308

Page 1

‫ساڵی حەوته‌م‬

‫روماڵكردنێكی بێالیەنانە‬

‫ژماره‌ ‪308‬‬

‫شەممە ‪2016/1/23‬‬

‫خاوەن ئیمتیاز‪ :‬ژیروان نوری‬

‫سەرنووسەر‪ :‬مەریوان عومەر‬

‫بەڕێوەبەری هونەری‪ :‬لوقمان رەشیدی‬

‫بەڕێوەبەری كارگێڕی‪ :‬بەهرە حەمەڕەش‬

‫دەستەی نووسەران‪ :‬بیالل سەعید‬

‫پێشەوا محەمەد‬

‫هەولێر ــ سەیداوە ــ شەقامی ئیسكان ــ كۆاڵنی ‪115‬‬

‫‪civilmagzaine‬‬

‫‪Tel: 0750 460 7290‬‬

‫نرخ (‪ )1500‬دینار‬

‫‪Email: mariwan_2014@yahoo.com‬‬

‫سەروەر خەلیل رزگار رەزا چوچانی‬

‫ژمارەی ریكالم‪07506515797 :‬‬

‫‪www.civilnews.net‬‬

‫چاپ‪ :‬چاپخانەی رۆكسانا ‪07504675264‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪1‬‬


‫سياسەت‬

‫نەوشیروان موستەفا كەی دەگەڕێتەوە؟‬

‫گۆڕان هیوای گەڕانەوەیان بۆ هەولێر‬ ‫بە رێكخەرە گشتیەكەیانەوە بەستۆتەوە‬ ‫راوێژ كامەران‬ ‫نزیك����ەی پێنج مانگە نەوش����یروان موس����تەفا‬ ‫ئەمی����ن رێكخەری گش����تی بزووتن����ەوەی گۆڕان‬ ‫چۆتە واڵتی ئەڵمانیا و تا ئێستاش نەگەڕاوەتەوە‬ ‫هەرێم����ی كوردس����تان‪ ،‬ئەم����ەش لەكاتێكدایە كە‬ ‫ئێستا هەرێم بەقەیرانێكی سیاسی و دارایی زۆر‬ ‫قورس����دا تێپەڕدەبێت‪ ،‬كە بەگوتەی بەرپرس����ان‬ ‫خراپترینە لەمێژووی هەرێمەكەدا‪.‬‬ ‫هەرچەن����دە لەس����ەرەتادا وا ب��ڵ�او كرای����ەوە‪،‬‬ ‫كە رۆش����تنی نەش����یروان موس����تەفا بۆ ئەوروپا‬

‫‪ 2‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫تەنها بەمەبەس����تی چارەسەری پزیشكییە‪ ،‬بەالم‬ ‫نەگەڕان����ەوەی ب����ۆ ماوەیەك����ی زۆر و بێدەنگ����ی‬ ‫لەئاست رووداوە سیاسیەكانی ئەم دواییەدا بۆتە‬ ‫جێگای پرسیار الی زۆرێك لەچاودێرانی سیاسی‪،‬‬ ‫ئەمەش لەكاتێكدایە كە بەش����ێك لەهەڵسوڕاوانی‬ ‫گ����ۆڕان جاروبار مژدەی ئەوە بەخەڵكی دەدەن‪،‬‬ ‫كە بەگەڕانەوەی نەشیروان موستەفا بۆ هەرێم‬ ‫كێش����ە سیاس����یەكان یەكالدەبنەوە و چارەسەر‬ ‫دەب����ن و س����ەرۆكی پەرلەم����ان و وەزیرەكانیان‬ ‫دەگەرێن����ەوە بۆ هەولێر‪ ،‬ئەو پ����رۆژەی تایبەتی‬ ‫بۆ چارەسەر پێیە‪ ،‬هەرچەندە رای بزووتنەوەی‬

‫گۆڕان لەو بارەیەوە جیاوازە‪.‬‬ ‫"شۆڕش حاجی "وتەبێژی بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسیدا رەتیكردەوە هیچ‬ ‫وادەیەك����ی دیاریك����راو هەبێ����ت ب����ۆ گەڕانەوەی‬ ‫نەوش����یروان موس����تەفا بۆ هەرێ����م‪ ،‬بەاڵم گوتی‬ ‫"نەوش����یروان مس����تەفا ل����ەدەرەوەی واڵت����ە بۆ‬ ‫چارەس����ەری پزیش����كی و ئ����اگاداری هەم����وو‬ ‫بڕیارەكان����ی بوووتن����ەوەی گۆڕان����ە‪ ،‬ه����ەركات‬ ‫پێویست بكات و داوای لێبكەین دەگەڕێتەوە"‪.‬‬ ‫ش����ۆڕش حاج����ی بێئاگایی خۆش����ی لەبوونی‬ ‫پرۆژەیەك بۆ چاكس����ازی لەالیەن نەوش����یروان‬


‫سياسەت‬

‫گۆڕان‪:‬‬ ‫نەوشیروان موستەفا بە‬ ‫گەڕانەوەی دەتوانێت‬ ‫هەندێك گۆڕانكاری‬ ‫بكات و كاریگەری لەسەر‬ ‫چارەسەركردنی دۆخەكە دەبێت‬ ‫موس����تەفاوە لەكات����ی گەڕانەوەیدا نیش����اندا‪ ،‬ئەو‬ ‫گوت����ی "ئەوەن����دەی پەیوەس����ت بێ����ت ب����ە منەوە‬ ‫ئ����اگام ل����ەو پڕۆژەی����ە نیی����ە‪ ،‬جگەل����ەوەی كاك‬ ‫نەوش����یروان دارعەسای موس����ایی بەدەستەوە‬ ‫نییە تا ئەم كێشانە یەكالبكاتەوە‪ ،‬بەاڵم هەركات‬ ‫بەپێویستی بزانین بگەڕێتەوە‪ ،‬لەكەمترین ماوەدا‬ ‫دەگەڕێتەوە"‪.‬‬ ‫بەاڵم "دالوەر حاجی عوسمان"هەڵوس����ڕاوی‬ ‫بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان ئ����ەوەی بەس����ڤیل گوت‪،‬‬ ‫كە نەوش����یروان موس����تەفا لەكاتی گەڕانەوەیدا‬ ‫پرۆژەی پێدەبێت و بەبەرنامەیەكی چاكسازیەوە‬ ‫بۆ كوردستان دەگەڕێتەوە‪ ،‬ئەو تەنها ئەوەندەی‬ ‫گ����وت "نەوش����یروان موس����تەفا لە س����اڵی ‪1980‬‬ ‫نەش����تەرگەری فەقەراتی پشتی بۆ كراوە و لەو‬ ‫دواییەش����دا ئازاری ب����ۆ گەڕابوی����ەوە‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫ب����ۆ چارەس����ەری پزیش����كی چوب����ووە ئەوروپا‪،‬‬ ‫بەاڵم لەئێس����تادا تەندروس����تی زۆر باشە و لەو‬ ‫باوەڕەدام لەمانگی داهاتودا بگەڕێتەوە هەرێمی‬ ‫كوردستان"‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارێك����ی بزووتن����ەوەی گۆڕانی����ش‬ ‫ئام����اژە ب����ەوە دەدات‪ ،‬كە بەرپرس����یاریەتی ئەم‬ ‫دۆخە سیاسیەی ئێس����تا لەهەرێمی كوردستاندا‬ ‫دروس����تبووە لەئەس����تۆی پارت����ی دیموكرات����ی‬ ‫كوردستاندایە‪ ،‬هەر بۆیە ئەوانیش بەرپرسیاری‬ ‫یەكەم����ن لەچارەس����ەركردنی ن����ەك رێكخ����ەرە‬ ‫گش����تیەكەیان‪" .‬بێس����تون فای����ەق" پەرلەمانتاری‬ ‫گۆڕان ل����ەو بارەیەوە گوتی "ت����ا پارتی هەندێك‬ ‫هەنگاوی ك����رداری نەنێت بۆ چارەس����ەركردنی‬ ‫دۆخەكە‪ ،‬ئەوا چارەسەری ئەم قەیرانە سیاسیە‬ ‫ئەس����تەمە‪ ،‬بەتایبەت لەكاتێكدا كە ئێس����تا ئەوان‬ ‫كۆنتڕۆڵ����ی دام����ەزراوە حكومی����ەكان دەك����ەن‪،‬‬ ‫هەربۆیە ئەوانیش دەتوانن دۆخەكە چارەس����ەر‬ ‫بكەن"‪.‬‬ ‫بێس����تون فای����ەق گوتیش����ی "بەدڵنیای����ەوە‬ ‫گەڕان����ەوەی نەوش����یروان موس����تەفا دەتوانێ����ت‬ ‫هەندێ����ك گۆڕان����كاری ب����كات و كاریگەری هەیە‬ ‫لەسەر باشتر چارەس����ەركردنی دۆخەكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێك پرس هەیە تەنها پەیوەس����تە بەناوخۆی‬

‫پارتی‪:‬‬ ‫ئەم سیاسەتەی ئێستاش‬ ‫گۆڕان پەیڕەوی دەكات‬ ‫لەژێر چاودێری‬ ‫نەوشیروان موستەفا‬ ‫خۆی دایە‬ ‫پارتی����ەوە‪ ،‬بۆنمونە كاراكردن����ەوەی پەرلەمان و‬ ‫حكومەت و كەمكردن����ەوەی كەمێك لەو قەیرانە‬ ‫سیاسیەی‪ ،‬س����ەڕەرای قەیرانی دارایی‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردس����تانی گرتۆت����ەوە‪ ،‬ب����ۆ ئەوەش س����ەرەتا‬ ‫دەبێت پارتی هەنگاو بنێت"‪.‬‬ ‫لەبەرامب����ەر ئەم بۆچونەی بێس����تون فایەقدا‪،‬‬ ‫پەرلەمانتارێك����ی پارتی بزووتن����ەوەی گۆڕان بە‬ ‫بەرپرس����اری س����ەرەكی دەزانێ����ت ل����ەو قەیرانە‬ ‫سیاس����یەی هاتوونەت����ە پێ����ش‪" .‬ش����وان ش����ێخ‬ ‫ئەحم����ەد" پەرلەمانتاری پارتی بۆ س����ڤیل گوتی‬ ‫"بزووتنەوەی گۆڕان بەرپرس����یاری س����ەرەكییە‬ ‫لەم قەیرانە سیاس����یەی ئێس����تا لەهەرێمدا هەیە‪،‬‬ ‫چونك����ە ئەوان س����ەڕەرای ئ����ەوەی لەحكومەتدا‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم لەپش����ت دروس����تكردنی پشێوی و‬ ‫ئاڵۆزی و سوتاندنی بارەگاوە بوون‪ ،‬سەڕەرای‬ ‫قەیران����ی دارای هەرێ����م كە لەتوان����ای حكومەت‬ ‫بەدەر بووە و كێشەیەكی جیهانییە‪ ،‬بەاڵم گۆڕان‬ ‫بۆ مەرامی خۆی دەیقۆزێتەوە‪ ،‬هەر بۆیە ئەوان‬ ‫بەرپرسیارن لەدروستكردنی قەیرانەكان"‪.‬‬ ‫ش���وان ش���ێخ ئەحمەد بەدوریش���ی دەزانێت‬ ‫بەگەڕان���ەوەی نەوش���یروان موس���تەفا ئ���ەو‬ ‫كێش���انەی لەهەرێمی كوردس���تاندان چارەسەر‬ ‫ببن‪ ،‬ئەو گوتی "رێكخەری گش���تی بزووتنەوەی‬ ‫گ���ۆران كاتی خۆی ك���ە رێكەوتنی لەگەڵ پارتی‬ ‫دیموكرات���ی ك���رد‪ ،‬بەڵێن���ی ‪ 4‬س���اڵی ئارامی دا‬ ‫لەنێو هەرێمی كوردس���تاندا‪ ،‬بەاڵم وەك بینیمان‬ ‫ئ���ەوان پابەندنەبون بەو بەڵێن���ەی بەخەڵیان دا‬ ‫و هەرێم���ی كوردس���تانیان گەیان���دە ئەم دۆخە‬ ‫سیاس���یەی ئێس���تا"‪ .‬ش���وان زیاتری���ش دەڵێ���ت‬ ‫"ه���ەر بۆیە ئێستاش���ی لەگەڵدابێت بزووتنەوەی‬ ‫گ���ۆڕان بەبێ فەرمانی نەوش���یروان موس���تەفا‬ ‫هیچ بڕیارێكی سیاس���ی نادات‪ ،‬ب���ەو بەڵگەیەی‬ ‫لەكۆبون���ەوەی ‪18‬ی ئ���اب كە بەسەرپەرش���تی‬ ‫ئەمری���كا هەم���وو الیەن���ەكان لەكۆبون���ەوەدا‬ ‫بووی���ن‪ ،‬زیاتر لەچەند جارێك نوێنەرانی گۆڕان‬ ‫پەیوەندیان بەنەوش���یروان موس���تەفاوە دەكرد‬ ‫و بەپ���رس و راوێژی ئ���ەو كاریان دەكرد‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە ئەم سیاسەتەی ئێستاش گۆڕان پەیڕەوی‬

‫چاودێرێكی سیاسی‪:‬‬ ‫بێدەنگی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‬ ‫لەم دۆخە لەبنەڕەتدا‬ ‫بەهۆی ئەوەوەیە‬ ‫كە چارەسەری پێنییە‬ ‫دەكات لەژێر چاودێری نەوش���یروان موستەفا‬ ‫خۆی دایە"‪.‬‬ ‫بەوت���ەی چاودێران���ی سیاس���یش چوون���ی‬ ‫نەشیروان موستەفا بۆ دەرەوە بەهۆی ئەوەوە‬ ‫بووە‪ ،‬كە پرۆژە و چارەس���ەری یەكالكەرەوەی‬ ‫بەدەس���تەوە نەب���ووە‪" .‬ب���ڕوا بەرزنج���ی"‬ ‫رۆژنامەن���وس و چاودێ���ری سیاس���ی ل���ەو‬ ‫بارەیەوە بە سڤیلی گوت "دەبێت ئەوەمان لەبیر‬ ‫نەچێت نەوش���یروان موستەفا س���ەركردەیەكی‬ ‫كاریزمایی���ە و كاریگ���ەری لەس���ەر جەماوەری‬ ‫گۆڕان و تەنانەت جەماوەری یەكێتیش���دا هەیە‪،‬‬ ‫هەر بۆی���ە دەتوانێت گۆڕان���كاری لەدۆخەكاندا‬ ‫دروس���ت ب���كات‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەم قۆناغەی ئێس���تا‬ ‫گەر نەوش���یروان موستەفا چارەسەری پێبوایە‬ ‫ئ���ەوا دەگەڕای���ەوەو ئەنجام���ی دەدا‪ ،‬چونك���ە‬ ‫ئێس���تا هەرێم گەیش���تۆتە لێوارێكی خەتەرناك‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم تائێس���تا ئ���ەوەی دەیبینن نەوش���یروان‬ ‫موس���تەفا تەنانەت لەئەوروپاش بەفەرمی هیچ‬ ‫هەڵس���وڕاوێكی گۆڕان���ی نەبینی���وە‪ ،‬لەكاتێك���دا‬ ‫پێش���وازی لەش���ێخ جەعف���ەر و ج���ەالل كەریم‬ ‫ك���ردووە‪ ،‬ك���ە پێدەچێ���ت پەیام���ی بارزان���ی و‬ ‫جێگرانی س���كرتێری گش���تی یەكێتیان پێبوبێت‬ ‫ب���ۆ نەوش���یروان موس���تەفا‪ ،‬بەم پێی���ەش گەر‬ ‫رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان پرۆژەی‬ ‫پێبوایە‪ ،‬ئێستا پێشكەشی دەكرد"‪.‬‬ ‫بەرزنجی وتیشی "ئێستا جومگە سەرەكیەكانی‬ ‫سیاس����ەت لەهەرێم بەدەس����ت پارتیەوەیە‪ ،‬هەر‬ ‫بۆی����ە ئ����ەوەی دەتوانێ����ت دۆخ و ئاڕاس����تەكان‬ ‫بگۆڕێت زیاتر پارتیە نەك نەوشیروان موستەفا‪.‬‬ ‫بەڕای من بێدەنگی كاك نەوش����یروان لەم دۆخە‬ ‫لەبنەڕەت����دا بەه����ۆی ئەوەوەیە كە چارەس����ەری‬ ‫پێنییە‪ ،‬هەركات چارەس����ەری پێبوو و توانیشی‬ ‫دۆخی سیاس����ی لەمەی ئێس����تا دەربهێنێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەدڵنیای����ەوە قس����ەدەكات و دەگەڕێتەوە هەرێم‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێس����تا ك����ە هەرێم ل����ەڕووی دارایش����ەوە‬ ‫رووب����ەڕووی شكس����تبۆتەوە‪ ،‬نەوش����یروان‬ ‫موستەفا نایەوێت ببێت بە بەشێك لەم شكستە‪،‬‬ ‫بۆیە خۆی دوورەپەرێز گرتووە"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪3‬‬


‫سياسەت‬

‫هێرشی سەر بارەگاكانی‬ ‫پارتی جیاوازە لە هی‬ ‫الیەنەكانی تر و بۆ‬ ‫مەبەستی كوشتنی كادیر و‬ ‫سوتاندنی بارەگاكانمانە‬ ‫ف���ازڵ بەش���ارەتی بەرپرس���ی لقی ‪12‬ی‬ ‫پارت���ی لە هەڵەبەجە‪ ،‬ل���ەم دیمانەیەدا باس‬ ‫ل���ە هۆكاری وەرنەگرتن���ەوەی بارەگانیانی‬ ‫پارتی لە سنوری پارێزگای سلێمانی دەكات‬ ‫و گۆڕانیش بە هۆكاری "ئاژاوەگێڕییەكان"‬ ‫تۆمەتبار دەكات و دەشڵێت "ئەو پەالمارەی‬ ‫دەشكرێتە سەر بارەگاكانی پارتی‪ ،‬جیاوازە‬ ‫لە هی الیەنەكانی تر‪ ،‬چونكە پەالماری سەر‬ ‫بارەگاكانی پارتی بۆ مەبەس���تی كوش���تنی‬ ‫كادیرەكان و سوتاندنی بارەگاكانە"!‬ ‫سەروەر خەلیل‬

‫فازڵ بەشارەتی‪:‬‬

‫گۆڕان بەرپرسی هەموو‬ ‫ئەم ئاژاوەگێڕیانەیە كە روودەدەن‬ ‫هیچ ئاس���ۆیەكی چارەسەر بۆ ناكۆكی‬ ‫نێوان ئێوەو گۆڕان بەدیدەكەن؟‬ ‫ف���ازڵ بەش���ارەتی‪ :‬ئێم���ە ناكۆكیم���ان لەگ���ەڵ‬ ‫گۆڕان���دا نیی���ە‪ ،‬بەڵك���و گ���ۆڕان ناكۆك���ی لەگەڵ‬ ‫عەقڵی دەس���ەاڵتدا هەیە لەهەرێمی كوردس���تان‪،‬‬ ‫گ���ۆڕان ناكۆكی لەگەڵ بەڵێنەكان���ی خۆیدا هەیە‪،‬‬ ‫كە بەخەڵكی كوردس���تانی داوە‪ ،‬راس���تگۆ نەبوو‬ ‫لەگەڵ ئەو بەڵێنانەی لەپڕۆسەی هەڵبژاردنەكان‬ ‫بەخەڵكیدا‪ ،‬ئەمڕۆ پەنای بۆ كاری ئاژاوەگێڕی و‬ ‫تێكدانی رەوشی ئەمنی و بازاڕ و بیركردنەوەی‬ ‫خەڵ���ك ب���ردووە‪ ،‬ب���ۆ ئ���ەوەی ئ���ەو بەڵێن���ە بێ‬ ‫بنەمایان���ەی خۆی‪ ،‬كە لەقەبارەی خۆی گەورەتر‬ ‫بوون و بەخەڵكی كوردستانی دا‪ ،‬بیخاتە قاڵبێكی‬ ‫ترەوە و شێوازێكی تری بیركردنەوە الی خەڵك‬

‫‪ 4‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫دروس���ت بكات‪ ،‬ئەگەرنا ئێم���ە وەكو پارتی نەك‬ ‫لەگەڵ گۆڕان‪ ،‬بەڵكو ناكۆكیمان لەگەڵ هیچ كەس‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەوەی ت���ۆ بەئاژاوەگێ���ڕی‬ ‫ناوی دەبەیت‪ ،‬گۆڕان بەپش���تگیری لەخرۆشانی‬ ‫جەماوەری و رای شەقام ناوی دەبات؟‬ ‫فازڵ بەش���ارەتی‪ :‬یەكێك لەو زیادەڕۆییانەی‬ ‫بەب���ڕوای من گ���ۆڕان دەی���كات‪ ،‬ناكرێ���ت كاری‬ ‫س���ەرەڕۆیی و ئاژاوەگێڕی بەكاری جەماوەری‬ ‫و جموجۆڵ���ی جەم���اوەری لەقەڵەم بدات‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگ���ەر وابێ���ت قەزای س���ەید س���ادق ‪ 75‬تا ‪80‬‬ ‫ه���ەزار دانیش���تووانی تێدایە‪ ،‬تەنه���ا ‪ 150‬تا ‪200‬‬ ‫ك���ەس هاتوون پەالماری بارەگای ئێمەیان داوە‪،‬‬ ‫كەوات���ە ئەمە جەماوەر نییە‪ ،‬ئەمە خەڵكی حیزبی‬

‫و الیەنگری حیزبی و جوڵەپێكراوەكانی ئەوانن‪.‬‬ ‫بەاڵم لەناو خۆپیشاندەراندا الیەنگری‬ ‫حیزبەكان���ی تری���ش ه���ەن‪ ،‬ب���ۆ تەنه���ا گ���ۆڕان‬ ‫بەتاوانبار دەزانن؟‬ ‫فازڵ بەش���ارەتی‪ :‬ئەم���ە دوو بابەتە‪ ،‬هەندێك‬ ‫خەڵ���ك هەی���ە‪ ،‬سەركێش���ە و پابەن���دی هی���چ‬ ‫رێكخس���تنێك و رێكخس���تنی الیەنەكەی خۆشی‬ ‫نیی���ە‪ ،‬ئێم���ە ئەو بە الیەن لەقەڵ���ەم نادەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گۆڕان لەئاستی بااڵی بەرپرسیارێتی بانگەشەی‬ ‫راپەڕی���ن و جموجۆڵی ش���ەقام و خۆپیش���اندانی‬ ‫جەم���اوەر لەكوردس���تان دەكات‪ ،‬ئەم���ە جیاوازە‬ ‫لەگەڵ كەس���ێكی نەفام‪ ،‬یان كادرێكی بێ بەرنامە‬ ‫لەهەر كام لەالیەنەكان بێت لەناو خۆپیشاندەران‬ ‫ببینرێ���ت‪ ،‬ئێم���ە ئ���ەوە بەئ���ەداو ئاڕاس���تەكردنی‬


