ساڵی شەشهم
روماڵكردنێكی بێالیەنانە
شەممە 2015/2/21
ژماره 266
خاوەن ئیمتیاز :ژیروان نوری
سەرنووسەر :مەریوان عومەر
بەڕێوەبەری هونەری :لوقمان رەشیدی
بەڕێوەبەری كارگێڕی :بەهرە حەمەڕەش
دەستەی نووسەران :بیالل سەعید
پێشەوا محەمەد
هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی
civilmagzaine
Tel: 0750 460 7290
رزگار رەزا چوچانی
نرخ ( )1500دینار
Email: mariwan_2014@yahoo.com
سەروەر ساڵەیی
ژمارەی ریكالم07506515797 :
www.civilnews.net
چاپ :چاپخانەی رۆكسانا 07504675264
ژمار ه 1 2015/2/21 266
سياسەت
مڵۆزمە ستراتیژییەكە ...كام هێزی هەرێمیی نەیاری سەرەكی هەرێمی كوردستانە؟ ئێستا ل ە ناوچ ەك ە ت ەنیا ئێران وەك هاردپاوەر و توركیا وەك سۆفت پاوەر، وەك دوو زلهێزی ه ەرێمی ماون ەت ەوە
2ژمار ه 2015/2/21 266
سياسەت
بەشی سیاسەت
ئەوە دوو ساڵە هێزێك بۆتە ئەندازیاری گەمارۆدان���ی هەرێم���ی كوردس���تان. سیاس���ەتەكانی ئەم هێ���زە تاڕادەیەكی زۆر ل���ەرووی كردەكیی���ەوە ئەنجام���ی هەبووە. هەروەه���ا ئ���ەم هێ���زە بەك���ردەوە ئ���ەوەی س���ەلماند ،ك���ە بەراس���تی س���ەختەهێزی كارای ناوچەكەیە و پش���تتێكردنی ئاس���ان نابێ���ت .ل���ەوە واوەتریش ئەم هێ���زە چەند دەیەیەك���ە مامەڵ���ە لەگ���ەڵ ستراتیژیس���ت و بڕیارس���ازەكانی هەرێم���ی كوردس���تان دەكات .باش���یان دەناسێ و باشیش دەزانێ چۆن رەگیان بگوشێت. بەدرێژایی سی ساڵی رابردوو پسپۆڕانی جیۆپۆلیتیك���ی و س���تراتیژی لەهەرێم���ی كوردس���تان دەیانەوێ پۆلێنێ���ك بۆ نەیارە س���تراتیژییەكانی كوردستان بكەن و بەپێی
خش���تەیەك دوژمنەكان���ی پلەبەن���دی بكەن. بۆیە ئەم خش���تەیە هەمیش���ە بەپلەی یەكەم و دووەم دوو هێزی هەرێمی لەخۆگرتووە و بەپلەی س���ێیەم و چوارەمیش دوو هێزی ت���ری لەخۆگرت���ووە .ب���ەاڵم بەه���ۆی دوو گۆڕاوەوە واتە ل���ەدوای .1جەنگی روخانی س���ەدام و .2لەدوای بەه���اری عەرەبیەوە، ئەوە دۆخێكی زۆر جیاوازتر سەریهەڵداوە و هەڵدەگرێ ستراتیژیستەكانی كوردستان خشتەبەندییەكی نوێ و پۆلێنكارییەكی تازە بۆ نەیارە ستراتیژییەكانی كوردستان بكەن. لێرە رەنگە ئێوەش بپرس���ن باش���ە مڵۆزمی ستراتیژی هەرێمی كوردستان كێیە؟ چ���وار هاوس���ێ :دووان لەپێش���ەوە و دووان لەپشتەوە پێ���ش ئەم دەیەی���ە هەرێمی كوردس���تان لەنێ���وان ئاڵقەرێزێكی س���تراتیژی هەرێمی قورس���دا ئابڵۆق���ە دراب���وو .ئ���ەم ئابڵۆق���ە
جیۆسیاس���ییەش بەتۆڕێك���ی هەرێمیی���ەوە پەیوەس���ت ب���وو ،كە چوار هێ���زی هەرێمی دەگرتەوە :لەناو ئەمان���ەدا دووانیان هێزی هەرێم���ی گ���ەورە و دوانیش���یان هێ���زی هەرێم���ی بچ���وك ب���وون .توركی���ا و ئێران هێزی هەرێمی گەورە و عێراق و سوریاش هێ���زی هەرێمی بچوك ب���وون .وەنەبێ ئەم چوارخش���تەكییە هەمیش���ە ك���ۆك بووبن و لەئاست هەرێمی كوردستاندا وەستابنەوە. جاروبار دووانیان پێكەوە كاریان كردووە. وات���ە دووان لەم�ل�اوە و دوانی���ش لەوالوە هەڵسوڕاون. توركی���ا و عێ���راق هەرچەن���د پەیمانێكی س���تراتیژی ئەوتۆش نەیبەستبنەوە ،گەلێك جار لەبەرانبەر یەكگرتنی س���وریا و ئێران زیاتر لێك نزیك بوون .لەبەرامبەردا ئێران و سوریا پرۆژەیەكی جیۆپۆلیتیكی هاوبەش پێكەوەی بەستونەتەوە و مانەوەی ئەویان
ژمار ه 3 2015/2/21 266
سياسەت
ب���ۆ ئەمی���ان و ئەمیان ب���ۆ ئەوی���ان نرخی حەیات���ی هەبووە .بەاڵم بەهۆی دوو فاكتەر یاخ���ود باش���تر بیڵێین دوو گ���ۆڕاوەوە ئەم هاوكێشە چوارخشتەكییە گۆڕانی ریشەیی بەس���ەردا هات���ووە .چیت���ر ناتوان���رێ باس لەچ���وار هێ���زی هەرێمی گ���ەورە و بچوك بكرێت .ئەمڕۆ سوریا چیتر نەك هەر هێزی هەرێمی نیە ،بەڵكو هێزێكی محەلیش نییە و بەفیعلی بۆتە چەند پارچەیەك .عێراق چیتر هێ���زی هەرێمی پلەدووەم نیی���ە و بەفیعلی بۆتە سێ بەشەوە. ئەمڕۆ تەنه���ا دوو هێ���ز لەگۆڕەپانەكەدا ماونەت���ەوە :یەكی���ان ئێران���ە و یەكیش���یان توركیای���ە .ئێ���ران هاردپ���اوەرە و لەرووی س���ەربازی و سیاس���ییەوە كاریگ���ەری لەس���ەر ناوچەكە هەیە .بەقس���ەی پسپۆڕە ستراتیژیس���تەكان ئەمڕۆ ئێران بە تارانەوە پێنج پایتەخت���ی هەرێمەكەی داگیركردووە: تاران ،بەغدا ،دیمەش���ق ،بەیروت و سەنعا. ئێران هێزێكی هەرێمییە كە بەپێی پرۆژەی ش���یعەگەرایی سیاس���ییەوە ئەمڕۆ خۆرئاوا بۆ پارس���ەنگدانەوەی س���ەلەفیەتی جیهادی س���وننەگەرا پێویس���تیان پێی هەی���ە .ئێران ئەوەی سەلماندوە ،زیاتر لەهەموو هێزێكی ت���ر پابەن���دی پاراس���تن و بەرگریك���ردن لەدۆس���تە س���تراتیژییەكانیەتی .ئەم���ەی بەك���ردەوە لەعێ���راق و لەس���وریا پێش���انی جیهان داوە. لەكاتێك����دا توركی����ا س����ۆفت پ����اوەرە و ل����ەرووی ئابووریی=كولتوریی����ەوە لەناوچەك����ە لەپەلهاوش����تندایە .توركی����ا بەپێ����ی پرۆژەیەك����ی ناوچەگەرای����ی ت����ازە دەی����ەوێ ببێت����ە براگ����ەورەی س����وننەكانی ناوچەكە .هەروەها دەیەوێ ناوچەكە بكاتە بەرخۆركەری ئابووریی و كولتوریی خۆی. توركی����ا دەی����ەوێ ش����ادەماری ئابووری����ی خۆرهەاڵت و خۆرئاوای جیهان بەدەستەوە بگرێ����ت ،ك����ە بریتی����ە ل����ە :زاڵبون بەس����ەر
ئ ەم ڕۆ ئێران ب ە تاران ەوە پێنج پایت ەختی داگیركردووە ك ە (ب ەغدا و دیم ەشق و ب ەیروت و س ەنعا)ن 4ژمار ه 2015/2/21 266
س����ەرچاوەكانی وزە و زاڵب����وون بەس����ەر رێڕەوەكان����ی گواستنەوەش����ی .بۆ ئەمەش باش پێگ����ەی واڵتەكەی وەك����و دەوڵەتێكی ترانزی����ت خوێندۆت����ەوە و هەت����ا دێت ئەمە دەقۆزێت����ەوە .بەمدواییان����ە ئەنكەرە ئەوەی نیش����انداوە ،كە حەزی لێیە لەپەنای سۆفت پاوەرییەكەی����ەوە ببێت����ە هاردپاوەرێكی����ش. بۆی����ە پش����تیوانی لەئیخوانیەت����ی حەم����اس، س����وننە ئیخوانییەكان����ی س����وریا ،میس����ر، یەمەن و تونس و سودان دەكات. هەرێم����ی كوردس����تان :ك����ێ مڵۆزم����ی ستراتیژیەتی؟ ئەمڕۆ هەموو كەسێك پێی خۆشە بزانێ داخۆ چ����ی لەپش����تەوە رووی����داوە؟ بۆچی بارزانی كە پێش����تر بەو گەرمییەوە باس����ی لەپرۆژەی س����ەربەخۆیی دەك����رد ،ئاوا لێی پاش����گەزبۆتەوە؟ یاخود بەش����ێوەی كاتیی پاشەكش����یی لێك����ردوە؟ لەم����اوەی س����اڵ و نیوێك����دا گرنگتری����ن فاكت����ەر چ����ی بووە كە س����ەركردایەتی سیاس����ی كوردس����تانی ك����رد ب����ەدوو بەش����ەوە؟ نیوەیان لەس����ەر بەدەوڵەتبوون سوربوون ،كەچی نیوەكەی تریش����یان لێی پاش����گەز بوونەوە و زۆرتر پشتیان بەواقیعگەرایی سیاسی باو بەست و مامەڵەك����ردن لەگ����ەڵ دراوس����ێكانیان بەباش����ترین سیاس����ەتی ئەقاڵن����ی لەبات����ی بەدەوڵەتبوون لەقەڵەمداوە؟ ئای����ا هەڕەش����ەكانی فاكت����ەری محەل����ی كاریگ����ەر ب����وون ،وات����ە مالیك����ی بەتایبەت بڕین����ی بودج����ە هەرێم����ی كوردس����تانی گوش����ی؟ یاخ����ود قوتكردن����ەوەی داعش و هەڵخڕاندن����ی ب����ۆ بەگەژداكردن����ی هەرێمی كوردس����تان ئەم پرۆژەیەی پەكخست؟ یان نەخێر فاكتەری س����ەروهەرێمی كاریگەری زیات����ری پێش����انداوە :خۆرئ����اوا بەئاش����كرا ل����ەدژی بەدەوڵەتب����وون وەس����تاوتەوە: ئەمەریكا ،فەرەنس����ا ،ئەڵمانی����ا و ئیگلتەرە. روس����یا و چینی����ش هەرچەن����د بێدەن����گ ب����وون ،بەاڵم بەتایبەتی روس����یا پاڵپش����تی سیاس����ەتەكانی دەوڵەتی ش����یعەی عێراقی ك����ردووە؟ ئەگەر واش نیی����ە ئایا فاكتەری هەرێمی كاریگەری زیاتری هەبووە :ئێران بەتوندی هەڕەشەكانی پیادەكردوە؟ توركیا بەك����ردەوە پش����تی لەبەڵێن����ەكان و گڵۆپ����ە سەوزە كزبووەكانی كردوە؟ ئێس����تا ئیتر مەس����ەلەكە هەتا دێت زیاتر رۆش����ندەبێتەوە :رەنگب����ێ زیات����ر لەهەموو كەسێك بارزانی بەكردەوە ئەم هەڕەشەیەی خوێندبێتەوە :هەرێمی كوردس����تان ئێس����تا
ی����ەك مڵۆزم����ی س����تراتیژی هەی����ە .ی����ەك نەیاری س����تراتیژی هەیە ،كە بەئاش����كرایی هەڕەش����ە لەبەرژەوەندیی����ە حەیاتییەكان����ی دەكات .گەلۆ ئەم نەیارە ،ئەم مڵۆزمە و ئەم مێمڵە ستراتیژییە كێیە؟ ئەم هێزە كامەیانە ك����ە توانیویەت����ی لەم����اوەی س����اڵ و نیوی راب����ردوودا ئەوەن����دە خ����اوەن كاریگ����ەری بووبێ ،كە پرۆژە ستراتیژییەكەی هەرێمی كوردس����تانی دواخس����تووە؟ كام هێ����زە توانیویەتی ئەمە بكات؟ لەن����او هێزە س����ەروهەرێمی و هەرێمیی و محەلییەكان����دا زۆربەیان لەدژی پرۆژەی بەدەوڵەتبوون����ی هەرێم����ی كوردس����تان وەستاونەتەوە .ناوەندە سەروهەرێمییەكان: واش����نتۆن ،پاری����س ،لەن����دەن و بەرلی����ن بەئاش����كرا پش����تیوانیان لەمان����ەوە لەگ����ەڵ بەغ����دا ك����ردوە .ناوەن����دە هەرێمیی����ەكان: ت����اران و ئەنكەرەی����ش بەفەرم����ی ئەمەیان
ئێران دەی ەوێ درزی نێوان پارتی ل ەگ ەڵ ی ەكێتی و پ ەك ەك ەدا گ ەورەتر بكات و كوردستان هاوشێوەی سوریا و عێراق و لوبنان و ی ەم ەن بكات ە دووك ەرت ەوە دووبارەكردۆتەوە و بەروخساری جیاواز لەدژی ئەم����ە بوون .ناوەن����دە محەلییەكان لەدژی بوون :بەغدا لەرووی وەستاوەتەوە و هێزێك����ی وەكو داعش����یش بۆتە دوژمنی رواڵەتی ژمارە یەكەم����ی .بەاڵم ئەمە تەنها رواڵەتەكەی����ە و دوژمن����ە س����ەرەكییەكە یەك����ی ت����رە و بگ����رە لەپێس����تی دۆس����تیش دایە .پس����پۆڕە س����تراتیژییەكان ئێستا ئیتر ئەوەی����ان بۆ روونبۆت����ەوە ،كە ئەم ناوەندە لەهەم����ووی كارات����رە .بەڵ����ێ ئ����ەم هێ����زە بەكردەوە س����ەلماندویەتی ئ����ەوەی بیەوێ دەتوانی بی����كات“ .تاران” بەباش����ی ئەمەی سەلماندووە.
سياسەت
ئ ەم ڕۆ تاران خ ەریك ە ب ەئامرازێكی نوێوە دێت ە گ ەم ەك ەوە ،ئ ەویش “ح ەشدی ش ەعبی”ی ە، ناونیشانی شوێنی یاریی ەك ەش “ك ەركوك”ە بۆیە ئێران یەكەم دەوڵەت بووە كە وەكو مڵۆزمی س����تراتیژی هەرێمی كوردس����تان رۆڵی گێڕاوە: ئێ����ران بەتۆكمەیی����ەوە ل����ەدژی .1 هەولێر لەپشت سیاس����ەتەكانی مالیكییەوە بەپێوە وەس����تاوە .2.پرۆژەی بڕینی بودجە لێكەوت����ەی ئەقڵێك����ی ئێرانیی����ە .3 .بەڵگ����ە دەس����كەوتووەكان دەڵێ����ن “ئێ����ران لەرێ����ی گەمەیەكی هەواڵگرییەوە داعش����ی هانداوە پەالم����اری هەرێمی كوردس����تان بدات”.4 . دوات����ر هەر بۆخۆیش����ی بەهان����ای هەرێمی كوردس����تانەوە هاتووە و رۆڵی رزگاركەر و فڕیادڕەس����ی یەكەم����ی بینی����وە .5 .دەڵێن ئەگەر هەیە ئەنكەرە پێیخۆش����بوبێ داعش كانتۆنەكان����ی خۆرئ����اوای كوردس����تانی بۆ تەخت بكات و هەرێمی كوردستانیش����ی بۆ تەمبێ بكات ،بەاڵم بكەری سەرەكی تاران بووە .6 .تاران ئێس����تا دەیەوێ قەڵشەكانی نێ����وان یەكێتی–پارت����ی و پەكەكە=پارت����ی بكاتەوە و هەرێمی كوردستان هاوشێوەی س����وریا و عێراق و لوبن����ان و یەمەن بكاتە دووكەرت����ەوە .7 .ئەم����ڕۆ ت����اران خەریك����ە بەئامرازێكی نوێوە دێتە گەمەكەوە .ئەویش “حەش����دی ش����ەعبی”یە .ناونیشانی شوێنی یارییەكەش “كەركوك”ە. ئیت����ر مەس����ەلەكە رۆش����نە :مڵۆزم����ی س����تراتیژی هەرێم����ی كوردس����تان ئێران����ە. گەل����ۆ هەولێ����ر بەرچ����اوی روون����ە كە بەچ ش����ێوەیەك مامەڵ����ەی لەگ����ەڵ دەكات: ه����اوكاری؟ نەیاری؟ ركاب����ەری؟ هاوكاری و ركاب����ەری؟ كامی����ان؟ وەاڵمەكە هی ئێمە نیی����ە و ناونیش����انەكەی دی����ارە .بەاڵم یەك ش����ت نەخت بۆتەوە :هەولێر دەبێ جۆریی گەمەك����ە دەسنیش����ان بكات ،ئەگین����ا تاران ل����ەوە زیات����ر دەسپێش����كەری دەب����ێ ،ئەوە “ك����ش مات”ە بەڵێ “ش����ا – مات”ێكی نوێ چاوەڕێی هەولێر دەكات!
ژمار ه 5 2015/2/21 266
سياسەت
“بۆ كورد ،داعش و حەشدی شەعبی دوو رووی یەك دراون” سەروەر خەلیل س���ێ ش���ەممەی رابردوو مەس���عود بارزانی س���ەرۆكی هەرێمی كوردس���تان لەس���ەردانێكدا بۆ ش���اری كەركوك جەختی لەس���ەر رێگەنەدان بەهاتنی هێزەكانی حەشدی شەعبی بۆ كەركوك ك���ردەوە ،ب���ەاڵم رۆژێ���ك دوات���ر ژمارەی���ەك چەكداری ئەو هێزە گەیشتنە میحوەرەكانی شەڕ لەكەركوك ،ئەمە لەكاتێكدایە پێش���تر ژمارەیەك زۆری چەك���داری ئ���ەو هێ���زە ل���ەو ناوچان���ەی پارێزگاكە جێگیر كرابوون ،كە دانیشتووانەكەی توركمانی شیعە مەزهەبن. ئەگەرچ���ی ئ���ەو هێ���زە لەالی���ەن حكومەت���ی عێراق���ەوە مۆركێكی فەرم���ی پێدراوە و خەرجی و پێداویس���تی س���ەربازیی ب���ۆ دابی���ن دەكرێت، بەاڵم بەبڕوای بەشێك لەچاودێران و پسپۆڕان، حەشدی ش���ەعبی زیاترە لەوەی كە هێزێك بێت ب���ۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دروس���تكرابێت، بەڵكو وەك دەرهاویشتەی پالنێكی درێژخایەنی رەوتی ش���یعەگەری سەیری دەكرێت ،كە كار بۆ
6ژمار ه 2015/2/21 266
فراوانكردنی هەژموونی ئەو رەوتە دەكات. دەكرێت س���ەرەتای دروس���تبوونی ئەو هێزە بگەڕێنینەوە ب���ۆ داخوازییەكی “ن���وری مالیكی” س���ەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق كە لەرۆژی 2014/6/11داوای پێكهێنانی هێزی گردبوونەوەی میللی كرد بۆ شوێنگرتنەوەی سوپای عێراق ،كە بەشێكی زۆری ناوچەكانی ژێر دەستی جێهێشت. رۆژێ���ك دواتریش “عەبدولمەه���دی كەربەالئی” لەوت���اری هەینیدا فەتوایەكی “عەلی سیس���تانی” گ���ەورە مەرجەع���ی ش���یعەكانی خوێن���دەوە، س���ەبارەت بەزەروورەتی چ���ەك هەڵگرتن دژی داعش و چەكدارە تیرۆریس���تەكان بەمەبەس���تی پاراس���تنی پیرۆزیی���ەكان ،یەكەمی���ن كاریش كە ئ���ەو هێزان���ە كردیان ،بریت���ی ب���وو لەهەڵگرتنی گەمارۆی س���ەر ناحیەی ئامرلی شیعەنشین ،كە بۆ ماوەی زیاتر لەدوو مانگ لەالیەن داعش���ەوە گەمارۆدرابوو. رۆژنامەن���وس “كاوێز مەال پەروێ���ز” پێیوایە مەترسییەكانی حەشدی شەعبی لەمەترسییەكانی داع���ش زیات���رن ،چونك���ە وەك خ���ۆی دەڵێ���ت
“حەش���دی ش���ەعبی و داعش دوور رووی یەك دراون لەرووی ئایدۆلۆژیای عەقایدی ئاینییەوە، بەاڵم حەشدی ش���ەعبی چوارچێوەیەكی دارایی قانون���ی لەدەوڵەت���ی ش���یعەی عێ���راق پێ���دراوە، واڵتێك���ی وەك ئێ���ران زیاتر ل���ەوەش كۆمەك و پشتگیریان دەكات”. هەروەها “د .خالد یایموت” مامۆستای زانستە سیاسییەكان لەزانكۆی (محمد الخامس) لەواڵتی مەغریب ،لەوتارێكدا لەرۆژنامەی شەرقوڵئەوسەت دەڵێت “س���ەرەڕای ئەوە دامەزراندنی حەش���دی ش���ەعبی وەك پەرچەكردارێكی كەوتنی موس���ڵ بەدەس���تی داعش س���ەیر دەكرێت ،بەاڵم ئەوەی دیراس���ەی الیەنەكانی كەیس���ەكە ب���كات ،ئەوەی ب���ۆ روون دەبێتەوە كە بابەتەكە لەوە دەرچووە پەرچەكردارێ���ك بێ���ت ،بەڵك���و بەش���ێوەیەكی راستەوخۆ پەیوەندی بەستراتیژییەتی ئێرانییەوە هەیە ،كە سوپای پاسداران سەركردایەتی دەكات و س���وپای قودس���یش لەس���ەر ئ���ەرز جێبەجێی دەكات”. ئەو كە ئەو هێزەی شیعە بەهاوشێوەی هێزی
سياسەت
كاوێس م ەال پ ەروێز: ل ەب ەر زۆر هۆكار ح ەشدی ش ەعبی زۆر ل ە داعش م ەترسیدارترە (بەس���یج)ی ئێران ناو دەبات ،پێیوایە سروش���تی س���ەركردایەتی میلیش���یاكانی حەش���دی شەعبی دووپاتیدەكەن���ەوە ،ك���ە ئەو هێزە بەش���ێوەیەكی هەڕەمەك���ی و بێ مەبەس���ت و ئامراز دروس���ت نەبووە ،بەڵكو تا ئەو ئاس���تەی بۆ ستراتیژییەتی ئێران و تێڕوانینی بۆ ئایندەی ناوچەكە ،هەستی نیشتیمانی عێراقی تێدایە. پێش���تر و لەكاتی كۆنتڕۆڵكردن���ی ناحیەكانی جەل���ەوال و س���ەعدییە ك���ورد ئەزموونێكی تاڵی لەگ���ەڵ چەك���دارە ش���یعەكان هەبووە ،ب���ەو پێیە ئ���ەو چەكدارانە كێش���ە و گرفتیان ب���ۆ خانەوادە كوردەكانی ئەو ناوچەیە دروس���تكردووە ،لەناو ق���ەزای خورمات���ووش چەند جارێ���ك پەالماری كوردانی ش���ارۆچكەكەیان داوە .مامۆس���تایەكی ئاینی كوردیش بەدەستی ئەو چەكدارانە كوژراوە، جیال���ەوەی لەڕێ���ی س���ەرەكی پارێ���زگای بەغدا كێشەیان بۆ شۆفێرە كوردەكان دروستكردووە، لەگەڵ ئەوەشدا سیاسەتی تۆڵەكردنەوەیان دژی هاواڵتیانی سوننەی ناوچەكە گرتەبەر. حەش���دی ش���ەعبی ،میلیش���یاكانی ب���ەدر و عەس���ائیب ئەهلولح���ەق و كەتائی���ب و س���ەرایا سەالمی سەر بەڕەوتی سەدر لەخۆدەگرێت ،كە تەواوی ئەو میلیشیایانە هەڵگری بیرێكی شیعەی تون���دڕەون ،بەپێ���ی وت���ەی لیژن���ەی س���ەربازی سەرپەرش���تیاری حەشدی ش���ەعبیش ،ژمارەی چەكدارانی ئەو هێزە دەگاتە ملیۆنێك و پێنجسەد ه���ەزار ك���ەس .موس���ەننا تەمیم���ی ،س���ەركردە لەهێزی بەدر دەڵێت “فەتواكەی مەرجەعییەت بۆ جیهادكردن رێگەی پێداوین ،كە لەهەر شوێنێكی عێراق بێت تەدەخول بكەین”. لەئێستاش���دا بەپێ���ی زانیاری���ەكان بڕیارە ئەو چەكداران���ە لەپالن���ی كۆنتڕۆڵكردن���ەوەی قەزای حەویج���ە و ناحیەكانی زاب و رەش���اد و ریاز و عەباسی كە لەژێر دەسەاڵتی داعشدان ،بەشداری بكەن ،بەمەش مەترس���ییەكان كەوتوونەتە سەر كەركوك و هەردوو پێكهاتەی كوردی و عەرەبی س���وننەی ش���ارەكە ترس���ی دووبارەبوونەوەی ئەزموون���ی ناوچەكان���ی جەل���ەوال و س���ەعدییە خورماتوو و س���لێمان بەگیان هەیە ،كە چەندین هاواڵت���ی مەدەن���ی لەالی���ەن ئ���ەو چەكداران���ەوە
كوژراون ،جیالەو گرفتانەی لەنێوان پێش���مەرگە و حەش���دی ش���ەعبی لەو ناوچانە دروستبوون. پێش���تریش ژمارەی���ەك چەك���داری ئ���ەو هێ���زە لەچەن���د ناوچەیەك���ی دەوروب���ەری كەرك���وك جێگیركرابوون. “ئەحم���ەد عەس���كەری” س���ەرۆكی لیژن���ەی ئەمنی لەئەنجومەنی پارێزگای كەركوك ،جەخت ل���ەوە دەكات���ەوە ،كە هێزی حەش���دی ش���ەعبی لەناوچەكان���ی ت���ازە و دەوروب���ەری بەش���یر و ناوچ���ە توركمانیی���ە ش���یعە نش���ینەكاندا ه���ەن، ك���ە بەمەبەس���تی پاراس���تنی مەزارگە و ش���وێنە ئاینییەكان ل���ەوێ جێگیركراون ،هەروەها دەڵێت “ئ���ەو هێزان���ە ل���ەزووەوە لێ���رەن ،ب���ەاڵم رەنگە كەمێك تەعزیز كرابن ،ئەوەی گرنگە ئەوەیە ،كە هەماهەنگییەك���ی تەواو لەنێوان ئەو چەكدارانە و ئیدارەی كەركوك و هێزی پێشمەرگەدا هەیە”. س���ەرۆكی لیژنەی ئەمنی پارێزگای كەركوك، ئام���اژە ب���ەوە دەدات ،ك���ە ئ���ەو هێ���زەی رۆژی چوارشەممەی رابردوو چوونە بەرەكانی شەڕی پێش���مەرگە ،هەم���ان ئەو چەكدارانەی حەش���دی ش���ەعبین ،كە پێش���تر لەناوچە شیعەنش���ینەكانی كەركوك جێگی���ر بوون .دووپاتیش���یكردەوە كە هی���چ زانیارییەك���ی لەب���ارەی ژم���ارە و رێژەی چەكداران���ی ئەو هێزە نییە ،هەروەها دەڵێت “ئەو هێزان���ە نایەنە ناو كەركوكەوە و ئیش���یان بەناو كەركوك نییە”. الی خۆی���ەوە “وەس���تا رەس���وڵ” سەرپەرشتیاری میحوەری باشووری كەركوكی هێزەكانی پێش���مەرگە ،باس لەوە دەكات ،كە ئەو چەكداران���ەی حەش���دی ش���ەعبی ك���ە لەهەندێك ناوچ���ەی كەركوكدا ه���ەن ،خەڵكی خ���ودی ئەو ناوچانەن .دەش���ڵێت “ئ���ەوان تەنه���ا ناوچەكانی خۆیان دەپارێزن و تائێس���تاش ش���ەڕێكی ئەوتۆ لەناوچەكانیان���دا رووینەداوە ،تاكو بزانین ئەوان بەشدار دەبن لەشەڕدا یاخود نا”. بەب���ڕوای كاوێ���ز ،ئێ���ران ئ���ەو هێ���زە وەك ئامرازێك بۆ گەیشتن بەئامانجەكانی لەناوچەكە بەكاردەهێنێ���ت “بەتایبەت���ی ل���ەو ناوچان���ەی كە بزاوت���ی بەش���یعەكردن ئاس���تێكی زۆری بڕیوە، ئەم���ە زۆر مەترس���یدارترە لەداع���ش لەس���ەر ئایندەی كەركوك و ناوچە هاوش���ێوەكانی” .ئەو ئیدارەی كەركوك بەكەمتەرخەم دەزانێت لەوەی رێگەخۆش���كەر ب���ووە ب���ۆ هاتنی ئ���ەو چەكدارە شیعانە. لەبارەی لێدوانەكانی س���ەرۆكی هەرێمیشەوە ئەحم���ەد عەس���كەری دەڵ���ێ “قس���ەكانی كاك مەس���عود ب���ۆ ئ���ەوە بووە رێگ���ە ب���ەوە نادرێت هێزێك بێت س���ەربەخۆ و پ���رس بەكەس نەكات و بڵێت من لەم جێگەیە ش���ەڕی داعش دەكەم و
دەسەاڵتدارم ،ئەگەرنا خودی كاك مەسعود وتی بەخێرهاتنی هەر كەس���ێك دەكەین بێ لەگەڵماندا شەڕ دژی داعش بكات”. هەرچەندە لەچەن���د رۆژی رابردوودا هەواڵی ئەوە باڵوبووەوە ،كە پارێزگاری كەركوك لەگەڵ بەرپرس���انی ئەمن���ی حكومەت���ی بەغداد لەس���ەر پێكهێنانی ژوورێكی ئەمنی و سەربازی هاوبەش رێككەوتوون ،كە هێزەكانی پێشمەرگە و پۆلیس و س���وپا و حەشدی ش���ەعبی لەخۆبگرێت ،بەاڵم ئەحم���ەد عەس���كەری لەمبارەی���ەوە دەڵێ���ت “جا ئەگ���ەر ئ���ەو چەكدارانە ل���ەو ژوورەش بوونیان هەبێ���ت چییە؟ ئێم���ە هێزێكی هاوبەش���مان هەیە لێرەو پێویس���ت ب���ەوان ناكات ،لەگەڵ ئەوەش���دا ئێم���ە لەعێ���راق نەچووینەت���ە دەرەوە و دەبێ���ت هەماهەنگیم���ان هەبێ���ت لەگەڵیان���دا .ئێس���تاش ت���ەواوی هێزە ئەمنیی���ەكان فەرمان ل���ە لیژنەی ئەمنی كەركوكەوە وەردەگرن”. لەب���ارەی كۆنتڕۆڵكردنەوەی حەویجەش���ەوە، وەستا رەسوڵ دەڵێت “حەویجە خاكێكی عەرەبییە و ناوچ���ەی عەرەب���ە ،بۆیە حەش���دی ش���ەعبی، حەشدی شەعبی سوننە و سوپای عێراق خۆیان پەالماری دەدەن” .لەبارەی دروستبوونی كێشە
وەستا رەسوڵ: هیچ كێش ەی ەكامن ل ەگ ەڵیاندا بۆ دروستن ەبووە و زۆریش ی ەكرتمان خۆشدەوێت و وەكو برا واین لەنێوان پێشمەرگە و حەشدی شەعبیشەوە دەڵێ “كوڕە ناوەاڵ هیچ كێشەیەكمان بۆ دروستنەبووە و زۆری���ش یەكترمان خۆش���دەوێت و وەكو برا واین”. بەاڵم كاوێز دوپاتیدەكاتەوە “لەهەر ش���وێنێك حەشدی شەعبی بەش���داری شەڕبكات و لەهەر شوێنێك هەبێت ،ئەو شوێنە بەهی خۆی دەزانێت، ئەزموون���ی س���ەعدییە و جەل���ەوال و خورماتوو زۆر تاڵ���ن بۆ كورد ،زۆر ش���ەهیدی قارەمانمان هەبوو ،بەاڵم بەداخەوە دەبینین ئەو ش���ارانە بۆ كورد نائارامترین ش���ارن ،گەر ئەم دۆخە راست نەكرێتەوە ،لەبەشێكی زۆری كەركوكیش هەمان دۆخی نەخوازراو دەخوڵقێت”.
ژمار ه 7 2015/2/21 266
سياسەت
دادوەر رەحیم عگێلی ،س ەرۆكی پێشووی دەست ەی ن ەزاه ەی عێراقی بۆ سڤیل:
لە دوو ساڵی رابردوودا مالیكی لەدەرەوەی بودجە و لەسەر پارچە كاغەز 70ملیار دۆالری خەرج كردووە!! مالیكی خۆی وەك س ەدامێكی دیك ە دەبینی و ل ەو خراپرت م ەرك ەزی ەتی جێب ەج ێ دەكرد 8ژمار ه 2015/2/21 266
ئ ەو پارەی ەی ل ەس ەردەمی مالیكی دیار ن ەماوە، ئێستا بۆ پیالنگێ ڕی دژ ب ە عێراق ب ەكاریدەهێنن
ئ ەمیندارێتی ب ەغدا پارەی ەكی ئێجگار گ ەورەی خ ەرجكردووە، ك ەچی ب ەغدا بۆت ە گوند!
