ،‬كە لەس���اڵی ‪ 2005‬تا ‪2014‬‬ ‫س���ەرۆك كۆم���اری عێراق بوو‪ ،‬پۆس���تی‬ ‫تەشریفاتی سەرۆكایەتی عێراقی شكست‬ ‫پێهێنابوو‪ .‬ئەو‪ ،‬بەتایبەت لەقەیراناویترین‬ ‫بارودۆخ���ە سیاس���ییەكانی عێراقدا‪ ،‬وەك‬ ‫بەهێزتری���ن دەس���ەاڵت دەردەك���ەوت‪،‬‬ ‫تەنانەت زیاتر لەخودی سەرۆك وەزیرانی‬ ‫عێراقی���ش‪ .‬ب���ەاڵم ئێس���تا بارودۆخەك���ە‬ ‫گ���ۆڕاوە‪ .‬فوئ���اد مەعس���وم لەخراپتری���ن‬ ‫بارودۆخەكان���دا ك���ە ئەم���ڕۆ عێ���راق و‬ ‫كوردستانی پێدا تێدەپەڕێت دەرناكەوێت و‬ ‫هەمووانیش دەڵێن “پۆستی سەرۆكایەتی‬ ‫كۆمار دەسەاڵتەكانی سنووردارن”‪.‬‬ ‫“ش���ێركۆ مەنگ���وڕی” پەرلەمانت���اری‬ ‫یەكێت���ی لەپەرلەمان���ی عێ���راق‪ ،‬دوپات���ی‬ ‫ك���ردەوە‪ ،‬ك���ە تاڵەبانییەكی تر لەپۆس���تی‬ ‫س���ەرۆكایەتی كۆماردا ئەستەمە دروست‬ ‫ببێت���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم ئ���ەو پێش���یوایە فوئ���اد‬ ‫مەعس���وم كەس���ایەتییەكی كاریگ���ەر و‬


‫سياسەت‬

‫گرنگی لەو پۆستەدا هەیە‪ .‬مەنگوڕی گوتی‬ ‫“بەڕێ���ز فوئاد مەعس���وم كەس���ایەتییەكی‬ ‫پتەوی لەناو س���ەرجەم پێكهاتەكاندا هەیە‬ ‫و جێگەكەی وەك سەرۆكی كۆمار دیارە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم بێگوم���ان س���ەرۆك تاڵەبانییەك���ی‬ ‫ت���ر ئەگ���ەری دروس���تبوونەوەی نیی���ە”‪.‬‬ ‫روونیش���ی كردەوە س���ەرۆكایەتی كۆمار‬ ‫ئەرك���ی پێكەوەگونجاندن���ی الیەنەكان���ە‬ ‫و بڕواش���ی وای���ە فوئ���اد مەعس���وم لەو‬ ‫روانگەی���ەوە هەم جێدەس���تی دیارە‪ ،‬هەم‬ ‫كەسایەتییەكی چاالكە‪.‬‬ ‫فوئاد مەعسوم‪ ،‬بە بەدەستهێنانی (‪)211‬‬ ‫دەنگ هەڵبژاردنی س���ەرۆكایەتی كۆماری‬ ‫عێراقی لەپەرلەمانی عێراق بەدەستهێنا‪.‬‬ ‫سەرۆك كۆماری عێراق ناوی “محەمەد‬ ‫فوئاد مەعس���وم”ە و ناسراوە بە (د‪.‬فوئاد‬ ‫مەعسوم)‪ .‬لە ساڵی ‪ 1938‬لەشاری كۆیەی‬ ‫سەر بەپارێزگای هەولێر لەدایكبووە‪ ،‬لەو‬ ‫ش���ارە لەدایك بووە‪ ،‬كە ج���ەالل تاڵەبانی‬ ‫تیایدا لەدایك بووە و هەردوكیان هاوڕێی‬ ‫منداڵی‌و گەنجین و هاوكات هاوڕێی شا ‌خ‬ ‫و شاریش���ن‪ ،‬بەم دواییەش هەردووكیان‬ ‫لەس���ەر كورسی س���ەرۆكایەتی كۆماری‬ ‫عێراق دانیشتن‪ .‬فوئاد مەعسوم خوێندنی‬ ‫زانستە ئیسالمییەكانی لەزانكۆی ئەزهەر‬ ‫لەمیسر لەساڵی ‪ 1958‬تەواوكردووە‪ .‬هەر‬ ‫لەهەمان زانك���ۆ بڕوانامەی بەكالۆریۆس‬ ‫و ماس���تەری لەزانس���تە ئیس�ل�امییەكاندا‬ ‫بەدەس���تهێناوە‪ ،‬دواتری���ش بڕوانام���ەی‬ ‫دكت���ۆرای لەزانك���ۆی ئەزه���ەر لەب���واری‬ ‫فەلسەفەدا وەردەگرێت‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاس���یش قس���ە و باسیان‬ ‫س���ەبارەت ب���ەرۆڵ و كاریگ���ەری فوئ���اد‬ ‫مەعس���وم هەی���ە‪ ،‬بەش���ێك پێیانوای���ە‬ ‫فوئ���اد مەعس���وم كەس���ایەتییەكە پێگەی‬ ‫سیاس���ییەكەی بەهێ���ز نیی���ە و الی الیەنە‬ ‫جیاوازەكانیش بەگش���تی قبوڵك���راو نییە‪،‬‬ ‫بەش���ێكی تری���ش بەپێچەوان���ەوە دەڵێ���ن‪،‬‬ ‫ل���ەرووی دیپلۆماس���ییەوە عێراق���ی چەند‬ ‫هەنگاوێك بردۆتە پێشەوە‪.‬‬ ‫“شۆڕش حەسەن” مامۆستای زانكۆ و‬ ‫چاودێری سیاسیی‪ ،‬رایوایە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫پۆس���تی س���ەرۆكایەتی كۆمار پۆستێكی‬ ‫تەش���ریفاتییە‪ ،‬دەبێ���ت ئ���ەو كەس���ەی‬ ‫پۆس���تەكە وەردەگرێت هێندە بەهێز بێت‪،‬‬ ‫ك���ە كاریگەری���ی خۆی بس���ەلمێنێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەڵێ���ت “ئ���ەو كەس���ایەتییە لەتاڵەبانی���دا‬ ‫هەبوو‪ ،‬ب���ەاڵم لەفوئاد مەعس���ومدا نییە‪”.‬‬ ‫گوتیشی “كەسایەتی فوئاد مەعسوم الی‬

‫هەم���وو الیەنەكان وەك ی���ەك قبوڵ نییە‪،‬‬ ‫تاڵەبانی ئەوەی بۆی بەهێز بوو ئەوەبوو‪،‬‬ ‫نەتدەزانی الیەنە عێراقییەكان زیاتر گوێی‬ ‫لێدەگرن یان الیەنە كوردییەكان‪ ،‬ئەمەش‬ ‫خاڵ���ی بەهێزی هەر كەس���ێكە‪ ،‬ك���ە ببێتە‬ ‫س���ەرۆكی كۆم���ار و بیەوێ���ت كاریگەری‬ ‫لەس���ەر الی���ەن و بڕی���ار و رووداوەكانی‬ ‫عێراق هەبێت”‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوە “ئەنوەر حس���ێن” كادری‬ ‫پێش���كەوتووی یەكێت���ی‪ ،‬جەخت���ی ل���ەوە‬ ‫كردەوە‪ ،‬كە هێش���تا زووە هەڵس���ەنگاندن‬ ‫ب���ۆ س���ەرۆك كۆم���ار بكرێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫نەشیش���اردەوە‪ ،‬ك���ە فوئاد مەعس���وم لە‬ ‫رووی دیبلۆماس���ییەوە عێراق���ی چەن���د‬ ‫هەنگاوێ���ك بردۆتە پێش���ەوە‪ .‬ئ���ەو گوتی‬ ‫“لەس���ەردەمی فوئ���اد مەعس���ومدا عێراق‬ ‫ب���ەرەو قەیران���ی دارای���ی و سیاس���یی و‬ ‫پیالنگێڕی قووڵ بووەوە‪ ،‬ش���ەڕی داعش‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم لەرووی دیپلۆسییەوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫لەسەر دەستی فوئاد مەعسوم پەیوەندی‬ ‫عێراق لەگەڵ سعودیە و میسر و واڵتانی‬ ‫كەنداو زۆر باش بووە و لەس���ەر ئاستی‬ ‫ناوچەییش لەگەڵ توركیا و ئێران بەهەمان‬ ‫ش���ێوە”‪ .‬ئام���اژەی بەوەش دا‪ ،‬س���ەرۆك‬ ‫كۆم���ار توانیویەت���ی الیەنە جی���اوازەكان‬ ‫كۆبكات���ەوە و بەئەركی خۆی هەس���تێت‪،‬‬ ‫لە نزیكخس���تنەوەی تەواوی پێكهاتەكانی‬ ‫عێراق‪ .‬باس���ی لەوەش ك���رد‪ ،‬كە هەرگیز‬ ‫نابێت هی���چ كەس���ێك بەتاڵەبانی بەراورد‬ ‫بكرێ���ت‪ ،‬چونكە ب���ە بڕوای ئ���ەو تاڵەبانی‬ ‫كەس���ایەتییەكی جیهانی و بااڵی هەبووە‪،‬‬ ‫كە مانا و دەاللەتی تایبەتی دا بەكورس���ی‬ ‫س���ەرۆكایەتی كۆمار نەك بەپێچەوانەوە‬ ‫و دەش���ڵێت “بێگومان فوئاد مەعسومیش‬ ‫خاوەن كەسایەتی خۆیەتی‪ ،‬بەاڵم ناتوانێت‬ ‫ئەوە بكات كە مام جەالل دەیكرد”‪.‬‬ ‫بنەماڵەی فوئاد مەعسوم‪ ،‬بنەماڵەیەكی‬ ‫ئایین���ی ن���اوداری كۆی���ە ب���وون‌ و باوكی‬ ‫یەكێك بووە لەپیاوە ئاینییەكانی ئەوكاتە‪،‬‬ ‫كە لەسەر دەس���تی مەالی گەورەی كۆیە‬ ‫ئیجازەی مەالیەتی وەرگرتووە‪ .‬لەس���اڵی‬ ‫‪ 1967‬لەگ���ەڵ “روون���اك عەبدولواحی���د‬ ‫مستەفا” هاوس���ەرگیریی كردووە و پێنج‬ ‫كچ���ی هەیە و باوك���ی كوڕێكی���ش بووە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم كوڕەكەی لەتەمەن���ی هەرزەكاریدا‬ ‫گیان���ی لەدەس���تداوە‪ .‬یەك���ەم وێس���تگەی‬ ‫كاری سیاسیی‌و حیزبایەتی لەناو حیزبی‬ ‫شیوعی عێراقی بووە‪ .‬دواتر لەساڵی ‪1964‬‬ ‫كاری سیاس���یی گواس���تۆتەوە ناو پارتی‬

‫دیموكراتی كوردس���تان بەس���ەرۆكایەتی‬ ‫مس���تەفا بارزانی‪ .‬س���اڵی ‪ 1973‬نوێنەری‬ ‫شۆڕش���ی ئەیل���ول بووە لەقاهی���رە‪ .‬دوای‬ ‫ێ ساڵ مانەوە لەقاهیرە‪ ،‬وەك نوێنەری‬ ‫س‌‬ ‫شۆڕش���ی ئەیل���ول لەس���اڵی ‪ 1976‬لەگەڵ‬ ‫جەالل تاڵەبانی‌و نەوش���یروان مس���تەفاو‬ ‫ع���ادل م���وراد‌ و كەم���ال فوئ���اد چەن���د‬ ‫هاوڕێیەك���ی تری���ان لەپارت���ی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تان جیادەبن���ەوە و یەكێت���ی‬ ‫نیشتیمانی كوردستان دادەمەزرێنن‪.‬‬ ‫لەالیەك���ی تریش���ەوە‪ ،‬چاودێرێكی تری‬ ‫سیاس���یی‪ ،‬باس لەوە دەكات‪ ،‬كە سەرۆك‬ ‫كۆمار تەنها لەدەسەاڵتی دایە هەر ئەوەندە‬ ‫جوڵە بكات و تەنها دەس���ەاڵتەكانی خۆی‬ ‫بەكاربهێنێت‪.‬‬ ‫“رێب���وار كەری���م” مامۆس���تای زانكۆی‬ ‫س���لێمانی و چاودێری سیاسیی‪ ،‬تەئكیدی‬ ‫ل���ەوە ك���ردەوە‪ ،‬ئ���ەو عێراق���ەی ئەم���ڕۆ‬ ‫هەی���ە ت���ەواو لەراب���ردوو جی���اوازە‪ ،‬ك���ە‬ ‫گرفت���ی پێكەوەژیان���ی هەی���ە و خەریك���ە‬ ‫ب���ۆ الیەنێكی تائیف���ی یەكالی���ی دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەو گوت���ی “س���ەرۆك كۆم���ار تەنه���ا‬ ‫لەس���نووری دەس���ەاڵتەكانی خ���ۆی كار‬ ‫دەكات‪ ،‬كە س���نووردارن و بەپلەی یەكەم‬ ‫لێكنزیكخس���تنەوەی الیەن���ە جیاوازەكانی‬ ‫عێراق���ە‪ ،‬ل���ەوەش زیاتر فوئاد مەعس���وم‬ ‫ناتوانێت فراوانتر كار بكات”‪.‬‬ ‫لەگەڵ دامەزراندنی یەكێتی نیش���تیمانی‬ ‫كوردس���تان لەس���اڵی ‪ ،1976‬ئەندام���ی‬ ‫مەكتەب���ی سیاس���ی یەكێت���ی ب���ووە و‬ ‫تائێستاش هەر ئەندامی مەكتەبی سیاسی‬ ‫ئەو حیزبەیە‪ .‬ساڵی ‪ 1992‬فوئاد مەعسوم‬ ‫بووە سەرۆكی یەكەم كابینەی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردس���تان‪ .‬ساڵی ‪ 2003‬كاتێك‬ ‫حكومەت���ی بەغ���دا دەڕوخێ���ت‪ ،‬فوئ���اد‬ ‫مەعس���وم ی���اوەری تاڵەبان���ی دەكات ب���ۆ‬ ‫بەغدا‪ .‬س���اڵی ‪ 2005‬ئەندام���ی پەرلەمانی‬ ‫عێ���راق‌و س���ەرۆكی لیس���تی هاوپەیمانی‬ ‫كوردس���تانی ب���ووە‪ .‬س���اڵی ‪ 2014‬دەبێتە‬ ‫دووەم س���ەرۆك كۆماری عێراق لەدوای‬ ‫روخانی رژێمەكەی سەدام حوسێنەوە‪.‬‬ ‫فوئاد مەعس���وم‪ ،‬جگەلەوەی هەمیش���ە‬ ‫تاڵەبان���ی‬ ‫نزیك���ی‬ ‫كەس���ایەتییەكی‬ ‫ب���ووە‪ ،‬ه���اوكات تاڵەبانی���ش لەكتێبێك���ی‬ ‫یادەوەرییەكانی���دا س���ەبارەت بەفوئ���اد‬ ‫مەعس���وم دەنوس���ێت “فوئ���اد مەعس���وم‬ ‫كەس���ێكی زیرەك‌ و بە س���ەبر و وردە و‬ ‫كاریگەری زۆری لەژیانی سیاس���یی مندا‬ ‫هەبووە”‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪19 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫س ەعید پشدەری‪ ،‬ب ەرپرسی لقی چواری پارتی ل ە سلێامنی بۆ سڤیل‪:‬‬

‫هەموو الیەنەكان درك بە هەستیاری قۆناغەكە‬ ‫و پێویستی مانەوەی سەرۆك بارزانی لە‬ ‫پۆستەكەیدا دەكەن‬ ‫سەعید پشدەری‪ ،‬بەرپرسی لقی چواری‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردس����تان لەس����لێمانی‪،‬‬ ‫ل����ەم دیدارەی����دا لەس����لێمانی س����ەبارەت‬ ‫بەحكومەتی خۆجێیی سلێمانی قسە دەكات و‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬مەرجی ئەوان بەشدارییەكی‬ ‫فعلیی����ە ن����ەوەك ژمارەی پۆس����ت‪ ،‬هاوكات‬ ‫دەرب����ارەی حكومەتی هەرێ����م‪ ،‬قەیرانەكانی‬ ‫هەولێر و بەغدا و درێژكردنەوەی ویالیەتی‬ ‫سەرۆكی هەرێم هەڵوەستە دەكات‪.‬‬ ‫پێشەوا محەمەد‬

‫‪ 20‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫دوایی���ن گۆڕانكارییەكان س���ەبارەت‬ ‫بە بەش���داریتان لەئیدارەی خۆجێیی سلێمانیدا‬ ‫چین؟‬ ‫س���ەعید پش���دەری‪ :‬ل���ەم پڕۆس���ەیەدا‬ ‫دوو دانیش���تن ك���راوە‪ ،‬دانیش���تنی یەك���ەم‬ ‫لیژن���ەی هاوبەش���ی ه���ەردووال كۆبووین���ەوە‬ ‫و پێش���نیارەكانیان بەئێم���ە دا و ئێم���ەش‬ ‫لەماوەیەك���دا وەاڵممان دان���ەوە‪ ،‬كۆبوونەوەی‬ ‫دووەم لەمەك���ۆی بزووتن���ەوەی گ���ۆڕان‬ ‫ئەنجام���درا‪ ،‬ئ���ەوان بۆچوونی���ان هەب���وو و‬ ‫ئێمەش تێبینییەكان���ی خۆمان پێوتن و نزیكین‬ ‫لەیەكتریی���ەوە‪ ،‬جارێكی تریش پێش���نیارەكانی‬ ‫ئەوانم���ان لێكداوەت���ەوە و چوارش���ەممەی‬ ‫رابردوو وەاڵممان داونەتەوە‪.‬‬

‫وەاڵمەكەت���ان ئەرێن���ی ب���ووە‪ ،‬ئێوە‬ ‫داوای چ پۆس���تێكتان لەئی���دارەی پارێ���زگای‬ ‫سلێمانی كردووە؟‬ ‫سەعید پش���دەری‪ :‬بڕیارمانداوە وردەكاری‬ ‫كۆبوون���ەوەكان نەدركێنی���ن ت���ا كۆتای���ی‬ ‫دانوس���تان‪ ،‬مەبەس���تمان ژمارەی پۆست نییە‬ ‫بەئەندازەی ئەوەی مەبەستمان بەشدارییەكی‬ ‫فعلییە لەئیدارەی پارێزگای سلێمانی‪ ،‬كە وەك‬ ‫الیەنێك بەش���داربین و ئاگام���ان لەبڕیارەكان‬ ‫و لەش���ێوازی جێبەجێكردنی���ان بێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫بەپێی ئیستیحقاقی هەڵبژاردنی خۆمان و پێگە‬ ‫مێژووییەكەی پارتی لەسەر ئاستی كوردستان‬ ‫داوای پۆستمان كردووە‪.‬‬ ‫راستە جێگری پارێزگاری سلێمانی‬


‫سياسەت‬

‫پارتی پێشرت بواری‬ ‫ن ەبووە ل ەجومگ ەكانی‬ ‫ب ەڕێوەبردنی سلێامنیدا‬ ‫ب ەشدار بێت بۆی ە‬ ‫قورسای ەك ەی ب ەم جۆرە‬ ‫ماوەت ەوە‬ ‫دەدرێت بەئێوە؟‬ ‫س���ەعید پش���دەری‪ :‬باس���ی هیچ���كام‬ ‫لەپۆس���تەكان ناكەین‪ ،‬ك���ە داوامان كردووە و‬ ‫دەبێتە بەشی ئێمە‪.‬‬ ‫لەم���ەودوا پارت���ی ئامادەی���ی دەبێت‬ ‫وەك بڕی���ار و پڕۆژە لەس���لێمانیدا كە پێش���تر‬ ‫نەیبووە؟‬ ‫سەعید پش���دەری‪ :‬دیارە فەلسەفەی بوونی‬ ‫پارت���ی بریتیی���ە لەخزمەتكردن���ی خەڵ���ك و‬ ‫بەرژەوەندی گش���تی‪ ،‬ئەوەشمان لەرابردوودا‬ ‫س���ەلماندووە‪ ،‬ئەمەش وامان لێدەكات بەهاتنە‬ ‫ناوەوەی ئێمە بۆ سلێمانی كاریگەری دروست‬ ‫بكەی���ن‪ ،‬لەگ���ەڵ رێ���ز و سوپاس���مان ب���ۆ ئەو‬ ‫خوشك و برایانەی پێشتر لەحكومەتی لۆكاڵی‬ ‫س���لێمانی‪ ،‬كە ئەوەی پێیانك���راوە كردوویانە‪،‬‬ ‫ئێمەش لەداهاتوودا خزمەتێكی زیاتر دەكەین‪.‬‬ ‫پارت���ی دیموكرات���ی كوردس���تان‬ ‫رەزامەن���دە ب���ەو قورس���اییەی لەس���لێمانیدا‬ ‫هەیەتی؟‬ ‫س���ەعید پش���دەری‪ :‬بێگوم���ان نەخێر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە سیاس���یەت دەكەی���ن و لەسیاسەتیش���دا‬ ‫مەح���اڵ نییە‪ ،‬هەموو مەحاڵەكان لەسیاس���ەتدا‬ ‫دەش���ێت بێنە پێشەوە‪ ،‬چۆن پارتی پێش چەند‬ ‫دەیەی���ەك ل���ەم ش���ارەو هەموو كوردس���تان‬ ‫حیزبی رەقەم یەك بووە و ئێس���تاش لەس���ەر‬ ‫ئاستی پارێزگای سلێمانی رەقەم سێیە‪ ،‬چۆن‬ ‫ئەوە مەحاڵ نەبووە‪ ،‬پێش���مانوایە گۆڕانكاری‬ ‫لەپێگەی پارتی لەسلێمانی مەحاڵ نابێت‪ .‬چونكە‬ ‫پارتی پێش���تر بواری نەبووە ل���ەو جومگانەدا‬ ‫ئامادەی���ی هەبێت‪ ،‬ك���ە ب���ۆ بەڕێوەبردنی ئەم‬ ‫شارە بەكارهێنراون‪.‬‬ ‫چۆن دەڕواننە حكومەتی بنكەفراوانی‬ ‫هەرێم؟‬ ‫س���ەعید پش���دەری‪ :‬هاتن���ی ه���ەر مۆدێلێك‬ ‫س���ەرەتاكەی ت���ۆزێ ق���ورس دەبێت‪ ،‬پێش���تر‬ ‫حكومەتی هەرێم بریتی بوو لەپارتی و یەكێتی‪،‬‬ ‫هەر س���ێ حیزبەكەی تر ئۆپۆزس���یۆن بوون‬ ‫و ئێس���تا ئەوان هاتوون و هەمووان لەس���ەر‬

‫هێڵە گش���تییەكان رێككەوت���وون و توانیویانە‬ ‫جۆرێك لێكتێگەیش���تن لەنێوانیان���دا بخوڵقێنن‬ ‫و رۆڵ���ی كاك نێچیرڤانی���ش جێگەی بایەخە و‬ ‫بەگەشبینیشەوە لێی دەڕوانم‪.‬‬ ‫الیەنەكان���ی ئۆپۆزس���یۆن بەتایبەت‬ ‫یەكگرت���وو و گۆڕان باس لەكش���انەوە دەكەن‬ ‫لەحكومەت دەكەن‪ ،‬پێتوایە كش���انەوە ئاس���ان‬ ‫بێت؟‬ ‫س���ەعید پش���دەری‪ :‬پێموایە ه���ەر الیەنێكی‬ ‫حكومەت���ی بنكەف���راون سەربەس���تە ل���ەوەی‬ ‫لەحكوم���ەت دەكش���ێتەوە ی���ان ن���ا‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫هۆكارەكانی كشانەوەی چین؟ كاتێك حیزبێك‬ ‫هەس���ت ب���كات ئ���ەو حەق���ەی پێنادرێ���ت‪ ،‬كە‬ ‫دەبێ���ت لەحكومەتی بنكەفراوان���دا پێی بدرێت‪،‬‬ ‫ماف���ی سروش���تی خۆیەتی بكش���ێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر ئەو پاس���اوە نەبێت كشانەوە كۆمەڵێك‬ ‫تەفسیری تری بۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫ئ���ەوان بەوت���ەی خۆیان پاس���اویان‬ ‫هەیە‪ ،‬دەڵێن ئەو پاكێجی چاكسازییەی واژۆی‬ ‫لەسەركراوە وەك خۆیەتی؟‬ ‫س���ەعید پش���دەری‪ :‬ج���ارێ لەس���ەرەتای‬ ‫كابینەكەدای���ن و ماوەیەك���ی زۆری م���اوە بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی هێڵە گشتییەكانی‪ ،‬ئەو پاكێجانە‬ ‫بۆ س���اڵێك نین‪ ،‬بەڵكو بۆ ماوەی چوار ساڵن‪،‬‬ ‫ئ���ەوەش نییە هیچ هەنگاوی بۆ نەنرابێ‪ ،‬پێ بە‬ ‫پێ كاردەكرێت بۆ جێبەجێكردنیان‪.‬‬ ‫خوێندنەوەتان بۆ كێشەكانی هەولێر‬ ‫و بەغدا چییە؟‬ ‫س���ەعید پش���دەری‪ :‬بەبۆچوونی شەخس���ی‬ ‫خ���ۆم‪ ،‬وەك چ���ۆن عێ���راق بەناسروش���تی‬ ‫لەدای���ك ب���ووە و س���ەدەیەكیش دەبێ���ت ژیان‬ ‫لەناوی���دا بەناسروش���تی دەڕوات‪ ،‬ئ���ەوا ئ���ەو‬ ‫ناسروش���تیبوونە تا كۆتا نامێنێتەوە و دەبێت‬ ‫كۆتایی پێبێت‪ ،‬هیچ گەشبین نیم لەگەڵ بەشی‬ ‫عەرەبیی عێراقی بگەینە س���ازان و رێككەوتن‪،‬‬ ‫ل���ەدوای ‪2003‬ەوە ه���ەر كەس���ێك هاتبێت���ە‬ ‫پێش���ەوە نە بە بەڵێنەكانی نە بە دەستوورەوە‬ ‫پابەند نەبووە‪ ،‬ئەوە دوانزە س���اڵە هیچ شتێك‬ ‫نەگ���ۆڕاوە‪ ،‬تەنان���ەت دە س���اڵیش بەس���ەر‬ ‫پەسەندكردنی دەستووردا تێپەڕ دەبێت‪.‬‬ ‫واتا دەبێت كورد چی بكات؟‬ ‫سەعید پشدەری‪ :‬بەپێی پێوەرە سیاسیی و‬ ‫زانس���تییەكان كە بۆ دەوڵ���ەت دانراون‪ ،‬عێراق‬ ‫بەدەوڵەتە شكستخواردووەكان پۆڵێن كراوە‪،‬‬ ‫دەوڵەتی شكستخواردوو دوو ئەگەری لەپێشە‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر بتوانێت ئەو هۆكارانەی بوونەتە هۆی‬ ‫شكس���تخواردنی چارەس���ەربكات‪ ،‬وردەوردە‬ ‫بەرەوپێشەوە دەچێت‪ ،‬ئەگەر نەشیتوانی‪ ،‬ئەوا‬ ‫وەك دەوڵ���ەت نامێنێ���ت‪ ،‬لەم روانگەیەش���ەوە‬

‫ئایندەی عێراق بەیەكگرتوویی نابینم‪.‬‬ ‫واتا س���ەربەخۆیی و جیابوونەوەی‬ ‫كوردس���تان لەعێراق بە باش���ترین رێگەچارە‬ ‫دەزانیت؟‬ ‫س���ەعید پش���دەری‪ :‬پێموای���ە ئەوە ش���تێكی‬ ‫حەتمیی���ە ك���ە ئێم���ە كولت���وور و مێ���ژووی‬ ‫جیاوازمان هەیە و پێكەوەسازانمان نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫كۆتاییەك���ەی س���ەربەخۆیی و جیابوونەوەیە‬ ‫لەوان‪.‬‬ ‫بەرەو كۆتایی ویالیەتی س���ەرۆكی‬ ‫هەرێ���م دەچی���ن‪ ،‬وەك پارت���ی چ���ۆن بی���ری‬ ‫لێدەكەنەوە؟‬ ‫س���ەعید پش���دەری‪ :‬ئێس���تا لەقۆناغێك���ی‬ ‫راگوزەریداین و كۆتاییەكەش���ی پەیوەندی بە‬ ‫بەدیهێنانی خەون و خەبات و خوێنی شەهیدان‬ ‫و ئ���ەو مافەی���ە‪ ،‬ك���ە لەچوارچێ���وەی ماف���ی‬ ‫چارەی خۆنووس���ین بۆ هەر میللەتێك دیاری‬ ‫كراوە‪ ،‬ئەم قۆناغ���ە راگوزەرییەش گرنگە‪ ،‬كە‬

‫ه ەر الی ەنێك پاساوی‬ ‫ئ ەوەی ن ەبێت‪ ،‬ك ە‬ ‫ل ەحكوم ەتی بنك ەفراواندا‬ ‫مافی خۆی پێنادرێت‪،‬‬ ‫ل ەحكوم ەت بكشێت ەوە‪،‬‬ ‫كشان ەوەك ەی ت ەفسیری‬ ‫دیك ەی بۆ دەكرێت‬ ‫چ���ۆن مامەڵەی لەگ���ەڵ بكەین و ب���ۆ خۆمان‬ ‫بیقۆزین���ەوە‪ .‬ئەم���ەش پێویس���تی بەكەس���ێكی‬ ‫خەباتگێڕ و بەئەزموون و تاقیكراوە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫سازش لەس���ەر مافە نەتەوەییەكان نەكات‪ ،‬تا‬ ‫ئەم قۆناغ���ەش تێدەپەڕێ���ت پێمانوایە جەنابی‬ ‫سەرۆك پێویستە كە بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫وەك پارت���ی لەوبارەیەوە قس���ەتان‬ ‫لەگەڵ الیەنەكانی تر كردووە؟‬ ‫سەعید پشدەری‪ :‬ئاگادار نیم‪.‬‬ ‫الیەنەكان���ی ت���ر رێگ���ە بەمان���ەوەی‬ ‫دەدەن؟‬ ‫س���ەعید پش���دەری‪ :‬بێگوم���ان ب���ێ م���ەرج‬ ‫نابێت‪ ،‬بەاڵم هەموو الیەنە سیاسییەكان درك‬ ‫بەهەس���تیاری ئەم قۆناغەی ئێس���تا دەكەن و‬ ‫دركی���ش بەوە دەك���ەن‪ ،‬كە پێویس���تە جەنابی‬ ‫س���ەرۆك ب���ەردەوام بێ���ت‪ ،‬ت���ا دەمانگەیەنێتە‬ ‫كەناری ئارام‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪21 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫‪ ‬روحانی لەئاست متمانەی دەنگی كوردی رۆژهەاڵتدا نەبوو و بارودۆخی ئەو شارەش لە بارودۆخی بەر لە هەڵبژاردن خراپتری لێهات‬

‫رۆژهەاڵتی کوردستان و پان تورکیزم‬ ‫حكوم ەت ەك ەی روحانی ل ەكۆی ‪ 160‬پۆستی كارگێ ڕیی پارێزگای زۆرین ە كوردی‬ ‫ورمێدا ت ەنیا پێنج پۆستی ب ە كورد رەوا بینیوە!!‬ ‫بەشی سیاسەت‬

‫رەنگ����ە تاماوەی����ەک لەمەوب����ەر‪ ،‬بەخەیاڵ����ی‬ ‫کەم کەس����دا هاتبێ کە س����ەرکەوتنی “حەسەن‬ ‫روحان����ی” لەهەڵبژاردن����ی س����ەرۆک کۆمارییا‪،‬‬ ‫ببێتە هۆی الوازبوونی پێگەی کورد لەپارێزگای‬ ‫ورم����ێ‪ .‬چونک����ە پێش����تر ئەزموون����ی تاڵ����ی‬ ‫دەوڵەت����ی مێهروەرزیی ئەحم����ەدی نەژاد‪ ،‬پاڵی‬ ‫بەکوردەکانەوە نابوو تا ببنە الیەنگری ریفۆرم‬ ‫و هەم����واری دۆخی ناوخ����ۆی ئێران‪ .‬لەالیەکی‬ ‫دیک����ەوە دروش����م و بەرنامەکان����ی حەس����ەن‬