‫سياسەت‬

‫سەید سادق ‪ 80‬هەزار‬ ‫دانیشتوانیەتی‪ ،‬تەنها‬ ‫‪ 150‬كەس هاتوون‬ ‫پەالماری بارەگای ئێمە‬ ‫دەدەن‪ ،‬ئەمە جەماوەر‬ ‫نیە‪ ،‬خەڵكی حزبی‬ ‫جوڵەپێكراوە‬ ‫الیەنەكەی خۆی نازانین‪ ،‬بەاڵم گۆڕان لەئاس���تی‬ ‫بەرپرس���یارێتیدا جموجۆڵی���ان لەن���او ئەم كاری‬ ‫ئاژاوەگێڕییەدا هەیە‪.‬‬ ‫هەندێك لەچاودێ���ران پێیانوایە پارتی‬ ‫بەدەركردن���ی گۆڕان لەحكوم���ەت زیانی بەخۆی‬ ‫گەیاند و بەرپرسیارێتی قەیرانەكانی زیاتر كردە‬ ‫ئەستۆی خۆی؟‬ ‫فازڵ بەشارەتی‪ :‬ئێمە ئەزموونێكی رابردوومان‬ ‫هەیە بەبێ گۆڕان‪ ،‬بەش���دارییەكی دەوڵەتیشمان‬ ‫هەی���ە لەگ���ەڵ گ���ۆڕان‪ ،‬هەردووكی���ان دەخەین���ە‬ ‫بەردەم رای گشتی و خەڵكی كوردستان‪ ،‬كاتێك‬ ‫كە گۆڕان لەدەسەاڵت نەبوو پارە و ئیمیكانییەت‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم كە ئەوان هاتنە دەسەاڵتەوە هەموو‬ ‫ش���تەكان قەیرانیان تێدا دروس���ت بوو‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بەتەبایی و رێككەوتنی حیزبەكانیشەوە‪.‬‬ ‫مەبەس���تت ئەوەی���ە ه���ۆكاری ئ���ەو‬ ‫قەیرانان���ەی لەهەرێ���م دروس���تبوون بەقەیرانی‬ ‫داراییشەوە‪ ،‬گۆڕانە؟‬ ‫فازڵ بەشارەتی‪ :‬بەدڵنیاییەوە ئەوان هۆكارن‪،‬‬ ‫چونكە یەكێك ل���ەو هۆكارانە ئەوەیە كە دەتوانم‬ ‫بڵێ���م ئ���ەوان زۆربەی كات���ەكان س���ەركردایەتی‬ ‫كوردیان س���ەرقاڵ كردووە بەو قەیران و كێشە‬ ‫ناوخۆییان���ەوە ك���ە لەهەرێم دروس���تبوون‪ ،‬ئێمە‬ ‫كێش���ەی زۆر گەورەترمان لەپێش���ە ك���ە دەبێت‬ ‫سەركردایەتی كورد و جەنابی سەرۆك بارزانی‬ ‫پێوە سەرقاڵ بێت‪ ،‬نەك بەبەردەوام كۆبوونەوە‬ ‫و چارەس���ەركردنی كێش���ە ناوخۆیی���ەكان و‬ ‫بەرگریك���ردن لەتوندوتی���ژی و كۆبوون���ەوە بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی توندوتیژی‪ ،‬هەموو ئەمانە گۆڕان‬ ‫هۆكارەكەیەت���ی و بەرپرس���یارە‪ ،‬راس���تە نرخی‬ ‫نەوت لەجیهاندا شكاوە و قەیران رووی لەهەرێم‬ ‫كردووە و مالیكی و عەبادی بودجە و مووچەی‬ ‫خەڵكی كوردستانیان بڕیوە‪ ،‬بەاڵم ئەوان یەكێك‬ ‫لەهۆكارەكانی ئەو قەیرانانەی لەهەرێم دروست‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئێ���وە لەم���اوەی ‪ 25‬س���اڵی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬لەگەڵ یەكێتی دەس���ەاڵتداری هەرێم‬

‫ب���وون‪ ،‬ئای���ا بەرپرس���یارێتی گ���ەورە ب���ەر ئێوە‬ ‫ناكەوێت؟‬ ‫فازڵ بەش���ارەتی‪ :‬ئێمە لەپارت���ی كە یەكێتیش‬ ‫هاوبەش���ێكی راس���تەقینەمانە خۆمان بەبەرپرس‬ ‫دەزانی���ن لەهەموو ئ���ەو حاڵەتە نەخ���وازراوو و‬ ‫قەی���ران و رەوت���ی رووداوان���ەی روو لەهەرێم‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەاڵم یەك راس���تی هەیە ئەویش ئەوەیە‪،‬‬ ‫كە حكومەت بەشداری هەموو الیەنەكانی تێدایە‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر حكوم���ەت لەقەیرانەكان بەرپرس���ە ئەوە‬ ‫هەموومان لێی بەرپرس���ین‪ ،‬ئەگەر حكومەت لێی‬ ‫بەرپرس نییە ئەو الیەنانەی تر ئەمڕۆ چی دەكەن‬ ‫لەناو حكومەت‪ ،‬كە پێگەی لەسەرۆكی پەرلەمان‬ ‫و وەزارەت و پۆستە بااڵكانی حكومەت هەیە؟!‬ ‫ب���ەاڵم گ���ۆڕان ل���ە ‪2015/10/12‬ەوە‬ ‫بەشێك نییە لەحكومەت؟‬ ‫ف���ازڵ بەش���ارەتی‪ :‬قەیران���ەكان ل���ەو دوو‬ ‫مانگەدا دروس���ت نەبوون‪ ،‬كە ئەوان لەحكومەتدا‬ ‫نەماون‪ ،‬قەیرانەكانی هی پێشترن‪ ،‬ئەوان لەسەر‬ ‫سەركێشی و كاری نابەرپرسانەیان لەحكومەت‬ ‫و لەپەرلەم���ان دەرك���راون‪ ،‬ن���ەك لەبەرئ���ەوەی‬ ‫زۆر بەباش���ی خەریكی خزمەت���ی خەڵكن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەبەرئەوەی خەریكی تێكدانی رێزی نیش���تیمانی‬ ‫خەڵكی كوردستان و حیزبە كوردستانییەكان بن‪،‬‬ ‫ئەوان نەیانتوانی راستگۆ بن لەگەڵ بەڵێنی چوار‬ ‫ساڵی پڕ لەئارامی و دەسكەوت‪ ،‬بەڵكو هەوڵیاندا‬ ‫چوار ساڵی پڕ لەكێشە و ئاژاوەگێڕی بۆ خەڵكی‬ ‫كوردس���تان بێت‪ .‬لەبەرئەوە پارتی بەرێككەوتن‬ ‫لەگ���ەڵ هاوپەیمانەكانی ناچار ب���وو دەرزییەكی‬ ‫بەن���ج لەو كاری ئاژاوەگێڕییە بدات‪ ،‬كە لەس���ەر‬ ‫ش���ەقام و لەن���او چی���ن و توێژەكان���ی خەڵك���ی‬ ‫كوردستان دروستیان كرد‪ ،‬بۆیە رێگەچارەیەكی‬ ‫لەوە باشتر نەبوو‪ ،‬كە پارتی بیگرێتە بەر‪.‬‬ ‫ئێوە وەك پارتی چ دەستپێشخەرییەكتان‬ ‫ك���ردووە ب���ۆ چارەس���ەركردنی ئ���ەو قەیران���ە‬ ‫سیاسییە؟‬ ‫ف���ازڵ بەش���ارەتی‪ :‬دەستپێش���خەری ئێم���ە‬ ‫ئەوەیە كە قوربانیم���ان بەخۆمان داوە لەپێناوی‬ ‫كەمكردن���ەوەی ئ���ەو ئاژاوەگێڕیی���ەی لەس���ەر‬ ‫ش���ەقامدا هەی���ە‪ ،‬دەستپێش���خەریمان ئەوەی���ە‬ ‫سەرۆك بارزانی وتاری سەری ساڵی ئاڕاستەی‬ ‫هەموو حی���زب و الیەنە سیاس���ییەكان كردووە‪،‬‬ ‫ك���ە بەڕاس���تی زۆر بەرپرس���انە و بەس���ەبرێكی‬ ‫ئەیوبییانە مامەڵە لەگەڵ ئەو رووداوانە دەكەین‪،‬‬ ‫كە پڕن لەغەدر و س���تەم و هێرش���كردنە س���ەر‬ ‫پارتی‪.‬‬ ‫هەڵوێستی یەكێتی چۆن لەقەڵەمدەدەن‬ ‫لەهێوركردن����ەوەی دۆخەك����ە؟ رات����ان لەس����ەر‬ ‫پڕۆژەك����ەی ئەو حیزب����ە چییە كە ل����ەم دواییانە‬ ‫خستویانەتە بەردەم پارتی؟‬

‫فازڵ بەشارەتی‪ :‬ئێمە و یەكێتی بەهاوبەشێكی‬ ‫راس����تەقینەی خۆمان دەزانین و پێش����موایە ئەو‬ ‫حیزب����ە لەمج����ارەدا ه����اوكاری زۆر باش����ە ب����ۆ‬ ‫بەرگرتن لەئاژاوەگێڕی و هەڵكوتانە سەر بارەگاو‬ ‫تێكدانی بازاڕ و پەكخستنی كارو كاسبی خەڵك‬ ‫لەهەرێم����ی كوردس����تان‪ ،‬یەكێت����ی ئەمجارە زۆر‬ ‫بەرپرس����انە مامەڵەی لەگەڵ دۆخەكەدا كردووە‪،‬‬ ‫هیواداریش����ین بتوانی����ن ب����ەو ش����ێوەیە زاڵبی����ن‬ ‫بەسەر هەموو ئەو راو بۆچوونانەی لەهەرێمدا‬ ‫ه����ەن بۆ ئ����ەوەی بتوانین لەس����ەر بەرنامەیەكی‬ ‫ن����وێ بۆ حكومەت و پەرلەمانێكی نوێ لەهەرێم‬ ‫رێكبكەوی����ن‪ ،‬ب����ۆ ئەوەی بگەڕێین����ەوە بۆ دۆخی‬ ‫رابردووی پێش گۆڕان‪ ،‬بۆ خزمەتكردنی خەڵكی‬ ‫كوردستان‪ ،‬من لەوەفدی دانوستانكار نیم بەاڵم‬ ‫ئەوەندەی ئاگادارم پڕۆژەكەی یەكێتی لەبەردەم‬ ‫س����ەركردایەتی و مەكتەب����ی سیاس����ی پارتیی����ە‬ ‫و گفتوگ����ۆی لەس����ەر دەك����ەن و دوات����ر لەگەڵ‬ ‫برادەران����ی یەكێتی كۆدەبنەوە و وەاڵمی خەڵكی‬ ‫كوردستان و یەكێتیش دەدرێتەوە‪.‬‬ ‫دوای س����وتاندنی بارەگاكانت����ان‬ ‫لەمانگەكان����ی كۆتایی س����اڵی پاردا تائێس����تا ئەو‬ ‫بارەگایانەتان وەرنەگرتووەتەوە‪ ،‬بۆ؟‬ ‫ف����ازڵ بەش����ارەتی‪ :‬هۆكارەك����ەی ب����ۆ ئ����ەو‬ ‫بارودۆخە ئاڵۆزە دەگەڕێنینەوە كە دروس����تیان‬ ‫ك����ردووە و نامانەوێ����ت بەه����ۆی ب����ارەگاوە‬ ‫خوێنڕشتن و كوشتار لەشار و شارۆچكەكانمان‬ ‫دروست بێت‪ ،‬ئەو بارەگایانە رادەستی پۆلیسی‬ ‫لۆكاڵ����ی ك����راوە‪ ،‬تاكو چارەس����ەری ئ����ەو دۆخە‬ ‫ئاڵ����ۆزەی ناو كوردس����تان و قەیران����ی ئابووری‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەم����ە مان����ای وای����ە ئێ����وە دەترس����ن‬ ‫جارێكی تر بارەگاكانتان بكرێنەوە ئامانج؟‬ ‫فازڵ بەش����ارەتی‪ :‬ترس����ی ناوێت‪ ،‬هەر دوێنێ‬ ‫كراونەت����ەوە و ئامان����ج و بارەگاكان����ی ئێم����ە‬ ‫لەئافرەتان و قوتابیان وچاالكییە مەدەنییەكان و‬ ‫الوان و مامۆستایان لەسەید سادق لەالیەن ئەو‬ ‫خەڵكانەوە سوتێنران‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم تەنه����ا هێ����رش نەكرایە س����ەر‬ ‫ب����ارەگای ئێوە‪ ،‬بەڵكو بارەگاكان����ی یەكگرتوو و‬ ‫كۆمەڵیش كرانە ئامانج؟‬ ‫ف����ازڵ بەش����ارەتی‪ :‬ئێم����ەش ئ����ەو ج����ۆرە‬ ‫هێرش����ەمان قبوڵە كە كراونەتە سەر بارەگاكانی‬ ‫یەكگرت����وو و كۆمەڵ‪ ،‬بەاڵم هێرش����ەكانی س����ەر‬ ‫پارت����ی جیاوازن و بۆ كوش����تنی كادی����رەكان و‬ ‫س����وتاندنی بارەگاكان����ە‪ ،‬ئەم����ە جی����اوازە لەگەڵ‬ ‫دوو ب����ەرد گیرابێت����ە ب����ارەگای یەكگرت����وو یان‬ ‫كۆم����ەڵ‪ .‬ئەمانەش بەش����ێكی ئ����ەو خەڵكانەن كە‬ ‫داخ لەدڵ و رق لە دڵن بەرامبەر ئەو وتوێژانەی‬ ‫لەكوردستان لەگەڵ پارتی دەكرێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪5‬‬


‫سياسەت‬

‫بۆ وەرگرتنەوەی بارەگاكانی‬ ‫لە سنووری پارێزگای سلێمانی‬

‫پارتی متمانەی بە‬ ‫یەكێتی نەماوە و گۆڕان‬ ‫بە "كلۆركردنی ئەمنییەتی‬ ‫سلێمانی" تۆمەتبار دەكات‬ ‫بەشی سیاسەت‬

‫كوردس����تان‬ ‫دیموكرات����ی‬ ‫پارت����ی‬ ‫رایدەگەیەنێ����ت‪ ،‬متمان����ەی ب����ە ئی����دارەی‬ ‫س����نووری يەكێت����ی نەم����اوە ل����ە پاراس����تنی‬ ‫بارەگاكانی����ان و ئاشكراش����ی دەك����ەن‪ ،‬دوا‬ ‫قس����ەیان لەگ����ەڵ یەكێت����ی ك����ردووە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بارەگاكانی����ان ب����ۆ ناپارێزرێن ئ����ەوا خۆیان‬ ‫دەیانپارێ����زن‪ ،‬ب����ەاڵم ئی����دارەی س����لێمانی و‬ ‫یەكێت����ی نیش����تیمانی كوردس����تان جەخت لە‬ ‫پاراستنی هەموو دامودەزگایەكی حیزبی و‬ ‫حكومی دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ل����ە كات����ی خۆپیش����اندانەكانی ‪ 9‬و ‪ 10‬و‬ ‫‪ 11‬مانگی دەی س����اڵی راب����ردوودا‪ ،‬زنجیرە‬ ‫خۆپیش����اندانێك ل����ە س����نووری پارێ����زگای‬ ‫س����لێمانی روویان دا و بەش����ێك ل����ە بارەگا‬ ‫حیزبیی����ەكان كران����ە ئامان����ج‪ ،‬ك����ە بەتایبەت‬ ‫لەبەش����ێكی زۆر ل����ە ق����ەزا و ناحییەكان����ی‬ ‫س����ەر بە پارێزگای س����لێمانی‪ ،‬هێرش كرایە‬ ‫س����ەر ب����ارەگا حیزبییەكان����ی پارت����ی‪ .‬دوای‬ ‫ئ����ەو رووداوان����ەش پارت����ی بارەگاكان����ی‬

‫‪ 6‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫رادەستی دەزگا ئەمنییەكان كرد‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ماوەیەك بەر لە ئێس����تا وەریگرتنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەوامی����ان تێ����دا ناكات‪ ،‬ل����ە بەرانبەریش����دا‪،‬‬ ‫پارت����ی رایدەگەیەنێ����ت‪ ،‬یەكێت����ی ئیدارەدانی‬ ‫پارێزگاكاك����ەی لەژێ����ر دەس����ت نەم����اوە و‬ ‫ئەوەی رووش دەدات بزوتنەوەی گۆڕان لە‬ ‫پشتییەوەیەتی‪.‬‬ ‫"عەل����ی عەون����ی" ئەندامی س����ەركردایەتی‬ ‫پارت����ی دیموكراتی كوردس����تان‪ ،‬بە س����ڤیلی‬ ‫راگەیان����د‪ ،‬ئ����ەوەی لە س����نووری پارێزگای‬ ‫س����لێمانیدا بەرامب����ەر پارت����ی و بارەگاكانی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬س����ەرجەمی گۆڕان لێی بەرپرس����ە‬ ‫و وەك پارتی����ش ت����ەواوی پش����ێوییەكان‬ ‫لەئەستۆی گۆڕاندا دەبینن‪.‬‬ ‫ئ����ەو گوت����ی "بزوتن����ەوەی گ����ۆڕان ه����ەر‬ ‫لەسەرەتای درووستبوونییەوە دژایەتیكردنی‬ ‫پارت����ی ئامانجی بووە‪ ،‬ئەوەی لە س����نووری‬ ‫پارێ����زگای س����لێمانیش روودەدات بەرامبەر‬ ‫پارت����ی و بارەگاكان����ی دەس����ووتێندرێن‪،‬‬ ‫هەم����ووی بەدەس����ت و پاڵپش����تی گ����ۆڕان‬ ‫دەكرێت و ئەوان لێی بەرپرسن"‪.‬‬

‫ئ����ەو ئەن����دام س����ەركردایەتییەی پارت����ی‬ ‫ڕوون����ی ك����ردەوە‪ ،‬پارت����ی ب����ە یەكێت����ی و‬ ‫ئیدارەی س����لێمانی گوتووە ك����ە بارەگاكانی‬ ‫بەگەرەنتی ئەمنییەت و پاراستنی كادرەكانی‬ ‫وەردەگرێت����ەوە‪ ،‬وەك دەش����ڵێت ئ����ەوان‬ ‫تائێس����تا ئەو دڵنیاییەیان لەالیەن یەكێتییەوە‬ ‫پێنەدراوە‪.‬‬ ‫زیاتر گوتیشی "یەكێتی جڵەوی ئیدارەدانی‬ ‫پارێزگای سلێمانی لەدەست نەماوە و چۆتە‬ ‫دەس����ت گۆڕان‪ ،‬بەتایبەتیش گ����ۆڕان دەزگا‬ ‫ئەمنییەكان����ی كلۆر ك����ردووە بە ئامانج دژی‬ ‫پارتی بەكاریان دەهێنێت"‪.‬‬ ‫عەونی باسی لەوەش كرد‪ ،‬كە بە یەكێتیان‬ ‫گوت����ووە لەس����نووری پارێزگای س����لێمانی‪،‬‬ ‫ئەگ����ەر ناتوان����ن بارەگاكانی����ان بپارێ����زن‪،‬‬ ‫ئ����ەوا خۆی����ان دەیانپارێزی����ن و چاوەڕوانی‬ ‫دواهەڵوێستی ئەوانن‪.‬‬ ‫هەرچ����ی یەكێتی نیش����تیمانییە ئاش����كرای‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەوان پابەندن لەپاراستنی بارەگای‬ ‫هەر پ����ارت و رێكخراوێ����ك و بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕانی����ش ئاش����كرای دەكات‪ ،‬تووڕەی����ی‬


‫سياسەت‬

‫پارتی‪:‬‬ ‫یەكێتی جڵەوی‬ ‫ئیدارەدانی پارێزگای‬ ‫سلێمانی لەدەست نەماوە‬ ‫و چۆتە دەست گۆڕان‬ ‫گۆڕان‪:‬‬ ‫پارتی دووچاری فۆبیای‬ ‫گۆڕان بووە و هەرچی‬ ‫رووبدات بە گۆڕانی‬ ‫دەزانێت‬

‫‪ ‬دیمەنێكی خۆنیشاندانەكەی رۆژی سێ شەممەی رابردووی سەید سادق‬

‫جەماوەر پەیوەندی بەگۆڕانەوە نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پەیوەندی ب����ەو قەیرانانەوە هەیە‪ ،‬كە پارتی‬ ‫دروستی كردون‪.‬‬ ‫رێكەوت زەكی‪ ،‬س����ەرۆكی لیستی سەوز‬ ‫لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫ب����ۆ ئ����ەوە كرد‪ ،‬یەكێت����ی و گ����ۆڕان پابەندن‬ ‫بەیەكەوە ئیدارەی پارێزگای سلێمانی بكەن‬ ‫و سەركەوتووش بوون‪.‬‬ ‫ئ����ەو گوتی "دەزگا ئەمنییەكانی س����لێمانی‬ ‫ب����ێ جی����اوازی س����ەروماڵی هاواڵتی����ان و‬ ‫ب����ارەگای ت����ەواوی ناوەن����د و رێكخ����راو و‬ ‫حیزبەكان دەپارێزن و ئەوەی لەرابردووشدا‬ ‫روویداوە‪ ،‬راس����تە بارەگاكانی پارتی زیاتر‬ ‫هێرش����یان كرای����ە س����ەر‪ ،‬ب����ەاڵم هێرش����ی‬ ‫خۆپیشاندەران بۆ سەر تەواوی بارەگاكانی‬ ‫هەموو حیزبەكان بوو"‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو‪ ،‬لەگەڵ دەستپێكردنەوەی‬ ‫خۆپیش����اندانەكان‪ ،‬لەسەیدس����ادقی س����ەر‬ ‫بە پارێ����زگای س����لێمانی جارێكی تر هێرش‬ ‫كرایەوە سەر بارەگای پارتی‪.‬‬ ‫عەل����ی عەون����ی‪ ،‬ئام����اژەی ب����ۆ ئ����ەوە‬

‫ك����رد‪ ،‬بزوتن����ەوەی گ����ۆڕان جارێك����ی ت����ر‬ ‫لەراگەیاندنەكەی و لەالیەن بەشێكی بەرچاو‬ ‫لە كادرانی و پەرلەمانتارەكانییەوە دەس����تی‬ ‫كردۆت����ەوە ب����ە دروس����تكردنی ئ����اژاوە و‬ ‫هەڵمەت����ی دژایەتی بەرامبەر پارتی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وا لەخەڵك دەكات پڕیان بكات و هێرش بۆ‬ ‫سەر بارەگاكانی پارتی بكەن و بیانسوتێنن‪.‬‬ ‫گوتیشی "ئێمە هیوادارین خەڵكی تێگەیشتوو‬ ‫و رۆشنبیری س����لێمانی دوای ئەو هەڵمەتە‬ ‫دژایەتیی����ەی گ����ۆڕان نەك����ەون و بەقس����ەی‬ ‫ئ����ەوان هێ����رش بۆ س����ەر هیچ هێ����ز و هیچ‬ ‫بارەگایەك نەكەن"‪.‬‬ ‫هەرچی بزوتنەوەی گۆڕانە‪ ،‬رەتیدەكاتەوە‬ ‫ئ����ەوان لەپش����ت س����ووتاندنی بارەگاكان����ی‬ ‫پارتی����ەوە ب����ن و باس لەوە دەك����ەن‪ ،‬پارتی‬ ‫دووچ����اری فۆبی����ای گ����ۆڕان ب����ووە و هەر‬ ‫شتێك رووبدات پارتی بە گۆڕانی تێدەگات‪.‬‬ ‫ئاس����ۆ مەحم����ود‪ ،‬باژێروان����ی س����لێمانی‬ ‫بزوتنەوەی گ����ۆڕان‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئەوە كرد‪،‬‬ ‫پارت����ی دووچ����اری فۆبی����ای گ����ۆڕان بووە‬ ‫و ئ����اگای ل����ەو بووركان����ە نیی����ە‪ ،‬ك����ە لەناو‬