سياسەت
رەحی����م عگێل����ی ،دادوەرێك����ی ش����یعەی عیلمانییە ،س����اڵی 2008بووەتە سەرۆكی دەس����تەی دەس����تپاكی عێ����راق ،ب����ەاڵم ش����یعەبوونی فری����ای نەكەوت و لەس����اڵی 2011لەالیەن سەرۆك وەزیرانی عێراقەوە، لەكارالب����را .دواتری����ش چەندی����ن تۆمەتی درایە پاڵ و لەالی����ەن دادگاكانی عێراقەوە ژمارەیەك حوك����م لەدژی دەرچوون ،ئەو كە ئێستا راوێژكاری دەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردس����تانە ،پێیوایە بەرپرس����ان و الیەن����ە سیاس����ییەكانی عێ����راق لەمافی����ا خراپترن و دەڵێت “بەرپرسانی حكومەتی پێش����ووی عێراق ژووری ماڵەكانیان پڕن لەدراوی كاغەز”. بەشی یەكەم سەروەر خەلیل
دوای الچوونی مالیكی لەسەرۆكایەتی حكوم����ەت ،عێراق خۆی بەمایەپ����ووچ بینییەوە، هۆكاری ئەوە چییە؟ رەحی����م عگێل����ی :هۆكارەك����ەی سیاس����ەتە شكس����تخواردووەكان و گەندەڵیی����ە ،ئ����ەو موغامەرە سەربازییانەی مالیكی لەناوچەكانی رۆژئ����اوای عێ����راق ئەنجامی����دان و هێزی دژی هەرێمی كوردس����تان كۆك����ردەوە ،بەپارەیەكی زۆر لەسەر حكومەت كەوتن ،تەنها شەڕەكانی ئەنب����ار رۆژانە 6تاكو 7ملیۆن دۆالر دەكەوت. س����وپرایزی گ����ەورەش ك����ە هاتن����ی داعش بوو بۆ موس����ڵ و س����ەاڵحەددین ،بەهۆیە پارەیەكی زۆر لەحەشدی ش����ەعبی خەرجكرا ،سەرەڕای گەندەڵییەكان����ی بوون����ی 7-6ه����ەزار پڕۆژەی وەهمی بەبڕی 228ملیار دۆالر ،كە لەبودجەی عێراقدا جێگیركراون و لەواقیعدا بوونیان نییە. ئەوان����ە سیاس����ەتی هەڵە و گەندەڵ����ی گەورەن، ت����ۆ بڕوانە ئ����ەو بودجان����ەی ئەمیندارێتی بەغدا خەرجیك����ردوون كۆمەڵێ����ك ژم����ارەی ئێج����گار گ����ەورە دەبینیت ،كەچی بەغ����دا بۆتە گوند ،ئەو هەموو پارەیە لەك����وێ خەرجكراوە؟ هەمووی لەگیرفانی گەندەڵكاران و بەڵیندەرە نزیكەكانی نوس����ینگەی س����ەرۆك وەزیران����ە بەتایبەت����ی، ئ����ەم بەهەدەردانی پارەیە س����ەرباری خەرجی سەربازی زۆر ،كە زۆر لەسەر حكومەت كەوتن، بۆیە س����ندوقی پەرەپێدانی عێ����راق مایەپووچە، لەكاتێكدا سەرەتای دەس����تبەكاربوونی مالیكی ئەو سندوقە نزیكەی 21ملیار دۆالری تێدابوو، بەاڵم پێموابێت ئێستا 7–3ملیار دۆالری تێدایە، ئەگ����ەر تێیدا مابێت ،دەبینی����ت حكومەت توانای
خەرجكردن����ی موچە و ئیس����تحیقاقاتی هەرێمی كوردس����تانی نییە ،كە ماوەی س����اڵێكە خەرجی كردووە ،ئێستاش قس����ە لەسەر ئەوە دەكرێت، ك����ە حكومەت هەم����وو 40رۆژ جارێك مووچە دابەش دەكات ،ئەمە كارەساتە! بەپێ����ی راپۆرت����ە نێودەوڵەتیی����ەكان عێ����راق لەپێش����ەوەی واڵت����ە گەندەڵەكانە ،تەنها حكومەت����ی مالیك����ی بەرپرس����ە ل����ەو گەندەڵییە، یاخ����ود كابینەكان����ی پێش����ووتریش پش����كیان بەردەكەوێت؟ رەحی����م عگێلی :هۆكارەكانی گەندەڵی گەورە و ئاڵۆزن ،لەڕاستیدا گەندەڵی پاشماوەی رژێمی پێشووە ،كە سیاسەتە سەركوتكارییەكانی ئەو رژێمە كاریگەری زۆریان بەس����ەر سیس����تەمی ئی����داری و ژینگ����ەی سیاس����ی و كۆمەڵگ����ەی عێراق����ەوە جێهێش����ت .رژێم����ی سیاس����ی دوای 2003ی����ش ت����ا س����ەر ئێس����ك لەگەندەڵیی����ەوە تێ����وەگالوە ،ناكرێت ئەو گەندەڵیی����ەی لەعێراق هەی����ە بیخەین����ە ئەس����تۆی رژێمی پێش����وو ،من پێموایە ئەو چینە سیاسییەی لەدەرەوە هاتەوە و فەرمانڕەوایەتی بەغدای كرد ،بەش����ێوەیەكی راس����تەوخۆ بەرپرس����ە ل����ەو گەندەڵیی����ەی لەعێراقدا هەیە ،پێویس����تە ئێمە جیاكاری بكەین لەنێوان ش����ێوازە كۆنەكان����ی گەندەڵی كە خۆی لەبەرتیلدان بەفەرمانب����ەران دەبینێتەوە ،لەگەڵ ش����ێوازە گەورەكانی گەندەڵ����ی كە دوای 2003 هاتنەئ����اراوە .عێ����راق پێ����ش 2003ش����ێوازە گەورەكانی گەندەڵی بەخ����ۆوە نەبینیبوو ،وەك گەندەڵ����ی لەرێككەوتن و س����ەفقە گ����ەورەكان، سەددام حوس����ێن ،كاریگەری بەسەر بونیادی كۆمەڵگ����ە و بەهاكانیی����ەوە جێهێش����ت لەرووی دەس����تپاكی و گەندەڵیی����ەوە ،ب����ەاڵم پێیواب����وو س����ەروەت و س����امانی دەوڵەت موڵك����ی ئەون، ئەوكات هەركەسێك پارەی واڵتی ببردایە دەستی دەبڕیی����ەوە ،بەاڵم ئ����ەو گەندەڵیی����ە گەورەیەی دوای 2003لەسەركردەكاندا دەركەوت پێشتر لەعێراق����دا نەب����وو ،بۆیە ئ����ەو چینە سیاس����ییە بەرپرسن لەدەركەوتنی جۆرێكی نوێی گەندەڵی لەواڵت����دا ،لەوەش زیات����ر رێگری لەچاودێری و بنەبڕكردنی گەندەڵی دەكەن .لەهەموو واڵتێكدا گەندەڵی بەش����ەفافییەت رووبەڕووی دەبنەوە، بەاڵم لەعێراق����دا حكومەتەكان وەك رێكخراوی نهێنین ،س����وێند بەخوا مافیاكان لەوان باشترن، ك����ە دەتوانرێ����ت بزانی����ت چ����ی لەناخ����ی ئ����ەو مافیایانەدا هەیە ،بەاڵم كەس نازانێت حكومەتی عێراق چۆن س����ەروەت و س����امانی گەل خەرج دەكات؟ باش����ترین رێگە ب����ۆ رووبەڕوونەوەی گەندەڵ����ی حكومەت����ی كراوەی����ە ،ب����ەاڵم یەكێك لەبڕیارە تەعمیمكراوەكانی ئەمیندارێتی گش����تی
ئەنجومەنی وەزیران سزای هەر فەرمانبەرێك دەدات ،كە نوس����راوێكی فەرمی دەباتە دەرەوە، ئەم����ە چ مەنتقێك����ە؟ گەندەڵی چۆن چارەس����ەر دەكرێ����ت لەگ����ەڵ حكومەتێك ك����ە بەعەقڵییەتی رێكخ����راوی نهێنی و چەت����ە كاردەكات؟ مالیكی پاش����ماوەكانی دامەزراوەی����ی لەعێ����راق ك����رد بەمافی����ا ،ئەو بەه����زری میلیش����یاكان دەوڵەتی بەڕێ����وە دەب����رد ،تۆ بیهێنە پێ����ش چاوی خۆت، لەساڵی 2014بودجە نەبوو ،بەاڵم نزیكەی 50 ملیار دۆالر لەس����ەر پارچە كاغ����ەز خەرجكرا، لەس����اڵی 2013ش 70ملیار دۆالر لەدەرەوەی بودج����ەی س����ااڵنە خەرجك����را ،لەس����ادەترین بنەماكان����ی بەڕێوەبردنی دەوڵ����ەت ئەوەیە ،كە ناتوانیت لەدەرەوەی بودجە یەك دینار سەرف بكەی����ت ،ئەگەرنا بودجە بۆچ����ی؟ بودجە واتای رێگ����ەدان بەخەرجكردنی پ����ارە ،چۆن 70ملیار دۆالر خەرجدەكەیت بەبێ رێگەپێدان؟ بودجەی 2013س����ەدو بیس����ت ملی����ار دۆالر ب����وو و 70 ملیار دۆالری����ش لەدەرەوەی بودجە خەرجكرا، بۆیە واڵت مایەپووچ بوو. گرنگترین ئەو پێوەرانەی لەس����ااڵنی راب����ردوو لەبودج����ەدا ب����ۆ رووبەڕوون����ەوەی گەندەڵی پشتیان پێبەستراوە چین؟ رەحی����م عگێل����ی :هی����چ بنەمای����ەك نی����ە لەدابەش����كردنی بودج����ەدا لەعێ����راق پش����تی پێببەسترێت .بنەماكە ئەوەیە ،كە هەر كوتلەیەكی سیاس����ی چەن����د وەزارەتێك����ی هەی����ە ،قەبارەی كوتل����ەی سیاس����ی وای لێ����دەكات وەزارەتێكی دیاریك����راو وەربگرێ����ت ،وەزارەتەكان لەس����ەر بنەمای گرنگی و بایەخیان دابەشنەكراون ،بەڵكو لەسەر بنەمای بودجەكانیان دابەشدەكرێن ،تۆ ئەگەر قورس����ایی پێویستت هەیە بۆ وەرگرتنی س����ێ وەزارەت ،ئەوە بەدوای س����ێ وەزارەتدا دەگەڕێی����ت كە بودجەی����ان زۆرە ،ب����ۆ نموونە، بۆچی ركابەری لەس����ەر وەزارەتەكانی كارەبا و بەرگ����ری دەك����ەن؟ راس����تە الیەن����ی ئەمنی و خزمەتگوزاری تێدایە ،بەاڵم لەو گرنگتر الیەنی داراییە ،چونك����ە بودجەكانیان گەورەن ،فیعلەن بودج����ە لەس����ەر بنەم����ای پش����كی هەڵب����ژاردن دابەش����دەكرێت ،بەو واتایەی ه����ەر قەوارەیەك بەپێ����ی ئیس����تیحقاقی هەڵب����ژاردن پ����ارەی پێدەدرێ����ت ،ئەم����ەش وات����ای بەغەنیمەكردن����ی س����ەرچاوە داراییەكانی دەوڵەت����ە ،جگەلەوەش حیزب����ە سیاس����ییەكان بەه����ەژاری دەركەوتن، چ����ۆن بوون����ە خاوەن����ی كەناڵ����ی ئاس����مانی و خانووب����ەرەو زەوی����وزار و رۆژنامە و گۆڤار؟ بەداخەوە هەمووی لەڕێی دزینی س����ەروەت و سامانی گەلەوەیە ،بودجەی ئەمساڵیش پێموایە كراوەتە دوو بەش����ەوە ،بەش����ێك ب����ۆ گەل ،كە
ژمار ه 9 2015/2/21 266
سياسەت
سندوقی پ ەرەپێدانی عێراق ل ەس ەرەتای دەستب ەكاربوونی مالیكی 21ملیار دۆالری تێدابوو ،ك ەچی ئێستا مای ەپوچ ە!
حكوم ەت ەك ەی مالیكی وەك رێكخراوی نهێنی و چ ەت ەگ ەریی كاری دەكرد و ل ە مافیا زۆر خراپرت بوو
ل ەعێراقدا هێزە سیاسی ەكان كێب ڕك ێ ل ەس ەر ئ ەو وەزارەتان ە دەك ەن ،ك ە بودج ەكانیان گ ەورەن ،وات ە داهاتی واڵت ب ە غ ەنیم ە دەزانن!
تەنها مووچە لەخۆدەگرێت ،بەش����ەكەی تریش ب����ۆ ق����ەوارە سیاس����ییەكانە ،لەكاتێك����دا مووچە ش����تێكی كەم و بێ بای����ەخ پێكدەهێنێت .گەلیش تەنه����ا داوای مووچ����ە دەكات و هیچ����ی ت����ری ناوێ����ت .بۆی����ە ئ����ەوان گەلیان ك����ردە مێگەلێكی س����واڵكەر ،گەلی عێراق تەنها سواڵ بۆ مووچە دەكات ،ن����ە خزمەتگ����وزاری ،نەئازادییەكان ،نە دیموكراس����ی و نە س����ەروەری یاسای دەوێت و لەهەموو ش����تێك ب����ێ ئومێد ب����ووە ،ئەوەش بەهۆی سیاس����ەتەكانی حكومەتی پێش����ووەوە، م����ن هەم����ووان تۆمەتبار ناكەم ،ب����ەاڵم پێموایە زیات����ر ل����ە %95ی چینی سیاس����ی لەعێراق هیچ پەیوەندییەكی بەگ����ەل و بەرژەوەندییەكانییەوە نیی����ە ،ب����اس لەپاراس����تنی پێكهات����ەكان دەكەن، هەندێ����ك دەڵێ����ن ئێم����ە ش����یعە دەپارێزی����ن و هەندێك����ی ت����ر دەڵێن ئێم����ە س����وننە دەپارێزین، ب����ەاڵم هەمووی درۆیە و هی����چ پەیوەندییەكیان بەش����یعە و س����وننەوە نیی����ە ،ئ����ەوان ئای����ن و تائیفەگ����ەری و بەرژەوەندییە نیش����تیمانییەكان بەمەبەستی داپۆشین بەكاردەهێنن ،لەراستیشدا ئەوان جگەلە خۆی����ان و بەرژەوەندییەكانیان و هەژموونی پێگەی سیاس����ییان هیچ ش����تێكی تر ناپارێزن. ل����ەم نێوەن����دەدا رۆڵ و پێگ����ەی دەس����ەاڵتی دادوەریی و دەس����ەاڵتی تەشریعی عێ����راق لەهاوكێش����ەكانی رووبەڕوون����ەوەی گەندەڵی چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟ رەحیم عگێل����ی :لەواڵتە دیموكراس����ییەكاندا هەمیش����ە قەب����ارەی دەس����ەاڵتی دادوەری����ی بەق����ەد قەب����ارەی دەس����ەاڵتی تەش����ریعی و تەنفی����زی دەبێ����ت ،ب����ەاڵم هەرگی����ز لەعێراق����دا وانیی����ە ،دەس����ەاڵتی دادوەری الوازە و توانای رووبەڕوون����ەوەی هەژموون����ی سیاس����ی و قەب����ارەی پێش����ێلكاری یاس����ای لەواڵت����دا نییە، توان����ای راوەدونان����ی ئ����ەو كەس����انەی نیە ،كە سەروەرت و سامانی گشتی دەدزن .تۆ گوێت ل����ەوە بووە كە یەكێك لەو دزانە س����زادرابێت؟ راس����تە هەندێ����ك فەرمانب����ەر س����زادراون ،كە
پەنج����ا ه����ەزار دینار ی����ان دە ه����ەزار دیناریان بردووە ،بەاڵم ئەوان كەسانی بچووكن و یاسا لەس����ەریان جێبەجێ دەكرێت ،هەرچی گەورە س����ەركردە و سیاس����ەتمەدارەكانن ،كەس����یان راوەدونەنراون .هەرچی دەسەاڵتی تەشریعییە ئ����ەوە دەس����ەاڵتی دابەش����كاری و دەس����ەاڵتی بەرژەوەندییە ،بۆ نموونە كە الیەنێكی سیاسی دەیەوێ����ت لێچێچینەوە لەوەزیرێك����ی الیەنێكی سیاسی تر بكات ،ئەوە الیەنی دووەم بەهەمان شێوە وەاڵم دەداتەوە ،بۆ ئەوەی پێی بڵێت كە بێدەنگ بە بەرامبەرم ،بێدەنگ دەبم بەرامبەرت. داواكاری گشتیش����ی دەزگایەك����ی م����ردووی سەرجێیە و ناتوانێت هیچ رۆڵێك بگێڕێت. ب����ەاڵم ت����ۆ و دەس����تەكەت بەش����ێك بوون لەدەس����ەاڵتی دادوەریی ،لەو ماوەیەدا چ هەنگاوێكی گرنگتان ناوە؟ رەحیم عگێلی :من باسی دادوەرەكان ناكەم، باس����ی دام����ەزراوە دەك����ەم ،لەنێوان س����ااڵنی 2011-2008من س����ەرۆكی دەس����تەی نەزاهە ب����ووم ،فیعل����ەن هەوڵمان����دا كار بكەی����ن ،بەاڵم هەر كە هەستیان بەمەترسی ئەو دامەزراوەیە كرد ،ش����ەڕێكی بێوچانی����ان دژی راگەیاند .كە من سەرۆكی دەس����تەی نەزاهە بووم ،دادوەر نەبووم ،راس����تە سەرۆكی دەس����تەكە سیفەتی دادوەری هەیە ،بەاڵم وەك دادوەری كار ناكات، بەڵكو وەك س����ەرۆكی دەس����تە كاردەكات ،كە ئ����ەو دامەزراوەیە بەڕێوە دەبات و ئاڕاس����تەی دەكات ،بەاڵم بەری كارەكانی ئەو دامەزراوەیە دەچێتە دەستی دەسەاڵتی دادوەرییەوە ،منیش وت����م دەس����ەاڵتی دادوەری����ی كارەكان����ی خۆی ن����اكات ،تەنان����ەت گ����ەر دەس����تەی نەزاه����ەش كارب����كات و ژمارەی����ەك بەرپرس����ی گەورەش بدات����ە دادگا و بەفیعلی����ش ئ����ەو كارەمان كرد، بەاڵم دەسەاڵتی دادوەریی كاری خۆی نەكرد، ئێمە “عەبدولفەالح سودانی” وەزیری پێشووی بەرگریم����ان دایە دادگا و راگی����را و لەزیاتر لە 10كەیس رووب����ەڕووی دادگا كرایەوە ،بەاڵم دواتر بەبڕیارێك ئازادكرا ،كە هەمووان دەزانن
چۆن بوو! چەند وەزیرێك و بریكاری وەزیری تری����ش فەرمان����ی گرتنیان بۆ دەرچ����وو ،بەاڵم دوای هەفتەیەك فەرمانەكان هەڵوەش����انەوە و دادگای تەمیز هاتە ناو مەس����ەلەكە و فش����اری سیاس����ی زۆر ك����را و نەمانتوان����ی وەزیرەكان بگرین ،بەهەژموونی سیاس����ی هەموو ش����تێك راگیرا .كەوایە دەستەی نەزاهە چۆن دەتوانێت كار ب����كات؟ دەس����تەی نەزاه����ە ناتوانێت رۆڵی خ����ۆی بگێڕێت ،ئەگەر دەس����ەاڵتێكی دادوەریی بەهێز و بەتوانا بوونی نەبێت. لەبارەی ئەو تۆمەتانەی ئاڕاس����تەت كران چی دەڵێیت؟ ئایا بەهۆی رووبەڕوونەوەی گەندەڵییەوە بوو كە درایتە دادگا؟ رەحیم عگێلی :زۆر ش����ت هەن ،بەڕێز نوری مالیكی پێیوابوو پێویس����تە هەمووان لەبازنەی ئەودا بجوڵێنەوە و ویستەكانی جیبەجێ بكەن، پێیواب����وو ئەو فەرمانڕەوایەتی هەموو دەوڵەت دەكات ،ن����ەك تەنه����ا ئەنجومەن����ی وەزی����ران، ئ����ەو خ����ۆی وەك س����ەدامێكی ن����وێ دەبین����ی، دەیویس����ت هەم����ووان ملكەچی ب����ن بەهەرێمی كوردستانیش����ەوە ،ئەگ����ەر لەهەلومەرجێك����ی هاوشێوەشدا بووایە ئەو هەرێمی كوردستانی دەخس����تە ژێر ركێفی خۆیەوە ،تۆش بینیت كە چۆن هێ����زی دژی هەرێم كۆك����ردەوە ،ئەوەی رووی����دا ئ����ەوە ب����وو ،ك����ە مالیك����ی الی وابوو ئەو فەرمان����ڕەوای رەوای عێراقە و پێویس����تە هەموان لەبازنەكەی ئ����ەودا بجوڵێنەوە ،منیش رەتمكردەوە ل����ەو بازنەیە بجوڵێمەوە ،ئەوەش كێش����ەی ه����ەرە گەورەبوو ،زۆرش����ت هەبوو، ك����ە ملكەچی داواكان����ی مالیك����ی نەدەبووین و بەپێی ویس����ت ئەو هەڵس����وكەوتمان نەدەكرد، ئەوان لە كۆمەڵێك زانیاری دەترس����ان ،كە من دژیان ب����ەكارم نەدەهێنان ،چونكە من پیاوێكی پیش����ەییم و تائێستاش سیفەتی دادوەرم هەیە، تۆ بەش����ێك لەو كەیس����انەت بینی كە لەڕێیەوە منی����ان كردووەتە ئامانج؟ بەڕاس����تی كۆمەڵێك ش����تی پێكەنیناوین ،دوا كەیسیش كە دژی من كردیانەوە بەهۆی ماددەی 4ی تیرۆرەوە بوو،
10ژمار ه 2015/2/21 266
سياسەت
دەس ەاڵتدارانی عێراق گ ەلی عێراقیان كردە مێگ ەلێكی سواڵك ەر ،ك ە ت ەنیا سواڵی موچ ە بكات و چاوی ل ە هیچی تر ن ەبێت! ئەویش بەهۆی ئەوەی لەفەیسبووك پۆستێكم باڵوك����ردەوە و تێیدا نوس����یم ،كە بەڕێوەبەری پۆلی����س ماف����ی كوش����تنی تۆمەتباران����ی نیی����ە، ب����ێ ئ����ەوەی دەرفەت����ی دادگاییكردنێك����ی دادپەروەرانەیان بۆ بڕەخسێنێت .ئەوان دەڵێن ئ����ەوەی داوای رەخس����اندنی دادگاییكردنێك����ی دادپەروەران����ە بۆ تۆمەتباران بكات ،وەك ئەوە وای����ە رەواج بۆ تیرۆر ب����كات .لەگەڵ كۆمەڵێك تۆمەتی تر ،بەاڵم من ش����انازی بەوەوە دەكەم، كە نەیانتوانی تۆمەتێ����ك بدەنە پاڵم ،كە خێری تێ����دا بێت ،منی����ش بەهۆی ملك����ەچ نەبوونم بۆ فەرمانەكان دوورخرامەوە. چ����ۆن ب����ەراوردی نێ����وان حكومەتی مالیك����ی و حكومەت����ی عەب����ادی دەكەی����ت؟ پێتوای����ە عەب����ادی و حكومەتەك����ەی توان����ای رووبەڕوونەوەی گەندەڵییان هەیە؟ رەحی����م عگێلی :م����ن پێموای����ە جیاوازییەكی زۆر هەی����ە لەنێوان ئەو س����ەردەمەی عەبادی دەس����ەاڵتی تێ����دا گرت����ە دەس����ت ،لەگ����ەڵ ئەو س����ەردەمەی مالیك����ی هاتە س����ەر دەس����ەاڵت. حەی����دەر عەب����ادی میراتێك����ی قورس����ی حكومەتەك����ەی مالیكی بۆ مای����ەوە ،كە مالیكی واڵت����ی بەمایەپووچی جێهێش����ت و نەس����یجی كۆمەاڵیەتی عێراق بەتەواوەتی لەناوبرا .مالیكی دەوڵەتێك����ی دەوڵەمەندی گرتە دەس����ت ،بەاڵم عەبادی دەوڵەتێكی مایەپووچی گرتە دەست ،كە نەسیجی كۆمەاڵیەتییەكەی هەڵوەشاوە و یەك لەس����ەر سێی خاكەكەی بەدەستی داعشەوەیە، پێموایە حكومەتی حەی����دەر عەبادی كۆمەڵێك تەحەدیاتی گەورە و ئەس����تەمی لەبەردەمدایە، لەپرسی گەندەڵیشدا ،پێموایە حكومەتی پێشوو سیاس����ەتی بەگەندەڵكردنی پەیڕەودەكرد ،بەو مانایای����ەی س����ەرەڕای ئ����ەوەی لەگەندەڵییەوە تێوەگالب����وو و ئ����ەو سیاسەتەش����ی پەی����ڕەو دەكرد ،كە چاودێری نییە ،دەوڵەت هاوشێوەی رێكخراوی نهێنی هەڵسوكەوتی دەكرد .حەیدەر عەب����ادی چی دەكات بۆ چاكس����ازی كردن لەو دەوڵەت����ە؟ ئەركەكە زۆر قورس����ە ،س����ەرەڕای
دوای من دەست ەی ن ەزاه ە بووە ئامرازی دژای ەتیكردنی ن ەیارانی مالیكی و ب ەخشینی چ ەكی بێتاوانی ب ە الی ەنگرانی مالیكی كێشە گەورەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان و ئیستیحقاقە داراییەكانی و پرسی نەوت و گاز، حكومەتی ئێس����تا دروش����می رووبەڕوونەوەی گەندەڵ����ی بەرزكردووەت����ەوە ،ب����ەاڵم من تەنها دەنگۆم بیس����تووە .رووبەڕوونەوەی گەندەڵی تەنه����ا دروش����م نییە ب����ەرز بكرێت����ەوە ،بەڵكو پێویس����تی بەهەن����گاوە ،حكومەت����ی ئێس����تاش هی����چ هەنگاوێكی نەناوە ب����ۆ رووبەڕوونەوەی گەندەڵ����ی ،بەبەڵگەی ئەوەی ش����ەفافییەت نییە و حكوم����ەت تائێس����تاش وەك رێكخراوێك����ی نهێنیی����ە ،كەس نازانێت لەوەزارەتەكانی دارایی و بازرگان����ی چ����ی دەگوزەرێ����ت ،دەس����ەاڵتی دادوەریی����ش ه����ەر وەك����و خۆیەت����ی ،لەكاتێكدا ناتوانی����ت رووب����ەڕووی گەندەڵ����ی ببیت����ەوە ئەگەر چاكس����ازی لەو دەسەاڵتە نەكرێت .هیچ هەنگاوێكی����ش بەو ئاڕاس����تەیە و بەئاڕاس����تەی چاكسازیكردن لەدامودەزگا پەیوەندیدارەكانی چاودێری نەنراوە ،كەس����ێكی نەخوێندەواریان مەترس����یدارترین س����ەرۆكی كردۆت����ە دام����ەزراوەی چاودێ����ری ،م����ن ئێس����تاش ئومێ����دەوارم حكوم����ەت ش����تێك ب����كات ،بەاڵم هیچی نەكردووە ،ستراتیژییەتێكی راگەیاندووە ب����ۆ رووبەڕوونەوەی گەندەڵی ب����ەاڵم ئەویش وەك س����تراتیژییەتەكەی سااڵنی رابردوو هەر بەشێوەی مەرەكەب لەسەر كاغەز دەمێنێتەوە. م����ن خودی عەبادی ناناس����م تەنها جارێك یان دوو ج����ار بینیوەم����ە .س����ەرباری ئ����ەوەش من متمانەم بەشێوازی بەڕێوەبردنی ئیسالمییانەی دەوڵ����ەت نییە ،كە ئەوی����ش لەحیزبی دەعوەیە، بەاڵم من ئومێدی كاری باش����م ب����ۆ ئەو هەیە، ئەوەی من بیس����توومە ئەو كەس����ێكی باشە و چاك����ەی بۆ عێ����راق دەوێت ،ب����ەاڵم ئایا رێگەی پێ����دەدەن كارب����كات؟ ئای����ا واڵتان����ی ئیقلیمی و ئەوانەی هەوڵی بەدەس����تهێنانی كورسییەكەی دەدەن و (ت����ۆش دەزانی����ت مەبەس����تم كێی����ە) رێگەی پێدەدەن كاربكات؟ رۆژانە هەزار پیالن لەدژی دادەڕێژن. قسە لەسەر مایەپووچ بوونی عێراق
گوتیان س ەدام پارەی ل ە سویرسا ه ەی ە ،ك ەچی دەرك ەوت وان ەبوو ،ب ەڵكو ج ەماع ەتی حزبی دەعوە ملیارەها دۆالریان ل ەو واڵت ە داناوە دەكرێ����ت ل����ەرووی نەختی دارایی����ەوە ،پارەی عێراق لەكوێیە بەڕای تۆ؟ رەحی����م عگێلی :ئەوانەی ئێس����تا پیالن دژی عەبادی دادەڕێژن ،س����ەرەڕای بوونی میلیشیا و هێز پارەش����یان لەبەردەس����تە ،ئ����ەوان باس ل����ەوە دەك����ەن ،س����ەدام پ����ارەی لەسویس����را هەی����ە ،بەاڵم دەرك����ەوت ئەو هیچ حیس����ابێكی ل����ەو واڵتە نیی����ە و جەماعەت����ی حیزبی دەعوە بەملیارەه����ا دۆالریان ل����ەو واڵتە داناوە ،بدوێ بەب����ێ ش����ەرم ،ژووری ماڵەكانی����ان پ����ڕن ل����ە دراوی كاغەز ،مەبەس����تم حكومەتی پێش����ووە، ئ����ەو پارەیەیان لەكوێوە هێنا؟ ئێس����تا بۆ پالن داڕش����تن دژی حكومەت����ی عێ����راق و هەرێمی كوردس����تان و تێكدانی پەیوەندییەكانی عێراق ب����ەدەرەوە بەكاری دەهێنن ،بەاڵم من تائێس����تا گەش����بینم ب����ەوەی حكومەت����ی ئێس����تا ،عێراق بەئاڕاس����تەی دروس����تدا دەبات ،بەاڵم لەپرسی رووبەڕوونەوەی گەندەڵی ،دەنگۆم بیس����تووە و كردارم نەبینیوە. دوای ت����ۆ دەس����تەی نەزاهە ملكەچی ویستی مالیكی بوو؟ رەحیم عگێلی :بێگومان ،حكومەت بەتەواوی كۆنتڕۆڵ����ی دەس����تەكەی ك����رد و لەالی����ەن كوڕەك����ەی مالیك����ی و چەن����د كەس����ێكی ترەوە بەڕێوەدەب����را ،دەس����تەكە هی����چ رۆڵێكی نەبوو لەراوەدونان����ی كەیس����ەكانی گەندەڵ����ی ،بەڵك����و رۆڵی ببووە بەخشینی چەكی بێتاوانی ،كەیسی س����ەفقەی كڕینی چەكی روسی كرایەوە ،بەاڵم بەمەبەس����تی راوەدونانی تۆمەتباران نا ،بەڵكو بۆ ش����ەرعیەتدان بەداخس����تنی كەیس����ەكە ،لەو كەیس����ەدا كۆمەڵێك بەڵگە لەروس����یا هەبوون، ب����ەاڵم دەس����تەكە خ����ۆی مان����دوو نەك����رد ب����ۆ داواكردن����ی ئ����ەو بەڵگان����ە ،چونكە كەیس����ەكە بەمەبەس����تی داخس����تنی كرایەوە ،جگەلەوەش ئەركی دەس����تەكە بوو بەدوو ش����ت ،یەكەمیان بەئامانجگرتنی نەیارانی مالیكی ،دووەمیشیان بەخش����ینی چەك����ی بێتاوانی بەوان����ەی مالیكی دەیەوێت ئەو چەكەیان پێ ببەخشێت.
ژمار ه 11 2015/2/21 266
سياسەت
دانا س ەعید سۆفی ،كادری پێشك ەوتووی ی ەكێتی بۆ سڤیل:
كۆمەڵێك بنەماڵە و دەستە لەناو یەكێتی دروست بوونە شەڕی جێنشینایەتی دەكەن ب ەستنی كۆنگرەی ی ەكێتی ب ەم كێشان ەی ئێستاوە بۆ ت ەسفی ەی حیساب دەبێت 12ژمار ه 2015/2/21 266
سياسەت
دانا سەعید سۆفی ،كادری پێشكەوتووی یەكێت����ی و پەرلەمانت����اری خولی پێش����ووی پەرلەمان����ی كوردس����تان ،ل����ەم دیدارەی����دا لەگەڵ سڤیل ،سەبارەت بەگۆڕانكارییەكانی ئێستای كوردستان و پەیوەندییەكانی نێوان هەرێ����م و بەغدا دەدوێت ،هاوكات بەگرنگی و وردییەوە لەكێش����ەكانی ناوخۆی یەكێتی دەڕوانێ����ت و پێیوای����ە ،لەن����او یەكێتیدا هیچ شتێك بەناوی چاكس����ازییەوە نییە ،ئەوەی هەیە راكردنە بەرەو دەسەاڵت و دارایی. پێشەوا محەمەد
ل���ەم ماوەی���ەدا كۆنگرەی���ەك ل���ە لەندەن بۆ دژایەت���ی داعش بەڕێوەچوو ،بەاڵم ك���ورد بان���گ نەك���را ،لەكاتێك���دا دونی���ا دەڵێت ك���ورد لەجیاتی جیهان ش���ەڕی تیرۆر دەكات، خوێندنەوەت���ان بۆ بانگهێش���ت نەكردنی كورد چییە؟ دان���ا س���ەعید س���ۆفی :وەاڵمی یاس���ایی بۆ ئەم پرس���یارە ئەوەیە كە هەرێمی كوردس���تان دەوڵ���ەت نییە و نوێنەری عێ���راق نوێنەرایەتی هەرێم���ی كوردس���تانیش دەكات ،هەم���ان ئەو وەاڵمەی كۆش���كی س���پی بۆ پرس���یارێكی لەو ج���ۆرە هەیب���وو .وەك دەبینی���ن هاوكاریی���ە س���ەربازییەكانی نێودەوڵەتی���ش لەڕێ���ی ،ی���ان بەرەزامەندی حكومەتی عێراق دەگەنە هەرێمی كوردس���تان .بەڕای من كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەوریای���ی و هەس���تیارانە مامەڵەی���ان لەگ���ەڵ پرسی بانگهێشت نەكردنی هەرێمی كوردستان بۆ كۆنگ���رەی نێودەوڵەتی لەندەن س���ەبارەت بەپرس���ی داع���ش ك���ردووە ،ب���ەو مانای���ەی ئەگ���ەر هەرێم���ی كوردس���تان داوەت بكرای���ە، مان���ای دانپیان���ان ب���وو بەدەوڵەتێك���ی كوردی چاوەڕوانكراو .بەاڵم هاوپەیمانان یان واڵتانی خۆرئاوا ئەگەر الریشیان نەبێ لەمەڕ پڕۆژەی دەوڵەتی كوردی لەهەرێمی كوردس���تان ،ئەوا ناخ���وازن بەوروژاندن���ی باس���ێكی لەوج���ۆرە رەوش���ی ناوچەكە ئاڵۆزتر بكەن .دیارە قس���ە لەس���ەر ئ���ەوە نیی���ە پشتگوێخس���تنی هەرێمی كوردس���تان لەو كۆنگرەیە تاچەند رەوایە یان ناڕەوایە ،لەبەرئەوەی بابەتی كۆنگرەی لەندەن راستەوخۆ پەیوەندی بەهەرێمی كوردستانەوە هەیە ،بەپێی ئەوەی هێزی پێشمەرگەی هەرێم هێزێك���ی س���ەرەكییە لەرووبەڕووبوون���ەوەی داعش���دا ،بەڵك���و لەبەرئ���ەوەش ك���ە ك���ورد لەكێش���ەدایە لەگەڵ حكومەتی ناوەندی عێراق،
ك���ە نوێن���ەری عێ���راق ناتوان���ێ نوێنەرایەت���ی هەرێم���ی كوردس���تانیش ب���كات .لەراس���تیدا كۆمەڵ���گای نێودەوڵەت���ی ن���ازی ئەوە لەس���ەر ك���ورد دەكات ،كە هاوكاری و چەكی بەهەرێم بەخشیوە ،بەواتایەكی تر هەرێمی كوردستانی لەهێرش���ی داع���ش پاراس���تووە بەهاوكاریی���ە سەربازییەكانی و هێرشە ئاسمانییەكانی ،ئەمە لەكاتێكدا كورد نازی ئەوە بەس���ەر كۆمەڵگای نێودەوڵەتیەوە دەكات ،كە كورد پەرەس���ەندنی داعش���ی لەناوچەك���ە راگرت���ووە .تائاس���تێكی زۆر هەردووكی���ان لەراس���تییەوە نزیك���ن و بەیەك���ەوە گرێدراون .ئەوەی گرنگە بۆ هەرێم لەكات���ی ئێس���تادا سیس���تەمی بەرگ���ری خۆی بەهێزبكات و هاواڵتیان و س���نورەكانی ناوچە كوردستانییەكان بپارێزێ. ئاس���ۆكانی چارەس���ەری كێشەكانی بەغ���دا و هەرێ���م تادێ���ت ئاڵۆزت���ر دەبێ���ت، پێش���بینی چی دەكەی ،كورد دەتوانێت چەندی ت���ر بەدەی���ان قەیرانی ئیداریی و سیاس���ییەوە بەردەوام بێت؟ دانا سەعید سۆفی :پێشبینیكردن لەو رەوشە ئاڵۆزەی عێراق و پەیوەندییە ئاڵۆزەكانی نێوان
متامن ە ل ەنێوان س ەركردەكانی ی ەكێتیدا ن ەماوە و ش ەڕەك ەیان ل ەس ەر میرات ەك ەی ە هەرێم و بەغدا ئاسان نییە .بەاڵم ئێستا بێجگە لەهەڕەش���ەی داعش ،كە دوژمنی هەردووالیە، هیچ ش���تێكی ت���ر هەرێ���م و بەغ���دا بەیەكەوە نابەس���تێتەوە .هەرێ���م و بەغ���دا ب���ۆ م���اوەی نزیك���ەی س���اڵێكە دوو ئاب���ووری جی���اواز و سەربەخۆیان هەیە ،نیو ساڵیش زیاترە بەهۆی كۆنتڕۆلی داعشەوە سنورێكی كەمی هەرێم و بەغدا لەگەڵ یەك ماوە .پێش���تر پرسی خاك و پارە ،یان ناوچە كێش���ە لەسەرەكان و بودجە هەرێمی���ان بەبەغ���داوە گرێداب���وو ،س���ەبارەت بەپرسی پارە ،س���اڵێك دەبێ یەكالیی بۆتەوە، بەغدا بودجەی هەرێمی بڕیوە ،هەرێمیش نەوتی خۆی بۆخۆی دەفرۆشێ ،پرسی خاكیش دوای هاتن���ی داعش بەهەم���ان ش���ێوە یەكالبۆتەوە، بەوەی بەشی زۆری ناوچە كێشە لەسەرەكان كەوتوونەت���ە ژێر دەس���ەاڵتی پێش���مەرگە .بە ب���اوەڕی من كورد دەبێ بیر لەرێگەچارەی تر
پێگ ەی ج ەماوەریی و مێژوویی د .ب ەره ەم ل ەگ ەڵ ن ەوشیروان مست ەفادا ب ەراورد ناكرێت بكات���ەوە ،تەنیا بۆ بەغ���دا نەگەڕێتەوە ،چونكە ئەوەی ك���ورد ئومێدی پێبوو لەو رێككەوتنەی ئ���ەم دوایەی نێ���وان هەرێم و بەغ���دا ،ناردنی بڕێ���ك پ���ارە و بودج���ە بوو بۆ هەرێ���م ،بەاڵم وەك دەبینی���ن عێراق هیچی بەس���ەر هیچەوە نەماوە ،بەتایبەت دوای دابەزینی نرخی نەوت، پرس���یارەكە ئەوەی���ە ،ئەگ���ەر عێ���راق نەتوانێ بودج���ەی خ���ۆی دابی���ن ب���كات ،ئای���ا دەتوانێ بودجەی هەرێم دابین بكات؟ ئەمە جگەلەوەی دواتری���ش دەركەوت ،كە هەرێمیش نەیتوانیوە ناوەڕۆكی رێككەوتنەكە جێبەجێ بكات .دیارە هەرێم بژاردەیەكی زۆری نییە و زۆر كارتیشی لەبەردەس���تدا نییە لەپەیوەن���دی لەگەڵ بەغدا، غەی���ری ئەو كارتانەی تائێس���تا بەكارهاتوون. ك���ورد دەبێ ه���ەوڵ ب���دات تێگەیش���تنێك الی كۆمەڵ���گای نێودەوڵەت���ی دروس���ت ب���كات ،كە پەیوەندییەكان���ی لەگ���ەڵ عێ���راق بە بنبەس���ت گەیش���تووە و عێراق بەو ش���ێوەیەی ئێس���تای ناتوان���ێ هاواڵتیانی بپارێزێ و لەبەرژەوەندی كۆمەڵگای نێودەوڵەتیش نییە .بەاڵم راستییەكی تاڵ���ی جیۆپۆلەتیك���ی هەی���ە ،ئەوی���ش ئەگ���ەر نەتوانین دەرگاكانی ئەنقەرە و تاران بكەینەوە، ناتوانین دەرگای بەغدا دابخەین. مەس���ەلەی س���ەرۆكایەتی هەرێ���م لەنزیكبوونەوەدای���ە ،التوای���ە ئەمج���ارەش مەس���عود بارزانی هەڵدەبژێردرێتەوە و الیەنە ئۆپۆزس���یۆنەكان كە پێش���تر ن���اڕازی بوون و ئێستا لەحكومەتدان رازی بن لەسەری؟ دانا س���ەعید س���ۆفی :باوەڕم وایە كێشەكە لەس���ەر خودی بەڕێز مەس���عود بارزانی نییە، هێندەی پەیوەندی بەهەندێك بنەمای یاسایی و دیموكراتییەوە هەیە ،بەاڵم بێگومان رەهەندی سیاسیشی هەیە .من لەكاتی خۆیدا رێككەوتنی درێژكردن���ەوەی ویالیەت���ی س���ەرۆكی هەرێم ب���ۆ دوو س���اڵم ناون���ا بەس���ەودایەكی ی���ان س���ەفقەیەكی هەرزانفرۆش ،ئ���ەو رێككەوتنەی بووە ش���ەقارێكی گەورە لەجەستەی شەكەت و برین���داری یەكێت���ی .دواتری���ش هەمووم���ان كاریگ���ەری و دەرئەنجامەكانم���ان بین���ی، یەكێت���ی پاشەكش���ێیەكی زۆری لەهەڵب���ژاردن
ژمار ه 13 2015/2/21 266
سياسەت
كێش ەكانی ناو ی ەكێتی پ ەیوەندییان ب ە بن ەمای فیكری و پرسی چاكسازیی ەوە نی ە ،ب ەڵكو كێش ەی ب ەرژەوەندی و دەس ەاڵت و دارایی باڵ ە جیاوازەكان ە