‫‪ 22‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫روحان����ی لەمیانەی بانگەش����ەکانی هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫پالن����ە رەنگاڵەکان����ی و وادە و بەڵێنەکان����ی‬ ‫س����ەبارەت بەهاوكاریكردن����ی كەمین����ەكان و‬ ‫سەرئەنجام بانگەشەی بەدەستەوەبوونی کلیلی‬ ‫کردن����ەوەی دۆخی داخ����راوی واڵت‪ ،‬کە وەک‬ ‫پرۆپاگاندایەک بەرامبەر بەحكومەتی ئەحمەدی‬ ‫نەژاد بەکاری دەهێنا‪ ،‬کۆمەڵە فاکتەرێک بوون‪،‬‬ ‫کە بۆ داهاتوو ئاسۆیەکی باشتری وێنادەکرد‪.‬‬ ‫ق����ەدەر واب����وو ک����ورد لەس����اڵی ‪ ،2014‬دەنگی‬ ‫خۆی خستە پاڵ حەسەن روحانی و ناوبراوی‬ ‫لەدۆزەخی هەڵبژاردن پەڕان����دەوە‪ .‬جدیبوونی‬

‫دەنگی کورد لەم هەڵبژاردنە‪ ،‬وێڕای دەنگەكانی‬ ‫س����ەرۆک کۆم����اری ك����ە بەجیاوازییەك����ی كەم‬ ‫بردیەوە‪ ،‬لەچاو بەشداری پیشووتری کوردی‬ ‫رۆژه����ەاڵت لەهەلبژاردنی س����ەرۆک کۆماری‬ ‫س����اڵی ‪ ،1998‬ک����ە ب����ووە ه����ۆی بەدەس����ەاڵت‬ ‫گەیشتنی “محەممەد خاتەمی” چەند قات گرنگتر‬ ‫ب����وو‪ .‬دەنگ����ی ک����وردی رۆژه����ەاڵت بەتایبەت‬ ‫لەپارێزگای ورم����ێ بەرچاوتر بوو‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ئەگەر سەرنجی ئەوە بدرێ‪ ،‬کە پێشووترکورد‬ ‫ل����ەم پارێزگای����ە ل����ەرووی بەڕێوەبەرایەت����ی و‬ ‫بودجەی پارێزگاکەوە پشکێکی زۆر کەمتریان‬


‫سياسەت‬

‫ل ەو پارێزگای ەدا‬ ‫كار ب ەوە ن ەوەستا‪ ،‬تا‬ ‫كارب ەدەست ەكانی ناوی‬ ‫كوردیان ل ە دوكاندار و‬ ‫شوێن ە بازرگانی ەكانیش‬ ‫ق ەدەغ ە كرد‬

‫بەرکەوتبوو‪ ،‬سروشتی بوو کە ئەم دەنگدانەی‬ ‫ک����ورد بە بابەتەێکی ئاس����ایی و چاوەڕوانکراو‬ ‫بێتە بەرچاو‪.‬‬ ‫بەهەرح����اڵ‪ ،‬هەڵب����ژاردن بەڕێوەچ����وو و‬ ‫حەس����ەن روحان����ی و هاوبیرەکانی گەیش����تنە‬ ‫کورس����ی دەس����ەاڵت‪ .‬هەر لەیەکەم رۆژەکانی‬ ‫پ����اش ئ����ەم س����ەرکەوتنەی روحان����ی‪ ،‬ک����ورد‬ ‫چاوەڕی����ی ئ����ەوەی دەک����رد ش����نەبای گ����ۆڕان‬ ‫لەکۆش����کی پاس����تورەوە هەڵب����کات و روحانی‬ ‫کلیل����ە س����یحراویەکەی خ����ۆی نمای����ش بکات‪.‬‬ ‫رۆژەکان و مانگ����ەکان تێپەڕی����ن‪ ،‬ب����ەاڵم الن����ی‬ ‫کەمی ئەم شنەبایە رووی لەم پارێزگایە نەکرد‪،‬‬ ‫ب����ە پێچەوان����ەوە تەنزی مێ����ژوو رووی تێکرد‪.‬‬ ‫خەڵکی دەنگیان بەیارویاوەری”هاشمی”دابوو‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم “رەفس����ەنجانی” لەرێ����وە گەیش����ت‪.‬‬ ‫رەفس����ەنجانی لەئەدەبیاتی سیاس����ی س����ااڵنی‬ ‫پێش����ووتر‪ ،‬گوزارش����ت وهێمای����ەک ب����وو ب����ۆ‬ ‫داخراوبوون����ی پێکهات����ەی دەس����ەاڵت‪ ،‬ب����ەاڵم‬ ‫هاشمی پیاوێکی ریفۆرمخواز و دەستکاریکراو‬ ‫بوو‪ ،‬کە ئەمڕۆکە گۆڕانی بەس����ەردا هاتووە و‬ ‫بانگەش����ەی ریفۆرمخ����وازی دەکات‪ .‬دەنگەکان‬ ‫ل����ەو رووەوە جیدی بوون‪ ،‬کە چاوەرێ دەکرا‬ ‫گۆڕانکارییەک بێتە کایەوە‪ ،‬بەاڵم هەموو شتێک‬ ‫بەپێچەوان����ەوە كەوت����ەوە‪ ،‬واب����وو ک����ە رەوتی‬ ‫تەنازول����ی گۆڕانکاری����ەکان‪ ،‬وەبیرهێنەرەوەی‬

‫بیرەوەریەکانی پێ����ش هەڵبژاردنەكان بوو‪ ،‬كە‬ ‫گەڕانەوەیەک بوو بۆ خاڵی سفر‪.‬‬ ‫لێرەدا هاشمی هەمان رەفسەنجانییە‪ ،‬چونکە‬ ‫کردار و وتاری کاربەدەس����تان هەمان رەوتی‬ ‫س����ەردەمی رەفس����ەنجانی و س����ەردەمی تاڵی‬ ‫ئەزموونکراوی س����ازەندگی و ئاوەدانکردنەوە‬ ‫دەپێ����ون‪ .‬س����ەردەمێک ک����ە نابەرامب����ەری‬ ‫و ناعەدالەت����ی گەیش����تە لوتک����ەی خ����ۆی و‬ ‫ئەش����رافییەتی ت����ازە بەدەس����ەاڵت گەیش����توو‬ ‫ئامادە نەبوو بچووکتری����ن رەخنە قبوڵ بكات‪.‬‬ ‫ئەو پشکە کەمەی لەالیەن دەوڵەتی خاتەمی و‬ ‫دوات����ر ئەحمەدی نەژاد بۆ ک����ورد لە حەوزەی‬ ‫مودیرییەتی پارێزگای ورمێ لەبەرچاوگیرابوو‪،‬‬ ‫بەیەکج����اری هەڵگیرا و هیچ ئاس����ەوارێکی لێ‬ ‫بەجێنەم����ا‪ .‬ئ����ەوە بوو ک����ە كارگێڕی����ی پارێزگا‬ ‫لەرووی نەتەوەییەوە بەتەواوی یەکدەس����ت و‬ ‫یەکپارچەکرا‪ ،‬وەک ئەوەی بڵێی لەنێوان زیاتر‬ ‫لەی����ەک ملیۆن و نیو حەش����یمەتی کوردی ئەم‬ ‫پارێزگایە‪ ،‬تەنانەت یەک کەس بەرچاو ناکەوێ‪،‬‬ ‫کە توانا و شارەزایی بەڕێوەبەریی هەبێت‪.‬‬ ‫روانینێک بۆ پێگەی نەتەوەیی بەڕێوەبەرانی‬ ‫ئ����ەم پارێزگایە‪ ،‬ئەو راس����تییە دەخاتەڕوو‪ ،‬کە‬ ‫تەنیا لەش����ارەکانی ش����نۆ‪ ،‬بۆکان‪ ،‬سەردەشت‪،‬‬ ‫پیرانش����ار و مهاباد كاربەدەس����تەكانی کوردن‪،‬‬ ‫جگەل����ەم پێن����ج پۆس����تە نەبێ‪ ،‬هیچ پۆس����تێکی‬ ‫كارگێڕی����ی ئەم پارێزگایە بەدەس����تی کوردەوە‬ ‫نیی����ە‪ .‬ئەمە لەحاڵێکدایە کە دەس����ەاڵتی دانان و‬ ‫البردنی ‪ 160‬پۆس����تی كارگێڕی (لە دامودەزگا‬ ‫و رێکخراوەکان����ەوە بگرە ت����ا دەگاتە ئۆرگانی‬ ‫ئیجرائی‪ ،‬ئیداری‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬تەندروس����تی‪،‬‬ ‫‪..‬هتد) هی ئەم پارێزگایە لەدەستی حكومەتەكەی‬ ‫حەسەن روحانیدایە‪ .‬بەمپێیە دەوڵەتی حەسەن‬ ‫روحان����ی‪ ،‬لەک����ۆی ‪ 160‬پۆس����تی كارگێ����ڕی‪،‬‬ ‫كوردی بە شایەنی تەنیا پێنج پۆست زانیوە‪.‬‬ ‫الیەنكێك����ی س����ەیری دیک����ەی ئەم داس����تانە‬ ‫لێرەدایە‪ ،‬کە بەڕێوەبردنی کاروباری پارێزگایان‬ ‫بەکەس����انێک س����پاردووە‪ ،‬کە بەحەزی خۆیان‬ ‫تەراتێن دەکەن و كەش����ێكی پ����ڕ لەنیگەرانی و‬

‫دوور لەراس����تیان پێکهێناوە‪ .‬لێدوانەکانی چەند‬ ‫مانگی راب����ردووی “هادی بەهادوری” جێگری‬ ‫پارێزگا دەربارەی سڕینەوەی ناوە ئیرانیەکان‬ ‫و سیاس����ەتی بەتوركیكردنی پارێزگا‪ ،‬سەرەتا‬ ‫بە بابەتێکی دەستکرد دەهاتە بەرچاو و زۆرتر‬ ‫لەدەنگۆ و قس����ەی ناو کۆاڵن و بازاڕ دەچوو‪،‬‬ ‫بەاڵم بەرە بەرە دەرکەوت کە باوەڕی تەواوی‬ ‫ب����ەو سیاس����ەتەی خ����ۆی هەیە‪ ،‬ئ����ەوە بوو کە‬ ‫رووی راس����تەقینەی جێگری پارێزگا ئاش����کرا‬ ‫ب����وو‪ ،‬دەرک����ەوت ک����ە بی����ر و بۆچوونەکان����ی‬ ‫ناوب����راو هاوتای ئ����ەو سیاس����ەتەیە‪ ،‬کە لەژێر‬ ‫دەسەاڵتەکەی “ئیلهام عەلی ئۆف” بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫زۆری نەخایان����د دەنگ����ۆ و هەواڵ����ی ترس����ناک‬ ‫لەورمێەوە بەرگوێ کەوت‪ ،‬بەپێی ئەم هەوااڵنە‬ ‫بەکاهێننان����ی ن����اوی ک����وردی لەس����ەر هەموو‬ ‫دوکان و بین����ا و یەک����ە بازرگانی����ەكان قەدەغە‬ ‫کرا و کورد ناچار کرا‪ ،‬کە ناوێک جگە لەناوی‬ ‫کوردی هەڵبژێرن‪.‬‬ ‫لێ����رەدا ئ����ەم پرس����یارە دێت����ە ئ����اراوە‪ ،‬ئایا‬ ‫پارێ����زگاری ورمێ ئ����اگاداری هەڵس����وکەوتی‬ ‫رەگەزپەرەس����تانە و دژە کوردان����ەی‬ ‫دامودەزگاکان����ی ژێر دەس����ەاڵتی خ����ۆی نییە‪،‬‬ ‫یان بەپێچەوانەوە بێدەنگی لێکردنی نیش����انەی‬ ‫رازیب����وون و رێكەوتن����ی وژێربەژێریەت����ی‬ ‫لەگ����ەڵ جێگرەکەی؟زۆر دوور نییە کە جێگری‬ ‫پارێ����زگار کەوتبێتە ژێ����ر کاریگەری بۆچوونی‬ ‫توندڕەوانەی هەندێک کەناڵی تەلەفزیۆنی وەک‬ ‫“گوێناز تیڤی” و ناوەندی توندڕەوی “باکۆ” و‬ ‫“ئانکارا”وە‪ ،‬بەتایبەتی کە لەم رۆژانەی دواییدا‬ ‫تەلەفزیۆن����ی فەرمی توركی����ا بەباڵوکردنەوەی‬ ‫راپۆرتێک دەربارەی ئەم رووداوانەی پارێزگای‬ ‫ورمێ‪ ،‬دەنگی خۆی خس����تە پاڵ ئەم سیاسەتە‬ ‫و وەک ویس����ت و داخوازی تورکەکانی ئێران‬ ‫ئاماژەی پێدا‪.‬‬ ‫پرس����یارێکی دیک����ە دەرب����ارەی بۆچوون����ی‬ ‫نەشاراوەی پان تورکیستی ئەم کاربەدەستانەیە‪،‬‬ ‫ک����ە عادەتەن دەبێ لەزۆر فلتەری چاودێری و‬ ‫ئەمنییەوە تێپەڕبن‪ .‬ئەم بۆچوونە مەترسیدارە‬ ‫چۆن خۆی خزاندووەتە ناو دامودەزگا ئیداری‬ ‫و ئەمنیەکان����ی ئ����ەم پارێزگای����ە؟ ئەزموون����ی‬ ‫راب����ردوو ئ����ەو راس����تیە دەخات����ەڕوو‪ ،‬کە ئەم‬ ‫فلتەرانە پێشی بەچوونەژوورەوەی ئەم جۆرە‬ ‫بۆچوون و س����ەلیقانە گرتووە‪ ،‬بەاڵم گومانەکە‬ ‫لێرەدای����ە‪ ،‬ک����ە دەگات����ە پارێ����زگای ورمێ‪ ،‬هیچ‬ ‫کێش����ە و بەربەس����تێک بۆ ئەم الیەنان����ە نایەتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬بەتایبەت کە زۆرینەی دانیشتوانی ئەم‬ ‫پارێزگایە کوردن‪ .‬پرسیاری كۆتایی ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫حكومەتە “ئومێد وتەدبیر”ەكەی روحانی چۆن‬ ‫وەاڵمی دەنگی متمانەی کورد دەداتەوە؟‬

‫ژمار ‌ه ‪23 2015/2/21 266‬‬


‫سياسەت‬

‫ساڵێك لە‬

‫شێخ وەسانان‬

‫(‪)24‬‬

‫محەمەد مەال قادر‬ ‫لەس����اڵی ‪ 1987‬لەس����ەرەتای گەڕانەوەی لقی‪ 2‬بۆ‬ ‫دۆڵی بالیس����ان و بگرە زووتریش‪ ،‬لەكۆبۆنەوەیەكی‬ ‫لیژنەی بااڵی بەرەی كوردستانی بڕیاردرابوو‪ ،‬دەبێ‬ ‫بەهەر ش����ێوەیەك بێ ئەو میسڕیانەی حزبی بەعس‬ ‫هێنابوون����ی بەن����اوی كرێ����كار و كارك����ردن‪ ،‬پاش����ان‬ ‫ب����ۆ كاری جەنگی ب����ەكاری دەهێنان‪ ،‬هەڵس����وكەوت‬ ‫لەدژیان بكرێ‪ ،‬لەگرت����ن و تێهەڵدان تا دەگاتە كاری‬ ‫تر‪ ،‬وەك گوش����ارێك‪ .‬بۆیە چەند مەفرەزەیەكی لقی‪2‬‬ ‫لە لیژنەی ناوچەی شەقاڵوە توانیان ‪ 17‬نەفەر بەجیا‬ ‫لەهەری����ر و ش����ەقاڵوە و پیرم����ام بگ����رن و بیانگەێنە‬ ‫ب����ارەگای لق����ی‪ .2‬نزیك����ەی ‪ 6‬تا ‪ 7‬مانگ ل����ەالی ئێمە‬ ‫بەناو زیندانی بوون‪ ،‬بەاڵم بەڕەاڵبوون و كاریان بۆ‬ ‫دەكردین‪ .‬بەراس����تی هیچ جۆرە كارێكی ناش����یرین و‬ ‫ناهەموار لێیان رووینەدا‪.‬‬ ‫رۆژێكی����ان لەمانگی حەوت ئەو ئەس����یرانە لەگەڵ‬ ‫ژمارەی����ەك بەندیم����ان هەب����وو‪ ،‬نزیك����ەی ‪ 30‬ك����ەس‬ ‫دەبوون‪ ،‬بڕیارماندا هەردوو تاقم بۆ دروس����تكردنی‬ ‫خان����وو و س����ەرنگەر و پەناگ����ە ب����ۆ خۆپاراس����تن‬ ‫لەبۆمبابارانك����ردن بەكاریان بهێنین‪ ،‬هەندێك رێگاش‬ ‫هەب����وو خۆش����یان بكەی����ن‪ .‬بۆی����ە م����ن خ����ۆم لەگەڵ‬ ‫بەندیی����ەكان كۆبوم����ەوە و ئ����ەو كارەم پێڕاگەیاندن‪،‬‬ ‫زۆریان پێخۆش بوو‪ ،‬گوتیان چونكە روناكی دەبینین‬ ‫و جۆرە وەرزشێكیش����ە بۆمان‪ ،‬گوتیان زۆر مەمنون‬ ‫دەبین‪ ،‬سەیدا نەجەمەدینیش زۆری پێخۆش بوو‪.‬‬ ‫دوو س����ێ مانگ كارمان پێك����ردن توانیمان چەند‬ ‫خان����وو و س����ەنگەر و كونەتەیارە و حەش����ارگەیان‬ ‫لەن����او بارەگاكانم����ان پ����ێ دروس����ت بكەی����ن‪ ،‬چونكە‬ ‫بارەگاكانمان زۆر بە پەرش و باڵوی دروستكردبوو‪.‬‬ ‫بەمە توانیبوومان زیانی بۆردومان زۆر كەمبكەینەوە‪.‬‬ ‫كاك خالی����د ئاژگەیی رەحمەتی خوای لێبێ‪ ،‬كردمانە‬ ‫سەرپەرشتی ئەم ئەركە گرنگە و خۆشی شارەزایی‬ ‫چاكی لەم جۆرە كارانەدا هەبوو‪.‬‬

‫‪ 24‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫چیرۆكی ئەو كرێكارە میسریانەی لە لقی ‪2‬‬ ‫زیندانی بوون‬ ‫هەروەه����ا بڕیارمان����دا خواردن����ی نیوەڕۆیانی����ان‬ ‫زۆر ب����اش بێ����ت و لەگەڵ ج����اران جی����اوازی هەبێ‪.‬‬ ‫لەم����اوەی ئ����ەو دوو س����ێ مانگ����ەدا توانیم����ان چەند‬ ‫كەالوەیەك ئاوەدان بكەینەوە و بەدەیان س����ەنگەر و‬ ‫حەشارگەمان دروست كرد‪.‬‬ ‫چاالكیەك����ەی یەكێت����ی قوتابی����ان و الوان����ی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‬ ‫یەكێت����ی قوتابیان����ی كوردس����تان و یەكێتی الوانی‬ ‫دیموكراتی كوردس����تان وەك پێویستییەكی مێژووی‬ ‫لەكۆنگرەی س����ێیەمی پارتی دیموكراتی كوردس����تان‬ ‫لەس����اڵی ‪ 1953‬وەك بریارێك����ی كۆنگ����رە لەدای����ك‬ ‫بوون‪ ،‬ه����ەر لەرۆژان����ی س����ەرەتاوە كەوتنە چاالكی‬ ‫رێكخراوەیی و جەماوەریی‪ .‬لەو سەردەمەدا یەكێتی‬ ‫قوتابیانی عێ����راق و یەكێتی الوانی عێراقیش هەبوو‪.‬‬ ‫یەكێت����ی قوتابی����ان و الوان وەك دوو رێكخ����راوی‬ ‫جم����ك بوون‪ ،‬بۆیە پاش نس����كۆی شۆڕش����ی ئەیلول‬ ‫و لەكۆنفرانس����ی ئاب����ی ‪ 1986‬بڕی����اردرا ئ����ەو دوو‬ ‫رێكخ����راوە ل����ەرووی رێكخس����تنەوە بكرێن����ە ی����ەك‬ ‫رێكخس����تنی هاوب����ەش بەن����اوی یەكێت����ی قوتابیان و‬ ‫الوان‪ .‬لەدوای كۆنگرەی نۆیەمەوە دەستیان كردەوە‬ ‫بەچاالك����ی و كاری خۆی����ان‪ ،‬لق و لیژن����ەی ناوچەی‬ ‫هاوبەش����یان دان����ا‪ ،‬لەمانگ����ی ‪ 1987/5‬لەگەڵ لقی‪2‬ی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردس����تان دابەزین بۆ ناوەوەی‬ ‫كوردستان و بۆ ناوچەكانی خۆشناوەتی‪.‬‬ ‫لەرێ����گای چونی����ان لەگ����ەڵ قوەتێك����ی پارت����ی‬ ‫بەسەرپەرش����تی هەڤاڵ “خوڕش����ید ش����ێرە” ئەندامی‬ ‫كۆمیتەی ناوەندی و جێگری بەرپرسی لقی‪ ،2‬لەرێگادا‬ ‫لەدۆڵی باڵەیان سوپای دوژمن لەدوو قۆڵەوە هێرشی‬ ‫كردنە سەر ئەو هێزە هاوبەشە‪ ،‬شەڕ دەستی پێكرد‪،‬‬ ‫لەئەنجام����دا كادیرێك����ی یەكێتیەك����ە بەن����اوی “نەزیر‬ ‫موس����تەفا” ش����ەهید ب����وو‪“ .‬حاج����ی عەبدولڕەحمان”‬ ‫ئەندام����ی س����كرتاریەت و پێش����مەرگەیەكیش بەناوی‬

‫“سەفین عیسا” بریندار بوون‪ ،‬پاش ماوەیەك دوژمن‬ ‫پاشەكشەی كرد و هەڤااڵنیش بەردەوام بوون‪ ،‬ئینجا‬ ‫دواتر رێگاكەیان گۆڕی‪.‬‬ ‫ل����ەم دابەزین����ەدا بۆن����اوەوەی كوردس����تان ئ����ەم‬ ‫بەڕێزان����ە لەیەكێت����ی قوتابی����ان و الوان بەش����داریان‬ ‫كردبوو‪:‬‬ ‫“رێبوار یەڵدا” س����كرتێری رێكخراوەكە‪“ ،‬عەبدواڵ‬ ‫خەل����ۆ” و “حاج����ی عەبدولڕەحم����ان” و “ئیبراهی����م‬ ‫مس����تەفا” ئەندامانی مەكتەبی سكرتاریەت‪ .‬هەروەها‬ ‫هەڤ����اڵ “ع����ادل عەلی” ئەندام����ی لیژن����ەی راپەراندن‬ ‫و بەرپرس����ی لق����ی هەولێ����ر‪ ،‬لەگ����ەڵ چەن����د كادیر و‬ ‫پێشمەرگەیەك لەئێرانەوە بۆ ناوەڕاستی خۆشناوەتی‬ ‫لەدۆڵی بالیس����ان بەش����داری ئ����ەم رێپێوانەیان كرد‪،‬‬ ‫ك����ە ‪ 4 – 3‬رۆژی پێچ����وو و بەه����اوكاری و یاوەری‬ ‫لقی‪2‬ی پارتی ئەنجامدرا‪.‬‬ ‫لق����ی‪2‬ی پارت����ی بەپێ����ی توان����ا ه����اوكاری ئ����ەو‬ ‫رێكخ����راوەی ك����رد و ئەوانی����ش ه����ەر لەس����ەرەتای‬ ‫دابەزینیان����ەوە دەس����تیان بەچاالك����ی و رێكخس����تنی‬ ‫قوتابی����ان و الوان ك����رد‪ .‬بێگوم����ان كاتێ����ك ل����ەدوو‬ ‫رێكخراو كرانە یەك رێكخس����تن بۆ ماوەیەكی كاتیی‬ ‫ب����وو‪ ،‬ه����ەردوو رەگەزی نێر و مێی����ان جێگای خۆی‬ ‫كردبۆوە‪ ،‬تەنانەت لە كاتیی نهێنی و ئاشكراشدا‪.‬‬ ‫مەكتەبی س����كرتاریەت دوو س����ێ مان����گ مانەوە‪،‬‬ ‫لەدوایی����دا ئەوان بۆ بارەگای خۆی����ان گەڕانەوە‪ .‬لقی‬ ‫هەولێ����ری رێكخراوەك����ە و بەرپرس����ەكەی مانەوە و‬ ‫لەس����ەر كاری خۆی����ان بەردەوام ب����وون‪ ،‬لەزۆربەی‬ ‫ش����ار و ش����ارۆچكەكانی كوردس����تان رێكخس����تنی‬ ‫باش����یان دروس����تكرد و چاالك����ی راگەیاندنیش����یان‬ ‫هەبوو‪ ،‬لەشێوەی باڵوكراوە و شتی تر‪.‬‬ ‫هەتا لەهەندێك شەڕیش����دا رۆڵی باش����یان هەبوو‪.‬‬ ‫درود لەگیان����ی ش����ەهیدەكانیان و رێ����ز و س��ڵ�او بۆ‬ ‫زیندووەكانیان‬


‫نــــاوخــــــــــۆ‬

‫تەنگژەی دارایی كوردستان‪...‬‬ ‫هۆكار و ئاسۆكانی چارەسەری‬

‫ژمار ‌ه ‪25 2015/2/21 266‬‬


‫ناوخۆ‬

‫تەنگژەی دارایی كوردستان‪...‬‬ ‫هۆكار و ئاسۆكانی چارەسەری‬ ‫پسپۆران پێشبینی دەك ەن ‪ 2015‬بۆ ه ەرێمی كوردستان ل ەه ەرە س ەخترتین ساڵ ەكان بێت‬ ‫بەشی سیاسەت‬

‫بەگوێرەی پێش���بینی پس���پۆڕانی ئابووریی‬ ‫س���اڵی ‪ 2015‬بۆ هەرێمی كوردس���تان یەكێك‬ ‫لەسەختترین ساڵەكان دەبێت‪ .‬ئەم پێشبینییەش‬ ‫دوای گەڕان���ەوەی ناس���ەركەوتوانەی‬ ‫ش���اندی ب���ااڵی هەرێمی كوردس���تان لەبەغدا‬ ‫بەئاش���كراییەكی زیات���ر خۆی دەرخس���تووە‪.‬‬ ‫ئەمەش كێش���ەیەكی ئابووریی و دارایی قوڵی‬ ‫لێدەكەوێت���ەوە‪ ،‬ك���ە بەپلەی یەكەم هەڕەش���ە‬ ‫لەئاسایش���ی نەتەوەی���ی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫زۆربەی پس���پۆڕانیش لەسەر ئەوە كۆكن‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر بێتو ئەم تەنگژە ئابووریی و داراییەی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان ئ���اوا بەردەوامبێ���ت‪،‬‬ ‫ئەو ئەگ���ەری داتەپین���ی یەكجارەك���ی دارایی‬ ‫و ئاب���ووری هەیە و ئەمەیش هەڕەش���ەیەكی‬ ‫حەیایەتیی���ە‪ .‬لێرەش���ەوە چەندی���ن پرس���یار‬ ‫زەقدەبن���ەوە‪ ،‬ك���ە گرنگترینان ئەمەی���ە‪ :‬گەلۆ‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان ب���ۆ دەربازكردنی ئەم‬ ‫تەنگژەیە چەند بژاردەی لەبەردەمدایە و دەبێ‬ ‫سیاسەتی ئابوری خۆی چۆنی رێكبخاتەوە؟‬ ‫پوختەیەك‪ :‬لەسەر تەنگژەی ئابووریی–‬ ‫دارایی‬ ‫تەنگ���ژەی ئابووری بریتیی���ە لە تێكچونێكی‬ ‫كتوپ���ڕ دارایی–ئابووری���ی ك���ە دەس���بەجێ‬ ‫هاوس���ەنگی ئاب���ووری واڵت تێك���دەدات‪.‬‬ ‫ئەم���ەش بەش���ێوەی بەرجەس���تە پەیوەن���دی‬ ‫ب���ەو گرژییەوە هەیە‪ ،‬ك���ە لەهەڵبەز و دابەزی‬ ‫نێوان “بەرهەمهێن���ان” و “بەرخۆركردن”ەوە‬ ‫دێتەكای���ەوە‪ .‬لەهەندێ���ك حاڵەتیش���دا ئەم���ە‬ ‫پەیوەن���دی بەتێكچونی هاوت���ەرازووی نێوان‬ ‫“هەن���اردە” و “ه���اوردە”ەوە هەی���ە‪ .‬تەنگژەی‬ ‫ئابووری���ش چەند جۆرێكی هەی���ە‪ ،‬یان خاوە‬ ‫ی���ان خێرایی���ە‪ .‬هەروەها هەش���ە ناوخۆییە و‬

‫‪ 26‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫تەنها ی���ەك دەوڵ���ەت دەگرێتەوە‪ ،‬هەش���یەتی‬ ‫هەرێمی و تەنان���ەت جاریش هەیە جیهانیە و‬ ‫چەند دەوڵەتێك گرمۆڵە دەكات‪.‬‬ ‫تەنگ���ژەی ئابووری���ی گەلێ���ك لێكەوت���ەی‬ ‫جۆربەجۆری هەیە‪ ،‬كە یەكیان بەرزبوونەوەی‬ ‫خێ���رای نرخ���ی كااڵ و خزمەتگوزارییەكان���ە‪.‬‬ ‫بەمدواییانە پس���پۆڕانی ئابووریی خۆرئاوایی‬ ‫پێیانخۆش���ە لەباتی تەنگژە ‪ ،Crisis‬وش���ەی‬ ‫“خول” واتە ‪Cycle‬ی بۆ بەكاربهێنن‪ .‬لێرەوە‬ ‫جیاوازیی���ەك لەنێ���وان ه���ەردوو زاراوەكەدا‬ ‫هەیە‪ :‬تەنگژە بریتییە لەتێكچون و گرژی‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایە كەوا “خول” بریتییە لەئینتیزامێك‬ ‫ك���ە لەپرۆس���ەیەكدا هەندێ���ك دی���اردە و‬ ‫رواڵەتی سروش���تی لێپەیدا دەبێت‪ .‬پس���پۆڕان‬ ‫دەڵێ���ن ه���ۆكاری تەنگ���ژەی ئابووریی خودی‬ ‫سیستەمی سەرمایەدارییە‪ ،‬كە لەپاشاگەردانی‬ ‫“بەرهەمهێنان” و نایەكس���انی لەدابەشكردنی‬ ‫سامانەكانەوە دێتەكایەوە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم لێ���رەدا تەنگ���ژەی دارای���ی تۆزێ���ك‬ ‫لەتەنگ���ژەی ئابووریی جیاوازت���رە‪ .‬تەنگژەی‬ ‫دارای���ی راس���تەوخۆ پەیوەن���دی بەكێش���ە و‬ ‫قەیرانەكان���ی نەختین���ە و دراوەوە هەی���ە‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە جاروبار دابەزینی نرخ و بەهای دراوی‬ ‫نەتەوەی���ی‪ ،‬كارێك���ی وادەكا ك���ە دەوڵەتەكان‬ ‫ناچ���ارن ب���ۆ قەرەبووكردن���ەوەی رێژەیەكی‬ ‫زیات���ر لەپارە چاپبكەن‪ ،‬بێئ���ەوەی ئەم پارەیە‬ ‫هی���چ پاڵپش���تێكی نەختین���ە یاخ���ود زێ���ر یان‬ ‫دراوی بیان���ی هەبێت‪ .‬بۆیە نرخی س���ودەكان‬ ‫بەرزدەبێتەوە‪ ،‬بەرهەمهێنەرەكان ناتوانن كااڵ‬ ‫و بەرهەمەكانیان س���ەرفبكەن‪ ،‬ئەمە دابەزینی‬ ‫نرخەكان���ی لێدەكەوێت���ەوە بەش���ێوەیەك‬ ‫دەبێتەه���ۆی زیادبوونی ئاس���تی خواس���ت و‬ ‫بەكەمی���ش نرخ���ەكان دەلەرێنێت���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫دوای ئەم���ە هێدی هێدی لێ���رەوە بەرهەمێنان‬ ‫بەشێوەی رێژەیی بەرزدەبێتەوە‪ ،‬بۆیە تاكەكان‬