‫یەكێتی‪:‬‬ ‫دەزگا ئەمنییەكانی‬ ‫سلێمانی پابەندن بە‬ ‫پاراستنی بارەگای هەموو‬ ‫رێكخراو و حیزبەكان‬ ‫جەم����اوەرەوە بەه����ۆی تااڵن����ی و قەیران����ە‬ ‫دروستكراوەكانی ئەوانەوە دەكوڵێت‪.‬‬ ‫ئەو گوتی "گۆڕان دەیان جار رایگەیاندووە‬ ‫كە پشتگیری هەموو ناڕەزایەتییەكی خەڵكی‬ ‫دەكات‪ ،‬ب����ەاڵم هەموو كاتێكی����ش گوتویەتی‬ ‫دژی توندوتی����ژی و س����ووتاندنی ب����ارەگاو‬ ‫دامەزراوەكان����ی حی����زب و حكومەتە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پارتی هەمیش����ە دەیەوێت ئ����ەوە نەبینێت و‬ ‫هەموو ناڕەزایەتییەكی سرووشتی جەماوەر‬ ‫بە گۆڕان بزانێت"‪.‬‬ ‫ئەوەش����ی ئاش����كرا ك����رد‪ ،‬پارت����ی دەبێت‬ ‫قەناع����ەت ب����ە نارەزایەتییەكی زۆری خەڵك‬ ‫بهێنێ����ت لەبەرامب����ەر ئەو قەیران����ە زۆرانەی‬ ‫هەرێ����م پارت����ی لێ����ی بەرپرس����ە‪ ،‬چونك����ە‬ ‫تووڕەبوون����ی جەم����اوەر گەیش����تە لوتك����ە‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنی ئەستەمە‪.‬‬ ‫بارودۆخ����ی هەرێم����ی كوردس����تان روو‬ ‫لەئاڵۆزییە و سەرەڕای خراپی باری ئابووری‬ ‫خەڵك و بازاڕ‪ ،‬هێزە سیاسییەكانیش شیر و‬ ‫تیر لێك دەس����وون و ئومێدێكیان بۆ خەڵك‬ ‫پێ نییە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪7‬‬


‫سياسەت‬

‫مامۆستا جەعفەر بۆ سڤیل‪:‬‬

‫بە دەركرانیان لە حكومەت گۆڕان دووچاری‬ ‫گەورەترین ریسوایی سیاسیی بۆتەوە‬ ‫مامۆستا جەعفەر‪ ،‬كەسایەتییەكی دیاری‬ ‫سیاس���ییە و ئەزموونی زۆری سیاس���یی‬ ‫لەن���او یەكێت���ی نیش���تیمانی كوردس���تاندا‬ ‫هەی���ە‪ .‬ئەو لەم دی���دارەدا دەربارەی زۆر‬ ‫پرسی گەرمی ئەمڕۆ قسە دەكات‪ ،‬هەر لە‬ ‫بارودۆخی ئابووری هەرێمەوە تا وەزعە‬ ‫سیاس���ییەكەی‪ ،‬لەقس���ەكردن دەرب���ارەی‬ ‫بارودۆخی ناوخۆی یەكێتی تا پەیوەندی‬ ‫یەكێت���ی بەپارتی و گ���ۆڕان و الیەنەكانی‬ ‫ترەوە و چەند پرسێكی تریش‪.‬‬ ‫پێشەوا محەمەد‬

‫‪ 8‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫ئێستا بارودۆخی سیاسیی و ئابووری‬ ‫هەرێم نالەبار و ئاڵۆزە‪ ،‬ژیانی خەڵك وەس����تاوە‬ ‫و مووچ����ە و كار نەم����اوە‪ ،‬كوردس����تان تاك����ەی‬ ‫دەتوانێت بەم جۆرە بەردەوام بێت؟‬ ‫مامۆس����تا جەعفەر‪ :‬وەك����و دیاریكردنی كات‬ ‫نازان����م ت����ا چ قۆناغێك ب����ەردەوام دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حكومەت����ی هەرێ����م دەتوانێ����ت ت����ا ماوەیەكی تر‬ ‫ب����ەردەوام بێ����ت‪ ،‬چونك����ە داهات����ە دارایی����ەكان‬ ‫بەردەوامن و حكومەت دەتوانێت لەداهاتی ناوخۆ‬ ‫و فرۆش����تنی نەوت����دا‪ ،‬ئەگەر بەدەس����تكەوتێكی‬ ‫كەمیش بێت‪ ،‬بەشێك لەمووچە و پێویستییەكانی‬ ‫خۆی دابین بكات و بەردەوام بێت‪ ،‬بەاڵم ئاستی‬

‫ژیانی خەڵك و مووچەخۆر زۆر زۆر خراپە‪.‬‬ ‫پێویس����ت ب����وو ه����ەر لەس����ەرەتاوە‪ ،‬النیكەم‬ ‫لەس����اڵی ‪2003‬ـەوە خەڵكمان لەس����ەر ئابووری‬ ‫یەكالیەن����ە رانەهێنابای����ە‪ ،‬ئێس����تا ئێم����ە داهات و‬ ‫بەرهەمهێن����ان و هەناردەكردنێكی یەكالیەنەمان‬ ‫هەی����ە‪ ،‬كە لەڕووی ئابووریی����ەوە خراپە‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئابوورییەك����ی هەمەج����ۆرت هەبێ����ت‪ ،‬ه����ی ئێمە‬ ‫تەنه����ا نەوت����ە و وەك هەم����وو ئابوورییەكی تر‪،‬‬ ‫ئەگ����ەر س����ەرچاوەی داه����ات یەك ش����ت بوو و‬ ‫دووچاری شكست بوو‪ ،‬تووشی قەیران دەبیت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر س����ەرچاوەكانت هەمەڕەنگ بوون‪،‬‬ ‫بەشێك گەش����توگوزار بوو‪ ،‬بەش����ێك كشتوكاڵ‬


‫سياسەت‬

‫تا دەوڵەتێكی قانوونیمان‬ ‫نەبێت رێككەوتننامەی‬ ‫ستراتیژی یەكێتی و‬ ‫پارتی پێویستییە‬ ‫و پیشەس����ازی ب����وو‪ ،‬بارودۆخەك����ە وایلێنایەت‪،‬‬ ‫ئەم����ە جگە لەگرنگی باج كە ل����ەم واڵتەی ئێمەدا‬ ‫پش����تگوێ خ����راوە‪ .‬ب����ۆ نموونە واڵتێك����ی وەكو‬ ‫ئ����وردن كە نەوتی نییە و هەژاریش����ە‪ ،‬بەاڵم باج‬ ‫دەورێك����ی گرن����گ ل����ەوێ دەبینێت و سیس����تمی‬ ‫ئابوورییەكەشیان بەئاس����انی هەرەس ناهێنێت‪،‬‬ ‫هەروەه����ا س����وید و بەریتانی����ا و ئەڵمانیاش بەو‬ ‫جۆرەیە و رێگەیان داوە بەخەڵك كاروكاسبی و‬ ‫بازرگانی بكەن‪ ،‬لە بەرامبەردا باج وەردەگرێت‪،‬‬ ‫لەبچووكترین ش����تەوە تا گەورەترین شت باجی‬ ‫لەس����ەرە‪ ،‬ب����ەاڵم لێ����رە وانیی����ە‪ ،‬خەڵكانێك هەن‬ ‫بەملیارەها دۆالر بەش����ێوەی نایاس����ایی و رەش‬ ‫كۆدەكەن����ەوە‪ ،‬نابێت حكومەت بهێڵێت بەوجۆرە‬ ‫بێ����ت‪ ،‬لەبەرامبەریش����دا حكوم����ەت ه����اوكاری‬ ‫لێقەوم����اوان و ه����ەژاران و بێداهات����ەكان بكات‪،‬‬ ‫واتا كارێكی وا بكرێت بەبێ نەوتیش ژیانی ئەو‬ ‫خەڵكە دابین بكەیت‪ ،‬بێگومان لەپاڵ ئەمانەش����دا‬ ‫ن����ەوت گرنگ����ە‪ ،‬ب����ەاڵم نابێ����ت ‪ %100‬پش����تی پێ‬ ‫ببەسترێت و پێویستە لەپاڵ سێكتەری بازرگانی‬ ‫و پیشەس����ازی و كش����توكاڵی و گەش����توگوزار‬ ‫و زۆری ت����ر گرنگی بەنەوت بدرێت‪ .‬مەبەس����تم‬ ‫ئەوەیە ئێمە لەڕووی ئیداریی و بەڕێوەبردنەوە‬ ‫زۆر الوازی����ن‪ ،‬ئەوی����ش لەنەبوون����ی پالن����ە ب����ۆ‬ ‫بەڕێوەبردنی خۆمان‪.‬‬ ‫ئای����ا كێش����ەكە تەنه����ا دابەزینی نرخی‬ ‫نەوتە‪ ،‬یان هەر لە بنەڕەتەوە بڕیاری دەرهێنانی‬ ‫نەوت هەڵە بوو؟‬ ‫مامۆس����تا جەعف����ەر‪ :‬بێگوم����ان هەڵەك����ە‬ ‫لەخۆمانەوەی����ە‪ ،‬خۆم����ان مەبەس����تم هەم����وو‬ ‫ئەوان����ەن ك����ە ئی����دارەی ئ����ەم واڵتە دەك����ەن‪ ،‬كە‬ ‫لەس����ەرەتاوە بیری����ان ل����ەوە نەكردۆت����ەوە ئەم‬ ‫شێوەیە لەئیدارەدان ئەنجامەكەی دەمانگەیەنێتە‬ ‫بنبەست‪ .‬دەبینین حكومەت چاوی لەوەیە نەوت‬ ‫بفرۆش����ێت و لەمالش����ەوە خەڵكەك����ەی هەم����وو‬ ‫ك����ردووە بەفەرمانب����ەر‪ ،‬ناكرێت لەپێن����ج ملیۆن‬ ‫هاواڵت����ی زیاد لەملیۆنێك خەڵك فەرمانبەر بێت‪،‬‬ ‫حكوم����ەت خەڵكەك����ەی كردووە ب����ە بەكاربەر و‬ ‫ئەو ج����ۆرە ئیدارەدانە سیس����تمێكی ب����اش نییە‪،‬‬ ‫وەك ئ����ەوە وای����ە لەش����ەوێكی تاریك����دا بەن����او‬ ‫كێڵگەیەك����ی ب����ە مینچێن����راودا بڕۆی����ت و رەنگە‬ ‫لەهەموو س����اتێكدا مینێكت پێ����دا بتەقێتەوە‪ ،‬ئەو‬

‫جۆرە سیس����تمە ه����ەرەس دەهێنێت‪ .‬بۆیە گرنگە‬ ‫بی����ر ل����ەوە بكرێت����ەوە سیس����تمی ئیداریی واڵت‬ ‫لەش����ێوەیەكی ناوەندییەوە بكرێتە سیس����تمێكی‬ ‫ناناوەندی‪ ،‬پارێ����زگاكان بكرێنە ئیدارەی تایبەت‬ ‫بەخۆیان‪.‬‬ ‫وات����ا ئ����ەوەی ئێس����تا داوادەكرێت بۆ‬ ‫المەركەزییەت����ی پارێ����زگاكان بەش����ێك دەبێ����ت‬ ‫لەچارەسەر؟‬ ‫مامۆستا جەعفەر‪ :‬بەڵێ‪ ،‬بەشێكە لەچارەسەر‬ ‫و ئازادییەكیش����یان پێبدرێ����ت لەبڕی����ار و‬ ‫هەڵس����وكەوتی خۆبەڕێوەبەری����دا‪ .‬لەبیرمانە ئەم‬ ‫واڵتە تاس����اڵی ‪ 1991‬چۆن ئیدارەی كردووە‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە لەهەش����تاكاندا دێهاتەكان خۆیان خۆیان‬ ‫ژیاندووە‪ ،‬تەنها بۆ ش����ەكر و چا و هەندێ شتی‬ ‫تر پێویس����تیان بەش����ار بووە‪ ،‬ئەگینا لەناوخۆدا‬ ‫گۆشت و گەنم و هەموو شتێكیان بەرهەمهێناوە‬ ‫و ئێس����تا بەپێچەوان����ەوە دێهات����ەكان هیچی����ان‬ ‫نەماوە‪ .‬ئێمەش وامان كردووە‪ ،‬ئابووری خۆمان‬ ‫بەدەس����تی خۆمان وێران بكەین‪ ،‬ئەوەتا سوریا‬ ‫وێ����ران بووە‪ ،‬ب����ەاڵم دەتوانێت هەنار و پەتاتە و‬ ‫پیاز بۆ ئێرە بنێرێت‪.‬‬ ‫پێ����ت وایە هەرێ����م دەرفەتێك����ی ماوە‬ ‫بگەڕێت����ەوە بۆ بەغدا‪ ،‬ئەمە بارودۆخی ئابووری‬ ‫هەرێم راست دەكاتەوە؟‬ ‫مامۆس����تا جەعفەر‪ :‬خۆ بەغ����داش دووچاری‬ ‫قەیران بووە و خۆیان دانی پێدانانێن‪ ،‬پارێزگای‬ ‫كەرك����وك دوو س����اڵ زیات����ر نەوتی رادەس����تی‬ ‫سۆمۆ كردووە و پارەی پترۆدۆالر و مووچەیان‬ ‫وەرنەگ����رت‪ .‬لێ����رەش بەهەمانش����ێوە‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێ����م ماوەیەك����ی زۆر نەوت����ی رادەس����تی‬ ‫س����ۆمۆ كرد‪ ،‬بەاڵم حكومەت����ی ناوەند بەردەوام‬ ‫بیانوویەكی دۆزیوەت����ەوە پارە رەوانەی هەرێم‬ ‫ن����ەكات‪ ،‬ئەمەش جۆرێ����ك لەبێمتمانەیی لەنێوان‬ ‫هەرێ����م و بەغ����دا دروس����ت ك����ردووە‪ .‬بەغ����دای‬ ‫ئێس����تا بەغ����دای پێ����ش س����اڵی هەش����تاكان نییە‪،‬‬ ‫ناوەندێكە میلیش����یا و پیاوك����وژ و گروپ گروپ‬ ‫ئیدارەی دەكەن‪ ،‬كە نایەڵن خەڵك كاروكاس����بی‬ ‫ب����كات و ب����ەرۆژی روون����اك دەڕفێندرێ����ن‪،‬‬ ‫هەڕەش����ە لەس����ەرۆك وەزیران دەكرێت‪ ،‬ئەوانە‬ ‫هێ����زی گ����ەورەن و بەجۆرێك ئی����ش دەكەن‪ ،‬كە‬

‫ئێستا گۆڕان و یەكێتی‬ ‫و هەموو الیەنەكان‬ ‫كەوتوونەتە شەڕی‬ ‫وەرگرتنی پۆست‬

‫پەرلەمانت����ارە عەرەب����ەكان خۆی����ان دەڵێن لەناو‬ ‫دەوڵەتێكدا دەژین كە دەوڵەت نییە‪.‬‬ ‫ئیرادەیەكی لەوجۆرە دەبینی؟‬ ‫مامۆس����تا جەعف����ەر‪ :‬ئەگ����ەر وا نەكرێت ئەم‬ ‫هەرێمە بە قەڵبەیەكدا دەدرێت‪ ،‬لەكۆتاییدا بەرەو‬ ‫بنبەست دەچێت و ناكرێت هەموو شتەكان قوفڵ‬ ‫بكەی����ن‪ ،‬بۆ نموون����ە لەیاری دۆمینەدا كەس����ێك‬ ‫بەپولێك یارییەكە قەپات و قوفڵ دەكات‪ ،‬ئێس����تا‬ ‫تەقریبەن وای لێهاتووە‪ ،‬هەموو شتێك گەیشتۆتە‬ ‫بنبەس����ت و هی����چ كام لەیاریزان����ەكان جوڵ����ەی‬ ‫تریان بۆ ناكرێت‪ ،‬هەر لەڕووی سیاس����ییەوە تا‬ ‫ئاب����ووری و كۆمەاڵیەتی����ی‪ ،‬تاكی كورد هەس����ت‬ ‫بەوپ����ەڕی بێ����زاری و بێمتمانەی����ی دەكات‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەگ����ەر ئەم س����ەرۆك و دەس����ەاڵتدارانەی ئێمە‬ ‫بەراس����تی لەخەم����ی ئەو خەڵك����ەن‪ ،‬دەبێت وەك‬ ‫چ����ۆن باوكێ����ك منداڵێكی برس����ی دەبێ����ت تێری‬ ‫دەكات‪ ،‬یەكێكی تری كێش����ەی دەبێت بۆی حەل‬

‫یەكێتی كارێكی باش‬ ‫دەكات كە نێوانگیریی‬ ‫پارتی و گۆڕان دەكات‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەوانیش دەوری ئەو باوكە ببینن‪.‬‬ ‫ئەوەندەی چاودێ����ری بارودۆخەكەت‬ ‫كردووە‪ ،‬پێتوایە گەڕی ئەمجارەی دانوستانەكانی‬ ‫نێوان الیەنەكان كە یەكێتی دەستی پێكردۆتەوە‪،‬‬ ‫ئەنجامی هەبێت؟‬ ‫مامۆستا جەعفەر‪ :‬سەرەتا حیزبی دەسەاڵتدار‬ ‫بەرپرسیارێتی یەكەمی لەئەستۆیە‪ ،‬پاشان بەپلە‬ ‫حیزبەكانی تر‪ ،‬چونكە ئەوان هەر لەس����ەرەتاوە‬ ‫هەڵەیەكی گەورەیان كرد‪ ،‬لەدەستپێكی پێكهێنانی‬ ‫كابینەی هەش����تدا حیزبی دەسەاڵتدار دەیویست‬ ‫لەگ����ەڵ الیەنێ����ك دژی الیەنێك����ی ت����ر رێكەوتن‬ ‫بكات و ئەوەش هەنگاوێكی سیاس����یی هەڵەبوو‪،‬‬ ‫دەبێ����ت بەرنام����ە هەبێ����ت و بزانی����ت ك����ێ دێتە‬ ‫ن����او هاوكێش����ەكەوە‪ ،‬نەك بێیت الی����ەك تەریك‬ ‫بكەی����ت و مەرجەكانیش����ت بەس����ەر الیەنێك����ی‬ ‫تردا بس����ەپێنی‪ ،‬م����ن پێكهێنانی ئ����ەم كابینەیەی‬ ‫حكومەت����ی هەرێم����م پێ خ����راپ بوو‪ ،‬پێویس����ت‬ ‫ب����وو حكوم����ەت ه����ەر لەس����ەرەتاوە بەالی����ەوە‬ ‫ئاس����یی بوایە هەندێك هێز بێن����ە حكومەتەوە و‬ ‫هەندێكیش����ی ببن����ە ئۆپۆزس����یۆن‪ ،‬بەڕێوەبردنی‬ ‫حكومەتێك كە ئەوەی كورسییەكیش����ی هێنابێت‬ ‫تێیدا بەشدار بێت زۆر زۆر زەحمەتە‪ ،‬لەدونیاش‬ ‫وایە‪ ،‬بەشێك ئۆپۆزسیۆنە و بەشێكیش ئیدارەی‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪9‬‬


‫سياسەت‬

‫واڵت دەكات‪ .‬خۆزیا یەكێتی ئۆپۆزسیۆن بوایە و‬ ‫ئەو بەرپرسیارێتیانەی وەرنەگرتایە‪ ،‬یان گۆڕان‬ ‫هەڵەیەكی گ����ەورەی كرد بەش����داری حكومەتی‬ ‫ك����رد‪ ،‬ئەوەت����ا دەبینی����ن دەچێت����ە حكومەت����ەوە‬ ‫و دوای����ی دەری دەك����ەن‪ ،‬ئ����ەوە گەورەتری����ن‬ ‫ریس����وایی سیاس����ییە دووچاری گۆڕان بۆتەوە‪،‬‬ ‫شكۆش����كاندنی حیزب����ە ب����ەو ج����ۆرە بكرێیت����ە‬ ‫دەرەوەی یاریەكە‪ ،‬راس����تە حكومەتیش كارێكی‬ ‫خراپ دەكات بەو جۆرە كۆتایی بەرێككەوتنەكان‬ ‫بهێنێت‪ ،‬مەبەستم حیزبی دەسەاڵتدارە و دەبوو‬ ‫بانگ����ی بكردنایە و بیگوتای����ە لەبەرئەم هۆكارانە‬ ‫پەیوەندییەكەمان كۆتای����ی هات و كابینەی نوێ‬ ‫دروس����ت دەكەی����ن‪ .‬ب����ەاڵم ناكرێ����ت بەوج����ۆرە‬ ‫بەس����ەرۆكی پەرلەم����ان بڵێی����ت رێگ����ەت نادەین‬ ‫بچیت����ە پەرلەمان����ەوە‪ ،‬جگەلەوان����ەش‪ ،‬پێویس����ت‬ ‫بوو س����ەرۆكی پەرلەمانیش بڵێ����ت وەرن تەقەم‬ ‫لێبك����ەن‪ ،‬لەواڵتێك����دا ك����ە س����ەرۆكی پەرلەم����ان‬ ‫س����ەرۆكی بااڵترین دەسەاڵت بێت و نەهێڵدرێت‬ ‫بچێتە پەرلەمانەوە‪ ،‬بكوژرێت باشترە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫پەرلەم����ان ش����ەهید بكرای����ە ل����ەوە باش����تر بوو‬ ‫بەوج����ۆرە پاشەكش����ە ب����كات‪ ،‬م����ن س����ەرۆكی‬ ‫پەرلەم����ان بوومای����ە ی����ان دەب����وا ل����ەو بازگەیە‬ ‫بكوژرامایە و نەدەگەڕامەوە‪ ،‬یان هەرگیز كاری‬ ‫سیاسیم نەدەكردەوە‪.‬‬ ‫دەتوانی����ن ت����ەواوی شكس����تی ئ����ەم‬ ‫ئەزموونەی ئێس����تا بخەینە ئەس����تۆی پارتی كە‬ ‫حیزبی دەسەاڵتدارە؟‬ ‫مامۆس����تا جەعف����ەر‪ :‬پارت����ی حیزبێك����ە‬ ‫بەرپرس����یارێتی گەورەت����ری لەئەس����تۆدایە‪ ،‬ئەو‬ ‫زۆرتری����ن دەنگ و كورس����ی پەرلەمانی هێناوە‬ ‫و زۆرتری����ن بەرپرس����یارێتیەكانیش دەكەوێت����ە‬ ‫ئەستۆی ئەو‪ ،‬هەرش����تێك لەم واڵتەدا رووبدات‬ ‫خەڵ����ك یەخەی ئ����ەوان دەگرێت‪ ،‬ب����ەاڵم ئەمەش‬ ‫مان����ای ئەوە نییە یەكێتی و گۆڕان و الیەنەكانی‬ ‫ت����ر بەرپرس����یارێتی هەڵناگ����رن‪ ،‬تەنانەت ئێمەی‬ ‫هاواڵتیانی����ش بەرپرس����یارین‪ ،‬ب����ەاڵم كێ زۆرتر‬