ب ەرای من ن ە ی ەكێتی و ن ە گۆڕان و حیزب ەكانی ناو ئۆپۆزیسیۆنی پێشوو، ب ەئاسانی ناچن ە ژێرباری دریژكردن ەوەی ویالی ەتی ب ەڕێز م ەسعود بارزانی ل ەناو ی ەكێتیدا ه ەر س ەركردەی ەك پێگ ەی دەس ەاڵت و دارایی الواز دەبێت ،ی ەكس ەر باسی چاكسازی دەكات
خواستی چاكسازی ل ەناو گ ەنج و كادیرانی ی ەكێتیدا ه ەی ە ،ن ەوەك ل ەئاستی س ەركردای ەتی و م ەكت ەبی سیاسی ەك ەیدا 14ژمار ه 2015/2/21 266
كرد ،تائێش���تاش ئەوەی یەكێتی بەدەسكەوتی دەزان���ێ ،هەم���واری دەس���توری هەرێ���م بەتەوافوق ،هیچ ئاس���ەوارێكی نییە و خەریكە كاتیش لەبەردەس���تدا نامێنێ .بۆیە بە باوەڕی من نە یەكێتی و نە گۆڕان یان حیزبەكانی ناو ئۆپۆزیسیۆنی پێشوو بەئاسانی ناچنە ژێرباری دریژكردن���ەوەی ویالیەت���ی بەڕێ���ز مەس���عود بارزانی ،ئەگەر تەوافوق یان رێككەوتنی نێوان چەن���د الیەنێك هەبێ بۆ ئ���ەم درێژكردنەوەیە، ئەوا ه���ەوڵ دەدرێ چوارچێوەیەكی یاس���ایی بۆ بدۆزرێتەوە ،یان باری نائاس���ایی لەهەرێم رابگەیەنرێ. چۆن چوارچێوەیەكی یاسایی؟ دانا س���ەعید س���ۆفی :یان دەبێ دەس���توور ب���ەو دەقەی ئێس���تای تێپەڕێنرێ ،ئ���ەوەی كە پەیوەن���دی بەویالیەت���ی س���ەرۆكی هەرێمەوە هەیە ،ب���ەاڵم بۆ ئەمەش پێویس���تی بەتەوافوق و جۆرێك لەسەودای سیاسی هەیە .رێگایەكی تر هەمواری یاس���ای درێژكردنەوی ویالیەتی س���ەرۆكی هەرێم���ە ،ك���ە تەڵەیەك���ی تێدای���ە و وابزانم لەم���اددەی دووەمێتی كە دەڵێ ماوەی ویالیەتی س���ەرۆكی هەرێم بۆ دوو ساڵ درێژ دەكرێت���ەوە تەنی���ا بۆ ی���ەك ج���ار و ناتوانرێ جارێك���ی دیك���ە درێ���ژ بكرێت���ەوە .بەهەرحاڵ هەر رێگایەك بگیرێتەب���ەر بۆ درێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی بەڕێز مەسعود بارزانی، پێویس���تی بەرەزامەندی الیەنە سەرەكییەكانی ناو پەرلەمانی كوردستان هەیە .بەباوەڕی من ئەمجارەیان بێ گۆڕینی سیس���تەمی سیاسیی بەئاس���انی تێپەڕ نابێ���ت .بۆیە ئ���ەو الیەنانەی ك���ە دژ ب���وون ،بەبێ دەس���كەوتی سیاس���یی، بەتایبەتیش چاكس���ازی لەسیس���تمی سیاس���ی و حوكمڕان���ی ،رازی ناب���ن بەدرێژكردنەوەی ویالیەتی ئێس���تای س���ەرۆكی هەرێم .بێگومان سەودای سیاس���یش لەمەڕ پۆستە گرنگەكانی دیكەی هەرێم دەكرێ ببێتە بەشێك لەمامەڵەی درێژكردن���ەوەی ویالیەتی س���ەرۆكی هەرێم. پرس���ێكی دیك���ەی گرن���گ ئەوەیە ،ك���ە بەدیلی بەڕێز مەس���عود بارزانی كێیە ،ئایا ئەو پۆستە هەر بەپش���كی پارتی دەمێنێت���ەوە یان دەدرێ بەحیزبێكی ت���ر ،بێگومان دوای پەڕوباڵكردنی، وەك دەڵێ���ن ئ���ەم پرس���ە زۆر لێكدانەوەی تر هەڵدەگرێ. رێككەوتنەك���ەی گ���ۆڕان و یەكێت���ی لەس���لێمانی چۆن هەڵدەس���ەنگێنیت ،مەترسی تێكچوون و ترازانی هەیە؟ دانا س���ەعید س���ۆفی :خ���ودی رێككەوتنەكە بەكلیلی سەقامگیری بۆ سلێمانی و زەمینەیەك ب���ۆ لێكتێگەیش���تنی نێ���وان گ���ۆڕان و یەكێت���ی
دەبین���م ،لەهەم���ان كاتیش���دا دەك���رێ ببێت���ە مۆدێلێك بۆ دابەش���كردنی دەس���ەاڵت لەنێوان الیەن���ە ركاب���ەرەكان ،ئەگ���ەر ئ���ەو مۆدێل���ە هەولێ���ر و دهۆكی���ش بگرێت���ەوە ،وات���ە ئەگەر لەهەموو هەرێم جێبەجێ بكرێ ،ئەگەر هەموو الیەن���ە ب���راوەكان بەش���دار ب���ن لەدەس���ەاڵت، ئ���ەوا هەنگاوێك���ی گرنگ دەبێ بۆ نەهێش���تنی قۆرخ���كاری دەس���ەاڵت و نەهێش���تنی مۆركی دوو ئیدارەیی و شەڕی ناوخۆ .بەاڵم پرسیارە گرنگەكە هەمیش���ە ئەوەیە ئای���ا رێككەوتنەكان وەك خۆی���ان جێبەج���ێ دەكرێن؟ دی���ارە ئەو رێككەوتنە بەرهەمی دەرئەنجامی هەڵبژاردنی پارێزگاكان و گۆڕانی هاوس���ەنگی دەس���ەاڵتی سیاییە لەسلێمانی و هەرێم ،واتە وەك ئەمری واقیع خۆی سەپاندووە ،رەتكردنەوەی ئاسان نییە ،بەاڵم وەك نەریتی سیاسیی هەرێم پێمان دەڵێ ،ش���ۆڕكردنەوەی رێككەوتنەكان ئاس���ان نیی���ە و كاتی دەوێ .من ب���ۆ خۆم ئومێدەوارم الیەن���ەكان پابەند ب���ن بەرێككەوتنەكە ،چونكە لەقازانجی هاواڵتیانە. میدی���اكان وەك هەمیش���ە بەباسوخواس���ی كیش���ەكانی ن���او یەكێتییەوە خەریك���ن ،ئای���ا ش���تێكی ج���ددی ن���وێ لەن���او یەكێتیدا بەناوی چاكسازییەوە هەیە؟ دان���ا س���ەعید س���ۆفی :بەدڵنیایی���ەوە دەڵێم كێش���ەكانی ن���او یەكێت���ی پەیوەندی بەپرس���ی چاكسازی حیزبییەوە نییە ،كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی گوزارشت لەبەرژەوەندی دەسەاڵت و دارای���ی باڵە جیاوازەكانی ن���او یەكێتی دەكات. باڵەكانی ئێس���تای ناو یەكێتیش لەسەر بنەمای فیكری و ئایدۆلۆژی دروس���ت نەبوون ،بەڵكو لەس���ەر بنەمای جیاوازی پێگە و بەرژەوەندی س���ەركردەكانی ن���او حی���زب دروس���ت بوون، ئەمەش دابەشبوونێكی ناوچەیی ئەندامانی یان كادیرانی بەدوای خۆیدا هێناوە .بەداخەوە بۆتە نەریت لەن���او یەكێتی كە هەر س���ەركردەیەك پێگەی دەسەاڵت و دارایی الواز دەبێ ،یەكسەر باس���ی چاكس���ازی دەكات ،ئەمە لەكاتێكدا ئەو س���ەركردانە كاتێ���ك ئەوپ���ەڕی دەس���ەاڵتیان هەب���وو ،نەمانبینی چاكس���ازییەك لەناو حیزب ئەنجام بدەن ،نەمانبینی پەیڕەوی لەپرەنسیپی رێكخراوەیی بك���ەن ،نەمانبین���ی دادپەروەرانە مامەڵ���ە لەگ���ەڵ كادی���ران و ئەندام���ان بك���ەن، نەمانبینی لەكۆنگرەكان خیانەت لەیەكتر نەكەن و هەل���ی یەكس���ان ب���ۆ هەمووان بڕەخس���ێنن، نەمانبین���ی ه���ەوڵ بدەن س���یمای س���ەربازی بەناس���نامەی یەكێتیی���ەوە نەهێڵ���ن ،نەمانبینی بگەڕێنەوە بۆ ئەو بەها یان بنەمایانەی یەكێتی پێ دروس���ت بوو ،یان بانگەش���ەی بۆ دەكرد،
سياسەت
ئ ەوەی ب ەر ل ە چاكسازی بۆ ی ەكێتی گرنگ ە، پرسی بوونی ناوەندێكی ی ەكگرتووی ب ڕیاردان ە، چونك ە ل ەئێستادا ه ەڵوێست ەكانی ب ەروونی نابیرنێن كەواب���ێ من چ���ۆن ئێس���تا باوەڕ ب���ەوە بكەم هەمان ئەو سەركردانە چاكسازی دەكەن. بەڕێزتان پێش���تر وتبووتان پڕۆژەی چاكس���ازییەكان هی���چ نی���ن جگەل���ە درێژەدان بەكێشەكان ،ئایا ئیرادەیەك بۆ چاكسازی لەو حیزبەدا نییە؟ دان���ا س���ەعید س���ۆفی :بێگومان خواس���تی چاكس���ازی لەناو یەكێتی هەیە ،بەاڵم لەس���ەر ئاستی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسییەكەی ن���ا ،بەڵك���و لەن���او بەش���ێك لەكادیرەكان���ی و گەنج���ەكان ،بەاڵم ئەوانیش ئەو دەس���ەاڵتەیان نیی���ە لەئێس���تادا ئاڕاس���تە و ئاین���دەی یەكێتی دی���اری بك���ەن .دەڵێ���م بەش���ێك لەكادی���ران، مەبەستم ئەو كادیرانە نییە كە وەك راگەیاندنی س���ەركردەكان و لەبەرژەوەن���دی باڵێك قس���ە دەكەن ،چونكە هێندەی سەركردەكانی یەكێتی بەرپرس���ن لەشەكەتبوونی جەس���تەی یەكێتی، ئەو كادیرە دەربارانەش بەرپرسن لەداهێزرانی ئەو جەستەیە. لەبیریشمان نەچێ ،ئەوەی بۆ یەكێتی ئێستا گرنگە ،پرس���ی چاكس���ازی نییە ،بەڵكو پرسی مان���ەوەی حیزب و پرس���ی بوون���ی ناوندێكی یەكگرت���ووی بڕیاردان���ە ،چونك���ە ئێس���تا نەك ناوەندێك���ی ش���ەرعی بڕیاردان لەن���او یەكێتی نییە ،بەڵكو هەڵوێس���تی یەكێتی لەسەر ئاستی هەرێ���م و لەپەیوەندی لەگەڵ بەغدادا بەروونی نابین���رێ ،هۆیەكەش���ی نەبوون���ی ناوەن���دی شەرعی بڕیاردانە. كێش���ەی س���ەرەكی باڵەكان���ی ن���او یەكێت���ی چیی���ە ،ب���ۆ ناتوان���ن پێك���ەوە لەپێناو یەكێتیدا كاربكەن؟ دانا سەعید سۆفی :كێشەكە پێگەی دەسەاڵت و دارایی���ە ،متمان���ە لەن���او س���ەركردەكانی یەكێت���ی نەماوە ،هەر س���ەركردەیە و دەیەوێ پێگ���ەی خ���ۆی بەهێ���ز ب���كات ب���ۆ پاراس���تنی بەرژەوەندییەكان���ی ،بەواتایەكی تر ش���ەڕەكە لەسەر میراتەكەیە .دەبێ ئەو راستیەش بزانین،
كە یەكێت���ی لەس���ەرەتادا وەك حیزبی بنەماڵە دروست نەبووە ،بۆیە ئاسانتر دەتوانرێ شەڕ لەسەر س���ەرۆكایەتی حیزب بكرێ .بەداخەوە ئێستا خەریكە كێشەكانی ناو یەكێتی كەمتازۆر مۆركی بنەماڵەیی وەردەگرێ ،كۆمەڵێك بنەماڵە یان دەس���تە لەناو یەكێتی دروس���ت بوون ،كە شەڕی جێنشینایەتی دەكەن. زۆر باس لەبەرهەم س���اڵح دەكرێت، ئای���ا ئ���ەو لەناو یەكێتی���دا دەبێتە نەوش���یروان مستەفایەكی دیكە؟ دان���ا س���ەعید س���ۆفی :دی���ارە پێگ���ەی جەماوەری���ی و مێژووی���ی ئ���ەو دوو بەڕێ���زە لەن���او یەكێت���ی ب���ەروارد ناك���رێ .بەڕێ���ز نەوش���ێروان مستەفا سەرپەرشتی بەهێزترین رێكخ���راوی ن���او یەكێتی كردووە ،مەبەس���تم كۆمەڵ���ەی رەنجدەران���ی كوردس���تانە ،ئەم���ە بێجگەلەوەی زۆر لەس���ەركردەكانی ئێس���تای یەكێتی لەس���ەر دەس���تی ئەو یان لەنزیك ئەو پێگەیش���توون .دیارە بەڕێز بەرهەم ساڵحیش پێگەی خۆی لەن���او یەكێتی هەیە ،بەتایبەتیش دوای بوون���ی بەس���ەرۆكی حكوم���ەت پێگەی دەس���ەاڵت و دارایی خۆی فراوان كرد .دیارە توانای دارایی بەڕێز بەرهەم س���اڵح لەتوانای دارای���ی بەڕێ���ز نەوش���یروان مس���تەفا زۆر زیاترە لەوكاتەی كە لەیەكێتی جیابۆوە ،بەاڵم پش���تیوانی جەماوەری���ی و كادیران���ی یەكێتی بەدڵنیای���ەوە بۆ بەڕێز نەوش���یروان مس���تەفا هەمیشە زیاتربووە .دیارە ئەم بەراوردكردنە هەموو مەس���ەلەكە نییە ،چونكە زۆر فاكتەری دیكە ه���ەن ،ك���ە كاریگەریان لەس���ەر رێژەی پش���تیوانییەكان دەب���ێ ،ب���ۆ نموون���ە ،بەرێ���ز نەوشیروان مس���تەفا لەسەر رەوتی ناڕەزایی ن���او یەكێتی و ناڕەزایی خەڵك بەش���ێوەیەكی گش���تی خ���ۆی بنی���ات نا ،ب���ەاڵم پرس���یارەكە ئەوەی���ە ،بەڕێ���ز بەره���ەم س���اڵح چ رەوتێ���ك دەكات بەپش���تیوانی خۆی؟ چۆن ش���ەرعیەت دەدات بەه���ەر هەوڵێك���ی جیابوون���ەوە؟ ئای���ا مۆتیڤی ه���ەر جیابوونەوەیەكی چاوەڕوانكراو بۆ هەمووان ئاش���كرا نییە ،پێگەی دەس���ەاڵت و دارای���ی؟ دی���ارە دەتوان���رێ زۆر بیان���وو بدۆزرێت���ەوە و بیانووەكانی���ش رەوایەت���ی بەكرداری جیابوون���ەوە بدەن ،بەاڵم قەناعەت پێهێنان���ی هاواڵتی���ان و كادران ل���ەو دۆخەی ئێس���تا زۆر ئاس���ان ناب���ێ ،دەتوانی���ن بڵێی���ن ئ���ەوەی ب���ۆ بەڕێز نەوش���یروان مس���تەفا لوا، لەوانەی���ە ب���ۆ بەڕێز بەره���ەم س���اڵح نەلوێ. بەاڵم ه���ەر جیابوونەوەیك لەس���ەر دەس���تی بەڕێ���ز بەرهەم س���اڵح رووب���دات ،كاریگەری جەرگبڕ و چارەنووسس���ازی لەسەر ئایندەی
یەكێت���ی دەبێ .نابێ ئ���ەوەش لەیاد بكەین ،كە جەمس���ەرگیرییەكەی ن���او یەكێتی ئێس���تا بەو ش���ێوەیە نییە ،كە بەڕێز بەرهەم ساڵح بەتەنیا ب���ێ ،بەڵك���و بەپێ���ی دوایی���ن داواكاری ،بەڕێز كۆس���رەت رەس���وڵ و چەند س���ەركردەیەكی تریش لەیەك بەرەدان ،ئەگەر بتوانرێ بەبەرە ناوبنرێن. ئەگەر یەكێتی بەم كێش���انەوە بچێتە كۆنگرەوە ،چی روودەدات؟ دان���ا س���ەعید س���ۆفی :بێگوم���ان یەكێت���ی ناتوانێ كۆنگرەیەكی س���ەركەوتوو ببەس���تێ، ب���ێ بوونی زەمینەیەكی لێكگەیش���تن لەنێوانی باڵەكان���ی .بەس���تنی كۆنگرەیەك بەو كێش���ەو ملمالنێیەی ئێس���تا هەیە ،بۆ تەسفیەی حیساب دەبێ لەگ���ەڵ یەكتر .بێگومان ئ���ەوكات باڵێك دەس���ت بەسەر كۆنگرەدا دەگرێ و ئاڕاستەی كۆنگرە بەخواس���تی خۆی كۆنت���ڕۆڵ دەكات، لەبارێك���ی وادا بێگوم���ان ناڕەزایی و ئەگەری جیابوونەوەی چەند سەركردەیەك یان باڵێك لەئارادایە .بەاڵم ئەگەر كۆنگرەیەك بەتەوافوقی
جگ ەل ە ه ەڕەش ەی داعش ،ك ە دوژمنی ه ەردووالی ە ،هیچ شتێكی تر ه ەرێم و ب ەغدا ب ەی ەك ەوە ناب ەستێت ەوە نێوان باڵەكان بێ ،ئەوا پێش���وەختە رێككەوتن دەب���ێ لەس���ەر دابەش���كردنی پۆس���تەكان، ئ���ەم س���یناریۆیەش ناڕەزایی ئ���ەو كادرانەی لێدەكەوێت���ەوە ،ك���ە خۆی���ان بەالیەنگری هیچ باڵێ���ك نازان���ن و ئی���دی بوارێكی���ان نابێت بۆ چوون���ە ن���او س���ەركردایەتی ،ك���ە لەوانەی���ە ناڕازای���ی و جیابوونەوەی لێبكەوێتەوە .دیارە لەهەردوو س���یناریۆكەدا دەرئەنجامی كۆنگرە بەقازانج���ی یەكێت���ی و ن���ەوەی نوێ���ی ناب���ێ. س���یناریۆ یان چارەس���ەری نموونەیی ،كە من ب���ەدووری دەزان���م ،ئەوەی���ە ك���ە كۆنگرەیەك ببەس���ترێ تیایدا هەلی یەكس���ان بۆ هەمووان هەبێ ،یاری بەفیلتەرەكانی ئەندامێتی كۆنگرە و دەنگدان نەك���رێ ،هەروەها كۆنگرەیەك بێ ك���ە رێگا بۆ نەوەی نوێی یەكێتی خۆش بكات، ب���ۆ ئ���ەوەی ئایندەی یەكێتی بگرنە دەس���ت و دیاری بكەن.
ژمار ه 15 2015/2/21 266
سياسەت
سەردانی وەزیری دەرەوەی ئێران و شاندی یاوەری بۆ الی تاڵەبانی ،دوای گەڕانەوەی بۆ كوردستان
تاڵ ەبانی دەگ ەڕێت ەوە؟
لە چەند مانگی داهاتوودا گەڕانەوەی مام جەالل بۆ سیاسەت یەكال دەبێتەوە ڕاوێژ كامەران
پ����اش ئ����ەوەی ب����ۆ یەكەمج����ار ل����ە 17ی كانون����ی دووەم����ی 2012ج����ەالل تاڵەبان����ی س����ەرۆك كۆم����اری ئەوكات����ەی عێ����راق و سكرتێری گش����تی یەكێتی ،لەش����اری بەغدا توش����ی جەڵتەی مێش����ك ه����ات و بەهۆیەوە
16ژمار ه 2015/2/21 266
ی هەستەوەرەكانی لەدەستدا توانای زۆربە و كەوتە بێ هۆشیەوە ،دوای چەند رۆژێك ی حكومەتی هەرێم لە ی نوێنەرایەت���� لەرێ����گا ی ئ����ەو واڵتەوە ئەڵمانی����او تیمێك����ی پزیش����ك ی ش����اریتە و ب����ۆ گەیەنرای����ە نەخۆش����خانە ماوەی زیاتر لەس����اڵێك و حەوت مانگ لەو نەخۆش����خانەیەدا مای����ەوە ،دواجاری����ش ل����ە
19تەم����وزی 2014بەفرۆكەیەك����ی تایبەت لەئەڵمانیەوە گەیەندرایەوە سلێمانی و برایە بارەگا تایبەتەكەی خۆی لە قەاڵچواالن. لەوكاتەوە سەردانكردنی وەفدەكان بۆ الی تاڵەبانی دەس����تیان پێكرد و بۆ هەمووشیان ئەو لەهۆڵێكی گەورەدا پێشوازی لێدەكردن و هەم����وو كاتی����ش ه����ەر لەی����ەك جێ����گادا
سياسەت
دادەنیش����ت ،ب����ەاڵم لەهەفت����ەی راب����ردوودا تاڵەبانی بۆ یەكەمجار لەنوسینگەی تایبەتی خ����ۆی و لەنێو كتێبە زۆرەكانیدا پێش����وازی لەچەن����د میوانێك����ی خ����ۆی ك����رد ،ئ����ەوەش هێمای����ەك بوو بۆ گەڕانەوەی راس����تەقینەی تاڵەبانی و دەستكردنەوەی بەكاری سیاسی، هەرچەندە بەش����ێك لەچاودێرانی سیاس����ی تائێستاش ئەو ئەگەرە بەدوور دەزانن. لەس����ەرەتای گەڕانەوەی قوب����اد تاڵەبانی كوڕی ج����ەالل تاڵەبان����ی ئ����ەوەی راگەیاند، ك����ە باوك����ی بەهی����چ جۆرێ����ك لەسیاس����ەت دوورناكەوێتەوە و پاش تەواو باشتربوونی هەمیش����ە وەك تەندروس����تیەكەی، دەستەكاتەوە بەكاری سیاسی. ج����ەالل تاڵەبانی لەتەمەنی 13س����اڵیەوە دەستی كردووە بەكاری سیاسی و تەمەنی 24س����اڵ بووە ،كە بۆت����ە ئەندامی مەكتەبی سیاس����ی پارتی دیموكراتی كوردستان و تا بەر لەنەخۆشیەكەش����ی گەورە سەركردە و سیاسەتمەدارێكی دیاری عێراق و جیهانیش بووە. تائێستاش كەسە نزیكەكانی تاڵەبانی زۆر گەش����بینن بەجارێكی دیك����ە گەڕانەوەی بۆ نێو سیاسەت و چارەس����ەركردنی بەشێكی
زۆر لەو قەیرانە سیاس����یانەی لەناو یەكێتی و لەعێراقیش����دا س����ەریان هەڵداوە“ .لەتیف رەش����ید” هاوس����ەری “ش����اناز ئیبراهی����م ئەحمەد” و كەس����ی نزیكی ماڵی مام جەالل، لەب����ارەی دۆخی ئێس����تای تاڵەبانیەوە تەنها ئەوەن����دەی بە س����ڤیل گوت كە “ئەو ئێس����تا تەندروس����تی زۆر باش����ە و رۆژ بەرۆژیش بەرەو باش����تر دەچێت ،هەربۆیە لەنوسینگە تایبەتیەك����ەی خۆی پێش����وازی لەمیوانەكان دەكات”. بەوت���ەی “فەری���د ئەسەس���ەرد” ئەندامی س���ەركردایەتی یەكێتی���ش لەچەن���د مانگ���ی داهات���وودا ئەو پرس���ە یەكالدەبێت���ەوە ،كە ئای���ا تاڵەبان���ی دەتوانێ���ت بگەڕێت���ەوە ب���ۆ نێ���و سیاس���ەت یاخو نا .ئەو گوتی “ئێس���تا دوو تیمی پزیش���كی بیان���ی الی مام جەالل كاردەك���ەن و پێش���یانوایە دەرف���ەت هەی���ە بۆ چاكبونەوەی تەواوەتی تەندروس���تی و دڵنیاشن تەندروستی بەرەو باشتر دەچێت، بەاڵم گەڕانەوەی تاڵەبانی بۆ نێو سیاسەت بەشێوازێكی كارا دەگەڕێتەوە سەر ئەوەی ئای���ا تیمە پزیش���كیەكانی رێگ���ەی پێدەدەن یاخ���ود نا ،گ���ەر ئەوان رێگەی���ان پێدا ،ئەوا بەدڵنیایەوە بەش���داری سیاسەت دەكاتەوە، گ���ەر رێگەش���یان پێن���ەدا ،ئ���ەوا بابەتەك���ە هەروەك ئێستا دەمێنێتەوە ،پێشموایە چەند مانگێكی دیكە ئەم پرسە یەكالدەبێتەوە”. لەدۆخێكدا گەر تاڵەبانی بشگەڕێتەوە نێو كایەی سیاسی ،دەكەوێت بەسەر كۆمەڵێك قەیران���ی گ���ەورە لەنێوخ���ۆی یەكێت���ی و لەعێراقدیش���دا بەقەیرانی داع���ش و دارایی و كێش���ەكانی نێوان هەولێر و بەغدا ،بەاڵم بەوتەی فەرید ئەسەس���ەرد گەر مام جەالل بەت���ەواوی توانای خۆی���ەوە بگەڕێتەوە نێو سیاس���ەت ،دەتوانێ���ت بەش���ێكی زۆر ل���ەو كێش���انە چارەسەر بكات .ئەو گوتی”راستە دۆخەك���ە ئێس���تا زۆر ئاڵ���ۆز ب���ووە و ئەوكاتەی مام جەالل لەبەغدا بوو بارودۆخ ب���ەم ج���ۆرەی ئێس���تا نەبوو ،ب���ەاڵم ئەگەر وەك ج���اران بێت���ەوە ناو كایەی سیاس���ی، بەه���ۆی بوون���ی ئ���ەو كاریگەری���ە زۆرەی لەس���ەر بەش���ێكی زۆری س���ایەتمەداران هەیەت���ی ،دەتوانێ���ت تارادەی���ەك رۆڵ���ی چارەس���ەر ببینێ���ت ،كێش���ەكانی نێوخ���ۆی یەكێتیش هۆكاری س���ەرەكی بەهۆی غیابی جەنابیانەوەیە ،بەگەڕانەوەی ئەو ،بەشێكی زۆری چارەس���ەر دەبێ���ت ،ب���ەاڵم دووبارە ئەوە دەكەوێتەوە س���ەر توانای مام جەالل بۆ گەڕانەوەی لەكاری سیاسیدا”.
بەپێی س���ەرچاوەكانی هەواڵیش ،تائێستا توان���ای تاڵەبان���ی ب���ۆ قس���ەكردن لەس���ەر پرسە سیاس���یەكان س���نوردارە و تانانەت رۆژانە رۆژنامەیەكی تایبەتی (كوردستانی ن���وێ)ی ب���ۆ چاپدەكرێت ،كە جی���اوازە لەو رۆژنام���ە گش���تیەی دەخرێت���ە ب���ازاڕەوە، ئەم���ەش بەمەبەس���تی رێگ���ری لەتێكچونی ب���اری تەندروس���تی ئ���ەو ب���ۆ بیس���تنی هەواڵە ناخ���ۆش و خەمناكە سیاس���یەكان. لەوتارێكیش���یدا حوس���نی مەحلی نوسەر و رۆژنامەنوسی عەرەبی ،پاش ئەوەی وەك هاوڕێیەك���ی دێرین تاڵەبانی بینیوە هەندێك نهێن���ی لەبارەیەوە ئاش���كرا ك���ردووە ،ئەو نوسیویەتی”دوو تیمی پزیشكی كە یەكێكیان ئەڵمانی���ە و یەكێكی���ان ئێرانیی���ە ،چاودێری دۆخی تەندروس���تی تاڵەبان���ی دەكەن ،ئەو تائێس���تاش ناتوانێت بەتەواوەتی قسە بكات و رس���تەی درێ���ژ بڵێت ،ئەگەریش���ی هەیە بتوانێ���ت ئەو دۆخ���ە تێپەڕێنێ���ت ،ئەو زۆر بەوردی���ش گوێ���ی لەم���ن دەگ���رت ،كاتێك باسی بارودۆخی سوریا و عێراق و داعشم بۆدەكرد و بە ئاماژەكانی دەموچاویش���یدا دی���ار بوو ،كە ب���ەو بارودۆخ���ە بێتاقەتە و لەرێگ���ەی هاوكارەكەش���یەوە ویس���تویەتی زانی���اری زیاتر بزانێت لەب���ارەی پەیوەندی توركیا و داعش و پەیوەندیەكانی پەكەكە و حكومەتی توركیا”. بەپێی نوس����ینەكانی ئەم رۆژنامەنوس����ە عەرەبیەش بێت ،مام جەالل ئاگاداری دۆخە سیاسیەكانە و لێشیان تێدەگات .بەاڵم كەمال رەئ����وف چاودێری سیاس����ی جارێكی دیكە گەڕان����ەوەی ئەو بۆ نێو سیاس����ەت بەدوور دەزانێت .ئەو گوتی “بەداخەوە دەڵێم ،كە ئەو نەخۆشیەی مام جەالل وەك من لەپسپۆڕانی تەندروس����تیەوە زانیوم����ە ،بۆ چارەس����ەری تەواوەتی پێویس����تی بەپرۆس����ەیەكی دوور و درێژ هەی����ە ،تەمەنی ئەویش هاوكار نییە بۆ ئ����ەوە ،هەرچەندە ئێس����تا خۆش����بەختانە مەترس����ی گیانلەدەس����تدانی تێپەڕان����دووە، ب����ەاڵم گەڕان����ەوەی بۆ نێو كایەی سیاس����ی ئەگەرێكی دوورە”. كەمال رەئوف بەدووریشی دەزانێت ئەو قس����ە و بۆچونە سیاس����یانەی لەدوو ساڵی راب����ردوودا باڵوكراونەت����ەوە ه����ی تاڵەبانی بن .ئ����ەو گوتی “بەش����ێكی زۆر لەئەندامانی مەكتەب����ی سیاس����ی یەكێتی ،ك����ە تاڵەبانیان دی����وە ،ئەوەیان وتووە ،ك����ە دۆخی تاڵەبانی بەجۆرێك نەبووە بتوانێت بۆچونی سیاسی دەربببڕێت”.
ژمار ه 17 2015/2/21 266
سياسەت
“تاڵ ەبانیی ەكی تر ل ە پۆستی س ەرۆكای ەتی كۆماردا دروست
فوئاد مەعسوم.. سەرۆكە بێدەنگەكەی عێراق پێشەوا محەمەد
سەرنجڕاكێش���ی لێدوانێك���ی فوئاد مەعس���وم ،س���ەرۆك كۆماری عێ���راق ،دوای نەخۆش���كەوتنی تاڵەبان���ی ئەوەبوو ،كە هیچ كەس���ێك ن���ە لەكوردس���تان ،ن���ە لەن���او یەكێتی و ن���ە لەعێراقیش���دا جێگ���ەی تاڵەبانی ناگرێتەوە ،بەاڵم دوای زیاتر لەس���اڵێك لەنەخۆشكەوتنی تاڵەبانی ،دكتۆر فوئاد مەعس���وم ،خ���ۆی ب���ەرەو ش���وێنەكەی تاڵەبان���ی لەعێراق هەنگاوی نا و لەس���ەر ئ���ەو كورس���ییە دانیش���ت ،ك���ە تاڵەبان���ی هەشت ساڵ لێیەوە سەرۆكایەتی عێراقی كرد .بە بڕوای چاودێران ،قسەكەی فوئاد مەعس���وم راس���ت دەرچوو ،هیچ كەسێك بەخودی خۆش���ییەوە نەیتوانی جێگەكەی تاڵەبان���ی ،وەك س���ەرۆكایەتی كۆم���ار پڕبكاتەوە.
18ژمار ه 2015/2/21 266
تاڵەبان���ی ،كە لەس���اڵی 2005تا 2014 س���ەرۆك كۆم���اری عێراق بوو ،پۆس���تی تەشریفاتی سەرۆكایەتی عێراقی شكست پێهێنابوو .ئەو ،بەتایبەت لەقەیراناویترین بارودۆخ���ە سیاس���ییەكانی عێراقدا ،وەك بەهێزتری���ن دەس���ەاڵت دەردەك���ەوت، تەنانەت زیاتر لەخودی سەرۆك وەزیرانی عێراقی���ش .ب���ەاڵم ئێس���تا بارودۆخەك���ە گ���ۆڕاوە .فوئ���اد مەعس���وم لەخراپتری���ن بارودۆخەكان���دا ك���ە ئەم���ڕۆ عێ���راق و كوردستانی پێدا تێدەپەڕێت دەرناكەوێت و هەمووانیش دەڵێن “پۆستی سەرۆكایەتی كۆمار دەسەاڵتەكانی سنووردارن”. “ش���ێركۆ مەنگ���وڕی” پەرلەمانت���اری یەكێت���ی لەپەرلەمان���ی عێ���راق ،دوپات���ی ك���ردەوە ،ك���ە تاڵەبانییەكی تر لەپۆس���تی س���ەرۆكایەتی كۆماردا ئەستەمە دروست ببێت���ەوە ،ب���ەاڵم ئ���ەو پێش���یوایە فوئ���اد مەعس���وم كەس���ایەتییەكی كاریگ���ەر و
سياسەت
گرنگی لەو پۆستەدا هەیە .مەنگوڕی گوتی “بەڕێ���ز فوئاد مەعس���وم كەس���ایەتییەكی پتەوی لەناو س���ەرجەم پێكهاتەكاندا هەیە و جێگەكەی وەك سەرۆكی كۆمار دیارە، ب���ەاڵم بێگوم���ان س���ەرۆك تاڵەبانییەك���ی ت���ر ئەگ���ەری دروس���تبوونەوەی نیی���ە”. روونیش���ی كردەوە س���ەرۆكایەتی كۆمار ئەرك���ی پێكەوەگونجاندن���ی الیەنەكان���ە و بڕواش���ی وای���ە فوئ���اد مەعس���وم لەو روانگەی���ەوە هەم جێدەس���تی دیارە ،هەم كەسایەتییەكی چاالكە. فوئاد مەعسوم ،بە بەدەستهێنانی ()211 دەنگ هەڵبژاردنی س���ەرۆكایەتی كۆماری عێراقی لەپەرلەمانی عێراق بەدەستهێنا. سەرۆك كۆماری عێراق ناوی “محەمەد فوئاد مەعس���وم”ە و ناسراوە بە (د.فوئاد مەعسوم) .لە ساڵی 1938لەشاری كۆیەی سەر بەپارێزگای هەولێر لەدایكبووە ،لەو ش���ارە لەدایك بووە ،كە ج���ەالل تاڵەبانی تیایدا لەدایك بووە و هەردوكیان هاوڕێی منداڵیو گەنجین و هاوكات هاوڕێی شا خ و شاریش���ن ،بەم دواییەش هەردووكیان لەس���ەر كورسی س���ەرۆكایەتی كۆماری عێراق دانیشتن .فوئاد مەعسوم خوێندنی زانستە ئیسالمییەكانی لەزانكۆی ئەزهەر لەمیسر لەساڵی 1958تەواوكردووە .هەر لەهەمان زانك���ۆ بڕوانامەی بەكالۆریۆس و ماس���تەری لەزانس���تە ئیس�ل�امییەكاندا بەدەس���تهێناوە ،دواتری���ش بڕوانام���ەی دكت���ۆرای لەزانك���ۆی ئەزه���ەر لەب���واری فەلسەفەدا وەردەگرێت. چاودێرانی سیاس���یش قس���ە و باسیان س���ەبارەت ب���ەرۆڵ و كاریگ���ەری فوئ���اد مەعس���وم هەی���ە ،بەش���ێك پێیانوای���ە فوئ���اد مەعس���وم كەس���ایەتییەكە پێگەی سیاس���ییەكەی بەهێ���ز نیی���ە و الی الیەنە جیاوازەكانیش بەگش���تی قبوڵك���راو نییە، بەش���ێكی تری���ش بەپێچەوان���ەوە دەڵێ���ن، ل���ەرووی دیپلۆماس���ییەوە عێراق���ی چەند هەنگاوێك بردۆتە پێشەوە. “شۆڕش حەسەن” مامۆستای زانكۆ و چاودێری سیاسیی ،رایوایە ،لەبەرئەوەی پۆس���تی س���ەرۆكایەتی كۆمار پۆستێكی تەش���ریفاتییە ،دەبێ���ت ئ���ەو كەس���ەی پۆس���تەكە وەردەگرێت هێندە بەهێز بێت، ك���ە كاریگەری���ی خۆی بس���ەلمێنێت ،بۆیە دەڵێ���ت “ئ���ەو كەس���ایەتییە لەتاڵەبانی���دا هەبوو ،ب���ەاڵم لەفوئاد مەعس���ومدا نییە”. گوتیشی “كەسایەتی فوئاد مەعسوم الی
هەم���وو الیەنەكان وەك ی���ەك قبوڵ نییە، تاڵەبانی ئەوەی بۆی بەهێز بوو ئەوەبوو، نەتدەزانی الیەنە عێراقییەكان زیاتر گوێی لێدەگرن یان الیەنە كوردییەكان ،ئەمەش خاڵ���ی بەهێزی هەر كەس���ێكە ،ك���ە ببێتە س���ەرۆكی كۆم���ار و بیەوێ���ت كاریگەری لەس���ەر الی���ەن و بڕی���ار و رووداوەكانی عێراق هەبێت”. بەپێچەوانەوە “ئەنوەر حس���ێن” كادری پێش���كەوتووی یەكێت���ی ،جەخت���ی ل���ەوە كردەوە ،كە هێش���تا زووە هەڵس���ەنگاندن ب���ۆ س���ەرۆك كۆم���ار بكرێ���ت ،ب���ەاڵم نەشیش���اردەوە ،ك���ە فوئاد مەعس���وم لە رووی دیبلۆماس���ییەوە عێراق���ی چەن���د هەنگاوێ���ك بردۆتە پێش���ەوە .ئ���ەو گوتی “لەس���ەردەمی فوئ���اد مەعس���ومدا عێراق ب���ەرەو قەیران���ی دارای���ی و سیاس���یی و پیالنگێڕی قووڵ بووەوە ،ش���ەڕی داعش هەیە ،بەاڵم لەرووی دیپلۆسییەوە ،ئێستا لەسەر دەستی فوئاد مەعسوم پەیوەندی عێراق لەگەڵ سعودیە و میسر و واڵتانی كەنداو زۆر باش بووە و لەس���ەر ئاستی ناوچەییش لەگەڵ توركیا و ئێران بەهەمان ش���ێوە” .ئام���اژەی بەوەش دا ،س���ەرۆك كۆم���ار توانیویەت���ی الیەنە جی���اوازەكان كۆبكات���ەوە و بەئەركی خۆی هەس���تێت، لە نزیكخس���تنەوەی تەواوی پێكهاتەكانی عێراق .باس���ی لەوەش ك���رد ،كە هەرگیز نابێت هی���چ كەس���ێك بەتاڵەبانی بەراورد بكرێ���ت ،چونكە ب���ە بڕوای ئ���ەو تاڵەبانی كەس���ایەتییەكی جیهانی و بااڵی هەبووە، كە مانا و دەاللەتی تایبەتی دا بەكورس���ی س���ەرۆكایەتی كۆمار نەك بەپێچەوانەوە و دەش���ڵێت “بێگومان فوئاد مەعسومیش خاوەن كەسایەتی خۆیەتی ،بەاڵم ناتوانێت ئەوە بكات كە مام جەالل دەیكرد”. بنەماڵەی فوئاد مەعسوم ،بنەماڵەیەكی ئایین���ی ن���اوداری كۆی���ە ب���وون و باوكی یەكێك بووە لەپیاوە ئاینییەكانی ئەوكاتە، كە لەسەر دەس���تی مەالی گەورەی كۆیە ئیجازەی مەالیەتی وەرگرتووە .لەس���اڵی 1967لەگ���ەڵ “روون���اك عەبدولواحی���د مستەفا” هاوس���ەرگیریی كردووە و پێنج كچ���ی هەیە و باوك���ی كوڕێكی���ش بووە، ب���ەاڵم كوڕەكەی لەتەمەن���ی هەرزەكاریدا گیان���ی لەدەس���تداوە .یەك���ەم وێس���تگەی كاری سیاسییو حیزبایەتی لەناو حیزبی شیوعی عێراقی بووە .دواتر لەساڵی 1964 كاری سیاس���یی گواس���تۆتەوە ناو پارتی
دیموكراتی كوردس���تان بەس���ەرۆكایەتی مس���تەفا بارزانی .س���اڵی 1973نوێنەری شۆڕش���ی ئەیل���ول بووە لەقاهی���رە .دوای ێ ساڵ مانەوە لەقاهیرە ،وەك نوێنەری س شۆڕش���ی ئەیل���ول لەس���اڵی 1976لەگەڵ جەالل تاڵەبانیو نەوش���یروان مس���تەفاو ع���ادل م���وراد و كەم���ال فوئ���اد چەن���د هاوڕێیەك���ی تری���ان لەپارت���ی دیموكراتی كوردس���تان جیادەبن���ەوە و یەكێت���ی نیشتیمانی كوردستان دادەمەزرێنن. لەالیەك���ی تریش���ەوە ،چاودێرێكی تری سیاس���یی ،باس لەوە دەكات ،كە سەرۆك كۆمار تەنها لەدەسەاڵتی دایە هەر ئەوەندە جوڵە بكات و تەنها دەس���ەاڵتەكانی خۆی بەكاربهێنێت. “رێب���وار كەری���م” مامۆس���تای زانكۆی س���لێمانی و چاودێری سیاسیی ،تەئكیدی ل���ەوە ك���ردەوە ،ئ���ەو عێراق���ەی ئەم���ڕۆ هەی���ە ت���ەواو لەراب���ردوو جی���اوازە ،ك���ە گرفت���ی پێكەوەژیان���ی هەی���ە و خەریك���ە ب���ۆ الیەنێكی تائیف���ی یەكالی���ی دەبێتەوە. ئ���ەو گوت���ی “س���ەرۆك كۆم���ار تەنه���ا لەس���نووری دەس���ەاڵتەكانی خ���ۆی كار دەكات ،كە س���نووردارن و بەپلەی یەكەم لێكنزیكخس���تنەوەی الیەن���ە جیاوازەكانی عێراق���ە ،ل���ەوەش زیاتر فوئاد مەعس���وم ناتوانێت فراوانتر كار بكات”. لەگەڵ دامەزراندنی یەكێتی نیش���تیمانی كوردس���تان لەس���اڵی ،1976ئەندام���ی مەكتەب���ی سیاس���ی یەكێت���ی ب���ووە و تائێستاش هەر ئەندامی مەكتەبی سیاسی ئەو حیزبەیە .ساڵی 1992فوئاد مەعسوم بووە سەرۆكی یەكەم كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردس���تان .ساڵی 2003كاتێك حكومەت���ی بەغ���دا دەڕوخێ���ت ،فوئ���اد مەعس���وم ی���اوەری تاڵەبان���ی دەكات ب���ۆ بەغدا .س���اڵی 2005ئەندام���ی پەرلەمانی عێ���راقو س���ەرۆكی لیس���تی هاوپەیمانی كوردس���تانی ب���ووە .س���اڵی 2014دەبێتە دووەم س���ەرۆك كۆماری عێراق لەدوای روخانی رژێمەكەی سەدام حوسێنەوە. فوئاد مەعس���وم ،جگەلەوەی هەمیش���ە تاڵەبان���ی نزیك���ی كەس���ایەتییەكی ب���ووە ،ه���اوكات تاڵەبانی���ش لەكتێبێك���ی یادەوەرییەكانی���دا س���ەبارەت بەفوئ���اد مەعس���وم دەنوس���ێت “فوئ���اد مەعس���وم كەس���ێكی زیرەك و بە س���ەبر و وردە و كاریگەری زۆری لەژیانی سیاس���یی مندا هەبووە”.