‫روو لەقەرزكردن دەكەن‪ ،‬ئەمەش پرۆس���ەی‬ ‫“خەس���م” زیاددەكات‪ ،‬دیس���انەوە چەرخەكە‬ ‫دەخولێت���ەوە و تاكەكان لەقەرزداریی زیاتردا‬ ‫رۆدەچن‪.‬‬ ‫دۆخ���ی كوردس���تان‪ :‬تەنگ���ژەی دارایی–‬ ‫تەنگژەی سەروەری‬ ‫رەوش���ی هەرێمی كوردس���تان تارادەیەك‬ ‫لەتوێ���ی ئ���ەو پێناس���ە و تێزەی س���ەرەوە بۆ‬ ‫تەنگ���ژەی دارایی ناگونجێت‪ .‬هۆكارەكەیش���ی‬ ‫ئەوەی���ە قەیرانی دارایی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫خ���ۆی لەراس���تیدا قەیران���ی وزەی���ە‪ .‬قەیرانی‬ ‫وزەش راس���تەوخۆ پەیوەن���دی بەقەیرانێك���ی‬ ‫گەورەترەوە هەی���ە‪ ،‬كە پێیدەگوترێ “قەیرانی‬ ‫س���ەروەری”‪ .‬چ���ۆن؟ كێش���ەی هەرێم���ی‬ ‫كوردستان پێش ئەوەی تەنگژەی دارایی بێت‪،‬‬ ‫ئەوە تەنگژەی سەروەریە‪ .‬هەرێمی كوردستان‬ ‫لەبەرئ���ەوەی دەوڵ���ەت نیی���ە و زڵهێ���زەكان‬ ‫پێیانخۆش نییە سەربەخۆیی خۆی رابگەیەنێ‬ ‫و هێزە هەرێمییە هاوس���ێكانی نایانەوێ ببێت‬ ‫بەدەوڵەت‪ ،‬ئەوە ناچارە ملكەچی چارەسەری‬ ‫سازان لەگەڵ بەغدا بێت‪.‬‬ ‫ئەمەش لێكەوتەی زۆرە‪ :‬دەبێ دەسبەرداری‬ ‫نەوتی كەركوك‪ ،‬دەوروبەری موس���ڵ و دیالە‬ ‫ببێ���ت‪ .‬لەوە واوەترش ئ���ەوە ناچارە مل بەوە‬ ‫ب���دات‪ ،‬ك���ە وزە ناوخۆییەكەش���ی ك���ە خۆی‬ ‫هەڵیكەندووە و وەبەریهێناوە‪ ،‬لەرێی (سۆمۆ)‬ ‫وە‪ ،‬وات���ە لەرێ���گای بەغ���داوە بیفرۆش���ێت‪.‬‬ ‫لەمەش���دا تەنه���ا دەتوانێ ‪ %17‬ب���ۆ خۆی بێت‬ ‫و دەبێ ‪ %83‬بۆ بەغ���دا بێت! لەمە خراپتریش‬ ‫توركیا بەئاش���كرا پش���تی تێك���ردووە‪ ،‬كاتێك‬ ‫دەڵێ���ت‪ :‬دەب���ێ داهات���ی نەوتەك���ە ل���ە “خەڵك‬ ‫بان���ك”ی توركی���دا بخەوێن���درێ و هەرێم���ی‬ ‫كوردس���تان تەنها بۆی هەیە ‪ %17‬لە داهاتەی‬ ‫هەڵبگرێتەوە!‬ ‫ئێس���تا ئ���ەم زنجیرەی���ە ئاڵق���ەی تریش���ی‬


‫ناوخۆ‬

‫دەب ێ ه ەرێم دەستب ەج ێ سك‬ ‫ه ەڵگوشین (ت ەق ەشوف)‬ ‫پیادە بكات و ل ەه ەموو‬ ‫الی ەكیش ەوە ئامادەكاری و‬ ‫كولتوورسازی بۆ بكات‬

‫ئ ەو گ ەمارۆی ەی خراوەت ە‬

‫س ەر ه ەرێم‪ ،‬ب ەپل ەی ی ەك ەم‬ ‫پ ڕۆژەی ەكی ئێرانی بووە‬ ‫دژ ب ە پ ڕۆژەی س ەرب ەخۆیی‬ ‫سیاسی كوردستان‬

‫بەدوادا دێت‪ :‬هەرێم دەبێ رۆژانە ‪ 300‬هەزار‬ ‫بەرمیلەكەی بنێرێ و نابێ دوابكەوێت‪ ،‬چونكە‬ ‫عێراق و توركیاش پێویس���تیان بەداهاتەكەی‬ ‫هەیە! ب���ەاڵم بەغدا لەبەرامبەر ئەمەدا ئێس���تا‬ ‫خەزێنەك���ەی بەتاڵە و پ���ارەی نییە بەهەرێمی‬ ‫كوردس���تانی بدات‪ .‬ل���ەوە واوەتریش ‪ 8‬ملیار‬ ‫دۆالری س���اڵی ‪ 2014‬لەبودج���ە و موچ���ەی‬ ‫هاواڵتیان���ی هەرێم���ی كوردس���تان نادی���ارە‬ ‫و بەغ���داش وەاڵمێك���ی ب���ۆ ئەمە پێنی���ە! بۆیە‬ ‫شاندەكەی هەرێمی كوردستان دەبێ دووبارە‬ ‫لەناو بازنەكەدا بخولێتەوە لەنێوان ئەنكەرە و‬ ‫بەغدادا س���ەفا و مەڕوە ب���كات! ئەنجامەكەش‬ ‫بەرۆش���نی دیارە‪ :‬مایەپوچبوونی یەكجارەكی‬ ‫هەرێمی كوردستان مەسەلەی ئانوساتە‪ .‬گەلۆ‬ ‫ئەمە هۆی چییە؟‬ ‫ئەنجام‪ :‬هۆكاری سەرەكیی و بژارەكانی‬ ‫چارەسەری‬ ‫پس���پۆڕان لەو بڕوایەدان تەنگژەی دارایی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان گەلێك ه���ۆكاری هەن‪:‬‬ ‫هەندێكی���ان س���ەرەكین و هەندێكیش���یان‬ ‫الوەكین‪ .‬هەندێكیان ناوخۆیین و هەندێكیشیان‬ ‫دەرەكی���ن‪ .‬بۆ نمون���ە ئەوەی ئەم���ڕۆ بەناوی‬ ‫تەنگژەی داراییەوە ناسراوە خۆی تەنگژەیەكی‬ ‫وزەییە‪ .‬تەنگژەی وزەییش دووس���ەری هەیە‪:‬‬ ‫یەكی���ان هۆكارەك���ەی ب���ۆ دابەزین���ی نرخ���ی‬ ‫ن���ەوت دەگەڕێتەوە‪ ،‬یەكیش���یان بۆ گەمارۆی‬ ‫بەغ���دا (و تارادەیەك ئەنك���ەرە و خۆرئاواش)‬ ‫لەسەر هەرێمی كوردس���تان دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫س���اڵ و نیوێك���ی رێك���ە ئابلۆق���ەی بودجەیان‬ ‫خستۆتەس���ەر هەرێمی كوردس���تان‪ .‬ئەمەش‬ ‫پرۆژەیەك���ی ئێرانی���ی ب���ووە بۆ پەكخس���تنی‬ ‫پرۆژەی سەروەری هەرێمی كوردستان‪ .‬واتە‬ ‫هۆكارەكانی س���ەرەوە هەم���ووی الوەكین و‬ ‫هۆكارە س���ەرەكییەكە پرۆژەی سەربەخۆیی‬ ‫سیاسی هەرێمی كوردستانە‪.‬‬

‫پس���پۆڕان پێیانوایە ئەمە پیالنێكی هەرێمی‬ ‫و تەنان���ەت سەروهەرێمیش���ە‪ .‬ئامانج���ی‬ ‫پش���تپەردەی ئەم���ەش ب���ۆ بەچۆكداهێنان���ی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تانە‪ .‬زۆرب���ەی الیەنەكانی‬ ‫پەیوەس���ت ب���ەم بابەتەوە نایان���ەوێ هەرێمی‬ ‫كوردس���تان س���ەربەخۆیی و س���ەروەری‬ ‫سیاس���ی خ���ۆی بەدەس���ت بهێنێ���ت‪ .‬خۆرئاوا‬ ‫بەتایب���ەت ئەمەری���كا‪ ،‬ئینگلت���ەرە‪ ،‬ئەڵمانی���ا و‬ ‫فەرەنس���ا كە لەم���اوەی ‪ 24‬كاژێردا دانیان بە‬ ‫بەسەربەخۆیی تیمۆری خۆرهەاڵت‪ ،‬باشوری‬ ‫سودان و بۆسنە‪ ،‬كۆسۆڤۆ و‪...‬هتدا ناوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫لەمەسەلەی هەرێمی كوردستاندا بەتەواوەتی‬ ‫بەلۆژیك���ی ئیزدیواجیەتی پێوانەكان و “بانێك‬ ‫و دوو ه���ەوا” رەفت���ار دەك���ەن‪ :‬نایان���ەوێ‬ ‫هەرێمی كوردس���تان س���ەربەخۆ بێت و پێیان‬ ‫باشە لەچوارچێوەی عێراقدا بمێنێتەوە!‬ ‫ب���ەاڵم لەپەن���ای ئ���ەو ه���ۆكارە س���ەرەكی‬ ‫و الوەكیی���ە دەرەكیان���ەدا هۆكارێك���ی‬ ‫ناوخۆی���ی گ���ەورەش هەی���ە‪ :‬بڕیارس���ازان و‬ ‫ستراتیژیستەكانی هەرێمی كوردستان مادەم‬ ‫بەنیازب���وون پ���رۆژەی “دەوڵ���ەت” جاڕبدەن‪،‬‬ ‫ئەوە دەبوو پێش هەموو شتێك ژێرخانەكانی‬

‫پێویست ە ه ەرێم كارتی‬ ‫گلدان ەوەی ئاو دژ ب ە‬ ‫ب ەغدا ب ەكاربهێنێت و‬ ‫كۆتایی ب ە سیاس ەتی‬ ‫ت ەخشان و پ ەخشانكردنی‬ ‫پارە بهێن ێ و گ ەندەڵی‬ ‫ریش ەكێش بكات‬

‫بەدەوڵەتبوونیان دابنایە‪ .‬دوای ئەوەش دەبوو‬ ‫ل���ەڕووی دارای���ی و ئابووریی���ەوە تەدبیریان‬ ‫وەربگرتایە و بۆ دوو س���ێ س���اڵێك ئەوەندە‬ ‫پاشەكەوتی داراییان هەبوایە‪ ،‬كە لەئاست ئەم‬ ‫تەنگژەیەدا چۆكی دانەدایە! بەاڵم پێدەچێ زیاتر‬ ‫لەنیازی بەدەوڵەتبوون‪ ،‬سیاس���ەتی جاڕدانی‬ ‫بەپەل���ە و دروش���مكاری لەپش���تەوە بووب���ێ‪،‬‬ ‫وەك لەنی���ازی پێكەوەنان���ی س���ەربەخۆیی‪.‬‬ ‫وات���ە پێدەچێ بەش���ێكی زۆر لەم بانگەش���ەیە‬ ‫ب���ۆ قۆس���تنەوەی لەسیاس���ەتە ناوخۆییەكان‬ ‫و چنین���ەوەی بەرەك���ەی لەهەڵبژاردنەكان���دا‬ ‫بگەڕێت���ەوە‪ ،‬ك���ە ئێس���تا باجەك���ەی لەقوت و‬ ‫لەگیرفان���ی هاواڵتیان���ی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫دەبژێردرێت!‬ ‫ل���ەرووی چارەسەرەكانیش���ەوە‪ :‬دەب���ێ‬ ‫هەرێمی كوردس���تان دەس���بەجێ “سیاسەتی‬ ‫س���ەختگیری ئابووریی”پیادەب���كات‪ .‬ئەمە كە‬ ‫بەسیاسەتی “سك هەڵگوشین”یش دەناسرێ‬ ‫دەبێ بۆ دوو سێ ساڵێك پەیڕەو بكرێت‪ .‬دەبێ‬ ‫كولتورس���ازی بۆ بكرێ���ت و لەرێی میدیاكان‪،‬‬ ‫میمب���ەری مزگەوت���ەكان و دامودەزگاكانەوە‬ ‫ب���ۆ م���اوەی چەن���د مانگێ���ك ئام���ادەكاری بۆ‬ ‫بكرێ���ت و خەڵك���ی ب���ۆ رابهێنرێ���ت‪ .‬هەروەها‬ ‫دەب���ێ خەرجییەكان���ی حكومەت و سیاس���ەتە‬ ‫هەڵەكانی تەخش���ان و پەخش���ان و بەتایبەت‬ ‫گەندەڵ���ی ریش���ەكێش بكرێ���ن‪ .‬پێویس���تە و‬ ‫كاتیش���ی تێپەری���وە‪ ،‬حكومەت���ی هەرێمی���ش‬ ‫كارتەكانی فشاری لەسەر بەغداد بقۆزێـتەوە‪.‬‬ ‫دەروازەكان���ی دابخ���ات‪ ،‬ئ���او بگرێت���ەوە یان‬ ‫كەم���ی بكات���ەوە‪ ،‬ن���ەوت هەناردەن���ەكات‪.‬‬ ‫هەروەها پێویس���تە هەولێر راستەوخۆ لەگەڵ‬ ‫ئەنك���ەرە مامەڵ���ە ب���كات و پش���كی ‪ %17‬كەی‬ ‫خ���ۆی پەیتاپەیت���ا وەربگ���رێ و بیخات���ە ن���او‬ ‫بازاڕەكان���ەوە‪ .‬چارەس���ەرەكان ئاس���ان نین‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمڕۆ نەكرێ سبەینێ درەنگە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪27 2015/2/21 266‬‬


‫ناوخۆ‬

‫ف ەیس ەڵ ع ەلی‪ ،‬س ەرۆكی مونت ەدای ئابووریی كوردستان‪:‬‬

‫سەیرە بەغدا دەڵێ پارە نیە‪،‬‬ ‫كەچی پارە بۆ هەموو پارێزگاكان و‬ ‫تەنانەت بودجەی پەرەپێدانیش دەنێرێت!‬ ‫لەم دیمانەیەی س����ڤیلدا فەیس����ەڵ عەلی‪،‬‬ ‫س����ەرۆكی مونتەدای ئابووریی كوردستان‬ ‫باس لە كێش����ە داراییەكانی نێوان هەرێم و‬ ‫بەغدا و قەیرانی دارایی هەرێم و ئاسۆكانی‬ ‫چارەسەركردنی و پرسی قەرزی دەرەكی‬ ‫دەكات و هۆش����داری دەدات ل����ەوەی ب����ەم‬ ‫سیاس����ەتەوە قەرزی دەرەك����ی تەنانەت بۆ‬ ‫وەبەرهێنانیش بێت سەركەوتوو نابێت‪.‬‬ ‫بیالل سەعید‬

‫‪ 28‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫ت���ا چەند پێتوایە ئەم سیاس���ەتە‬ ‫نەوتیەی هەرێم پێڕەوی دەكات‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫س���ەربەخۆیی ئابووری���ی بۆ كوردس���تان‬ ‫بهێنێتە دی؟‬ ‫فەیسەڵ عەلی‪ :‬بەشێكی زۆر لەواڵتانی‬ ‫جیه���ان بۆ ئ���ەوەی ئابوورییەك���ی توكمە‬ ‫و س���ەربەخۆییان هەبێت‪ ،‬هەنگاوەكانیان‬ ‫ب���ەو ئاڕاس���تەیەیە‪ ،‬ك���ە ئابوورییەك���ی‬ ‫رەنگاڵەیی���ان هەبێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم ئ���ەوەی‬ ‫لەهەرێمی كوردس���تان دەبینرێت هەموو‬

‫كەرتەكان���ی دیكە پش���تگوێخراون و تەنیا‬ ‫كاركردن لەسەر كەرتی نەوت دەبینرێت‪،‬‬ ‫ئەم���ەش گرفتێك���ی گەورە ب���ۆ ئابووریی‬ ‫هەرێم دروس���ت دەكات‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەو‬ ‫واڵتەی تەنیا س���ەرچاوەی داهاتی نەوت‬ ‫بێ���ت‪ ،‬مەترس���ی لەس���ەر ئابوورییەك���ەی‬ ‫زۆرە‪ ،‬چونكە نرخی نەوت بەش���ێوەیەكی‬ ‫ب���ەردەوام لەهەڵب���ەز و داب���ەز دای���ە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە لە شەس���تەكانەوە تائێس���تا نرخی‬ ‫ن���ەوت كۆمەڵێك هەڵبەز و دابەزی توندی‬


‫ناوخۆ‬

‫بەخۆییەوە بینیوە‪ ،‬جاری واهەبووە نرخی‬ ‫نەوت گەیشتۆتە ‪ 70‬دۆالر‪ ،‬جارێكی دیكە‬ ‫دابەزیوەتەوە بۆ ‪ 30‬دۆالر و تەنانەت ‪16‬‬ ‫دۆالریش‪ .‬بۆیە دەوڵەتانی دیكە هەنگاوی‬ ‫دیكەیان گرتۆتەبەر‪ ،‬بۆ نمونە كوێت یەكەم‬ ‫واڵت بوو (س���ندوقی پاشكەوتی نەوت)ی‬ ‫دروس���تكرد‪ ،‬كە لەرێگەی ئەم سندوقەوە‬ ‫سودێكی زۆری لەداهاتی نەوت وەرگرت‪.‬‬ ‫بۆی���ە كاتێك عێ���راق ئاماژە ب���ەوەدەكات‪،‬‬ ‫كە نرخ���ی بەرمیلێك نەوت���ی لەبودجە بە‬ ‫‪ 85‬دۆالر خەماڵن���دووە و نرخ���ی نەوتی‬ ‫فرۆشراویش���ی بە‪ 100‬دۆالرە‪ ،‬پێویس���تە‬ ‫ئەو پارە زیادەیە لەس���ندوقێك پاشكەوت‬ ‫بكرێت‪ ،‬بەمەبەس���تی ئەوەی وەبەرهێنانی‬ ‫پێبكات‪ ،‬یان بۆ پركردنەوەی پێداویس���تی‬ ‫ناوخۆ و هەمەڕەنگكردنی ئابوورییەكەی‪،‬‬ ‫ك���ە دواج���ار لەرێگ���ەی ئ���ەم داهات���ی‬ ‫نەوت���ەوە كەرتەكان���ی پیشەس���ازی و‬ ‫كش���توكاڵ و گەش���تیاری و بازرگان���ی و‬ ‫ژێرخان���ی ئابووری���ی پ���ێ ببوژێنرێتەوە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم لەهەرێم هیچ هەنگاوێ���ك بۆ ئەوە‬ ‫نەن���راوە‪ ،‬ك���ە س���ەرچاوەی داهاتی دیكە‬ ‫دروس���ت بكرێ���ت‪ ،‬هەرچەن���دە ل���ەدوای‬ ‫‪2003‬ەوە پارەیەك���ی ب���اش لەعێراق���ەوە‬ ‫دەگەیشتە هەرێم لەچوارچێوەی بودجەی‬ ‫س���ااڵنە‪ ،‬بەاڵم بەپێی پێویست نەتوانراوە‬ ‫س���ودی لێوەربگیرێت‪ ،‬لەجیات ئەوەی بۆ‬ ‫كەرتەكانی دیكە س���وودی لێوەربگیرێت‪،‬‬ ‫ژم���ارەی فەرمانب���ەر و دامودەزگاكان���ی‬ ‫حكومەتی���ان زۆرت���ر ك���ردووە‪ ،‬لەب���ری‬ ‫ئەوەی حكومەتەكەی بكریتە حكومەتێكی‬ ‫چاالك و ئەكتیڤ و بچوك‪ ،‬حكومەتەكەی‬ ‫كراوەتە حكومەتێكی قەبە و گەورە‪ ،‬ئەمە‬ ‫وایكرد نەوت لەجیاتی ئەوەی ببێتە مایەی‬ ‫خوش���گوزەرانی بۆ هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ببێتە مایەی كێشمەكێش و بۆتە نیقمەت‪.‬‬ ‫پەرلەم���ان لەه���ەوڵ دای���ە‬ ‫بەكۆمەڵێك پڕۆژە یاسا سیاسەتی نەوتی‬ ‫هەرێ���م رێكبخات���ەوە‪ .‬ب���ەرای ت���ۆ ئ���ەوە‬ ‫گرفتەكە چارەسەر دەكات؟‬ ‫فەیس���ەڵ عەل���ی‪ :‬گرفت���ی س���ەرەكی‬ ‫ئەوەیە حكومەت سیاس���ەتێكی ئابووریی‬ ‫روون���ی نیی���ە‪ ،‬سیاس���ەتی ئابووری���ی‬ ‫هەرێم دانەرێژراوە‪ ،‬روئیا و فەلس���ەفەی‬ ‫حكوم���ەت تائێس���تا دیارنیی���ە‪ ،‬ئای���ا تەنیا‬ ‫پش���ت بەكەرتی گش���تی دەبەس���تێت یان‬ ‫نەخێ���ر؟ ئای���ا پش���ت بەكەرت���ی تایب���ەت‬ ‫دەبەس���تی؟ بۆیە ئەم پرس���انە روون نین‬ ‫و پێویس���تە حكومەت روئیایەكی روونی‬

‫هەبێت‪ .‬لەكاتیكدا حكومەت بەش���ێوەیەكی‬ ‫بەردەوام باس ل���ەوەدەكات كە هاوكاری‬ ‫كەرت���ی تایب���ەت دەكات‪ ،‬ب���ەاڵم تائێس���تا‬ ‫ئ���ەم مەس���ەلەیە بەیاس���ا رێكنەخ���راوە‪،‬‬ ‫كەرت���ی تایب���ەت بەرچ���اوی روون نیی���ە‪،‬‬ ‫ئەم���ە وایك���ردووە بەبەردەوام���ی كەرتی‬ ‫تایب���ەت لەئەدای ئابووری هەرێم رۆڵێكی‬ ‫الوازی هەبێ���ت‪ ،‬وێ���ڕای چەند هۆكارێكی‬ ‫تر‪ .‬بۆ ئەوەی دەوڵەتێك بناس���ێن سەیری‬ ‫خەرجیی���ە گش���تییەكانی دەكەی���ن‪ ،‬كاتێك‬ ‫دەبینی���ن خەرج���ی زۆری حكومەت���ی‬ ‫هەرێمی كوردس���تان حكومەت خۆییەتی‪،‬‬ ‫كەوایە حكومەت بااڵدەس���تە لەو پرس���ە‪،‬‬ ‫بۆیە دەڵیم كەرتی تایبەت جگە لەدورشم‬ ‫هیچی تری بۆ نەكراوە‪.‬‬ ‫بەچوون���ی ئۆپۆزس���یۆن بۆ ناو‬ ‫حكومەت‪ ،‬هەس���ت دەكەن ئەم روئیایەی‬ ‫پێش���ووی حكومەت گۆڕانێكی بەس���ەردا‬ ‫هاتبێت و روونتر بووبێت‪ ،‬یان هەر وەك‬ ‫خۆیەتی؟‬ ‫فەیس���ەڵ عەلی‪ :‬لەمامەڵەك���ردن لەگەڵ‬ ‫ئابووری���ی هەرێ���م لەنێ���وان دەس���ەاڵتی‬ ‫پیشوو و ئۆپۆزسیونی پێشوو كە پێكەوە‬ ‫ل���ەم كابینەن هی���چ جیاوازییەك���ی ئەوتۆ‬ ‫نابینم‪ ،‬بۆیە پێموانییە هیچ گۆرانكارییەك‬ ‫روویدابێت‪ ،‬هیچ ئاماژەیەكیش لەبەردەستدا‬ ‫نییە‪ ،‬كە بیسەلمێنێت جیاوازییەك لەنێوان‬ ‫كابینەی حەوت و كابینەی هەش���تدا هەیە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا پێش���ووتر ئۆپۆزس���یون داوای‬ ‫دەك���رد هەم���وو داهات���ەكان بگەڕێت���ەوە‬ ‫ب���ۆ خەزێن���ەی وەزارەتی دارای���ی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‬ ‫بااڵدەس���تە‪ ،‬وەزارەت���ی دارای���ی بۆت���ە‬ ‫بەش���ێكی بچووك���ی وەزارەت���ی س���امانە‬ ‫سروشتییەكان‪ ،‬بەبەڵگەی ئەوەی وەزیری‬ ‫دارای���ی هەرێ���م ب���اس ل���ەوەدەكات‪ ،‬ك���ە‬

‫ئێستا ل ەجیات ئ ەوەی‬ ‫حكوم ەت چاالك و‬ ‫ئ ەكتیڤ و بچووك‬ ‫بكرێت‪ ،‬كراوەت ە‬ ‫حكوم ەتێكی ق ەب ە و‬ ‫گ ەورە‬

‫بۆ ئ ەوەی دەوڵ ەتێك‬ ‫بناسێن س ەیری خ ەرجیی ە‬ ‫گشتیی ەكانی دەك ەین‪ ،‬ل ە‬ ‫ه ەرێم زۆرترین خ ەرجی‬ ‫حكوم ەت‪ ،‬خ ەرجی ەكانی‬ ‫حكوم ەت خۆی ەتی‬ ‫وەزارەتەكەی چاوەڕێی ئەوەیە وەزارەتی‬ ‫س���امانە سروش���تییەكان پارەی بۆ دابین‬ ‫ب���كات بۆ ئ���ەوەی موچ���ەی فەرمانبەران‬ ‫دابین ب���كات‪ ،‬لەكاتێك���دا وەزارەتی نەوت‬ ‫لەهەم���وو واڵتانی خ���اوەن نەوتدا‪ ،‬كاری‬ ‫تەنی���ا دەرهێن���ان رەوانەكردن���ی نەوتە و‬ ‫داهاتەكەی لەبەردەستی وەزارەتی داراییە‪،‬‬ ‫لەبەرئ���ەوەی وەزارەتی ن���ەوت بۆی نییە‬ ‫تەحەك���وم بەداهاتی نەوتەوە بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ���ەوەی لەهەرێم���ی كوردس���تان دەكرێت‬ ‫بەپێچەوانەوەی���ە و وەزارەت���ی س���امانە‬ ‫سروشتییەكان لەدەرەوەی موازنە مامەڵە‬ ‫لەگ���ەڵ داهاتی ن���ەوت دەكات و خەرجی‬ ‫دەكات‪ ،‬بۆی���ە پێویس���تە النیك���ەم‪ ،‬هێ���زە‬ ‫ئۆپۆزس���یونەكانی پێش���وو‪ ،‬كە هەمیش���ە‬ ‫باس���ییان لەش���ەفافیەت دەكرد‪ ،‬كارێكیان‬ ‫بكردایە بەمەبەستی كۆكردنەوەی داهات‬ ‫لەوەزارەت���ی دارای���ی‪ ،‬ئ���ەوكات دەتوانرا‬ ‫بگوترایە خاڵێكی جەوهەری بەدیهاتووە‪.‬‬ ‫تائێس���تا هەرێ���م ب���ە ق���ەرزی‬ ‫ناوخ���ۆ و پ���ارەی كۆمپانی���ا نەوتیەكان و‬ ‫وەك دەگوترێت پینەوپ���ەڕۆ قەیرانەكەی‬ ‫بەڕێكردووە‪ ،‬بەرای تۆ تا چەند دەتوانین‬ ‫بەم شێوەیە بەردەوام بین؟‬ ‫فەیس���ەڵ عەلی‪ :‬درێ���ژەدان بەم جۆرە‬ ‫سیاس���ەتە‪ ،‬ئ���ەم قەیرانەی هەی���ە قوڵتر و‬ ‫ئاڵۆزت���ر دەكات‪ ،‬تێچوونەكەش���ی زیات���ر‬ ‫لەسەر خەڵك دەكەوێت‪ ،‬پێش ئەوەی لەسەر‬ ‫حكومەت بكەوێت‪ ،‬لەبەرئەوەی حكومەت‬ ‫بەهۆی ئەو قەرزە زۆرەی كردوویەتی بۆ‬ ‫پێدانی مووچە كێشەكەی ئاڵۆزترە‪ ،‬چونكە‬ ‫حكوم���ەت هی���چ س���ەرچاوەیەكی نییە بۆ‬ ‫ئەوەی پارەی دەس���تبكەوێتەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫حكوم���ەت بەش���ێكی زۆری پاش���كەوتی‬ ‫پارەی هاواڵتیان ك���ە لەبانكەكان دانراوە‪،‬‬ ‫هەروەها پارەی كۆمپانیاكانیشی بردووە‪،‬‬

‫ژمار ‌ه ‪29 2015/2/21 266‬‬


‫ناوخۆ‬

‫بەتایبەت كۆمپانیا نەوتییەكان‪ ،‬كە كاریان‬ ‫لەگەڵ دەكات‪ ،‬بۆ نمونە نزیكەی ‪ 8‬ترلیون‬ ‫پارەی لەبانكە ئەهلییەكانی قەرزكردووە‪،‬‬ ‫واتە زیات���ر لە ‪ 16‬ترلی���ۆن دینار قەرزی‬ ‫وەرگرت���ووە‪ ،‬ئەمەش بۆ خ���ۆی گرفتێكی‬ ‫گەورەی���ە‪ ،‬چونك���ە هەموو ئ���ەو قەرزەی‬ ‫وەرگی���راوە بۆ مووچە ب���ووە‪ ،‬بۆ پرۆژە‬ ‫نەب���ووە‪ ،‬وات���ە حكوم���ەت ئەم ق���ەرزەی‬ ‫دەس���تناكەوێتەوە و س���ودی لەس���ەرە‪،‬‬ ‫لەكاتێك���دا هاواڵتی���ان ب���ەو ئومێ���دەوە‬ ‫لەبانك���ی روانی���وە‪ ،‬ك���ە ب���ڕە پارەیی���ەك‬ ‫بڕوات���ە س���ەری پارەك���ەی‪ ،‬لەبەرئ���ەوە‬ ‫ئەگ���ەر ئ���ەم پرس���ە بەهاوكێش���ەیەكی‬ ‫ئابوورییەك���ە ش���یبكرێـتەوە‪ ،‬ش���تێكی‬ ‫دیكەم���ان ب���ۆ دەردەكەوێ���ت‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫حكوم���ەت ب���ەم سیاس���ەتە ئابووریی���ەی‬ ‫پەیرەوی دەكات بەئاس���انی ناتوانێت ئەم‬ ‫قەرزانەش بدات���ەوە‪ ،‬ئەم قەرزەش رەنگە‬ ‫ب���ۆ س���ااڵنی داهات���وو رێژەك���ە بگاتە ‪20‬‬ ‫ترلی���ۆن و بەو ش���ێوە بەرەو هەڵكش���ان‬ ‫دەچێ���ت‪ ،‬بۆی���ە رۆژ بەرۆژ كێش���ەكەمان‬ ‫ئاڵۆزتر دەبێت و چارەسەركردنەكەش���ی‬ ‫زۆری دەوێ���ت‪ ،‬پێویس���تمان بەپالنێك���ی‬ ‫تۆكمە و هەمەالیەنەی ئابووریی‪ ،‬هەیە بۆ‬ ‫تێپەراندنی ئەم قۆناغە‪.‬‬ ‫زۆر ب���اس ل���ەوە دەكرێ���ت‪ ،‬كە‬ ‫حكومەتی هەرێم قەرزی دەرەكی دەكات‪،‬‬ ‫ش���ارەزایانیش ئەمە بە مەترسی دەزانن‪.‬‬ ‫تۆ لەمبارەوە بۆچوونت چیە؟‬ ‫فەیس���ەڵ عەلی‪ :‬هێشتا قەرزی دەرەكی‬ ‫نەك���ردووە‪ ،‬ئەوەندە ق���ەرزارە!‪ ،‬پێموانییە‬ ‫حكوم���ەت ل���ەم قۆناغەدا توان���ای ئەوەی‬ ‫هەبێ���ت قەرزێكی دیكە ب���كات‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫وەك مونت���ەدای ئابووری بۆ حكومەت و‬ ‫پەرلەمان و حیزبەكانمان شیكردووەتەوە‪،‬‬ ‫ك���ە قەرزك���ردن كێش���ەیەكی گ���ەورە و‬