‫ئەوانەی ئیدارەی‬ ‫گۆڕانیان بەدەستەوەیە‬ ‫ستراتیژی خۆیان لەسەر‬ ‫تێكوپێكشكاندنی یەكێتی‬ ‫داڕشتووە و هەوڵ بۆ‬ ‫پلیشانەوەی یەكێتی‬ ‫دەدەن‬ ‫‪ 10‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫وەزیرەكانی یەكێتی و‬ ‫گۆڕان و ئیسالمییەكان‬ ‫تەنها وەزیری چوار‬ ‫دیواری ژوورەكەی خۆیانن‬ ‫و نەدەبوو ئەوە قبووڵ‬ ‫بكەن‬ ‫هەس����ت بەو بەرپرسیارێتییە بكات خەڵك لەگەڵ‬ ‫ئەوە‪.‬‬ ‫ئێس����تا لەكوردس����تان س����ەرۆكایەتی‬ ‫پەرلەمان و حكومەت و هەرێم پەكیان كەوتووە‪،‬‬ ‫ئەم دەزگا شەرعیانە تاكەی بەم جۆرە ئەگەری‬ ‫بەردەوامیان هەیە؟‬ ‫مامۆس����تا جەعف����ەر‪ :‬ل����ەڕووی یاس����اییەوە‬ ‫شتێكە و لەڕووی واقیعیشەوە شتێكە‪ .‬لەڕووی‬ ‫یاس����اییەوە ژمارەیەك هەڵە كراوە‪ ،‬لەبنەڕەتەوە‬ ‫دەب����وو گ����ۆڕان ب����ەو مەرجان����ەوە نەچێت����ە ناو‬ ‫حكومەت����ەوە‪ .‬م����ن پێش����تر لەوتارێك����دا نوس����یم‬ ‫هیوادارم ئەو وەزیران����ەی گۆڕان لەو وەزیرانە‬ ‫نەچن كە م����ن بینیومن‪ .‬چونك����ە وەزیر هەبووە‬ ‫وەزیری یەكێتیش بووە‪ ،‬پێی گوتوم من وەزیری‬ ‫چ����وار دیواری ژوورەك����ەی خۆمم‪ .‬ئەوە وەزیر‬ ‫نییە‪ ،‬تەنها ناوت وەزیر بێت و بەكردەوە نەبیت‬ ‫بۆچ����ی دەكەیت‪ ،‬ئەوە گەورەترین س����وكایەتییە‬ ‫س����ەرەتا بەمرۆڤەكە خ����ۆی‪ ،‬مرۆڤێكیش ئەگەر‬ ‫رێ����ز لەخ����ۆی بگرێت نابێ����ت ئەوە قب����وڵ بكات‪،‬‬ ‫بەداخ����ەوە وەزیرەكان����ی گۆڕانی����ش لەوج����ۆرە‬ ‫بوون و كێشەشیان نەبوو‪.‬‬ ‫ئ����ەم قس����انە تەنه����ا ب����ۆ وەزیرەكانی‬ ‫گۆڕان راستە یان بۆ الیەنەكانی تریش؟‬ ‫مامۆس����تا جەعفەر‪ :‬بۆ یەكێت����ی و الیەنەكانی‬ ‫تریش‪.‬‬ ‫س����ەرنجت لەس����ەر پ����ڕۆژە تازەكەی‬ ‫یەكێتی چییە‪ ،‬بەتایبەت بۆ پرس����ی چارەسەریی‬ ‫و دابەشكردنەوە سێ سەرۆكایەتییەكە؟‬ ‫مامۆس����تا جەعفەر‪ :‬ئێستا گۆڕان و یەكێتی و‬ ‫هەموو الیەنەكان كەوتوونەتە شەڕی وەرگرتنی‬ ‫پۆس����ت‪ ،‬ئەگ����ەر بەڕێوەب����ەری خوێندنگایەكیش‬ ‫بێ����ت‪ ،‬لەكاتێكدا چارەس����ەر ئەوەی����ە ئێمە هەوڵ‬ ‫بدەی����ن و پ����ڕۆژە ب����ۆ ئ����ەوە پێش����كەش بكەین‬ ‫دامودەزگاكان����ی هەرێم بیرۆكراس����ی و بێالیەن‬ ‫بكەی����ن و بەگوێ����رەی یاس����ا كاربك����ەن‪ ،‬دانان����ی‬ ‫وەزی����ر تەنها پۆس����تێكی سیاس����ییە و هیچی تر‪،‬‬ ‫دەبێ����ت پ����ڕۆژە و چارەس����ەرییەكان لەپرس����ی‬ ‫حیزب����ی و دابەش����كردنی پۆس����تەكان تێپەڕێن و‬

‫ئەو جۆرە عەقڵە هی س����ەدە ناوەڕاس����تەكانیش‬ ‫نییە‪ .‬سیستمەكە سەرلەبەری هەڵەیە و پێویستە‬ ‫سیس����تم لەس����ەر بنەم����ای بەه����ەرەو توان����ا و‬ ‫لێهاتوویی دیاری بكرێت‪ ،‬حەزدەكەم ئەو جۆرە‬ ‫لەكاركردن����ە رەوان����ەی جەهەن����ەم بكرێت‪ ،‬نەك‬ ‫حیزبەكان س����ەری خۆیانی پێوە بهێش����ێنن‪ .‬یان‬ ‫مەكتەب سیاس����ییەكانی حیزبەكان حیزبەكەیان‬ ‫ناوب����ۆش كردووە و خۆش����یان ناوناوە مەكتەب‬ ‫سیاس����یی‪ .‬كات����ی خۆی بەكاك عومەری س����ەید‬ ‫عەلی����م وت ك����ە ئ����ەوكات دەس����تەی كارگێ����ڕی‬ ‫مەكت����ەب سیاس����یی یەكێتی بوو‪ ،‬گوت����م دەزانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی بەس ئیشی مەكتەب سیاسیی‬ ‫ن����اكات‪ ،‬گوتی چۆن؟ گوتم‪ ،‬مەكتەبی سیاس����یی‬ ‫هەمیش����ە س����ەرقاڵە بەپالن و كاری ستراتیژی‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێوە وەك بەڕێوەبەرایەتی سۆسیالی واڵتە‬ ‫ئەوروپییەكانت����ان لێهات����ووە‪ ،‬یەكێ����ك ژن تەاڵق‬ ‫دەدات دێ ب����ۆ التان كێش����ەكەی بۆ چارەس����ەر‬ ‫دەك����ەن و پارە دەدەن بەخەڵك‪ ،‬بەئێستاش����ەوە‬

‫كێشەكانی یەكێتی لەسەر‬ ‫بیر و هەڵوێست و شتی‬ ‫سیاسی نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەسەر دابەشكردنەوەی‬ ‫دەسەاڵتە‬ ‫هەروایە‪.‬‬ ‫پێ����ش ئ����ەوەی بارودۆخەك����ە ب����ەم‬ ‫ج����ۆرەی لێبێت‪ ،‬جگ����ە لەپارتی‪ ،‬چ����وار الیەنەكە‬ ‫پڕۆژەیەكی����ان هەب����وو ك����ە دام����ودەزگاكان بەو‬ ‫جۆرەی لێ بكرێت كە تۆ باس����ی دەكەیت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێس����تا یەكێتی بۆتە نێوەندگی����ر‪ ،‬ئەم هەنگاوەی‬ ‫یەكێتی چۆن هەڵدەسنگێنی؟‬ ‫مامۆس����تا جەعف����ەر‪ :‬یەكێت����ی كارێكی خراپی‬ ‫نەك����ردووە ئ����ەو نێوەندگیریی����ەی ك����ردووە و‬ ‫خۆشم یەكێك بووم لەوانەی ئەو هەوڵەم داوە‪،‬‬ ‫چونكە لەهەش����ت و ن����ۆ و دوانزەی مانگی دەی‬ ‫س����اڵی رابردوودا‪ ،‬ئەم واڵتە لە لێواری ش����ەڕی‬ ‫ناوخۆدا بوو و خەڵكی و الیەنەكان دەترس����ان‪،‬‬ ‫ئ����ەم بارودۆخ����ە پێویس����تی بەئارامبوون����ەوە‬ ‫ئاس����اییبوونەوە هەب����وو بەئێستاش����ەوە‪ ،‬ئێم����ە‬ ‫ئەگەر لەسەر ئاستی تاكیش بێت دەبێت رێگری‬ ‫ل����ەو تاقمانە بكەین‪ ،‬كە حەز لەوێرانەیی دەكەن‪،‬‬ ‫یەكێتی نیش����تیمانی بەوپەڕی بەرپرسیارێتییەوە‬ ‫هەوڵی ئەوەی داوە كە نەهێڵێت ئەوە ڕووبدات‪،‬‬


‫سياسەت‬

‫ئەگەرچ����ی قوربانی بەزۆر ش����تی خ����ۆی داوە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم دەبێت بەردەوام بێ����ت لەهێوركردنەوەی‬ ‫بارودۆخەكە‪ .‬ئەسڵەن قەناعەتم وابوو پێویست‬ ‫بوو یەكێتی زۆر لەوە زیاتری بكردایە‪.‬‬ ‫دەمەوێت س����ەرنجی بەڕێزت لەس����ەر‬ ‫رێككەوتنی س����تراتیژی یەكێتی و پارتی بزانم و‬ ‫پێتوایە ئەو رێككەوتنە هەر پێویستە؟‬ ‫مامۆس����تا جەعفەر‪ :‬لەئەوروپ����ا ئەزموونێكی‬ ‫گرنگ هەیە و ئەوروپای لەش����ەڕی زۆر گەورە‬ ‫پاراس����ت‪ ،‬ئاشتییەك هەیە لەس����اڵی ‪ 1648‬چەند‬ ‫دەوڵەتێك واژۆیان كردووە دوای ش����ەڕێكی ‪30‬‬ ‫ساڵەی نێوان كاسۆلیك و پڕۆتستانتەكان‪ ،‬خانوو‬ ‫نەما بەپێوە مابووبێت و نەسووتابێت‪ ،‬بەاڵم بەو‬ ‫ئاش����تییە كۆتایی بەشەڕ هات و بەدرێژایی ‪300‬‬ ‫ساڵ زیاتر ئەوروپا بەئارامی مایەوە‪ ،‬تا جەنگی‬ ‫جیهانیی یەكەم‪ .‬بۆیەش����ە رێككەوتنی ستراتیژی‬ ‫یەكێتی و پارتی لەئەنجامی خۆش����ی و ئاشتی و‬ ‫بوونی یاسایەكی دیاریكراوەوە نەهاتۆتە ئاراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی شەڕی خراپی شەڕی ناوخۆوە و‬ ‫یەكێتی و پارتیش بۆ پاراستنی خۆیان و خەڵك‬ ‫ئەو رێككەوتنەیان ئەنجام داوە و خۆشبەختانەش‬ ‫تائێس����تا هیچی خراپ رووین����ەداوە‪ .‬ئێمە ئەگەر‬ ‫دەوڵەتی قانوونمان هەبێت پێویستمان بەوجۆرە‬ ‫هاوپەیمانیانە نیی����ە‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی دەوڵەتی‬ ‫قانوونم����ان نییە‪ ،‬دەوڵەت����ی قانوون بەو مانایەی‬ ‫ت����ۆ لەماڵی خۆت بخەویت و كەس����ێك دوانزەی‬ ‫ش����ەو نەیەت بتب����ات و نەزانن چی����ت لێهاتووە‪،‬‬ ‫دەبێت جۆرێك لەهاوس����ەنگی دروس����ت بكەیت‬ ‫ت����ا بارودۆخی ئەو واڵتە تێك نەچێت‪ ،‬هاواڵتیان‬ ‫پێویس����تیان بەپاراس����تنی ئەمنیەتیانە‪ ،‬بۆیە ئێمە‬ ‫پێویستیمان بەو جۆرە هاوپەیمانێتییەی یەكێتی‬ ‫و پارت����ی هەی����ە‪ ،‬بكرێ����ت و هەبێت باش����ە‪ ،‬دوو‬ ‫هێ����ز چەند بەیەك����ەوە گونجاو بن باش����ە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەكرێت ئێس����تا هەندێك شت هەبێت پێویستیان‬ ‫بەداڕشتنەوە هەبێت كە لەسەر حسابی هاواڵتی‬ ‫و نیش����تیمان و سەروەت و س����امانی ئەم واڵتە‬ ‫نەبێ����ت و بەزەرەری خەڵ����ك نەبێت و دژی هیچ‬

‫من سەرۆكی پەرلەمان‬ ‫بوومایە یان دەبوا لەو‬ ‫بازگەیە بكوژرابام و‬ ‫نەدەگەڕامەوە‪ ،‬یان‬ ‫هەرگیز كاری سیاسیم‬ ‫نەدەكردەوە‬

‫الیەنێكی تریش نەبێت و بۆ بەرەوپێشەوەبردنی‬ ‫دیموكراس����ی و دامەزراوەكان����ی پەرلەم����ان و‬ ‫حكومەت و فەرمانگەكان بێت‪.‬‬ ‫بارودۆخ����ی یەكێت����ی گەیش����تۆتە‬ ‫ئ����ەو ئاس����تەی وەك ئەندامێكی س����ەركردایەتی‬ ‫یەكێت����ی دەڵێت‪ ،‬هیچ كێش����ەیەك نەماوە و تەنها‬ ‫راگەیاندنەكان خۆیان پێوە سەرقاڵ كردووە؟‬ ‫مامۆستا جەعفەر‪ :‬گومانی تێدا نییە كێشەكانی‬ ‫یەكێتی لەسەر بیر و هەڵوێست و شتی سیاسی‬ ‫نییە‪ ،‬پێموایە لەسەر دابەشكردنەوەی دەسەاڵتە‪.‬‬ ‫من زۆر بەوردی لێكۆڵینەوەم لێكردووە‪ ،‬یەكێتی‬ ‫حیزبێك بووە كە مام جەالل وەك دامەزراوەیەك‬ ‫واب����وو س����ەركردایەتی یەكێت����ی دەكرد‪ ،‬ئێس����تا‬ ‫ئ����ەو دامەزراوەیە بەهۆی نەخۆش����ییەكەی مام‬ ‫جەالل����ەوە ناتوانێ����ت ئی����ش ب����كات‪ ،‬ج����اران مام‬ ‫ج����ەالل دەوری پێش����ڕەوی بینی����وە و ل����ەكارە‬ ‫س����تراتیژی و تەنان����ەت زۆر وردەكانیش����دا‬ ‫خۆی بە بەرپرس����یار زانیوە‪ ،‬ئێس����تا ئەو جۆرە‬

‫بە نەمانی یەكێتی لەم‬ ‫ناوچەیە نە گۆڕان و‬ ‫نە ئیسالمییەكان ناتوانن‬ ‫خۆیان بگرنەوە‬ ‫كاركردنەی لەس����اڵی ‪1975‬ـ����ەوە یەكێتی لەگەڵ‬ ‫دروس����تبوونی خۆی پەیڕەوی كردووە تاساڵی‬ ‫‪ 2012‬كە كەسێك بەرپرسیاری هەموو شتەكان‬ ‫ب����ووە‪ ،‬نەم����اوە‪ .‬كەس����ێكیش نییە بڵ����ێ من بەو‬ ‫كارانە هەڵدەس����تم‪ ،‬یان لەخ����ۆی رانەبینیوە یان‬ ‫ب����ۆی نەكراوە‪ ،‬ی����ان كۆنگرە ئەو دەس����ەاڵتانەی‬ ‫نەداوە‪ .‬پێویس����ت بوو لەكۆنگرەی سێدا بەشێك‬ ‫لەو پرس����انە دابڕێژرانایەوە‪ ،‬بۆیە كێش����ەكان وا‬ ‫كەڵەكە بوون هەركەس����ە بەجۆرێ����ك دەیبینێت‪،‬‬ ‫قس����ەی ئ����ەو س����ەركردایەتییە راس����تە‪ ،‬كە هەر‬ ‫بەڕاستی كێشە نییە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە یەكێتی‬ ‫هەزاران كێش����ەی هەیە‪ ،‬بەشێكیش����ی پەیوەندی‬ ‫بەو تەنگەژەیە هەیە‪ ،‬كە ئەم واڵتەی تێكەوتووە‬ ‫و لەدامودەزگاكان����ی یەكێتی����دا رەنگی داوەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئ����ەو كێش����انە قابیلی چارەس����ەركردنن و‬ ‫دەتوانرێ����ت وابكرێت یەكێتی جارێكی تر بێتەوە‬ ‫س����ەر س����كەی خۆیی و ب����ەردەوام بێ����ت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەمەرجێ����ك دەبێت بە زووی����ی كۆنگرەی چوار‬ ‫ببەس����ترێت و هەندێ����ك هەڵەی كۆنگرەی س����ێ‬ ‫دووبارە نەكرێنەوە‪ ،‬ئەگینا ئەو كۆنگرەیە دەبێتە‬ ‫دوا كۆنگرەی یەكێتی‪.‬‬

‫زۆرترین‬ ‫بەرپرسیارێتییەكان‬ ‫لە ئەستۆی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستانە‬ ‫هەندێك قس���ەوباس هەیە و دەوترێت‬ ‫ئەگ���ەر ناكۆكییە ناوخۆییەكانی یەكێتی بەردەوام‬ ‫بن ئەوا گۆڕانێكی تر لەیەكێتی جیادەبێتەوە؟‬ ‫مامۆس���تا جەعف���ەر‪ :‬بڕواناك���ەم گروپێ���ك‬ ‫بیەوێ���ت لەیەكێتی جیابێت���ەوە‪ ،‬هەموو گروپەكان‬ ‫خۆیان بەخاوەنی یەكێتی دەزانن‪ ،‬ڕاس���تە گروپی‬ ‫جیاجی���ا لەیەكێتیدا هەن‪ ،‬هۆكارەكەش���ی ئەوەیە‬ ‫ك���ە دامەزراوەكان���ی ن���او یەكێت���ی بەهێ���ز نی���ن‪،‬‬ ‫رێكخس���تنی ن���او دامەزراوەكە بەهێ���ز نییە‪ ،‬هەر‬ ‫وەك ئۆتۆمبێلێك كە كێش���ەی تێدا بێت و مەكینە‬ ‫یان تایە یان پارچەیەكی تری كێش���ەی تێدا بێت‪.‬‬ ‫م���ن هی���وادارم پەیوەندییەكان س���ەرلەنوێ لەناو‬ ‫یەكێتیدا رێكبخرێنەوە‪.‬‬ ‫ئەم ماوەیە زۆر باسی لێكنزیكبوونەوەی‬ ‫یەكێت���ی و گۆڕان دەكرێت‪ ،‬پێتوایە ئەو دوو هێزە‬ ‫یەكبگرنەوە؟‬ ‫مامۆس���تا جەعف���ەر‪ :‬پێموای���ە س���ەركردایەتی‬ ‫یەكێت���ی باش لەگۆڕان تێنەگەیش���تووە‪ ،‬بەش���ێك‬ ‫لەس���ەركردەكان پێیانوایە ئامادەن ئێس���تا لەگەڵ‬ ‫گۆڕان رێكبەكەون و هەموو شتێك كۆتایی پێبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم من سەركردایەتی گۆڕان وا نابینم‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئەوانەی ئیدارەی گۆڕانیان بەدەستەوەیە و بڕیار‬ ‫بەدەس���تن لەناو گۆڕان ستراتیژی خۆیان لەسەر‬ ‫تێكوپێكش���كاندنی یەكێتی داڕشتووە و هەوڵ بۆ‬ ‫پلیشانەوەی یەكێتی دەدەن‪ ،‬كە جۆرێكە لەخەیاڵ‪،‬‬ ‫پێیانوای���ە ئەگەر یەكێت���ی لەناوچوو‪ ،‬ئەوان دەبنە‬ ‫حاكم���ی ئەو س���نوورە‪ ،‬ب���ەاڵم م���ن پێموایە ئەوە‬ ‫تێگەیش���تنێكی زۆر هەڵەیە‪ ،‬چونكە ئەگەر یەكێتی‬ ‫ل���ەم واڵتەدا نەمێنێ���ت‪ ،‬گۆڕان خۆش���ی ناتوانێت‬ ‫بمێنێت‪ ،‬ئ���ەوە گریمان یەكێتی نەما‪ ،‬عەس���ایەكی‬ ‫س���یحری لەیەكێت���ی داو نەم���ا‪ ،‬ئەوكات���ە ڕێگ���ە‬ ‫بەگۆڕانی���ش نادەن بمێنێت‪ .‬ب���ە نموونەیەك بۆت‬ ‫روون دەكەمەوە‪ ،‬س���اڵی ‪ 1974‬كۆمەڵە پێیوابوو‬ ‫ئەگەر پارتی نەیتوانی درێژە بەشۆڕشەكە بدات‪،‬‬ ‫ئەوان درێژەی پێدەدەن‪ ،‬بەاڵم كە دامەزراوەكانی‬ ‫ش���ۆڕش و پارتی هەرەس���یان هێن���ا‪ ،‬كۆمەڵەش‬ ‫لەگەڵیدا هەرەسی هێنا و نەیانتوانی دوو فیشەك‬ ‫بتەقێن���ن‪ .‬ئێس���تاش لەهەمان روانگەوە س���ەیری‬ ‫ئ���ەو پەیوەندیان���ە دەكەم‪ ،‬بەنەمان���ی یەكێتی لەم‬ ‫ناوچەیە ن���ە گۆڕان و نە ئیس�ل�امییەكان ناتوانن‬ ‫خۆیان بگرنەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪11‬‬


‫سياسەت‬

‫"دەبێت یان چاو لە ئەزموونی ئەنگۆال و نایجیریا‪ ،‬یان واڵتانی ئەسكەندەنافیا بكات"‬

‫هەرێم بەرگەی‬ ‫"قەیرانە گەورەكە" دەگرێت؟‬ ‫راوێژ كامەران‬

‫هەرچەن����دە هەرێم����ی كوردس����تان‬ ‫زیات����ر ل����ەدوو س����اڵە لەقەیرانێك����ی دارایی‬ ‫گەورەدایە‪ ،‬بەاڵم لەم چەند مانگەی دواییدا‬ ‫كاریگەریەكان����ی بەش����ێوازێكی بەرچ����او‬ ‫دەركەوت����ن‪ ،‬بەجۆرێ����ك ك����ە هەم����ووان‬ ‫جەخ����ت لەمەترس����یەكەی دەكەن����ەوە و‬ ‫ب����ەدوای رێگاچ����ارەی بەپەل����ە و خێرادا بۆ‬ ‫دەربازب����وون لێی دەكەن‪ .‬گەر پێش����تریش‬ ‫بەرپرس����انی هەرێ����م م����ژدەی ب����ەزووی‬ ‫چارەس����ەربوونی دۆخەكەی����ان بەخەڵك����ی‬ ‫دەدا‪ ،‬ب����ەاڵم ئێس����تا لەوەاڵمدان����ەوەی ئەو‬ ‫پرس����یارەش خۆیان دەدزنەوە‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫بەرچاویان ڕوون نییە‪ ،‬كە چ كاتێك هەرێم‬ ‫دەتوانێت قەیرانەكە تێپەڕێنێت‪.‬‬ ‫بەردەوام����ی ئ����ەم قەیران����ە دارایی����ە‬ ‫لەكاتێكدای����ە ك����ە حكومەتی هەرێم ئێس����تا‬ ‫كەوتۆت����ە ژێ����ر قەرزێكی دارای����ی زۆرەوە‪،‬‬ ‫ب����ەو پێیەی موچەی ‪ 5‬مانگی فەرمانبەرانی‬ ‫قەرزارە و قەرزێك����ی زۆری بەڵێندەران و‬ ‫پرۆژە تەواوكراوەكانی����ان و كۆمپانیاكانی‬ ‫ن����ەوت و دابین����كاری دەرم����ان و كارەبا و‬ ‫حكومەت����ی توركیای لەس����ەرە‪ ،‬ك����ە بەهای‬ ‫قەرزەكان����ی دەی����ان ملی����ار دۆالرە‪ .‬نرخی‬ ‫نەوتیش كە س����ەرچاوەی سەرەكی داهاتە‬ ‫لەهەرێم����ی كوردس����تان‪ ،‬رۆژ ب����ەڕۆژ‬ ‫لەدابەزینی زیاتر دایە و بۆتە هۆی ئەوەی‬ ‫حكومەت لەڕووی داراییەوە مایەپوچ ببێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش لە كاتێك����دا كە وەك نێچیرڤان‬ ‫بارزان����ی س����ەرۆكی حكوم����ەت ئام����اژەی‬ ‫پێداوە‪ ،‬هەرێم لەم قەیرانەدا "تەنها" یە‪.‬‬ ‫نێچیرڤ����ان بارزانی س����ەرۆك وەزیرانی‬ ‫حكوم����ەت لەراگەیەندراوێك����دا لەب����ارەی‬