ژمار ه 19 2015/2/21 266
سياسەت
س ەعید پشدەری ،ب ەرپرسی لقی چواری پارتی ل ە سلێامنی بۆ سڤیل:
هەموو الیەنەكان درك بە هەستیاری قۆناغەكە و پێویستی مانەوەی سەرۆك بارزانی لە پۆستەكەیدا دەكەن سەعید پشدەری ،بەرپرسی لقی چواری پارتی دیموكراتی كوردس����تان لەس����لێمانی، ل����ەم دیدارەی����دا لەس����لێمانی س����ەبارەت بەحكومەتی خۆجێیی سلێمانی قسە دەكات و رایدەگەیەنێت ،مەرجی ئەوان بەشدارییەكی فعلیی����ە ن����ەوەك ژمارەی پۆس����ت ،هاوكات دەرب����ارەی حكومەتی هەرێ����م ،قەیرانەكانی هەولێر و بەغدا و درێژكردنەوەی ویالیەتی سەرۆكی هەرێم هەڵوەستە دەكات. پێشەوا محەمەد
20ژمار ه 2015/2/21 266
دوایی���ن گۆڕانكارییەكان س���ەبارەت بە بەش���داریتان لەئیدارەی خۆجێیی سلێمانیدا چین؟ س���ەعید پش���دەری :ل���ەم پڕۆس���ەیەدا دوو دانیش���تن ك���راوە ،دانیش���تنی یەك���ەم لیژن���ەی هاوبەش���ی ه���ەردووال كۆبووین���ەوە و پێش���نیارەكانیان بەئێم���ە دا و ئێم���ەش لەماوەیەك���دا وەاڵممان دان���ەوە ،كۆبوونەوەی دووەم لەمەك���ۆی بزووتن���ەوەی گ���ۆڕان ئەنجام���درا ،ئ���ەوان بۆچوونی���ان هەب���وو و ئێمەش تێبینییەكان���ی خۆمان پێوتن و نزیكین لەیەكتریی���ەوە ،جارێكی تریش پێش���نیارەكانی ئەوانم���ان لێكداوەت���ەوە و چوارش���ەممەی رابردوو وەاڵممان داونەتەوە.
وەاڵمەكەت���ان ئەرێن���ی ب���ووە ،ئێوە داوای چ پۆس���تێكتان لەئی���دارەی پارێ���زگای سلێمانی كردووە؟ سەعید پش���دەری :بڕیارمانداوە وردەكاری كۆبوون���ەوەكان نەدركێنی���ن ت���ا كۆتای���ی دانوس���تان ،مەبەس���تمان ژمارەی پۆست نییە بەئەندازەی ئەوەی مەبەستمان بەشدارییەكی فعلییە لەئیدارەی پارێزگای سلێمانی ،كە وەك الیەنێك بەش���داربین و ئاگام���ان لەبڕیارەكان و لەش���ێوازی جێبەجێكردنی���ان بێت ،بێگومان بەپێی ئیستیحقاقی هەڵبژاردنی خۆمان و پێگە مێژووییەكەی پارتی لەسەر ئاستی كوردستان داوای پۆستمان كردووە. راستە جێگری پارێزگاری سلێمانی
سياسەت
پارتی پێشرت بواری ن ەبووە ل ەجومگ ەكانی ب ەڕێوەبردنی سلێامنیدا ب ەشدار بێت بۆی ە قورسای ەك ەی ب ەم جۆرە ماوەت ەوە دەدرێت بەئێوە؟ س���ەعید پش���دەری :باس���ی هیچ���كام لەپۆس���تەكان ناكەین ،ك���ە داوامان كردووە و دەبێتە بەشی ئێمە. لەم���ەودوا پارت���ی ئامادەی���ی دەبێت وەك بڕی���ار و پڕۆژە لەس���لێمانیدا كە پێش���تر نەیبووە؟ سەعید پش���دەری :دیارە فەلسەفەی بوونی پارت���ی بریتیی���ە لەخزمەتكردن���ی خەڵ���ك و بەرژەوەندی گش���تی ،ئەوەشمان لەرابردوودا س���ەلماندووە ،ئەمەش وامان لێدەكات بەهاتنە ناوەوەی ئێمە بۆ سلێمانی كاریگەری دروست بكەی���ن ،لەگ���ەڵ رێ���ز و سوپاس���مان ب���ۆ ئەو خوشك و برایانەی پێشتر لەحكومەتی لۆكاڵی س���لێمانی ،كە ئەوەی پێیانك���راوە كردوویانە، ئێمەش لەداهاتوودا خزمەتێكی زیاتر دەكەین. پارت���ی دیموكرات���ی كوردس���تان رەزامەن���دە ب���ەو قورس���اییەی لەس���لێمانیدا هەیەتی؟ س���ەعید پش���دەری :بێگوم���ان نەخێر ،بەاڵم ئێمە سیاس���یەت دەكەی���ن و لەسیاسەتیش���دا مەح���اڵ نییە ،هەموو مەحاڵەكان لەسیاس���ەتدا دەش���ێت بێنە پێشەوە ،چۆن پارتی پێش چەند دەیەی���ەك ل���ەم ش���ارەو هەموو كوردس���تان حیزبی رەقەم یەك بووە و ئێس���تاش لەس���ەر ئاستی پارێزگای سلێمانی رەقەم سێیە ،چۆن ئەوە مەحاڵ نەبووە ،پێش���مانوایە گۆڕانكاری لەپێگەی پارتی لەسلێمانی مەحاڵ نابێت .چونكە پارتی پێش���تر بواری نەبووە ل���ەو جومگانەدا ئامادەی���ی هەبێت ،ك���ە ب���ۆ بەڕێوەبردنی ئەم شارە بەكارهێنراون. چۆن دەڕواننە حكومەتی بنكەفراوانی هەرێم؟ س���ەعید پش���دەری :هاتن���ی ه���ەر مۆدێلێك س���ەرەتاكەی ت���ۆزێ ق���ورس دەبێت ،پێش���تر حكومەتی هەرێم بریتی بوو لەپارتی و یەكێتی، هەر س���ێ حیزبەكەی تر ئۆپۆزس���یۆن بوون و ئێس���تا ئەوان هاتوون و هەمووان لەس���ەر
هێڵە گش���تییەكان رێككەوت���وون و توانیویانە جۆرێك لێكتێگەیش���تن لەنێوانیان���دا بخوڵقێنن و رۆڵ���ی كاك نێچیرڤانی���ش جێگەی بایەخە و بەگەشبینیشەوە لێی دەڕوانم. الیەنەكان���ی ئۆپۆزس���یۆن بەتایبەت یەكگرت���وو و گۆڕان باس لەكش���انەوە دەكەن لەحكومەت دەكەن ،پێتوایە كش���انەوە ئاس���ان بێت؟ س���ەعید پش���دەری :پێموایە ه���ەر الیەنێكی حكومەت���ی بنكەف���راون سەربەس���تە ل���ەوەی لەحكوم���ەت دەكش���ێتەوە ی���ان ن���ا ،ب���ەاڵم هۆكارەكانی كشانەوەی چین؟ كاتێك حیزبێك هەس���ت ب���كات ئ���ەو حەق���ەی پێنادرێ���ت ،كە دەبێ���ت لەحكومەتی بنكەفراوان���دا پێی بدرێت، ماف���ی سروش���تی خۆیەتی بكش���ێتەوە ،بەاڵم ئەگەر ئەو پاس���اوە نەبێت كشانەوە كۆمەڵێك تەفسیری تری بۆ دەكرێت. ئ���ەوان بەوت���ەی خۆیان پاس���اویان هەیە ،دەڵێن ئەو پاكێجی چاكسازییەی واژۆی لەسەركراوە وەك خۆیەتی؟ س���ەعید پش���دەری :ج���ارێ لەس���ەرەتای كابینەكەدای���ن و ماوەیەك���ی زۆری م���اوە بۆ جێبەجێكردنی هێڵە گشتییەكانی ،ئەو پاكێجانە بۆ س���اڵێك نین ،بەڵكو بۆ ماوەی چوار ساڵن، ئ���ەوەش نییە هیچ هەنگاوی بۆ نەنرابێ ،پێ بە پێ كاردەكرێت بۆ جێبەجێكردنیان. خوێندنەوەتان بۆ كێشەكانی هەولێر و بەغدا چییە؟ س���ەعید پش���دەری :بەبۆچوونی شەخس���ی خ���ۆم ،وەك چ���ۆن عێ���راق بەناسروش���تی لەدای���ك ب���ووە و س���ەدەیەكیش دەبێ���ت ژیان لەناوی���دا بەناسروش���تی دەڕوات ،ئ���ەوا ئ���ەو ناسروش���تیبوونە تا كۆتا نامێنێتەوە و دەبێت كۆتایی پێبێت ،هیچ گەشبین نیم لەگەڵ بەشی عەرەبیی عێراقی بگەینە س���ازان و رێككەوتن، ل���ەدوای 2003ەوە ه���ەر كەس���ێك هاتبێت���ە پێش���ەوە نە بە بەڵێنەكانی نە بە دەستوورەوە پابەند نەبووە ،ئەوە دوانزە س���اڵە هیچ شتێك نەگ���ۆڕاوە ،تەنان���ەت دە س���اڵیش بەس���ەر پەسەندكردنی دەستووردا تێپەڕ دەبێت. واتا دەبێت كورد چی بكات؟ سەعید پشدەری :بەپێی پێوەرە سیاسیی و زانس���تییەكان كە بۆ دەوڵ���ەت دانراون ،عێراق بەدەوڵەتە شكستخواردووەكان پۆڵێن كراوە، دەوڵەتی شكستخواردوو دوو ئەگەری لەپێشە، ئەگ���ەر بتوانێت ئەو هۆكارانەی بوونەتە هۆی شكس���تخواردنی چارەس���ەربكات ،وردەوردە بەرەوپێشەوە دەچێت ،ئەگەر نەشیتوانی ،ئەوا وەك دەوڵ���ەت نامێنێ���ت ،لەم روانگەیەش���ەوە
ئایندەی عێراق بەیەكگرتوویی نابینم. واتا س���ەربەخۆیی و جیابوونەوەی كوردس���تان لەعێراق بە باش���ترین رێگەچارە دەزانیت؟ س���ەعید پش���دەری :پێموای���ە ئەوە ش���تێكی حەتمیی���ە ك���ە ئێم���ە كولت���وور و مێ���ژووی جیاوازمان هەیە و پێكەوەسازانمان نییە ،بۆیە كۆتاییەك���ەی س���ەربەخۆیی و جیابوونەوەیە لەوان. بەرەو كۆتایی ویالیەتی س���ەرۆكی هەرێ���م دەچی���ن ،وەك پارت���ی چ���ۆن بی���ری لێدەكەنەوە؟ س���ەعید پش���دەری :ئێس���تا لەقۆناغێك���ی راگوزەریداین و كۆتاییەكەش���ی پەیوەندی بە بەدیهێنانی خەون و خەبات و خوێنی شەهیدان و ئ���ەو مافەی���ە ،ك���ە لەچوارچێ���وەی ماف���ی چارەی خۆنووس���ین بۆ هەر میللەتێك دیاری كراوە ،ئەم قۆناغ���ە راگوزەرییەش گرنگە ،كە
ه ەر الی ەنێك پاساوی ئ ەوەی ن ەبێت ،ك ە ل ەحكوم ەتی بنك ەفراواندا مافی خۆی پێنادرێت، ل ەحكوم ەت بكشێت ەوە، كشان ەوەك ەی ت ەفسیری دیك ەی بۆ دەكرێت چ���ۆن مامەڵەی لەگ���ەڵ بكەین و ب���ۆ خۆمان بیقۆزین���ەوە .ئەم���ەش پێویس���تی بەكەس���ێكی خەباتگێڕ و بەئەزموون و تاقیكراوە هەیە ،كە سازش لەس���ەر مافە نەتەوەییەكان نەكات ،تا ئەم قۆناغ���ەش تێدەپەڕێ���ت پێمانوایە جەنابی سەرۆك پێویستە كە بمێنێتەوە. وەك پارت���ی لەوبارەیەوە قس���ەتان لەگەڵ الیەنەكانی تر كردووە؟ سەعید پشدەری :ئاگادار نیم. الیەنەكان���ی ت���ر رێگ���ە بەمان���ەوەی دەدەن؟ س���ەعید پش���دەری :بێگوم���ان ب���ێ م���ەرج نابێت ،بەاڵم هەموو الیەنە سیاسییەكان درك بەهەس���تیاری ئەم قۆناغەی ئێس���تا دەكەن و دركی���ش بەوە دەك���ەن ،كە پێویس���تە جەنابی س���ەرۆك ب���ەردەوام بێ���ت ،ت���ا دەمانگەیەنێتە كەناری ئارام.
ژمار ه 21 2015/2/21 266
سياسەت
روحانی لەئاست متمانەی دەنگی كوردی رۆژهەاڵتدا نەبوو و بارودۆخی ئەو شارەش لە بارودۆخی بەر لە هەڵبژاردن خراپتری لێهات
رۆژهەاڵتی کوردستان و پان تورکیزم حكوم ەت ەك ەی روحانی ل ەكۆی 160پۆستی كارگێ ڕیی پارێزگای زۆرین ە كوردی ورمێدا ت ەنیا پێنج پۆستی ب ە كورد رەوا بینیوە!! بەشی سیاسەت
رەنگ����ە تاماوەی����ەک لەمەوب����ەر ،بەخەیاڵ����ی کەم کەس����دا هاتبێ کە س����ەرکەوتنی “حەسەن روحان����ی” لەهەڵبژاردن����ی س����ەرۆک کۆمارییا، ببێتە هۆی الوازبوونی پێگەی کورد لەپارێزگای ورم����ێ .چونک����ە پێش����تر ئەزموون����ی تاڵ����ی دەوڵەت����ی مێهروەرزیی ئەحم����ەدی نەژاد ،پاڵی بەکوردەکانەوە نابوو تا ببنە الیەنگری ریفۆرم و هەم����واری دۆخی ناوخ����ۆی ئێران .لەالیەکی دیک����ەوە دروش����م و بەرنامەکان����ی حەس����ەن
22ژمار ه 2015/2/21 266
روحان����ی لەمیانەی بانگەش����ەکانی هەڵبژاردن، پالن����ە رەنگاڵەکان����ی و وادە و بەڵێنەکان����ی س����ەبارەت بەهاوكاریكردن����ی كەمین����ەكان و سەرئەنجام بانگەشەی بەدەستەوەبوونی کلیلی کردن����ەوەی دۆخی داخ����راوی واڵت ،کە وەک پرۆپاگاندایەک بەرامبەر بەحكومەتی ئەحمەدی نەژاد بەکاری دەهێنا ،کۆمەڵە فاکتەرێک بوون، کە بۆ داهاتوو ئاسۆیەکی باشتری وێنادەکرد. ق����ەدەر واب����وو ک����ورد لەس����اڵی ،2014دەنگی خۆی خستە پاڵ حەسەن روحانی و ناوبراوی لەدۆزەخی هەڵبژاردن پەڕان����دەوە .جدیبوونی
دەنگی کورد لەم هەڵبژاردنە ،وێڕای دەنگەكانی س����ەرۆک کۆم����اری ك����ە بەجیاوازییەك����ی كەم بردیەوە ،لەچاو بەشداری پیشووتری کوردی رۆژه����ەاڵت لەهەلبژاردنی س����ەرۆک کۆماری س����اڵی ،1998ک����ە ب����ووە ه����ۆی بەدەس����ەاڵت گەیشتنی “محەممەد خاتەمی” چەند قات گرنگتر ب����وو .دەنگ����ی ک����وردی رۆژه����ەاڵت بەتایبەت لەپارێزگای ورم����ێ بەرچاوتر بوو ،هەرچەندە ئەگەر سەرنجی ئەوە بدرێ ،کە پێشووترکورد ل����ەم پارێزگای����ە ل����ەرووی بەڕێوەبەرایەت����ی و بودجەی پارێزگاکەوە پشکێکی زۆر کەمتریان
سياسەت
ل ەو پارێزگای ەدا كار ب ەوە ن ەوەستا ،تا كارب ەدەست ەكانی ناوی كوردیان ل ە دوكاندار و شوێن ە بازرگانی ەكانیش ق ەدەغ ە كرد
بەرکەوتبوو ،سروشتی بوو کە ئەم دەنگدانەی ک����ورد بە بابەتەێکی ئاس����ایی و چاوەڕوانکراو بێتە بەرچاو. بەهەرح����اڵ ،هەڵب����ژاردن بەڕێوەچ����وو و حەس����ەن روحان����ی و هاوبیرەکانی گەیش����تنە کورس����ی دەس����ەاڵت .هەر لەیەکەم رۆژەکانی پ����اش ئ����ەم س����ەرکەوتنەی روحان����ی ،ک����ورد چاوەڕی����ی ئ����ەوەی دەک����رد ش����نەبای گ����ۆڕان لەکۆش����کی پاس����تورەوە هەڵب����کات و روحانی کلیل����ە س����یحراویەکەی خ����ۆی نمای����ش بکات. رۆژەکان و مانگ����ەکان تێپەڕی����ن ،ب����ەاڵم الن����ی کەمی ئەم شنەبایە رووی لەم پارێزگایە نەکرد، ب����ە پێچەوان����ەوە تەنزی مێ����ژوو رووی تێکرد. خەڵکی دەنگیان بەیارویاوەری”هاشمی”دابوو، ب����ەاڵم “رەفس����ەنجانی” لەرێ����وە گەیش����ت. رەفس����ەنجانی لەئەدەبیاتی سیاس����ی س����ااڵنی پێش����ووتر ،گوزارش����ت وهێمای����ەک ب����وو ب����ۆ داخراوبوون����ی پێکهات����ەی دەس����ەاڵت ،ب����ەاڵم هاشمی پیاوێکی ریفۆرمخواز و دەستکاریکراو بوو ،کە ئەمڕۆکە گۆڕانی بەس����ەردا هاتووە و بانگەش����ەی ریفۆرمخ����وازی دەکات .دەنگەکان ل����ەو رووەوە جیدی بوون ،کە چاوەرێ دەکرا گۆڕانکارییەک بێتە کایەوە ،بەاڵم هەموو شتێک بەپێچەوان����ەوە كەوت����ەوە ،واب����وو ک����ە رەوتی تەنازول����ی گۆڕانکاری����ەکان ،وەبیرهێنەرەوەی
بیرەوەریەکانی پێ����ش هەڵبژاردنەكان بوو ،كە گەڕانەوەیەک بوو بۆ خاڵی سفر. لێرەدا هاشمی هەمان رەفسەنجانییە ،چونکە کردار و وتاری کاربەدەس����تان هەمان رەوتی س����ەردەمی رەفس����ەنجانی و س����ەردەمی تاڵی ئەزموونکراوی س����ازەندگی و ئاوەدانکردنەوە دەپێ����ون .س����ەردەمێک ک����ە نابەرامب����ەری و ناعەدالەت����ی گەیش����تە لوتک����ەی خ����ۆی و ئەش����رافییەتی ت����ازە بەدەس����ەاڵت گەیش����توو ئامادە نەبوو بچووکتری����ن رەخنە قبوڵ بكات. ئەو پشکە کەمەی لەالیەن دەوڵەتی خاتەمی و دوات����ر ئەحمەدی نەژاد بۆ ک����ورد لە حەوزەی مودیرییەتی پارێزگای ورمێ لەبەرچاوگیرابوو، بەیەکج����اری هەڵگیرا و هیچ ئاس����ەوارێکی لێ بەجێنەم����ا .ئ����ەوە بوو ک����ە كارگێڕی����ی پارێزگا لەرووی نەتەوەییەوە بەتەواوی یەکدەس����ت و یەکپارچەکرا ،وەک ئەوەی بڵێی لەنێوان زیاتر لەی����ەک ملیۆن و نیو حەش����یمەتی کوردی ئەم پارێزگایە ،تەنانەت یەک کەس بەرچاو ناکەوێ، کە توانا و شارەزایی بەڕێوەبەریی هەبێت. روانینێک بۆ پێگەی نەتەوەیی بەڕێوەبەرانی ئ����ەم پارێزگایە ،ئەو راس����تییە دەخاتەڕوو ،کە تەنیا لەش����ارەکانی ش����نۆ ،بۆکان ،سەردەشت، پیرانش����ار و مهاباد كاربەدەس����تەكانی کوردن، جگەل����ەم پێن����ج پۆس����تە نەبێ ،هیچ پۆس����تێکی كارگێڕی����ی ئەم پارێزگایە بەدەس����تی کوردەوە نیی����ە .ئەمە لەحاڵێکدایە کە دەس����ەاڵتی دانان و البردنی 160پۆس����تی كارگێڕی (لە دامودەزگا و رێکخراوەکان����ەوە بگرە ت����ا دەگاتە ئۆرگانی ئیجرائی ،ئیداری ،پەروەردەیی ،تەندروس����تی، ..هتد) هی ئەم پارێزگایە لەدەستی حكومەتەكەی حەسەن روحانیدایە .بەمپێیە دەوڵەتی حەسەن روحان����ی ،لەک����ۆی 160پۆس����تی كارگێ����ڕی، كوردی بە شایەنی تەنیا پێنج پۆست زانیوە. الیەنكێك����ی س����ەیری دیک����ەی ئەم داس����تانە لێرەدایە ،کە بەڕێوەبردنی کاروباری پارێزگایان بەکەس����انێک س����پاردووە ،کە بەحەزی خۆیان تەراتێن دەکەن و كەش����ێكی پ����ڕ لەنیگەرانی و
دوور لەراس����تیان پێکهێناوە .لێدوانەکانی چەند مانگی راب����ردووی “هادی بەهادوری” جێگری پارێزگا دەربارەی سڕینەوەی ناوە ئیرانیەکان و سیاس����ەتی بەتوركیكردنی پارێزگا ،سەرەتا بە بابەتێکی دەستکرد دەهاتە بەرچاو و زۆرتر لەدەنگۆ و قس����ەی ناو کۆاڵن و بازاڕ دەچوو، بەاڵم بەرە بەرە دەرکەوت کە باوەڕی تەواوی ب����ەو سیاس����ەتەی خ����ۆی هەیە ،ئ����ەوە بوو کە رووی راس����تەقینەی جێگری پارێزگا ئاش����کرا ب����وو ،دەرک����ەوت ک����ە بی����ر و بۆچوونەکان����ی ناوب����راو هاوتای ئ����ەو سیاس����ەتەیە ،کە لەژێر دەسەاڵتەکەی “ئیلهام عەلی ئۆف” بەڕێوەچوو. زۆری نەخایان����د دەنگ����ۆ و هەواڵ����ی ترس����ناک لەورمێەوە بەرگوێ کەوت ،بەپێی ئەم هەوااڵنە بەکاهێننان����ی ن����اوی ک����وردی لەس����ەر هەموو دوکان و بین����ا و یەک����ە بازرگانی����ەكان قەدەغە کرا و کورد ناچار کرا ،کە ناوێک جگە لەناوی کوردی هەڵبژێرن. لێ����رەدا ئ����ەم پرس����یارە دێت����ە ئ����اراوە ،ئایا پارێ����زگاری ورمێ ئ����اگاداری هەڵس����وکەوتی رەگەزپەرەس����تانە و دژە کوردان����ەی دامودەزگاکان����ی ژێر دەس����ەاڵتی خ����ۆی نییە، یان بەپێچەوانەوە بێدەنگی لێکردنی نیش����انەی رازیب����وون و رێكەوتن����ی وژێربەژێریەت����ی لەگ����ەڵ جێگرەکەی؟زۆر دوور نییە کە جێگری پارێ����زگار کەوتبێتە ژێ����ر کاریگەری بۆچوونی توندڕەوانەی هەندێک کەناڵی تەلەفزیۆنی وەک “گوێناز تیڤی” و ناوەندی توندڕەوی “باکۆ” و “ئانکارا”وە ،بەتایبەتی کە لەم رۆژانەی دواییدا تەلەفزیۆن����ی فەرمی توركی����ا بەباڵوکردنەوەی راپۆرتێک دەربارەی ئەم رووداوانەی پارێزگای ورمێ ،دەنگی خۆی خس����تە پاڵ ئەم سیاسەتە و وەک ویس����ت و داخوازی تورکەکانی ئێران ئاماژەی پێدا. پرس����یارێکی دیک����ە دەرب����ارەی بۆچوون����ی نەشاراوەی پان تورکیستی ئەم کاربەدەستانەیە، ک����ە عادەتەن دەبێ لەزۆر فلتەری چاودێری و ئەمنییەوە تێپەڕبن .ئەم بۆچوونە مەترسیدارە چۆن خۆی خزاندووەتە ناو دامودەزگا ئیداری و ئەمنیەکان����ی ئ����ەم پارێزگای����ە؟ ئەزموون����ی راب����ردوو ئ����ەو راس����تیە دەخات����ەڕوو ،کە ئەم فلتەرانە پێشی بەچوونەژوورەوەی ئەم جۆرە بۆچوون و س����ەلیقانە گرتووە ،بەاڵم گومانەکە لێرەدای����ە ،ک����ە دەگات����ە پارێ����زگای ورمێ ،هیچ کێش����ە و بەربەس����تێک بۆ ئەم الیەنان����ە نایەتە ئاراوە ،بەتایبەت کە زۆرینەی دانیشتوانی ئەم پارێزگایە کوردن .پرسیاری كۆتایی ئەوەیە ،كە حكومەتە “ئومێد وتەدبیر”ەكەی روحانی چۆن وەاڵمی دەنگی متمانەی کورد دەداتەوە؟
ژمار ه 23 2015/2/21 266
سياسەت
ساڵێك لە
شێخ وەسانان
()24
محەمەد مەال قادر لەس����اڵی 1987لەس����ەرەتای گەڕانەوەی لقی 2بۆ دۆڵی بالیس����ان و بگرە زووتریش ،لەكۆبۆنەوەیەكی لیژنەی بااڵی بەرەی كوردستانی بڕیاردرابوو ،دەبێ بەهەر ش����ێوەیەك بێ ئەو میسڕیانەی حزبی بەعس هێنابوون����ی بەن����اوی كرێ����كار و كارك����ردن ،پاش����ان ب����ۆ كاری جەنگی ب����ەكاری دەهێنان ،هەڵس����وكەوت لەدژیان بكرێ ،لەگرت����ن و تێهەڵدان تا دەگاتە كاری تر ،وەك گوش����ارێك .بۆیە چەند مەفرەزەیەكی لقی2 لە لیژنەی ناوچەی شەقاڵوە توانیان 17نەفەر بەجیا لەهەری����ر و ش����ەقاڵوە و پیرم����ام بگ����رن و بیانگەێنە ب����ارەگای لق����ی .2نزیك����ەی 6تا 7مانگ ل����ەالی ئێمە بەناو زیندانی بوون ،بەاڵم بەڕەاڵبوون و كاریان بۆ دەكردین .بەراس����تی هیچ جۆرە كارێكی ناش����یرین و ناهەموار لێیان رووینەدا. رۆژێكی����ان لەمانگی حەوت ئەو ئەس����یرانە لەگەڵ ژمارەی����ەك بەندیم����ان هەب����وو ،نزیك����ەی 30ك����ەس دەبوون ،بڕیارماندا هەردوو تاقم بۆ دروس����تكردنی خان����وو و س����ەرنگەر و پەناگ����ە ب����ۆ خۆپاراس����تن لەبۆمبابارانك����ردن بەكاریان بهێنین ،هەندێك رێگاش هەب����وو خۆش����یان بكەی����ن .بۆی����ە م����ن خ����ۆم لەگەڵ بەندیی����ەكان كۆبوم����ەوە و ئ����ەو كارەم پێڕاگەیاندن، زۆریان پێخۆش بوو ،گوتیان چونكە روناكی دەبینین و جۆرە وەرزشێكیش����ە بۆمان ،گوتیان زۆر مەمنون دەبین ،سەیدا نەجەمەدینیش زۆری پێخۆش بوو. دوو س����ێ مانگ كارمان پێك����ردن توانیمان چەند خان����وو و س����ەنگەر و كونەتەیارە و حەش����ارگەیان لەن����او بارەگاكانم����ان پ����ێ دروس����ت بكەی����ن ،چونكە بارەگاكانمان زۆر بە پەرش و باڵوی دروستكردبوو. بەمە توانیبوومان زیانی بۆردومان زۆر كەمبكەینەوە. كاك خالی����د ئاژگەیی رەحمەتی خوای لێبێ ،كردمانە سەرپەرشتی ئەم ئەركە گرنگە و خۆشی شارەزایی چاكی لەم جۆرە كارانەدا هەبوو.