‫ب ەم سیاس ەتی‬ ‫ئابووریی ەوە حكوم ەتی‬ ‫ه ەرێم ل ە ق ەرزی دەرەكی‬ ‫س ەرك ەوتوو نابێت و‬ ‫ق ەیران ەك ەش ئاڵۆزتر و‬ ‫قوڵرت دەكات‬ ‫‪ 30‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫ئاڵۆزم���ان بۆ دروس���ت دەكات‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئەگ���ەر قەرزەكە ب���ۆ پێدان���ی موچە بێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە بەپێی هاوكێشە ئابوورییەكان‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر قەرزەكە بۆ ماوەی چەند س���اڵێك‬ ‫بێت‪ ،‬لەو ماوەیەدا رەنگە ببێتە دوو ئەوەندە‬ ‫و پێدانەوەی ئەستەم دەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫قەرزەك���ە بۆ پ���رۆژەی وەبەرهێنان بێت‪،‬‬ ‫ئەوە قس���ەیەكی دیك���ەی تێی���دا دەكرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا بەداخەوە ئەگەر سەیری‬ ‫پەیك���ەری ئی���داری هەرێمی كوردس���تان‬ ‫بكەین‪ ،‬پێموانییە حكومەت س���ەركەوتوو‬ ‫بێت قەرزی دەرەكی بكات بۆ پرۆژەیەكی‬ ‫وەبەرهێنان‪ ،‬لەبەرئەوەی سااڵنی پێشوو‬ ‫س���ااڵنە بەبەردەوامی نزیكەی سێ ملیار‬ ‫دۆالری بۆ پ���رۆژەی وەبەرهێنان داناوە‪،‬‬ ‫بەاڵم س���ەركەوتوو نەب���ووە‪%50 ،‬ی ئەو‬ ‫پرۆس���ەیەی پ���ێ جێبەج���ی ك���راوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫حكومەت بەو پالنەی ئێس���تا سەركەوتوو‬ ‫نابێت‪ ،‬ئەگ���ەر بۆ پرۆژەی وەبەرهێنانیش‬ ‫ق���ەرز ب���كات‪ ،‬بەڵك���و قەرزەكە لەس���ەری‬ ‫گەورەتر دەبێت‪.‬‬ ‫عێ���راق لە بودج���ەدا زیادكردنی‬ ‫باجی جێكردۆت���ەوە‪ ،‬ت���ۆ تێپەڕاندنی ئەم‬ ‫قەیران���ە‪ ،‬پێ���ت وای���ە ئەمە ب���ۆ هەرێمیش‬ ‫چارەسەرێكی باش بێت ؟‬ ‫فەیس���ەڵ عەل���ی‪ :‬ئەگ���ەر لەبودج���ە‬ ‫زیادكردن���ی ب���اج دیاریكرابێت‪ ،‬پێوس���تە‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تانیش جێبەجێی بكات‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئایا چ���ۆن جێبەجێ���ی دەكات؟ ئایا‬ ‫حكومەتی هەرێ���م دەتوانێت وەك ئەوەی‬ ‫هەی���ە جێبەجی بكات؟ ئای���ا دەتوانێت باج‬ ‫لەسەر مۆبایل و تەواوی بزاوتی سەرمایە‬ ‫كە لەكوردستان هەیە جێبەجی بكات؟ ئایا‬ ‫ئامادەس���ازی بۆ كراوە؟ بۆیە ئەس���تەمە‬ ‫بتوانی���ن لەجێبەجیكردنی باج بەو ش���ێوە‬ ‫و سیس���تەمەی ئێس���تا هەیە سەركەوتوو‬ ‫بێت‪ ،‬گرفتی تریش���مان بۆ دروست دەبێت‬ ‫لەگ���ەڵ عێ���راق‪ ،‬چونكە عێ���راق باج وەك‬ ‫س���ەرچاوەیەكی تری داهات زیاد دەكات‬ ‫و ئەم���ەش هەرێم بەپێی یاس���ای بودجە‬ ‫ناچاردەكات پابەندبێت بەیاساكەوە‪.‬‬ ‫بەشێكی زۆری رێككەوتننامەكانی‬ ‫هەرێم لەگەڵ بەغدا رووكارێكی ئابووری‬ ‫هەب���ووە‪ ،‬ب���ەاڵم بۆچ���ی رێككەوتنامەكان‬ ‫جێبەجی ناكرێن و هەڵدەوشێنرێنەوە؟‬ ‫فەیسەڵ عەلی‪ :‬خاڵی سەرەكی كێشەكانی‬ ‫نێ���وان هەرێم و بەغ���دا نەبوونی متمانەیە‬ ‫لەنێ���وان عێ���راق و هەرێمی كوردس���تان‪،‬‬ ‫هەروەها عێراق كاتێك تەماشای هەرێمی‬

‫حكوم ەتی ه ەرێم پاب ەندە‬ ‫ب ە موچ ەی ف ەرمانب ەرانی‬ ‫خۆی و كێش ەكانی‬ ‫ل ەگ ەڵ ب ەغدادا‬ ‫هیچ پ ەیوەندی ب ە‬ ‫ف ەرمانب ەران ەوە نی ە‬ ‫كوردستان دەكات‪ ،‬بەرپرسانی حكومەتی‬ ‫هەرێم ئەوەندەی سەردانی توركیا دەكەن‪،‬‬ ‫ئەوەندە سەردانی عێراق ناكەن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫ئێم���ە بەش���ێكین لەعێراق ن���ەك لەتوركیا‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو گرێبەستە نەوتییانەی هەرێم‬ ‫لەگ���ەڵ دەرەوە كردوویەت���ی زۆر زیاترە‬ ‫لەگەڵ ئ���ەوەی لەگەڵ عێراق كردوویەتی‪،‬‬ ‫بۆی���ە متمان���ە لەنێ���وان ه���ەردووال نییە‪.‬‬ ‫لەبەرئ���ەوە عەب���ادی دوای هاتن���ە س���ەر‬ ‫حوك���م وت���ی “ئەگ���ەر بمانەوێ���ت پێكەوە‬ ‫كاربكەی���ن پێویس���تە بڕی���اری بوێرانە و‬ ‫ق���ورس بدەین “‪ ،‬مەبەس���تی ئەوە بوو كە‬ ‫هەردووال لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشین‬ ‫و تەن���ازول بۆ یەكتری بك���ەن‪ .‬كاتێكیش‬ ‫س���ەیری دوایی���ن رێككەوتنام���ەی هەرێم‬ ‫و بەغ���دا بكەی���ن‪ ،‬هەرێ���م بەپێی یاس���ای‬ ‫بودج���ەی عێ���راق ب���ۆ س���اڵی ‪ 2015‬ك���ە‬ ‫پەرلەمانتارانی كورد دەنگیان لەسەرداوە‬ ‫پابەندك���راوە بەرەوانەكردنی ‪ 250‬هەزار‬ ‫بەرمی���ل ن���ەوت و ‪ 300‬ه���ەزار بەرمیلی‬ ‫كەرك���وك لەرۆژێك���دا‪ ،‬ب���ەاڵم لەدوایی���ن‬ ‫س���ەردانی وەف���دی هەرێ���م ب���ۆ بەغ���دا‪،‬‬ ‫پێشنیارەكە بەو شێوەیە بووە‪ ،‬كە رێژەی‬ ‫نەوتی هەناردەكراوی هەرێم س���ێ مانگ‬ ‫جارێك یان س���ااڵنە ئەژمار بكرێت‪ ،‬ئینجا‬ ‫كاتێك هەرێم ناتوانێت ئەو رێژەیە رۆژانە‬ ‫رەوانە بكات‪ ،‬ئەمە گرفتی لەجێبەجێكردنی‬ ‫رێككەوتنامەكە دروست كرد‪ ،‬بۆیە عێراق‬ ‫كە دەڵی پارە نییە سەیرە‪ ،‬لەكاتێكدا پارەی‬ ‫بۆ هەموو پارێزگاكانی دیكە عێراق هەیە‪،‬‬ ‫تەنان���ەت بودجەی پەرەپێدانیش دەنێرێت‪.‬‬ ‫پێویس���تە حكومەت���ی هەرێم بەپێی یاس���ا‬ ‫پابەند بێت بەپێدانی موچەی فەرمانبەرانی‬ ‫خۆی‪ ،‬كێش���ەكانی نێ���وان هەرێم و بەغدا‬ ‫هی���چ پەیوەن���دی بەفەرمانبەران���ەوە نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو پێویس���تە حكومەت خەم لەموچەی‬ ‫فەرمانبەرانی خۆی بخوات‪.‬‬


‫كۆمەاڵیەتی‬

‫مامەڵەی تەندروست لەگەڵ كێشەی‬ ‫میزبەخۆداكردنی مندااڵن‬

‫ژمار ‌ه ‪31 2015/2/21 266‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫نامەكانی كاك ئەحمەدی شێخ‬ ‫بۆ حاجی عومەر ئەفەندی‬ ‫كاك ئەحمەدی شێخ‬

‫زانا و پێشەوای تەریقەی تەسەوفی قادری لە كوردستان (‪ )1887-1792‬ز‬

‫حاجی عومەر ئەفەندی‬

‫موفتی شار و مەرجعی فەتوا لە كوردستان ‪ 1892 -1816‬ز‬

‫ئیحسان موفتی‬ ‫بەشی یەكەم‬

‫‪ 32‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫پ���ێ���ش ئ�����ەوەی‬ ‫لەبابەتی نامەكانی‬ ‫ك����اك ئ��ەح��م��ەدی‬ ‫ش������ێ������خ‪ ،‬ك�������وڕە‬ ‫تاقانەی زانای كورد‬ ‫ش���ێ���خ م���ەع���روف���ی‬ ‫ن��ۆدەه��ی بكۆڵمەوە‪،‬‬ ‫ك����ە ن����اردووی����ەت����ی‬ ‫ب���ۆ ح���اج���ی ع��وم��ەر‬ ‫ئەفەندی‪ ،‬كوڕی زانای‬ ‫كورد مەال ئەبوبەكر كە‬ ‫ن��اس��راوە ب��ەم��ەال گچكەی‬ ‫ه��ەول��ێ��ر‪ ،‬ب��اس لەچۆنیەتی‬ ‫پاراستنی ئەم شەش نامەیە‬ ‫و دوو زەرفی نامەكان دەكەم‪،‬‬ ‫كە لەدوای كۆچی حاجی عومەر‬ ‫ئ��ەف��ەن��دی لەمزگەوتی گ��ەورەی‬ ‫قەاڵی هەولێر پارێزراون‪ ،‬دواتریش‬ ‫ب��ەدەی��ان س��اڵ الی باپیرم محەمەدی‬ ‫موفتی (‪ )1945-1869‬و باوكم رەشاد‬ ‫موفتی هەڵگیراون‪.‬‬ ‫ئەم دوو زاتە كاك ئەحمەدی شێخ‬ ‫و حاج���ی عومەر فەن���دی هاوتەمەن‬ ‫بوونە‪ ،‬لەمێ���ژووی لەدایكبوونیان تا‬ ‫كۆچ���ی دواییان نزیكەی نیو س���ەدە‬ ‫دەكا‪ ،‬توانیویان���ە ه���اوكاری یەكت���ر‬ ‫بكەن لەئاسانكاری كاروباری ئاینی‬ ‫و كۆمەاڵیەتی و سیاسیشدا‪.‬‬ ‫نوشتەیەكی تەمەن سەد ساڵ‬ ‫كاتێك لەزانكۆی س���لێمانی ساڵی‬ ‫‪ 1977‬خوێندن���م تەواو كرد‪ ،‬رۆژانە‬ ‫ئام���ادەی مەجلس���ی دیوخانەك���ەی‬ ‫باوك���م دەب���ووم‪ ،‬ئ���ەوكات دوای‬ ‫نوێژی عەس���ر دەس���تی پێدەكرد تا‬ ‫دوای نوێ���ژی عیش���ا‪ ،‬س���ندوقێكی‬ ‫بچووك���ی دارمان هەب���وو‪ ،‬چەندین‬ ‫فەرمان���ی عوس���مانی و نامەی كۆن‬ ‫و بەڵگەنامەی پاس���پۆرتی عوسمانی‬ ‫و ئیجازەی ب���اب و باپیرانمان تیایدا‬ ‫پارێزرابوون‪ .‬رۆژێكیان لەناوەڕاستی‬ ‫س���اڵی ‪ 1983‬باوك���م داوای لێك���ردم‬ ‫سندوقەكەی بۆ بێنم‪ ،‬منیش لەنێو ئەو‬ ‫هەموو دیۆكیۆمێنتانە پارچە پێستێك‬ ‫وەك نوش���تە لەتەمەن���ی منداڵیم���ەوە‬ ‫س���ەرنجی رادەكێش���ام‪ ،‬لەبەرئ���ەوەی‬ ‫لەس���ەر ش���ێوەی چوارگۆش���ەبوو‪،‬‬ ‫دەمزانی نوشتەیە دەنگم نەدەكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو جارە پرسیم ئەم نوشتەیە چییە؟‬ ‫باوك���م وت���ی‪ :‬منی���ش وەك ت���ۆ ه���ەر‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫لەمناڵییەوە دیومە الی باوكم‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫ئەوەی نەخۆش كەوتبا لەملیان دەكرد‪.‬‬ ‫منی���ش گوتم “باش���ە بۆ ئەو نوش���تەیە‬ ‫نەكەین���ەوە؟ بزانیی���ن چی لێ نوس���راوە‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر دوعایەك���ی ب���اش ب���وو لێ���ی فێر‬ ‫دەبی���ن‪ ،‬ن���ەوەك هەڵبگی���رێ نەزانین چی‬ ‫تێدای���ە”؟ باوكم گوت���ی‪ ،‬بەعەرەبی دەڵێن‬ ‫(القدیم یترك علی قدمه) واتە ئەوەی كۆنە‬ ‫وەك خۆی دەبێ بمینێتەوە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەوج���ارە باوك���م دوای دوو‬ ‫رۆژ بانگ���ی كردم���ەوە‪ ،‬هەرك���ە چووم���ە‬ ‫ژوورەكەی لەسەر مێزەكەی نوشتەیەكەم‬ ‫دیت كراب���ۆوە‪ ،‬چەندین پارچ���ە كاغەزی‬ ‫رەن���گ زەردی كۆن���ی دیك���ەش س���ەر‬ ‫مێزەكەی داپۆش���تبوو‪ ،‬وتی كوڕم (القدیم‬ ‫الیت���رك علی قدمه‪ ،‬دوم���ا بل یجدد) وتی‪،‬‬ ‫فكرم ك���ردەوە نابێ هەردەم ش���تی كۆن‬ ‫وەك خ���ۆی بمین���ێ‪ ،‬ب���ەاڵم دەب���ێ ن���وێ‬ ‫بكرێت���ەوە‪ ،‬هەروەه���ا فەرم���ووی‪ :‬ئەوانە‬ ‫كاغ���ەزی پی���رۆزن‪ ،‬بەدەس���خەتی كاك‬ ‫ئەحم���ەدی ش���ێخ‪ ،‬باپیرە گەورەی ش���ێخ‬ ‫مەحم���ودی حەفید نوس���راون‪ ،‬بۆ حاجی‬ ‫عوم���ەر فەن���دی ك���ە دەكات���ە باوكی مەال‬ ‫فەندی و مامی باپیرت‪.‬‬ ‫ئ���ەو نامان���ەی لەن���او ئ���ەو نوش���تەیە‬ ‫پارێزراو بوون‪ ،‬بریتی بوون لەپێنچ نامەی‬ ‫كاك ئەحم���ەدی ش���ێخ و دوو زەرف‪ ،‬كە‬ ‫هەر لەهەمان كاغەزی زەرفەكە دروس���ت‬ ‫كرابوو و بەمۆمی سۆر زەرفەكە داخرابوو‬ ‫بۆ ئەوەی لەرێگا نەكرێتەوە‪ .‬دیمەنی ئەم‬ ‫نامانە وەك بلێی تازە نوسرابن و خەوییان‬ ‫لێكەوتبی‪ ،‬بەدرێژایی زیاتر لەس���ەد ساڵ‪،‬‬ ‫ئەگەر نامەكان زمانیان هەبووایە‪ ،‬دەهاتنە‬ ‫قس���ە و دەنگی���ان لێوەدەه���ات‪ ،‬چونك���ە‬ ‫وەك یارانی ئەش���كەوت پاش س���ەد ساڵ‬ ‫خەبەریان بۆوە‪.‬‬

‫ئ ەم دوو زات ە هاوت ەم ەن‬ ‫بوون ە و نزیك ەی ماوەی‬ ‫نیو س ەدە ل ەرووی‬ ‫كاروباری ئاینی و‬ ‫كۆم ەاڵی ەتی و ت ەنان ەت‬ ‫سیاسیشدا هاوكاری‬ ‫ی ەكرتیان كردووە‬

‫نام ەكان ل ەنێو پارچ ە‬ ‫پێستێكی وەك نوشت ەدا‬ ‫پارێزرابوون‪ ،‬ك ە ب ەر‬ ‫ل ەكردن ەوەی ه ەر ل ە‬ ‫منداڵی ەوە س ەرنجی منی‬ ‫راكێشابوو‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوەی بزانین ك���ەی ئ���ەو نامانە‬ ‫نوس���راون؟ لەبەرئەوەی مێژووی رۆژی‬ ‫نوس���ینینان لێنەنوسراوە‪ ،‬ئەو پێنج نامانە‬ ‫هەندێكی���ان بەنازن���اوی حاج���ی عوم���ەر‬ ‫ئەفەندی‪ ،‬كاك ئەحمەدی شێخ نوسیویەتی‬ ‫و هەندێك���ی دیكەش تەنها بێ ئەوەی بڵێ‬ ‫حاج���ی‪ ،‬ه���ەر ل���ەو نامانە بۆم���ان روون‬ ‫دەبێتەوە كە حاجی عومەر فەندی رۆژی‬ ‫‪ 29‬تەموزی ساڵی ‪ 1881‬زاینی لەهەولێر‬ ‫بەرێكەوتووە بۆ حەج‪ ،‬لەشاری مەككە و‬ ‫مەدینە و لەس���ەفەری رێگادا دوو س���اڵی‬ ‫پێچووە‪.‬‬ ‫پ���اش ‪ 130‬س���اڵ شەش���ەمین نامەی‬ ‫كاك ئەحمەدی شێخ دەدۆزرێتەوە‬ ‫دوای���ی دۆزینەوەی پێنج نامەكەی كاك‬ ‫ئەحمەدی شێخ‪ ،‬بەساڵێك دواتر شەشەمین‬ ‫نام���ەی ش���ێخ دۆزرای���ەوە‪ ،‬دۆزین���ەوەی‬ ‫شەش���ەمین نام���ەش دەگەڕێت���ەوە ئ���ەو‬ ‫رۆژان���ە ك���ە لەمەجلیس���ی دیوەخانەكەی‬ ‫باوكم ئامادە دەبووم‪ ،‬بۆ من ئەم مەجلیسە‬ ‫وەك قوتابخانەیەك وابوو‪ ،‬رۆژانە دەیان‬ ‫روداو و ش���یعر و بەس���ەرهاتم دەبیست‪،‬‬ ‫لەدیوەخ���ان س���ااڵنە هەفتەی���ەك تەرخان‬ ‫دەك���را ب���ۆ هێنانە خ���وارەوەی كتێبەكانی‬ ‫كتێبخانە‪ ،‬ك���ە نزیكەی پیێنج هەزار كتێبی‬ ‫لەخۆ دەگرت‪.‬‬ ‫دیوەخان كۆمەڵێ���ك ئەندامی رۆژانەی‬ ‫هەب���وو‪ ،‬بەبەردەوام���ی ئام���ادە دەب���وون‬ ‫لەوان���ە (ئەدی���ب حیكم���ەت ئەفەندی‪ ،‬مەال‬ ‫ئەبوبك���ری مزگەوتی مەحم���ود عەلالف‪،‬‬ ‫عەبدولڕەحم���ان خەلیف���ە‪ ،‬حاجی محەمەد‬ ‫متەوەل���ی مزگەوت���ی بازاڕ‪ ،‬م���ەال مەجید‬ ‫مەحكەمە‪ ،‬م���ەال ئەحمەدی باداوە‪ ،‬حاجی‬ ‫محەم���ەد س���ۆفی‪ ،‬حاج���ی ئەبوبك���ری‬ ‫خەرەب���ەدراو‪ ،‬حاج���ی عەزی���زی بەیتار‪،‬‬ ‫حاج���ی جەب���ار بەق���ال‪ ،‬حاجی حەس���ەن‬ ‫خۆش���ناو‪ ،‬مەال مس���تەفای هیران‪ ،‬حاجی‬ ‫سەعید هەولێری و چەندانی دیكە‪ ،‬چونكە‬

‫ئەندام���ی دیك���ە هەبوون هەم���وو رۆژێ‬ ‫نەدەهاتن‪.‬‬ ‫لەمانگی بەهاری هەموو س���اڵێك كاری‬ ‫خاوێنكردنەوەی سااڵنەی كتێبخانە دەستی‬ ‫پێدەكرد‪ .‬ئەوجا لەسەرەتای مانگی نیسان‬ ‫بۆ س���اڵی ‪ 1985‬هەری���ەك لەئامادەبووان‬ ‫كارێك���ی دەخس���تە ئەس���تۆی خ���ۆی‪،‬‬ ‫لەتۆماركردنی���ان یا هێنانە خوارێی كتێب‪،‬‬ ‫ی���ان خاوێنكردنی‪ ،‬ی���ان نۆژەنكردنەوەی‬ ‫بەرگەكان‪ ،‬منیش لەبەرئەوەی هەندێكجار‬ ‫نام���ە یان ئیجازە نامەی كۆنم دەدۆزیەوە‬ ‫لەنێ���و پەڕەكانی ئەم كتێبان���ە‪ ،‬داوام كرد‬ ‫لەهێنانە خوارەوەی هەر كتێبێك سەیری‬ ‫ناوەڕۆك���ی كتێبەك���ە بك���رێ و پەڕەكانی‬ ‫لێ���ك بكرێت���ەوە‪ ،‬ن���ەوەك كاغەزێ���ك یان‬ ‫دیكۆمێنتێك لەناوی هەبێ‪.‬‬ ‫ئەمە بوو باوكم كتێبێكی دیوانی حافزی‬ ‫دەستخەتی لەدەستبوو وتی‪ :‬ئەمە بەشی‬

‫نام ە دەستنوس ەكانی‬ ‫كاك ئ ەحم ەدی شێخ‬ ‫وەك ئ ەوەی تازە‬ ‫نورسابن و خ ەویان‬ ‫لێك ەوتب ێ‪ ،‬دوای س ەد‬ ‫ساڵ وەك یارانی‬ ‫ئ ەشك ەوت خ ەب ەریان‬ ‫بووی ەوە‬ ‫ئیحسانە‪ .‬وتم‪ :‬چییە ئەوە؟‬ ‫وت���ی‪ :‬كوڕم شەش���ەمین نام���ەی كاك‬ ‫ئەحمەدی شێخە‪ ،‬دیارە پایەبەرز ئەو زاتە‬ ‫هەر لەو نامانە تا رۆژیی نەهات نەفەوتێ‬ ‫خ���ۆی ئاش���كرا نەك���رد‪ ،‬ك���وڕم تۆش���م‬ ‫تەرخانكردووە بۆ ئەم نامانە تا نەفەوتێ‪،‬‬ ‫بۆی���ە ئامۆژگاریم ئەوەی���ە نەیفەوتێنی و‬ ‫لێكۆڵینەوەی لەسەر بكرێ‪.‬‬ ‫ئەو سەردەمەی كاك ئەحمەدی شێخ‬ ‫لێی ژیاوە‬ ‫لەس���ەرجەم پارچەكان���ی كوردس���تان‬ ‫بەڕێزەوە س���ەیری پیاوان���ی ئاینی كراوە‬ ‫و ش���وێنی تایبەتیان هەبووە لەنێو خەڵك‪،‬‬ ‫لەكات���ی هەر ناكۆكییەك لەنێوان دەوڵەتی‬

‫ژمار ‌ه ‪33 2015/2/21 266‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫عوس���مانی و س���ەفەوی یان نێوان ئەوان‬ ‫و ئیماراتە كوردیەكان‪ ،‬هەوڵدراوە سوود‬ ‫لەپی���اوە ئاینیی���ەكان وەربگیرێ‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫هاندان���ی دەوڵەت���ی عوس���مانی ب���ۆ كاك‬ ‫ئەحمەدی ش���ێخ بۆ ئ���ەوەی موریدەكانی‬ ‫بنێرێت���ە ش���ەڕی قەفقاس لەنێ���وان روس‬ ‫و عوس���مانیەكان ساڵی ‪ ،1875-1876‬كە‬ ‫س���وڵتانی عوس���مانی پاداش���تی كردن و‬ ‫چەندی���ن گوندی وەك وەقف بۆ مزگەوت‬ ‫و تەكیە بۆ ئەو مەبەستە تەرخان كرد‪.‬‬ ‫س���ەدەی نۆزدەه���ەم لەس���ەرەتاوە ت���ا‬ ‫كۆتای���ی‪ ،‬وات���ە ئ���ەو ماوەی���ەی ك���ە كاك‬ ‫ئەحمەدی ش���ێخ تیایدا ژیاوە‪ ،‬سەدەیەكی‬

‫رۆژێك ل ە باوكمم‬ ‫پرسی بۆچی ئ ەو‬ ‫نوشت ەی ە ن ەك ەین ەوە؟‬ ‫گ ەر دوعای ەكی باش‬ ‫بێت لێی ەوە فێردەبین‪،‬‬ ‫ن ەوەك ه ەروا‬ ‫ه ەڵبگیرێ و ن ەزانین‬ ‫چی تێدای ە‬ ‫پڕ لەنوێخوازی بوو‪ ،‬لەوانەشدا نوێخوازی‬ ‫لەتەریقەتی نەقشبەندی لەكوردستان‪.‬‬ ‫كاك ئەحمەدی شێخ یەكێكە لەكەسایەتیە‬ ‫ناودارەكان���ی ك���ورد‪ ،‬ناوبانگێك���ی زۆری‬ ‫هەی���ە لەكوردس���تان بەتایبەتی لەش���اری‬ ‫س���لێمانیدا‪ ،‬كە تیایدا پ���ەروەردە كراوە و‬ ‫ه���ەر لەوێش كۆچ���ی دوایی ك���ردووە و‬ ‫مەزارگەكەش���ی تائێستا مەزاری هەزاران‬ ‫خەڵكە‪.‬‬ ‫س���ەرباری پل���ە و پای���ەی ئاین���ی‪ ،‬پل���ە‬ ‫و پای���ەی زانس���تی و رۆشنبیریش���ی‬ ‫هەب���ووە‪ ،‬لەكەلتووری و ئاینی و زانایانی‬ ‫موس���ڵمانی كوردیدا‪ ،‬گەلی كورد سەدان‬ ‫زان���ای ش���كۆداری تێ���دا هەڵكەوت���ووە‬ ‫بەدرێژای���ی مێژوو‪ ،‬ئەوان���ە ژیانی خۆیان‬ ‫تەرخ���ان ك���ردووە ب���ۆ ئاین���ی پی���رۆزی‬ ‫ئیسالم و گەلی كورد‪ ،‬بۆ خەڵك بەگشتی‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەس���ەدەی نۆزدەهەمدا كاتێك‬

‫‪ 34‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫كە هۆش���یاری نەتەوایەتی س���ەری هەڵدا‬ ‫و باڵوب���ووەوە و رۆش���نبیرانی ك���ورد‬ ‫هەستان بەگرتنەبەری رێچكەی زانایان و‬ ‫خوێندنەوەی پاشماوەكانیان‪.‬‬ ‫هەرچەندە كە كەمیش بوو‪ ،‬بەاڵم هۆی‬ ‫كەمی پاش���ماوەكانیش ئەو كارەس���ات و‬ ‫بەاڵیانە بوو‪ ،‬كە تووشی كوردستان هات‬ ‫لەالیەن س���وپاكانی فارس و عوس���مانی‪،‬‬ ‫بەجۆرێ كە كوردس���تان ببووە گۆڕەپانی‬ ‫جەنگ���ە یەك لەدوای یەك���ەكان‪ ،‬لەدواییدا‬ ‫بەرپابوون���ی جەنگ���ی یەكەم���ی جیهان���ی‪،‬‬ ‫لەو هەموو جەنگەشدا بەشی كورد تەنها‬ ‫دەربەدەرك���ردن و ت���ااڵن كردن���ی ماڵ و‬ ‫س���ەروەت و س���امانەكەی ب���وو‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وایكرد كە بەرهەمی زانایان و ش���اعیران‬ ‫و ئەدیب���ان بفەوتێ‪ ،‬ت���اوای لێهات توێژەر‬ ‫زەحمەتێكی زۆر ببینێ لەكۆكردنەوەیان‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەش���ەوە تی���رۆر و جێگیر‬ ‫نەبوونی بارودۆخ و بێ ئارامی و بژێوی‬ ‫ژیان‪ ،‬وای لەزۆربەی زانایە رەنجدەرەكان‬ ‫كرد واڵتەكەیان جێبهێڵن و روو لەشوێنی‬ ‫ئارامتر بكەن‪ ،‬لەو زانایانەش (صبغەتوڵاڵی‬ ‫حەیدەری)‪( ،‬بێتۆش���ی)‪( ،‬مەال جەرجیسی‬ ‫هەولێری)‪( ،‬موفت���ی زەهاوی)‪( ،‬مەال خدر‬ ‫نال���ی)‪( ،‬مەوالنا خالید نەقش���ەبەندی)*‪....‬‬ ‫چەندانی دیكە‪ ،‬هەندێكیشیان مانەوە وەك‬ ‫(ش���ێخ مەعروفی نۆدەهی (‪)1838-1752‬‬ ‫ك���ە دەكات���ە باوكی كاك ئەحمەدی ش���ێخ‬ ‫و م���ەال ئەبوبەكر م���ەال گچكەی هەولێری‬ ‫كە س���ێ ك���وڕی هەب���وو‪ ،‬مەال عوس���مان‬ ‫باوك���ی موفت���ی و ش���ێخ عەل���ی ئەفەندی‬ ‫خاوەن یەكەم مەولودنامەی كوردییە‪ ،‬كە‬ ‫بەیەكەم پەخشان لەكوردستانی باشوور‬ ‫دادەنرێ���ت‪ .‬حاجی عوم���ەر فەندی كە ئەو‬ ‫نامانەی كاك ئەحمدی شێخی بۆ هاتووە‪،‬‬ ‫ئینجا ئەوانەی بەدوایان كەوتن لەمنداڵ و‬ ‫نەوەكانیانەوە‪.‬‬ ‫* (صبغەتوڵ�ڵ�ای حەی���دەری) ن���اوی‬ ‫ت���ەواوی صبغەتوڵاڵ كوڕی ئیبراهیم كوڕی‬ ‫حەیدەرە‪ ،‬لەم���اوەران لەدایكبووە لەس���اڵی‬ ‫(‪1114‬ك)‪ ،‬چ���ووە بۆ بەغ���دا و چەندین زانا‬ ‫لەژێر دەستیدا دەرچوون و خاوەن چەندین‬ ‫نووس���راوە و پایەیەك���ی ب���ەرزی الی والی‬ ‫بەغدا هەبووە‪ ،‬كە ناوی ئەحمەد پاشا بووە‬ ‫و لەبەغدا كۆچی دوایی كردووە‪.‬‬ ‫(بێتۆشی) ناوی شێخ عەبدوڵاڵ كوڕی شێخ‬ ‫ئەحمەد كوڕی ئیسماعیلی كوڕی ئیبراهیمی‬ ‫كوڕی عیزەدین شافعی كوردیە‪ ،‬لەبێتۆشی‬