‫‪ 12‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫ئ����ەم قەیران����ەوە رایگەیان����دووە "حكومەت‬ ‫لەخراپ����ی بارودۆخەك����ە و بارقورس����یی‬ ‫هاواڵتی����ان تێ����دەگات و دەزانی����ن لەس����اڵی‌‬ ‫‪1991‬ەوە تائێس����تا قەیران����ی وا لەهەرێمی‬ ‫كوردس����تان نەبووە‪ ،‬ب����ۆ ئەمەش حكومەت‬ ‫دەب����ێ بڕی����ار ب����دات و ئێم����ە زۆر تەنیاین‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ئێمە لەجیاتی جیهان شەڕدەكەین‪،‬‬ ‫لەڕوویداراییەوە ب����ۆ ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫داعش هیچ هاوكارییەكی دارایی بۆ هەرێمی‬ ‫كوردستان نەكراوە"‪.‬‬ ‫ه����اوكات كونس����وڵخانەی ئەمری����كاش‬ ‫لەب����ارەی ئ����ەم قەیرانان����ەوە هاتەدەن����گ و‬ ‫"ماتیاس میتمەن" كونسوڵی گشتی ئەمریكا‬ ‫ل����ە هەولێ����ر لەپانێڵ����ی زانك����ۆی ئەمریك����ی‬ ‫لەس����لێمانی ئام����اژەی ب����ەوەدا‪ ،‬ك����ە هەرێم‬ ‫دەبێ����ت تەنه����ا چ����اوی لەداهات����ی ن����ەوت‬ ‫نەبێ����ت‪ ،‬ئ����ەو رایگەیان����د "هەرێم پێویس����ی‬ ‫بەپ��ل�ان و ریفۆرم����ی درێژخایەن����ەوە و‬ ‫كەوتۆتە بەردەم دووڕیانێكی سیاس����یەوە‪،‬‬ ‫دەكرێ����ت بەچارەنوس����ی واڵتان����ی وەك‬ ‫نایجیری����ا و ئەنگ����ۆال ب����گات‪ ،‬ك����ە گەندەڵی‬ ‫تیایاندا گەیشتۆتە ئاس����تێكی پێوانەیی‪ ،‬یان‬ ‫دەكرێت لەرێ����ی پالن و ریفۆرمەوە هەمان‬ ‫چارەنوسی واڵتێكی وەك سویدی هەبێت‪،‬‬ ‫ك����ە س����ەرەڕای هەبوونی نەوت‪ ،‬س����وودی‬ ‫لەگشت سەكتەرەكانی داهات وەرگرتووە و‬ ‫ئامادەباشە بۆ هەموو جۆرە بارودۆخێك"‪.‬‬ ‫پس����پۆڕانی ئابووریی����ش لەهەرێم����دا‬ ‫ئام����اژە بەچەند رێگاچارەی����ەك دەدەن‪ ،‬كە‬ ‫هەرێمی كوردس����تان لەم كات����ەدا دەتوانێت‬ ‫بیگرێتەب����ەر‪ .‬بەوت����ەی "د‪ .‬خالی����د حەیدەر"‬ ‫پس����پۆڕی‌ ب����واری‌ ئاب����وری‌ هەرێم����ی‬ ‫كوردس����تان پێویس����تە بەزووترین كات بۆ‬ ‫س����ەرچاوەی داهات����ی دیكە جگەل����ە نەوت‬

‫بگەڕێ����ت‪ ،‬ئەم پس����پۆڕە ئابوریە بەس����ڤیلی‬ ‫گ����وت "ئەزمون����ی‌ واڵتان����ی‌ دیك����ە ئەوەیان‬ ‫س����ەلماندوە‪ ،‬ك����ە نابێ����ت حكومەت پش����ت‬ ‫بەتەنها یەك سەرچاوەی‌ داهات ببەستێت‪،‬‬ ‫لەهەرێمی‌ كوردس����تان بەرهەمی‌ كشتوكاڵ‌‬ ‫و گەش����تیاری‌ س����ەرچاوەیەكی‌ باش����ن بۆ‬ ‫داهات‪ ،‬ئەگ����ەر گرنگیان پێبدرێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫دەبنە جێگرەوەی‌ بەشێك لەداهاتی‌ نەوت"‪.‬‬ ‫د‪ .‬خالید پێش����یوایە لەقۆناغی داهاتوتردا‬ ‫هەرێ����م پێویس����تە ب����اج و گومرگ����ی زیاتر‬ ‫بخات����ە س����ەر بەرهەمی ه����اوردە و هەوڵی‬ ‫بەرهەمهێنان����ی خۆماڵ����ی ب����دات‪ .‬ئەو گوتی‬ ‫"پێویستە لەزۆر بواری گرنگ و پێداویستی‬ ‫رۆژان����ەی خەڵك����دا كارگ����ەی جۆراوج����ۆر‬ ‫دابمەزرێندرێ����ت‪ ،‬تا ببێتە س����ەرچاوەیەكی‬ ‫داه����ات و هەل����ی كاری����ش ب����ۆ دانیش����توان‬ ‫بڕەخس����ێنێت و گرنگ����ی ب����ە بوژاندنەوەی‬ ‫كەرتی پیشەسازی بدرێت"‪.‬‬ ‫"كاردۆ محەم����ەد" پس����پۆڕی ئاب����وری و‬ ‫ئەندامی لیژنەی ئابوری لەخولی پێشووی‬ ‫پەرلەم����ان پێیوایە ئەم قەیرانەی لەهەرێمدا‬ ‫هەیە زۆر مەترس����یدارە و ئەو ش����ێوازەی‬ ‫ئێستاش گیراوەتە بەر ناتوانێت چارەسەری‬ ‫قەیران����ە ب����كات‪ .‬ئ����ەو بەس����ڤیلی گ����وت‬ ‫"رێگاچارەی (سكهەڵگوش����ین) چارەسەری‬ ‫دۆخەكە ن����اكات‪ ،‬ب����ەاڵم كۆمەڵێك رێكاری‬ ‫خێرا هەیە‪ ،‬كە النیكەم لەم دۆخەی ئێستادا‬ ‫دەتوانرێ����ت بەگ����ەڕ بخرێ����ت‪ ،‬یەكێ����ك لەو‬ ‫خااڵنە ئەوەیە‪ ،‬كە بەش����ێك لەو داهاتانەی‬ ‫چەن����د س����اڵە كۆمپانی����ا گەورەكانی هەرێم‬ ‫دەس����تیان خس����تووە‪ ،‬بهێنن����ەوە نێو خەڵك‬ ‫و ب����ەكاری بهێنن‪ ،‬چونكە گ����ەر نەوت بەو‬ ‫شێوەیە بەردەوام بێت‪ ،‬هەرێم دەبێت پشت‬ ‫بەڕێ����گای باج و داهاتی ناوخۆ ببەس����تێت‪،‬‬


‫سياسەت‬

‫هەروەها سێكتەرەكانی دیكە لەكشتوكاڵ و‬ ‫پیشەسازی و گەشتیاری بەگەڕ بخاتەوە"‪.‬‬ ‫كاردۆ محەم����ەد بوون����ی ش����ەفافیەت‬ ‫لەخەرجكردن����ی داهات����دا زۆر بەگرن����گ‬ ‫دەزانێ����ت‪ ،‬چونك����ە بەگوتەی ئ����ەو "گرفتی‬ ‫گەورەی ئێمە نەبوونی پالن و س����ەفافیەتە‬ ‫ب����ۆ خەرجكردن����ی پ����ارە‪ ،‬ئێم����ە ئێس����تا‬ ‫پێویستمان بەدروستكردنی ژوری قەیرانە‬ ‫ب����ۆ چارەس����ەری ئ����ەو دۆخە‪ ،‬س����ەرەڕای‬ ‫قورس����ترین قەیران����ی ئاب����ووری‪ ،‬لەرووی‬ ‫سیاسیشەوە حكومەت پەكخراوە‪ ،‬پێویستە‬ ‫بیر لەچارەس����ەرێك بكرێتەوە و هەرێم لە‬ ‫لێواری مایەپوچبون و مەترس����ی گەورەتر‬ ‫بپارێزن"‪.‬‬ ‫هەرچەندە هەرێمی كوردس����تان بەگازی‬ ‫سورش����تی دەوڵەمەن����دە‪ ،‬ب����ەاڵم وەك‬ ‫حكومەتی هەرێم ئاماژەی پێداوە‪ ،‬تا ساڵی‬ ‫‪ 2019‬بۆ ‪ 2020‬پالنی هەناردەكردنی گازی‬ ‫سورش����تی نییە‪ ،‬هاوكات گەر نرخی نەوت‬ ‫بۆ خوار ‪ 15‬دۆالر داببەزێت لەبازاڕەكانی‬ ‫جیهان����دا‪ ،‬ئ����ەوا هەرێ����م چیدیك����ە ناتوانێت‬ ‫نەوتیش بفرۆش����ێت‪ ،‬بەو پێی����ەی ئەو كاتە‬ ‫زەرەرمەن����د دەبێت لەجیاتی دەستخس����تنی‬ ‫قازان����ج‪ .،‬ب����ەاڵم "زەردەش����ت عەل����ی"‬ ‫خوێن����دكاری ماس����تەر لەب����واری بزنس و‬ ‫ئابووریی ئاماژە بەوە دەدات‪ ،‬كە دابەزینی‬ ‫نرخ����ی نەوت بەم جۆرە ش����تێكی نوێ نییە‬ ‫و نرخەك����ەی دووب����ارە ب����ەرز دەبێت����ەوە‪.‬‬ ‫ئەو بەس����ڤیلی گوت "ئ����ەم قەیرانەی هەرێم‬ ‫هۆكاری س����ەرەكی دابەزینی نرخی نەوت‬ ‫و ئەو كێش����ە و ئاڵۆزیە سیاسیانەش����ە كە‬ ‫ناوچەكەی گرتۆتەوە‪ ،‬جگەلەوەی بەشێكی‬ ‫دیك����ەی قەیرانەكە پەیوەندی ب����ە نەبوونی‬ ‫پ��ل�ان و بەهەردەردان����ی پ����ارەوە ب����ووە‬ ‫لەالیەن حكومڕان����ی خۆماڵیەوە‪ ،‬كە ئەمڕۆ‬ ‫دەرئەنجامە خراپەكان����ی بەدیار دەكەوێت‪،‬‬ ‫چونكە ئێستا لەالیەك میللەتێكی تەمەڵمان‬ ‫هەیە‪ ،‬ك����ە تەنها چاوەڕێ����ی موچەیە‪،‬‬ ‫لەالیەك����ی دیكەش����ەوە حكوم����ەت‬ ‫هی����چ پارەیەك����ی هەڵگی����راو و‬ ‫خەزنكراوی نییە"‪.‬‬ ‫ئا ما ژ ە‬

‫ب����ەوەش دەدات‪ ،‬ك����ە‬ ‫دابەزینی نرخی نەوت‬ ‫ب����ەو جۆرە ش����تێكی‬ ‫نوێ نی����ە‪ ،‬بەگوتەی‬ ‫ئەو "لەس����اڵی ‪2002‬‬ ‫بۆ ‪ 2003‬ن����ەوت لەم‬ ‫نرخەی ئەم����ڕۆ زیاتر‬ ‫هاتۆت����ە خ����وارەوە و‬ ‫لەچەندین قۆناغی دیكەشدا‬ ‫بەو شێوەیە بووە‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫لەس����اڵی ‪ 1998‬نرخی نەوت‬ ‫هاتۆت����ە خ����وار ‪ 15‬دۆالر‪،‬‬ ‫هەربۆی����ە دابەزینی ئەم نرخە‬ ‫بەردەوام نابێت و بەدڵنیایەوە‬ ‫دووب����ارە بەرزدەبێت����ەوە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم ئەمەش پەیوەس����تە‬ ‫بەملمالنێی سیاس����یەكانی‬ ‫بلۆكی س����عودیە‪-‬ئەمریكا‬ ‫هاوپەیمانەكانی����ان‬ ‫و‬ ‫لەگ����ەڵ بلۆك����ی ئێ����ران‪-‬‬ ‫روسیا‪ ،‬هەربۆیە دڵنیام‬ ‫ل����ەوەی دەتوانی����ن‬ ‫ئ����ەم قەیران����ە‬ ‫تێپەڕێنین"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪13‬‬


‫سياسەت‬

‫هۆكارە درێژخایەن و كورتخایەنەكانی تەنگژەی دارایی‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‬

‫دەستلەكاركێشانەوەی‬ ‫حكومەت‪ ،‬یان پێكهێنانی‬ ‫كۆمیتەی قەیران‬

‫بەشی سیاسەت‬

‫بۆ ماوەی پێن����ج مانگ دەچێ حكومەت‬ ‫نەیتوانی����وە موچ����ەی فەرمانبەران����ی‬ ‫هەرێمی كوردس����تان دابین بكات‪ .‬ئەمەش‬ ‫حكومەتێك����ی ئیتیالف����ی پێن����ج حیزبییە‪ ،‬كە‬ ‫دوای دەرخس����تنی گ����ۆڕان‪ ،‬ئێس����تا چوار‬ ‫حیزبی تێ����دا ماوەتەوە‪ .‬لەس����ەرەتای ئەم‬ ‫س����اڵەوە بەرەب����ەرە ش����وێنەواری تەنگژە‬ ‫داراییەكەی هەرێمی كوردس����تان بەزەقی‬ ‫خۆی پیشان دەدات‪ .‬ئەمەش بەپێی بۆچونی‬ ‫گەلێ����ك لەپس����پۆڕان زەمین����ەی نائارام����ی‬ ‫و ش����ڵەژانی كۆمەاڵیەت����ی خۆش����دەكات‪.‬‬ ‫بەگوت����ەی گەلێ����ك لەچاودێ����ران هەرێمی‬ ‫كوردستان بەرەو دۆخێكی هەڕەشەئامێز‬ ‫و مەترسیدار هەنگاو دەنێت‪ ،‬ئەگەر بێت و‬ ‫حكومەت بەخێرایی دەست بە عەمەلیاتێكی‬

‫‪ 14‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫نەشتەرگەری ئابووریی و دارایی نەكات‪،‬‬ ‫ئ����ەوە پێش����بینی رابوونێك����ی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەرین دەكرێـت‪.‬‬ ‫پس����پۆڕان لەو بڕوایەدان ئەم حكومەتە‬ ‫تائێس����تا نەیتوانی����وە دەرفەت����ە ئابووریی‪،‬‬ ‫یاس����ایی و سیاس����ییەكانی لەپێن����او‬ ‫دەرخس����تنی كوردس����تان ل����ەم تەنگ����ژە‬ ‫دارایی����ە بقۆزێـت����ەوە‪ .‬بەقس����ەیەكی دیك����ە‬ ‫حكومەتە ئیتیالفیە بەرفراوانەكە‪ ،‬لەئاست‬ ‫چارس����ەركردنی تەنگژەك����ەدا نییە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەی چوار حیزبی س����ەرەكی هاوبەشی‬ ‫ئ����ەم كابینەی����ەن‪ ،‬ب����ەاڵم بەه����ۆی هەندێك‬ ‫حس����ابی هەڵەوە لەالی رایگشتی "پ‪.‬د‪.‬ك"‬ ‫بە بەرپرس����یاری ئ����ەم دۆخ����ە دەزانرێت‪.‬‬ ‫ئەمەش شیمانەی ئەوەی لێدەخوێندرێتەوە‪،‬‬ ‫كە دوای چونەدەرەوەی یەكجاری گۆڕان‬ ‫لەكابینەكە‪ ،‬ببێتەهۆی ئەوەی پشكی زۆری‬

‫ناڕەزایەتیی����ە كۆمەاڵیەتیی����ەكان بەرۆك����ی‬ ‫"پ‪.‬د‪.‬ك" بگرێتەوە‪.‬‬ ‫لێ����رەدا دەش����ێ جەخ����ت لەس����ەر ئەوە‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬كە گەلێك كلیلی چارەسەركردنی‬ ‫ئەم دۆخە بەتایبەت تەنگژە سیاسییەكەی‬ ‫بەدەس����ت س����ەركردایەتی پارتیەوەی����ە‪.‬‬ ‫بەتایب����ەت مەس����عود بارزانی تائێس����تاش‬ ‫خاوەنی ئەو پێگە و ئیعتیبارەیە‪ ،‬كە بتوانێ‬ ‫دەس����بەجێ هەم����وو الیەن����ە س����ەرەكییە‬ ‫سیاس����ییەكانی كوردس����تان كۆبكاتەوە و‬ ‫ج����اڕی كۆنگرەیەك����ی نەجاتی نیش����تمانی‬ ‫ب����دات‪ .‬لەوێش����ەوە بڕی����ار لەپێكەوەنان����ی‬ ‫"كابینەی رزگاریی نیش����تمانی" لەباتی ئەم‬ ‫كابینەیەی ئێس����تا بدرێت‪ .‬ئەمە دەرفەتێكی‬ ‫زێرینە كە پێكەوە س����ەركردایەتی سیاسی‬ ‫كوردس����تان و هاواڵتیان مش����ور لەخەمە‬ ‫داراییەكان����ی ئ����ەم واڵت����ە بخ����ۆن‪ .‬ب����ەاڵم‬


‫سياسەت‬

‫س����ەركردایەتی سیاسی تائێستا نەهاتووە‬ ‫بەراشكاوی رایگشتی و كۆمەاڵنی خەڵكی‬ ‫كوردستان لەدۆزینەوەی چارەسەرەكاندا‬ ‫بكاتە شەریكی خۆی و پەیتاپەیتا زانیاری‬ ‫نوێیان پێبگەیەنێ و لەدۆخەكە ئاگاداریان‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫ه����ۆكارەكان‪ :‬نەبوون����ی پالنس����ازی‬ ‫ستراتیژی و گەندەڵی‬ ‫گەلێك كەس دەی����ەوێ بزانێ داخۆ ئەم‬ ‫تەنگژە داراییەی هەرێمی كوردستان بۆ چ‬ ‫فاكتەرێك دەگەڕێتەوە؟ هەندێك دەسبەجێ‬ ‫ئاماژە بەدابەزینی نرخی نەوت دەكەن‪ ،‬كە‬ ‫بەهۆی ئەمەوە تەنگژەی دارایی لەهەرێمی‬ ‫كوردس����تان س����ەریهەڵداوە‪ .‬ب����ەاڵم كاتێك‬ ‫لەپێ����داوەكان ورددەبیتەوە‪ ،‬دەبینی نەخێر‬ ‫دابەزینی نرخی نەوت هۆكاری س����ەرەكی‬ ‫تەنگ����ژەی دارایی لەهەرێمی كوردس����تان‬

‫نییە‪ ،‬بەڵكو چەند هۆكارێكی دیكە هەن‪ ،‬كە‬ ‫ئەم دۆخەی ئەمڕۆیان لێكەوتۆتەوە‪ .‬بەپێی‬ ‫بۆچون����ی چەن����د پس����پۆرێك هۆكارەكانی‬ ‫تەنگ����ژەی دارایی لەهەرێمی كوردس����تان‬ ‫ب����ە دوو ج����ۆر دابەش����دەكرێن‪ :‬یەك����ەم‪،‬‬ ‫ه����ۆكارە درێژخایەنەكان‪ ،‬دووەم‪ ،‬هۆكارە‬ ‫كورتخایەنەكان‪ .‬ئەم دوو هۆكارە چیین و‬ ‫چۆنچۆنی كاریگەریان لەس����ەر ئەم دۆخە‬ ‫هەبووە؟‬ ‫وەاڵمدان����ەوەی ئەم پرس����یارە دەش����ێ‬ ‫تۆزقاڵێ����ك بمانگەیەنێت����ەوە س����ەر ئ����ەو‬ ‫ش����ارێگەیەی كە ئەم تەنگژە داراییەی پێدا‬ ‫هاتووە‪ .‬لێ����رەوە دەتوانین بەپێی بۆچونی‬ ‫پس����پۆڕانی دارای����ی و ئابووری����ی ئام����اژە‬ ‫بەه����ۆكارە درێژخایەن����ەكان و ه����ۆكارە‬ ‫كورتخایەن����ەكان بكەی����ن و بەش����ێوەیەكی‬ ‫زانستی پۆلێنیان بكەین‪.‬‬

‫دابەزینی نرخی نەوت‬ ‫هۆكاری سەرەكی‬ ‫تەنگژەی دارایی‬ ‫هەرێمی كوردستان نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو چەند هۆكارێكی‬ ‫دیكە لە پشت ئەم‬ ‫قەیرانەوەن‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪15‬‬


‫سياسەت‬

‫یەكەم‪ :‬هۆكارە درێژخایەنەكان‬ ‫هۆكارە درێژخایەنەكانی سەرهەڵدانی‬ ‫ئەم تەنگژە داراییەی لەهەرێمی كوردستان‬ ‫هەن بریتین لەمانەی خوارەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬چەس���پینی ئابووری���ی دەاڵڵ���ی و‬ ‫رانتخۆر (مفتخۆریی‪-‬مشەخۆریی) لەباتی‬ ‫ئابووریی بەرهەمهێن‪.‬‬ ‫‪ .2‬نەبوونی پالنس���ازی س���تراتیژی و‬ ‫پرۆژەی درێژخایەنی ئابووریی‪.‬‬ ‫‪ .3‬سیس���تەمی ئی���داری س���ەقەت و‬ ‫گەندەڵی ئابووریی بێسەروبەرر‪.‬‬ ‫چەسپینی ئابووریی دەاڵڵی‪ ،‬مشەخۆر‬ ‫و رانتخۆر یەكێك لەهۆكارە س���ەرەكییە‬ ‫درێژخایەنەكانی تەنگژەی دارایی هەرێمی‬ ‫كوردس���تانە‪ .‬پێش ئەوەی رژێمی سەدام‬ ‫بڕوخێ‪ ،‬تارادەیەك ئابووریی كوردستان‬ ‫ئابورییەك���ی ناوخۆی���ی بوو‪ ،‬كە پش���تی‬ ‫ب���ە كەرت���ە ناوخۆییەكان���ی كش���توكاڵ و‬ ‫ئاژەڵداریی و بازرگانی بەستبوو‪ .‬تەنانەت‬ ‫یەك���ەی دراوی هەرێم���ی كوردس���تانیش‬ ‫لەگ���ەڵ عێراق جی���اواز بوو و ئ���ەو پێنج‬ ‫دین���ار و دە دیناریی���ە كۆن���ەی عێ���راق‬ ‫گەلێ���ك لەپ���ارە چاپكراوەكان���ی س���ەدام‬ ‫بەنرختر ب���وون‪ .‬لەهەرێمی كوردس���تان‬

‫چەسپینی ئابووریی‬ ‫دەاڵڵی‪ ،‬مشەخۆر و‬ ‫رانتخۆر یەكێك‬ ‫لەهۆكارە سەرەكییە‬ ‫درێژخایەنەكانی‬ ‫تەنگژەی دارایی‬ ‫هەرێمی كوردستانە‬ ‫پێداویس���تییەكانی وەك���و دانەوێڵە‪ ،‬گەنم‪،‬‬ ‫گەنمەشامی ‪ ..‬هتد بەرهەدەهات‪ .‬هەروەها‬ ‫پێداویس���تی وەكو سەوزەوات‪ ،‬میوەجات‬ ‫و بێس���تانەمەنی لەناوخ���ۆی دابیندەك���را‪.‬‬ ‫پێوێستی گۆشتەمەنی لەگۆشتی سپییەوە‬ ‫بگ���رە تاكو گۆش���تی س���ور لەگوندەكانی‬ ‫كوردس���تان و ل���ەالی كۆچ���ەرەكان‬ ‫دابیندەكرا‪ .‬لەناو ش���ارەكانیش هەرچەند‬ ‫كەرت���ی بەرهەمێنانی پیشەس���ازی ئەوتۆ‬ ‫بوون���ی نەب���ووە‪ ،‬ب���ەاڵم بازرگانییەك���ی‬