24ژمار ه 2015/2/21 266
چیرۆكی ئەو كرێكارە میسریانەی لە لقی 2 زیندانی بوون هەروەه����ا بڕیارمان����دا خواردن����ی نیوەڕۆیانی����ان زۆر ب����اش بێ����ت و لەگەڵ ج����اران جی����اوازی هەبێ. لەم����اوەی ئ����ەو دوو س����ێ مانگ����ەدا توانیم����ان چەند كەالوەیەك ئاوەدان بكەینەوە و بەدەیان س����ەنگەر و حەشارگەمان دروست كرد. چاالكیەك����ەی یەكێت����ی قوتابی����ان و الوان����ی دیموكراتی كوردستان یەكێت����ی قوتابیان����ی كوردس����تان و یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردس����تان وەك پێویستییەكی مێژووی لەكۆنگرەی س����ێیەمی پارتی دیموكراتی كوردس����تان لەس����اڵی 1953وەك بریارێك����ی كۆنگ����رە لەدای����ك بوون ،ه����ەر لەرۆژان����ی س����ەرەتاوە كەوتنە چاالكی رێكخراوەیی و جەماوەریی .لەو سەردەمەدا یەكێتی قوتابیانی عێ����راق و یەكێتی الوانی عێراقیش هەبوو. یەكێت����ی قوتابی����ان و الوان وەك دوو رێكخ����راوی جم����ك بوون ،بۆیە پاش نس����كۆی شۆڕش����ی ئەیلول و لەكۆنفرانس����ی ئاب����ی 1986بڕی����اردرا ئ����ەو دوو رێكخ����راوە ل����ەرووی رێكخس����تنەوە بكرێن����ە ی����ەك رێكخس����تنی هاوب����ەش بەن����اوی یەكێت����ی قوتابیان و الوان .لەدوای كۆنگرەی نۆیەمەوە دەستیان كردەوە بەچاالك����ی و كاری خۆی����ان ،لق و لیژن����ەی ناوچەی هاوبەش����یان دان����ا ،لەمانگ����ی 1987/5لەگەڵ لقی2ی پارتی دیموكراتی كوردس����تان دابەزین بۆ ناوەوەی كوردستان و بۆ ناوچەكانی خۆشناوەتی. لەرێ����گای چونی����ان لەگ����ەڵ قوەتێك����ی پارت����ی بەسەرپەرش����تی هەڤاڵ “خوڕش����ید ش����ێرە” ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی و جێگری بەرپرسی لقی ،2لەرێگادا لەدۆڵی باڵەیان سوپای دوژمن لەدوو قۆڵەوە هێرشی كردنە سەر ئەو هێزە هاوبەشە ،شەڕ دەستی پێكرد، لەئەنجام����دا كادیرێك����ی یەكێتیەك����ە بەن����اوی “نەزیر موس����تەفا” ش����ەهید ب����وو“ .حاج����ی عەبدولڕەحمان” ئەندام����ی س����كرتاریەت و پێش����مەرگەیەكیش بەناوی
“سەفین عیسا” بریندار بوون ،پاش ماوەیەك دوژمن پاشەكشەی كرد و هەڤااڵنیش بەردەوام بوون ،ئینجا دواتر رێگاكەیان گۆڕی. ل����ەم دابەزین����ەدا بۆن����اوەوەی كوردس����تان ئ����ەم بەڕێزان����ە لەیەكێت����ی قوتابی����ان و الوان بەش����داریان كردبوو: “رێبوار یەڵدا” س����كرتێری رێكخراوەكە“ ،عەبدواڵ خەل����ۆ” و “حاج����ی عەبدولڕەحم����ان” و “ئیبراهی����م مس����تەفا” ئەندامانی مەكتەبی سكرتاریەت .هەروەها هەڤ����اڵ “ع����ادل عەلی” ئەندام����ی لیژن����ەی راپەراندن و بەرپرس����ی لق����ی هەولێ����ر ،لەگ����ەڵ چەن����د كادیر و پێشمەرگەیەك لەئێرانەوە بۆ ناوەڕاستی خۆشناوەتی لەدۆڵی بالیس����ان بەش����داری ئ����ەم رێپێوانەیان كرد، ك����ە 4 – 3رۆژی پێچ����وو و بەه����اوكاری و یاوەری لقی2ی پارتی ئەنجامدرا. لق����ی2ی پارت����ی بەپێ����ی توان����ا ه����اوكاری ئ����ەو رێكخ����راوەی ك����رد و ئەوانی����ش ه����ەر لەس����ەرەتای دابەزینیان����ەوە دەس����تیان بەچاالك����ی و رێكخس����تنی قوتابی����ان و الوان ك����رد .بێگوم����ان كاتێ����ك ل����ەدوو رێكخراو كرانە یەك رێكخس����تن بۆ ماوەیەكی كاتیی ب����وو ،ه����ەردوو رەگەزی نێر و مێی����ان جێگای خۆی كردبۆوە ،تەنانەت لە كاتیی نهێنی و ئاشكراشدا. مەكتەبی س����كرتاریەت دوو س����ێ مان����گ مانەوە، لەدوایی����دا ئەوان بۆ بارەگای خۆی����ان گەڕانەوە .لقی هەولێ����ری رێكخراوەك����ە و بەرپرس����ەكەی مانەوە و لەس����ەر كاری خۆی����ان بەردەوام ب����وون ،لەزۆربەی ش����ار و ش����ارۆچكەكانی كوردس����تان رێكخس����تنی باش����یان دروس����تكرد و چاالك����ی راگەیاندنیش����یان هەبوو ،لەشێوەی باڵوكراوە و شتی تر. هەتا لەهەندێك شەڕیش����دا رۆڵی باش����یان هەبوو. درود لەگیان����ی ش����ەهیدەكانیان و رێ����ز و س��ڵ�او بۆ زیندووەكانیان
نــــاوخــــــــــۆ
تەنگژەی دارایی كوردستان... هۆكار و ئاسۆكانی چارەسەری
ژمار ه 25 2015/2/21 266
ناوخۆ
تەنگژەی دارایی كوردستان... هۆكار و ئاسۆكانی چارەسەری پسپۆران پێشبینی دەك ەن 2015بۆ ه ەرێمی كوردستان ل ەه ەرە س ەخترتین ساڵ ەكان بێت بەشی سیاسەت
بەگوێرەی پێش���بینی پس���پۆڕانی ئابووریی س���اڵی 2015بۆ هەرێمی كوردس���تان یەكێك لەسەختترین ساڵەكان دەبێت .ئەم پێشبینییەش دوای گەڕان���ەوەی ناس���ەركەوتوانەی ش���اندی ب���ااڵی هەرێمی كوردس���تان لەبەغدا بەئاش���كراییەكی زیات���ر خۆی دەرخس���تووە. ئەمەش كێش���ەیەكی ئابووریی و دارایی قوڵی لێدەكەوێت���ەوە ،ك���ە بەپلەی یەكەم هەڕەش���ە لەئاسایش���ی نەتەوەی���ی هەرێمی كوردس���تان دەكات. زۆربەی پس���پۆڕانیش لەسەر ئەوە كۆكن، ئەگ���ەر بێتو ئەم تەنگژە ئابووریی و داراییەی هەرێم���ی كوردس���تان ئ���اوا بەردەوامبێ���ت، ئەو ئەگ���ەری داتەپین���ی یەكجارەك���ی دارایی و ئاب���ووری هەیە و ئەمەیش هەڕەش���ەیەكی حەیایەتیی���ە .لێرەش���ەوە چەندی���ن پرس���یار زەقدەبن���ەوە ،ك���ە گرنگترینان ئەمەی���ە :گەلۆ هەرێم���ی كوردس���تان ب���ۆ دەربازكردنی ئەم تەنگژەیە چەند بژاردەی لەبەردەمدایە و دەبێ سیاسەتی ئابوری خۆی چۆنی رێكبخاتەوە؟ پوختەیەك :لەسەر تەنگژەی ئابووریی– دارایی تەنگ���ژەی ئابووری بریتیی���ە لە تێكچونێكی كتوپ���ڕ دارایی–ئابووری���ی ك���ە دەس���بەجێ هاوس���ەنگی ئاب���ووری واڵت تێك���دەدات. ئەم���ەش بەش���ێوەی بەرجەس���تە پەیوەن���دی ب���ەو گرژییەوە هەیە ،ك���ە لەهەڵبەز و دابەزی نێوان “بەرهەمهێن���ان” و “بەرخۆركردن”ەوە دێتەكای���ەوە .لەهەندێ���ك حاڵەتیش���دا ئەم���ە پەیوەن���دی بەتێكچونی هاوت���ەرازووی نێوان “هەن���اردە” و “ه���اوردە”ەوە هەی���ە .تەنگژەی ئابووری���ش چەند جۆرێكی هەی���ە ،یان خاوە ی���ان خێرایی���ە .هەروەها هەش���ە ناوخۆییە و
26ژمار ه 2015/2/21 266
تەنها ی���ەك دەوڵ���ەت دەگرێتەوە ،هەش���یەتی هەرێمی و تەنان���ەت جاریش هەیە جیهانیە و چەند دەوڵەتێك گرمۆڵە دەكات. تەنگ���ژەی ئابووری���ی گەلێ���ك لێكەوت���ەی جۆربەجۆری هەیە ،كە یەكیان بەرزبوونەوەی خێ���رای نرخ���ی كااڵ و خزمەتگوزارییەكان���ە. بەمدواییانە پس���پۆڕانی ئابووریی خۆرئاوایی پێیانخۆش���ە لەباتی تەنگژە ،Crisisوش���ەی “خول” واتە Cycleی بۆ بەكاربهێنن .لێرەوە جیاوازیی���ەك لەنێ���وان ه���ەردوو زاراوەكەدا هەیە :تەنگژە بریتییە لەتێكچون و گرژی .ئەمە لەكاتێكدایە كەوا “خول” بریتییە لەئینتیزامێك ك���ە لەپرۆس���ەیەكدا هەندێ���ك دی���اردە و رواڵەتی سروش���تی لێپەیدا دەبێت .پس���پۆڕان دەڵێ���ن ه���ۆكاری تەنگ���ژەی ئابووریی خودی سیستەمی سەرمایەدارییە ،كە لەپاشاگەردانی “بەرهەمهێنان” و نایەكس���انی لەدابەشكردنی سامانەكانەوە دێتەكایەوە. ب���ەاڵم لێ���رەدا تەنگ���ژەی دارای���ی تۆزێ���ك لەتەنگ���ژەی ئابووریی جیاوازت���رە .تەنگژەی دارای���ی راس���تەوخۆ پەیوەن���دی بەكێش���ە و قەیرانەكان���ی نەختین���ە و دراوەوە هەی���ە .بۆ نمونە جاروبار دابەزینی نرخ و بەهای دراوی نەتەوەی���ی ،كارێك���ی وادەكا ك���ە دەوڵەتەكان ناچ���ارن ب���ۆ قەرەبووكردن���ەوەی رێژەیەكی زیات���ر لەپارە چاپبكەن ،بێئ���ەوەی ئەم پارەیە هی���چ پاڵپش���تێكی نەختین���ە یاخ���ود زێ���ر یان دراوی بیان���ی هەبێت .بۆیە نرخی س���ودەكان بەرزدەبێتەوە ،بەرهەمهێنەرەكان ناتوانن كااڵ و بەرهەمەكانیان س���ەرفبكەن ،ئەمە دابەزینی نرخەكان���ی لێدەكەوێت���ەوە بەش���ێوەیەك دەبێتەه���ۆی زیادبوونی ئاس���تی خواس���ت و بەكەمی���ش نرخ���ەكان دەلەرێنێت���ەوە ،ب���ەاڵم دوای ئەم���ە هێدی هێدی لێ���رەوە بەرهەمێنان بەشێوەی رێژەیی بەرزدەبێتەوە ،بۆیە تاكەكان
روو لەقەرزكردن دەكەن ،ئەمەش پرۆس���ەی “خەس���م” زیاددەكات ،دیس���انەوە چەرخەكە دەخولێت���ەوە و تاكەكان لەقەرزداریی زیاتردا رۆدەچن. دۆخ���ی كوردس���تان :تەنگ���ژەی دارایی– تەنگژەی سەروەری رەوش���ی هەرێمی كوردس���تان تارادەیەك لەتوێ���ی ئ���ەو پێناس���ە و تێزەی س���ەرەوە بۆ تەنگ���ژەی دارایی ناگونجێت .هۆكارەكەیش���ی ئەوەی���ە قەیرانی دارایی هەرێمی كوردس���تان خ���ۆی لەراس���تیدا قەیران���ی وزەی���ە .قەیرانی وزەش راس���تەوخۆ پەیوەن���دی بەقەیرانێك���ی گەورەترەوە هەی���ە ،كە پێیدەگوترێ “قەیرانی س���ەروەری” .چ���ۆن؟ كێش���ەی هەرێم���ی كوردستان پێش ئەوەی تەنگژەی دارایی بێت، ئەوە تەنگژەی سەروەریە .هەرێمی كوردستان لەبەرئ���ەوەی دەوڵ���ەت نیی���ە و زڵهێ���زەكان پێیانخۆش نییە سەربەخۆیی خۆی رابگەیەنێ و هێزە هەرێمییە هاوس���ێكانی نایانەوێ ببێت بەدەوڵەت ،ئەوە ناچارە ملكەچی چارەسەری سازان لەگەڵ بەغدا بێت. ئەمەش لێكەوتەی زۆرە :دەبێ دەسبەرداری نەوتی كەركوك ،دەوروبەری موس���ڵ و دیالە ببێ���ت .لەوە واوەترش ئ���ەوە ناچارە مل بەوە ب���دات ،ك���ە وزە ناوخۆییەكەش���ی ك���ە خۆی هەڵیكەندووە و وەبەریهێناوە ،لەرێی (سۆمۆ) وە ،وات���ە لەرێ���گای بەغ���داوە بیفرۆش���ێت. لەمەش���دا تەنه���ا دەتوانێ %17ب���ۆ خۆی بێت و دەبێ %83بۆ بەغ���دا بێت! لەمە خراپتریش توركیا بەئاش���كرا پش���تی تێك���ردووە ،كاتێك دەڵێ���ت :دەب���ێ داهات���ی نەوتەك���ە ل���ە “خەڵك بان���ك”ی توركی���دا بخەوێن���درێ و هەرێم���ی كوردس���تان تەنها بۆی هەیە %17لە داهاتەی هەڵبگرێتەوە! ئێس���تا ئ���ەم زنجیرەی���ە ئاڵق���ەی تریش���ی
ناوخۆ
دەب ێ ه ەرێم دەستب ەج ێ سك ه ەڵگوشین (ت ەق ەشوف) پیادە بكات و ل ەه ەموو الی ەكیش ەوە ئامادەكاری و كولتوورسازی بۆ بكات
ئ ەو گ ەمارۆی ەی خراوەت ە
س ەر ه ەرێم ،ب ەپل ەی ی ەك ەم پ ڕۆژەی ەكی ئێرانی بووە دژ ب ە پ ڕۆژەی س ەرب ەخۆیی سیاسی كوردستان
بەدوادا دێت :هەرێم دەبێ رۆژانە 300هەزار بەرمیلەكەی بنێرێ و نابێ دوابكەوێت ،چونكە عێراق و توركیاش پێویس���تیان بەداهاتەكەی هەیە! ب���ەاڵم بەغدا لەبەرامبەر ئەمەدا ئێس���تا خەزێنەك���ەی بەتاڵە و پ���ارەی نییە بەهەرێمی كوردس���تانی بدات .ل���ەوە واوەتریش 8ملیار دۆالری س���اڵی 2014لەبودج���ە و موچ���ەی هاواڵتیان���ی هەرێم���ی كوردس���تان نادی���ارە و بەغ���داش وەاڵمێك���ی ب���ۆ ئەمە پێنی���ە! بۆیە شاندەكەی هەرێمی كوردستان دەبێ دووبارە لەناو بازنەكەدا بخولێتەوە لەنێوان ئەنكەرە و بەغدادا س���ەفا و مەڕوە ب���كات! ئەنجامەكەش بەرۆش���نی دیارە :مایەپوچبوونی یەكجارەكی هەرێمی كوردستان مەسەلەی ئانوساتە .گەلۆ ئەمە هۆی چییە؟ ئەنجام :هۆكاری سەرەكیی و بژارەكانی چارەسەری پس���پۆڕان لەو بڕوایەدان تەنگژەی دارایی هەرێم���ی كوردس���تان گەلێك ه���ۆكاری هەن: هەندێكی���ان س���ەرەكین و هەندێكیش���یان الوەكین .هەندێكیان ناوخۆیین و هەندێكیشیان دەرەكی���ن .بۆ نمون���ە ئەوەی ئەم���ڕۆ بەناوی تەنگژەی داراییەوە ناسراوە خۆی تەنگژەیەكی وزەییە .تەنگژەی وزەییش دووس���ەری هەیە: یەكی���ان هۆكارەك���ەی ب���ۆ دابەزین���ی نرخ���ی ن���ەوت دەگەڕێتەوە ،یەكیش���یان بۆ گەمارۆی بەغ���دا (و تارادەیەك ئەنك���ەرە و خۆرئاواش) لەسەر هەرێمی كوردس���تان دەگەڕێتەوە ،كە س���اڵ و نیوێك���ی رێك���ە ئابلۆق���ەی بودجەیان خستۆتەس���ەر هەرێمی كوردس���تان .ئەمەش پرۆژەیەك���ی ئێرانی���ی ب���ووە بۆ پەكخس���تنی پرۆژەی سەروەری هەرێمی كوردستان .واتە هۆكارەكانی س���ەرەوە هەم���ووی الوەكین و هۆكارە س���ەرەكییەكە پرۆژەی سەربەخۆیی سیاسی هەرێمی كوردستانە.
پس���پۆڕان پێیانوایە ئەمە پیالنێكی هەرێمی و تەنان���ەت سەروهەرێمیش���ە .ئامانج���ی پش���تپەردەی ئەم���ەش ب���ۆ بەچۆكداهێنان���ی هەرێم���ی كوردس���تانە .زۆرب���ەی الیەنەكانی پەیوەس���ت ب���ەم بابەتەوە نایان���ەوێ هەرێمی كوردس���تان س���ەربەخۆیی و س���ەروەری سیاس���ی خ���ۆی بەدەس���ت بهێنێ���ت .خۆرئاوا بەتایب���ەت ئەمەری���كا ،ئینگلت���ەرە ،ئەڵمانی���ا و فەرەنس���ا كە لەم���اوەی 24كاژێردا دانیان بە بەسەربەخۆیی تیمۆری خۆرهەاڵت ،باشوری سودان و بۆسنە ،كۆسۆڤۆ و...هتدا ناوە ،ئەوە لەمەسەلەی هەرێمی كوردستاندا بەتەواوەتی بەلۆژیك���ی ئیزدیواجیەتی پێوانەكان و “بانێك و دوو ه���ەوا” رەفت���ار دەك���ەن :نایان���ەوێ هەرێمی كوردس���تان س���ەربەخۆ بێت و پێیان باشە لەچوارچێوەی عێراقدا بمێنێتەوە! ب���ەاڵم لەپەن���ای ئ���ەو ه���ۆكارە س���ەرەكی و الوەكیی���ە دەرەكیان���ەدا هۆكارێك���ی ناوخۆی���ی گ���ەورەش هەی���ە :بڕیارس���ازان و ستراتیژیستەكانی هەرێمی كوردستان مادەم بەنیازب���وون پ���رۆژەی “دەوڵ���ەت” جاڕبدەن، ئەوە دەبوو پێش هەموو شتێك ژێرخانەكانی
پێویست ە ه ەرێم كارتی گلدان ەوەی ئاو دژ ب ە ب ەغدا ب ەكاربهێنێت و كۆتایی ب ە سیاس ەتی ت ەخشان و پ ەخشانكردنی پارە بهێن ێ و گ ەندەڵی ریش ەكێش بكات
بەدەوڵەتبوونیان دابنایە .دوای ئەوەش دەبوو ل���ەڕووی دارای���ی و ئابووریی���ەوە تەدبیریان وەربگرتایە و بۆ دوو س���ێ س���اڵێك ئەوەندە پاشەكەوتی داراییان هەبوایە ،كە لەئاست ئەم تەنگژەیەدا چۆكی دانەدایە! بەاڵم پێدەچێ زیاتر لەنیازی بەدەوڵەتبوون ،سیاس���ەتی جاڕدانی بەپەل���ە و دروش���مكاری لەپش���تەوە بووب���ێ، وەك لەنی���ازی پێكەوەنان���ی س���ەربەخۆیی. وات���ە پێدەچێ بەش���ێكی زۆر لەم بانگەش���ەیە ب���ۆ قۆس���تنەوەی لەسیاس���ەتە ناوخۆییەكان و چنین���ەوەی بەرەك���ەی لەهەڵبژاردنەكان���دا بگەڕێت���ەوە ،ك���ە ئێس���تا باجەك���ەی لەقوت و لەگیرفان���ی هاواڵتیان���ی هەرێمی كوردس���تان دەبژێردرێت! ل���ەرووی چارەسەرەكانیش���ەوە :دەب���ێ هەرێمی كوردس���تان دەس���بەجێ “سیاسەتی س���ەختگیری ئابووریی”پیادەب���كات .ئەمە كە بەسیاسەتی “سك هەڵگوشین”یش دەناسرێ دەبێ بۆ دوو سێ ساڵێك پەیڕەو بكرێت .دەبێ كولتورس���ازی بۆ بكرێ���ت و لەرێی میدیاكان، میمب���ەری مزگەوت���ەكان و دامودەزگاكانەوە ب���ۆ م���اوەی چەن���د مانگێ���ك ئام���ادەكاری بۆ بكرێ���ت و خەڵك���ی ب���ۆ رابهێنرێ���ت .هەروەها دەب���ێ خەرجییەكان���ی حكومەت و سیاس���ەتە هەڵەكانی تەخش���ان و پەخش���ان و بەتایبەت گەندەڵ���ی ریش���ەكێش بكرێ���ن .پێویس���تە و كاتیش���ی تێپەری���وە ،حكومەت���ی هەرێمی���ش كارتەكانی فشاری لەسەر بەغداد بقۆزێـتەوە. دەروازەكان���ی دابخ���ات ،ئ���او بگرێت���ەوە یان كەم���ی بكات���ەوە ،ن���ەوت هەناردەن���ەكات. هەروەها پێویس���تە هەولێر راستەوخۆ لەگەڵ ئەنك���ەرە مامەڵ���ە ب���كات و پش���كی %17كەی خ���ۆی پەیتاپەیت���ا وەربگ���رێ و بیخات���ە ن���او بازاڕەكان���ەوە .چارەس���ەرەكان ئاس���ان نین، بەاڵم ئەمڕۆ نەكرێ سبەینێ درەنگە.
ژمار ه 27 2015/2/21 266
ناوخۆ
ف ەیس ەڵ ع ەلی ،س ەرۆكی مونت ەدای ئابووریی كوردستان:
سەیرە بەغدا دەڵێ پارە نیە، كەچی پارە بۆ هەموو پارێزگاكان و تەنانەت بودجەی پەرەپێدانیش دەنێرێت! لەم دیمانەیەی س����ڤیلدا فەیس����ەڵ عەلی، س����ەرۆكی مونتەدای ئابووریی كوردستان باس لە كێش����ە داراییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا و قەیرانی دارایی هەرێم و ئاسۆكانی چارەسەركردنی و پرسی قەرزی دەرەكی دەكات و هۆش����داری دەدات ل����ەوەی ب����ەم سیاس����ەتەوە قەرزی دەرەك����ی تەنانەت بۆ وەبەرهێنانیش بێت سەركەوتوو نابێت. بیالل سەعید
28ژمار ه 2015/2/21 266
ت���ا چەند پێتوایە ئەم سیاس���ەتە نەوتیەی هەرێم پێڕەوی دەكات ،دەتوانێت س���ەربەخۆیی ئابووری���ی بۆ كوردس���تان بهێنێتە دی؟ فەیسەڵ عەلی :بەشێكی زۆر لەواڵتانی جیه���ان بۆ ئ���ەوەی ئابوورییەك���ی توكمە و س���ەربەخۆییان هەبێت ،هەنگاوەكانیان ب���ەو ئاڕاس���تەیەیە ،ك���ە ئابوورییەك���ی رەنگاڵەیی���ان هەبێ���ت ،ب���ەاڵم ئ���ەوەی لەهەرێمی كوردس���تان دەبینرێت هەموو
كەرتەكان���ی دیكە پش���تگوێخراون و تەنیا كاركردن لەسەر كەرتی نەوت دەبینرێت، ئەم���ەش گرفتێك���ی گەورە ب���ۆ ئابووریی هەرێم دروس���ت دەكات ،لەبەرئەوەی ئەو واڵتەی تەنیا س���ەرچاوەی داهاتی نەوت بێ���ت ،مەترس���ی لەس���ەر ئابوورییەك���ەی زۆرە ،چونكە نرخی نەوت بەش���ێوەیەكی ب���ەردەوام لەهەڵب���ەز و داب���ەز دای���ە ،بۆ نمونە لە شەس���تەكانەوە تائێس���تا نرخی ن���ەوت كۆمەڵێك هەڵبەز و دابەزی توندی
ناوخۆ
بەخۆییەوە بینیوە ،جاری واهەبووە نرخی نەوت گەیشتۆتە 70دۆالر ،جارێكی دیكە دابەزیوەتەوە بۆ 30دۆالر و تەنانەت 16 دۆالریش .بۆیە دەوڵەتانی دیكە هەنگاوی دیكەیان گرتۆتەبەر ،بۆ نمونە كوێت یەكەم واڵت بوو (س���ندوقی پاشكەوتی نەوت)ی دروس���تكرد ،كە لەرێگەی ئەم سندوقەوە سودێكی زۆری لەداهاتی نەوت وەرگرت. بۆی���ە كاتێك عێ���راق ئاماژە ب���ەوەدەكات، كە نرخ���ی بەرمیلێك نەوت���ی لەبودجە بە 85دۆالر خەماڵن���دووە و نرخ���ی نەوتی فرۆشراویش���ی بە 100دۆالرە ،پێویس���تە ئەو پارە زیادەیە لەس���ندوقێك پاشكەوت بكرێت ،بەمەبەس���تی ئەوەی وەبەرهێنانی پێبكات ،یان بۆ پركردنەوەی پێداویس���تی ناوخۆ و هەمەڕەنگكردنی ئابوورییەكەی، ك���ە دواج���ار لەرێگ���ەی ئ���ەم داهات���ی نەوت���ەوە كەرتەكان���ی پیشەس���ازی و كش���توكاڵ و گەش���تیاری و بازرگان���ی و ژێرخان���ی ئابووری���ی پ���ێ ببوژێنرێتەوە. ب���ەاڵم لەهەرێم هیچ هەنگاوێ���ك بۆ ئەوە نەن���راوە ،ك���ە س���ەرچاوەی داهاتی دیكە دروس���ت بكرێ���ت ،هەرچەن���دە ل���ەدوای 2003ەوە پارەیەك���ی ب���اش لەعێراق���ەوە دەگەیشتە هەرێم لەچوارچێوەی بودجەی س���ااڵنە ،بەاڵم بەپێی پێویست نەتوانراوە س���ودی لێوەربگیرێت ،لەجیات ئەوەی بۆ كەرتەكانی دیكە س���وودی لێوەربگیرێت، ژم���ارەی فەرمانب���ەر و دامودەزگاكان���ی حكومەتی���ان زۆرت���ر ك���ردووە ،لەب���ری ئەوەی حكومەتەكەی بكریتە حكومەتێكی چاالك و ئەكتیڤ و بچوك ،حكومەتەكەی كراوەتە حكومەتێكی قەبە و گەورە ،ئەمە وایكرد نەوت لەجیاتی ئەوەی ببێتە مایەی خوش���گوزەرانی بۆ هەرێمی كوردستان، ببێتە مایەی كێشمەكێش و بۆتە نیقمەت. پەرلەم���ان لەه���ەوڵ دای���ە بەكۆمەڵێك پڕۆژە یاسا سیاسەتی نەوتی هەرێ���م رێكبخات���ەوە .ب���ەرای ت���ۆ ئ���ەوە گرفتەكە چارەسەر دەكات؟ فەیس���ەڵ عەل���ی :گرفت���ی س���ەرەكی ئەوەیە حكومەت سیاس���ەتێكی ئابووریی روون���ی نیی���ە ،سیاس���ەتی ئابووری���ی هەرێم دانەرێژراوە ،روئیا و فەلس���ەفەی حكوم���ەت تائێس���تا دیارنیی���ە ،ئای���ا تەنیا پش���ت بەكەرتی گش���تی دەبەس���تێت یان نەخێ���ر؟ ئای���ا پش���ت بەكەرت���ی تایب���ەت دەبەس���تی؟ بۆیە ئەم پرس���انە روون نین و پێویس���تە حكومەت روئیایەكی روونی
هەبێت .لەكاتیكدا حكومەت بەش���ێوەیەكی بەردەوام باس ل���ەوەدەكات كە هاوكاری كەرت���ی تایب���ەت دەكات ،ب���ەاڵم تائێس���تا ئ���ەم مەس���ەلەیە بەیاس���ا رێكنەخ���راوە، كەرت���ی تایب���ەت بەرچ���اوی روون نیی���ە، ئەم���ە وایك���ردووە بەبەردەوام���ی كەرتی تایب���ەت لەئەدای ئابووری هەرێم رۆڵێكی الوازی هەبێ���ت ،وێ���ڕای چەند هۆكارێكی تر .بۆ ئەوەی دەوڵەتێك بناس���ێن سەیری خەرجیی���ە گش���تییەكانی دەكەی���ن ،كاتێك دەبینی���ن خەرج���ی زۆری حكومەت���ی هەرێمی كوردس���تان حكومەت خۆییەتی، كەوایە حكومەت بااڵدەس���تە لەو پرس���ە، بۆیە دەڵیم كەرتی تایبەت جگە لەدورشم هیچی تری بۆ نەكراوە. بەچوون���ی ئۆپۆزس���یۆن بۆ ناو حكومەت ،هەس���ت دەكەن ئەم روئیایەی پێش���ووی حكومەت گۆڕانێكی بەس���ەردا هاتبێت و روونتر بووبێت ،یان هەر وەك خۆیەتی؟ فەیس���ەڵ عەلی :لەمامەڵەك���ردن لەگەڵ ئابووری���ی هەرێ���م لەنێ���وان دەس���ەاڵتی پیشوو و ئۆپۆزسیونی پێشوو كە پێكەوە ل���ەم كابینەن هی���چ جیاوازییەك���ی ئەوتۆ نابینم ،بۆیە پێموانییە هیچ گۆرانكارییەك روویدابێت ،هیچ ئاماژەیەكیش لەبەردەستدا نییە ،كە بیسەلمێنێت جیاوازییەك لەنێوان كابینەی حەوت و كابینەی هەش���تدا هەیە، لەكاتێكدا پێش���ووتر ئۆپۆزس���یون داوای دەك���رد هەم���وو داهات���ەكان بگەڕێت���ەوە ب���ۆ خەزێن���ەی وەزارەتی دارای���ی ،بەاڵم تائێستا وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بااڵدەس���تە ،وەزارەت���ی دارای���ی بۆت���ە بەش���ێكی بچووك���ی وەزارەت���ی س���امانە سروشتییەكان ،بەبەڵگەی ئەوەی وەزیری دارای���ی هەرێ���م ب���اس ل���ەوەدەكات ،ك���ە
ئێستا ل ەجیات ئ ەوەی حكوم ەت چاالك و ئ ەكتیڤ و بچووك بكرێت ،كراوەت ە حكوم ەتێكی ق ەب ە و گ ەورە
بۆ ئ ەوەی دەوڵ ەتێك بناسێن س ەیری خ ەرجیی ە گشتیی ەكانی دەك ەین ،ل ە ه ەرێم زۆرترین خ ەرجی حكوم ەت ،خ ەرجی ەكانی حكوم ەت خۆی ەتی وەزارەتەكەی چاوەڕێی ئەوەیە وەزارەتی س���امانە سروش���تییەكان پارەی بۆ دابین ب���كات بۆ ئ���ەوەی موچ���ەی فەرمانبەران دابین ب���كات ،لەكاتێك���دا وەزارەتی نەوت لەهەم���وو واڵتانی خ���اوەن نەوتدا ،كاری تەنی���ا دەرهێن���ان رەوانەكردن���ی نەوتە و داهاتەكەی لەبەردەستی وەزارەتی داراییە، لەبەرئ���ەوەی وەزارەتی ن���ەوت بۆی نییە تەحەك���وم بەداهاتی نەوتەوە بكات ،بەاڵم ئ���ەوەی لەهەرێم���ی كوردس���تان دەكرێت بەپێچەوانەوەی���ە و وەزارەت���ی س���امانە سروشتییەكان لەدەرەوەی موازنە مامەڵە لەگ���ەڵ داهاتی ن���ەوت دەكات و خەرجی دەكات ،بۆی���ە پێویس���تە النیك���ەم ،هێ���زە ئۆپۆزس���یونەكانی پێش���وو ،كە هەمیش���ە باس���ییان لەش���ەفافیەت دەكرد ،كارێكیان بكردایە بەمەبەستی كۆكردنەوەی داهات لەوەزارەت���ی دارای���ی ،ئ���ەوكات دەتوانرا بگوترایە خاڵێكی جەوهەری بەدیهاتووە. تائێس���تا هەرێ���م ب���ە ق���ەرزی ناوخ���ۆ و پ���ارەی كۆمپانی���ا نەوتیەكان و وەك دەگوترێت پینەوپ���ەڕۆ قەیرانەكەی بەڕێكردووە ،بەرای تۆ تا چەند دەتوانین بەم شێوەیە بەردەوام بین؟ فەیس���ەڵ عەلی :درێ���ژەدان بەم جۆرە سیاس���ەتە ،ئ���ەم قەیرانەی هەی���ە قوڵتر و ئاڵۆزت���ر دەكات ،تێچوونەكەش���ی زیات���ر لەسەر خەڵك دەكەوێت ،پێش ئەوەی لەسەر حكومەت بكەوێت ،لەبەرئەوەی حكومەت بەهۆی ئەو قەرزە زۆرەی كردوویەتی بۆ پێدانی مووچە كێشەكەی ئاڵۆزترە ،چونكە حكوم���ەت هی���چ س���ەرچاوەیەكی نییە بۆ ئەوەی پارەی دەس���تبكەوێتەوە ،بەتایبەت حكوم���ەت بەش���ێكی زۆری پاش���كەوتی پارەی هاواڵتیان ك���ە لەبانكەكان دانراوە، هەروەها پارەی كۆمپانیاكانیشی بردووە،
ژمار ه 29 2015/2/21 266
ناوخۆ
بەتایبەت كۆمپانیا نەوتییەكان ،كە كاریان لەگەڵ دەكات ،بۆ نمونە نزیكەی 8ترلیون پارەی لەبانكە ئەهلییەكانی قەرزكردووە، واتە زیات���ر لە 16ترلی���ۆن دینار قەرزی وەرگرت���ووە ،ئەمەش بۆ خ���ۆی گرفتێكی گەورەی���ە ،چونك���ە هەموو ئ���ەو قەرزەی وەرگی���راوە بۆ مووچە ب���ووە ،بۆ پرۆژە نەب���ووە ،وات���ە حكوم���ەت ئەم ق���ەرزەی دەس���تناكەوێتەوە و س���ودی لەس���ەرە، لەكاتێك���دا هاواڵتی���ان ب���ەو ئومێ���دەوە لەبانك���ی روانی���وە ،ك���ە ب���ڕە پارەیی���ەك بڕوات���ە س���ەری پارەك���ەی ،لەبەرئ���ەوە ئەگ���ەر ئ���ەم پرس���ە بەهاوكێش���ەیەكی ئابوورییەك���ە ش���یبكرێـتەوە ،ش���تێكی دیكەم���ان ب���ۆ دەردەكەوێ���ت ،لەبەرئەوە حكوم���ەت ب���ەم سیاس���ەتە ئابووریی���ەی پەیرەوی دەكات بەئاس���انی ناتوانێت ئەم قەرزانەش بدات���ەوە ،ئەم قەرزەش رەنگە ب���ۆ س���ااڵنی داهات���وو رێژەك���ە بگاتە 20 ترلی���ۆن و بەو ش���ێوە بەرەو هەڵكش���ان دەچێ���ت ،بۆی���ە رۆژ بەرۆژ كێش���ەكەمان ئاڵۆزتر دەبێت و چارەسەركردنەكەش���ی زۆری دەوێ���ت ،پێویس���تمان بەپالنێك���ی تۆكمە و هەمەالیەنەی ئابووریی ،هەیە بۆ تێپەراندنی ئەم قۆناغە. زۆر ب���اس ل���ەوە دەكرێ���ت ،كە حكومەتی هەرێم قەرزی دەرەكی دەكات، ش���ارەزایانیش ئەمە بە مەترسی دەزانن. تۆ لەمبارەوە بۆچوونت چیە؟ فەیس���ەڵ عەلی :هێشتا قەرزی دەرەكی نەك���ردووە ،ئەوەندە ق���ەرزارە! ،پێموانییە حكوم���ەت ل���ەم قۆناغەدا توان���ای ئەوەی هەبێ���ت قەرزێكی دیكە ب���كات ،هەرچەندە وەك مونت���ەدای ئابووری بۆ حكومەت و پەرلەمان و حیزبەكانمان شیكردووەتەوە، ك���ە قەرزك���ردن كێش���ەیەكی گ���ەورە و
ب ەم سیاس ەتی ئابووریی ەوە حكوم ەتی ه ەرێم ل ە ق ەرزی دەرەكی س ەرك ەوتوو نابێت و ق ەیران ەك ەش ئاڵۆزتر و قوڵرت دەكات 30ژمار ه 2015/2/21 266
ئاڵۆزم���ان بۆ دروس���ت دەكات ،بەتایبەت ئەگ���ەر قەرزەكە ب���ۆ پێدان���ی موچە بێت، لەبەرئەوە بەپێی هاوكێشە ئابوورییەكان، ئەگ���ەر قەرزەكە بۆ ماوەی چەند س���اڵێك بێت ،لەو ماوەیەدا رەنگە ببێتە دوو ئەوەندە و پێدانەوەی ئەستەم دەبێت ،بەاڵم ئەگەر قەرزەك���ە بۆ پ���رۆژەی وەبەرهێنان بێت، ئەوە قس���ەیەكی دیك���ەی تێی���دا دەكرێت. لەگەڵ ئەوەشدا بەداخەوە ئەگەر سەیری پەیك���ەری ئی���داری هەرێمی كوردس���تان بكەین ،پێموانییە حكومەت س���ەركەوتوو بێت قەرزی دەرەكی بكات بۆ پرۆژەیەكی وەبەرهێنان ،لەبەرئەوەی سااڵنی پێشوو س���ااڵنە بەبەردەوامی نزیكەی سێ ملیار دۆالری بۆ پ���رۆژەی وەبەرهێنان داناوە، بەاڵم س���ەركەوتوو نەب���ووە%50 ،ی ئەو پرۆس���ەیەی پ���ێ جێبەج���ی ك���راوە ،بۆیە حكومەت بەو پالنەی ئێس���تا سەركەوتوو نابێت ،ئەگ���ەر بۆ پرۆژەی وەبەرهێنانیش ق���ەرز ب���كات ،بەڵك���و قەرزەكە لەس���ەری گەورەتر دەبێت. عێ���راق لە بودج���ەدا زیادكردنی باجی جێكردۆت���ەوە ،ت���ۆ تێپەڕاندنی ئەم قەیران���ە ،پێ���ت وای���ە ئەمە ب���ۆ هەرێمیش چارەسەرێكی باش بێت ؟ فەیس���ەڵ عەل���ی :ئەگ���ەر لەبودج���ە زیادكردن���ی ب���اج دیاریكرابێت ،پێوس���تە هەرێم���ی كوردس���تانیش جێبەجێی بكات، ب���ەاڵم ئایا چ���ۆن جێبەجێ���ی دەكات؟ ئایا حكومەتی هەرێ���م دەتوانێت وەك ئەوەی هەی���ە جێبەجی بكات؟ ئای���ا دەتوانێت باج لەسەر مۆبایل و تەواوی بزاوتی سەرمایە كە لەكوردستان هەیە جێبەجی بكات؟ ئایا ئامادەس���ازی بۆ كراوە؟ بۆیە ئەس���تەمە بتوانی���ن لەجێبەجیكردنی باج بەو ش���ێوە و سیس���تەمەی ئێس���تا هەیە سەركەوتوو بێت ،گرفتی تریش���مان بۆ دروست دەبێت لەگ���ەڵ عێ���راق ،چونكە عێ���راق باج وەك س���ەرچاوەیەكی تری داهات زیاد دەكات و ئەم���ەش هەرێم بەپێی یاس���ای بودجە ناچاردەكات پابەندبێت بەیاساكەوە. بەشێكی زۆری رێككەوتننامەكانی هەرێم لەگەڵ بەغدا رووكارێكی ئابووری هەب���ووە ،ب���ەاڵم بۆچ���ی رێككەوتنامەكان جێبەجی ناكرێن و هەڵدەوشێنرێنەوە؟ فەیسەڵ عەلی :خاڵی سەرەكی كێشەكانی نێ���وان هەرێم و بەغ���دا نەبوونی متمانەیە لەنێ���وان عێ���راق و هەرێمی كوردس���تان، هەروەها عێراق كاتێك تەماشای هەرێمی
حكوم ەتی ه ەرێم پاب ەندە ب ە موچ ەی ف ەرمانب ەرانی خۆی و كێش ەكانی ل ەگ ەڵ ب ەغدادا هیچ پ ەیوەندی ب ە ف ەرمانب ەران ەوە نی ە كوردستان دەكات ،بەرپرسانی حكومەتی هەرێم ئەوەندەی سەردانی توركیا دەكەن، ئەوەندە سەردانی عێراق ناكەن ،لەكاتێكدا ئێم���ە بەش���ێكین لەعێراق ن���ەك لەتوركیا. هەروەها ئەو گرێبەستە نەوتییانەی هەرێم لەگ���ەڵ دەرەوە كردوویەت���ی زۆر زیاترە لەگەڵ ئ���ەوەی لەگەڵ عێراق كردوویەتی، بۆی���ە متمان���ە لەنێ���وان ه���ەردووال نییە. لەبەرئ���ەوە عەب���ادی دوای هاتن���ە س���ەر حوك���م وت���ی “ئەگ���ەر بمانەوێ���ت پێكەوە كاربكەی���ن پێویس���تە بڕی���اری بوێرانە و ق���ورس بدەین “ ،مەبەس���تی ئەوە بوو كە هەردووال لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشین و تەن���ازول بۆ یەكتری بك���ەن .كاتێكیش س���ەیری دوایی���ن رێككەوتنام���ەی هەرێم و بەغ���دا بكەی���ن ،هەرێ���م بەپێی یاس���ای بودج���ەی عێ���راق ب���ۆ س���اڵی 2015ك���ە پەرلەمانتارانی كورد دەنگیان لەسەرداوە پابەندك���راوە بەرەوانەكردنی 250هەزار بەرمی���ل ن���ەوت و 300ه���ەزار بەرمیلی كەرك���وك لەرۆژێك���دا ،ب���ەاڵم لەدوایی���ن س���ەردانی وەف���دی هەرێ���م ب���ۆ بەغ���دا، پێشنیارەكە بەو شێوەیە بووە ،كە رێژەی نەوتی هەناردەكراوی هەرێم س���ێ مانگ جارێك یان س���ااڵنە ئەژمار بكرێت ،ئینجا كاتێك هەرێم ناتوانێت ئەو رێژەیە رۆژانە رەوانە بكات ،ئەمە گرفتی لەجێبەجێكردنی رێككەوتنامەكە دروست كرد ،بۆیە عێراق كە دەڵی پارە نییە سەیرە ،لەكاتێكدا پارەی بۆ هەموو پارێزگاكانی دیكە عێراق هەیە، تەنان���ەت بودجەی پەرەپێدانیش دەنێرێت. پێویس���تە حكومەت���ی هەرێم بەپێی یاس���ا پابەند بێت بەپێدانی موچەی فەرمانبەرانی خۆی ،كێش���ەكانی نێ���وان هەرێم و بەغدا هی���چ پەیوەن���دی بەفەرمانبەران���ەوە نییە، بەڵكو پێویس���تە حكومەت خەم لەموچەی فەرمانبەرانی خۆی بخوات.
كۆمەاڵیەتی
مامەڵەی تەندروست لەگەڵ كێشەی میزبەخۆداكردنی مندااڵن
ژمار ه 31 2015/2/21 266
كـۆمـەاڵیـەت��ی
نامەكانی كاك ئەحمەدی شێخ بۆ حاجی عومەر ئەفەندی كاك ئەحمەدی شێخ
زانا و پێشەوای تەریقەی تەسەوفی قادری لە كوردستان ( )1887-1792ز
حاجی عومەر ئەفەندی
موفتی شار و مەرجعی فەتوا لە كوردستان 1892 -1816ز
ئیحسان موفتی بەشی یەكەم
32ژمار ه 2015/2/21 266
پ���ێ���ش ئ�����ەوەی لەبابەتی نامەكانی ك����اك ئ��ەح��م��ەدی ش������ێ������خ ،ك�������وڕە تاقانەی زانای كورد ش���ێ���خ م���ەع���روف���ی ن��ۆدەه��ی بكۆڵمەوە، ك����ە ن����اردووی����ەت����ی ب���ۆ ح���اج���ی ع��وم��ەر ئەفەندی ،كوڕی زانای كورد مەال ئەبوبەكر كە ن��اس��راوە ب��ەم��ەال گچكەی ه��ەول��ێ��ر ،ب��اس لەچۆنیەتی پاراستنی ئەم شەش نامەیە و دوو زەرفی نامەكان دەكەم، كە لەدوای كۆچی حاجی عومەر ئ��ەف��ەن��دی لەمزگەوتی گ��ەورەی قەاڵی هەولێر پارێزراون ،دواتریش ب��ەدەی��ان س��اڵ الی باپیرم محەمەدی موفتی ( )1945-1869و باوكم رەشاد موفتی هەڵگیراون. ئەم دوو زاتە كاك ئەحمەدی شێخ و حاج���ی عومەر فەن���دی هاوتەمەن بوونە ،لەمێ���ژووی لەدایكبوونیان تا كۆچ���ی دواییان نزیكەی نیو س���ەدە دەكا ،توانیویان���ە ه���اوكاری یەكت���ر بكەن لەئاسانكاری كاروباری ئاینی و كۆمەاڵیەتی و سیاسیشدا. نوشتەیەكی تەمەن سەد ساڵ كاتێك لەزانكۆی س���لێمانی ساڵی 1977خوێندن���م تەواو كرد ،رۆژانە ئام���ادەی مەجلس���ی دیوخانەك���ەی باوك���م دەب���ووم ،ئ���ەوكات دوای نوێژی عەس���ر دەس���تی پێدەكرد تا دوای نوێ���ژی عیش���ا ،س���ندوقێكی بچووك���ی دارمان هەب���وو ،چەندین فەرمان���ی عوس���مانی و نامەی كۆن و بەڵگەنامەی پاس���پۆرتی عوسمانی و ئیجازەی ب���اب و باپیرانمان تیایدا پارێزرابوون .رۆژێكیان لەناوەڕاستی س���اڵی 1983باوك���م داوای لێك���ردم سندوقەكەی بۆ بێنم ،منیش لەنێو ئەو هەموو دیۆكیۆمێنتانە پارچە پێستێك وەك نوش���تە لەتەمەن���ی منداڵیم���ەوە س���ەرنجی رادەكێش���ام ،لەبەرئ���ەوەی لەس���ەر ش���ێوەی چوارگۆش���ەبوو، دەمزانی نوشتەیە دەنگم نەدەكرد ،بەاڵم ئەو جارە پرسیم ئەم نوشتەیە چییە؟ باوك���م وت���ی :منی���ش وەك ت���ۆ ه���ەر
كـۆمـەاڵیـەت��ی
لەمناڵییەوە دیومە الی باوكم ،هەندێكجار ئەوەی نەخۆش كەوتبا لەملیان دەكرد. منی���ش گوتم “باش���ە بۆ ئەو نوش���تەیە نەكەین���ەوە؟ بزانیی���ن چی لێ نوس���راوە، ئەگ���ەر دوعایەك���ی ب���اش ب���وو لێ���ی فێر دەبی���ن ،ن���ەوەك هەڵبگی���رێ نەزانین چی تێدای���ە”؟ باوكم گوت���ی ،بەعەرەبی دەڵێن (القدیم یترك علی قدمه) واتە ئەوەی كۆنە وەك خۆی دەبێ بمینێتەوە. ب���ەاڵم ئەوج���ارە باوك���م دوای دوو رۆژ بانگ���ی كردم���ەوە ،هەرك���ە چووم���ە ژوورەكەی لەسەر مێزەكەی نوشتەیەكەم دیت كراب���ۆوە ،چەندین پارچ���ە كاغەزی رەن���گ زەردی كۆن���ی دیك���ەش س���ەر مێزەكەی داپۆش���تبوو ،وتی كوڕم (القدیم الیت���رك علی قدمه ،دوم���ا بل یجدد) وتی، فكرم ك���ردەوە نابێ هەردەم ش���تی كۆن وەك خ���ۆی بمین���ێ ،ب���ەاڵم دەب���ێ ن���وێ بكرێت���ەوە ،هەروەه���ا فەرم���ووی :ئەوانە كاغ���ەزی پی���رۆزن ،بەدەس���خەتی كاك ئەحم���ەدی ش���ێخ ،باپیرە گەورەی ش���ێخ مەحم���ودی حەفید نوس���راون ،بۆ حاجی عوم���ەر فەن���دی ك���ە دەكات���ە باوكی مەال فەندی و مامی باپیرت. ئ���ەو نامان���ەی لەن���او ئ���ەو نوش���تەیە پارێزراو بوون ،بریتی بوون لەپێنچ نامەی كاك ئەحم���ەدی ش���ێخ و دوو زەرف ،كە هەر لەهەمان كاغەزی زەرفەكە دروس���ت كرابوو و بەمۆمی سۆر زەرفەكە داخرابوو بۆ ئەوەی لەرێگا نەكرێتەوە .دیمەنی ئەم نامانە وەك بلێی تازە نوسرابن و خەوییان لێكەوتبی ،بەدرێژایی زیاتر لەس���ەد ساڵ، ئەگەر نامەكان زمانیان هەبووایە ،دەهاتنە قس���ە و دەنگی���ان لێوەدەه���ات ،چونك���ە وەك یارانی ئەش���كەوت پاش س���ەد ساڵ خەبەریان بۆوە.