‫لەدایكبووە‪ ،‬كە گوندێكە دەكەوێتە باكووری‬ ‫شاری س���لێمانی لەساڵی (‪1140‬ك)‪ ،‬دوجار‬ ‫كۆچ���ی كردووە ب���ۆ (احس���اء) و هاتۆتەوە‬ ‫ب���ۆ كوردس���تان و لەس���اڵی (‪1188‬ك)دا‬ ‫بەتەواوەت���ی جێیهێش���تووە‪ ،‬لەكۆتایی���دا لە‬ ‫(احس���اء) جێگیر ب���ووە و هەر لەوێش���ەوە‬ ‫لەس���اڵی (‪1221‬ك) كۆچ���ی دوایی كردووە‪.‬‬ ‫شاعیرێكی ناودار زانایەكی زیرەك بوو‪ ،‬لە‬ ‫(احس���اء)دا مامۆستا و ئیمام بوو و خاوەن‬ ‫پایەیەكی بەرز بوو‪.‬‬ ‫(م���ەال جەرجیس���ی هەولێ���ری)‪ ،‬ن���اوی‬ ‫م���ەال جەرجیس ك���وڕی محەم���ەد ئەربیللی‬ ‫رەش���ادیە‪ ،‬لەهەولێر لەدایكبووە و زانس���تی‬ ‫ئاینی لەمزگەوتی (العمریە) لەموس���ل تەواو‬ ‫ك���ردووە و لەوێش���دا ب���ووە بەمامۆس���تا‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪1772‬ز لەس���ەردەمی سلێمان پاشا‬ ‫ب���ووە بەوتارخوێ���ن لەمزگەوت���ی (الوزراء)‬ ‫مۆڵەت���ی زانس���تی بەخش���یوە بەچەندی���ن‬ ‫زانا لەوانیش‪( :‬ش���ێخ س���ەاڵحەدین یوس���ف‬ ‫ئەفەندی مامۆستای زانا محەمەد ئالوسی)‪،‬‬ ‫لەساڵی ‪1792‬ز كۆچی دوایی كردووە‪.‬‬ ‫(موفتی زەهاوی)‪ ،‬ناوی محەمەد فەیززە‬ ‫هادی���ە‪ ،‬لەس���اڵی (‪1217‬ك) لەس���لێمانی‬ ‫لەدایكبووە‪ ،‬باوكی شاعیری عێراقی جەمیل‬ ‫صدق���ی زەهاوی���ە‪( ،‬زەهاو)ی���ش قەزایەك���ە‬ ‫لەئێ���ران لەالی خانەقینەوە‪ ،‬پۆس���تی موفتی‬ ‫بەغدای وەرگرتووە‪ ،‬تا لەس���اڵی (‪1306‬ك)‬ ‫كۆچی دوایی كردووە‪.‬‬ ‫(مەال خ���در نالی)‪ ،‬ناوی مەال خدر كوڕی‬ ‫ئەحمەد شاوەیسە‪ ،‬ناسراوە بە (نالی)‪ ،‬لەساڵی‬ ‫‪1800‬ز لەگوندی خاكوخۆڵ لەش���ارەزوور‬ ‫لەدایكب���ووە‪ .‬بەش���یعرە نایابەكان���ی ئەدەبی‬ ‫ك���وردی دەوڵەمەن���د ك���ردووە‪ ،‬س���ەفەری‬ ‫كردووە ب���ۆ حەج‪ ،‬ئینجا بۆ ئیس���تەمبۆڵ و‬ ‫لەوێ���دا نیش���تەجێ بووە‪ ،‬تا لەس���اڵی ‪1854‬‬ ‫زاینی كۆچی دوایی كردووە‪.‬‬ ‫(مەوالن���ا خالی���د نەقش���ەبەندی)‪ ،‬ن���اوی‬ ‫چیائەدی���ن خال���د ك���وڕی ئەحم���ەد ك���وڕی‬ ‫حوسێنە‪ ،‬لەساڵی ‪1779‬ز لەگوندی قەرەداغ‬ ‫لەس���لێمانی لەدایكب���ووە‪ .‬پلەیەك���ی بەرزی‬ ‫بەدەس���تهێناوە لەزانس���تە ئاینی���ەكان و‬ ‫زانس���تەكانی عەرەب���ی و بەوان���ە وتنەوە و‬ ‫كتێب نووسین خەریكبووە‪ ،‬لەساڵی ‪1805‬ز‬ ‫س���ەفەری ك���ردووە بۆ حەج‪ ،‬هەڵبەس���تێكی‬ ‫بەفارسی وتووە لەستایشی پێغەمبەر (د‪.‬خ) و‬ ‫لەپاش گەڕانەوەی بۆ سلێمانی لەگەڵ (میرزا‬ ‫رەحیمەڵ�ڵ�ا بێك) كە ناس���راوە بە (محەمەد‬ ‫دەروێ���ش) كە یەكێكبوو لەخەلیفەكانی ش���ا‬ ‫عەبدوڵ�ڵ�ا دەهل���ەوی نەقش���بەندی‪ ،‬س���اڵی‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫‪ ‬عیزەدین مەال فەندی‪ ،‬عەدنان موفتی‪ ،‬رەشاد موفتی و ئیحسان موفتی‬

‫‪1807‬ز لەرێگەی تەهرانەوە سەفەریان كرد‬ ‫بۆ هیندستان و لەهیندستان بۆ ماوەی زیاتر‬ ‫لەساڵێك ماوەتەوە‪ ،‬لەالیەن شێخ دەهلەوی‬ ‫بۆ تەریقەتی نەقش���بەندی مۆڵەتی زانس���تی‬ ‫پێبەخش���راوە و دیوانێك���ی چاپكراوی هەیە‬ ‫لەستایش���ی مامۆس���تاكەی‪ ،‬لەو دیوانەشدا‬ ‫باس���ی ئەو س���ەفەرە درێژخایەن���ە دەكات‪،‬‬ ‫لەپاش گەڕانەوەش���ی بۆ س���لێمانی لەساڵی‬ ‫‪ 1811‬هەستا بەباڵوكردنەوە و نوێكردنەوەی‬ ‫تەریقەتی نەقشبەندی لەكوردستان و مورید‬ ‫و خەلیفەكانیشی زیاتر بوون‪ .‬لەسلێمانیشدا‬ ‫ماوەیەك ماوەتەوە لەپاش���ان بەربەرەكانی‬ ‫لەنێ���وان دوو تەریقەتەك���ەدا بەرپ���ا بووە و‬ ‫س���ەفەری ك���ردووە ب���ۆ بەغ���دا و دووبارە‬ ‫هاتۆتەوە س���لێمانی و لەساڵی ‪ 1820‬زاینیدا‬ ‫سلێمانی جێهێش���تووە و سەفەری كردووە‬ ‫ب���ۆ قودس و لەش���ام ماوەتەوە تا لەس���اڵی‬ ‫‪1826‬ز كۆچ���ی دوای���ی ك���ردووە‪ .‬لەه���ەر‬ ‫ش���ارێك كە تێی���دا ژی���اوە تەكی���ە (خانەقا)‬ ‫ی كردۆت���ەوە و بەنوێك���ەرەوەی تەریقەتی‬ ‫نەقش���بەندی دەژمێ���ردرێ و خەلیف���ە و‬ ‫موریدەكانی لەس���ەرجەم شارە ئاینییەكاندا‬ ‫لەكوردستان باڵوبوونەتەوە‪.‬‬

‫ئیحسان موفتی‪ ،‬سەر ب ‌ە بنه‌ماڵه‌ی موفتی شاری هه‌ولێرە‪ ،‬كوڕی زانا و شاعیری‬ ‫كورد (ره‌ش���اد موفتی) یه‌‪ ،‬ده‌رچووی ساڵی ‪1977‬ی كۆلێژی زانست به‌شی كیمیای‬ ‫زانك���ۆی س���لێمانییه‌‪ .‬هه‌روه‌ها ده‌رچووی س���اڵی ‪1996‬ی كۆلێژی یاس���ای زانكۆی‬ ‫سەاڵحه‌دینه‌‪ .‬له‌بواری رێكخراوی ئه‌منستی ئه‌نته‌رناشیونال كاری كردووه‌‪ ،‬له‌ساڵی‬ ‫‪ 1996‬كوردس���تانی جێهێش���توو ‌ه و له‌واڵت���ی هۆله‌ندا نیش���ته‌جێ ب���ووە‪ .‬له‌وكاته‌و ‌ه‬ ‫ده‌ستی داوه‌ته‌ كاری رۆژنامه‌وانی و له‌ده‌زگای ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی “یونایتد پرێس‬ ‫ئینته‌رناشیونال” بۆ ماوه‌ی پێنج ساڵ كاری كردووه‌‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ 2004‬له‌دوای ته‌قینه‌وه‌كه‌ی ‪1‬ی ش���وبات ده‌گه‌ڕێته‌و ‌ه كوردستان و وه‌ك‬ ‫پارێزه‌ر ده‌ست به‌كاری یاسایی دەكات‪ .‬له‌هه‌مانكاتدا خه‌ریكی كۆكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌م ‌ه‬ ‫ئه‌رش���یفییه‌كانی ده‌بێت به‌مه‌به‌س���تی لێكۆڵینه‌و ‌ه و چاپكردنیان‪ .‬ئه‌و به‌رهه‌مه‌ش���یان‬ ‫“نامه‌كانی كاك ئه‌حمه‌دی شێخ بۆ زانای كورد حاجی عومه‌ر ئه‌فه‌ندی”‪ ،‬مه‌رجه‌عی‬ ‫فه‌توا له‌كوردستان و موفتی هه‌ولێر‪ ،‬به‌شێك ‌ه له‌پرۆژه‌ی زنجیره‌ بابه‌تێكی ئه‌رشیفی‬ ‫ئەو‪ ،‬كه‌ له‌ماوه‌ی داهاتوودا وه‌ك كتێب به‌چاپیان ده‌گه‌یه‌نێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪35 2015/2/21 266‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫دوای ئ ەوەی پیاوەك ەی هیچ دەرەتانێكی بۆ ن ەهێشت ەوە‬

‫بەسەر ترس و زەحمەتیەكانی مۆتەكەی تەاڵق‬ ‫سەركەوت و لەسەر پێیەكانی خۆی وەستا‬ ‫بەهرە حەمەڕەش‬

‫ل����ەدوو ش����وێنی جی����اواز‪ ،‬ك����ە بەه����ۆی‬ ‫كاری رۆژنامەوانیی����ەوە لەوێبووم‪ ،‬بیس����تم‬ ‫ك����ە ئ����ەو ئافرەت����ە چ����ۆن رووب����ەرووی‬

‫‪ 36‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫توندوتی����ژی بۆت����ەوە و ژیانێكی پڕ لەگرفتی‬ ‫هەب����ووە‪ ،‬هەروەها زۆر بەس����ەختی بڕیاری‬ ‫جیابوون����ەوەی داوە‪ ،‬ب����ەاڵم توانیویەت����ی‬ ‫هەموو ئەو گرفتانە تێپەڕێنێت و ئێستا وەك‬ ‫نموونەی ژنی س����ەركەوتوو باس����ی دەكەن‪،‬‬

‫لەبەرئەوە بڕیارمدا بیبینم‪.‬‬ ‫زۆرب����ەی ئ����ەو ژنان����ەی رووب����ەرووی‬ ‫توندووتی����ژی دەبن����ەوە‪ ،‬بەه����ۆی مەترس����ی‬ ‫نەبوونی بژێوی ژیان و ش����وێنی حەوانەوە‪،‬‬ ‫بڕی����اری یەكالك����ەرەوە ن����ادەن‪ ،‬ئەگەرچ����ی‬


‫كـۆمـەاڵیـەت��ی‬

‫هێلین‪:‬‬ ‫ك ە گوتم جیادەمب ەوە‬ ‫ه ەمووان دەیانگوت‬ ‫دەك ەویت ە س ەر جادە‬ ‫بشزانن هیوای پێكەوەژیان و پێگە و رێزیان‬ ‫الی هاوس����ەرەكانیان نەم����اوە‪ ،‬ب����ەاڵم ئ����ەو‬ ‫وێڕای هەموو ئەو مەترسییانە بڕیار دەدات‬ ‫و بەپێی قسەی خۆی و دەوروبەریشی زۆر‬ ‫سەركەوتوانە بەسەر گرفتەكاندا زاڵبووە‪.‬‬ ‫هێلی����ن ناوی خ����وازراوی ژنێك����ی گەنجی‬ ‫خەڵك����ی ش����اری هەولێ����رە‪ .‬س����اڵی ‪2007‬‬ ‫هاوس����ەرگیری لەگەڵ كوڕێك����ی هاوتەمەنی‬ ‫خۆی كردووە‪ ،‬كە خەڵكی ش����اری س����لێمانی‬ ‫بووە‪ .‬لەو هاوس����ەرگیرییە منداڵێكی حەوت‬ ‫س����ااڵنیان هەی����ە‪ .‬ب����اس ل����ەوە دەكات‪ ،‬ك����ە‬ ‫ماوەیەك����ی زۆر كەم لەگەڵ هاوس����ەرەكەی‬ ‫ئاس����ودەبووە‪ ،‬چونكە “چاو لەدەربوو‪ ،‬زۆر‬ ‫درەن����گ دەگەڕای����ەوە ماڵ����ەوە و جۆرەه����ا‬ ‫كێشەی ترمان هەبوو‪ ،‬هەستم دەكرد لەگەڵ‬ ‫یەكت����ر ناگونجێین‪ ،‬بەپێچەوانەی س����ەرەتای‬ ‫یەكترناس����ین و هاوسەرگیرمان‪ ،‬كە چەندین‬ ‫سیناریۆی بۆ رێكدەخستم”‪.‬‬ ‫ئەو ژنە باس����ی لەوە ك����رد‪ ،‬كە هەرچەندە‬ ‫ماوەی����ەك لەگ����ەڵ مێردەك����ەی لەئەوروپ����ا‬ ‫ژی����اوە‪ ،‬ب����ەاڵم ئ����ەوە هی����چ كاریگەرییەك����ی‬ ‫لەس����ەر رەفت����ارە توندوتیژەكان����ی نەب����ووە‪،‬‬ ‫“وێڕای هەموو رەفتارەكانی‪ ،‬كە شەو هەبوو‬ ‫كاتژمێر چواری بەیانی دەگەڕایەوە ماڵەوە‪،‬‬ ‫بەردەوام س����وكایەتی پێدەكردم‪ ،‬هەمیشەش‬ ‫بەگوێی����دادەدام‪ ،‬كە بۆچی لێ����ی جیانابمەوە‪،‬‬ ‫هەركاتێ����ك ناڕەزاییەكیش����م دەربڕیبوای����ە‪،‬‬ ‫یەكس����ەر دەیگوت‪ ،‬دەتوانی لەالم دانەنیشی‪.‬‬ ‫بۆ دانیشتوی”؟!‬ ‫بەپێ����ی قس����ەكانی ئەو ژن����ە‪ ،‬كاتێك لەالی‬ ‫مێردەكەی بووە‪ ،‬نەیهێش����تووە دەوام بكات‬ ‫لەكاتێك����دا فەرمانب����ەری حكووم����ی ب����ووە‪،‬‬ ‫هەروەها رێگەی خوێندنی لێگرتووە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا ئەو بەبێدەنگی دانیشتووە و هەموو‬ ‫مەرجەكانی قبوڵ كردووە‪.‬‬ ‫هێلی����ن لەبەردەوام����ی گێڕان����ەوەی‬ ‫چیرۆكەكەیدا دەیگوت “رێگەی چوونەدەرەوە‬ ‫و تەنانەت دەوام و خوێندنیشی لێگرتم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫من لەبەرئەوەی زۆر زۆرم خۆشدەویس����ت‬ ‫قبوڵم كرد‪ ،‬ئەوەی دەیگوت جێبەجێم دەكرد‪،‬‬

‫كەچ����ی رۆژ ل����ەدوای رۆژ خراپت����ر دەبوو‪،‬‬ ‫زۆر ت����وڕە و تون����د ب����وو‪ ،‬بەهەر قس����ەیەك‬ ‫هەڵدەچوو”‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی كێشەكەیان درێژە دەكێشێت‬ ‫و لەالیەن خزمان و دەوروبەرەوە هەس����تی‬ ‫پێدەكرێت‪ ،‬زۆر كەس پێیدەڵێن با منداڵێكتان‬ ‫ببێ����ت‪ ،‬سەداس����ەد ئ����ەو پی����اوە رەفت����اری‬ ‫دەگۆڕێ����ت “زۆر ك����ەس پێیانگوت����م‪ ،‬ئەگ����ەر‬ ‫منداڵێكت����ان ببێت دڵنیاین رەفتاری دەگۆڕێت‬ ‫و دەكەوێتەوە سەرماڵ‪ ،‬لەبەرئەوە بڕیارمدا‬ ‫و منداڵێكم����ان ب����وو”‪ .‬ئ����ەوەش دەخاتەڕوو‪،‬‬ ‫هاتن����ە دونیای منداڵەكەی����ان هیچ كاریگەری‬ ‫نەب����ووە‪ ،‬بۆیە گەیش����تۆتە ئ����ەو بڕوایەی كە‬ ‫ئیدی پێویس����تە بڕیارێك بدات‪ ،‬بۆیە قس����ەی‬ ‫لەگەڵ مێردەكەی����دا كردووە‪ ،‬كە ئەگەر باش‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەوا ناچارە لێی جیابێتەوە‪.‬‬ ‫هێلی����ن لەكات����ی گێڕان����ەوەی رۆژە‬ ‫ناخۆش����ەكانیدا‪ ،‬دەیگوت “ئێس����تا هەر ژنێك‬ ‫دەبین����م‪ ،‬كە دەڵێ����ت مێردەك����ەم زۆر خراپە‬ ‫و دەرم����دەكات و رێ����زم ناگرێ����ت‪ ،‬س����ەرەتا‬ ‫پێیدەڵێم‪ ،‬هەوڵبدە زۆرت خۆشنەوێت‪ ،‬چونكە‬ ‫م����ن دوای هەموو هەوڵدانێ����ك لەگەڵی‪ ،‬هەر‬ ‫لەبەرئەو خۆشەویسش����تیە ماوەی دووساڵ‬ ‫چاوەڕێ����م ك����رد‪ ،‬بەڵك����و بەخۆی����دا بچێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم سودی نەبوو”‪.‬‬ ‫كاتێ����ك هێلی����ن س����كااڵ ب����ۆ جیابوون����ەوە‬ ‫تۆماردەكات‪ ،‬زۆر بەسەختی یەكالدەبێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دوای ئەوەی هیوای بە بەردەوامبوونی‬ ‫ژیانێك����ی ئاس����ودە لەگ����ەڵ هاوس����ەرەكەی‬ ‫نامێنێت‪ ،‬ئەوا لەبڕیارەكەی پاشگەزنابێتەوە‬ ‫تادەگاتە كۆتای����ی‪ ،‬وەك خۆی دەڵێ “كاتێك‬ ‫دۆس����یەی جیابوونەوەك����ەم یەكالیب����ۆوە‪،‬‬ ‫س����ەردانی دەزگایەك����م ك����رد‪ ،‬ك����ە توێژەری‬ ‫دەروونی و كۆمەاڵیەتی خۆبەخش����ی لێبوو‪،‬‬ ‫زۆر لەگەڵی����ان دادەنیش����تم‪ ،‬چونك����ە وێڕای‬ ‫هەموو ئاستەنگێك هێشتا باوكی منداڵەكەمم‬ ‫خۆشدەویس����ت و بی����رم نەدەچ����ۆوە”‪.‬‬ ‫لەب����اری ژیانی تایبەتی خۆش����ی زیاتر دەڵێ‬ ‫“لەتەمەنێك����ی زۆر زوودا دایك����م كۆچ����ی‬ ‫دوای����ی كردووە‪ ،‬دواتر باوك و برایەكیش����م‬ ‫لەشەڕێكدا شەهیدبوون‪ ،‬ئێمە تەنیا ماینەوە‪،‬‬ ‫زۆرجاری����ش هەس����تمدەكرد‪ ،‬ك����ە باوك����ی‬ ‫منداڵەك����ەم لەبەرئ����ەوە وا بێمنەت����ە‪ ،‬چونكە‬ ‫پێیوایە كەس نییە پشتگیریم لێبكات”‪.‬‬ ‫دوای ئ����ەوەی جیادەبێت����ەوە دانیش����تنی‬ ‫پێویس����ت و ب����ەردەوام لەگ����ەڵ توێ����ژەری‬ ‫دەروون����ی و كۆمەاڵیەت����ی ئەنجام����دەدات‪،‬‬ ‫ئینجا بڕیاری گەڕانەوە بۆ س����ەر ئیش����كەی‬ ‫دەدات‪ ،‬دوای ئ����ەوە بەه����ۆی گران����ی كرێ����ی‬

‫خان����وو بڕیاردەدات ئیش����ێكی ت����ر بۆ دوای‬ ‫نیوەڕۆی����ان بدۆزێتەوە‪ ،‬تا بتوانێ هەم كرێی‬ ‫خانوو و و هەم خەرجی خۆی و منداڵەكەی‬ ‫دابی����ن بكات “چووم����ە خانەیەكی هەتیوان و‬ ‫داوای ئیش����م كرد‪ ،‬ئەوانی����ش قبوڵیان كردم‪،‬‬ ‫ئەوكات����ە مووچەیەكم دەدای����ە كرێی خانوو‬ ‫و مووچەی����ەك ب����ۆ بژێ����وی ژیانم����ان بوو‪،‬‬ ‫دوات����ر لەگەڵ ژنێكی ت����ر بیرۆكەی پڕۆژەی‬ ‫دایەنگەمان بۆ دروس����تبوو‪ ،‬س����ەرەتا توانیم‬ ‫بەپارەیەكی زۆركەم پش����كم لەو پڕۆژەیەدا‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەاڵم ئێستا هەم پڕۆژەكەمان گەورە‬ ‫بووە و هەمیش بووینەتە هاوبەشی تەواو”‪.‬‬ ‫ئەو ژنە گەنجە‪ ،‬ئێس����تا س����ێ ئیش دەكات‬ ‫و گەڕاوەت����ەوە خوێندنی����ش و بەتەمای����ە‬ ‫ت����ەواوی ب����كات‪ ،‬هەروەه����ا دایكایەت����ی ب����ۆ‬ ‫منداڵەكەش����ی دەكات “ك����ە مێ����ردم هەب����وو‪،‬‬ ‫نەیدەهێش����ت بخوێن����م‪ ،‬دەوام����م نەدەك����رد‪،‬‬ ‫هیچ پڕۆژە و داهاتێكم نەبوو‪ ،‬هەتا هەس����تم‬ ‫دەك����رد كەسایەتیش����م داگیرك����راوە‪ ،‬ب����ەاڵم‬ ‫ئێستا كەس����ایەتیم بەهێزە و ئیشیش دەكەم‬ ‫و دایكێك����ی باشیش����م بۆ منداڵەكەم‪ ،‬راس����تە‬ ‫زۆر مان����دووم‪ ،‬بەاڵم ئاس����ودەم و تەنیا بیر‬ ‫لەخ����ۆم و كوڕەك����ەم دەكەم����ەوە”‪ .‬هاوكات‬ ‫دەش����یەوێ قس����ەیەك ئاراس����تەی ئەو ژنانە‬ ‫بكات‪ ،‬كە لەكێشەدان “تا هیوای پێكەوەژیان‬ ‫و باش����بوون هەبێ����ت‪ ،‬باش����ترە ماڵت����ان ل����ێ‬ ‫تێكنەچێ����ت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ئ����ەو هیوایە نەبوو‪،‬‬ ‫پێویس����ت ن����اكات لێدان و س����وكایەتی كەس‬ ‫قب����وڵ بك����ەن‪ ،‬تەنی����ا لەبڕیاردان����دا ئازابن و‬ ‫راوێژ بەكەس����انی ش����ارەزا بك����ەن‪ ،‬دەتوانن‬ ‫لەسەر پێی خۆتان بوەستن‪ ،‬بەمەرجێك تەنیا‬ ‫پش����ت بەخۆتان و توانای خۆتان ببەستن بۆ‬ ‫ئیشكردن و بەردەوامبوونی ژیان”‪.‬‬ ‫هەروەه����ا دەش����ڵێت “هەر ژنێ����ك بیەوێ‬ ‫لەس����ەر پێ����ی خ����ۆی بوەس����تێ دەتوانێ����ت‪،‬‬ ‫بڕوانام����ە نابێتە كێش����ە و دەتوان����ێ كارێك‬ ‫ب����كات‪ ،‬كە پێویس����تی ب����ە بڕوانام����ە نەبێت‪،‬‬ ‫سەرەتا كە بەخزمەكانمم گوت جیادەبمەوە‪،‬‬ ‫هەم����وو پێی����ان ناخۆش����بوو و دەیانگ����وت‬ ‫دەكەویت����ە س����ەرجادە‪ ،‬یانی����ش دەیانگ����وت‪،‬‬ ‫كوڕەكەت بدەوە باوك����ی‪ ،‬ئێمە خۆت بەخێو‬ ‫دەكەی����ن‪ ،‬بەاڵم من منداڵەك����ەم گرتە باوەش‬ ‫و ئیرادەم بەهێزبوو‪ ،‬ئێس����تا هەمووان بەوە‬ ‫سەرس����امن‪ ،‬هەتا باوكی منداڵەكەشم‪ ،‬دواتر‬ ‫داوای دەك����رد بگەڕێم����ەوە الی و زۆری����ش‬ ‫هەوڵی����دا‪ ،‬ب����ەاڵم ئیت����ر ئ����ەو بابەت����ە الی من‬ ‫كۆتای����ی هاتب����وو‪ ،‬ئەویش ئیت����ر قبوڵی كرد‪،‬‬ ‫هەروەه����ا پێش����موانییە بڕی����اری دووب����ارە‬ ‫هاوسەرگیربی بدەمەوە”‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪37 2015/2/21 266‬‬


‫كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی‬

‫هۆشیاریی تەندروستیی‬

‫هەفتانە د‪.‬ع لەپزێڕین دەینوسێت‬

‫ئ ەو قس ەی ەی ل ە زۆر ل ە ئافرەتانی دەبیستم‬

‫الوازیی یان وشكبوونی هێلكەدان‬ ‫زۆر ن ەخۆش دەبینم هێلكۆك ەی الی راست ەی دەرچووە‪،‬‬ ‫ل ەب ەر ژان ەك ەی ن ەشت ەرگ ەری رێخۆڵ ە كوێرەی بۆ‬ ‫كراوە!!‬ ‫كاتێك پزیشك ب ەه ەڵ ە ن ەشت ەرگ ەری دەكات و‬ ‫هێلك ەدان ەك ە زامدار دەكات‪ ،‬ئینجا ك ە خوێن ەك ەی‬ ‫ناوەست ێ‪ ،‬زیاتر دەستی تێوەردەدات و زیان ب ە‬ ‫ئافرەت ەك ە دەگ ەی ەنێت‬ ‫ناكرێ ئافرەت ه ەر ژانێكی ك ەوت ە ناو سك راكات ە‬

‫ن ەخۆشخان ە و كۆم ەڵێك خ ەڵكیش ل ەگ ەڵ خۆی‬ ‫ببات!!‬ ‫‪ 38‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫رۆژان���ە گوێم���ان لەنەخۆش���ەكان دەب���ێ‪:‬‬ ‫كیس���م هەی���ە‪ ،‬هێلكەدان���م زەعیفە! ئەو قس���ەیە‬ ‫س���ەرچاوەكەی لەكوێ���وە هات���ووە؟ بۆچ���ی‬ ‫ئافرەتان���ی ئ���ەو زەمان���ە بەش���ی زۆری���ان ئەو‬ ‫قس���ەیە دەكەن؟ كاتێك كۆرپەلە دروست دەبێ‬ ‫لەناو س���كی دایكی‪ ،‬ئەگەر رەگەزەكە مێ بوو‪،‬‬ ‫وات���ە ‪ XX‬بەكرۆمۆس���ۆم‪ ،‬لەن���او خان���ەكان و‬ ‫كۆئەندامی زاوزێ‪ ،‬هێلكەدان بەئیرادەی خوای‬ ‫پ���ەروەردگار دەستنیش���ان دەك���رێ‪ ،‬هەروەها‬ ‫منداڵ���دان لەگ���ەڵ پەڕەكان���ی‪ ،‬وات���ە ه���ەردوو‬ ‫بۆریەكان ك���ە بەروحمەوە بەس���تراونەتەوە و‬ ‫وەك داوێك���ی باریك كراوەن‪ .‬س���ەرێكی لەناو‬ ‫هەن���او كراوەیە‪ ،‬وەك جۆرێكی ماس���ییە لەناو‬ ‫دەریا‪ ،‬بەپەڕەی���ە‪ ،‬هەتاكو خێرا ئەو ئاوە بمژێ‬ ‫كە لەهێلكەدان دەردەچێ و هێلكۆكەی تێدایە و‬ ‫بیباتە ناو روحم‪.‬‬ ‫بەش���ی زۆری ك���چ و ئاف���رەت لەناو س���كی‬ ‫دایكیاندا بەجوانی دروس���ت دەب���ن‪ ،‬رێژەیەكی‬ ‫زۆرك���ەم لە ‪ 1000‬ژن یەكێك روحمەكەی زۆر‬ ‫بچوكە‪ ،‬یان هەر دروس���ت نەب���ووە‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫كە چ���ارەی نییە‪ .‬رێژەیەك���ی دیكەش لە ‪5000‬‬ ‫كچ یەكیان روحمەك���ەی بچوكە‪ ،‬بەئەندازەیەك‬ ‫وەاڵم���ی هۆڕمۆن���ات نادات���ەوە‪ ،‬تاك���و مانگانە‬ ‫ئامادەی���ی ب���ۆ خوێنڕێ���ژی ب���كات‪ .‬ئ���ەو بابەتە‬ ‫چ���اری نییە‪ ،‬ماس���ولكەی روح���م زۆر بچوكە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەتوانێ بەهۆی هۆڕمۆناتەوە خوێنڕێژی‬ ‫بۆ دروست بێ‪.‬‬ ‫ل���ە ‪ 200‬ئافرەتی���ش یەكێكی���ان روحمەكەی‬ ‫دووالی���ە‪ ،‬وات���ە یەكی���ان نەگرت���ووە ببن���ە‬ ‫كۆئەندامێكی كارا بەش���ێوەی هەڕەمی هەردوو‬ ‫ال بەشێوەی خەیار دەمێننەوە‪ ،‬هەرالیە و بۆڕی‬ ‫خ���ۆی هەی���ە لەگ���ەڵ هێلك���ەدان‪ ،‬جاریش هەیە‬ ‫هێلك���ەدان و بۆڕیەكە نییە و ئەو پارچە روحمە‬ ‫بەتەواوی ئیش ناكات‪ ،‬ئەمەش ئەگەر بەستراو‬ ‫نەبوو لەگ���ەڵ ملی روحم و خەزن���ەی (مبهل)‪،‬‬ ‫كێشەی زۆر بۆ ئەو كچە دروست دەكات‪.‬‬ ‫كاتێ���ك س���وڕی مانگان���ە خوێنەك���ەی تێ���دا‬ ‫حاسێ دەبێ‪ ،‬توشی ژانی دەكات‪ ،‬زۆرجاریش‬ ‫نەش���تەرگەری تایبەتی پێویستە‪ .‬لەوچەند دێڕە‬ ‫ناتوانین باس���ی هەموو كێش���ەكانی كۆئەندامی‬ ‫زاوزێ بكەی���ن‪ ،‬چونك���ە ئەگەر چی كەم حاڵەت‬ ‫وایە‪ ،‬بەاڵم چارەس���ەریان قورس���ە‪ .‬دەچینەوە‬ ‫سەر هێلكەدان‪ ،‬باسی هێلكەدانی تەواو دەكەین‪،‬‬ ‫كە هیچ عەیبێكی نەبێ‪.‬‬ ‫لەناو س���كی دایك ئەو كچۆڵە هێلكەدانەكانی‬ ‫هەریەك���ە و خانەیەك���ی هێلكۆك���ەی تێدای���ە‬ ‫بەڕێ���ژەی ‪ 2‬ملیۆن هێلكۆكە‪ ،‬كاتی لەدایكبوونی‬ ‫ه���ەر الی���ەی نزیك���ە ‪ 1‬ملی���ۆن خان���ەی تێدایە‪،‬‬ ‫هێلكۆك���ە‪ ،‬روح���م‪ ،‬لەژێ���ر كۆنتڕۆڵ���ی غودەی‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی‬