‫‪ 16‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫نیوەچ���ڵ هەبووە‪ ،‬ك���ە لەنێ���وان دەرەوە‬ ‫و ن���اوەوەی هەرێم���ی كوردس���تاندا‬ ‫پەیوەندییەكی سەقامگرتوو و هاوسەنگی‬ ‫بەرقەرار كردوە‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ روخان���ی رژێم���ی س���ەدام و‬ ‫داڕژانی بەلێش���اوی دۆالرەكانی جەنگ و‬ ‫بودجەی نەوتی بەغدا بەرەو كوردستان‪،‬‬ ‫بەرەبەرە رانتخۆر و دەاڵڵەكان دەستیان‬ ‫كرایەوە‪ .‬ئەوجا س���ەرمایەكانی حكومەت‬ ‫لەرێی بەرپرس���یارە نابەرپرسیارەكانەوە‬ ‫رەوانەی ناو ئەم بازاڕی ساختەیەوە كرا‬ ‫و دەاڵڵ���ی جێ���ی بەرهەمێنان���ی ناوخۆیی‬ ‫گرت���ەوە‪ .‬تەنان���ەت كەرت���ی بەرهەمێنانی‬ ‫كش���توكاڵی و ئاژەڵداریی���ش زیان���ی‬ ‫كوش���ندەی بەرك���ەوت و س���ەدان هەزار‬ ‫هاواڵتی دێنیش���نی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫ب���ەرەو ش���ارەكان رەویان ك���رد و لەناو‬ ‫لەش���كری موچەخۆراندا ریزیان بەس���ت‪.‬‬ ‫دەیان ه���ەزار وەرزێ���ر و ئاژەڵدار لەناو‬ ‫هێزەكانی پۆلیس‪ ،‬ئاسایش‪ ،‬پێشمەرگە و‬ ‫پاس���ەوانی و ‪...‬هتد ناون���وس كران‪ .‬ئیتر‬ ‫ش���تێك بەن���اوی كەرت���ی بەرهەمهێنان���ی‬ ‫كش���توكاڵ و ئاژەڵ���داری بوون���ی نەما و‬ ‫گوندەكان چۆڵبوون‪.‬‬ ‫دیارە دەركەوتنی ئەم دیاردەیە بەپلەی‬ ‫یەكەم بۆ سیاس���ەت یان بێ سیاس���ەتی‬ ‫هەردوو هێ���زە س���ەرەكییەكەی هەرێمی‬ ‫كوردس���تان دەگەڕێت���ەوە‪ .‬ئەم دوو هێزە‬ ‫ك���ە دوای روخانی س���ەدام حكومەتێكی‬ ‫ئیتیالفیان پێكەوەن���ا‪ ،‬هەرگیز نەهاتن بیر‬ ‫لەجێگیركردنی ئابوورییەكی بەسیس���تەم‬ ‫و دانان���ی پالنس���ازییەكی س���تراتیژی بۆ‬ ‫ئابووریی و دارایی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫بكەنەوە و هەموو ش���تێكیان بەش���ێوەی‬ ‫رۆژانە بەرێوە دەبرد‪ ،‬تاكو ئەم رۆژانەی‬ ‫لێكەوت���ەوە‪ .‬تەنانەت نەهاتن بیر لەدانانی‬ ‫بانك یان سندوقێكی نەختینەی نیشتمانی‬ ‫بكەنەوە و پش���كێكی س���ەرەكی لەو ‪150‬‬ ‫ملیار دۆالرەی كە لەو س���ااڵنەدا بەلێشاو‬ ‫هاتۆتە كوردس���تانەوە‪ ،‬تێدا پاش���ەكەوت‬ ‫بك���ەن‪ .‬ئێس���تا حكومەتێكم���ان هەی���ە‪ ،‬كە‬ ‫لەرووی سیاسەتی دارایی و ئابوورییەوە‬ ‫فاشیلە و لەرووی گیرفانیشەوە مایەپوچ‬ ‫ب���ووە‪ .‬هەروەه���ا سیس���تەمی ئی���داری‬ ‫بێسەروبەریش زەمینەی بۆ گەندەڵییەكی‬ ‫هەمەگی���ر خۆش���كردووە‪ ،‬ك���ە هەم���وو‬ ‫الیەك سەریان كردۆتە سەر هەڵلوشینی‬ ‫داراییەكان���ی حكوم���ەت و س���امانی‬ ‫هاواڵتیان‪.‬‬

‫هەرچەندە كابینەكە‬ ‫بنكەفراوانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی هەندێك حسابی‬ ‫هەڵەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫دوای دەرچوونی یەكجاری‬ ‫گۆڕان لەكابینەكە‪،‬‬ ‫پشكی زۆری ناڕەزایەتییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان بەرۆكی‬ ‫"پ‪.‬د‪.‬ك" بگرێتەوە‬ ‫دووەم‪ :‬هۆكارە كورتخایەنەكان‬ ‫ه���ۆكارە كورتخایەنەكان���ی تەنگ���ژەی‬ ‫دارای���ی لەهەرێم���ی كوردس���تانیش ب���ەم‬ ‫شێوەیەی خوارەوە پۆلێن دەكرێن‪:‬‬ ‫‪ .1‬سیاس���ەتە گێچەڵكارییەكان���ی بەغ���دا‬ ‫و پشتگوێخس���تنی ماف���ە داراییەكان���ی‬ ‫كوردس���تان‪ .‬ب���ۆ نمون���ە تائێس���تا بەغ���دا‬ ‫بەندەكان���ی دەس���توری لەم���ەڕ پێدان���ی‬ ‫بودجەی وەزارەتی پێش���مەرگە و هەندێك‬ ‫لەدەس���تە و دەزگای سەروەری كە بەپێی‬ ‫دەس���تور س���ەر بەحكومەت���ی فیدراڵێ���ن‪،‬‬ ‫جێبەجێنەك���ردوە و بارەكە كەوتۆتەس���ەر‬ ‫میزانیەی هەرێمی كوردس���تان‪ .‬تائێستاش‬ ‫بەغ���دا پش���كی بودج���ەی وەزارەت���ی‬ ‫پێشمەرگەی رەوانەی هەرێمی كوردستان‬ ‫نەكردوە‪ ،‬بۆیە هەولێر ناچاربووە گەلێكجار‬ ‫ئەم بڕە بودجەیە لەبودجەی گش���تی خۆی‬ ‫ببڕێ���ت‪ .‬هەروەه���ا بەغدا ل���ەرووی كڕینی‬ ‫چەكوچۆڵەوە پشكی هەرێمی كوردستانی‬ ‫خواردووە‪ .‬ئەمەش هەولێری ناچاركردوە‬ ‫بەدەرەتانەكانی خۆی و پشتیوانی واڵتانی‬ ‫دەرەوە پێداویستییە سەربازییەكانی دابین‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫‪ .2‬پەلەك����ردن ل����ە لێدوانی خێ����را لەمەڕ‬ ‫جاڕدان����ی دەوڵ����ەت ب����ێ ئ����ەوەی هی����چ‬ ‫ئامادەكارییەك����ی ب����ۆ كرابێ‪ ،‬ك����ە ئەمەش‬ ‫بیانوی بەدەس����ت كەس����انێكی وەك نوری‬ ‫مالیكییەوە دا‪ ،‬تاوەكو دەست بەسەر بڕی‬ ‫‪ 16‬ملیار دۆالر لەمافە داراییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردس����تان لەبەغداددا بگ����رێ‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫مەس����ەلەی جاڕدانی دەوڵەت س����تراتیژی‬ ‫س����ەرەكی بزووتن����ەوەی كوردس����تانە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم تۆ دەبێ ئەو س����اتە لەقاوی بدەی‪،‬‬


‫سياسەت‬

‫كە پێش����وەخت بزانی الیەن����ی بەرامبەرت‬ ‫لەكات����ی دركاندن����ی ئ����ەم پرۆژەی����ەدا‬ ‫تەدبیرەكان����ی بەرامب����ەر بە ت����ۆ چیین؟ بۆ‬ ‫نمونە دەبوا بیر ل����ەوە بكرایەتەوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫ب����اس لەراگەیاندنی دەوڵەتی كوردس����تان‬ ‫دەك����رێ‪ ،‬ئ����ەوە بەغدا سیاس����ەتە بەدیل و‬ ‫تەدبی����رە س����تراتیژییەكانی بەرامب����ەر بەم‬ ‫پرس����ە چییە‪ .‬هەموو كەس دەیزانێ دوای‬ ‫ئەم لێدوانە مالیكی بودجەی كوردس����تان‬ ‫دەب����ڕێ و بڕیش����ی‪ .‬بەم����ەش بەمەزەن����دە‬ ‫ب����ڕی ‪ 16‬ملی����ار دۆالر لەقوتی هاواڵتیانی‬ ‫هەرێمی كوردس����تان لەالی����ەن بەغدادەوە‬ ‫لوشدرا‪.‬‬ ‫‪ .3‬بەردەوامبونی تەخشان و پەخشانی‬ ‫داراییەكان����ی حكوم����ەت‪ :‬تائێس����تاش‬ ‫حكومەت نەیتوانیوە جیاوازییەك لەنێوان‬ ‫"خەرجیی����ە پێویس����تەكان" و "خەرجیی����ە‬ ‫ناپێویس����تەكان"ی دابنێ����ت‪ .‬تائێس����تاش‬ ‫لەخۆڕای����ی بەمیلیۆنان دۆالری س����ەرمایە‬ ‫و س����امانی ئ����ەم واڵت����ە بەه����ۆی بێماناوە‬

‫بەفێڕۆدەدرێ����ت‪ .‬هێش����تا دەزگایەك����ی‬ ‫چاودێری واشمان نییە دەسبەجێ بكەرانی‬ ‫گەندەڵ دەسنیش����انبكات‪ .‬لەوە واوەتریش‬ ‫هێشتا داواكارییەكی گشتی و دەسەاڵتێكی‬ ‫دادوەری وامان نییە بێگوێدان بەپۆس����تی‬ ‫ئی����داری‪ ،‬سیاس����ی و حیزب����ی گەن����دەڵ و‬ ‫خەمس����اردەكان پەلكێشی بەردەم دادگا و‬ ‫دادسەراكان بكات‪.‬‬ ‫ئەنجام‪:‬‬ ‫وەك بینیم����ان حكوم����ەت ئێس����تا‬ ‫لەچارەس����ەركردنی پێداویس����تی موچەی‬ ‫هاواڵتیان����ی هەرێم����ی كوردس����تان‬ ‫دەستەوەس����تانە‪ .‬حكومەت ئ����ەوە ماوەی‬ ‫پێنج مانگ����ە نەیتوانیوە موچەی هاواڵتیان‬ ‫دابینبكات‪ .‬لە چ ش����وێنێكی ئ����ەم جیهانەدا‬ ‫س����ەیری بك����ەی‪ ،‬هی����چ حكومەتێك ش����ك‬ ‫ناب����ەی نەتوان����ێ موچ����ەی كارمەندان����ی‬ ‫خ����ۆی دابین ب����كات‪ .‬تەنانەت فاش����یلترین‬ ‫حكومەتەكانیش توانیوی����ان لەگەڵ بوونی‬ ‫قورس����ترین تەنگژەی ئابوورییدا موچەی‬

‫كارمەن����دان و فەرانبەرانی حكومەت دابین‬ ‫بكەن‪ .‬بەاڵم حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەمەدا دەستەوەس����تانە و رەنگبێ یەكێك‬ ‫ل����ەو نمونە دەگەمەنانە بێ‪ ،‬كە لەمڕووەوە‬ ‫ریكۆردێكی بۆخۆی تۆماركرد بێـت‪.‬‬ ‫پس���پۆڕانی ئابووری���ی ل���ەو بڕوایەدان‬ ‫چارەس���ەركردنی پرس���ەكانی واڵت���ی‬ ‫هاوش���ێوەی كوردس���تان لەگەلێ���ك‬ ‫دەرچەوە تێدەپەڕێت‪ .‬یەكێك لەو دەرچانە‬ ‫دەس���ت لەكاركێش���انەوەیە‪ ،‬ك���ە ئەم���ەش‬ ‫لەدیموكراس���ییەكانی دنیادا ش���تێكی شاز‬ ‫نیی���ە و بگ���رە دەبێتە مایەی روس���ووری‬ ‫حوكمدارانیش‪ .‬یەكێكی تر لەو چارەسەرانە‬ ‫پێكەوەنان���ی كۆمیتەیەك���ی قەیران���ە و ك���ە‬ ‫لەكۆمەڵێك پسپۆڕ و بڕیاربەدەستی ناوازە‬ ‫پێكبێ���ن بۆ ئ���ەوەی بیرێ���ك لەدۆزینەوەی‬ ‫چارەس���ەرەكانی ئەم تەنگژەی���ە بكەنەوە‪.‬‬ ‫هەردوكیش���یان بژێ���رەی دیموكراتی���ن و‬ ‫دەبێ بزانین حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫دەست بۆ كامیان دەبات؟‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪17‬‬


‫سياسەت‬

‫گۆڕینی سیستەمی حوکمڕانی و بە دیموکراسیکردنی حكومەت‬

‫"گواڵڵەسوورە" برسییەکانی‬ ‫بەردەم وەزارەتی داد‬

‫فەرهاد پیرباڵ‬

‫چۆن بتوانین حیزب‬ ‫هەم لە حکومەت و‬ ‫هەم لە پەرلەمان‬ ‫فڕێ بدەینە دەرەوە؟‬

‫‪ 18‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫(‪)١‬‬ ‫هاوارێک ب����ۆ چارەس����ەرکردنی دۆخی‬ ‫نائینسانیی ئەمڕۆمان‪ ،‬لەهەمان کاتدا پالن‬ ‫دانانێک����ی زیرەکانەیە ئ����ەم وتارەم لەپێناو‬ ‫"هەستانەوەمان"‪.‬‬ ‫هەروەه����ا لەپێن����او مس����ۆگەر توانین����ی‬ ‫بیناکردن����ەوەی ئایندەمان‪ ،‬واتە دڵنیابوون‬ ‫لەخۆم����ان‪ :‬چ����ۆن لەئەمان����ی ئاسایش����ی‬ ‫فەردی خۆمان و لەئەماندا بوونی موتڵەقی‬ ‫نەتەوەی����ی خۆم����ان مس����ۆگەر ببی����ن؟! تا‬ ‫هەتایەش!‬ ‫پێنج����ەم ئامانج����م ل����ەم نوس����ینە‪ :‬ئ����ەم‬ ‫مانیفێس����تەی پێش����نیاری دەک����ەم بۆت����ان‪،‬‬ ‫لەس����ەر بناغ����ەی " هێ����ز" و "فەلس����ەفەی‬ ‫هێ����ز"ی خ����ۆم دامڕش����تووە‪ ،‬دەبێت����ە‬ ‫رێگای����ەک ب����ۆ س����ەروەربوونی یاس����ا و‬ ‫رەگداکوتان����ی عەدال����ەت‪ ،‬ک����ە م����ن دەزانم‬ ‫ئ����ەم دوو ئارمانج����ەش‪ ،‬خەون����ی پیاوێکی‬ ‫رۆحانیی����ە و لەن����او خۆمان����دا دەژی‬ ‫دەی����ەوێ لەکوردس����تاندا بیانهێنێت����ە دی‪.‬‬ ‫لەم بەستێنەشدا ناو دەردەکا لەداهاتووی‬ ‫رەش����هەاڵتی ناوەڕاس����تدا‪ .‬م����ن دەبین����م‪،‬‬ ‫بۆیە پێ����ش هەموو کەس‪ ،‬ئاڕاس����تەکراوە‬ ‫ئ����ەم وت����ارەم‪ ،‬تایب����ەت بۆ بەڕێ����ز باوکی‬ ‫خۆشەویس����تم کاک مەس����عوود بارزان����ی‬ ‫بیخوێنێتەوە هیوادارم‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم ئەگ����ەر ب����رای بەڕێزیش����م کاک‬

‫م����ەال بەختی����ار‪ ،‬برای خۆشەویس����تم کاک‬ ‫نێچیرڤ����ان بارزانی‪ ،‬هاوڕێیانی دڵس����ۆزی‬ ‫گەل����م دکت����ۆر بەره����ەم و عەل����ی (حەمە)‬ ‫س����اڵحیش‪ ،‬حەزیانک����رد بیخوێنن����ەوە‪ ،‬پێم‬ ‫خۆش����ە ئەوانیش تاوتوێ یان سوودم پێ‬ ‫بگەیەنن‪ ،‬لەوەی چۆن بتوانین‪ -‬لەتەوەری‬ ‫یەکەم دا‪ :‬حیزب‪ ،‬هەم لە حکومەت و هەم‬ ‫لە پەرلەمان فڕێ بدەینە دەرەوە؟‬ ‫چ����ۆن بتوانی����ن پەرلەمانێ����ک و‬ ‫حکومەتێ����ک دروس����ت بکەین‪ ،‬ک����ە حیزب‬ ‫تێیدا بااڵدەس����ت نەبێت!؟ ی����ان هاوپەیمان‬ ‫نەب����ن (هەمووی����ان پێکەوە ب����ە تەوافوقی‬ ‫حیزبی) رێکنەکەوتبن لەناو خۆیاندا "تەنیا‬ ‫ب����ۆ ش����ەربەتخواردنەوەی پێ����ش دەس����ت‬ ‫بڵندک����ردن پەرلەمانی����ان دروس����تکردبێ‪،‬‬ ‫عەینەن فەرەنس����ییەکان!"‪ .‬دەی‪ ،‬با بێمەوە‬ ‫سەر پرسە بنجییەکە‪:‬‬ ‫بەبێ حیزب و هیچ بناغەیەکی حیزبی‪،‬‬ ‫(وات����ە لەرێگ����ەی دابڕکردن����ی حی����زب‬ ‫لەحکومەت)‬ ‫چ����ۆن دەتوانی����ن حکومەتێک����ی ت����ازە‬ ‫پێکبهێنین!‬ ‫چ����ۆن (پەرلەم����ان) پێکبهێنی����ن‪ ،‬بەب����ێ‬ ‫حیزب؟‬ ‫(‪)٢‬‬ ‫"پیرۆزبای����ی‪ .‬نووس����ینێک" لەژێر چرای‬ ‫بێ کارەبایی‪ ،‬هەژاری‪ ،‬واس����گەی حیزبی‪،‬‬


‫سياسەت‬

‫پیرۆزتان بێت ئەم‬ ‫لەسەر زگ خشانەی‬ ‫گواڵڵەسوورە‬ ‫برسییەکانی بەردەم‬ ‫وەزارەتی داد‪ ،‬پیرۆزبایی‬ ‫تایبەتیش بۆ ئەو‬ ‫نەوبەهارانەی تەنیا‬ ‫شوباتێک ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫بوون‬ ‫نەبوونی شەفافیەت‪ ،‬دزرانی پارەی نەوت‬ ‫و غازیش����تان‪ ،‬ب����ێ مووچەی����ی‪ ،‬نەبوونی‬ ‫دیموکراس����ی‪ ،‬پیرۆزت����ان ب����ێ‪ .‬براکوژی‪،‬‬ ‫گەندەڵ����ی‪" ،‬نیو مووچەیی"ت����ان‪ ،‬تا دەگاتە‬ ‫ش����ەق لەدەم����ی س����ەرۆک پەرلەمان����ە‬ ‫شەرعییەکەشتان!‬ ‫ئ����ەی گەل����ی هەرێ����م‪ .‬مس����تەحەقتان‬ ‫بێ����ت ئ����ەم هەم����وو دەردەی دیت����ان‪ ،‬ئەی‬ ‫دێرینی ن����ەوەی نوێ‪ ،‬پیرۆزتان بێت‪" .‬ئەم‬ ‫ئەزموونە"! پیرۆزتان بێت چونکە‪:‬‬ ‫ئێوەی گ����ەل‪ ،‬خۆتان بەم سیس����تەمەی‬ ‫(حکوم����ەت دامەزران����دن لەس����ەر بناغەی‬ ‫رێککەوتننام����ەی حیزب����ی!) رازی ب����وون‪،‬‬ ‫هاتن هەمووتان پێکەوە ئیمزاتان کردبوو‪.‬‬ ‫ئەمە بیست و پێنج ساڵە!‬ ‫پیرۆزتان بێت ئەم لەسەر زگ خشانەی‬ ‫گواڵڵەس����وورە برس����ییەکانی ب����ەردەم‬ ‫وەزارەت����ی داد‪ ،‬ئ����ەی پایتەخت����ی ئوممەی‬ ‫عەرەبی‪ .‬هەولێر تۆش!‬ ‫پیرۆزبای����ی تایبەتی����ش ب����ۆ ئ����ەو‬ ‫نەوبەهارانەی تەنیا شوباتێک ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫بوون (ئینجا چونکە بەڕاستی ئۆپۆزیسوێن‬ ‫و مەدەنی����ش –دەرکەوت‪ -‬ه����ەر نەبوون‪،‬‬ ‫هات����ن چوون����ەوە س����ەر عەینەن ئەس����ڵی‬ ‫بنەماڵەی����ی خۆیان!)‪ ،‬دەریش����کەوت چەند‬ ‫راس����ت ب����ووم لەچ����او ئۆپۆزیس����یۆن و‬ ‫ڕۆشنبیرەکانیش����یان‪ ،‬ئەوان����ەی (ش����ێرزاد‬ ‫حەس����ەن گۆتەن����ی) بزووتن����ەوەی گۆڕان‬ ‫بەشوویانی دا!‪ ،‬ئەوانەی هاوارم دەکردنێ‬ ‫(ک����ورە ئەوان����ە ئۆپۆزیس–وێ����ن" نی����ن‬ ‫و ئەمەش����تان چارەس����ەر نی����ە!)‪ .‬کەچ����ی‬ ‫لەوەاڵم����دا چ����وون کتێبەکان����ی منی����ان‬ ‫س����ووتاند‪ ،‬بەتایبەتی����ش ئەوان����ەی وەک‬ ‫من پەساپۆڕتیان نەس����ووتاندووە هێشتا‪،‬‬

‫ئێس����تا دەزانن‪ ،‬کە ئەوکات چەند لەس����ەر‬ ‫حەق بووم من‪ ،‬کە دەمگۆتنێ‪:‬‬ ‫سیاس����ییەک‪ ،‬ئەگ����ەر لەئایدیۆلۆژیەت����ی‬ ‫شەخس����یی خۆی "کۆمەڵەی رەنجدەرانی‬ ‫کوردس����تان" خیانەت بکات‪ ،‬پاش ئەمەش‬ ‫خیانەت لەسکرتێری گشتی و لەحیزبەکەی‬ ‫خۆیش����ی بکات‪ ،‬لەسەر ش����ەڕی کورسیی‬ ‫نێوان خۆی و سەرۆکی مەکتەبی سیاسیی‬ ‫یەکێت����ی ‪-‬دەقیقەن پاش ئەوەی کچی کاک‬ ‫مەال بەختیار بووە بووکی ماڵی بەڕێز مام‬ ‫جەالل –ئیتر ئەو‪ ،‬لەترس����ی ئایندەیەک کە‬ ‫دەسەاڵتی یەکێتی تێیدا حەتمەن دەکەوێتە‬ ‫دەس����ت مەال بەختیار نەک دەس����تی خۆی‬ ‫(کە لە ئەوی بە مس����تەحەقتر خۆ تەماش����ا‬ ‫دەک����رد) چوو لەڕقان‪ -‬ئینش����یقاقی کرد و‬ ‫خ����ۆی لە کەنداڵ فڕێ دایە خوارەوەی ناو‬ ‫ئۆپۆزیس‪-‬وێ����ن‪ ،‬بێگومان ئاوها بەس����ەر‬ ‫میللەت����دا دەهێن����ێ‪ ،‬کە دەیبین����ن لەم ‪ ٧‬یان‬ ‫دوازدەی ئەم مانگی س����اردی ش����وباتەی‬ ‫دێ‪ ،‬بەمالوە‪:‬‬ ‫"ڕۆژ" چی����ی زۆر خراپتری����ش بەس����ەر‬ ‫تاریکی����دا دەهێنێت! ئەمەش وەک س����زای‬ ‫ی����ەزدان نی����ە بەس����ەر ”خ����ودا و خ����ۆ لێ‬ ‫بزربووەکان"‪ ،‬بەڵکو بەری داری حەقیقەتی‬ ‫خۆیەت����ی تاوانب����اری ریس����وای " گوناح"!‬ ‫بەرهەمی سیاسەتی خەڵک گەوجاندن‪.‬‬ ‫هەر هەموو گەل پێکڕا قبووڵی کردبوو‬ ‫حی����زب ش����ەرعییەتی ئ����ەوەی هەبێ����ت‬ ‫فەرمانڕەوایەتی����ی پەرلەم����ان و حکومەت‬ ‫ب����کات!!! (خ����ۆ س����ۆران عومەری����ش هەر‪،‬‬ ‫ئیمزای کردبوو!)‪.‬‬ ‫ه����ەر هەم����وو هەرێ����م‪ ،‬رازی (لەس����ەر‬ ‫سیس����تەمەکە)‪ ،‬ئیم����زای کردب����وو کە وی‬ ‫حکومەت����ی فەرمانڕەواییەتی کوردس����تان‬ ‫و پەرلەمانی����ش دەکات‪ ،‬لەس����ەر بناغ����ەی‬ ‫لیس����تی حیزب����ی و "ئیس����تیح‪ -‬ق����ا– قاتی‬ ‫حیزبی" دابمەزرێت و بەڕێوە بچێت!‬ ‫بۆیە من هیچم پێ عەنتیکە نەبوو پارتی‬ ‫ئەو شەقە پیسەی لە دەمی ئەو پەرلەمانە‬ ‫حیزبییە کارتۆنیی����ە‪ ،‬بەمافی خۆی بزانێت‬ ‫بێ‪ ،‬هەڵبدا! ئەمەش چونکە گۆڕان لەس����ێ‬ ‫بەن����دی رێککەوتننام����ە حیزبییەکەی خۆی‬ ‫لەگەڵ پارتی الیدابوو "هاواریش����ی دەکرد‬ ‫بێمننەتم!"‪.‬‬ ‫ئ����ێ خ����ۆ " ژنی����ش !" ب����ە سیس����تەمی‬ ‫عەش����ایەریش ب����ێ‪ ،‬یان هی����چ نەبێ ئەگەر‬ ‫تۆزقاڵێ����ک هۆش����ی لەس����ەردا هەبێت ئەو‬ ‫کەس����ە‪ ،‬وەخت����ێ رێککەوتننامەیەک����ی‬ ‫ئیمزاک����رد‪ ،‬ئیت����ر دەب����ێ ب����اش بزانێ����ت‬