ئ ەم دوو زات ە هاوت ەم ەن بوون ە و نزیك ەی ماوەی نیو س ەدە ل ەرووی كاروباری ئاینی و كۆم ەاڵی ەتی و ت ەنان ەت سیاسیشدا هاوكاری ی ەكرتیان كردووە
نام ەكان ل ەنێو پارچ ە پێستێكی وەك نوشت ەدا پارێزرابوون ،ك ە ب ەر ل ەكردن ەوەی ه ەر ل ە منداڵی ەوە س ەرنجی منی راكێشابوو ب���ۆ ئ���ەوەی بزانین ك���ەی ئ���ەو نامانە نوس���راون؟ لەبەرئەوەی مێژووی رۆژی نوس���ینینان لێنەنوسراوە ،ئەو پێنج نامانە هەندێكی���ان بەنازن���اوی حاج���ی عوم���ەر ئەفەندی ،كاك ئەحمەدی شێخ نوسیویەتی و هەندێك���ی دیكەش تەنها بێ ئەوەی بڵێ حاج���ی ،ه���ەر ل���ەو نامانە بۆم���ان روون دەبێتەوە كە حاجی عومەر فەندی رۆژی 29تەموزی ساڵی 1881زاینی لەهەولێر بەرێكەوتووە بۆ حەج ،لەشاری مەككە و مەدینە و لەس���ەفەری رێگادا دوو س���اڵی پێچووە. پ���اش 130س���اڵ شەش���ەمین نامەی كاك ئەحمەدی شێخ دەدۆزرێتەوە دوای���ی دۆزینەوەی پێنج نامەكەی كاك ئەحمەدی شێخ ،بەساڵێك دواتر شەشەمین نام���ەی ش���ێخ دۆزرای���ەوە ،دۆزین���ەوەی شەش���ەمین نام���ەش دەگەڕێت���ەوە ئ���ەو رۆژان���ە ك���ە لەمەجلیس���ی دیوەخانەكەی باوكم ئامادە دەبووم ،بۆ من ئەم مەجلیسە وەك قوتابخانەیەك وابوو ،رۆژانە دەیان روداو و ش���یعر و بەس���ەرهاتم دەبیست، لەدیوەخ���ان س���ااڵنە هەفتەی���ەك تەرخان دەك���را ب���ۆ هێنانە خ���وارەوەی كتێبەكانی كتێبخانە ،ك���ە نزیكەی پیێنج هەزار كتێبی لەخۆ دەگرت. دیوەخان كۆمەڵێ���ك ئەندامی رۆژانەی هەب���وو ،بەبەردەوام���ی ئام���ادە دەب���وون لەوان���ە (ئەدی���ب حیكم���ەت ئەفەندی ،مەال ئەبوبك���ری مزگەوتی مەحم���ود عەلالف، عەبدولڕەحم���ان خەلیف���ە ،حاجی محەمەد متەوەل���ی مزگەوت���ی بازاڕ ،م���ەال مەجید مەحكەمە ،م���ەال ئەحمەدی باداوە ،حاجی محەم���ەد س���ۆفی ،حاج���ی ئەبوبك���ری خەرەب���ەدراو ،حاج���ی عەزی���زی بەیتار، حاج���ی جەب���ار بەق���ال ،حاجی حەس���ەن خۆش���ناو ،مەال مس���تەفای هیران ،حاجی سەعید هەولێری و چەندانی دیكە ،چونكە
ئەندام���ی دیك���ە هەبوون هەم���وو رۆژێ نەدەهاتن. لەمانگی بەهاری هەموو س���اڵێك كاری خاوێنكردنەوەی سااڵنەی كتێبخانە دەستی پێدەكرد .ئەوجا لەسەرەتای مانگی نیسان بۆ س���اڵی 1985هەری���ەك لەئامادەبووان كارێك���ی دەخس���تە ئەس���تۆی خ���ۆی، لەتۆماركردنی���ان یا هێنانە خوارێی كتێب، ی���ان خاوێنكردنی ،ی���ان نۆژەنكردنەوەی بەرگەكان ،منیش لەبەرئەوەی هەندێكجار نام���ە یان ئیجازە نامەی كۆنم دەدۆزیەوە لەنێ���و پەڕەكانی ئەم كتێبان���ە ،داوام كرد لەهێنانە خوارەوەی هەر كتێبێك سەیری ناوەڕۆك���ی كتێبەك���ە بك���رێ و پەڕەكانی لێ���ك بكرێت���ەوە ،ن���ەوەك كاغەزێ���ك یان دیكۆمێنتێك لەناوی هەبێ. ئەمە بوو باوكم كتێبێكی دیوانی حافزی دەستخەتی لەدەستبوو وتی :ئەمە بەشی
نام ە دەستنوس ەكانی كاك ئ ەحم ەدی شێخ وەك ئ ەوەی تازە نورسابن و خ ەویان لێك ەوتب ێ ،دوای س ەد ساڵ وەك یارانی ئ ەشك ەوت خ ەب ەریان بووی ەوە ئیحسانە .وتم :چییە ئەوە؟ وت���ی :كوڕم شەش���ەمین نام���ەی كاك ئەحمەدی شێخە ،دیارە پایەبەرز ئەو زاتە هەر لەو نامانە تا رۆژیی نەهات نەفەوتێ خ���ۆی ئاش���كرا نەك���رد ،ك���وڕم تۆش���م تەرخانكردووە بۆ ئەم نامانە تا نەفەوتێ، بۆی���ە ئامۆژگاریم ئەوەی���ە نەیفەوتێنی و لێكۆڵینەوەی لەسەر بكرێ. ئەو سەردەمەی كاك ئەحمەدی شێخ لێی ژیاوە لەس���ەرجەم پارچەكان���ی كوردس���تان بەڕێزەوە س���ەیری پیاوان���ی ئاینی كراوە و ش���وێنی تایبەتیان هەبووە لەنێو خەڵك، لەكات���ی هەر ناكۆكییەك لەنێوان دەوڵەتی
ژمار ه 33 2015/2/21 266
كـۆمـەاڵیـەت��ی
عوس���مانی و س���ەفەوی یان نێوان ئەوان و ئیماراتە كوردیەكان ،هەوڵدراوە سوود لەپی���اوە ئاینیی���ەكان وەربگیرێ ،بۆ نمونە هاندان���ی دەوڵەت���ی عوس���مانی ب���ۆ كاك ئەحمەدی ش���ێخ بۆ ئ���ەوەی موریدەكانی بنێرێت���ە ش���ەڕی قەفقاس لەنێ���وان روس و عوس���مانیەكان ساڵی ،1875-1876كە س���وڵتانی عوس���مانی پاداش���تی كردن و چەندی���ن گوندی وەك وەقف بۆ مزگەوت و تەكیە بۆ ئەو مەبەستە تەرخان كرد. س���ەدەی نۆزدەه���ەم لەس���ەرەتاوە ت���ا كۆتای���ی ،وات���ە ئ���ەو ماوەی���ەی ك���ە كاك ئەحمەدی ش���ێخ تیایدا ژیاوە ،سەدەیەكی
رۆژێك ل ە باوكمم پرسی بۆچی ئ ەو نوشت ەی ە ن ەك ەین ەوە؟ گ ەر دوعای ەكی باش بێت لێی ەوە فێردەبین، ن ەوەك ه ەروا ه ەڵبگیرێ و ن ەزانین چی تێدای ە پڕ لەنوێخوازی بوو ،لەوانەشدا نوێخوازی لەتەریقەتی نەقشبەندی لەكوردستان. كاك ئەحمەدی شێخ یەكێكە لەكەسایەتیە ناودارەكان���ی ك���ورد ،ناوبانگێك���ی زۆری هەی���ە لەكوردس���تان بەتایبەتی لەش���اری س���لێمانیدا ،كە تیایدا پ���ەروەردە كراوە و ه���ەر لەوێش كۆچ���ی دوایی ك���ردووە و مەزارگەكەش���ی تائێستا مەزاری هەزاران خەڵكە. س���ەرباری پل���ە و پای���ەی ئاین���ی ،پل���ە و پای���ەی زانس���تی و رۆشنبیریش���ی هەب���ووە ،لەكەلتووری و ئاینی و زانایانی موس���ڵمانی كوردیدا ،گەلی كورد سەدان زان���ای ش���كۆداری تێ���دا هەڵكەوت���ووە بەدرێژای���ی مێژوو ،ئەوان���ە ژیانی خۆیان تەرخ���ان ك���ردووە ب���ۆ ئاین���ی پی���رۆزی ئیسالم و گەلی كورد ،بۆ خەڵك بەگشتی، بەتایبەتی لەس���ەدەی نۆزدەهەمدا كاتێك
34ژمار ه 2015/2/21 266
كە هۆش���یاری نەتەوایەتی س���ەری هەڵدا و باڵوب���ووەوە و رۆش���نبیرانی ك���ورد هەستان بەگرتنەبەری رێچكەی زانایان و خوێندنەوەی پاشماوەكانیان. هەرچەندە كە كەمیش بوو ،بەاڵم هۆی كەمی پاش���ماوەكانیش ئەو كارەس���ات و بەاڵیانە بوو ،كە تووشی كوردستان هات لەالیەن س���وپاكانی فارس و عوس���مانی، بەجۆرێ كە كوردس���تان ببووە گۆڕەپانی جەنگ���ە یەك لەدوای یەك���ەكان ،لەدواییدا بەرپابوون���ی جەنگ���ی یەكەم���ی جیهان���ی، لەو هەموو جەنگەشدا بەشی كورد تەنها دەربەدەرك���ردن و ت���ااڵن كردن���ی ماڵ و س���ەروەت و س���امانەكەی ب���وو ،ئەمەش وایكرد كە بەرهەمی زانایان و ش���اعیران و ئەدیب���ان بفەوتێ ،ت���اوای لێهات توێژەر زەحمەتێكی زۆر ببینێ لەكۆكردنەوەیان. لەالیەكی دیكەش���ەوە تی���رۆر و جێگیر نەبوونی بارودۆخ و بێ ئارامی و بژێوی ژیان ،وای لەزۆربەی زانایە رەنجدەرەكان كرد واڵتەكەیان جێبهێڵن و روو لەشوێنی ئارامتر بكەن ،لەو زانایانەش (صبغەتوڵاڵی حەیدەری)( ،بێتۆش���ی)( ،مەال جەرجیسی هەولێری)( ،موفت���ی زەهاوی)( ،مەال خدر نال���ی)( ،مەوالنا خالید نەقش���ەبەندی)*.... چەندانی دیكە ،هەندێكیشیان مانەوە وەك (ش���ێخ مەعروفی نۆدەهی ()1838-1752 ك���ە دەكات���ە باوكی كاك ئەحمەدی ش���ێخ و م���ەال ئەبوبەكر م���ەال گچكەی هەولێری كە س���ێ ك���وڕی هەب���وو ،مەال عوس���مان باوك���ی موفت���ی و ش���ێخ عەل���ی ئەفەندی خاوەن یەكەم مەولودنامەی كوردییە ،كە بەیەكەم پەخشان لەكوردستانی باشوور دادەنرێ���ت .حاجی عوم���ەر فەندی كە ئەو نامانەی كاك ئەحمدی شێخی بۆ هاتووە، ئینجا ئەوانەی بەدوایان كەوتن لەمنداڵ و نەوەكانیانەوە. * (صبغەتوڵ�ڵ�ای حەی���دەری) ن���اوی ت���ەواوی صبغەتوڵاڵ كوڕی ئیبراهیم كوڕی حەیدەرە ،لەم���اوەران لەدایكبووە لەس���اڵی (1114ك) ،چ���ووە بۆ بەغ���دا و چەندین زانا لەژێر دەستیدا دەرچوون و خاوەن چەندین نووس���راوە و پایەیەك���ی ب���ەرزی الی والی بەغدا هەبووە ،كە ناوی ئەحمەد پاشا بووە و لەبەغدا كۆچی دوایی كردووە. (بێتۆشی) ناوی شێخ عەبدوڵاڵ كوڕی شێخ ئەحمەد كوڕی ئیسماعیلی كوڕی ئیبراهیمی كوڕی عیزەدین شافعی كوردیە ،لەبێتۆشی
لەدایكبووە ،كە گوندێكە دەكەوێتە باكووری شاری س���لێمانی لەساڵی (1140ك) ،دوجار كۆچ���ی كردووە ب���ۆ (احس���اء) و هاتۆتەوە ب���ۆ كوردس���تان و لەس���اڵی (1188ك)دا بەتەواوەت���ی جێیهێش���تووە ،لەكۆتایی���دا لە (احس���اء) جێگیر ب���ووە و هەر لەوێش���ەوە لەس���اڵی (1221ك) كۆچ���ی دوایی كردووە. شاعیرێكی ناودار زانایەكی زیرەك بوو ،لە (احس���اء)دا مامۆستا و ئیمام بوو و خاوەن پایەیەكی بەرز بوو. (م���ەال جەرجیس���ی هەولێ���ری) ،ن���اوی م���ەال جەرجیس ك���وڕی محەم���ەد ئەربیللی رەش���ادیە ،لەهەولێر لەدایكبووە و زانس���تی ئاینی لەمزگەوتی (العمریە) لەموس���ل تەواو ك���ردووە و لەوێش���دا ب���ووە بەمامۆس���تا. لەساڵی 1772ز لەس���ەردەمی سلێمان پاشا ب���ووە بەوتارخوێ���ن لەمزگەوت���ی (الوزراء) مۆڵەت���ی زانس���تی بەخش���یوە بەچەندی���ن زانا لەوانیش( :ش���ێخ س���ەاڵحەدین یوس���ف ئەفەندی مامۆستای زانا محەمەد ئالوسی)، لەساڵی 1792ز كۆچی دوایی كردووە. (موفتی زەهاوی) ،ناوی محەمەد فەیززە هادی���ە ،لەس���اڵی (1217ك) لەس���لێمانی لەدایكبووە ،باوكی شاعیری عێراقی جەمیل صدق���ی زەهاوی���ە( ،زەهاو)ی���ش قەزایەك���ە لەئێ���ران لەالی خانەقینەوە ،پۆس���تی موفتی بەغدای وەرگرتووە ،تا لەس���اڵی (1306ك) كۆچی دوایی كردووە. (مەال خ���در نالی) ،ناوی مەال خدر كوڕی ئەحمەد شاوەیسە ،ناسراوە بە (نالی) ،لەساڵی 1800ز لەگوندی خاكوخۆڵ لەش���ارەزوور لەدایكب���ووە .بەش���یعرە نایابەكان���ی ئەدەبی ك���وردی دەوڵەمەن���د ك���ردووە ،س���ەفەری كردووە ب���ۆ حەج ،ئینجا بۆ ئیس���تەمبۆڵ و لەوێ���دا نیش���تەجێ بووە ،تا لەس���اڵی 1854 زاینی كۆچی دوایی كردووە. (مەوالن���ا خالی���د نەقش���ەبەندی) ،ن���اوی چیائەدی���ن خال���د ك���وڕی ئەحم���ەد ك���وڕی حوسێنە ،لەساڵی 1779ز لەگوندی قەرەداغ لەس���لێمانی لەدایكب���ووە .پلەیەك���ی بەرزی بەدەس���تهێناوە لەزانس���تە ئاینی���ەكان و زانس���تەكانی عەرەب���ی و بەوان���ە وتنەوە و كتێب نووسین خەریكبووە ،لەساڵی 1805ز س���ەفەری ك���ردووە بۆ حەج ،هەڵبەس���تێكی بەفارسی وتووە لەستایشی پێغەمبەر (د.خ) و لەپاش گەڕانەوەی بۆ سلێمانی لەگەڵ (میرزا رەحیمەڵ�ڵ�ا بێك) كە ناس���راوە بە (محەمەد دەروێ���ش) كە یەكێكبوو لەخەلیفەكانی ش���ا عەبدوڵ�ڵ�ا دەهل���ەوی نەقش���بەندی ،س���اڵی
كـۆمـەاڵیـەت��ی
عیزەدین مەال فەندی ،عەدنان موفتی ،رەشاد موفتی و ئیحسان موفتی
1807ز لەرێگەی تەهرانەوە سەفەریان كرد بۆ هیندستان و لەهیندستان بۆ ماوەی زیاتر لەساڵێك ماوەتەوە ،لەالیەن شێخ دەهلەوی بۆ تەریقەتی نەقش���بەندی مۆڵەتی زانس���تی پێبەخش���راوە و دیوانێك���ی چاپكراوی هەیە لەستایش���ی مامۆس���تاكەی ،لەو دیوانەشدا باس���ی ئەو س���ەفەرە درێژخایەن���ە دەكات، لەپاش گەڕانەوەش���ی بۆ س���لێمانی لەساڵی 1811هەستا بەباڵوكردنەوە و نوێكردنەوەی تەریقەتی نەقشبەندی لەكوردستان و مورید و خەلیفەكانیشی زیاتر بوون .لەسلێمانیشدا ماوەیەك ماوەتەوە لەپاش���ان بەربەرەكانی لەنێ���وان دوو تەریقەتەك���ەدا بەرپ���ا بووە و س���ەفەری ك���ردووە ب���ۆ بەغ���دا و دووبارە هاتۆتەوە س���لێمانی و لەساڵی 1820زاینیدا سلێمانی جێهێش���تووە و سەفەری كردووە ب���ۆ قودس و لەش���ام ماوەتەوە تا لەس���اڵی 1826ز كۆچ���ی دوای���ی ك���ردووە .لەه���ەر ش���ارێك كە تێی���دا ژی���اوە تەكی���ە (خانەقا) ی كردۆت���ەوە و بەنوێك���ەرەوەی تەریقەتی نەقش���بەندی دەژمێ���ردرێ و خەلیف���ە و موریدەكانی لەس���ەرجەم شارە ئاینییەكاندا لەكوردستان باڵوبوونەتەوە.
ئیحسان موفتی ،سەر ب ە بنهماڵهی موفتی شاری ههولێرە ،كوڕی زانا و شاعیری كورد (رهش���اد موفتی) یه ،دهرچووی ساڵی 1977ی كۆلێژی زانست بهشی كیمیای زانك���ۆی س���لێمانییه .ههروهها دهرچووی س���اڵی 1996ی كۆلێژی یاس���ای زانكۆی سەاڵحهدینه .لهبواری رێكخراوی ئهمنستی ئهنتهرناشیونال كاری كردووه ،لهساڵی 1996كوردس���تانی جێهێش���توو ه و لهواڵت���ی هۆلهندا نیش���تهجێ ب���ووە .لهوكاتهو ه دهستی داوهته كاری رۆژنامهوانی و لهدهزگای ئاژانسی نێودهوڵهتی “یونایتد پرێس ئینتهرناشیونال” بۆ ماوهی پێنج ساڵ كاری كردووه. س���اڵی 2004لهدوای تهقینهوهكهی 1ی ش���وبات دهگهڕێتهو ه كوردستان و وهك پارێزهر دهست بهكاری یاسایی دەكات .لهههمانكاتدا خهریكی كۆكردنهوهی بهرههم ه ئهرش���یفییهكانی دهبێت بهمهبهس���تی لێكۆڵینهو ه و چاپكردنیان .ئهو بهرههمهش���یان “نامهكانی كاك ئهحمهدی شێخ بۆ زانای كورد حاجی عومهر ئهفهندی” ،مهرجهعی فهتوا لهكوردستان و موفتی ههولێر ،بهشێك ه لهپرۆژهی زنجیره بابهتێكی ئهرشیفی ئەو ،كه لهماوهی داهاتوودا وهك كتێب بهچاپیان دهگهیهنێت.
ژمار ه 35 2015/2/21 266
كـۆمـەاڵیـەت��ی
دوای ئ ەوەی پیاوەك ەی هیچ دەرەتانێكی بۆ ن ەهێشت ەوە
بەسەر ترس و زەحمەتیەكانی مۆتەكەی تەاڵق سەركەوت و لەسەر پێیەكانی خۆی وەستا بەهرە حەمەڕەش
ل����ەدوو ش����وێنی جی����اواز ،ك����ە بەه����ۆی كاری رۆژنامەوانیی����ەوە لەوێبووم ،بیس����تم ك����ە ئ����ەو ئافرەت����ە چ����ۆن رووب����ەرووی
36ژمار ه 2015/2/21 266
توندوتی����ژی بۆت����ەوە و ژیانێكی پڕ لەگرفتی هەب����ووە ،هەروەها زۆر بەس����ەختی بڕیاری جیابوون����ەوەی داوە ،ب����ەاڵم توانیویەت����ی هەموو ئەو گرفتانە تێپەڕێنێت و ئێستا وەك نموونەی ژنی س����ەركەوتوو باس����ی دەكەن،
لەبەرئەوە بڕیارمدا بیبینم. زۆرب����ەی ئ����ەو ژنان����ەی رووب����ەرووی توندووتی����ژی دەبن����ەوە ،بەه����ۆی مەترس����ی نەبوونی بژێوی ژیان و ش����وێنی حەوانەوە، بڕی����اری یەكالك����ەرەوە ن����ادەن ،ئەگەرچ����ی
كـۆمـەاڵیـەت��ی
هێلین: ك ە گوتم جیادەمب ەوە ه ەمووان دەیانگوت دەك ەویت ە س ەر جادە بشزانن هیوای پێكەوەژیان و پێگە و رێزیان الی هاوس����ەرەكانیان نەم����اوە ،ب����ەاڵم ئ����ەو وێڕای هەموو ئەو مەترسییانە بڕیار دەدات و بەپێی قسەی خۆی و دەوروبەریشی زۆر سەركەوتوانە بەسەر گرفتەكاندا زاڵبووە. هێلی����ن ناوی خ����وازراوی ژنێك����ی گەنجی خەڵك����ی ش����اری هەولێ����رە .س����اڵی 2007 هاوس����ەرگیری لەگەڵ كوڕێك����ی هاوتەمەنی خۆی كردووە ،كە خەڵكی ش����اری س����لێمانی بووە .لەو هاوس����ەرگیرییە منداڵێكی حەوت س����ااڵنیان هەی����ە .ب����اس ل����ەوە دەكات ،ك����ە ماوەیەك����ی زۆر كەم لەگەڵ هاوس����ەرەكەی ئاس����ودەبووە ،چونكە “چاو لەدەربوو ،زۆر درەن����گ دەگەڕای����ەوە ماڵ����ەوە و جۆرەه����ا كێشەی ترمان هەبوو ،هەستم دەكرد لەگەڵ یەكت����ر ناگونجێین ،بەپێچەوانەی س����ەرەتای یەكترناس����ین و هاوسەرگیرمان ،كە چەندین سیناریۆی بۆ رێكدەخستم”. ئەو ژنە باس����ی لەوە ك����رد ،كە هەرچەندە ماوەی����ەك لەگ����ەڵ مێردەك����ەی لەئەوروپ����ا ژی����اوە ،ب����ەاڵم ئ����ەوە هی����چ كاریگەرییەك����ی لەس����ەر رەفت����ارە توندوتیژەكان����ی نەب����ووە، “وێڕای هەموو رەفتارەكانی ،كە شەو هەبوو كاتژمێر چواری بەیانی دەگەڕایەوە ماڵەوە، بەردەوام س����وكایەتی پێدەكردم ،هەمیشەش بەگوێی����دادەدام ،كە بۆچی لێ����ی جیانابمەوە، هەركاتێ����ك ناڕەزاییەكیش����م دەربڕیبوای����ە، یەكس����ەر دەیگوت ،دەتوانی لەالم دانەنیشی. بۆ دانیشتوی”؟! بەپێ����ی قس����ەكانی ئەو ژن����ە ،كاتێك لەالی مێردەكەی بووە ،نەیهێش����تووە دەوام بكات لەكاتێك����دا فەرمانب����ەری حكووم����ی ب����ووە، هەروەها رێگەی خوێندنی لێگرتووە ،لەگەڵ ئەوەشدا ئەو بەبێدەنگی دانیشتووە و هەموو مەرجەكانی قبوڵ كردووە. هێلی����ن لەبەردەوام����ی گێڕان����ەوەی چیرۆكەكەیدا دەیگوت “رێگەی چوونەدەرەوە و تەنانەت دەوام و خوێندنیشی لێگرتم ،بەاڵم من لەبەرئەوەی زۆر زۆرم خۆشدەویس����ت قبوڵم كرد ،ئەوەی دەیگوت جێبەجێم دەكرد،
كەچ����ی رۆژ ل����ەدوای رۆژ خراپت����ر دەبوو، زۆر ت����وڕە و تون����د ب����وو ،بەهەر قس����ەیەك هەڵدەچوو”. دوای ئەوەی كێشەكەیان درێژە دەكێشێت و لەالیەن خزمان و دەوروبەرەوە هەس����تی پێدەكرێت ،زۆر كەس پێیدەڵێن با منداڵێكتان ببێ����ت ،سەداس����ەد ئ����ەو پی����اوە رەفت����اری دەگۆڕێ����ت “زۆر ك����ەس پێیانگوت����م ،ئەگ����ەر منداڵێكت����ان ببێت دڵنیاین رەفتاری دەگۆڕێت و دەكەوێتەوە سەرماڵ ،لەبەرئەوە بڕیارمدا و منداڵێكم����ان ب����وو” .ئ����ەوەش دەخاتەڕوو، هاتن����ە دونیای منداڵەكەی����ان هیچ كاریگەری نەب����ووە ،بۆیە گەیش����تۆتە ئ����ەو بڕوایەی كە ئیدی پێویس����تە بڕیارێك بدات ،بۆیە قس����ەی لەگەڵ مێردەكەی����دا كردووە ،كە ئەگەر باش نەبێت ،ئەوا ناچارە لێی جیابێتەوە. هێلی����ن لەكات����ی گێڕان����ەوەی رۆژە ناخۆش����ەكانیدا ،دەیگوت “ئێس����تا هەر ژنێك دەبین����م ،كە دەڵێ����ت مێردەك����ەم زۆر خراپە و دەرم����دەكات و رێ����زم ناگرێ����ت ،س����ەرەتا پێیدەڵێم ،هەوڵبدە زۆرت خۆشنەوێت ،چونكە م����ن دوای هەموو هەوڵدانێ����ك لەگەڵی ،هەر لەبەرئەو خۆشەویسش����تیە ماوەی دووساڵ چاوەڕێ����م ك����رد ،بەڵك����و بەخۆی����دا بچێتەوە، بەاڵم سودی نەبوو”. كاتێ����ك هێلی����ن س����كااڵ ب����ۆ جیابوون����ەوە تۆماردەكات ،زۆر بەسەختی یەكالدەبێتەوە، بەاڵم دوای ئەوەی هیوای بە بەردەوامبوونی ژیانێك����ی ئاس����ودە لەگ����ەڵ هاوس����ەرەكەی نامێنێت ،ئەوا لەبڕیارەكەی پاشگەزنابێتەوە تادەگاتە كۆتای����ی ،وەك خۆی دەڵێ “كاتێك دۆس����یەی جیابوونەوەك����ەم یەكالیب����ۆوە، س����ەردانی دەزگایەك����م ك����رد ،ك����ە توێژەری دەروونی و كۆمەاڵیەتی خۆبەخش����ی لێبوو، زۆر لەگەڵی����ان دادەنیش����تم ،چونك����ە وێڕای هەموو ئاستەنگێك هێشتا باوكی منداڵەكەمم خۆشدەویس����ت و بی����رم نەدەچ����ۆوە”. لەب����اری ژیانی تایبەتی خۆش����ی زیاتر دەڵێ “لەتەمەنێك����ی زۆر زوودا دایك����م كۆچ����ی دوای����ی كردووە ،دواتر باوك و برایەكیش����م لەشەڕێكدا شەهیدبوون ،ئێمە تەنیا ماینەوە، زۆرجاری����ش هەس����تمدەكرد ،ك����ە باوك����ی منداڵەك����ەم لەبەرئ����ەوە وا بێمنەت����ە ،چونكە پێیوایە كەس نییە پشتگیریم لێبكات”. دوای ئ����ەوەی جیادەبێت����ەوە دانیش����تنی پێویس����ت و ب����ەردەوام لەگ����ەڵ توێ����ژەری دەروون����ی و كۆمەاڵیەت����ی ئەنجام����دەدات، ئینجا بڕیاری گەڕانەوە بۆ س����ەر ئیش����كەی دەدات ،دوای ئ����ەوە بەه����ۆی گران����ی كرێ����ی
خان����وو بڕیاردەدات ئیش����ێكی ت����ر بۆ دوای نیوەڕۆی����ان بدۆزێتەوە ،تا بتوانێ هەم كرێی خانوو و و هەم خەرجی خۆی و منداڵەكەی دابی����ن بكات “چووم����ە خانەیەكی هەتیوان و داوای ئیش����م كرد ،ئەوانی����ش قبوڵیان كردم، ئەوكات����ە مووچەیەكم دەدای����ە كرێی خانوو و مووچەی����ەك ب����ۆ بژێ����وی ژیانم����ان بوو، دوات����ر لەگەڵ ژنێكی ت����ر بیرۆكەی پڕۆژەی دایەنگەمان بۆ دروس����تبوو ،س����ەرەتا توانیم بەپارەیەكی زۆركەم پش����كم لەو پڕۆژەیەدا هەبێت ،بەاڵم ئێستا هەم پڕۆژەكەمان گەورە بووە و هەمیش بووینەتە هاوبەشی تەواو”. ئەو ژنە گەنجە ،ئێس����تا س����ێ ئیش دەكات و گەڕاوەت����ەوە خوێندنی����ش و بەتەمای����ە ت����ەواوی ب����كات ،هەروەه����ا دایكایەت����ی ب����ۆ منداڵەكەش����ی دەكات “ك����ە مێ����ردم هەب����وو، نەیدەهێش����ت بخوێن����م ،دەوام����م نەدەك����رد، هیچ پڕۆژە و داهاتێكم نەبوو ،هەتا هەس����تم دەك����رد كەسایەتیش����م داگیرك����راوە ،ب����ەاڵم ئێستا كەس����ایەتیم بەهێزە و ئیشیش دەكەم و دایكێك����ی باشیش����م بۆ منداڵەكەم ،راس����تە زۆر مان����دووم ،بەاڵم ئاس����ودەم و تەنیا بیر لەخ����ۆم و كوڕەك����ەم دەكەم����ەوە” .هاوكات دەش����یەوێ قس����ەیەك ئاراس����تەی ئەو ژنانە بكات ،كە لەكێشەدان “تا هیوای پێكەوەژیان و باش����بوون هەبێ����ت ،باش����ترە ماڵت����ان ل����ێ تێكنەچێ����ت ،بەاڵم ئەگەر ئ����ەو هیوایە نەبوو، پێویس����ت ن����اكات لێدان و س����وكایەتی كەس قب����وڵ بك����ەن ،تەنی����ا لەبڕیاردان����دا ئازابن و راوێژ بەكەس����انی ش����ارەزا بك����ەن ،دەتوانن لەسەر پێی خۆتان بوەستن ،بەمەرجێك تەنیا پش����ت بەخۆتان و توانای خۆتان ببەستن بۆ ئیشكردن و بەردەوامبوونی ژیان”. هەروەه����ا دەش����ڵێت “هەر ژنێ����ك بیەوێ لەس����ەر پێ����ی خ����ۆی بوەس����تێ دەتوانێ����ت، بڕوانام����ە نابێتە كێش����ە و دەتوان����ێ كارێك ب����كات ،كە پێویس����تی ب����ە بڕوانام����ە نەبێت، سەرەتا كە بەخزمەكانمم گوت جیادەبمەوە، هەم����وو پێی����ان ناخۆش����بوو و دەیانگ����وت دەكەویت����ە س����ەرجادە ،یانی����ش دەیانگ����وت، كوڕەكەت بدەوە باوك����ی ،ئێمە خۆت بەخێو دەكەی����ن ،بەاڵم من منداڵەك����ەم گرتە باوەش و ئیرادەم بەهێزبوو ،ئێس����تا هەمووان بەوە سەرس����امن ،هەتا باوكی منداڵەكەشم ،دواتر داوای دەك����رد بگەڕێم����ەوە الی و زۆری����ش هەوڵی����دا ،ب����ەاڵم ئیت����ر ئ����ەو بابەت����ە الی من كۆتای����ی هاتب����وو ،ئەویش ئیت����ر قبوڵی كرد، هەروەه����ا پێش����موانییە بڕی����اری دووب����ارە هاوسەرگیربی بدەمەوە”.