‫مێش���ك ئیش دەكەن (غ���ودەی نوخامی)‪ .‬كچان‬ ‫تاك���و تەمەن���ی ‪ 13‬س���اڵ ك���ە هەس���ت دەكەن‬ ‫رەگەزی���ان لەگ���ەڵ ك���وڕان جی���اوازی هەیە و‬ ‫بەرامبەریان هەس���ت پەیدا دەكەن‪ ،‬غودەكەیان‬ ‫نوستووە‪ ،‬ئینجا كە دەستبەكار بوو‪ ،‬هۆڕمۆنی‬ ‫‪ Gonadotropine‬دروست دەكات‪ ،‬كە یەكسەر‬ ‫كاردەكاتە سەر ئەو هێلكۆكەیە (خانەی هێلكە)‪،‬‬ ‫دەیانگەیەنێت���ە رادەیەك‪ ،‬بێن���ە دەرەوە‪ ،‬لەپێش‬ ‫هێلكەدان (س���ەیری هێلكەی پەل���ەوەران بكەن‬ ‫وەك مریش���ك‪ ،‬كە چەن���د رەقە)‪ ،‬ه���ی ئافرەت‬ ‫كاتێك هێلكۆكەی گەیشتە قەبارەی ‪ 18‬یان ‪20‬‬ ‫ملم‪ ،‬پێستەكەی لەو الیەنە دەشكێ و دەكەوێتە‬ ‫دەم���ی ماس���ییەكە! س���ەری لول���ەی منداڵ���دان‪،‬‬ ‫دەیبات بۆ ناو روحم و لەگەڵ خوێنی س���وڕی‬ ‫مانگانە دێتەخوارەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەو پرۆس���ەیە مانگ���ی یەك ج���ار دووبارە‬ ‫دەبێت���ەوە و هەر مانگ���ە و الیەكی كار دەكات‪،‬‬ ‫واتە زۆر كەم هەیە ‪ 2‬هێلكە بەیەكەوە دەربچن‪،‬‬ ‫ك���ە جاروبار دەبێت���ە دوانە‪ ،‬ئەگ���ەر ئافرەتەكە‬ ‫هاوس���ەری هەب���ێ‪ ،‬پرۆس���ەیەكی سروش���تی‬ ‫خوایی جوانە‪.‬كاتێك هێلكۆكە دێتەدەرێ لەگەڵ‬ ‫ئاوەكەی نەختێك خوێنڕێژی دەبێ بەئەندازەی‬ ‫نی���و پیاڵ���ە خوێ���ن‪ ،‬یاخود زیاتر ل���ە رۆژی ‪13‬‬ ‫و ‪14‬دا‪ ،‬ئەم���ە ئەگەر س���وڕی مانگانە ‪ 28‬رۆژ‬ ‫جارێك بێت‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر ‪ 25‬رۆژێ���ك جارێ���ك بێ���ت لەرۆژی‬ ‫‪12 ،11‬دا دەبێ���ت‪ .‬بەداخەوە لەو زەمانەدا زۆر‬ ‫نەخ���ۆش دەبینم‪ ،‬كە هێلكۆكەی الی راس���تەی‬ ‫دەرچووە‪ ،‬لەبەر ژانەكە نەشتەرگەری ریخۆڵە‬ ‫كوێ���رەی بۆ ك���راوە‪ ،‬كە خوێنین���ان بینی ئینجا‬ ‫دەس���تێكیان لەهێلكەدان���ی داوە و زامداری���ان‬ ‫ك���ردووە‪ ،‬ك���ە دەبینین خوێنی لێدێ���ت و بۆیان‬ ‫راناوەس���ێ‪ ،‬بەدەس���تێوەردانی پزیشكی نەزان‬ ‫ئەو ئافرەت���ە زەرەرمەند ب���ووە‪ ،‬جاریش هەیە‬ ‫هێلكەدانەكەی���ان بڕیووە‪ ،‬ئەمەش لەدەرەنجامی‬

‫تێگەیشتنی هەڵە‪ ،‬كوا كیسەی تەقیووە؟!‬ ‫حەق���ە بەخۆمان���دا بچین���ەوە و بزانی���ن ژنی‬ ‫ج���اران بۆچ���ی وا خۆراگ���رن ب���وون؟ ناكرێ‬ ‫ه���ەر ژانێ���ك گەر هات���ە ناو س���كت راكەیت بۆ‬ ‫نەخۆش���خانە‪ ،‬كۆمەڵێك خەڵكیش لەگەڵ خۆت‬ ‫ببەی‪ ،‬نەخۆش���خانە بۆ نەخۆش���ی راستەقینەیە‬ ‫ن���ەك ب���ۆ رابواردن���ی كات و بێ���كاران‪ ،‬چونكە‬ ‫چونت بۆ نەخۆشخانە و نۆڕینگەكەكان‪ ،‬توشی‬ ‫نەخۆش���ی میكڕۆب و ڤایرۆس���تان دەكات (بۆ‬ ‫سمێڵ دەچن‪ ،‬ردێنیشی لەسەر دادەنێن)‪.‬‬ ‫نەخ���ۆش دەڵێ هێلكەدانم زەعیفە!! پرس���یار‪:‬‬ ‫بۆچ���ی؟‪ .‬دكت���ۆر وایگوت!! لەب���ەر چی؟ چونكە‬ ‫منداڵ���م نەبووە‪ ،‬ئ���ەوە ‪ 6‬مانگە مێردم كردووە‪،‬‬ ‫یان ساڵێكە؟‬ ‫ب���ەكام پێ���وەر وا بەنەخ���ۆش دەڵێن؟ جارێ‬ ‫لەگەڵ پیاوەكەی س���اڵێكیان بەسەر نەبردووە‪،‬‬ ‫بەزۆری���ش پیاوەك���ەی پێش���مەرگە‪ ،‬مانگ���ی ‪1‬‬ ‫هەفت���ە دێت���ەوە‪ ،‬چ���ۆن دەزانین ل���ەو هەفتەیە‬ ‫هێلكۆكە ئیش���ی كردووە یاخود نا؟ ئایا رۆژی‬ ‫دوا سوڕی مانگانەی پرسی؟ نەخێر‪.‬‬ ‫پزیش���كان رەوا نیە دەس���ت بەدەرزی لێدان‬ ‫بكەن‪ ،‬گوایە هێلكەدانی ئیش ناكات‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫دەرزیە نەك هەر ‪ 2‬تا ‪ 3‬هێلكە‪ ،‬بەڵكو هەزاران‬ ‫هێلكە خ���راپ دەكات‪ ،‬تاكو یەكێك دەرچێ‪ ،‬لەو‬ ‫كاتەش رەنگە پیاوەكە ئامادە نەبێت‪ ،‬واتە زیان‬ ‫بە ژنەكە دەگات‪.‬‬ ‫هۆڕمۆنی هێلكە دروس���تكردن كە لەغودەی‬ ‫نوخامی دەردەچێ‪ ،‬لەمانگی یەك جار رێژەكەی‬ ‫دەگاتە ‪ 1‬هێلكە بەئەندازەی خۆی‪ ،‬حیسابی زۆر‬ ‫وردە‪ ،‬خ���وای گەورە دەفەرموێ “أال تطغوا فی‬ ‫المیزان” (الرحمن‪( .)8:‬المیزان) واتە تەرازوو بۆ‬ ‫كێش���انی خواردەمەنی نییە‪ ،‬بۆ هەموو بارێكە‪.‬‬ ‫میزان���ی لەش���ی ئاف���رەت تێكم���ەدەن بەلێدان���ی‬ ‫دەرزی هۆڕم���ۆن‪ ،‬ئەمەش تەنی���ا لەبەر ئەوەی‬ ‫كۆمپانیای فاڵنی گەشتێكتان بۆ رێكبخات‪ ،‬زۆر‬

‫خراپە‪ ،‬خوای پەروەردگار تۆڵەی بە زەبرە‪.‬‬ ‫دەرزی لێ���دان و ح���ەب خ���واردن بەب���ێ‬ ‫بنەمایەك���ی زانس���تی‪ ،‬وایك���ردووە هێلكەدان���ی‬ ‫ئافرەت���ان لەتەمەنێكی گەنجییەوە وش���ك بێت‪.‬‬ ‫ئینج���ا پێی دەڵێن منداڵ���ی لوولەت بۆ دەچێنین‪.‬‬ ‫چان���دن؟!! چی���ت ب���ۆ دەچێن���ن؟ ژن هەیە دێت‬ ‫و دەڵێ���ت پێی���ان گوتومە دایمەنێ���وە!! چیت بۆ‬ ‫دانەنێن���ەوە؟ دەڵ���ێ كۆرپ���ە! ئەی ه���اوار ئەوە‬ ‫كۆرپە نییە كە دادەندرێتەوە‪ ،‬تەنیا یەك خانەی‬ ‫لەشی ئافرەتە لەگەڵ یەك تۆی پیاوەكە لەرۆژی‬ ‫‪ ،4-3‬دەبێت���ە ‪ 8-4‬خانە‪ ،‬ئەوی���ش ئایا دەیگرێ‬ ‫ی���ان نا؟ ئێس���تاش تێنەگیش���تم ژنان ئ���ەو پارە‬ ‫زۆرە لەكوێ دەهێنن بۆ پرۆس���ەی چاندنەكە؟‬ ‫‪ 2‬ت���ا ‪ 4‬جاریش هەر بەرهەم���ی نەبووە! چۆن‬ ‫دەبێ‪ .‬ئەو كەس���ەی بەو كارە هەڵدەستێ تەنیا‬ ‫ب���ۆ بەرژەوەندی پارەك���ە دەیكەن و لەنەخۆش‬ ‫ناگەێن���ن س���ەركەوتنی لەباش���ترین حاڵەت���دا‬ ‫‪%23‬یە‪.‬‬ ‫ئامۆژگاری ئافرەت���ان دەكەم‪ ،‬ئەگەر یەكێك‬ ‫پێیگوتن هێلكەدانت الوازە! پێی بڵێ من هەموو‬ ‫مانگێك س���وڕی مانگانەی خۆم هەیە و گەنجم‬ ‫(‪ 42 – 14‬س���اڵی) بۆچ���ی وام پێدەڵێی؟ ئەگەر‬ ‫دەرزی ب���ۆ نوس���ی یاخ���ود حەب‪ ،‬بڵ���ێ جارێ‬ ‫پیاوەك���ەم ل���ەالی پزیش���ك نەبین���دراوە‪ ،‬دوای‬ ‫هەموو پشكنینەكان ئینجا دەگەینە سەر ئەوەی‬ ‫ئای���ا هێلكەدان���ت هێلك���ەی تێدام���اوە و نایەت���ە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬یاخ���ود پزیش���كی ن���ەزان لێی وش���ك‬ ‫كردووی؟ لەواڵتی ئێمە باوە برینپێچ و سستەر‬ ‫دەرزی هێلك���ەدان لێ���دەدەن‪ ،‬ئەوە كارەس���اتە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئێس���تا زانایانی سااڵنی شەستەكان‪ ،‬كە‬ ‫كلۆمید و گونادۆترۆفینی���ان داهێناوە‪ ،‬ئەمەیان‬ ‫ببینیبایە‪ ،‬لەو داهێنانەیان پەشێمان دەبوونەوە‪.‬‬ ‫لەكۆتاییدا دەڵێم با بابەخۆماندا بچینەوە‪ ،‬وەك‬ ‫لەقورئانی پیرۆزدا هاتووە “هل جزاء االحسان‬ ‫إال االحسان”‪( .‬الرحمن‪.)60 :‬‬

‫ژمار ‌ه ‪39 2015/2/21 266‬‬


‫كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی‪ /‬ئا‪ :‬ساڵحی مام عەلی‬

‫ماوەی خەوتن گرنگە‬ ‫نەك كاتی خەوتن‬

‫ك���ە زوو‬ ‫تائێستا وازانرابوو‪،‬‬ ‫ئ���ی���س���راح���ەت‬ ‫خەوتن وادەكات مێشك و جەستە‬ ‫بكات و ئەمە باشترە لەخەوتنی نیوەشەو یان دوای كاتژمێر‬

‫ئەو خۆراكانەی نیشانەكانی پیری‬ ‫دوادەخەن‬

‫چۆن پێستی رووخسارت بە گەشاوەیی‬ ‫دەمێنێـتەوە؟‬

‫پێگەی (ری��ف��ۆرم ه���اوس)ی ئەڵمانی كۆمەڵێك خ���واردن و‬ ‫خواردنەوە و رێوشوێنی دیاریكردووە‪ ،‬كە نیشانەكانی پیری‬ ‫لەسەر جەستەی مرۆڤ دوادەخەن‪ .‬ئەوانیش بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ .1‬ن��ەخ��واردن��ی ئ��ەو خواردەمەنیانەی چ��ەوری و پێكهاتە‬ ‫كیمیاویەكانیان تێدایە‪ ،‬وەك خواردنە لەقوتونراوەكان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گرنگیدان بەخواردنە رووەكیەكان بەشێوەیەكی گشتی‪.‬‬ ‫‪ .2‬خ��واردن��ی ماسی و ئ��ەو خواردەمەنیانەی دەوڵەمەندن‬ ‫بەرۆنی ئۆمیگا سێ‪.‬‬ ‫‪ .3‬خواردنەوەی ئاو و شلەمەنیەكان بەبەردەوامی وادەكات‬ ‫پێستت ب��ەردەوام گەشاوە بێت و نیشانەكانی پیری لەسەری‬ ‫دیار نەكەوێت‪.‬‬ ‫‪ .4‬خ��واردن��ی چ���ەرەزات و گوێز و ب��ادام ك��اری مێشك بە‬ ‫چاالكی دەهێڵنەوە‪.‬‬ ‫‪ .5‬وەرزش و جوڵە رۆژانە و بەبەردەوامی پێویستە‪.‬‬

‫بۆ ئ��ەوەی ب��ەردەوام پێستێكی روون و گەشاوەت هەبێت‪،‬‬ ‫هەدنێك رێنمایی هەیە‪ ،‬كە لە گۆڤاری (حیاتك) باڵوبۆتەوە و‬ ‫بریتن لە‪:‬‬ ‫‪ .1‬خۆپاراستن لەتیشكی خۆر بۆ ماوەیەكی زۆر و بەكارهێنانی‬ ‫مەڵحەمی دژە خۆر‪.‬‬ ‫‪ .2‬كەمخەوی دەبێتە هۆی چرچ و لۆچی پێستی دەموچاو‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە خەوت باش بكەی‪.‬‬ ‫‪ .3‬خواردنەوەی ئاو بەرێژەیەكی زۆر‪ ،‬تایبەت لەهاویناندا‪،‬‬ ‫چونكە كەمئاوی پێست وشك دەكاتەوە و لۆچی بۆ دروست‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫‪ .4‬بیركردنەوەی زۆر و خەمخواردن و رووگ��رژی پێستی‬ ‫رووخسار تێكدەدات و لۆچی بۆدروست دەكات‪.‬‬ ‫‪ .5‬وەرزش و جوڵە پێویستە بۆ ئ��ەوەی پێست لەپیسی و‬ ‫پاشەڕۆكان خاوێن ببێتەوە و نوێببێتەوە‪.‬‬

‫‪ 40‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی‬

‫‪12‬ی ش��ەو‪ .‬ب��ەاڵم پرۆفیسۆر (ئەنگۆفیتسە) سەرۆكی بەشی‬ ‫خەوتن لەنەخۆشخانەی (شاریتیە)ی ئەڵمانی قسەیەكی دیكە‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ئەو پزیشكە ئەڵمانیە لەوبارەوە دەڵێت‪ ،‬كە ئەو بیركردنەوە‬ ‫راست نیە‪ ،‬گرنگ ئەوەیە كاتی خەوتن دیاری بكرێت و رێكخراو‬ ‫بێـت‪ ،‬جا لەسەرەتای شەوەوە بێت یان لەپاش ‪ 12‬شەو‪ ،‬گرنگ‬

‫ئەوەیە م��اوەی خەوتن لە ‪ 6‬كاتژمێر كەمتر نەبێت و مێشك‬ ‫لەچوار كاتژمێری یەكەمدا ئیسراحەت بكات و بگاتە قوڵترین‬ ‫خەو‪ .‬بەاڵم ماوەی خەوتنەكە لەوە كەمتر بێت‪ ،‬زیانی دەبێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەو پزیشكە دەڵێت ئەگەر كاتی خەوتن بكەوێتە‬ ‫نێوان ‪ 10‬و ‪ 12‬شەو‪ ،‬ئەوە كاتێكی باشە و كەسەكە توشی‬ ‫كێشەی كەمخەوی نابێت‪.‬‬

‫بە نیو كاتژمێر وەرزش پێویستت بە‬ ‫پزیشك و دەرمانخانە نابێت‬

‫چۆن هەست بە كەمی ڤیتامین (دی)‬ ‫لەلەشدا دەكەی؟‬

‫بەپێ���ی چەند توێژینەوەیەكی پزیش���كی ئەڵمانی‪ ،‬دەركەوتووە‬ ‫نیو كاتژمێر وەرزشی رۆژانە لەتوشبوون بەكۆمەڵێك نەخۆشی‬ ‫دەتپارێزێت‪ ،‬لەپێش هەموویانەوە نەخۆش���یەكانی ش���ێرپەنجە و‬ ‫جەڵتەی دڵ و مێشك‪.‬‬ ‫لەو توێژینەوانەدا ئاماژە بەوە دراوە‪ ،‬كە وەرزش بۆ ماوەی‬ ‫نی���و كاتژمێ���ر و ل���ە پێن���ج رۆژی هەفت���ەدا مرۆڤ لەنەخۆش���ی‬ ‫ش���ێرپەنجەی مەم���ەك بەرێ���ژەی ‪ %25‬و ش���ێرپەنجەی گەدە و‬ ‫ریخۆڵە بەرێژەی ‪ %40‬و خەمۆكی ‪ %30‬جەڵتەی مێش���ك ‪ %30‬و‬ ‫نەخۆشیەكانی دڵ ‪ %40‬دەپارێزێت‪ ،‬سەرباری دابەزینی فشاری‬ ‫خوێ���ن و پشتئێش���ە و بەهێزكردن���ی ئیس���كەكان‪ .‬پزیش���كەكان‬ ‫دەشڵێن مەرج نیە وەرزش تەنها چونە هۆڵەكانی یاریكردن بێت‪،‬‬ ‫بەڵكو دەكرێت رۆیش���تن بێت‪ ،‬یان سەركەوتن بەسەر قادرمە و‬ ‫ش���اییكردن و پاسكیل سواری و هەر چاالكیەكی تر‪ ،‬كە جوڵەی‬ ‫تێدابێت‪.‬‬

‫پزیشكانی كۆمەڵەی شێرپەنجەی ئەمریكی لیستێكیان لەبارەی‬ ‫ئەو نیشانانە باڵوكردۆتەوە‪ ،‬كە بەڵگەن لەسەر كەمی ڤیتامین‬ ‫(دی) لە جەستەی مرۆڤدا‪.‬‬ ‫لەهەرە دیارترین نیشانەكانی كەمی ئەو ڤیتامینە هەستكردنە‬ ‫بە ئازاری ئێسك و دەست و قاچەكان و زەحمەتی لە جوڵەكردن‬ ‫لەكاتی بەئاگاهاتن ل��ەخ��ەودا‪ ،‬بەتایبەت ل��ە وەرزی زستاندا‪.‬‬ ‫هەروەها كێشی زیادی لەش بەهۆی چەورییەكەیەوە ئەم ڤیتامینە‬ ‫لەجەستەدا كەمدەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەو پزیشكە ئەمریكیانە ئاماژە بەوە دەدەن‪ ،‬كە ئەو مەڵحەم‬ ‫و دەرمانە دژە خۆرانەی بەكاردەهێنرێن‪ ،‬توانای پێستی لەش بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی ڤیتامین (دی) بەرێژەی ‪ %97‬كەمدەكەنەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫ئەوانەی رەنگی پێستیان ئەسمەر یان رەش��ە‪ ،‬دەبێت زیاتر لە‬ ‫كەسێكی گەنم رەنگ یان رەنگ سپی خۆیان بدەنە بەر تیشكی‬ ‫خۆر‪ ،‬تا كێشەی كەمی ئەو ڤیتامینەیان بۆ دروست نەبێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪41 2015/2/21 266‬‬


‫كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی‬

‫مامەڵەی تەندروست لەگەڵ كێشەی میزبەخۆداكردنی مندااڵن‬ ‫كۆمەڵەی پزیش���كانی ئەڵمانی مندااڵن‬ ‫هۆشدار دەدەن لەلێدانی مندااڵن لەالیەن‬ ‫دای���كان و باوكان���ەوە‪ ،‬بەتایب���ەت ئ���ەو‬ ‫مندااڵنەی كێش���ەی میزبەخۆداكردنیان‬ ‫هەی���ە‪ ،‬چونكە لێ���دان و ترس���اندن ئەو‬ ‫كێش���ەیە زیات���ر و گەورەت���ر دەكات‪،‬‬ ‫س���ەرباری ئ���ەوەی لێ���دان من���دااڵن‬ ‫توش���ی خەمۆك���ی و دڵتەنگ���ی دەكات‬

‫‪ 42‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫و ل���ە داهاتوودا كەس���ایەتیەكی باش���ی‬ ‫لێدەرناچێت‪.‬‬ ‫بۆی���ە ئ���ەو پزیش���كانە پێیانوای���ە‪ ،‬كە‬ ‫باش���ترە ب���ەدوای هۆكارەكان���ی ئ���ەو‬ ‫حاڵەت���ەدا بگەڕێ���ن و چارەس���ەری‬ ‫بك���ەن‪ ،‬چونكە میزبەخۆداك���ردن زیاتر‬ ‫هۆكارەك���ەی ش���لبونی ماس���ولكەكانی‬ ‫میزڵ���دان و نەخۆش���یەكانی میزەڕۆییە‪،‬‬

‫هەروەها كەشوهەوا كاریگەری بەسەر‬ ‫منداڵەكەوە دەبێت‪ ،‬ئەمە سەرەڕای ئەو‬ ‫خواردن و خواردانەوە و شلەمەنیانەی‬ ‫دەیانخوات���ەوە‪ .‬بۆیە باش���تر وایە پێش‬ ‫خەوت���ن منداڵەك���ە خواردنە ترش���ەكان‬ ‫و خواردن���ەوەی ش���لەمەنیەكان كەمتر‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬ك���ە دەبنە هۆی ئاڵۆزتربوونی‬ ‫كێشەی میزكردنیان‪.‬‬


‫هـــونـــەری‬ ‫سەرپەرشتیار‪ :‬زانا دڵشاد دزەیی‬

‫رزگار ه ەولێری‪:‬‬

‫‪ 700‬گۆرانیم هەیە و‬ ‫تا ئێستا هیچم بۆ نەكراوە‬

‫ژمار ‌ه ‪43 2015/2/21 266‬‬


‫هونەری‬

‫ل ە ‪ 2003‬تا ‪ 2006‬ل ەب ەر‬ ‫ج ەماوەر و ه ەوادارانم‬ ‫ن ەدەوێرام ل ەماڵ بێم ە‬ ‫دەرەوە‬ ‫خێزان ەك ەم خ ەڵكی‬ ‫سلێامنیی ە و ل ەوێ زیاتر‬ ‫نارساوموەكل�� ەه ەولێ��ر‬ ‫گ��وێل�� ەگۆران��یخ��ۆم‬ ‫ناگرم‪ ،‬ب ەاڵم خێزان ەك ەم‬ ‫گ��وێدەگ��رێوح�� ەزی‬ ‫ل ە دەنگم ە‬ ‫دەبوو ل ەو س ەیارەی ەی‬ ‫ب ەناوی منیان ەوە كردووە‪،‬‬ ‫دان ەی ەكیان ب ەمن دابای ە‬ ‫گ ەعدەم ب ە ‪ 8‬تا ‪10‬‬ ‫وەرەق ە كردووە‬

‫رزگ���ار هەولێری یەكێك ل��ەو گۆرانیبێژە‬ ‫میللیانەیە‪ ،‬كە خاوەن جەماوەرێكی تایبەتە‪،‬‬ ‫وەك���و خ��ۆی ب��اس��ی دەك���ات ‪ 700‬گ��ۆران��ی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم یەك كلیپی باشی نییە‪ ،‬بەكەڵكی‬ ‫باڵوبوونەوە بێت‪ .‬ئەو خۆی‬ ‫بە هونەرمەندێكی مەغدوور‬ ‫دەزان��ێ��ت هۆكارەكەشی‬ ‫ل����ەم چ��اوپ��ێ��ك��ەوت��ن��ەی‬ ‫(س��ڤ��ی��ل) ب���اس دەك���ات‪.‬‬ ‫ئەحمەد تاریق‬

‫‪ 44‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬


‫هونەری‬

‫رزگار ه ەولێری‪:‬‬

‫‪ 700‬گۆرانیم هەیە و‬ ‫تا ئێستا هیچم بۆ نەكراوە‬

‫كەی دەستت بەگۆرانیگوتن كرد و‬ ‫ئێستا خاوەن چەند بەرهەمی؟‬ ‫رزگار هەولێری‪ :‬سەرەتای دەستپێكردنم‬ ‫ب���ۆ س���اڵی ‪ 2002‬دەگەڕێت���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫خۆش���بەختانە لەماوەیەك���ی زۆر كورت���دا‬ ‫دەركەوتم و ناوبانگم دروس���تكرد‪ ،‬ئێستاش‬ ‫خاوەنی ‪ 700‬گۆرانیم‪.‬‬ ‫ئەی بۆچی كلیپت نییە؟‬ ‫رزگار هەولێ���ری‪ :‬كلیپ���م هەی���ە‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫كلیپەكانم ئەوەندە بەكوالێتێكی باش نەكراوە‪،‬‬ ‫تاوەك���و باڵوبكرێت���ەوە لەكەناڵەكاندا‪ ،‬چونكە‬ ‫كلیپ���ی ب���اش پارەیەك���ی زۆری دەوێ���ت و‬ ‫منیش ئ���ەو توانایەم نیی���ە‪ ،‬هونەرمەند هەیە‬ ‫یەك گۆرانی هەیە باش���ترین شتی بۆ كراوە‪،‬‬ ‫لەجیاتی یەكجار بەڵكو ‪ 3‬جار پارەی بۆ یەك‬ ‫كلیپ وەرگرتووە‪ ،‬منیش تاوەكو ئێس���تا یەك‬ ‫دینارم وەرنەگرتووە‪.‬‬ ‫لەوالیەن���ەوە خ���ۆت ب���ە مەغدوور‬ ‫دەزانی؟‬ ‫رزگار هەولێ���ری‪ :‬ئ���ەوە هەم���وو ك���ەس‬ ‫دەزانێت كە رزگار هەولێری زۆر مەغدورە‪،‬‬ ‫س���ااڵنی ‪ 2003‬تاوەك���و ‪ 2006‬نەدەوێ���رام‬ ‫لەماڵ بێم���ە دەرەوە لەبەر جەم���اوەر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كە شانس���ەكە نەبێت ئاوا دەبێت‪ ،‬ئەوە ‪2015‬‬ ‫هات هێش���تا هیچم بۆ نەك���راوە‪ 10 ،‬گۆرانی‬ ‫نوێ���م هەیە‪ ،‬نازانم چۆن ب�ڵ�اوی بكەمەوە و‬ ‫پ���ارەی زۆر دەوێ���ت‪ ،‬نزیكەی ی���ەك دەفتەر‬ ‫دۆالری دەوێت‪.‬‬ ‫ئەی هیچ داهاتێك���ت لەگۆرانیگوتن‬ ‫نیە؟ گەعدە بەچەند دەكەیت؟‬ ‫رزگار هەولێ���ری‪ :‬ئێس���تا زۆر بەكەم���ی‬ ‫گەع���دە دەك���ەم‪ ،‬لەبەرئ���ەوەی بارودۆخەكە‬ ‫خ���ۆش نیی���ە و نزیكتری���ن هاوڕێم ش���ەهید‬ ‫ب���وو‪ ،‬بۆیە هی���چ خولیام نیی���ە گۆرانی بڵێم‪،‬‬ ‫بەاڵم پێش���تر گەعدەم ل���ە ‪ 8‬وەرەقە تاوەكو‬ ‫‪ 10‬وەرەق���ە كردووە‪ ،‬هەب���ووە زۆر هاوڕێم‬ ‫بووە پ���ارەم لێوەرنەگرتووە و هاوكاریش���م‬ ‫كردووە‪.‬‬

‫پاش���ناوی هەولێری خ���ۆت داتناوە‬ ‫یان لەبەرئەوەی لەهەولێر جەماوەرت زۆرە‬ ‫و لەشارەكانی دیكە جەماوەرت نییە؟‬ ‫رزگار هەولێری‪ :‬من خۆم رزگار مستەفام‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە نازناوێكە بۆ خۆم هەڵمبژاردووە‪،‬‬ ‫بەپێجەوان���ەوە م���ن خێزانەك���ەم س���لێمانییە‬ ‫و ئەوەندەی خەڵك لەس���لێمانی دەمناس���ێت‬ ‫لەهەولێر نامناس���ن‪ ،‬هەروەه���ا خانووەكەی‬ ‫خ���ۆم لەس���لێمانی بەك���رێ داوە و لەهەولێر‬ ‫خانووم بەكرێ گرتووە‪.‬‬ ‫تۆ لەس���ااڵنی ‪ 2000‬تاوەكو ‪2005‬‬ ‫زۆر بەگەرمی پێش���وازی لەكارەكانت دەكرا‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆچی ئێس���تا بەرهەمە نوێكانت وەكو‬ ‫جاران پێشوازیان لێناكرێت؟‬ ‫رزگار هەولێ���ری‪ :‬نەخێ���ر بەرهەم���ە‬ ‫نوێكانیش���م وەكو بەرهەم���ە كۆنەكانم وایە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم هۆكارەك���ەی ئەوەی���ە ئەوكات���ی م���ن‬ ‫گۆرانی���م دەگ���وت گۆرانیبێ���ژ زۆر كەم بوو‪،‬‬ ‫ئەوكات ح���ەزی گۆرانی هەبوو‪ ،‬ئێس���تا ئەو‬ ‫خولیا و زەوقەی جارانم���ان نەماوە گۆرانی‬ ‫بڵێین‪.‬‬ ‫ت���ۆ زۆر گۆرانی���ت بەس���ەر‬ ‫خۆشەویس���تیدا گوتووە‪ ،‬رات چییە بەرامبەر‬ ‫خۆشەویستی ئێستا؟‬ ‫رزگار هەولێ���ری‪ :‬خۆشەویس���تی ئێس���تا‬ ‫ك���وا خۆشەویس���تییە؟ هەم���ووی كاتیی���ە و‬ ‫بەخۆشەویستی ژیانی هاوسەری پێكدێنن و‬ ‫یەك دوو مانگ بەیەكەوە دەبن جیادەبنەوە‪،‬‬ ‫خۆشەویستی ئێستا ئاوایە‪.‬‬ ‫ت���ۆ بەخۆشەویس���تی ژیان���ی‬ ‫هاوسەریت پێكهێناوە؟‬ ‫رزگار هەولێری‪ :‬نەخێ���ر بەرێكەوت بوو‪،‬‬ ‫كە چوومە خوازبێنی هەر نەشم بینیبوو‪.‬‬ ‫ئەی خۆشەویستیت كردووە؟‬ ‫رزگار هەولێ���ری‪ :‬نەخێ���ر تاوەكو ئێس���تا‬ ‫عاشقی هیچ كچێك نەبوومە‪.‬‬ ‫دەگوترێ���ت ت���ۆ تەقلی���دی فەره���اد‬ ‫زیرەك دەكەیتەوە؟‬

‫رزگار هەولێ���ری‪ :‬ئ���ەو قس���ەیە راس���ت‬ ‫نیی���ە‪ ،‬ب���ەاڵم فەره���اد زیرەكم خۆش���دەوێت‬ ‫و هونەرمەندێكی باش���ە‪ ،‬خەڵك خۆی قس���ە‬ ‫دروس���ت دەكات ب���ۆ هونەرمەن���د‪ ،‬ج���اری‬ ‫واهەب���ووە ئ���ەو كەس���ەم ه���ەر نەناس���یووە‬ ‫خ���ۆی كردۆتە برام‪ ،‬خ���ۆی كردۆتە ئامۆزام‬ ‫و لەش���وێنان گوتوویەتی من خزم یان برای‬ ‫رزگار هەولێریم‪ ،‬دواتر هەر نەشمناسیوە‪.‬‬ ‫خێزانەكەت گ���وێ لەگۆرانییەكانت‬ ‫دەگرێت؟‬ ‫رزگار هەولێ���ری‪ :‬م���ن خ���ۆم گ���وێ‬ ‫لەگۆرانییەكانی خۆم ناگرم‪ ،‬بەاڵم خێزانەكەم‬ ‫گ���وێ لەگۆرانییەكانم دەگرێت و دەنگی منی‬ ‫الخۆش���ە‪ ،‬جاری وای���ە گۆرانییەكانی منیش‬ ‫دەڵێتەوە‪ .‬م���ن و خێزانم وەك هاوڕێین نەك‬ ‫ژن و مێرد‪.‬‬ ‫پەشیمانی كە گۆرانیت گوتوە؟‬ ‫رزگار هەولێری‪ :‬بەڵێ زۆریش پەشیمانم‪،‬‬ ‫چونك���ە ماوەی���ەك تەكس���یم هەب���وو‪ ،‬جاری‬ ‫واهەبووە كەس���ێك س���واری تەكسی دەبوو‬ ‫دەیناسیمەوە‪ ،‬لەجیاتی ‪ 3‬هەزار ‪ 25‬هەزاری‬ ‫جێدەهێش���ت‪ ،‬ب���ەاڵم وازم لەتەكس���ی هێن���ا‪،‬‬ ‫دەیانگ���وت رزگار هەولێ���ری لەب���ەر ئافرەت‬ ‫تەكس���ی كڕیووە‪ ،‬هەر ئیش���ێك دەكەم لەبەر‬ ‫جەم���اوەر دەمناس���نەوە و لێ���م كۆدەبن���ەوە‬ ‫دەبێت واز لەم ئیشە بێنم‪.‬‬ ‫واز لەگۆرانیگوتن ناهێنی؟‬ ‫رزگار هەولێ���ری‪ :‬نەخێ���ر ت���ازە ناتوان���م‬ ‫واز لەگۆرانیگوتن بێن���م‪ ،‬ئەگەر وازیش بێنم‬ ‫خەڵكەك���ە وازم لێناهێنێ���ت‪ ،‬لەب���ەر جەماوەر‬ ‫ناتوانم ئەو بڕیارە بدەم‪.‬‬ ‫س���ەیارەك بەن���اوی تۆ ك���را‪ ،‬پێت‬ ‫ناخۆش نەبوو؟‬ ‫رزگار هەولێ���ری‪ :‬نەخێ���ر پێ���م ناخ���ۆش‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەاڵم ئەو س���ەیارەی بەناوی من كرا‬ ‫فۆرت بوو‪ ،‬خۆم م���ازدام هەیە! دەبوایە ئەو‬ ‫سەیارەی بەناوی من دەكرا‪ ،‬سەیارەكیان بە‬ ‫دیاری بدابامێ!‬