‫ئیحتیرام����ی ئ����ەو هاوپەیمانیی����ە بگرێ����ت‬ ‫و لەمەرج����ەکان نەچێت����ە دەرەوە‪ :‬ئەم����ە‬ ‫بێجگەل����ەوەی لەسیس����تەمی مەدەنیەت و‬ ‫دیموکراسیش����دا ‪ -‬من بیس����توومە دەڵێن‬ ‫هەر وایە!‬ ‫کەس����ی ناشایس����تە لەدەس����ەاڵتدابوون‪،‬‬ ‫براک����وژی‪ ،‬گەندەڵ����ی‪ ،‬نایەکس����انی‪ ،‬ب����ێ‬ ‫کارەبای����ی‪ ،‬برس����ێتی‪ ،‬تا دەگات����ە نەبوونی‬ ‫قانوون و دەستوور و دیموکراسی‪ ،‬ئینجا‬ ‫دەستپێکردنی شەڕ لەسەر "کورسی"یەک‪،‬‬ ‫ک����ە م����ن لەزەمانی پێش دەرکی س����ەراوە‬ ‫لەسەر بانی ماڵەکەم هەڵمواسی‪ ،‬تا نەگاتە‬ ‫ئ����ەوەی (ن����ەک ش����کۆی بەڵک����و) کبری����ای‬ ‫شەخس����یی س����ەرۆک پەرلەمانیش رنەک‬ ‫بدرێ����ت‪ .‬ش����تی لەمە خراپتری����ش!‪ .‬هەموو‬ ‫ئەمانە‪ ،‬یەک هۆیان هەیە‪:‬‬ ‫حیزب و حکومەت "دوو – ڕوو"ی یەک‬ ‫دراو بوون!‬ ‫حیزب و پەرلەمان "دوو – روو"ی یەک‬ ‫دراو بوون!‬ ‫ه����ۆی ئەم دۆزەخەی واڵت����ی ئێمە‪ ،‬چی‬ ‫بوو؟‬ ‫هۆیەک����ەی ئەمەی����ە‪ :‬حکومەت لەس����ەر‬ ‫بناغەی حی����زب و پەرلەمانی����ش بەهەمان‬ ‫ش����ێوە لەس����ەر رێ����ژەی "لیس����تی حیزبی"‬

‫من هیچم پێ عەنتیکە‬ ‫نەبوو پارتی ئەو شەقە‬ ‫پیسەی لە دەمی ئەو‬ ‫پەرلەمانە حیزبییە‬ ‫کارتۆنییە هەڵدا‬ ‫دامەزراوە!‬ ‫ل����ە ‪ ١٩٩١‬بەمالوە ت����ا ئەمڕۆ‪ ،‬حکومەت‬ ‫و پێکهێنانی حکوم����ەت و پەرلەمانەکەیان‬ ‫لەس����ەر بنچین����ەی پەیماننامەیەکی حیزبی‬ ‫ئیمزا کردووە‪ :‬بەپێی رێککەوتننامەی نێوان‬ ‫سەرۆک بۆ نموونە (بارزانی) و (تاڵەبانی‪-‬‬ ‫ئێس����تا فوئاد مەعسووم) لەس����ەر بەردی‬ ‫بناغەی ئەم حکومەت����ی هەرێمەی خۆمان‬ ‫ئیمزای����ان ک����ردووە‪ ،‬کەواتە هی����چ هێزێک‬ ‫نی����ە ئ����ەو پەیماننامەی����ە هەڵوەش����ینێتەوە‬ ‫و بڵ����ێ‪( :‬هێ����ی مەس����عوود بارزان����ی! منی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن یان منی یەکێتیی نیشتیمانی‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی فوئاد مەعس����وومی هاوگرێ ‪-‬‬ ‫هاوپۆس����تی تۆش "کە ئ����ەو‪ ،‬بەڕێوەبردنی‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪19‬‬


‫سياسەت‬

‫بەغدای بەرامبەر هەولێر پێدراوە" الببەین‬ ‫لەسەر پۆستی خۆی‪ ،‬بێ ئەوەی هیچیشت‬ ‫بەرامب����ەری بدەینێ‪ ،‬ت����ۆ ئیلالوبیلال دەبێ‬ ‫لەس����ەرۆکایەتیی هەرێ����م الک����ەوی دەن����ا‬ ‫جەمەدانیی بارەگاکانت دەسووتێنم و رێ‬ ‫ی ژیارت لێ بەکوش����ت دەدەم!) ئنجا بڵێی‬ ‫(لەم����ەش زیات����رم دەوێ‪ ،‬نابێ س����ەرۆک‬ ‫هەرێمی ئایندە دیس����ان س����ەر ب����ە پارتی‬ ‫دیموکراتی کوردستان بێت)!‬ ‫ئێ باشە‪ ،‬خۆ من سیاسیش نیم‪ ،‬کەچی‬ ‫ئەم پرەنس����یپ و دیس����یپلینە سیاس����ییانە‪،‬‬ ‫ئەساس����ی دیموکراسیەت و سەعادەتیشن‬ ‫خۆ‪ ،‬ئەگەر چووی خۆتت پێیان بەستەوە‪،‬‬ ‫ئیت����ر ب����ۆت نیە لێی����ان الب����دەی‪ ،‬دەنا ملت‬ ‫دەشکێنێ ئەو حیزبەی لە تۆ مەعالنترە!‬ ‫(‪)٣‬‬ ‫ک����ێ بەرپرس����ە لە دواکەوتن����ی موچەی‬ ‫هەرێم؟‬ ‫پەرلەمان و حکومەتەکانی هەرێم!‬ ‫ک����ێ بەرپرس����ە لەهاتن����ی داع����ش ب����ۆ‬ ‫کوردستان؟‬ ‫ئ����ەم دوو پرس����یارە مێژوون����ووس‬ ‫بەرس����ڤیان‪ "١".‬بۆی����ە دەم����ەوێ م����ن‬ ‫پرس����یارێکی "فەلس����ەفی" بک����ەم‪ ،‬لە س����ێ‬ ‫فۆرمی جیاوازدا‪ ،‬کە هەر س����ێکیان بریتین‬ ‫لە "جەوهەرێک"‪ :‬چارەنووسی کوردستان‬ ‫سەدان ساڵە لەناو ئەودایە‪ ،‬لەپێناو ئەودا‪،‬‬ ‫بۆ پاراس����تنی ئەو و لەناو دەس����تی ئەودا‬ ‫کۆبب����ۆوە‪ ،‬تاک����و ئێس����تاش هەر‪ ،‬لەس����ەر‬ ‫ش����انی ئەودایە‪ ،‬بێت لەالیەک وەاڵمی ئەم‬ ‫س����ێ پرس����یارە جەوهەریی����ەی ڕاپەڕینی‬ ‫‪ ١٩٩١‬بداتەوە‪ ،‬لەالیەکی دیکەش دۆخەکە‬ ‫ڕاست بکاتەوە‪:‬‬ ‫مەسعوود بارزانی!‬ ‫(‪ )١‬پرسیاری یەکەم‪ ،‬پرسیاری یەک بە‬ ‫یەک����ی گەنجانی نەوەی ئەمڕۆیە‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫ل����ە ‪ ١٩٩١‬بەم��ل�اوە لەدایکبوون����ە‪ ،‬ئی ئەو‬ ‫مێژوونووس����انەی دێ����ن کتێبمان لەس����ەر‬ ‫دەنووس����ن‪ .‬پرس����یاری هینری کیسنجەر‬ ‫و دانی����ال میترانی����ش‪ ،‬دەپرس����ێ مێ����ژوو‪.‬‬ ‫سبەینێ‪:‬‬ ‫ئەرێ‪ ،‬ئەو هەموو قازانج و سەروەتەی‬ ‫لەخەڵک����ی ه����ەژاری ک����ورد و لەخاک����ی‬ ‫کوردس����تانەوە بەرهەم هات لەالپەڕینەوە‬ ‫ت����ا ئەم����ڕۆ ‪ ،٢٠١٦–١٩٩١‬ئێ����وە ئ����ەی‬ ‫هەم����وو حکوم����ەت و پەرلەمان����ی یەک بە‬ ‫یەک����ی "هەرێمەکانی کوردس����تان ‪– ١٩٩١‬‬ ‫‪ ،"٢٠١٦‬ئای����ا بۆچی لەناو بانقی حکومەتی‬ ‫هەرێم����دا تەنانەت ی����ەک فلس؟! بوونی نیە‬

‫‪ 20‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫و دانەندراوە؟! ئابووریی نەتەوە‪ ،‬هێزێکی‬ ‫دارایی کە هیچ نەبێ خۆی پێ بژیەنێت‪ ،‬نیە‪.‬‬ ‫بەکورتی‪" :‬بانقێک����ی نەتەوە" یان موڵکێکی‬ ‫حکومەت����ی‪ ،‬ک����ە ه����ی هەم����وو نەت����ەوەی‬ ‫هەرێم بێت بەش����ێوەیەکی قانوونی‪ ،‬بەهیچ‬ ‫ش����ێوەیەک بوونی نیە و دانەندراوە؟! ئایا‬ ‫نەدەبوو هەبێت؟! ب����ۆ کوێ چوو کەواتە؟‬ ‫هەمووی����ان هەر ئاودیوک����ران ئەو هەموو‬ ‫(پ����ارە نەتەوەی����ی) و بانق����ە نەتەوەی����ی و‬ ‫پاش����ەکەوت و س����امانە نیش����تیمانییەی‬ ‫نیوچارەگە سەدە تێکۆشانتان بۆی کرد!؟‬ ‫ئەم پرسیارانە و پرسی تریش‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫وتارەکەم دەدەنەوە لێرە‪.‬‬ ‫ئەگ����ەر لەخەڵکتان هەمووی خەرج کرد‬ ‫(بە خەڵکەوە هیچ دیار نیە‪ ،‬دەنا بۆچی هەر‬ ‫هەموویان برس����ی؟ ی����ەک کەس رازی نیە‬ ‫مابێ لەم هەرێم����ەدا!)‪ ،‬دەقیقەن "خراپتر!"‪.‬‬ ‫ئەمەیە هەڵەکەتان‪:‬‬ ‫ه����ەر هەموو س����امان و پارەی نەوت و‬ ‫قازانجەکانی ‪ ٢٥‬ساڵتان‪ ،‬هەموو بەجارێک‬ ‫لەخەڵ����ک خ����ەرج ک����رد! ب����ەاڵم ئەوکات����ە‪،‬‬ ‫ئەم����ە ئەرکی ئێ����وەی مەس����ئوول‪ ،‬هەموو‬ ‫پەرلەمانت����اران ‪ ،٢٠١٦ – ١٩٩١‬س����ەرۆک‬ ‫حکومەتەکانی پێش����وو هەمووتانە‪ ،‬خۆتان‬ ‫(ل����ەرووی تەنی����ا ماددییەوە قس����ەدەکەم)‬ ‫نەک میلل����ەت دۆخەکە راس����ت بکاتەوە و‬ ‫باجەکەی بدا!‬ ‫رۆژێ����ک هەر دادێ����ت دان����ی پێدادەنێن‪،‬‬ ‫یان مێژوو لەخۆتانی بەخۆتان دەپرس����ێ‪:‬‬ ‫باش����ە‪ ،‬نەدەبووای����ە لەو هەم����وو قازانج و‬ ‫س����امانەی لەخەڵ����ک و خاک����ی "پی����رۆزی"‬ ‫کوردس����تانەوە ب����ۆ م����اوەی ‪٢٥‬س����اڵ‬ ‫هەڵتانلووش����ی‪ ،‬هیچ نەب����ێ ئەوەندەی تێدا‬ ‫"پاش����ەکەوت" بکەن نەک بۆ مووچەی ئەو‬ ‫پێشمەرگانەی قەڵغانی گوللەی دوژمنتانن‪،‬‬ ‫کات����ێ هێ����رش دەکەنە س����ەر کەرامەت و‬ ‫نامووس����ی خۆت����ان و ژن و منداڵەکانمان‪،‬‬ ‫بەڵکو هەندێ����ک پارەی پاش����ەکەوتکراوی‬ ‫وای تێدا مابا‪ ،‬کە بەم س����ەرما و س����ۆڵەی‬ ‫زستان هیچ نەبووایە بەشی خانوویەک بۆ‬ ‫"خانمی دووەمی کوردستان"‪ ،‬ئامینەخانمی‬ ‫خێزان����ی مامەڕیش����ە‪ ،‬کە تا ئێس����تاش بێ‬ ‫خانووە‪ :‬شەهید!‬ ‫دەزان����م ئ����ەم پرس����یارە‪ ،‬ئارەق����ەی‬ ‫ش����ەرمەزارییە ب����ۆ هەم����وو س����ەرۆک‬ ‫پەرلەم����ان و پەرلەمانتارەکان����ی ‪– ١٩٩١‬‬ ‫‪ ٢٠١٦‬هەروەها ب����ۆ حكومەتەکانی یەکەم‬ ‫(جەنابی د‪ .‬فوئاد مەعس����ووم)‪ ،‬س����ەرۆک‬ ‫حکومەتی دووەم دکتۆر رۆژ ش����اوەیس‪،‬‬

‫دەرکەوت چەند راست‬ ‫بووم لەچاو ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫و رۆشنبیرەکانیشیان‪،‬‬ ‫ئەوانەی (شێرزاد حەسەن‬ ‫گۆتەنی) بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان بەشوویانی دا!‪،‬‬ ‫كە هاوارم دەکردنێ (کوڕە‬ ‫ئەوانە "ئۆپۆزیس–وێن"‬ ‫نین و ئەمەشتان چارەسەر‬ ‫نیە!)‪ ،‬کەچی لەوەاڵمدا‬ ‫کتێبەکانی منیان سووتاند‬ ‫س����ەرۆک کابینەی سێیەم (کاک کۆسرەت‬ ‫رەس����وڵ)‪ ،‬س����ەرۆک حكومەت����ی چوارەم‬ ‫(برای پایەدارم نێچیرڤ����ان بارزانی)‪ ،‬ئنجا‬ ‫برای خۆشەویس����تم دکتۆر بەرهەمیش و‬ ‫هەموو جێگ����ر و وەزیرەکانیش����یان‪ ،‬یەک‬ ‫بە یەک‪ ،‬بەرپرس����یاری یەکەمی ئەم س����ێ‬ ‫پرس����یارەی من����ن‪ ،‬کە پرس����یاری ناو دڵی‬ ‫چایخانەی شەعبە!‬ ‫پێدەچ����ێ دەوڵەتەک����ەش ه����ەر خۆی����ان‬ ‫بۆم����ان دادەمەزرێن����ن! چونک����ە‪ ،‬ئەمەت����ا‪.‬‬ ‫چەند ش����ەرمەزارییە‪ :‬ئێوە ئەوانەی لەناو‬ ‫حكوم����ەت و پەرلەمان����دا بوون ‪٢٥‬س����اڵ‪،‬‬ ‫کەس����تان‪ ،‬س����تراتیژی‪ ،‬ی����ان پ����ڕۆژەی بۆ‬ ‫(دەوڵەتی ک����وردی) نەب����ووە‪ ،‬دیارە! یەک‬ ‫ب����ە یەکتان‪ ،‬بیرتان تەنی����ا لەالی گیرفان و‬ ‫زەمانی ح����ازری خۆتان‪ ،‬ب����ێ ئەوەی بیر‬ ‫لە "س����ەربەخۆیی" یان تەنان����ەت "ئایندەی‬ ‫سیاسیی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست" بکەنەوە‪،‬‬ ‫وات����ە‪ :‬بێ هی����چ فەلس����ەفەیەکی نەتەوەیی‪،‬‬ ‫بێ هیچ سیاس����ەتێکی نەتەوەیی تەنانەت‪،‬‬ ‫بەب����ێ پالن و نەخش����ەدانان ب����ۆ داهاتوو‪،‬‬ ‫کورد هەرگیز بیری لەس����تراتیژ (دەوڵەتی‬ ‫کوردی!) نەکردبۆوە!‬ ‫کە ئەمەتا ئ����ەو دەوڵەتە کوردییە (بەبێ‬ ‫نەخش����ەبۆدانانی پێش����وەخت و خواستی‬ ‫ئایدیۆلۆژیانەی چوار لەسەر پێنجی کورد‪،‬‬ ‫هەروەه����ا بەبێ بەکارهێنانی س����ەرمایە و‬ ‫تەنانەت بێ ئیرادەی چوار لەس����ەر پێنجی‬ ‫کورد و هێزە سیاس����ییە کوردستانییەکان‪.‬‬ ‫بەکورت����ی‪ :‬بەبێ بەش����داری و رازیبوونی‬


‫سياسەت‬

‫رێ����ژەی ( ‪)5 .73‬ی ئ����ەو چ����وار لەس����ەر‬ ‫پێنجەی هێزە سیاس����ییەکانی کوردستان‪،‬‬ ‫ئەمەت����ا دامەزران����ی دەوڵەت����ی ک����وردی‬ ‫خەریک����ە دەبێتە ئەمری واقیع و بەزۆریی‬ ‫زۆردارەک����ی‪ ،‬دەی����ەوێ خۆی بس����ەپێنێت‬ ‫بەسەریاندا و نایانەوێ! هەر ئەمەش بوو‬ ‫م����ن لەو وەختانەی لەمە ت����ووڕە دەبووم‪،‬‬ ‫دەمگوت‪:‬‬ ‫کورد پاقاڵوەی دەدەمێ‪ ،‬دەڵێ‪ :‬نا‪ ،‬ئیلال‬ ‫جۆم دەوێ!‬ ‫لێ����رە دەب����وو راوەس����تم و چیتر قس����ە‬ ‫نەکەم‪ ،‬بەاڵم زوڵمکردن و فێڵکردنتان لەم‬ ‫نەتەوە هەژار و دەس����خەڕۆیە بەدرێژایی‬ ‫‪ 25‬س����اڵ ‪ ٢٠١٦ -١٩٩١‬ت����ا ئ����ەم ڕۆژە‬ ‫برس����ی برس����ی و تاریکەی ئەمڕۆمان‪ ،‬کە‬ ‫ئەمەتا لەس����ەر زگ دەخش����ێ لەس����ایەتان‬ ‫لەناو س����ەرمای جادەیەکی دەرۆزەکەری‬ ‫بەردەم وەزارەتی داد‪ ،‬وام لێدەکا قس����ەی‬ ‫تێ����دا نەهێڵم����ەوە‪ ،‬ئیل��ل�ا و بیل��ل�ا پێتان����ی‬ ‫بسەلمێنم‪:‬‬ ‫ئێ����وەی س����ەرۆک حكومەت����ەکان و‬ ‫س����ەرۆک پەرلەمانەکان‪ ،‬دامودەزگاکانتان‬

‫حكومەتی ‪ 25‬ساڵەی‬ ‫هەرێم تەنیا بەمە‬ ‫راگەیشت چینێکی بۆرژوا‪،‬‬ ‫بێ فەرهەنگ و زانست‬ ‫و بێ هونەر‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫چەند سەرمایەدارێکی‬ ‫نامەسئوول بەرامبەر مافی‬ ‫خەڵک گەورە بکات‬ ‫و جێگرەکانت����ان و وەزیر و جێگرەکانیان‪،‬‬ ‫کێن و چن!؟‬ ‫ب����ە هەم����وو مەس����ئوول و مودی����ری‬ ‫دی����وان و مودی����رە گش����تی و پەرلەمانتار‬ ‫و راوێژکارەکانیش����تانەوە‪ ،‬بۆچی لەس����ەر‬ ‫کورس����ی ب����وون ‪ ،٢٠١٦-١٩٩١‬لەس����ەر‬ ‫کورس����یش هەر ئەو هەموو س����اڵە بۆچی‬ ‫ئەو هەم����وو خەڵکەتان‪ ،‬نەک تەنیا تاریک‪،‬‬ ‫بەڵک����و برس����ی‪ ،‬ترس����نۆک‪ ،‬تەمب����ەڵ‪٢٥ ،‬‬ ‫ساڵ دەس����خەڕۆ‪ ،‬سەردەمێکیش براکوژ؟!‬ ‫ئنجاش لەکۆتاییدا بە شووتان دان؟! بۆ؟!‬ ‫ئێوە هەمووتان‪ ،‬ئێوەن س���ەبەب بوون‬ ‫لەبەتاڵبوون���ی بانق���ی نەتەوەی���ی هەرێ���م‬

‫‪ :National Bank of KRG‬مووچەی نیو‬ ‫مانگ���ی ئەو مامۆستایانەش���ی تێدا نیە کە‬ ‫ئێوە و منداڵەکانتانی پەروەردە کرد!‬ ‫ئێ���وە‪ ،‬ئ���ەی ل���ە ڕێ دەرچووەکان���ی‬ ‫رێب���ازی مام جەالل و بارزانی و ش���ەهید‬ ‫ئارام‪ .‬ئێ���وە‪ ،‬چەندیش بەهەڵەداچووبوون‬ ‫لە تەکتیک دا نا‪" ،‬چونکە ئێوەن شارەزای‬ ‫تەکتیک" بەڵکو لە "ستراتیژ"دا!‬ ‫ئەگەریش ئەم قس���ەیەمتان پێ ڕاس���ت‬ ‫نەبێ���ت ک���ە دەڵێ���م ئێ���وە لە (س���تراتیژی‬ ‫سیاس���یتاندا) ک���ە دەکات���ە (س���تراتیژی‬ ‫ئاسایش���ی نەتەوەییمان) زۆر ناش���ەرەزا‬ ‫ب���وون‪ ،‬بۆی���ەش دۆخ���ی ئەم���ڕۆی بانقی‬ ‫هەرێم بەڵگەترین شکستهێنانی (فەلسەفەی‬ ‫سیاس���یتان)! ئەمەی گوتم ئەگەر راس���ت‬ ‫نەب���ێ‪ ،‬ل���ەو کات���ەدا بەگوێ���رەی لۆژیک‪،‬‬ ‫ی���ان ئەگەر لگۆر حس���اباتی فەلس���ەفەی‬ ‫سیاس���یش ب���ێ کەواتە ئەمە دەس���ەلمێت‬ ‫کە‪:‬‬ ‫"مع س���بق االص���رار‪ ،‬س���تراتیژی ئێوە‬ ‫هەرگی���ز س���تراتیژێکی نیش���تیمانی ی���ان‬ ‫کوردس���تانی نەبووە‪ ،‬بەڵک���و بریتی بووە‬ ‫لە س���تراتیژی "بانقی شەخس���یی خۆتان"‬ ‫و س���تراتیژی بەرژەوەندی���ی وەزی���ر و‬ ‫کۆمپانیاکان���ی "توێژێ���ک" ل���ە چینەک���ەی‬ ‫خۆتان!‬ ‫بۆیە‪ ،‬من پێم وایە هێندە لەس���ەر حەق‬ ‫نی���ن ئەوانەی تەنیا بنەماڵ���ەی تاڵەبانی و‬ ‫بارزانی بە بەرپرسی ئەم هەرەسهێنانەی‬ ‫حكومەت هەژم���ار دەک���ەن‪ ،‬چونکە‪ :‬تاقە‬ ‫بنەماڵەی���ەک لەکوردس���تاندا هەبێت ماڵی‬ ‫میللەتخ���ۆر‪ ،‬ش���ەرمەزاری مێ���ژوو بێ���ت‬ ‫و نەتوان���ێ س���ەری خ���ۆی جارێکی دیکە‬ ‫بەرامب���ەر دایک���ی ش���ەهیدان بڵن���د ب���کا‪:‬‬ ‫بنەماڵەیەکی مشەخۆرە بە ناوی بنەماڵەی‬ ‫حكومەتی هەرێم!‬ ‫لە بنەڕەتیش���دا‪ ،‬لەکوردس���تانی ‪١٩٩١‬‬ ‫‪ ٢٠١٦‬تەنی���ا یەک بنەماڵە بەدی دەکرێت‬‫و دەس���ەاڵتی هەی���ە‪ ،‬ئەوی���ش‪ :‬بنەماڵەی‬ ‫حیزبەکانی کوردستان!‬ ‫ئەم بنەماڵەیەش بەسەر دوو بنەماڵەی‬ ‫بەهێزتر‪ ،‬لەچاو خەڵکی بێ ئەسڵ و فەسڵ‬ ‫و بێ بنەماڵە‪" :‬ژیرتر و دەوڵەندترن"! ئنجا‬ ‫بۆئەوەی هەموویان بەشێوەیەکی یەکسان‬ ‫ڕازی بب���ن و بگەنە ئامانج���ە حیزبی یان‬ ‫شەخس���ییەکانی خۆی���ان‪ ،‬بەش���ێوەیەکی‬ ‫مۆدێ���رن هات���وون خۆی���ان بەس���ەر دوو‬ ‫بنەماڵ���ەی قانوون���ی و ش���ەرعیی ت���ردا‬ ‫دابەشکردووە‪:‬‬