ژمار ه 37 2015/2/21 266
كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی
هۆشیاریی تەندروستیی
هەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت
ئ ەو قس ەی ەی ل ە زۆر ل ە ئافرەتانی دەبیستم
الوازیی یان وشكبوونی هێلكەدان زۆر ن ەخۆش دەبینم هێلكۆك ەی الی راست ەی دەرچووە، ل ەب ەر ژان ەك ەی ن ەشت ەرگ ەری رێخۆڵ ە كوێرەی بۆ كراوە!! كاتێك پزیشك ب ەه ەڵ ە ن ەشت ەرگ ەری دەكات و هێلك ەدان ەك ە زامدار دەكات ،ئینجا ك ە خوێن ەك ەی ناوەست ێ ،زیاتر دەستی تێوەردەدات و زیان ب ە ئافرەت ەك ە دەگ ەی ەنێت ناكرێ ئافرەت ه ەر ژانێكی ك ەوت ە ناو سك راكات ە
ن ەخۆشخان ە و كۆم ەڵێك خ ەڵكیش ل ەگ ەڵ خۆی ببات!! 38ژمار ه 2015/2/21 266
رۆژان���ە گوێم���ان لەنەخۆش���ەكان دەب���ێ: كیس���م هەی���ە ،هێلكەدان���م زەعیفە! ئەو قس���ەیە س���ەرچاوەكەی لەكوێ���وە هات���ووە؟ بۆچ���ی ئافرەتان���ی ئ���ەو زەمان���ە بەش���ی زۆری���ان ئەو قس���ەیە دەكەن؟ كاتێك كۆرپەلە دروست دەبێ لەناو س���كی دایكی ،ئەگەر رەگەزەكە مێ بوو، وات���ە XXبەكرۆمۆس���ۆم ،لەن���او خان���ەكان و كۆئەندامی زاوزێ ،هێلكەدان بەئیرادەی خوای پ���ەروەردگار دەستنیش���ان دەك���رێ ،هەروەها منداڵ���دان لەگ���ەڵ پەڕەكان���ی ،وات���ە ه���ەردوو بۆریەكان ك���ە بەروحمەوە بەس���تراونەتەوە و وەك داوێك���ی باریك كراوەن .س���ەرێكی لەناو هەن���او كراوەیە ،وەك جۆرێكی ماس���ییە لەناو دەریا ،بەپەڕەی���ە ،هەتاكو خێرا ئەو ئاوە بمژێ كە لەهێلكەدان دەردەچێ و هێلكۆكەی تێدایە و بیباتە ناو روحم. بەش���ی زۆری ك���چ و ئاف���رەت لەناو س���كی دایكیاندا بەجوانی دروس���ت دەب���ن ،رێژەیەكی زۆرك���ەم لە 1000ژن یەكێك روحمەكەی زۆر بچوكە ،یان هەر دروس���ت نەب���ووە ،بەجۆرێك كە چ���ارەی نییە .رێژەیەك���ی دیكەش لە 5000 كچ یەكیان روحمەك���ەی بچوكە ،بەئەندازەیەك وەاڵم���ی هۆڕمۆن���ات نادات���ەوە ،تاك���و مانگانە ئامادەی���ی ب���ۆ خوێنڕێ���ژی ب���كات .ئ���ەو بابەتە چ���اری نییە ،ماس���ولكەی روح���م زۆر بچوكە، بەاڵم دەتوانێ بەهۆی هۆڕمۆناتەوە خوێنڕێژی بۆ دروست بێ. ل���ە 200ئافرەتی���ش یەكێكی���ان روحمەكەی دووالی���ە ،وات���ە یەكی���ان نەگرت���ووە ببن���ە كۆئەندامێكی كارا بەش���ێوەی هەڕەمی هەردوو ال بەشێوەی خەیار دەمێننەوە ،هەرالیە و بۆڕی خ���ۆی هەی���ە لەگ���ەڵ هێلك���ەدان ،جاریش هەیە هێلك���ەدان و بۆڕیەكە نییە و ئەو پارچە روحمە بەتەواوی ئیش ناكات ،ئەمەش ئەگەر بەستراو نەبوو لەگ���ەڵ ملی روحم و خەزن���ەی (مبهل)، كێشەی زۆر بۆ ئەو كچە دروست دەكات. كاتێ���ك س���وڕی مانگان���ە خوێنەك���ەی تێ���دا حاسێ دەبێ ،توشی ژانی دەكات ،زۆرجاریش نەش���تەرگەری تایبەتی پێویستە .لەوچەند دێڕە ناتوانین باس���ی هەموو كێش���ەكانی كۆئەندامی زاوزێ بكەی���ن ،چونك���ە ئەگەر چی كەم حاڵەت وایە ،بەاڵم چارەس���ەریان قورس���ە .دەچینەوە سەر هێلكەدان ،باسی هێلكەدانی تەواو دەكەین، كە هیچ عەیبێكی نەبێ. لەناو س���كی دایك ئەو كچۆڵە هێلكەدانەكانی هەریەك���ە و خانەیەك���ی هێلكۆك���ەی تێدای���ە بەڕێ���ژەی 2ملیۆن هێلكۆكە ،كاتی لەدایكبوونی ه���ەر الی���ەی نزیك���ە 1ملی���ۆن خان���ەی تێدایە، هێلكۆك���ە ،روح���م ،لەژێ���ر كۆنتڕۆڵ���ی غودەی
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
مێش���ك ئیش دەكەن (غ���ودەی نوخامی) .كچان تاك���و تەمەن���ی 13س���اڵ ك���ە هەس���ت دەكەن رەگەزی���ان لەگ���ەڵ ك���وڕان جی���اوازی هەیە و بەرامبەریان هەس���ت پەیدا دەكەن ،غودەكەیان نوستووە ،ئینجا كە دەستبەكار بوو ،هۆڕمۆنی Gonadotropineدروست دەكات ،كە یەكسەر كاردەكاتە سەر ئەو هێلكۆكەیە (خانەی هێلكە)، دەیانگەیەنێت���ە رادەیەك ،بێن���ە دەرەوە ،لەپێش هێلكەدان (س���ەیری هێلكەی پەل���ەوەران بكەن وەك مریش���ك ،كە چەن���د رەقە) ،ه���ی ئافرەت كاتێك هێلكۆكەی گەیشتە قەبارەی 18یان 20 ملم ،پێستەكەی لەو الیەنە دەشكێ و دەكەوێتە دەم���ی ماس���ییەكە! س���ەری لول���ەی منداڵ���دان، دەیبات بۆ ناو روحم و لەگەڵ خوێنی س���وڕی مانگانە دێتەخوارەوە. ئ���ەو پرۆس���ەیە مانگ���ی یەك ج���ار دووبارە دەبێت���ەوە و هەر مانگ���ە و الیەكی كار دەكات، واتە زۆر كەم هەیە 2هێلكە بەیەكەوە دەربچن، ك���ە جاروبار دەبێت���ە دوانە ،ئەگ���ەر ئافرەتەكە هاوس���ەری هەب���ێ ،پرۆس���ەیەكی سروش���تی خوایی جوانە.كاتێك هێلكۆكە دێتەدەرێ لەگەڵ ئاوەكەی نەختێك خوێنڕێژی دەبێ بەئەندازەی نی���و پیاڵ���ە خوێ���ن ،یاخود زیاتر ل���ە رۆژی 13 و 14دا ،ئەم���ە ئەگەر س���وڕی مانگانە 28رۆژ جارێك بێت. ئەگ���ەر 25رۆژێ���ك جارێ���ك بێ���ت لەرۆژی 12 ،11دا دەبێ���ت .بەداخەوە لەو زەمانەدا زۆر نەخ���ۆش دەبینم ،كە هێلكۆكەی الی راس���تەی دەرچووە ،لەبەر ژانەكە نەشتەرگەری ریخۆڵە كوێ���رەی بۆ ك���راوە ،كە خوێنین���ان بینی ئینجا دەس���تێكیان لەهێلكەدان���ی داوە و زامداری���ان ك���ردووە ،ك���ە دەبینین خوێنی لێدێ���ت و بۆیان راناوەس���ێ ،بەدەس���تێوەردانی پزیشكی نەزان ئەو ئافرەت���ە زەرەرمەند ب���ووە ،جاریش هەیە هێلكەدانەكەی���ان بڕیووە ،ئەمەش لەدەرەنجامی
تێگەیشتنی هەڵە ،كوا كیسەی تەقیووە؟! حەق���ە بەخۆمان���دا بچین���ەوە و بزانی���ن ژنی ج���اران بۆچ���ی وا خۆراگ���رن ب���وون؟ ناكرێ ه���ەر ژانێ���ك گەر هات���ە ناو س���كت راكەیت بۆ نەخۆش���خانە ،كۆمەڵێك خەڵكیش لەگەڵ خۆت ببەی ،نەخۆش���خانە بۆ نەخۆش���ی راستەقینەیە ن���ەك ب���ۆ رابواردن���ی كات و بێ���كاران ،چونكە چونت بۆ نەخۆشخانە و نۆڕینگەكەكان ،توشی نەخۆش���ی میكڕۆب و ڤایرۆس���تان دەكات (بۆ سمێڵ دەچن ،ردێنیشی لەسەر دادەنێن). نەخ���ۆش دەڵێ هێلكەدانم زەعیفە!! پرس���یار: بۆچ���ی؟ .دكت���ۆر وایگوت!! لەب���ەر چی؟ چونكە منداڵ���م نەبووە ،ئ���ەوە 6مانگە مێردم كردووە، یان ساڵێكە؟ ب���ەكام پێ���وەر وا بەنەخ���ۆش دەڵێن؟ جارێ لەگەڵ پیاوەكەی س���اڵێكیان بەسەر نەبردووە، بەزۆری���ش پیاوەك���ەی پێش���مەرگە ،مانگ���ی 1 هەفت���ە دێت���ەوە ،چ���ۆن دەزانین ل���ەو هەفتەیە هێلكۆكە ئیش���ی كردووە یاخود نا؟ ئایا رۆژی دوا سوڕی مانگانەی پرسی؟ نەخێر. پزیش���كان رەوا نیە دەس���ت بەدەرزی لێدان بكەن ،گوایە هێلكەدانی ئیش ناكات ،چونكە ئەو دەرزیە نەك هەر 2تا 3هێلكە ،بەڵكو هەزاران هێلكە خ���راپ دەكات ،تاكو یەكێك دەرچێ ،لەو كاتەش رەنگە پیاوەكە ئامادە نەبێت ،واتە زیان بە ژنەكە دەگات. هۆڕمۆنی هێلكە دروس���تكردن كە لەغودەی نوخامی دەردەچێ ،لەمانگی یەك جار رێژەكەی دەگاتە 1هێلكە بەئەندازەی خۆی ،حیسابی زۆر وردە ،خ���وای گەورە دەفەرموێ “أال تطغوا فی المیزان” (الرحمن( .)8:المیزان) واتە تەرازوو بۆ كێش���انی خواردەمەنی نییە ،بۆ هەموو بارێكە. میزان���ی لەش���ی ئاف���رەت تێكم���ەدەن بەلێدان���ی دەرزی هۆڕم���ۆن ،ئەمەش تەنی���ا لەبەر ئەوەی كۆمپانیای فاڵنی گەشتێكتان بۆ رێكبخات ،زۆر
خراپە ،خوای پەروەردگار تۆڵەی بە زەبرە. دەرزی لێ���دان و ح���ەب خ���واردن بەب���ێ بنەمایەك���ی زانس���تی ،وایك���ردووە هێلكەدان���ی ئافرەت���ان لەتەمەنێكی گەنجییەوە وش���ك بێت. ئینج���ا پێی دەڵێن منداڵ���ی لوولەت بۆ دەچێنین. چان���دن؟!! چی���ت ب���ۆ دەچێن���ن؟ ژن هەیە دێت و دەڵێ���ت پێی���ان گوتومە دایمەنێ���وە!! چیت بۆ دانەنێن���ەوە؟ دەڵ���ێ كۆرپ���ە! ئەی ه���اوار ئەوە كۆرپە نییە كە دادەندرێتەوە ،تەنیا یەك خانەی لەشی ئافرەتە لەگەڵ یەك تۆی پیاوەكە لەرۆژی ،4-3دەبێت���ە 8-4خانە ،ئەوی���ش ئایا دەیگرێ ی���ان نا؟ ئێس���تاش تێنەگیش���تم ژنان ئ���ەو پارە زۆرە لەكوێ دەهێنن بۆ پرۆس���ەی چاندنەكە؟ 2ت���ا 4جاریش هەر بەرهەم���ی نەبووە! چۆن دەبێ .ئەو كەس���ەی بەو كارە هەڵدەستێ تەنیا ب���ۆ بەرژەوەندی پارەك���ە دەیكەن و لەنەخۆش ناگەێن���ن س���ەركەوتنی لەباش���ترین حاڵەت���دا %23یە. ئامۆژگاری ئافرەت���ان دەكەم ،ئەگەر یەكێك پێیگوتن هێلكەدانت الوازە! پێی بڵێ من هەموو مانگێك س���وڕی مانگانەی خۆم هەیە و گەنجم ( 42 – 14س���اڵی) بۆچ���ی وام پێدەڵێی؟ ئەگەر دەرزی ب���ۆ نوس���ی یاخ���ود حەب ،بڵ���ێ جارێ پیاوەك���ەم ل���ەالی پزیش���ك نەبین���دراوە ،دوای هەموو پشكنینەكان ئینجا دەگەینە سەر ئەوەی ئای���ا هێلكەدان���ت هێلك���ەی تێدام���اوە و نایەت���ە دەرەوە ،یاخ���ود پزیش���كی ن���ەزان لێی وش���ك كردووی؟ لەواڵتی ئێمە باوە برینپێچ و سستەر دەرزی هێلك���ەدان لێ���دەدەن ،ئەوە كارەس���اتە، ئەگەر ئێس���تا زانایانی سااڵنی شەستەكان ،كە كلۆمید و گونادۆترۆفینی���ان داهێناوە ،ئەمەیان ببینیبایە ،لەو داهێنانەیان پەشێمان دەبوونەوە. لەكۆتاییدا دەڵێم با بابەخۆماندا بچینەوە ،وەك لەقورئانی پیرۆزدا هاتووە “هل جزاء االحسان إال االحسان”( .الرحمن.)60 :
ژمار ه 39 2015/2/21 266
كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی /ئا :ساڵحی مام عەلی
ماوەی خەوتن گرنگە نەك كاتی خەوتن
ك���ە زوو تائێستا وازانرابوو، ئ���ی���س���راح���ەت خەوتن وادەكات مێشك و جەستە بكات و ئەمە باشترە لەخەوتنی نیوەشەو یان دوای كاتژمێر
ئەو خۆراكانەی نیشانەكانی پیری دوادەخەن
چۆن پێستی رووخسارت بە گەشاوەیی دەمێنێـتەوە؟
پێگەی (ری��ف��ۆرم ه���اوس)ی ئەڵمانی كۆمەڵێك خ���واردن و خواردنەوە و رێوشوێنی دیاریكردووە ،كە نیشانەكانی پیری لەسەر جەستەی مرۆڤ دوادەخەن .ئەوانیش بریتین لە: .1ن��ەخ��واردن��ی ئ��ەو خواردەمەنیانەی چ��ەوری و پێكهاتە كیمیاویەكانیان تێدایە ،وەك خواردنە لەقوتونراوەكان ،بەڵكو گرنگیدان بەخواردنە رووەكیەكان بەشێوەیەكی گشتی. .2خ��واردن��ی ماسی و ئ��ەو خواردەمەنیانەی دەوڵەمەندن بەرۆنی ئۆمیگا سێ. .3خواردنەوەی ئاو و شلەمەنیەكان بەبەردەوامی وادەكات پێستت ب��ەردەوام گەشاوە بێت و نیشانەكانی پیری لەسەری دیار نەكەوێت. .4خ��واردن��ی چ���ەرەزات و گوێز و ب��ادام ك��اری مێشك بە چاالكی دەهێڵنەوە. .5وەرزش و جوڵە رۆژانە و بەبەردەوامی پێویستە.
بۆ ئ��ەوەی ب��ەردەوام پێستێكی روون و گەشاوەت هەبێت، هەدنێك رێنمایی هەیە ،كە لە گۆڤاری (حیاتك) باڵوبۆتەوە و بریتن لە: .1خۆپاراستن لەتیشكی خۆر بۆ ماوەیەكی زۆر و بەكارهێنانی مەڵحەمی دژە خۆر. .2كەمخەوی دەبێتە هۆی چرچ و لۆچی پێستی دەموچاو، بۆیە پێویستە خەوت باش بكەی. .3خواردنەوەی ئاو بەرێژەیەكی زۆر ،تایبەت لەهاویناندا، چونكە كەمئاوی پێست وشك دەكاتەوە و لۆچی بۆ دروست دەكات. .4بیركردنەوەی زۆر و خەمخواردن و رووگ��رژی پێستی رووخسار تێكدەدات و لۆچی بۆدروست دەكات. .5وەرزش و جوڵە پێویستە بۆ ئ��ەوەی پێست لەپیسی و پاشەڕۆكان خاوێن ببێتەوە و نوێببێتەوە.
40ژمار ه 2015/2/21 266
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
12ی ش��ەو .ب��ەاڵم پرۆفیسۆر (ئەنگۆفیتسە) سەرۆكی بەشی خەوتن لەنەخۆشخانەی (شاریتیە)ی ئەڵمانی قسەیەكی دیكە دەكات. ئەو پزیشكە ئەڵمانیە لەوبارەوە دەڵێت ،كە ئەو بیركردنەوە راست نیە ،گرنگ ئەوەیە كاتی خەوتن دیاری بكرێت و رێكخراو بێـت ،جا لەسەرەتای شەوەوە بێت یان لەپاش 12شەو ،گرنگ
ئەوەیە م��اوەی خەوتن لە 6كاتژمێر كەمتر نەبێت و مێشك لەچوار كاتژمێری یەكەمدا ئیسراحەت بكات و بگاتە قوڵترین خەو .بەاڵم ماوەی خەوتنەكە لەوە كەمتر بێت ،زیانی دەبێت. لەگەڵ ئەوەشدا ئەو پزیشكە دەڵێت ئەگەر كاتی خەوتن بكەوێتە نێوان 10و 12شەو ،ئەوە كاتێكی باشە و كەسەكە توشی كێشەی كەمخەوی نابێت.
بە نیو كاتژمێر وەرزش پێویستت بە پزیشك و دەرمانخانە نابێت
چۆن هەست بە كەمی ڤیتامین (دی) لەلەشدا دەكەی؟
بەپێ���ی چەند توێژینەوەیەكی پزیش���كی ئەڵمانی ،دەركەوتووە نیو كاتژمێر وەرزشی رۆژانە لەتوشبوون بەكۆمەڵێك نەخۆشی دەتپارێزێت ،لەپێش هەموویانەوە نەخۆش���یەكانی ش���ێرپەنجە و جەڵتەی دڵ و مێشك. لەو توێژینەوانەدا ئاماژە بەوە دراوە ،كە وەرزش بۆ ماوەی نی���و كاتژمێ���ر و ل���ە پێن���ج رۆژی هەفت���ەدا مرۆڤ لەنەخۆش���ی ش���ێرپەنجەی مەم���ەك بەرێ���ژەی %25و ش���ێرپەنجەی گەدە و ریخۆڵە بەرێژەی %40و خەمۆكی %30جەڵتەی مێش���ك %30و نەخۆشیەكانی دڵ %40دەپارێزێت ،سەرباری دابەزینی فشاری خوێ���ن و پشتئێش���ە و بەهێزكردن���ی ئیس���كەكان .پزیش���كەكان دەشڵێن مەرج نیە وەرزش تەنها چونە هۆڵەكانی یاریكردن بێت، بەڵكو دەكرێت رۆیش���تن بێت ،یان سەركەوتن بەسەر قادرمە و ش���اییكردن و پاسكیل سواری و هەر چاالكیەكی تر ،كە جوڵەی تێدابێت.
پزیشكانی كۆمەڵەی شێرپەنجەی ئەمریكی لیستێكیان لەبارەی ئەو نیشانانە باڵوكردۆتەوە ،كە بەڵگەن لەسەر كەمی ڤیتامین (دی) لە جەستەی مرۆڤدا. لەهەرە دیارترین نیشانەكانی كەمی ئەو ڤیتامینە هەستكردنە بە ئازاری ئێسك و دەست و قاچەكان و زەحمەتی لە جوڵەكردن لەكاتی بەئاگاهاتن ل��ەخ��ەودا ،بەتایبەت ل��ە وەرزی زستاندا. هەروەها كێشی زیادی لەش بەهۆی چەورییەكەیەوە ئەم ڤیتامینە لەجەستەدا كەمدەكەنەوە. ئەو پزیشكە ئەمریكیانە ئاماژە بەوە دەدەن ،كە ئەو مەڵحەم و دەرمانە دژە خۆرانەی بەكاردەهێنرێن ،توانای پێستی لەش بۆ بەرهەمهێنانی ڤیتامین (دی) بەرێژەی %97كەمدەكەنەوە .هەروەها ئەوانەی رەنگی پێستیان ئەسمەر یان رەش��ە ،دەبێت زیاتر لە كەسێكی گەنم رەنگ یان رەنگ سپی خۆیان بدەنە بەر تیشكی خۆر ،تا كێشەی كەمی ئەو ڤیتامینەیان بۆ دروست نەبێت.
ژمار ه 41 2015/2/21 266
كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی
مامەڵەی تەندروست لەگەڵ كێشەی میزبەخۆداكردنی مندااڵن كۆمەڵەی پزیش���كانی ئەڵمانی مندااڵن هۆشدار دەدەن لەلێدانی مندااڵن لەالیەن دای���كان و باوكان���ەوە ،بەتایب���ەت ئ���ەو مندااڵنەی كێش���ەی میزبەخۆداكردنیان هەی���ە ،چونكە لێ���دان و ترس���اندن ئەو كێش���ەیە زیات���ر و گەورەت���ر دەكات، س���ەرباری ئ���ەوەی لێ���دان من���دااڵن توش���ی خەمۆك���ی و دڵتەنگ���ی دەكات
42ژمار ه 2015/2/21 266
و ل���ە داهاتوودا كەس���ایەتیەكی باش���ی لێدەرناچێت. بۆی���ە ئ���ەو پزیش���كانە پێیانوای���ە ،كە باش���ترە ب���ەدوای هۆكارەكان���ی ئ���ەو حاڵەت���ەدا بگەڕێ���ن و چارەس���ەری بك���ەن ،چونكە میزبەخۆداك���ردن زیاتر هۆكارەك���ەی ش���لبونی ماس���ولكەكانی میزڵ���دان و نەخۆش���یەكانی میزەڕۆییە،
هەروەها كەشوهەوا كاریگەری بەسەر منداڵەكەوە دەبێت ،ئەمە سەرەڕای ئەو خواردن و خواردانەوە و شلەمەنیانەی دەیانخوات���ەوە .بۆیە باش���تر وایە پێش خەوت���ن منداڵەك���ە خواردنە ترش���ەكان و خواردن���ەوەی ش���لەمەنیەكان كەمتر بكاتەوە ،ك���ە دەبنە هۆی ئاڵۆزتربوونی كێشەی میزكردنیان.
هـــونـــەری سەرپەرشتیار :زانا دڵشاد دزەیی
رزگار ه ەولێری:
700گۆرانیم هەیە و تا ئێستا هیچم بۆ نەكراوە
ژمار ه 43 2015/2/21 266
هونەری
ل ە 2003تا 2006ل ەب ەر ج ەماوەر و ه ەوادارانم ن ەدەوێرام ل ەماڵ بێم ە دەرەوە خێزان ەك ەم خ ەڵكی سلێامنیی ە و ل ەوێ زیاتر نارساوموەكل�� ەه ەولێ��ر گ��وێل�� ەگۆران��یخ��ۆم ناگرم ،ب ەاڵم خێزان ەك ەم گ��وێدەگ��رێوح�� ەزی ل ە دەنگم ە دەبوو ل ەو س ەیارەی ەی ب ەناوی منیان ەوە كردووە، دان ەی ەكیان ب ەمن دابای ە گ ەعدەم ب ە 8تا 10 وەرەق ە كردووە
رزگ���ار هەولێری یەكێك ل��ەو گۆرانیبێژە میللیانەیە ،كە خاوەن جەماوەرێكی تایبەتە، وەك���و خ��ۆی ب��اس��ی دەك���ات 700گ��ۆران��ی هەیە ،بەاڵم یەك كلیپی باشی نییە ،بەكەڵكی باڵوبوونەوە بێت .ئەو خۆی بە هونەرمەندێكی مەغدوور دەزان��ێ��ت هۆكارەكەشی ل����ەم چ��اوپ��ێ��ك��ەوت��ن��ەی (س��ڤ��ی��ل) ب���اس دەك���ات. ئەحمەد تاریق
44ژمار ه 2015/2/21 266
هونەری
رزگار ه ەولێری:
700گۆرانیم هەیە و تا ئێستا هیچم بۆ نەكراوە
كەی دەستت بەگۆرانیگوتن كرد و ئێستا خاوەن چەند بەرهەمی؟ رزگار هەولێری :سەرەتای دەستپێكردنم ب���ۆ س���اڵی 2002دەگەڕێت���ەوە ،ب���ەاڵم خۆش���بەختانە لەماوەیەك���ی زۆر كورت���دا دەركەوتم و ناوبانگم دروس���تكرد ،ئێستاش خاوەنی 700گۆرانیم. ئەی بۆچی كلیپت نییە؟ رزگار هەولێ���ری :كلیپ���م هەی���ە ،ب���ەاڵم كلیپەكانم ئەوەندە بەكوالێتێكی باش نەكراوە، تاوەك���و باڵوبكرێت���ەوە لەكەناڵەكاندا ،چونكە كلیپ���ی ب���اش پارەیەك���ی زۆری دەوێ���ت و منیش ئ���ەو توانایەم نیی���ە ،هونەرمەند هەیە یەك گۆرانی هەیە باش���ترین شتی بۆ كراوە، لەجیاتی یەكجار بەڵكو 3جار پارەی بۆ یەك كلیپ وەرگرتووە ،منیش تاوەكو ئێس���تا یەك دینارم وەرنەگرتووە. لەوالیەن���ەوە خ���ۆت ب���ە مەغدوور دەزانی؟ رزگار هەولێ���ری :ئ���ەوە هەم���وو ك���ەس دەزانێت كە رزگار هەولێری زۆر مەغدورە، س���ااڵنی 2003تاوەك���و 2006نەدەوێ���رام لەماڵ بێم���ە دەرەوە لەبەر جەم���اوەر ،بەاڵم كە شانس���ەكە نەبێت ئاوا دەبێت ،ئەوە 2015 هات هێش���تا هیچم بۆ نەك���راوە 10 ،گۆرانی نوێ���م هەیە ،نازانم چۆن ب�ڵ�اوی بكەمەوە و پ���ارەی زۆر دەوێ���ت ،نزیكەی ی���ەك دەفتەر دۆالری دەوێت. ئەی هیچ داهاتێك���ت لەگۆرانیگوتن نیە؟ گەعدە بەچەند دەكەیت؟ رزگار هەولێ���ری :ئێس���تا زۆر بەكەم���ی گەع���دە دەك���ەم ،لەبەرئ���ەوەی بارودۆخەكە خ���ۆش نیی���ە و نزیكتری���ن هاوڕێم ش���ەهید ب���وو ،بۆیە هی���چ خولیام نیی���ە گۆرانی بڵێم، بەاڵم پێش���تر گەعدەم ل���ە 8وەرەقە تاوەكو 10وەرەق���ە كردووە ،هەب���ووە زۆر هاوڕێم بووە پ���ارەم لێوەرنەگرتووە و هاوكاریش���م كردووە.
پاش���ناوی هەولێری خ���ۆت داتناوە یان لەبەرئەوەی لەهەولێر جەماوەرت زۆرە و لەشارەكانی دیكە جەماوەرت نییە؟ رزگار هەولێری :من خۆم رزگار مستەفام، بەاڵم ئەوە نازناوێكە بۆ خۆم هەڵمبژاردووە، بەپێجەوان���ەوە م���ن خێزانەك���ەم س���لێمانییە و ئەوەندەی خەڵك لەس���لێمانی دەمناس���ێت لەهەولێر نامناس���ن ،هەروەه���ا خانووەكەی خ���ۆم لەس���لێمانی بەك���رێ داوە و لەهەولێر خانووم بەكرێ گرتووە. تۆ لەس���ااڵنی 2000تاوەكو 2005 زۆر بەگەرمی پێش���وازی لەكارەكانت دەكرا، بەاڵم بۆچی ئێس���تا بەرهەمە نوێكانت وەكو جاران پێشوازیان لێناكرێت؟ رزگار هەولێ���ری :نەخێ���ر بەرهەم���ە نوێكانیش���م وەكو بەرهەم���ە كۆنەكانم وایە، ب���ەاڵم هۆكارەك���ەی ئەوەی���ە ئەوكات���ی م���ن گۆرانی���م دەگ���وت گۆرانیبێ���ژ زۆر كەم بوو، ئەوكات ح���ەزی گۆرانی هەبوو ،ئێس���تا ئەو خولیا و زەوقەی جارانم���ان نەماوە گۆرانی بڵێین. ت���ۆ زۆر گۆرانی���ت بەس���ەر خۆشەویس���تیدا گوتووە ،رات چییە بەرامبەر خۆشەویستی ئێستا؟ رزگار هەولێ���ری :خۆشەویس���تی ئێس���تا ك���وا خۆشەویس���تییە؟ هەم���ووی كاتیی���ە و بەخۆشەویستی ژیانی هاوسەری پێكدێنن و یەك دوو مانگ بەیەكەوە دەبن جیادەبنەوە، خۆشەویستی ئێستا ئاوایە. ت���ۆ بەخۆشەویس���تی ژیان���ی هاوسەریت پێكهێناوە؟ رزگار هەولێری :نەخێ���ر بەرێكەوت بوو، كە چوومە خوازبێنی هەر نەشم بینیبوو. ئەی خۆشەویستیت كردووە؟ رزگار هەولێ���ری :نەخێ���ر تاوەكو ئێس���تا عاشقی هیچ كچێك نەبوومە. دەگوترێ���ت ت���ۆ تەقلی���دی فەره���اد زیرەك دەكەیتەوە؟
رزگار هەولێ���ری :ئ���ەو قس���ەیە راس���ت نیی���ە ،ب���ەاڵم فەره���اد زیرەكم خۆش���دەوێت و هونەرمەندێكی باش���ە ،خەڵك خۆی قس���ە دروس���ت دەكات ب���ۆ هونەرمەن���د ،ج���اری واهەب���ووە ئ���ەو كەس���ەم ه���ەر نەناس���یووە خ���ۆی كردۆتە برام ،خ���ۆی كردۆتە ئامۆزام و لەش���وێنان گوتوویەتی من خزم یان برای رزگار هەولێریم ،دواتر هەر نەشمناسیوە. خێزانەكەت گ���وێ لەگۆرانییەكانت دەگرێت؟ رزگار هەولێ���ری :م���ن خ���ۆم گ���وێ لەگۆرانییەكانی خۆم ناگرم ،بەاڵم خێزانەكەم گ���وێ لەگۆرانییەكانم دەگرێت و دەنگی منی الخۆش���ە ،جاری وای���ە گۆرانییەكانی منیش دەڵێتەوە .م���ن و خێزانم وەك هاوڕێین نەك ژن و مێرد. پەشیمانی كە گۆرانیت گوتوە؟ رزگار هەولێری :بەڵێ زۆریش پەشیمانم، چونك���ە ماوەی���ەك تەكس���یم هەب���وو ،جاری واهەبووە كەس���ێك س���واری تەكسی دەبوو دەیناسیمەوە ،لەجیاتی 3هەزار 25هەزاری جێدەهێش���ت ،ب���ەاڵم وازم لەتەكس���ی هێن���ا، دەیانگ���وت رزگار هەولێ���ری لەب���ەر ئافرەت تەكس���ی كڕیووە ،هەر ئیش���ێك دەكەم لەبەر جەم���اوەر دەمناس���نەوە و لێ���م كۆدەبن���ەوە دەبێت واز لەم ئیشە بێنم. واز لەگۆرانیگوتن ناهێنی؟ رزگار هەولێ���ری :نەخێ���ر ت���ازە ناتوان���م واز لەگۆرانیگوتن بێن���م ،ئەگەر وازیش بێنم خەڵكەك���ە وازم لێناهێنێ���ت ،لەب���ەر جەماوەر ناتوانم ئەو بڕیارە بدەم. س���ەیارەك بەن���اوی تۆ ك���را ،پێت ناخۆش نەبوو؟ رزگار هەولێ���ری :نەخێ���ر پێ���م ناخ���ۆش نەبوو ،بەاڵم ئەو س���ەیارەی بەناوی من كرا فۆرت بوو ،خۆم م���ازدام هەیە! دەبوایە ئەو سەیارەی بەناوی من دەكرا ،سەیارەكیان بە دیاری بدابامێ!
ژمار ه 45 2015/2/21 266
هونەری
46ژمار ه 2015/2/21 266
هونەری
ح ەمید عوسامن بۆ سڤیل:
هونەرمەند حەمەجەزا بەدەمی خۆی پێیگوتم تۆ ئازادی كام گۆرانیەی من دەڵێیتەوە
ك ەسێك ب ەناوی “ب ەره ەم ح ەس ەن” ك ە خوشك ەزای ح ەم ە ج ەزای ە و ه ەر ل ەیادگاری خ ەڵكیشدا ن ەماوە، دەی ەوێت ل ەسێب ەری ناوی من خۆی بێنێت ەوە ناو ئ ەم ن ەوە تازەی ە هونەرمەن���دی الو “حەمید عوس���مان”، كە زیاتر بە گۆرانی (ئاوێنە) الی گەنجان ناسراوە ،كاتێك بەمەبەستی باڵوبوونەوەی كلیپە تازەكەی ،كە بۆ پێشمەرگە دروستی ك���ردووە ،ه���ات ب���ۆ هەولێ���ر ،بەرلەوەی بگەڕێتەوە س���لێمانی ئ���ەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ (س���ڤیل) ئەنجامدا و باس���ی ژیانی هونەری و تایبەت���ی خۆی كرد ،هەروەها ب���ۆ یەكەمجاریش وردەكاری كێش���ەكانی نێوان خ���ۆی و بنەماڵەی حەمەجەزا باس دەكات.
زانا دڵشاد دزەیی
ئێستا لەهەولێریت و سەردانی چەند كەناڵێكت كرد بۆچی؟ حەمید عوس���مان :كلیپە تازەكەم كە تایبەتە ب���ۆ پێش���مەرگە ت���ەواوم ك���رد و هێناومە بۆ كەناڵەكان���ی هەولێ���ر ،زۆرب���ەی كەناڵ���ەكان لەهەولێ���رن ،بەحكوم���ی ئ���ەوەی هەولێ���ر پایتەخت���ە ،جگەل���ەوەش ئیش���ێكی دیكەم لێرە هەبوو. كەوات���ە ئەمجۆرە ئیش���انە بۆ خۆت دەكەیت؟ حەمی���د عوس���مان :بەڵ���ێ لەكوردس���تان هاوكاری هونەرمەندان ناكرێت و بەهاوڕێتی ئیش دەكرێ ،دەبێ هونەرمەند خۆی بەدوای هەم���وو ش���تێكەوە بچێت و ژیان���ی هونەری لێرە بەمش���ێوەیە ،تەنانەت ئەگەر هونەرمەند تووش���ی كێش���ەیەك ه���ات و چ���ووە دادگا كەسێك و الیەنێك نییە بەرگریت لێبكات. باس���ی دادگات كرد ،ب���ەم بۆنەیەوە كێش���ەكەی تۆ و بنەماڵ���ەی هونەرمەند حەمە جەزا لەس���ەر گۆرانی (هۆكاكی پێش���مەرگە) بەكوێ گەیشت؟ حەمی���د عوس���مان :س���وپاس ب���ۆ خ���وا كێشەكەمان نەگیشتە دادگا. ب���ەاڵم ئ���ەوان رازی نەب���وون ب���ەوەی تۆ ئ���ەم گۆرانییەت گوت���ووە ،چونكە پرس���ت نەكردووە ،پاش���ان رایانگەیاند ئەگەر گۆرانییەكە نەوەستێنی ،سكااڵ تۆمار دەكەن؟ حەمی���د عوس���مان :ئ���ەوان رازی نەب���وون كەیفی خۆیانە ،ب���ەاڵم من لەدەمی هونەرمەند
حەمە جەزاوە پێمگوتراوە چ گۆرانییەك دەڵێی بیڵ���ێ .ئ���ەو پێیگوتم ت���ۆ ئ���ازادی كام گۆرانی دەڵێیت���ەوە ،لەكوردس���ات ئەم قس���ەیەی كرد، دواتری���ش من هەر لەس���ەر هونەرمەند حەمە جەزا ئیشم نەكردووە ،پێشئەوە من (گوڵچین) ـم گوت ،كە دوێتی پێنج هونەرمەندی گەورەیە، خ���ۆ هەر حەمە ج���ەزا نەب���وو ،بەپێچەوانەوە گۆرانییەكەی حەمە جەزا كۆتایی گۆرانییەكەیە لەن���او هەر پێنج هونەرمەنددا ،من روح و دڵم لەگ���ەڵ كارەكان���ی حەمەجەزا تێك���ەڵ بووە و سەرسامی ئەوم ،بەاڵم ئەوان بەكەیفی خۆیان قسە دەكەن ،ئەگەر وا بڕوا ئەوان هونەرەكەی حەمەجەزا دوادەخەن و ناشرینی دەكەن ،من لەخۆشەویس���تی خۆم ئەم كارەم كرد ،كەچی كەس���ێك هاتووە بەناوی “بەرهەم حەس���ەن” كە خوش���كەزای حەمەجەزایە ش���ت لەس���ەر م���ن دەنوس���ێت لەفەیس���بووك ،ئ���ەو كەس���ە ه���ەر لەی���ادگاری خەڵك نەم���اوە و دەیەوێت لەسێبەری ناوی من ناوی خۆی بێنێتەوە ناو ئەم جیلە تازەیەوە. تۆ لەس���ەرەتادا پرست پێكردن یان نا؟ حەمید عوس���مان :بەڵێ پرس كراوە ،كوڕە گەورەك���ەی كە ناوی “تەها”یە دەڵێ س���ەوزە ب���ڕۆ ،دواتر كوڕەكەی تر ،كە ناوی “هونەر”ە دەڵێ سورە بوەس���تە .ئەوان خۆشیان نازانن كارەكان���ی حەمەج���ەزا الی كێی���ە و بەڵێن���ی ئیش���ەكانی حەمەج���ەزا الی كێی���ە؟ ئەگ���ەر واب���ڕوات و چەن���د گەنجێك���ی دیك���ەی وەكو
ژمار ه 47 2015/2/21 266
هونەری
پرسم ب ەخان ەوادەك ەی ح ەم ەج ەزا كردووە ،كوڕە گ ەورەك ەی دەڵ ێ س ەوزە ب ڕۆ ،دواتر كوڕكێكی تری دەڵ ێ سورە بوەست ە! بن ەماڵ ەك ەی ح ەم ەج ەزا ئ ەلبومێكی 14گۆرانی ح ەم ەج ەزایان پ ێ وەستاندم و زیانی 10ه ەزار دۆالریان لێدام ئێستا خامنان ب ەدەم گوتن ەوەی گۆرانی (ئاوێن ە)ەوە دەچن ە ب ەردەم ئاوێن ە و خۆیان جوانرت دەك ەن ل ەساڵێك چوار س ەف ەر بۆ واڵتانی ئ ەوروپا دەك ەم پ ەیج ەك ەم 49ه ەزار الیكی ه ەبوو ،ب ەاڵم دامخست و ئێستا ت ەنیا ڤایب ەرم ه ەی ە ح ەزم دەك ەم ل ە بواری جوانكاریی و س ەرتاشی بخوێنم 48ژمار ه 2015/2/21 266
حەمی���د لەهونەرەك���ەی حەمەج���ەزا بتۆرێنن، ئ���ەوە دڵنیای���ان دەكەم���ەوە هونەرەك���ەی حەمەج���ەزا دوادەخەن و غەدر لەهونەرەكەی دەكەن .من لەس���ەرەتادا كە دەستم بەكارەكە كرد،رێگ���ە پێ���دراو ب���ووم لەالی���ەن هەم���وو بنەماڵەكەی���ەوە ،چونك���ە لەهەم���وو ی���اد و بۆنەی���ەك بۆ حەمەجەزا من ل���ەوێ بوومە و كارم ك���ردووە ،ئ���ەوكات كوڕی چ���اك بووم، بەاڵم كە دەس���تم كرد بەكارەكان و هاتەسەر كلیپەكە ،ئەوان بەپێچەوانەوە س���ەیری منیان كرد و وایانزانی دەمەوێت لەس���ەر كارەكانی حەمەج���ەزا خۆم دەكەم بەحەمی���د .نا وانییە، وەختێ���ك گۆران���ی هۆكاك���ی پێش���مەرگەم گوت���ووە گۆرانی خ���ۆم هەب���ووە و ناوبانگم هەبووە ،وەختێك لەبۆن���ەكان ئامادە دەبووم و گۆرانییەكانی حەمە جەزام دەگوت ،گۆرانی خ���ۆم هەبووە ،بەاڵم كە كارەكەم باڵوكردەوە داوای وەس���تانی كلیپەكەیان كرد ،ئەدەبییەن كارەك���ەم وەس���تاندووە ،ب���ەاڵم ج���وان نیی���ە لەراگەیاندنەكان���ەوە قس���ە ب���ە م���ن بڵێن ،من بەڕێ���زەوە پرس���م پێك���ردن و ب���ە بەڕێزەوە كارەكەش���م وەس���تاند ،كەواتە ئێوەش قس���ە مەك���ەن ،جگەل���ەوەش بنەماڵەكەی حەمەجەزا زەرەرێك���ی زۆری مادیان لێ���دام ،چونكە من ئەلبوومێكم ك���رد بۆ گۆرانییەكانی حەمەجەزا كە هەش���ت گۆرانی بوو ،نزیك���ەی 10هەزار دۆالرم تێ���دا خ���ەرج ك���رد و دوو س���اڵیش خەریكی بووم ،ئەویشان وەستاند. گۆرانییەكان���ی ت���ۆ بەش���ێوەیەك لەش���ێوەكان لەالیەن چین���ی گەنجانەوە قبوڵ ك���راوە و جەماوەرێك���ی تایبەتی خۆتت هەیە، چۆنە بیرت لەئەلبووم نەكردۆتەوە؟ حەمید عوسمان :من سوپاسی گوێگرەكانم دەكەم ،ئەوەشی كە حەمید ناناسێت هیوادارم ئاش���نا بێ���ت بەدەنگ���ی م���ن ،ئەگ���ەر وەاڵمی پرس���یارەكەت بدەمەوە بەهۆی ئەلبوومەكەی كاك���ە حەم���ە ج���ەزاوە م���ن ئەلبوومێك���ی 14 گۆران���ی خ���ۆم وەس���تاندبوو ،باوەڕبكە ئاواز و تێكس���تی زۆر جوان���ی تێدای���ە ،یەكێ���ك ل���ەم گۆرانیان���ە دوێت���ە لەگ���ەڵ هونەرمەن���د چن���ار گوتووم���ە ،ب���ەاڵم باوەڕبك���ەن هەموو ئیشەكانی خۆم وەالنا ،خەریكی ئەلبوومەكەی كاك���ە حەمەج���ەزا ب���ووم ،بەداخ���ەوە ئ���ەوە هەڵوێس���تیان ب���وو ،لەئێس���تادا ئەلبوومەكەی خ���ۆم باڵودەكەم���ەوە ،لەگەڵ چەن���د الیەنێك قس���ەم كردووە بۆ باڵوبوونەوەی ،بەاڵم لەم بارودۆخ���ەی كوردس���تان باڵبوونەوەك���ەی بەباش نازانم. گۆران���ی (ئاوێن���ە) ت���ۆی زیات���ر بەگوێگر
ناساند ،بیرۆكەی ئەم گۆرانییە چۆن دروست بوو؟ حەمید عوسمان :من لەناو چەند گۆرانییەك ئ���ەم گۆرانییەم هەڵبژارد ،ك���ە ئاوازەكەی هی مامۆس���تا “بورهان موفتیزادە”یە ،كە چوومە الی و داوام لێكرد چەند ئاوازێكم بداتێ ،گوتی چەن���د كارێكم هەی���ە ،لەناو هەم���وو كارەكان ئەم گۆرانییەم هەڵبژارد ،كە لەش���یعری بەڕێز “س���اڵح بێچار” بوو ،زۆر بی���رم لەوەكردەوە چ���ۆن ئ���ەم كارە بكەم و بیك���ەم كلیپ ،ئەگەر بیك���ەم بەكلی���پ چ روودەدات؟ قس���ەم لەگەڵ دەرهێن���ەر “بڕی���ار فەتاح” ك���رد و بەتەلەفۆن گۆرانییەك���ەم بۆ گوت و ئەویش گوتی زۆرم پێمخۆش���ە و حەزدەكەم لەس���ەر ئەوە یەكتر ببینین .ئەوە بوو كلیپەكەی بۆ كرد ،هەروەها بیرم كردەوە دەمێك بوو لەم وەزن و قافیەی تێكس���تانە كاری ب���ۆ نەكرابوو لەن���او گۆرانی كوردیدا ،لەسەردەمی “حەمەی نێرگز” و “قادر كاب���ان” و “قادر دی�ل�ان” و “فوئ���اد ئەحمەد” ئەوان���ە تێكس���تی بەمجۆرەی���ان بەكارهێناوە و وەس���فی جوانی ئافرەتیان ك���ردووە ،بەاڵم دەمێ���ك بوو كاری وانەكرابوو ،پێمخۆش بوو كارێكی وابكەمەوە. وا هەس���ت ناكەی���ت ،بەبۆن���ەی ئ���ەم گۆرانییەت���ەوە كچان زیات���ر حەز بەخۆ جوانكردن و بەردەم ئاوێنە دەكەن؟ حەمی���د عوس���مان :بەڵێ وایە ،ب���ەدەم ئەم گۆرانییەش���ەوە دەچن���ە ب���ەردەم ئاوێن���ە و خۆی���ان جوانتر دەك���ەن .رێزم هەی���ە بۆ ئەم خانمان���ە و جوانكاری���ش سروش���تی ئەوان���ە، بەاڵم ئەم ش���اعیرە مامۆس���تا س���اڵح بێچارە، كە تێكس���تەكەی نوس���ی سوپاس���ی دەكەم و دەستی مامۆستا بورهان موفیتزادەش خۆش بێ���ت ،توانیم���ان هەموومان پێك���ەوە كارێكی جوان دروست بكەین بۆ سەرشاشە. پێ���ش چاوپێكەوتنەك���ە گوتت “زوو زوو سەفەر دەكەم” .سەفەر بۆ كوێ دەكەیت و بەمەبەس���تی كاری هون���ەری ی���ان ژیان���ی تایبەتی خۆت سەفەر دەكەی؟ حەمید عوسمان :وایە زوو سەفەر دەكەم، لەس���اڵێك چوار س���ەفەر بۆ واڵتانی ئەوروپا دەكەم ،بەاڵم بۆ هەموو مەبەس���تێك س���ەفەر دەكەم و هەموو شتەكانیش تێكەڵە ،بۆ نموونە دەس���تگیرانەكەم ل���ەدەرەوە دەژی لەنەرویج، هی���چ نەبێ���ت لەس���اڵێكدا دووجار س���ەردانی دەك���ەم ،هەروەها بۆ كاری هونەری س���ەفەر دەكەم ب���ۆ بەش���داریكردن لەفیس���تیڤاڵەكانی دەرەوە ،جگەل���ەوەش ب���ۆ بازرگان���ی لەگ���ەڵ هاوڕێكان���م رۆش���تووم و هەندێكجاری���ش بۆ سیاحەی خۆم سەفەر دەكەم.