‫ژمار ‌ه ‪45 2015/2/21 266‬‬


‫هونەری‬

‫‪ 46‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬


‫هونەری‬

‫ح ەمید عوسامن بۆ سڤیل‪:‬‬

‫هونەرمەند حەمەجەزا بەدەمی خۆی پێیگوتم‬ ‫تۆ ئازادی كام گۆرانیەی من دەڵێیتەوە‬

‫ك ەسێك ب ەناوی‬ ‫“ب ەره ەم ح ەس ەن” ك ە‬ ‫خوشك ەزای ح ەم ە ج ەزای ە‬ ‫و ه ەر ل ەیادگاری‬ ‫خ ەڵكیشدا ن ەماوە‪،‬‬ ‫دەی ەوێت ل ەسێب ەری ناوی‬ ‫من خۆی بێنێت ەوە ناو‬ ‫ئ ەم ن ەوە تازەی ە‬ ‫هونەرمەن���دی الو “حەمید عوس���مان”‪،‬‬ ‫كە زیاتر بە گۆرانی (ئاوێنە) الی گەنجان‬ ‫ناسراوە‪ ،‬كاتێك بەمەبەستی باڵوبوونەوەی‬ ‫كلیپە تازەكەی‪ ،‬كە بۆ پێشمەرگە دروستی‬ ‫ك���ردووە‪ ،‬ه���ات ب���ۆ هەولێ���ر‪ ،‬بەرلەوەی‬ ‫بگەڕێتەوە س���لێمانی ئ���ەم چاوپێكەوتنەی‬ ‫لەگەڵ (س���ڤیل) ئەنجامدا و باس���ی ژیانی‬ ‫هونەری و تایبەت���ی خۆی كرد‪ ،‬هەروەها‬ ‫ب���ۆ یەكەمجاریش وردەكاری كێش���ەكانی‬ ‫نێوان خ���ۆی و بنەماڵەی حەمەجەزا باس‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫زانا دڵشاد دزەیی‬

‫ئێستا لەهەولێریت و سەردانی چەند‬ ‫كەناڵێكت كرد بۆچی؟‬ ‫حەمید عوس���مان‪ :‬كلیپە تازەكەم كە تایبەتە‬ ‫ب���ۆ پێش���مەرگە ت���ەواوم ك���رد و هێناومە بۆ‬ ‫كەناڵەكان���ی هەولێ���ر‪ ،‬زۆرب���ەی كەناڵ���ەكان‬ ‫لەهەولێ���رن‪ ،‬بەحكوم���ی ئ���ەوەی هەولێ���ر‬ ‫پایتەخت���ە‪ ،‬جگەل���ەوەش ئیش���ێكی دیكەم لێرە‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫كەوات���ە ئەمجۆرە ئیش���انە بۆ خۆت‬ ‫دەكەیت؟‬ ‫حەمی���د عوس���مان‪ :‬بەڵ���ێ لەكوردس���تان‬ ‫هاوكاری هونەرمەندان ناكرێت و بەهاوڕێتی‬ ‫ئیش دەكرێ‪ ،‬دەبێ هونەرمەند خۆی بەدوای‬ ‫هەم���وو ش���تێكەوە بچێت و ژیان���ی هونەری‬ ‫لێرە بەمش���ێوەیە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر هونەرمەند‬ ‫تووش���ی كێش���ەیەك ه���ات و چ���ووە دادگا‬ ‫كەسێك و الیەنێك نییە بەرگریت لێبكات‪.‬‬ ‫باس���ی دادگات كرد‪ ،‬ب���ەم بۆنەیەوە‬ ‫كێش���ەكەی تۆ و بنەماڵ���ەی هونەرمەند حەمە‬ ‫جەزا لەس���ەر گۆرانی (هۆكاكی پێش���مەرگە)‬ ‫بەكوێ گەیشت؟‬ ‫حەمی���د عوس���مان‪ :‬س���وپاس ب���ۆ خ���وا‬ ‫كێشەكەمان نەگیشتە دادگا‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەوان رازی نەب���وون‬ ‫ب���ەوەی تۆ ئ���ەم گۆرانییەت گوت���ووە‪ ،‬چونكە‬ ‫پرس���ت نەكردووە‪ ،‬پاش���ان رایانگەیاند ئەگەر‬ ‫گۆرانییەكە نەوەستێنی‪ ،‬سكااڵ تۆمار دەكەن؟‬ ‫حەمی���د عوس���مان‪ :‬ئ���ەوان رازی نەب���وون‬ ‫كەیفی خۆیانە‪ ،‬ب���ەاڵم من لەدەمی هونەرمەند‬

‫حەمە جەزاوە پێمگوتراوە چ گۆرانییەك دەڵێی‬ ‫بیڵ���ێ‪ .‬ئ���ەو پێیگوتم ت���ۆ ئ���ازادی كام گۆرانی‬ ‫دەڵێیت���ەوە‪ ،‬لەكوردس���ات ئەم قس���ەیەی كرد‪،‬‬ ‫دواتری���ش من هەر لەس���ەر هونەرمەند حەمە‬ ‫جەزا ئیشم نەكردووە‪ ،‬پێشئەوە من (گوڵچین)‬ ‫ـم گوت‪ ،‬كە دوێتی پێنج هونەرمەندی گەورەیە‪،‬‬ ‫خ���ۆ هەر حەمە ج���ەزا نەب���وو‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫گۆرانییەكەی حەمە جەزا كۆتایی گۆرانییەكەیە‬ ‫لەن���او هەر پێنج هونەرمەنددا‪ ،‬من روح و دڵم‬ ‫لەگ���ەڵ كارەكان���ی حەمەجەزا تێك���ەڵ بووە و‬ ‫سەرسامی ئەوم‪ ،‬بەاڵم ئەوان بەكەیفی خۆیان‬ ‫قسە دەكەن‪ ،‬ئەگەر وا بڕوا ئەوان هونەرەكەی‬ ‫حەمەجەزا دوادەخەن و ناشرینی دەكەن‪ ،‬من‬ ‫لەخۆشەویس���تی خۆم ئەم كارەم كرد‪ ،‬كەچی‬ ‫كەس���ێك هاتووە بەناوی “بەرهەم حەس���ەن”‬ ‫كە خوش���كەزای حەمەجەزایە ش���ت لەس���ەر‬ ‫م���ن دەنوس���ێت لەفەیس���بووك‪ ،‬ئ���ەو كەس���ە‬ ‫ه���ەر لەی���ادگاری خەڵك نەم���اوە و دەیەوێت‬ ‫لەسێبەری ناوی من ناوی خۆی بێنێتەوە ناو‬ ‫ئەم جیلە تازەیەوە‪.‬‬ ‫تۆ لەس���ەرەتادا پرست پێكردن یان‬ ‫نا؟‬ ‫حەمید عوس���مان‪ :‬بەڵێ پرس كراوە‪ ،‬كوڕە‬ ‫گەورەك���ەی كە ناوی “تەها”یە دەڵێ س���ەوزە‬ ‫ب���ڕۆ‪ ،‬دواتر كوڕەكەی تر‪ ،‬كە ناوی “هونەر”ە‬ ‫دەڵێ سورە بوەس���تە‪ .‬ئەوان خۆشیان نازانن‬ ‫كارەكان���ی حەمەج���ەزا الی كێی���ە و بەڵێن���ی‬ ‫ئیش���ەكانی حەمەج���ەزا الی كێی���ە؟ ئەگ���ەر‬ ‫واب���ڕوات و چەن���د گەنجێك���ی دیك���ەی وەكو‬

‫ژمار ‌ه ‪47 2015/2/21 266‬‬


‫هونەری‬

‫پرسم ب ەخان ەوادەك ەی‬ ‫ح ەم ەج ەزا كردووە‪ ،‬كوڕە‬ ‫گ ەورەك ەی دەڵ ێ س ەوزە‬ ‫ب ڕۆ‪ ،‬دواتر كوڕكێكی تری‬ ‫دەڵ ێ سورە بوەست ە!‬ ‫بن ەماڵ ەك ەی ح ەم ەج ەزا‬ ‫ئ ەلبومێكی‪ 14‬گۆرانی‬ ‫ح ەم ەج ەزایان پ ێ‬ ‫وەستاندم و زیانی‬ ‫‪10‬ه ەزار دۆالریان لێدام‬ ‫ئێستا خامنان ب ەدەم‬ ‫گوتن ەوەی گۆرانی‬ ‫(ئاوێن ە)ەوە دەچن ە‬ ‫ب ەردەم ئاوێن ە و خۆیان‬ ‫جوانرت دەك ەن‬ ‫ل ەساڵێك چوار س ەف ەر‬ ‫بۆ واڵتانی ئ ەوروپا دەك ەم‬ ‫پ ەیج ەك ەم ‪ 49‬ه ەزار‬ ‫الیكی ه ەبوو‪ ،‬ب ەاڵم‬ ‫دامخست و ئێستا ت ەنیا‬ ‫ڤایب ەرم ه ەی ە‬ ‫ح ەزم دەك ەم ل ە بواری‬ ‫جوانكاریی و س ەرتاشی‬ ‫بخوێنم‬ ‫‪ 48‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫حەمی���د لەهونەرەك���ەی حەمەج���ەزا بتۆرێنن‪،‬‬ ‫ئ���ەوە دڵنیای���ان دەكەم���ەوە هونەرەك���ەی‬ ‫حەمەج���ەزا دوادەخەن و غەدر لەهونەرەكەی‬ ‫دەكەن‪ .‬من لەس���ەرەتادا كە دەستم بەكارەكە‬ ‫كرد‪،‬رێگ���ە پێ���دراو ب���ووم لەالی���ەن هەم���وو‬ ‫بنەماڵەكەی���ەوە‪ ،‬چونك���ە لەهەم���وو ی���اد و‬ ‫بۆنەی���ەك بۆ حەمەجەزا من ل���ەوێ بوومە و‬ ‫كارم ك���ردووە‪ ،‬ئ���ەوكات كوڕی چ���اك بووم‪،‬‬ ‫بەاڵم كە دەس���تم كرد بەكارەكان و هاتەسەر‬ ‫كلیپەكە‪ ،‬ئەوان بەپێچەوانەوە س���ەیری منیان‬ ‫كرد و وایانزانی دەمەوێت لەس���ەر كارەكانی‬ ‫حەمەج���ەزا خۆم دەكەم بەحەمی���د‪ .‬نا وانییە‪،‬‬ ‫وەختێ���ك گۆران���ی هۆكاك���ی پێش���مەرگەم‬ ‫گوت���ووە گۆرانی خ���ۆم هەب���ووە و ناوبانگم‬ ‫هەبووە‪ ،‬وەختێك لەبۆن���ەكان ئامادە دەبووم‬ ‫و گۆرانییەكانی حەمە جەزام دەگوت‪ ،‬گۆرانی‬ ‫خ���ۆم هەبووە‪ ،‬بەاڵم كە كارەكەم باڵوكردەوە‬ ‫داوای وەس���تانی كلیپەكەیان كرد‪ ،‬ئەدەبییەن‬ ‫كارەك���ەم وەس���تاندووە‪ ،‬ب���ەاڵم ج���وان نیی���ە‬ ‫لەراگەیاندنەكان���ەوە قس���ە ب���ە م���ن بڵێن‪ ،‬من‬ ‫بەڕێ���زەوە پرس���م پێك���ردن و ب���ە بەڕێزەوە‬ ‫كارەكەش���م وەس���تاند‪ ،‬كەواتە ئێوەش قس���ە‬ ‫مەك���ەن‪ ،‬جگەل���ەوەش بنەماڵەكەی حەمەجەزا‬ ‫زەرەرێك���ی زۆری مادیان لێ���دام‪ ،‬چونكە من‬ ‫ئەلبوومێكم ك���رد بۆ گۆرانییەكانی حەمەجەزا‬ ‫كە هەش���ت گۆرانی بوو‪ ،‬نزیك���ەی ‪ 10‬هەزار‬ ‫دۆالرم تێ���دا خ���ەرج ك���رد و دوو س���اڵیش‬ ‫خەریكی بووم‪ ،‬ئەویشان وەستاند‪.‬‬ ‫گۆرانییەكان���ی ت���ۆ بەش���ێوەیەك‬ ‫لەش���ێوەكان لەالیەن چین���ی گەنجانەوە قبوڵ‬ ‫ك���راوە و جەماوەرێك���ی تایبەتی خۆتت هەیە‪،‬‬ ‫چۆنە بیرت لەئەلبووم نەكردۆتەوە؟‬ ‫حەمید عوسمان‪ :‬من سوپاسی گوێگرەكانم‬ ‫دەكەم‪ ،‬ئەوەشی كە حەمید ناناسێت هیوادارم‬ ‫ئاش���نا بێ���ت بەدەنگ���ی م���ن‪ ،‬ئەگ���ەر وەاڵمی‬ ‫پرس���یارەكەت بدەمەوە بەهۆی ئەلبوومەكەی‬ ‫كاك���ە حەم���ە ج���ەزاوە م���ن ئەلبوومێك���ی ‪14‬‬ ‫گۆران���ی خ���ۆم وەس���تاندبوو‪ ،‬باوەڕبكە ئاواز‬ ‫و تێكس���تی زۆر جوان���ی تێدای���ە‪ ،‬یەكێ���ك‬ ‫ل���ەم گۆرانیان���ە دوێت���ە لەگ���ەڵ هونەرمەن���د‬ ‫چن���ار گوتووم���ە‪ ،‬ب���ەاڵم باوەڕبك���ەن هەموو‬ ‫ئیشەكانی خۆم وەالنا‪ ،‬خەریكی ئەلبوومەكەی‬ ‫كاك���ە حەمەج���ەزا ب���ووم‪ ،‬بەداخ���ەوە ئ���ەوە‬ ‫هەڵوێس���تیان ب���وو‪ ،‬لەئێس���تادا ئەلبوومەكەی‬ ‫خ���ۆم باڵودەكەم���ەوە‪ ،‬لەگەڵ چەن���د الیەنێك‬ ‫قس���ەم كردووە بۆ باڵوبوونەوەی‪ ،‬بەاڵم لەم‬ ‫بارودۆخ���ەی كوردس���تان باڵبوونەوەك���ەی‬ ‫بەباش نازانم‪.‬‬ ‫گۆران���ی (ئاوێن���ە) ت���ۆی زیات���ر بەگوێگر‬

‫ناساند‪ ،‬بیرۆكەی ئەم گۆرانییە چۆن دروست بوو؟‬ ‫حەمید عوسمان‪ :‬من لەناو چەند گۆرانییەك‬ ‫ئ���ەم گۆرانییەم هەڵبژارد‪ ،‬ك���ە ئاوازەكەی هی‬ ‫مامۆس���تا “بورهان موفتیزادە”یە‪ ،‬كە چوومە‬ ‫الی و داوام لێكرد چەند ئاوازێكم بداتێ‪ ،‬گوتی‬ ‫چەن���د كارێكم هەی���ە‪ ،‬لەناو هەم���وو كارەكان‬ ‫ئەم گۆرانییەم هەڵبژارد‪ ،‬كە لەش���یعری بەڕێز‬ ‫“س���اڵح بێچار” بوو‪ ،‬زۆر بی���رم لەوەكردەوە‬ ‫چ���ۆن ئ���ەم كارە بكەم و بیك���ەم كلیپ‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بیك���ەم بەكلی���پ چ روودەدات؟ قس���ەم لەگەڵ‬ ‫دەرهێن���ەر “بڕی���ار فەتاح” ك���رد و بەتەلەفۆن‬ ‫گۆرانییەك���ەم بۆ گوت و ئەویش گوتی زۆرم‬ ‫پێمخۆش���ە و حەزدەكەم لەس���ەر ئەوە یەكتر‬ ‫ببینین‪ .‬ئەوە بوو كلیپەكەی بۆ كرد‪ ،‬هەروەها‬ ‫بیرم كردەوە دەمێك بوو لەم وەزن و قافیەی‬ ‫تێكس���تانە كاری ب���ۆ نەكرابوو لەن���او گۆرانی‬ ‫كوردیدا‪ ،‬لەسەردەمی “حەمەی نێرگز” و “قادر‬ ‫كاب���ان” و “قادر دی�ل�ان” و “فوئ���اد ئەحمەد”‬ ‫ئەوان���ە تێكس���تی بەمجۆرەی���ان بەكارهێناوە‬ ‫و وەس���فی جوانی ئافرەتیان ك���ردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەمێ���ك بوو كاری وانەكرابوو‪ ،‬پێمخۆش بوو‬ ‫كارێكی وابكەمەوە‪.‬‬ ‫وا هەس���ت ناكەی���ت‪ ،‬بەبۆن���ەی‬ ‫ئ���ەم گۆرانییەت���ەوە كچان زیات���ر حەز بەخۆ‬ ‫جوانكردن و بەردەم ئاوێنە دەكەن؟‬ ‫حەمی���د عوس���مان‪ :‬بەڵێ وایە‪ ،‬ب���ەدەم ئەم‬ ‫گۆرانییەش���ەوە دەچن���ە ب���ەردەم ئاوێن���ە و‬ ‫خۆی���ان جوانتر دەك���ەن‪ .‬رێزم هەی���ە بۆ ئەم‬ ‫خانمان���ە و جوانكاری���ش سروش���تی ئەوان���ە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم ش���اعیرە مامۆس���تا س���اڵح بێچارە‪،‬‬ ‫كە تێكس���تەكەی نوس���ی سوپاس���ی دەكەم و‬ ‫دەستی مامۆستا بورهان موفیتزادەش خۆش‬ ‫بێ���ت‪ ،‬توانیم���ان هەموومان پێك���ەوە كارێكی‬ ‫جوان دروست بكەین بۆ سەرشاشە‪.‬‬ ‫پێ���ش چاوپێكەوتنەك���ە گوتت “زوو‬ ‫زوو سەفەر دەكەم”‪ .‬سەفەر بۆ كوێ دەكەیت‬ ‫و بەمەبەس���تی كاری هون���ەری ی���ان ژیان���ی‬ ‫تایبەتی خۆت سەفەر دەكەی؟‬ ‫حەمید عوسمان‪ :‬وایە زوو سەفەر دەكەم‪،‬‬ ‫لەس���اڵێك چوار س���ەفەر بۆ واڵتانی ئەوروپا‬ ‫دەكەم‪ ،‬بەاڵم بۆ هەموو مەبەس���تێك س���ەفەر‬ ‫دەكەم و هەموو شتەكانیش تێكەڵە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫دەس���تگیرانەكەم ل���ەدەرەوە دەژی لەنەرویج‪،‬‬ ‫هی���چ نەبێ���ت لەس���اڵێكدا دووجار س���ەردانی‬ ‫دەك���ەم‪ ،‬هەروەها بۆ كاری هونەری س���ەفەر‬ ‫دەكەم ب���ۆ بەش���داریكردن لەفیس���تیڤاڵەكانی‬ ‫دەرەوە‪ ،‬جگەل���ەوەش ب���ۆ بازرگان���ی لەگ���ەڵ‬ ‫هاوڕێكان���م رۆش���تووم و هەندێكجاری���ش بۆ‬ ‫سیاحەی خۆم سەفەر دەكەم‪.‬‬


‫هونەری‬

‫كەوات���ە دەس���تگیرانداریت‪ ،‬ئ���ەی‬ ‫دەس���تگیرانەكەت خزمی خۆتە؟ بەنیازن كەی‬ ‫ئاهەنگی هاوسەرگیری بكەن؟‬ ‫حەمی���د عوس���مان‪ :‬نەخێ���ر بێگانەی���ە و‬ ‫بەخۆشەویستی دەس���تگیراندارین‪ ،‬ئێستا ئەو‬ ‫دەخوێن���ێ لەزانكۆدا‪ ،‬ئەمس���اڵ زانك���ۆ تەواو‬ ‫دەكات و ئینج���ا ئاهەنگەكە دەكەین و پالنمان‬ ‫وا داناوە من بچم بۆ نەرویج ئاهەنگەكە بكەین‬ ‫و لەوێش نیشتەجێ دەبم و دەست بەخوێندن‬ ‫دەك���ەم‪ ،‬چونكە بەداخەوە لەكوردس���تان هیچ‬ ‫ئاسانكارییەك بۆ هونەرمەندان نییە‪.‬‬ ‫تاچەندت خوێن���دووە‪ ،‬ئەی لەواڵتی‬ ‫نەرویج حەزدەكەیت چی بخوێنی؟‬ ‫حەمید عوسمان‪ :‬من هەتا چواری ئامادەییم‬ ‫خوێندووە‪ ،‬زۆر حەزم لەبەش���ی جوانكاری و‬ ‫سەرتاش���ییە‪( ،‬مێكاپ ئارتی���س)‪ ،‬چونكە ئەوە‬ ‫كارێكی زۆر جوانە و هونەرییە‪ ،‬ئینجا كارێكە‬ ‫دەتوان���م لەه���ەر واڵتێ���ك ب���م كاری پێبك���ەم‪،‬‬ ‫دەمەوێ���ت لەنەروی���ج ئ���ەوە بخوێن���م لەگەڵ‬ ‫هاوسەرەكەم بژیم و كاری هونەریش بكەم‪.‬‬ ‫گۆرانییەكانت جوانن و س���ەلیقەیان‬ ‫پێوە دیارە‪ ،‬كێ گۆرانییەكانت بۆ هەڵدەبژێرێت؟‬ ‫ئایا شارەزایت لەسەر موزیك هەیە؟‬ ‫حەمی���د عوس���مان‪ :‬مۆس���یقام خوێن���دووە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەش���ێوە ئەكادیمییەكەی نا‪ .‬جۆرەكانی‬ ‫مەقامیش هەر بەش���ێوە خۆرس���كیەكەی خۆم‬ ‫دەزان���م‪ ،‬تەنیا تۆزێ���ك دەتوانم پیان���ۆ بژەنم‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەوەی م���ن دەگەڕێتەوە بۆ س���ەلیقەی‬ ‫گوێگری���م‪ ،‬م���ن زۆر من���داڵ ب���ووم تائێس���تا‬ ‫بەردەوام گوێم لەگۆرانی گرتووە و بەمنداڵی‬ ‫هەمیش���ە هێدفۆن لەگوێم ب���ووە و هەتا لەناو‬

‫جێ���گا و كاتی خەوتن هێدفۆن���م لەگوێ بووە‬ ‫و گوێ���م لەگۆران���ی گرت���ووە‪ ،‬ش���ەو نەبووە‬ ‫كتێب���ی ش���اعیران و هونەرمەن���دە گەورەكانم‬ ‫نەخوێندبێت���ەوە‪ ،‬ئ���ەو گوێگرتن���ە لەهونەر و‬ ‫لەگۆرانیگوت���ن باش���ترت دەكات‪ ،‬ن���ەك وات‬ ‫لێب���كات داهێنانی پێ بكەی���ت‪ ،‬چونكە داهێنان‬ ‫قورس���ە‪ ،‬دەب���ێ زۆر باش���تر هەوڵبدەیت‪ .‬من‬ ‫خ���ۆم گۆرانییەكان���م بۆ خ���ۆم هەڵدەبژێرم و‬ ‫هەتا بۆ كلیپەكانیش خۆم پێشنیاری دەكەم‪.‬‬ ‫پەیجەكەت و ئەكاونتەكەت داخست‪،‬‬ ‫بەنی���از نیت بیكەیت���ەوە؟ ئەی ئەو داخس���تنە‬ ‫لەهەوادارەكانت دووری نەخستیتەوە؟‬ ‫حەمید عوس���مان‪ :‬پەیجەك���ەم خاوەنی ‪49‬‬ ‫هەزار الیك بوو‪ ،‬بەداخەوە من لەبەر ش���تێك‬ ‫دامخست‪ ،‬چونكە چەندین پەیج بەناوی منەوە‬ ‫كراون و كەس���انی هونەرمەند و ش���اعیران و‬ ‫دۆس���ت و كە قس���ەیان لەگەڵ دەكەن بەناوی‬ ‫منەوە قس���ەی ناش���رینیان گوتووە‪ ،‬دۆستانم‬ ‫پەیامێكیان هەبووە و دەستخۆشیان هەبووە‪،‬‬ ‫كەچ���ی بەوش���ەیەكی ناش���رین وەاڵمی���ان‬ ‫داوەتەوە‪ ،‬بۆیە من بڕیارمدا هیچ فەیس���بووك‬ ‫و ئەكاونتێك���م نەبێ���ت بۆئ���ەوەی خەڵ���ك‬ ‫هەڵنەخەڵتێن و بزانن‪ ،‬كە من هیچ شتێكم نییە‬ ‫و بەهیچ لەم پەیج و الپەرانەش باوەڕ نەكەن‪،‬‬ ‫كە بەن���اوی من���ەوە دروس���تكراون‪ ،‬هەتا من‬ ‫تانگۆش���م نییە‪ ،‬تەنیا ڤایبەرم هەیە‪ ،‬كە لەگەڵ‬ ‫كەسوكارم لەدەرەوەی واڵت قسەی پێدەكەم‪،‬‬ ‫داوای لێیوردنیش لەهەر كەس���ێك دەكەم‪ ،‬كە‬ ‫بەناوی منەوە قسەی ناشرینی پێگوتراوە‪.‬‬ ‫ش���تێكت ماوە باس���مان نەكردبێ و‬ ‫حەزبكەی بیڵێیت؟‬

‫ب ەخۆش ەویستی‬ ‫دەزگیرانم دیاری‬ ‫كردووە و ب ڕیارە ئ ەمساڵ‬ ‫ل ە ن ەرویج زەماوەند‬ ‫بك ەین ول ەوێش بژین‬ ‫حەمید عوس���مان‪ :‬كۆتاین قسەشم ئەوەیە‪،‬‬ ‫ك���ە لەس���ەر گۆران���ی (هۆكاكی پێش���مەرگە)‬ ‫بەرهەم حەس���ەن لەس���ەر منی نووس���ی‪ ،‬ئەو‬ ‫زۆر زووت���ر لەم���ن كاری هون���ەری كردووە‬ ‫لەهونەر‪ ،‬زۆر خەڵكیش گلەیم لێدەكەن دەڵێن‬ ‫بۆچ���ی وەاڵمی بەرهەم حەس���ەن نادەیتەوە؟‬ ‫چوار س���اڵ ی���ادی حەمەجەزا كرای���ەوە هەر‬ ‫چوار س���اڵ من ئامادە ب���ووم و یادم كردەوە‬ ‫لەمەراس���یمەكان و تەلەفزی���ۆن و رادی���ۆكان‪،‬‬ ‫ئەی باش���ە “بەرهەم حەس���ەن” ك���ە تۆ خۆت‬ ‫بەگۆرانیبێ���ژ دەزانی و خۆت بەخوش���كەزای‬ ‫حەمەج���ەزا دەزان���ی لەكوێ بووی���ت و چیت‬ ‫دەك���رد‪ ،‬بۆنەهاتی لەی���ادەكان گۆرانی بڵێی و‬ ‫ئامادە بیت؟ بۆیەش���ە وەاڵمم نەداوە نامەوێت‬ ‫كەسێك كە ساڵەهای ساڵە ونە لەگۆرانیگوتن‬ ‫و الی خەڵك نەماوە‪ ،‬كەچی بێت لەسەرشانی‬ ‫م���ن خ���ۆی زین���دوو بكات���ەوە‪ ،‬هەروەه���ا‬

‫ژمار ‌ه ‪49 2015/2/21 266‬‬


‫هونەری‬

‫حەمەد و مام عەوال‬ ‫دەست پێناكەنەوە‬

‫شاجوان شووی كرد‬ ‫سڤیل‪ :‬زانا دزەیی‬ ‫شاكار وەلی شاجوانی جلوبەرگی كوردی‪ ،‬هاوسەرگیری خۆی‬ ‫لەگەڵ كوڕێكی ئەندازیار راگەیاند‪.‬‬ ‫شاكار وەلی بە(سڤیل)ـی راگەیاند “هاوسەرگیرم كردووە لەگەڵ‬ ‫ئەم كەسەی خۆشمدەوێت‪ ،‬ئەویش دوای ئەوە هات‪ ،‬كە لەساڵی‬ ‫رابردوودا س���ەردانی كوردستانم كرد‪ ،‬لەو سەردانەم پڕۆسەی‬ ‫هاوسەرگیرم ئەنجامدا”‪.‬‬ ‫ش���اجوانی جلوبەرگی كوردی ئاماژەی‬ ‫ب���ۆ ئەوەش���كرد‪ ،‬لەبەرئ���ەوەی‬ ‫هاوس���ەرەكەی ئەندازی���ارە‬ ‫لەكوردس���تان‪ ،‬بڕیاریداوە‬ ‫بگەڕێتەوە كوردس���تان‬ ‫و لێ���رە نیش���تەجێ‬ ‫بێت‪.‬‬

‫‪ 50‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫سڤیل‪ :‬زانا دزەیی‬ ‫هونەرمەن���د چەت���ۆ حەس���ەن رایگەیاند‪ ،‬هەتا‬ ‫ش���ەڕ لەكوردس���تان ب���ەردەوام بێ���ت‪ ،‬ئەوان‬ ‫ئامادە نین دەس���ت بە بەرنامەی خەرمانی نیگا‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەی���ەوە چەتۆ حەس���ەن ناس���راو بەحەمەد‬ ‫بە(س���ڤیل)ـی گوت “خەڵكێكی زۆر پرس���یار دەكات‬ ‫بۆچی بەرنامەی نوێ تۆمار ناكەین؟ هەندێكش داوای‬ ‫بەرنامەی تازەمان لێدەكەن‪ ،‬ئێمە وەكو ستافی خەرمانی‬ ‫نیگا پێمانوایە گونجاو نییە و جوانیش نییە لەئێستادا بەرنامە‬ ‫بكەین و بچین لەگوندان دیوەخان برازێنینەوە و الوك و حەیران‬ ‫بگوترێتەوە و تەمس���یل بكەین‪ ،‬لەكاتێكدا لەس���ەرجەم گوندەكان‬ ‫شەڕ هەیە و تەعزیە هەیە‪ ،‬لەبەرئەوە بڕیارمانداوە تا ئەم شەڕە‬ ‫بەردەوام بێت و كوردستان ئەم بارودۆخە تێپەڕ نەكات‪ ،‬جارێ‬ ‫دەست بە بەرنامەكە ناكەینەوە”‪.‬‬

‫حەمكۆ كوردستانی جێهێشت‬ ‫سڤیل‪ :‬زانا دزەیی‬ ‫ئەكت���ەری كۆمی���دی حەمكۆ بەرنامەكەی وەس���تاند و‬ ‫گەڕایەوە واڵتی بەریتانیا‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە هونەرمەند حەمكۆ بە(سڤیل)ـی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬وەستانی بەرنامەكەی كاتیە و‬ ‫بە بەرگێكی نوێوە دەست پێدەكاتەوە‪.‬‬ ‫گوتی “ویستم نەفەسێكی دیكە یاخود‬ ‫بەرگێكی دیك���ە لەبەر بەرنامەكەم‬ ‫بك���ەم‪ ،‬هەندێك گۆڕان���كاری تێدا‬ ‫بك���ەم‪ ،‬لەهەم���وو واڵت���ان وایە‪،‬‬ ‫ناكرێ بەرنامەیەكی جەماوەری‬ ‫ه���ەر لەس���ەر ی���ەك س���تایل‬ ‫بەردەوام بێت‪ ،‬ئ���ەوە وادەكات‬ ‫بینەر لێی بێزار بێت”‪ .‬گوتیش���ی‬ ‫“گەڕان���ەوەم ب���ۆ واڵتی دووەمم‬ ‫وەكو س���ەردانێك و ئیسراحەتێك‬ ‫وایە”‪.‬‬


‫هونەری‬

‫شادمیر و پەرستۆ چارەنووس‬ ‫تۆمار دەكەن‬ ‫سڤیل‪ :‬ئەحمەد تاریق‬ ‫هەردوو گۆرانیبێژی الو شادمیر و پەرستۆ گۆرانییەكی دوێت بەناوی‬ ‫(چارەنووس) تۆمار دەكەن‪.‬‬ ‫ش���ادمیر و پەرس���تۆ‪ ،‬كە خەڵكی رۆژهەاڵتی كوردس���تانن و ئێس���تا لە‬ ‫باش���وور نیشتەجێن گۆرانییەك پێكەوە تۆمار دەكەن‪ .‬لەوبارەوە شادمیر‬ ‫بە(س���ڤیل)ـی راگەیان���د “ئەم گۆرانییە بەناوی چارەنووس���ە و لەش���یعری‬ ‫خاتوو سیمین چایچی و موزیكی موحسین ئەیوان بۆی كردووە‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەس���تۆدیۆی وەن تۆمارك���راوە‪ ،‬من و پەرس���تۆ هیوای ئ���ەوە دەخوازین‬ ‫بەدڵی هەمووالیەك بێت و لێمان قبوڵ بكەن”‪.‬‬ ‫ئ���ەم گۆرانیی���ە دەبێت���ە یەك���ەم بەرهەمی ئ���ەوان و بەنیازن ب���ۆ نەورۆز‬ ‫كلیپەكەی باڵوبكەنەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪51 2015/2/21 266‬‬


‫رەنــگاوڕەنــــگ‬

‫شاجوانی گەردوون‬ ‫دەبێتە ناوبژیوانی جەنگێكی‬ ‫پەنجا ساڵە‬

‫كۆمەڵەی چەكداری شۆڕشگێڕی ماركسی كۆڵۆمبی‪ ،‬كە‬ ‫گرووپێك���ی یاخین و لەگەڵ حكومەتی ئەو واڵتەدا دەیان‬ ‫س���اڵە لەش���ەڕ و كوش���تار دان‪ ،‬لەم دواییانە بانگێش���تی‬ ‫ش���اجوانی گەردوون “پاولینا ڤی���گا”ی كۆڵۆمبیان كرد‪ ،‬تا‬ ‫ئامادەی دانوس���تانەكانی ئاش���تی نێوان ئەوان و حكومەت‬ ‫بێت و بەشدار بێت لە هەوڵی وەساندنی ئەو جەنگەی ماوەی‬ ‫‪ 50‬ساڵە بەردەوامە‪.‬‬ ‫پێشتر پاولینا رایگەیاندبوو‪ ،‬كە ئامادەیە بەشداری ئەو دانوستانانە‬ ‫ب���كات‪ .‬لەم دوایاینەش���دا ئ���ەم گروپە چەك���دارە یاخی���ەی كۆڵۆمبیا‬ ‫پەیامێكی���ان ئاڕاس���تە كردب���وو و تێی���دا هاتبوو “ب���ە گرنگیەوە حەز‬ ‫و خولیای ئێوە بۆ بەش���داریكردن لە پرۆس���ەی ئاش���تی و گەیشتن‬ ‫بەچارەس���ەر وەردەگرین و هیواخوازین س���ەردانی هاڤانا بكەی‪ ،‬بۆ‬ ‫بەشداریكرن لەگەڕی ئەم جارەی دانوستانەكانی ئاشتی”‪.‬‬

‫‪ 52‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬


‫رەنــگاوڕەنــــگ‬

‫ئازالیا بەهۆی پیتزایەكەوە توشی كێشە دەبێت‬ ‫خانم���ە گۆرانیبێ���ژی راپ “ئیگی ئازالی���ا”‪ ،‬كە بە كەس���ایەتیەكی توندوتیژ لە‬ ‫مامەڵ���ە و پۆس���تە ئەلیكترۆنیەكان���ی لەماڵپ���ەڕە كۆمەاڵیەتی���ەكان ناس���راوە‪،‬‬ ‫ئەمجارە هێرشی توندی كردە سەر چێشتخانەیەكی “پیتزا” و بەوە تۆمەتباری‬ ‫كردوون‪ ،‬كە یەكێك لە كارمەندەكانی ژمارە تەلەفۆنەكەی ئەویان باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەو خانمە گۆرانیبێژە بەرەچەڵەك ئوسترالیە‪ ،‬دوای ئەوەی تەلەفۆنی بۆ چێشتخانەكە‬ ‫كردووە‪ ،‬كارمەندێكی چێشتخانەكە پیتزاكەی بۆ هێناوە‪ ،‬پاشانیش ژمارە تەلەفۆنەكەی‬ ‫باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئازالی���ا هەڕەش���ەی ئ���ەوەی لە چێش���تخانەكە كردووە‪ ،‬ك���ە بە تۆمەتی پێش���ێلكردنی‬ ‫تایبەتمەندیەكان���ی ژیان���ی ئ���ەو‪ ،‬دەیاندات���ە دادگا‪ ،‬بەتایبەت دوای ئ���ەوەی ژمارەكەی‬ ‫باڵوكراوەت���ەوە‪ ،‬چەندین نامەی س���ەیری لە هەوادارانیەوە ب���ۆ هاتووە و هەندێكیان‬ ‫داوای ژوانبەستنیان لێكردووە!‬

‫سەگ لە ئاماژەكانی‬ ‫رووخساری مرۆڤ تێدەگات‬ ‫تائێس���تا س���ەگ وەك یەكێ���ك لەه���ەرە زیرەكترین ئ���ەو ئاژەاڵنە‬ ‫ناس���راوە‪ ،‬كە مرۆڤ مامەڵەیان لەگەڵدا دەكات‪ .‬بەاڵم ئەو ئاژەڵە‬ ‫هەندێ���ك تایبەتمەن���دی دیك���ەی هەیە‪ ،‬ك���ە رەنگە تائێس���تا پێمان‬ ‫نەزانیبێت‪.‬‬ ‫دوای���ن توێژینەوە لە زانكۆی “ڤیەننا” دەریخس���تووە‪ ،‬كە س���ەگ‬ ‫لە جوڵ���ە و گوزارش���تەكانی دەموچاوی‬ ‫م���رۆڤ تێ���دەگات و بەتەماش���اكردنی‬ ‫رووخساری مرۆڤ‪ ،‬هەست بە خەمباری‬ ‫یا دڵخۆشی ئەو كەسە دەكات‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوەك���ە لەس���ەر ‪ 24‬س���ەگ‬ ‫ئەنجام���دراوە و چەن���د رووخس���ارێكی‬ ‫خەمبار و دڵخۆش���یان نیش���انی سەگەكان‬ ‫داوە و زۆر بەس���ەركەوتوویی لەیەكتریان‬ ‫جیاكردوونەت���ەوە‪ .‬بۆی���ە توێ���ژەران دەڵێن‬ ‫تەنان���ەت س���ەگی ئاس���اییش‪ ،‬ك���ە هی���چ‬ ‫مەش���قی پێنەدرابێت‪ ،‬دەتوانێت ئاماژەكانی‬ ‫رووخساری مرۆڤ بخوێنێتەوە و بەباشی‬ ‫لەفەرمانەكان���ی تێب���گات‪ ،‬جا ئەو كەس���ە‬ ‫خاوەنی س���ەگەكە بێت‪ ،‬یان كەس���ێكی‬ ‫نامۆش بێت‪.‬‬

‫پنتاگۆن بەبەهای نیو ملیۆن دۆالر‬ ‫ڤیاگرا بۆ سەربازانی دەكڕێت‬ ‫وەزارەت����ی بەرگ����ری ئەمریكا لەماوەی س����اڵی‬ ‫‪2014‬دا ب����ە ب����ڕی ‪ 500‬ه����ەزار دۆالر حەب����ی‬ ‫ڤیاگ����رای ب����ۆ س����ەربازەكانی كڕی����وە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەو مەبەس����تەش گرێبەس����تێكی لەگەڵ‬ ‫كۆمپانی����ای “كاردین����اڵ هێل����س”دا‬ ‫واژۆكردووە‪.‬‬ ‫پنتاگ����ۆن ئ����ەم داودەرمان����ەی ب����ۆ‬ ‫مەبەس����تی چارەس����ەری الوازی‬ ‫سێكس����ی س����ەربازەكانی كڕی����وە و‬ ‫لە بودجەی س����ااڵنەی وەزارەتەكەیدا‬ ‫لەژێ����ر ناونیش����انی “پش����تیوانی كردن����ی‬ ‫هێزەكان” شوێنی بۆ كراوەتەوە‪.‬‬ ‫لەس����اڵی (‪)1998‬ەوە پنتاگۆن س����ااڵنە ڤیاگرا‬ ‫بۆ ئەو س����ەربازانەی دەكڕێت‪ ،‬كە كێش����ەی‬ ‫الوازی سێكس����یان هەی����ە‪ .‬ئ����ەوكات ه����ەر‬ ‫حەبێك تێچووەك����ەی ‪ 10‬دۆالر بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێس����تا تێچووی هەر حەبێ����ك نزیكەی ‪25‬‬ ‫دۆالرە‪ .‬ه����ەر س����ەربازێكش ل����ە مانگێك����دا‬ ‫شەش حەبی پێدەدرێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪53 2015/2/21 266‬‬


‫هــــاوێنــــــ��ە‬

‫س ەرك ەوتووترین س ەرمای ەدار ل ە مێژووی مرۆڤای ەتیدا‬

‫بێل گیتس‬

‫رۆبن هودی سەرمایەداریی نوێی جیهان‬ ‫ئاالن عومەر‬

‫لەهەم����ووان زیات����ر لەس����ەر عەڕش����ی‬ ‫دەوڵەمەندانی جیهان ماوەتەوە‪ ،‬لەمنداڵیەوە‬ ‫ب����ەردەوام دەیگ����وت دەبێتە ملیۆنێ����ر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫س����ەرەنجام هەزارج����ار لەم����ە زیات����ر بوو‪،‬‬ ‫چونكە بوو بەملیاردێر‪.‬‬ ‫“بێ����ل گیت����س” بەس����ەركەوتووترین‬ ‫س����ەرمایەدار لەمێ����ژووی مرۆڤایەتی����دا‬ ‫دادەندرێ����ت‪ ،‬لەهەم����وو دەوڵەمەن����دان زیاتر‬ ‫لەس����ەر عەڕش����ی دەوڵەمەندتری����ن كەس����ی‬ ‫جیهان ماوەتەوە‪ ،‬ئێستا جگەلەمەش‪ ،‬لەسەر‬ ‫عەڕش����ێكی تر دادەنیش����ێت‪ ،‬ئەم����ەش دوای‬ ‫ئەوی بووە گەورەترین خێرخواز لەمێژووی‬ ‫مرۆڤایەتیدا‪ ،‬بەجۆرێك لەكاری خێرخوازیدا‬ ‫ركاب����ەری نەبێت‪ ،‬بەهۆی ئ����ەوەی زۆربەی‬ ‫س����امانی خ����ۆی لەپێن����او چارەس����ەركردنی‬ ‫هەژاری و نەخۆشیدا تەرخان كردووە‪.‬‬ ‫‪ 15‬س����اڵە بێ����ل گیتس لەس����ەر عەڕش����ی‬ ‫دەوڵەمەندتری����ن س����ەرمایەداری جیه����ان‬ ‫دانیش����تووە‪ ،‬لەس����اڵی ‪1995‬ەوە‪ ،‬دوای ئەوە‬ ‫لەس����اڵی ‪ 2008‬پ����اش ‪ 13‬س����اڵ ل����ەو پلەیە‬ ‫هاتەخ����وارەوە‪ ،‬بەاڵم جارێك����ی تر گەڕایەوە‬ ‫لوتكە‪ .‬ئەمە س����ەڕەرای خۆ یەكالكردنەوەی‬ ‫ب����ۆ كاری بەخش����ین و خێرخوازیی‪ ،‬چونكە‬ ‫لەس����اڵی ‪ 2008‬زیاتر ل����ە ‪ 28‬ملیار دۆالری‬ ‫بەخش����ی‪ .‬ه����ەر لەو س����اڵە وازی لەپۆس����تی‬ ‫بەڕێوەب����ەری جێبەجێ����كاری گروپ����ی‬ ‫مایكرۆسۆفت هێنا‪ ،‬خۆی بۆ دەزگای “بێل و‬ ‫میلیندا گیتس”ی خێرخوازی تەرخانكرد‪ ،‬كە‬ ‫گەورەترین دەزگای خێرخوازیە لەجیهاندا‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ هەندێك كەس بێل گیست بە “رۆبن‬ ‫هود”ی سەردەمی تازە دەچوێنن‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫زۆربەی س����امانی كەس����ێتی خۆی بەرێگەی‬ ‫ش����ەرعی كۆكردۆت����ەوە و ل����ە چارەس����ەری‬ ‫هەژاری و نەخۆشیشدا خەرجی كردووە‪.‬‬

‫‪ 54‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫قیبلەی چاكەكارن‬ ‫بێل گیتس زیاد لەجارێ����ك رایگەیاندووە‪،‬‬ ‫كە جگەلە رێژەیەكی زۆر كەم نەبێت‪ ،‬هیچی‬ ‫تر بۆ س����ێ منداڵەكانی (جنێڤەری ‪18‬ساڵ و‬ ‫رۆی ‪ 15‬س����اڵ و ڤیبی ‪ 12‬ساڵ) جێناهێڵێت‪.‬‬ ‫چەندی����ن ج����ار گوتوویەت����ی ك����ە گرنگ����ی‬ ‫بەبەكارهێن����ای س����ەرمایەكەی ب����ۆ خزمەتی‬ ‫منداڵەكانی نادات‪ ،‬بەڵكو بۆ كاری خێرخوازی‬ ‫دەس����تبەرداری دەبێت‪ .‬بەم شێوەیە لەساڵی‬ ‫‪ 2010‬گیت����س گوت����ی “هەندێ پ����ارە دەدەمە‬ ‫منداڵەكان����م‪ ،‬بەاڵم زۆر نا‪ ،‬ئەمە بیرۆكەیەكی‬ ‫ب����اش نییە گەر پارە بدەمە منداڵەكانم‪ ،‬نە بۆ‬ ‫منداڵەكان و نە بۆ كۆمەڵگە باش نییە”‪ .‬ئێستا‬ ‫گیت����س و خێزانەك����ەی زۆرب����ەی كاتەكانیان‬ ‫لەسەرپەرشتیكردنی پرۆژە خێرخوازییەكان‬ ‫دەبەنەسەر‪ ،‬بەتایبەت لەشوێنە پێویستەكان‪.‬‬ ‫بەشێكی زۆری بەخشینەكانی لەبنەبڕكردنی‬ ‫نەخۆش����ی خ����ەرج ك����ردووە‪ ،‬ب����ۆ نمون����ە‬ ‫كوتان����ی زیاتر ل����ە ‪ 250‬ملیۆن منداڵ لەواڵتە‬ ‫هەژارەكان‪ ،‬كە رێگر بووە لەمردنی ‪ 5‬ملیۆن‬ ‫منداڵ‪.‬‬ ‫چاالكیەكان����ی بێ����ل گتیس وایك����رد خەڵك‬ ‫و كۆمپانیایەك����ی زۆر ب����ڕوا بەرێكخ����راوە‬ ‫خێرخوازیەكان بكەن‪ ،‬یەكێك لەبەناوبانگترین‬ ‫هاوپەیمانەكان����ی خۆی ل����ەكاری خێرخوازی‬ ‫لەوەبەرهێن����ەرە‬ ‫باڤیـت”ـ����ە‪،‬‬ ‫“وارن‬ ‫س����ەركەوتووەكانی بازاڕی دراوە لەجیهان‪،‬‬ ‫لەس����اڵی ‪ 2006‬پەیمانی دا ‪%83‬ی س����امانی‬ ‫خۆی بۆ كاری خێرخوازی پێش����كەش بكات‪.‬‬ ‫جگەل����ەوە‪ ،‬توان����ی چەندی����ن دەوڵەمەندان����ی‬ ‫تر رابكش����ێتە ن����او پ����رۆژە خێرخوازیەكەی‪،‬‬ ‫ب����ۆ نمونە لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاس����ت “ش����ێخ‬ ‫محەمەد بن زاید” وەلی عەهدی ئەبو زەبی‪.‬‬ ‫گیت����س داوای لەملیاردێرەكان����ی ئەمریكا‬ ‫ك����رد‪ ،‬نی����وەی س����امانی خۆی����ان ب����ۆ كاری‬ ‫خێرخ����وازی ببەخش����ن‪ ،‬بەگوێ����رەی ئاماری‬

‫گۆڤ����اری “فۆرب����س” س����ەرمایەی ‪400‬‬ ‫دەوڵەمەن����دی ئەمریك����ی دەگات����ە نزیك����ەی‬ ‫‪ 1200‬ملی����ار دۆالر‪ ،‬گیت����س و باڤێت داوایان‬ ‫لێدەكەن‪ ،‬نزیكەی ‪ 600‬ملیاری لێ ببەخشن!!‬ ‫گۆڤارەك����ە دەڵێ ئەو ئامانج����ە تەحەددیەكی‬ ‫گەورەی����ەن چونكە تەنی����ا ‪ 17‬كەس لە نێوان‬ ‫ئەو دەوڵەمەندانە لە لیس����تی س����ەرمایەدارە‬ ‫سەخی و دەستكراوەكان دێن‪.‬‬ ‫س����ەرباری بەخش����ینە یەكجار زۆرەكانی‪،‬‬ ‫بەگوێ����رەی “گۆڤاری فۆرب����س”‪ ،‬بێل گیتس‬ ‫جارێكی تر گەڕایەوە لوتكەی دەوڵەمەندانی‬ ‫جیهان‪ .‬س����امانی ئێس����تای نزیكەی ‪ 81‬ملیار‬ ‫دۆالرە‪ .‬دات����اكان ئام����اژە ب����ەوە دەدەن‪ ،‬ل����ە‬ ‫م����اوەی ‪ 6‬مانگی رابردوودا نزیكەی ‪ 6‬ملیار‬ ‫دۆالر زی����ادی ك����ردووە‪ ،‬ل����ە ‪ 76‬ملی����ارەوە‬ ‫گەیشتە ‪ 82‬ملیار‪.‬‬ ‫گەر بیل گیست دەوڵەت بوایە‬ ‫گەر بیل گیتس دەوڵەت بوایە سامانەكەی‬ ‫ل����ە تێك����ڕای داهات����ی نەتەوەی����ی ‪ 140‬واڵتی‬ ‫زیات����ر ب����وو‪ ،‬تەنی����ا ‪ 63‬واڵت داهاتی����ان لەو‬ ‫زیاترە‪ .‬بەگوێرەی ئاماری دەزگا داراییەكان‪،‬‬ ‫قازانجەكانی گیس����ت لەیەك چركەدا دەگاتە‬ ‫‪ 300‬دۆالر‪ ،‬واتە رۆژانە دەكاتە نزیكەی ‪26‬‬ ‫ملیۆن دۆالر و سااڵنە ‪ 9.5‬ملیار دۆالر‪.‬‬ ‫گەر گیس����ت بیەوێ هەموو سامانی خۆی‬ ‫ببەخش����ێ‪ ،‬پێویس����تە رۆژان����ە ‪ 2،22‬ملی����ۆن‬ ‫دۆالر ببەخش����ێ‪ ،‬ب����ێ ئ����ەوەی ی����ەك دۆالر‬ ‫قازان����ج ب����كات‪ ،‬ئ����ەوكات پێویس����تی بە ‪100‬‬ ‫س����اڵ هەیە بۆ ئ����ەوەی بەت����ەواوی مایەپوچ‬ ‫بێ����ت‪ .‬دەتوانێ ب����ۆ هەر تاكێكی س����ەر گۆی‬ ‫‪ 10‬دۆالر ب����دات‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش����دا ‪ 11‬ملیار‬ ‫دۆالری بۆ دەمێنێتەوە!!‬ ‫گەڕانەوە بۆ سەرەتاكانی ژیانی‬ ‫“ولیام هێنری گیتس����ی س����ێیەم” ناسراوە‬ ‫بە “بێل گیس����ت”‪ ،‬لەس����اڵی ‪ 1955‬لەس����ایتل‬ ‫لەئەمریكا لەخێزانێكی دەوڵەمەند لەدایكبووە‪.‬‬


‫هــــاوێنــــــ��ە‬

‫باوك����ی كاتێ����ك م����رد ‪ 1‬ملی����ۆن دۆالری بۆ‬ ‫جێهێش����ت‪ .‬بەاڵم رەتیك����ردەوە تەنانەت یەك‬ ‫دۆالریش بۆ بنیادنانی خۆی بەكاربهێنێ‪.‬‬ ‫لەدایكبوونی مایكرۆسۆفت‬ ‫كاتێك لەخوێندنی دواناوەندی تەواوبوو‪،‬‬ ‫چ����ووە زانك����ۆی هارڤارد‪ ،‬هەس����تی كرد لە‬ ‫بابەت����ی بی����ركاری لەهەمووان باش����تر نییە‪،‬‬ ‫ب����ڕوای وابوو گ����ەر لەبوارێ����ك لەهەمووان‬ ‫باشتر نەبێ‪ ،‬نابێ بەردەوام بێ‪.‬‬ ‫لەتەمەن����ی ‪ 19‬س����اڵی خاڵ����ی گۆڕانكاری‬ ‫گەورە لەژیانی گیتس����دا رووی����دا‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەس����اڵی ‪ ،1974‬كاتێك خۆی و ئالن وێنەی‬ ‫كۆمپیوتەرێك����ی “ئەلیتر ‪”8800‬یان لەس����ەر‬ ‫پەڕی رۆژنامەیەك بینی‪.‬‬ ‫دوای پێشكەش����كردنی پرۆگرامێ����ك‬ ‫بەزمانی “بەیس����ك” بەكۆمپانی����ای “میتس”‪،‬‬ ‫پەیوەندی����ان ب����ەو كۆمپانیاوە ك����رد‪ .‬یەكەم‬ ‫كودەت����ای گ����ەورە لەكات����ی دامەزراندن����ی‬ ‫كۆمپانیای مایكڕۆس����ۆفت لەمانگی نیسانی‬ ‫‪ 1975‬روویدا‪ ،‬كە ژیانی خۆی و داهاتووی‬ ‫هەموو جیهانی گۆڕی‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرێكی توند‬ ‫بێ����ل گیتس ل����ەرووی كارەوە كەس����ێكی‬ ‫ج����دی و ب����ەردەوام رابەر ب����ووە بۆ هەموو‬ ‫كارمەندان����ی‪ ،‬پیت����زای س����اردی دەخ����وارد‬ ‫و بەدرێژای����ی ش����ەو لەنوس����ینگەكەی‬ ‫دەمای����ەوە‪ ،‬كاتێ����ك یەك����ەم ملی����ۆن دۆالری‬ ‫خۆی كۆك����ردەوە‪ ،‬لەس����اڵی ‪ 1976‬ژمارەی‬ ‫كارمەندان����ی مایكڕۆس����ۆفت ‪ 13‬فەرمانبەر‬ ‫بوو‪ .‬لەس����اڵی ‪ 1986‬مایكڕۆس����ۆفت چووە‬ ‫بازاڕی پش����كەكان‪ ،‬بیل گیس����ت و بۆل ئالن‬ ‫بوونە دەوڵەمەندەكانی ئەمریكا‪.‬‬ ‫بیرۆكەكان����ی گیس����ت و نهێن����ی‬ ‫سەركەوتنی‬ ‫بێ����ل گیس����ت لەس����ەردەمی گەنجییەت����ی‬ ‫پێیواب����وو‪ ،‬گ����ەر تۆ زی����رەك بی����ت و فێربی‬ ‫چۆن زیرەكییەك����ەت بەكاردەهێنی‪ ،‬ئەوكات‬ ‫دەتوان����ی مەح����اڵ بهێنیت����ەدی‪ .‬ئ����ەو بڕوای‬ ‫بەبەخ����ت نەب����ووە‪ ،‬ب����ەاڵم بڕوای ب����ەكاری‬ ‫قورس و بەردەوام و روحیەتی كێبڕكێكاری‬ ‫هەبوو‪ .‬پێیوابوو گەر سەرجەم توانای خۆت‬ ‫بەكارنەهێن����ی س����ەركەوتوو ناب����ی‪ .‬كاتێ����ك‬ ‫پێیانگ����وت “كۆمەڵێ����ك كۆمپانی����ای بچوكی‬ ‫پڕۆگرامی كۆمپیوتەر دەڵێن گەر پڕۆگرامی‬ ‫باش����تریش ل����ە مایكرۆس����ۆفت دەربكەی����ن‪،‬‬ ‫بەه����ۆی كەم����ی نرخەكان����ی مایكرۆس����ۆفت‬ ‫و ش����ێوازی بەبازاڕكردنەك����ەی ناتوانی����ن‬ ‫كێبڕكێی بكەین”‪ .‬بێل گیست لەوەاڵمدا گوتی‬ ‫ئەوە “كێبڕكێیەكی ئەرێنیە”‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪55 2015/2/21 266‬‬


‫شەموان‬

‫سیقە یۆخ‬

‫پشتیوان عەبدوڵاڵ‬

‫لە (كۆنفۆش���یۆس)یان پرسی‪ ،‬چ شتێك‬ ‫پتر لە هەموو شتی تر بۆ مرۆڤ پێویستە؟‬ ‫ئەویش لەوەاڵمدا گوتی‪ :‬س���ێ شت‪ .‬هێز‪-‬‬ ‫دارایی‪-‬متمان���ە‪ .‬گوتیان ئەگ���ەر یەك لەو‬ ‫شتانەمان لەدەستدا؟ كۆنفۆشیۆس گوتی‪:‬‬ ‫دەكرێ دوو ش���ت لەدەس���ت بدەین (هێز‬ ‫و داری���ی)‪ ،‬ب���ەاڵم (متمان���ە) ن���ا‪ ،‬چونك���ە‬ ‫ئەگەر (متمانە)مان هەبێت‪ ،‬دەتوانین شتە‬ ‫لەدەستچووەكانی وەك (هێز و ئابوریی)‬ ‫وەدەستبهێنینەوە‪.‬‬ ‫جا قوربان هەموو شتێك لەكوردستانی‬ ‫ئێم���ەدا هەبێت تەنیا س���یقە و متمانە نییە‪،‬‬ ‫چونكە چەندین ساڵە كارمان بۆ هەرچییەك‬ ‫كردب���ێ‪ ،‬كارم���ان ب���ۆ دروس���تكردنی و‬ ‫خولقاندن���ی (متمان���ە) نەك���ردووە‪ ،‬بگ���رە‬ ‫ئەوەی هەش���بوو بە ئاسانی لە دەستمان‬ ‫داوە‪ ،‬هەوڵم���ان ن���ەداوە بیپارێزی���ن و‬ ‫نەیفەوتێنین‪.‬‬

‫‪ 56‬ژمار ‌ه ‪2015/2/21 266‬‬

‫بۆیە ن���ە هاواڵتی س���یقەی بەحكومەت‬ ‫ماوە‪ ،‬نە حكومەتی هەرێم بڕوا و سیقەی‬ ‫ب���ە بەغ���دا م���اوە‪ ،‬ن���ە بەغ���داش ب���ڕوای‬ ‫بەسیاس���ی كوردی ماوە‪ ،‬ن���ە عادل ئیمام‬ ‫متمانەی بە بزنس���نمانە ك���وردەكان ماوە‬ ‫و ن���ە خەڵك بڕا و س���یقەی ب���ە پرۆژەی‬ ‫نیش���تەجێبوونەكان ماوە‪ ،‬ژن متمانەی بە‬ ‫پیاوەك���ەی نەماوە و فەرمانبەر س���یقەی‬ ‫بەموچەكەی نەماوە و كەس���یش متمانەی‬ ‫ب���ە ئایندە نەم���اوە‪ ،‬كلتوری بێ س���یقەیی‬ ‫و ب���ێ متمانەی���ی تەواو لە نێو جەس���تەی‬ ‫هاونیشتیمانی كورددا چەسپیووە‪.‬‬ ‫بەئاس���انیش ئ���ەو هەس���ت و كلت���ورە‬ ‫لەنێوناچێ���ت‪ ،‬چونك���ە (كۆنفۆش���یۆس)‬ ‫گوتەنی‪ ،‬هەرچیەك لەدەس���ت بدەین تەنیا‬ ‫(متمان���ە) نەبێ‪ ،‬چونك���ە بەمتمانە هەموو‬ ‫شتێك بەدەست دێنیتەوە‪.‬‬ ‫هاونیش���تیمانیان دەڵێ���ن بەهی���چ‬ ‫ش���ێوەیك متمانەم���ان بە میدی���ا و كەناڵە‬ ‫تەلەفزیۆنییەكان نەم���اوە‪ ،‬چونكە هەموو‬ ‫هەواڵەكانی���ان دوورن لەراس���تیەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت هەواڵە دڵخۆش���ەكان‪ ،‬كارەباش‬ ‫ه���ەر هی���چ‪ ،‬ئ���ەوا بیس���ت س���اڵە بەزمی‬ ‫كارەب���ا ه���ەر بەدەوام���ە و چ���اك نابێت‪،‬‬ ‫ش���ۆفێرەكانیش ب���ێ متمان���ەی خۆی���ان‬ ‫بەرامبەر كامێرەكانی چاودێری تیژڕەوی‬ ‫دەردەبڕن‪ ،‬گوایە هەر لەخۆیەوە جارجار‬ ‫بۆ (زەوق) وێنەیان دەگرێت!‬ ‫نەخۆش���ەكان لەناچاری���ان دەچنە الی‬ ‫دكت���ۆر‪ ،‬ئەگینا بڕوای���ان بەدكتۆر نەماوە‪،‬‬ ‫ك���ە تەنیا پ���ارە لەخەڵ���ك بەردەدەنەوە و‬

‫كارە مرۆڤایەتیەكانیش���یان لەبیرچ���ووە‪،‬‬ ‫بگ���رە بڕوای���ان ب���ەو دەرمانان���ەش نییە‪،‬‬ ‫ك���ە بەپارەیەك���ی زۆر وەریدەگرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوایی هەموویان بێس���وودن‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫كوالێتی���ان نییە‪ .‬ش���ۆفێرەكان بێ متمانەن‬ ‫لەدەس���ت ب���را فیت���ەرەكان و بێزاربوونە‪،‬‬ ‫چونكە لەس���ەر خەلەلێكی بچوك چەندین‬ ‫پارچەی سەیارەكەیان پێدەگۆڕن و كۆشە‬ ‫پارەیەكیان لێ بەردەدەنەوە‪ ،‬تا بەنیوەچڵی‬ ‫سەیارەكەیان چاك دەكەنەوە‪.‬‬ ‫مامۆس���تا بڕوا و متمان���ەی بەقوتابیان‬ ‫نەم���اوە‪ ،‬بۆی���ە لەكات���ی تاقیكردنەوەكاندا‬ ‫بەتون���دی چاودێری���ان دەك���ەن‪ ،‬ن���ەوەك‬ ‫قۆپیە بكەن‪ ،‬چونكە زۆر لەقوتابیان بگرە‬ ‫لەهونەرمەندانی���ش‪ ،‬بەقۆپی���ە دەردەچ���ن‪.‬‬ ‫بەرپ���رس متمان���ەی بەرۆژنامەنوس���ان‬ ‫نەم���اوە‪ ،‬چونك���ە زۆربەی���ان قس���ە و‬ ‫باسەكانیان بەپێچەوانەوە باڵودەكەنەوە‪،‬‬ ‫تەنیا ش���تێك ك���ە جێگەی دڵخۆش���ی بێت‬ ‫و متمان���ەی مابێ���ت و خەڵ���ك متمان���ەی‬ ‫پێبكات و ش���ەوانە بەئاسودەیی بخەوێت‬ ‫و ژی���ان ب���كات‪ ،‬پێش���مەرگەیە‪ ،‬ك���ە بەبێ‬ ‫هی���چ بەرژەوەندیی���ەك بەرگ���ری و‬ ‫داكۆك���ی لەهەموو ك���ەس دەكات و واڵت‬ ‫دەپارێزێت‪ ،‬خاوەن متمانەیەكی گەورەن‪،‬‬ ‫چونكە كەس���ێكە تائێستا جەستە و هزری‬ ‫گەندەڵ نەب���ووە‪ ،‬خواب���كات رۆژێك بێت‬ ‫ئ���ەو ب���ێ متمانەی���ەی نێوانم���ان هەرەس‬ ‫بێن���ێ و متمانە لەنێوانمان دروس���ت بێت‪،‬‬ ‫هەموومان بەگوێی (كۆنفۆشیۆس) و وتە‬ ‫بەنرخەكەی بكەین‪.‬‬


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.