هونەری
كەوات���ە دەس���تگیرانداریت ،ئ���ەی دەس���تگیرانەكەت خزمی خۆتە؟ بەنیازن كەی ئاهەنگی هاوسەرگیری بكەن؟ حەمی���د عوس���مان :نەخێ���ر بێگانەی���ە و بەخۆشەویستی دەس���تگیراندارین ،ئێستا ئەو دەخوێن���ێ لەزانكۆدا ،ئەمس���اڵ زانك���ۆ تەواو دەكات و ئینج���ا ئاهەنگەكە دەكەین و پالنمان وا داناوە من بچم بۆ نەرویج ئاهەنگەكە بكەین و لەوێش نیشتەجێ دەبم و دەست بەخوێندن دەك���ەم ،چونكە بەداخەوە لەكوردس���تان هیچ ئاسانكارییەك بۆ هونەرمەندان نییە. تاچەندت خوێن���دووە ،ئەی لەواڵتی نەرویج حەزدەكەیت چی بخوێنی؟ حەمید عوسمان :من هەتا چواری ئامادەییم خوێندووە ،زۆر حەزم لەبەش���ی جوانكاری و سەرتاش���ییە( ،مێكاپ ئارتی���س) ،چونكە ئەوە كارێكی زۆر جوانە و هونەرییە ،ئینجا كارێكە دەتوان���م لەه���ەر واڵتێ���ك ب���م كاری پێبك���ەم، دەمەوێ���ت لەنەروی���ج ئ���ەوە بخوێن���م لەگەڵ هاوسەرەكەم بژیم و كاری هونەریش بكەم. گۆرانییەكانت جوانن و س���ەلیقەیان پێوە دیارە ،كێ گۆرانییەكانت بۆ هەڵدەبژێرێت؟ ئایا شارەزایت لەسەر موزیك هەیە؟ حەمی���د عوس���مان :مۆس���یقام خوێن���دووە، بەاڵم بەش���ێوە ئەكادیمییەكەی نا .جۆرەكانی مەقامیش هەر بەش���ێوە خۆرس���كیەكەی خۆم دەزان���م ،تەنیا تۆزێ���ك دەتوانم پیان���ۆ بژەنم، ب���ەاڵم ئەوەی م���ن دەگەڕێتەوە بۆ س���ەلیقەی گوێگری���م ،م���ن زۆر من���داڵ ب���ووم تائێس���تا بەردەوام گوێم لەگۆرانی گرتووە و بەمنداڵی هەمیش���ە هێدفۆن لەگوێم ب���ووە و هەتا لەناو
جێ���گا و كاتی خەوتن هێدفۆن���م لەگوێ بووە و گوێ���م لەگۆران���ی گرت���ووە ،ش���ەو نەبووە كتێب���ی ش���اعیران و هونەرمەن���دە گەورەكانم نەخوێندبێت���ەوە ،ئ���ەو گوێگرتن���ە لەهونەر و لەگۆرانیگوت���ن باش���ترت دەكات ،ن���ەك وات لێب���كات داهێنانی پێ بكەی���ت ،چونكە داهێنان قورس���ە ،دەب���ێ زۆر باش���تر هەوڵبدەیت .من خ���ۆم گۆرانییەكان���م بۆ خ���ۆم هەڵدەبژێرم و هەتا بۆ كلیپەكانیش خۆم پێشنیاری دەكەم. پەیجەكەت و ئەكاونتەكەت داخست، بەنی���از نیت بیكەیت���ەوە؟ ئەی ئەو داخس���تنە لەهەوادارەكانت دووری نەخستیتەوە؟ حەمید عوس���مان :پەیجەك���ەم خاوەنی 49 هەزار الیك بوو ،بەداخەوە من لەبەر ش���تێك دامخست ،چونكە چەندین پەیج بەناوی منەوە كراون و كەس���انی هونەرمەند و ش���اعیران و دۆس���ت و كە قس���ەیان لەگەڵ دەكەن بەناوی منەوە قس���ەی ناش���رینیان گوتووە ،دۆستانم پەیامێكیان هەبووە و دەستخۆشیان هەبووە، كەچ���ی بەوش���ەیەكی ناش���رین وەاڵمی���ان داوەتەوە ،بۆیە من بڕیارمدا هیچ فەیس���بووك و ئەكاونتێك���م نەبێ���ت بۆئ���ەوەی خەڵ���ك هەڵنەخەڵتێن و بزانن ،كە من هیچ شتێكم نییە و بەهیچ لەم پەیج و الپەرانەش باوەڕ نەكەن، كە بەن���اوی من���ەوە دروس���تكراون ،هەتا من تانگۆش���م نییە ،تەنیا ڤایبەرم هەیە ،كە لەگەڵ كەسوكارم لەدەرەوەی واڵت قسەی پێدەكەم، داوای لێیوردنیش لەهەر كەس���ێك دەكەم ،كە بەناوی منەوە قسەی ناشرینی پێگوتراوە. ش���تێكت ماوە باس���مان نەكردبێ و حەزبكەی بیڵێیت؟
ب ەخۆش ەویستی دەزگیرانم دیاری كردووە و ب ڕیارە ئ ەمساڵ ل ە ن ەرویج زەماوەند بك ەین ول ەوێش بژین حەمید عوس���مان :كۆتاین قسەشم ئەوەیە، ك���ە لەس���ەر گۆران���ی (هۆكاكی پێش���مەرگە) بەرهەم حەس���ەن لەس���ەر منی نووس���ی ،ئەو زۆر زووت���ر لەم���ن كاری هون���ەری كردووە لەهونەر ،زۆر خەڵكیش گلەیم لێدەكەن دەڵێن بۆچ���ی وەاڵمی بەرهەم حەس���ەن نادەیتەوە؟ چوار س���اڵ ی���ادی حەمەجەزا كرای���ەوە هەر چوار س���اڵ من ئامادە ب���ووم و یادم كردەوە لەمەراس���یمەكان و تەلەفزی���ۆن و رادی���ۆكان، ئەی باش���ە “بەرهەم حەس���ەن” ك���ە تۆ خۆت بەگۆرانیبێ���ژ دەزانی و خۆت بەخوش���كەزای حەمەج���ەزا دەزان���ی لەكوێ بووی���ت و چیت دەك���رد ،بۆنەهاتی لەی���ادەكان گۆرانی بڵێی و ئامادە بیت؟ بۆیەش���ە وەاڵمم نەداوە نامەوێت كەسێك كە ساڵەهای ساڵە ونە لەگۆرانیگوتن و الی خەڵك نەماوە ،كەچی بێت لەسەرشانی م���ن خ���ۆی زین���دوو بكات���ەوە ،هەروەه���ا
ژمار ه 49 2015/2/21 266
هونەری
حەمەد و مام عەوال دەست پێناكەنەوە
شاجوان شووی كرد سڤیل :زانا دزەیی شاكار وەلی شاجوانی جلوبەرگی كوردی ،هاوسەرگیری خۆی لەگەڵ كوڕێكی ئەندازیار راگەیاند. شاكار وەلی بە(سڤیل)ـی راگەیاند “هاوسەرگیرم كردووە لەگەڵ ئەم كەسەی خۆشمدەوێت ،ئەویش دوای ئەوە هات ،كە لەساڵی رابردوودا س���ەردانی كوردستانم كرد ،لەو سەردانەم پڕۆسەی هاوسەرگیرم ئەنجامدا”. ش���اجوانی جلوبەرگی كوردی ئاماژەی ب���ۆ ئەوەش���كرد ،لەبەرئ���ەوەی هاوس���ەرەكەی ئەندازی���ارە لەكوردس���تان ،بڕیاریداوە بگەڕێتەوە كوردس���تان و لێ���رە نیش���تەجێ بێت.
50ژمار ه 2015/2/21 266
سڤیل :زانا دزەیی هونەرمەن���د چەت���ۆ حەس���ەن رایگەیاند ،هەتا ش���ەڕ لەكوردس���تان ب���ەردەوام بێ���ت ،ئەوان ئامادە نین دەس���ت بە بەرنامەی خەرمانی نیگا بكەنەوە. لەوبارەی���ەوە چەتۆ حەس���ەن ناس���راو بەحەمەد بە(س���ڤیل)ـی گوت “خەڵكێكی زۆر پرس���یار دەكات بۆچی بەرنامەی نوێ تۆمار ناكەین؟ هەندێكش داوای بەرنامەی تازەمان لێدەكەن ،ئێمە وەكو ستافی خەرمانی نیگا پێمانوایە گونجاو نییە و جوانیش نییە لەئێستادا بەرنامە بكەین و بچین لەگوندان دیوەخان برازێنینەوە و الوك و حەیران بگوترێتەوە و تەمس���یل بكەین ،لەكاتێكدا لەس���ەرجەم گوندەكان شەڕ هەیە و تەعزیە هەیە ،لەبەرئەوە بڕیارمانداوە تا ئەم شەڕە بەردەوام بێت و كوردستان ئەم بارودۆخە تێپەڕ نەكات ،جارێ دەست بە بەرنامەكە ناكەینەوە”.
حەمكۆ كوردستانی جێهێشت سڤیل :زانا دزەیی ئەكت���ەری كۆمی���دی حەمكۆ بەرنامەكەی وەس���تاند و گەڕایەوە واڵتی بەریتانیا. لەوبارەیەوە هونەرمەند حەمكۆ بە(سڤیل)ـی راگەیاند ،وەستانی بەرنامەكەی كاتیە و بە بەرگێكی نوێوە دەست پێدەكاتەوە. گوتی “ویستم نەفەسێكی دیكە یاخود بەرگێكی دیك���ە لەبەر بەرنامەكەم بك���ەم ،هەندێك گۆڕان���كاری تێدا بك���ەم ،لەهەم���وو واڵت���ان وایە، ناكرێ بەرنامەیەكی جەماوەری ه���ەر لەس���ەر ی���ەك س���تایل بەردەوام بێت ،ئ���ەوە وادەكات بینەر لێی بێزار بێت” .گوتیش���ی “گەڕان���ەوەم ب���ۆ واڵتی دووەمم وەكو س���ەردانێك و ئیسراحەتێك وایە”.
هونەری
شادمیر و پەرستۆ چارەنووس تۆمار دەكەن سڤیل :ئەحمەد تاریق هەردوو گۆرانیبێژی الو شادمیر و پەرستۆ گۆرانییەكی دوێت بەناوی (چارەنووس) تۆمار دەكەن. ش���ادمیر و پەرس���تۆ ،كە خەڵكی رۆژهەاڵتی كوردس���تانن و ئێس���تا لە باش���وور نیشتەجێن گۆرانییەك پێكەوە تۆمار دەكەن .لەوبارەوە شادمیر بە(س���ڤیل)ـی راگەیان���د “ئەم گۆرانییە بەناوی چارەنووس���ە و لەش���یعری خاتوو سیمین چایچی و موزیكی موحسین ئەیوان بۆی كردووە ،هەروەها لەس���تۆدیۆی وەن تۆمارك���راوە ،من و پەرس���تۆ هیوای ئ���ەوە دەخوازین بەدڵی هەمووالیەك بێت و لێمان قبوڵ بكەن”. ئ���ەم گۆرانیی���ە دەبێت���ە یەك���ەم بەرهەمی ئ���ەوان و بەنیازن ب���ۆ نەورۆز كلیپەكەی باڵوبكەنەوە.
ژمار ه 51 2015/2/21 266
رەنــگاوڕەنــــگ
شاجوانی گەردوون دەبێتە ناوبژیوانی جەنگێكی پەنجا ساڵە
كۆمەڵەی چەكداری شۆڕشگێڕی ماركسی كۆڵۆمبی ،كە گرووپێك���ی یاخین و لەگەڵ حكومەتی ئەو واڵتەدا دەیان س���اڵە لەش���ەڕ و كوش���تار دان ،لەم دواییانە بانگێش���تی ش���اجوانی گەردوون “پاولینا ڤی���گا”ی كۆڵۆمبیان كرد ،تا ئامادەی دانوس���تانەكانی ئاش���تی نێوان ئەوان و حكومەت بێت و بەشدار بێت لە هەوڵی وەساندنی ئەو جەنگەی ماوەی 50ساڵە بەردەوامە. پێشتر پاولینا رایگەیاندبوو ،كە ئامادەیە بەشداری ئەو دانوستانانە ب���كات .لەم دوایاینەش���دا ئ���ەم گروپە چەك���دارە یاخی���ەی كۆڵۆمبیا پەیامێكی���ان ئاڕاس���تە كردب���وو و تێی���دا هاتبوو “ب���ە گرنگیەوە حەز و خولیای ئێوە بۆ بەش���داریكردن لە پرۆس���ەی ئاش���تی و گەیشتن بەچارەس���ەر وەردەگرین و هیواخوازین س���ەردانی هاڤانا بكەی ،بۆ بەشداریكرن لەگەڕی ئەم جارەی دانوستانەكانی ئاشتی”.
52ژمار ه 2015/2/21 266
رەنــگاوڕەنــــگ
ئازالیا بەهۆی پیتزایەكەوە توشی كێشە دەبێت خانم���ە گۆرانیبێ���ژی راپ “ئیگی ئازالی���ا” ،كە بە كەس���ایەتیەكی توندوتیژ لە مامەڵ���ە و پۆس���تە ئەلیكترۆنیەكان���ی لەماڵپ���ەڕە كۆمەاڵیەتی���ەكان ناس���راوە، ئەمجارە هێرشی توندی كردە سەر چێشتخانەیەكی “پیتزا” و بەوە تۆمەتباری كردوون ،كە یەكێك لە كارمەندەكانی ژمارە تەلەفۆنەكەی ئەویان باڵوكردۆتەوە. ئەو خانمە گۆرانیبێژە بەرەچەڵەك ئوسترالیە ،دوای ئەوەی تەلەفۆنی بۆ چێشتخانەكە كردووە ،كارمەندێكی چێشتخانەكە پیتزاكەی بۆ هێناوە ،پاشانیش ژمارە تەلەفۆنەكەی باڵوكردۆتەوە. ئازالی���ا هەڕەش���ەی ئ���ەوەی لە چێش���تخانەكە كردووە ،ك���ە بە تۆمەتی پێش���ێلكردنی تایبەتمەندیەكان���ی ژیان���ی ئ���ەو ،دەیاندات���ە دادگا ،بەتایبەت دوای ئ���ەوەی ژمارەكەی باڵوكراوەت���ەوە ،چەندین نامەی س���ەیری لە هەوادارانیەوە ب���ۆ هاتووە و هەندێكیان داوای ژوانبەستنیان لێكردووە!
سەگ لە ئاماژەكانی رووخساری مرۆڤ تێدەگات تائێس���تا س���ەگ وەك یەكێ���ك لەه���ەرە زیرەكترین ئ���ەو ئاژەاڵنە ناس���راوە ،كە مرۆڤ مامەڵەیان لەگەڵدا دەكات .بەاڵم ئەو ئاژەڵە هەندێ���ك تایبەتمەن���دی دیك���ەی هەیە ،ك���ە رەنگە تائێس���تا پێمان نەزانیبێت. دوای���ن توێژینەوە لە زانكۆی “ڤیەننا” دەریخس���تووە ،كە س���ەگ لە جوڵ���ە و گوزارش���تەكانی دەموچاوی م���رۆڤ تێ���دەگات و بەتەماش���اكردنی رووخساری مرۆڤ ،هەست بە خەمباری یا دڵخۆشی ئەو كەسە دەكات. لێكۆڵینەوەك���ە لەس���ەر 24س���ەگ ئەنجام���دراوە و چەن���د رووخس���ارێكی خەمبار و دڵخۆش���یان نیش���انی سەگەكان داوە و زۆر بەس���ەركەوتوویی لەیەكتریان جیاكردوونەت���ەوە .بۆی���ە توێ���ژەران دەڵێن تەنان���ەت س���ەگی ئاس���اییش ،ك���ە هی���چ مەش���قی پێنەدرابێت ،دەتوانێت ئاماژەكانی رووخساری مرۆڤ بخوێنێتەوە و بەباشی لەفەرمانەكان���ی تێب���گات ،جا ئەو كەس���ە خاوەنی س���ەگەكە بێت ،یان كەس���ێكی نامۆش بێت.
پنتاگۆن بەبەهای نیو ملیۆن دۆالر ڤیاگرا بۆ سەربازانی دەكڕێت وەزارەت����ی بەرگ����ری ئەمریكا لەماوەی س����اڵی 2014دا ب����ە ب����ڕی 500ه����ەزار دۆالر حەب����ی ڤیاگ����رای ب����ۆ س����ەربازەكانی كڕی����وە ،بۆ ئەو مەبەس����تەش گرێبەس����تێكی لەگەڵ كۆمپانی����ای “كاردین����اڵ هێل����س”دا واژۆكردووە. پنتاگ����ۆن ئ����ەم داودەرمان����ەی ب����ۆ مەبەس����تی چارەس����ەری الوازی سێكس����ی س����ەربازەكانی كڕی����وە و لە بودجەی س����ااڵنەی وەزارەتەكەیدا لەژێ����ر ناونیش����انی “پش����تیوانی كردن����ی هێزەكان” شوێنی بۆ كراوەتەوە. لەس����اڵی ()1998ەوە پنتاگۆن س����ااڵنە ڤیاگرا بۆ ئەو س����ەربازانەی دەكڕێت ،كە كێش����ەی الوازی سێكس����یان هەی����ە .ئ����ەوكات ه����ەر حەبێك تێچووەك����ەی 10دۆالر بوو ،بەاڵم ئێس����تا تێچووی هەر حەبێ����ك نزیكەی 25 دۆالرە .ه����ەر س����ەربازێكش ل����ە مانگێك����دا شەش حەبی پێدەدرێت.
ژمار ه 53 2015/2/21 266
هــــاوێنــــــ��ە
س ەرك ەوتووترین س ەرمای ەدار ل ە مێژووی مرۆڤای ەتیدا
بێل گیتس
رۆبن هودی سەرمایەداریی نوێی جیهان ئاالن عومەر
لەهەم����ووان زیات����ر لەس����ەر عەڕش����ی دەوڵەمەندانی جیهان ماوەتەوە ،لەمنداڵیەوە ب����ەردەوام دەیگ����وت دەبێتە ملیۆنێ����ر ،بەاڵم س����ەرەنجام هەزارج����ار لەم����ە زیات����ر بوو، چونكە بوو بەملیاردێر. “بێ����ل گیت����س” بەس����ەركەوتووترین س����ەرمایەدار لەمێ����ژووی مرۆڤایەتی����دا دادەندرێ����ت ،لەهەم����وو دەوڵەمەن����دان زیاتر لەس����ەر عەڕش����ی دەوڵەمەندتری����ن كەس����ی جیهان ماوەتەوە ،ئێستا جگەلەمەش ،لەسەر عەڕش����ێكی تر دادەنیش����ێت ،ئەم����ەش دوای ئەوی بووە گەورەترین خێرخواز لەمێژووی مرۆڤایەتیدا ،بەجۆرێك لەكاری خێرخوازیدا ركاب����ەری نەبێت ،بەهۆی ئ����ەوەی زۆربەی س����امانی خ����ۆی لەپێن����او چارەس����ەركردنی هەژاری و نەخۆشیدا تەرخان كردووە. 15س����اڵە بێ����ل گیتس لەس����ەر عەڕش����ی دەوڵەمەندتری����ن س����ەرمایەداری جیه����ان دانیش����تووە ،لەس����اڵی 1995ەوە ،دوای ئەوە لەس����اڵی 2008پ����اش 13س����اڵ ل����ەو پلەیە هاتەخ����وارەوە ،بەاڵم جارێك����ی تر گەڕایەوە لوتكە .ئەمە س����ەڕەرای خۆ یەكالكردنەوەی ب����ۆ كاری بەخش����ین و خێرخوازیی ،چونكە لەس����اڵی 2008زیاتر ل����ە 28ملیار دۆالری بەخش����ی .ه����ەر لەو س����اڵە وازی لەپۆس����تی بەڕێوەب����ەری جێبەجێ����كاری گروپ����ی مایكرۆسۆفت هێنا ،خۆی بۆ دەزگای “بێل و میلیندا گیتس”ی خێرخوازی تەرخانكرد ،كە گەورەترین دەزگای خێرخوازیە لەجیهاندا. ئەمڕۆ هەندێك كەس بێل گیست بە “رۆبن هود”ی سەردەمی تازە دەچوێنن ،بەو پێیەی زۆربەی س����امانی كەس����ێتی خۆی بەرێگەی ش����ەرعی كۆكردۆت����ەوە و ل����ە چارەس����ەری هەژاری و نەخۆشیشدا خەرجی كردووە.
54ژمار ه 2015/2/21 266
قیبلەی چاكەكارن بێل گیتس زیاد لەجارێ����ك رایگەیاندووە، كە جگەلە رێژەیەكی زۆر كەم نەبێت ،هیچی تر بۆ س����ێ منداڵەكانی (جنێڤەری 18ساڵ و رۆی 15س����اڵ و ڤیبی 12ساڵ) جێناهێڵێت. چەندی����ن ج����ار گوتوویەت����ی ك����ە گرنگ����ی بەبەكارهێن����ای س����ەرمایەكەی ب����ۆ خزمەتی منداڵەكانی نادات ،بەڵكو بۆ كاری خێرخوازی دەس����تبەرداری دەبێت .بەم شێوەیە لەساڵی 2010گیت����س گوت����ی “هەندێ پ����ارە دەدەمە منداڵەكان����م ،بەاڵم زۆر نا ،ئەمە بیرۆكەیەكی ب����اش نییە گەر پارە بدەمە منداڵەكانم ،نە بۆ منداڵەكان و نە بۆ كۆمەڵگە باش نییە” .ئێستا گیت����س و خێزانەك����ەی زۆرب����ەی كاتەكانیان لەسەرپەرشتیكردنی پرۆژە خێرخوازییەكان دەبەنەسەر ،بەتایبەت لەشوێنە پێویستەكان. بەشێكی زۆری بەخشینەكانی لەبنەبڕكردنی نەخۆش����ی خ����ەرج ك����ردووە ،ب����ۆ نمون����ە كوتان����ی زیاتر ل����ە 250ملیۆن منداڵ لەواڵتە هەژارەكان ،كە رێگر بووە لەمردنی 5ملیۆن منداڵ. چاالكیەكان����ی بێ����ل گتیس وایك����رد خەڵك و كۆمپانیایەك����ی زۆر ب����ڕوا بەرێكخ����راوە خێرخوازیەكان بكەن ،یەكێك لەبەناوبانگترین هاوپەیمانەكان����ی خۆی ل����ەكاری خێرخوازی لەوەبەرهێن����ەرە باڤیـت”ـ����ە، “وارن س����ەركەوتووەكانی بازاڕی دراوە لەجیهان، لەس����اڵی 2006پەیمانی دا %83ی س����امانی خۆی بۆ كاری خێرخوازی پێش����كەش بكات. جگەل����ەوە ،توان����ی چەندی����ن دەوڵەمەندان����ی تر رابكش����ێتە ن����او پ����رۆژە خێرخوازیەكەی، ب����ۆ نمونە لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاس����ت “ش����ێخ محەمەد بن زاید” وەلی عەهدی ئەبو زەبی. گیت����س داوای لەملیاردێرەكان����ی ئەمریكا ك����رد ،نی����وەی س����امانی خۆی����ان ب����ۆ كاری خێرخ����وازی ببەخش����ن ،بەگوێ����رەی ئاماری
گۆڤ����اری “فۆرب����س” س����ەرمایەی 400 دەوڵەمەن����دی ئەمریك����ی دەگات����ە نزیك����ەی 1200ملی����ار دۆالر ،گیت����س و باڤێت داوایان لێدەكەن ،نزیكەی 600ملیاری لێ ببەخشن!! گۆڤارەك����ە دەڵێ ئەو ئامانج����ە تەحەددیەكی گەورەی����ەن چونكە تەنی����ا 17كەس لە نێوان ئەو دەوڵەمەندانە لە لیس����تی س����ەرمایەدارە سەخی و دەستكراوەكان دێن. س����ەرباری بەخش����ینە یەكجار زۆرەكانی، بەگوێ����رەی “گۆڤاری فۆرب����س” ،بێل گیتس جارێكی تر گەڕایەوە لوتكەی دەوڵەمەندانی جیهان .س����امانی ئێس����تای نزیكەی 81ملیار دۆالرە .دات����اكان ئام����اژە ب����ەوە دەدەن ،ل����ە م����اوەی 6مانگی رابردوودا نزیكەی 6ملیار دۆالر زی����ادی ك����ردووە ،ل����ە 76ملی����ارەوە گەیشتە 82ملیار. گەر بیل گیست دەوڵەت بوایە گەر بیل گیتس دەوڵەت بوایە سامانەكەی ل����ە تێك����ڕای داهات����ی نەتەوەی����ی 140واڵتی زیات����ر ب����وو ،تەنی����ا 63واڵت داهاتی����ان لەو زیاترە .بەگوێرەی ئاماری دەزگا داراییەكان، قازانجەكانی گیس����ت لەیەك چركەدا دەگاتە 300دۆالر ،واتە رۆژانە دەكاتە نزیكەی 26 ملیۆن دۆالر و سااڵنە 9.5ملیار دۆالر. گەر گیس����ت بیەوێ هەموو سامانی خۆی ببەخش����ێ ،پێویس����تە رۆژان����ە 2،22ملی����ۆن دۆالر ببەخش����ێ ،ب����ێ ئ����ەوەی ی����ەك دۆالر قازان����ج ب����كات ،ئ����ەوكات پێویس����تی بە 100 س����اڵ هەیە بۆ ئ����ەوەی بەت����ەواوی مایەپوچ بێ����ت .دەتوانێ ب����ۆ هەر تاكێكی س����ەر گۆی 10دۆالر ب����دات ،لەگەڵ ئەوەش����دا 11ملیار دۆالری بۆ دەمێنێتەوە!! گەڕانەوە بۆ سەرەتاكانی ژیانی “ولیام هێنری گیتس����ی س����ێیەم” ناسراوە بە “بێل گیس����ت” ،لەس����اڵی 1955لەس����ایتل لەئەمریكا لەخێزانێكی دەوڵەمەند لەدایكبووە.
هــــاوێنــــــ��ە
باوك����ی كاتێ����ك م����رد 1ملی����ۆن دۆالری بۆ جێهێش����ت .بەاڵم رەتیك����ردەوە تەنانەت یەك دۆالریش بۆ بنیادنانی خۆی بەكاربهێنێ. لەدایكبوونی مایكرۆسۆفت كاتێك لەخوێندنی دواناوەندی تەواوبوو، چ����ووە زانك����ۆی هارڤارد ،هەس����تی كرد لە بابەت����ی بی����ركاری لەهەمووان باش����تر نییە، ب����ڕوای وابوو گ����ەر لەبوارێ����ك لەهەمووان باشتر نەبێ ،نابێ بەردەوام بێ. لەتەمەن����ی 19س����اڵی خاڵ����ی گۆڕانكاری گەورە لەژیانی گیتس����دا رووی����دا ،بەتایبەت لەس����اڵی ،1974كاتێك خۆی و ئالن وێنەی كۆمپیوتەرێك����ی “ئەلیتر ”8800یان لەس����ەر پەڕی رۆژنامەیەك بینی. دوای پێشكەش����كردنی پرۆگرامێ����ك بەزمانی “بەیس����ك” بەكۆمپانی����ای “میتس”، پەیوەندی����ان ب����ەو كۆمپانیاوە ك����رد .یەكەم كودەت����ای گ����ەورە لەكات����ی دامەزراندن����ی كۆمپانیای مایكڕۆس����ۆفت لەمانگی نیسانی 1975روویدا ،كە ژیانی خۆی و داهاتووی هەموو جیهانی گۆڕی. بەڕێوەبەرێكی توند بێ����ل گیتس ل����ەرووی كارەوە كەس����ێكی ج����دی و ب����ەردەوام رابەر ب����ووە بۆ هەموو كارمەندان����ی ،پیت����زای س����اردی دەخ����وارد و بەدرێژای����ی ش����ەو لەنوس����ینگەكەی دەمای����ەوە ،كاتێ����ك یەك����ەم ملی����ۆن دۆالری خۆی كۆك����ردەوە ،لەس����اڵی 1976ژمارەی كارمەندان����ی مایكڕۆس����ۆفت 13فەرمانبەر بوو .لەس����اڵی 1986مایكڕۆس����ۆفت چووە بازاڕی پش����كەكان ،بیل گیس����ت و بۆل ئالن بوونە دەوڵەمەندەكانی ئەمریكا. بیرۆكەكان����ی گیس����ت و نهێن����ی سەركەوتنی بێ����ل گیس����ت لەس����ەردەمی گەنجییەت����ی پێیواب����وو ،گ����ەر تۆ زی����رەك بی����ت و فێربی چۆن زیرەكییەك����ەت بەكاردەهێنی ،ئەوكات دەتوان����ی مەح����اڵ بهێنیت����ەدی .ئ����ەو بڕوای بەبەخ����ت نەب����ووە ،ب����ەاڵم بڕوای ب����ەكاری قورس و بەردەوام و روحیەتی كێبڕكێكاری هەبوو .پێیوابوو گەر سەرجەم توانای خۆت بەكارنەهێن����ی س����ەركەوتوو ناب����ی .كاتێ����ك پێیانگ����وت “كۆمەڵێ����ك كۆمپانی����ای بچوكی پڕۆگرامی كۆمپیوتەر دەڵێن گەر پڕۆگرامی باش����تریش ل����ە مایكرۆس����ۆفت دەربكەی����ن، بەه����ۆی كەم����ی نرخەكان����ی مایكرۆس����ۆفت و ش����ێوازی بەبازاڕكردنەك����ەی ناتوانی����ن كێبڕكێی بكەین” .بێل گیست لەوەاڵمدا گوتی ئەوە “كێبڕكێیەكی ئەرێنیە”.
ژمار ه 55 2015/2/21 266
شەموان
سیقە یۆخ
پشتیوان عەبدوڵاڵ
لە (كۆنفۆش���یۆس)یان پرسی ،چ شتێك پتر لە هەموو شتی تر بۆ مرۆڤ پێویستە؟ ئەویش لەوەاڵمدا گوتی :س���ێ شت .هێز- دارایی-متمان���ە .گوتیان ئەگ���ەر یەك لەو شتانەمان لەدەستدا؟ كۆنفۆشیۆس گوتی: دەكرێ دوو ش���ت لەدەس���ت بدەین (هێز و داری���ی) ،ب���ەاڵم (متمان���ە) ن���ا ،چونك���ە ئەگەر (متمانە)مان هەبێت ،دەتوانین شتە لەدەستچووەكانی وەك (هێز و ئابوریی) وەدەستبهێنینەوە. جا قوربان هەموو شتێك لەكوردستانی ئێم���ەدا هەبێت تەنیا س���یقە و متمانە نییە، چونكە چەندین ساڵە كارمان بۆ هەرچییەك كردب���ێ ،كارم���ان ب���ۆ دروس���تكردنی و خولقاندن���ی (متمان���ە) نەك���ردووە ،بگ���رە ئەوەی هەش���بوو بە ئاسانی لە دەستمان داوە ،هەوڵم���ان ن���ەداوە بیپارێزی���ن و نەیفەوتێنین.
56ژمار ه 2015/2/21 266
بۆیە ن���ە هاواڵتی س���یقەی بەحكومەت ماوە ،نە حكومەتی هەرێم بڕوا و سیقەی ب���ە بەغ���دا م���اوە ،ن���ە بەغ���داش ب���ڕوای بەسیاس���ی كوردی ماوە ،ن���ە عادل ئیمام متمانەی بە بزنس���نمانە ك���وردەكان ماوە و ن���ە خەڵك بڕا و س���یقەی ب���ە پرۆژەی نیش���تەجێبوونەكان ماوە ،ژن متمانەی بە پیاوەك���ەی نەماوە و فەرمانبەر س���یقەی بەموچەكەی نەماوە و كەس���یش متمانەی ب���ە ئایندە نەم���اوە ،كلتوری بێ س���یقەیی و ب���ێ متمانەی���ی تەواو لە نێو جەس���تەی هاونیشتیمانی كورددا چەسپیووە. بەئاس���انیش ئ���ەو هەس���ت و كلت���ورە لەنێوناچێ���ت ،چونك���ە (كۆنفۆش���یۆس) گوتەنی ،هەرچیەك لەدەس���ت بدەین تەنیا (متمان���ە) نەبێ ،چونك���ە بەمتمانە هەموو شتێك بەدەست دێنیتەوە. هاونیش���تیمانیان دەڵێ���ن بەهی���چ ش���ێوەیك متمانەم���ان بە میدی���ا و كەناڵە تەلەفزیۆنییەكان نەم���اوە ،چونكە هەموو هەواڵەكانی���ان دوورن لەراس���تیەوە، بەتایبەت هەواڵە دڵخۆش���ەكان ،كارەباش ه���ەر هی���چ ،ئ���ەوا بیس���ت س���اڵە بەزمی كارەب���ا ه���ەر بەدەوام���ە و چ���اك نابێت، ش���ۆفێرەكانیش ب���ێ متمان���ەی خۆی���ان بەرامبەر كامێرەكانی چاودێری تیژڕەوی دەردەبڕن ،گوایە هەر لەخۆیەوە جارجار بۆ (زەوق) وێنەیان دەگرێت! نەخۆش���ەكان لەناچاری���ان دەچنە الی دكت���ۆر ،ئەگینا بڕوای���ان بەدكتۆر نەماوە، ك���ە تەنیا پ���ارە لەخەڵ���ك بەردەدەنەوە و
كارە مرۆڤایەتیەكانیش���یان لەبیرچ���ووە، بگ���رە بڕوای���ان ب���ەو دەرمانان���ەش نییە، ك���ە بەپارەیەك���ی زۆر وەریدەگرن ،بەاڵم دوایی هەموویان بێس���وودن ،هەندێكجار كوالێتی���ان نییە .ش���ۆفێرەكان بێ متمانەن لەدەس���ت ب���را فیت���ەرەكان و بێزاربوونە، چونكە لەس���ەر خەلەلێكی بچوك چەندین پارچەی سەیارەكەیان پێدەگۆڕن و كۆشە پارەیەكیان لێ بەردەدەنەوە ،تا بەنیوەچڵی سەیارەكەیان چاك دەكەنەوە. مامۆس���تا بڕوا و متمان���ەی بەقوتابیان نەم���اوە ،بۆی���ە لەكات���ی تاقیكردنەوەكاندا بەتون���دی چاودێری���ان دەك���ەن ،ن���ەوەك قۆپیە بكەن ،چونكە زۆر لەقوتابیان بگرە لەهونەرمەندانی���ش ،بەقۆپی���ە دەردەچ���ن. بەرپ���رس متمان���ەی بەرۆژنامەنوس���ان نەم���اوە ،چونك���ە زۆربەی���ان قس���ە و باسەكانیان بەپێچەوانەوە باڵودەكەنەوە، تەنیا ش���تێك ك���ە جێگەی دڵخۆش���ی بێت و متمان���ەی مابێ���ت و خەڵ���ك متمان���ەی پێبكات و ش���ەوانە بەئاسودەیی بخەوێت و ژی���ان ب���كات ،پێش���مەرگەیە ،ك���ە بەبێ هی���چ بەرژەوەندیی���ەك بەرگ���ری و داكۆك���ی لەهەموو ك���ەس دەكات و واڵت دەپارێزێت ،خاوەن متمانەیەكی گەورەن، چونكە كەس���ێكە تائێستا جەستە و هزری گەندەڵ نەب���ووە ،خواب���كات رۆژێك بێت ئ���ەو ب���ێ متمانەی���ەی نێوانم���ان هەرەس بێن���ێ و متمانە لەنێوانمان دروس���ت بێت، هەموومان بەگوێی (كۆنفۆشیۆس) و وتە بەنرخەكەی بكەین.