‫‪ .1‬بنەماڵەی پەرلەمان‪.‬‬ ‫‪ .2‬بنەماڵەی حكومەت!‬ ‫(ع���ەرەب گۆتەن���ی‪ :‬خزم���ی یەکت���رن‬ ‫لەهەموو ڕوویەکەوە!)‪.‬‬ ‫بەرەنجام‪:‬‬ ‫لەبەر هەر هۆ و پاس���اوێک بێ‪ ،‬قازانج‬ ‫و س���امانی ‪ ٢٥‬س���اڵی خەباتی حكومەتی‬ ‫هەرێ���م (‪ ،)٢٠١٦ -١٩٩١‬لەهی���چ ب���ار‬ ‫و قۆناغێک���دا‪ ،‬هی���چ دینارێک���ی‪ ،‬نەچۆت���ە‬ ‫بانق���ی حكومەت���ی هەرێ���م‪ ،‬بەڵک���و چۆتە‬ ‫بانقی شەخس���یی س���ەرۆک حكومەتەکان‬ ‫و هەم���ووی پەرلەم���ان و وەزی���ر و‬ ‫مەسئوولەکانی (‪،)٢٠١٦ -١٩٩١‬‬ ‫ئەوان���ەی بەه���ۆی پەرلەم���ان و‬ ‫خوش���کی حی���زب و دایک���ی حكوم���ەت و‬ ‫ژن���ی ش���ەرعیەتەوە‪ ،‬بۆ خۆی���ان گایەکی‬ ‫لەڕی���ان بەخێوکردب���ێ‪ ،‬ج���اران ئەگەر لە‬ ‫گوندەکەیان‪ ،‬ئەمڕۆ لەناو "ش���ار" بوونەتە‬ ‫ئەو کەڵەگا جامڕەش���انەی مارکس پێیان‬ ‫دەڵێ "چینی سەرمایەدار"‪.‬‬ ‫ئەم���ە مان���ای وایە هی���چ حس���ێبێکیان‬ ‫لەالی���ەک ب���ۆ خەڵک‪ ،‬لەالیەک���ی تریش بۆ‬ ‫دوواڕۆژی س���ەربەخۆیی کوردس���تان‬ ‫نەکردبوو‪.‬‬ ‫گەورەتری���ن هەڵ���ەی حكوم���ەت و‬ ‫بۆرژوازیەتی کورد ب���وو ئەم ناحەقییەی‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٦‬بەرامبەر گەل کرا لەدەمەدەمی‬ ‫جەنگی سەربەخۆیی نیشتیمانیدا!‬ ‫کەواتە‪ :‬حكومەتی بیس���توپێنج س���اڵەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بەدرێژای���ی (‪ )٢٠١٦ -١٩٩١‬تەنیا‬ ‫بەمە راگەیش���ت کە بێت چینێکی بۆرژوا‪،‬‬ ‫ب���ێ فەرهەن���گ و زانس���ت و ب���ێ هونەر‪،‬‬ ‫لەگەڵ چەند سەرمایەدارێکی نامەسئوول‬ ‫بەرامب���ەر مافی خەڵک گ���ەورە بکات‪ :‬بێ‬ ‫ئەوەی تەنانەت بیر لەخۆش���یان بکەنەوە‬ ‫لەناو ئەم چڵپاوەی زەاللەتی ‪ ،٢٠١٦‬چۆن‬ ‫ئەژنۆیان دەشکێت و شەرمەزار بەرامبەر‬ ‫حەقیقەت و مافی "شەهید" !‬ ‫بەم شێوەیە‪ ،‬مارکسییەک یان تۆژەرێکی‬ ‫کۆمۆنیست ئەگەر مێژووی ئەو سااڵنەی‬ ‫من تێدا ژیام بنووسێتەوە‪ ،‬حەتمەن دەڵێ‪:‬‬ ‫بیستوپێنج ساڵی ڕابردوو (‪)٢٠١٦ -١٩٩١‬‬ ‫بیستوپێنج ساڵی تێکۆشانی چینی بۆرژوا‬ ‫و س���ەرمایەداری تازەپێش���کەوتووی‬ ‫هەرێ���م ب���وو ل���ە راس���تەڕێگای ب���ەرەو‬ ‫س���ەربەخۆبوونی کوردس���تاندا لەس���ەر‬ ‫حسابی هەژار و بڕبڕەکانی پشتی کرێکار‬ ‫و جوتیارانی کوردستان‪.‬‬ ‫ماویەتی‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪21‬‬


‫سياسەت‬

‫باهۆزی رووداوەكان و‬ ‫كورسییەكەی سەرۆك‬ ‫(‪)10‬‬

‫سیروان ناشاد‬ ‫ئەمەری����كا هەم����وو دەم س����ەدام حس����ێنی ل����ە‬ ‫رژێم����ی ئێران پێ باش����تر ب����ووە‪ ،‬دەیزانی رژێمی‬ ‫ئێران مەترس����ی زیاترە لەدژی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫لەناوچەك����ە وەك لەعێ����راق‪ ،‬بۆی����ە دوژمن����ە‬ ‫س����ەرەكییەكەی ئەمەریكا لەناوچەك����ە ئێران بوو‬ ‫ن����ەك عێ����راق‪ .‬بەه����ۆی ئەم����ەوە بارزان����ی توانی‬ ‫هەڵبژاردەیەك����ی ت����ر بدۆزێتەوە‪ ،‬ئەوی����ش هێنانی‬ ‫س����وپای عێراق بوو بەئاگایی ئەمەریكا بۆ لێدانی‬ ‫یەكێت����ی و ئێ����ران‪ ،‬پەیمانی عێ����راق و پارتی تەنها‬ ‫گرتن����ەوەی هەولێ����ر ب����وو‪ ،‬ب����ەاڵم تاڵەبان����ی ب����ۆ‬ ‫پەیداكردنی س����ۆزی جیهانی هەموو كوردستانی‬ ‫بەجێهێش����ت‪ ،‬وایدەزانی ئەمەریكا بەم بارودۆخە‬ ‫رازی نابێت و پەرچەكرداری دەبێت لەبەرامبەری‪،‬‬ ‫بۆیە تاڵەبانی ویس����تی كۆڕەو دروس����ت بكاتەوە‪،‬‬ ‫كارەك����ەی گەورەتر كرد لەقەب����ارەی خۆی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پارتی دووچاری هەڵەیەك بوو‪ ،‬دەبوایە ئەوكاتەی‬ ‫هەولێری گرت لەدێگەڵە زیاتر نەچوبایە بەوالوە‪،‬‬ ‫چونكە ئاش����كرا بوو كە نەیدەتوانی لەو ناوچانەی‬ ‫نفوزی یەكێتی بمێنێتەوە‪.‬‬

‫‪ 22‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫هەرچەن����دە ئەم ش����ەڕە ماڵوێران����ی و نەگبەتی‬ ‫بەس����ەر خەڵك����ی كوردس����تاندا هێن����ا و هەرێم����ی‬ ‫دووچ����اری كارەس����ات ك����رد‪ ،‬ب����ەاڵم ل����ەڕووی‬ ‫سیاس����یەوە گەورەترین س����ەركەوتنی لەمێژوودا‬ ‫ب����ۆ بارزان����ی و پارت����ی تۆمارك����رد‪ ،‬دەركەوت كە‬ ‫بارزان����ی توانایەكی سیاس����ی و دبلۆماس����ی زۆر‬ ‫بەهێزتری هەی����ە لەتاڵەبانی‪ ،‬ه����ەر بۆیە مێژووی‬ ‫‪31‬ی ئاب كە لەس����ەرەتادا تاڵەبانی دەستی هەبوو‬ ‫لەدروس����تكردنی‪ ،‬س����ەرەڕای رۆژێك����ی رەش و‬ ‫نەهامەت����ی بوو‪ ،‬بەاڵم لەرووی سیاس����ییەوە بوو‬ ‫بەس����ەروەرییەكی مێژوویی ب����ۆ بارزانی‪ ،‬چونكە‬ ‫لەئاكام����دا پارت����ی توانی جوگرافیایەكی سیاس����ی‬ ‫زۆر بەرف����راوان بگرێتە دەس����ت و س����ەركەوتنی‬ ‫گ����ەورە بەدەس����ت بهێنێ����ت‪ ،‬هەرچەن����دە یەكێت����ی‬ ‫لەراگەیاندنەكانیان����دا تائێس����تاش ب����ۆ راكێش����انی‬ ‫س����ۆزی خەڵ����ك پارتی دەخات����ە ب����ەردەم مێژوو‬ ‫ك����ە خیانەت����ی ك����ردووە‪ ،‬ب����ەاڵم تەنها وش����ەیە و‬ ‫دەریدەب����ڕێ‪ ،‬چونك����ە میللەت����ی ك����ورد بەتایبەتی‬ ‫ش����اری هەولێر وەاڵمی پارتی و یەكێتی دایەوە و‬ ‫سندوقی هەڵبژاردنەكان سەلماندی كە نەك نەبوو‬ ‫بەخیانەت بۆ پارتی‪ ،‬بەڵكو بوو بەدەست كەوتێكی‬ ‫بەنرخ و مێژوویی بۆ هەولێر و لەپاشانیش دا بۆ‬ ‫هەم����وو كورد‪ ،‬چونكە بەالوازبوون و لەناوبردنی‬ ‫پارت����ی ك����ورد گەورەتری����ن زیان����ی بەردەكەوت‪.‬‬ ‫پارت����ی توان����ی ناوچەكانی ژێر دەس����ەاڵتی خۆی‬ ‫بەش����ێوەیەكی زۆر چاوەڕواننەك����راو ئ����اوەدان‬ ‫بكات����ەوەو بەرەوپێ����ش بەرێ‪ ،‬هاوكات بەس����ەدان‬ ‫كۆمپانیای گەورەی رۆژئاوایی و جیهانی بهێنێتە‬ ‫هەولێر و ڕوو لەبەغدا وەرگێڕێ‪ ،‬بەدروستكردنی‬

‫بازاڕێك����ی لیبڕال����ی ئ����ازاد‪ ،‬دۆس����ت و دوژمنان����ی‬ ‫دووچاری سەرسوڕمان كرد‪.‬‬ ‫بارزانی پەیوەندی سیاسی لەگەڵ ئێران لەدوای‬ ‫روخاندنی سەدام بە بەراورد بە پەیوەندی توركیا‬ ‫تەنها كات بەس����ەربردنێكی تاكتیكی دراوس����ێیانە‬ ‫بوو بەراگرتنی باری ئەمنی و پەیوەندی ئابووری‪،‬‬ ‫بەدەر لەدژایەتیكردنی‪ ،‬ئێران ڕاستەوخۆ دەیەوێ‬ ‫دەست لەكاروباری هەرێمی كوردستان وەربدات‬ ‫(بەژیران����ە) بەجۆرێك زیاتر هەرێم رابكێش����ێ بۆ‬ ‫نزیكبوون����ەوەی لەحكومەت����ی نیش����تمانی عێراق‪،‬‬ ‫بەاڵم پارتی بەپلەی یەكێتی نەدەهاتە ئەم بارەوە‪،‬‬ ‫لەبەرامب����ەردا توركیاش بەهەمان ش����ێوە لەدوای‬ ‫بەرژەوەندیی����ە ئابووری و سیاس����ییەكانی خۆیدا‬ ‫وێڵ بوو لەمەیدانی ئاوەاڵی هەرێمی كوردستاندا‪،‬‬ ‫پەیوەندییەك����ی پت����ەوی هەبوو لەگ����ەڵ بارزانیدا‪،‬‬ ‫ئ����ەوەی توركیا لەئێ����ران جیادەكات����ەوە لەبازنەی‬ ‫پەیوەندییە ئیقلیمیەكان ئەمەیە‪ ،‬كە ئێران رژێمێكی‬ ‫(تیوكراسی) نادیموكراسی دژە رۆژئاوایە‪ ،‬ئاوێـتە‬ ‫لەدەمارگی����ری ئایین����ی‪ ،‬مەزهەب����ی‪ ،‬ل����ەدەرەوەی‬ ‫بازن����ەی جیهان����ی مۆدێرنەتی رۆژئ����اوا و لیبڕاڵی‬ ‫و ب����ازاڕی ئ����ازادە‪ ،‬ب����ە بەرهەمهێن����ەری تی����رۆر‬ ‫لەجیهان����دا ن����اوی دەرك����ردووە‪ ،‬لەهەم����ان كات‬ ‫ئابڵۆق����ەی ئاب����ووری س����ەپێنراوە بەس����ەریدا‪ ،‬كە‬ ‫كاریگ����ەری خراپی كردۆتە س����ەر بەرهەمهێنان و‬ ‫ژێرخان����ی واڵت‪ ،‬تاوانبارە بە تێكدانی ئاسایش����ی‬ ‫جیه����ان و باڵوكردن����ەوەی دەس����ەاڵتگەرێتی‬ ‫ش����یعەگەری لەناوچەكەدا‪ ،‬هاوكات كاریگەریەكی‬ ‫مەزن����ە لەناوچەك����ەدا ب����ۆ بەرهەمهێنان����ی رق و‬ ‫تۆڵ����ە و كاركردن لەس����ەر نۆس����تالیژیای عەلی و‬


‫سياسەت‬

‫بەراوردی هەڵوێستی توركیا و ئێران‬ ‫بەرامبەر هەرێمی كوردستان‬ ‫ئێران لەتەواوی واڵتانی ناوچەكە زیاتر دژی جیابوونەوەی هەرێمی كوردستانە‪ ،‬یەكێتیش بەهۆی ئەم نزیكیەی‬ ‫لەئێرانەوە‪ ،‬هەرگیز خۆی لەقەرەی مەسەلەی سەربەخۆیی هەرێم نادات‬ ‫فەلسەفە و تێڕوانینی دەسەاڵتی توركیا دیدگایەكی ئایینی شۆڤینی پان‪ -‬توركیاییزمی هەیە‪ ،‬بۆیە رەنگە‬ ‫ئاكپارتی لەئەگەری سەركەوتنی بەردەوامیدا توركیا بەرەو هەورازێكی سەخت راپێچ بكات‬ ‫هاوڕێكانی‪.‬‬ ‫ئێ����ران ن����ەك ه����ەر ب����اوەڕی بە س����ەربەخۆیی‬ ‫ك����ورد نییە لەعێ����راق و ئێران����دا‪ ،‬بەڵك����و باوەڕی‬ ‫بەهیچ پرس����ێكی نەتەوەیی نییە‪ ،‬هەموو ئامانج و‬ ‫ستراتیژیەتی ئێران بەهێزكردن و بەرەوپێشبردن‬ ‫و بەرفراوانكردن����ی ئایدۆلۆژی����ای ش����یعەگەری و‬ ‫دەوڵەتی شیعە و هەیبەتی كۆماری ئیسالمی ئێرانە‬ ‫بەس����ەر ئەو واڵتانەی ش����یعەیان تیادایە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئێ����ران زیات����ر لەهەم����وو واڵتانی ت����ری ناوچەكە‬ ‫(ب����ە توركیا و عێراقی����ش)ەوە دژی جیابوونەوەی‬ ‫هەرێمی كوردس����تانە لەبەغدا‪ ،‬هەربۆیەش یەكێتی‬ ‫بەه����ۆی ئەم نزیكبوون����ەوە لەئێران هەرگیز خۆی‬ ‫لەقەرەی مەس����ەلەی س����ەربەخۆیی هەرێم نادات‬ ‫(جیابوون����ەوە ن����ەك دەوڵەت����ی ك����وردی)‪ ،‬وەك‬ ‫تاڵەبانیش پێشتر خۆی لەقەرەی نەدەدا‪.‬‬ ‫س����ەبارەت ب����ە (توركی����ا)‪ :‬توركی����ا واڵتێك����ی‬ ‫دیموكراس����یە ل����ەزۆر ڕووەوە بەتایبەتی لەڕووی‬ ‫هەڵب����ژاردن (هەرچەن����دە دیموكراس����یەت تەنی����ا‬ ‫هەڵب����ژاردن نیی����ە)‪ ،‬ئەو س����ەر ب����ە پەیمان����ی ناتۆ‬ ‫و هاوپەیمان����ی بەهێ����زی ئەمەری����كاو رۆژئاوای����ە‬ ‫سەنگ و جیۆستراتیژی لەناوچەكە زۆر گرنگترە‬ ‫لەئێران‪ ،‬پەیوەندییەكی پتەوی بە (بازاڕی ئازاد)ی‬ ‫دنیاوە هەیە‪ ،‬تێكەاڵوییەكی مێژوویی و جوگرافی‬ ‫و سیاس����ی لەگەڵ ئەوروپا هەیە‪ ،‬بۆیە بە ئاسانی‬ ‫ناتوانێت دەستبەرداری دیموكراسی و سكۆالریزم‬ ‫ب����ێ لەواڵت����دا‪ ،‬ب����ەاڵم هەمیش����ە مەس����ەلەی كورد‬ ‫كاریگەری خراپی كردۆتە سەر ناوبانگی لەڕووی‬ ‫مافەكان����ی مرۆڤەوە‪ ،‬توركی����ا دژی هەموو جۆرە‬ ‫سەربەخۆیی و دروستبوونێكی دەوڵەتی كوردییە‪،‬‬

‫ب����ەاڵم لەمەڕ جیابوونەوەی هەرێمی كوردس����تان‬ ‫لەبەغ����دا زۆر نەرمترە لەئێ����ران‪ ،‬تەنانەت لەچەند‬ ‫الیەنێكەوە پش����تگیری دەكات‪ ،‬س����ەرەڕای ئەوەی‬ ‫توركیا بەدرێژایی مێژوو واڵتێكی رەگەزپەرس����ت‬ ‫و ش����ۆڤێنی بووە بەرامبەر بەكێشەی كورد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمڕۆ دانی بەكورد و پرسەكەیدا ناوە و دەیەوێ‬ ‫بەش����ێوازی خۆی چارەس����ەری بكات (سەرەڕای‬ ‫تێبینیەكان لەسەری)‪.‬‬ ‫توركیا چاویش����ی بڕیوەتە خاكی سوننەنشینی‬ ‫عێ����راق و دژی دەس����ەاڵتی تاكڕەوانەی ش����یعەیە‬ ‫لەواڵت����دا‪ ،‬بەپێچەوان����ەی ئێ����ران زۆر لەباه����ۆزی‬ ‫دیموكراسیەت و دیموكراتخوازان دەترسێ‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەوڵ����دەدات واڵتەكەی لەرووی دیموكراس����ییەوە‬ ‫زیات����ر ب����ەرەو پێش����ەوە ب����ەرێ‪ ،‬چونك����ە حزب����ی‬ ‫فەرمانڕەوا هی����چ گرەنتییەكی نیی����ە كە بەردەوام‬ ‫لەس����ەر حوكمڕان����ی بمێنێتەوە‪ ،‬دەس����ەاڵت پاوان‬ ‫نەك����راوە بۆ حزبێ����ك‪ ،‬ئایدۆلۆژیای����ەك یان چەند‬ ‫كەس����ایەتییەك‪ ،‬بۆی����ە دەس����تەاڵت بەتایبەتی����ش‬ ‫ئەردۆغ����ان ب����ۆ بردن����ەوەی لەهەڵبژاردنێك����ی تر‬ ‫هەوڵ����ی زۆر دەدات رای گش����تی ب����ۆالی خ����ۆی‬ ‫رابكێشێ‪.‬‬ ‫ئەمڕۆك����ە توركی����ا ئەگەر لەبەر پاڵەپەس����تۆی‬ ‫ناوخ����ۆ و هێڵ����ی راس����تڕەوی تون����دی واڵت نەبێ‬ ‫كێش����ەی كوردی بەرەوپێش دەبرد‪ ،‬لەهەمان كات‬ ‫لەچ����او پارتەكانی ت����ر‪ ،‬پارتی داد و گەش����ەپێدان‬ ‫بەنیگایەك����ی پۆزەتیڤ����ەوە دەڕوانێت����ە كەس����ێتی‬ ‫ئۆجەالن و نەرمتر سیاس����ەت و ئازادی بەرامبەر‬ ‫بەك����ورد دەكات‪ ،‬ب����ەاڵم لەگ����ەڵ ئەوەدا فەلس����ەفە‬ ‫و تێڕوانین����ی ئ����ەم دەس����تەاڵتە دیدگایەكی ئایینی‬

‫ش����ۆڤینی پ����ان‪ -‬توركیاییزم����ی هەیە‪ ،‬ب����ۆی هەیە‬ ‫لەسەركەوتنی بەردەوامی هەڵبژاردنەكاندا واڵتی‬ ‫توركیا بەرەو هەورازێكی سەخت راپێچ بكات‪.‬‬ ‫توركیا بەهۆی ئەو پەیوەندییە بەهێزەی لەگەڵ‬ ‫هەرێم����ی كوردس����تاندا هەیە توان����ا ئابورییەكانی‬ ‫بەش����ێوەیەكی زۆر بااڵ پەرەی سەندووە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫رەنگدانەوەیەك����ی پۆزەتیڤ����ی ب����ۆ دەس����ەاڵتەكەی‬ ‫ئ����ۆردۆگان و حزبەكەی هەب����ووە‪ ،‬لەهەندێ باردا‬ ‫ئ����ەم پەیوەندی����ە قوڵبۆت����ەوە بۆ لێكتێگەیش����تنێكی‬ ‫سیاس����ییانەی ك����ورد و توركیا‪ ،‬بۆی����ە توركیا ئەو‬ ‫حەساسیەتە گەورەیەی سەبارەت بەسەربەخۆیی‬ ‫و كورد بوون لەهەرێمی كوردس����تاندا بەگش����تی‬ ‫وەكو جاران نەماوە‪.‬‬ ‫بارزان����ی ه����ەر ج����ارەی س����ەردانی ئەنق����ەرە‬ ‫دەكات بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ توركیا‪ ،‬بە ئاشكرا‬ ‫لەچاوپێكەوت����ن و كۆنگ����رە رۆژنامەنوس����ییەكاندا‬ ‫ئامانجی س����ەربەخۆیی كوردستان باس دەكات و‬ ‫بەراشكاوی داوای جیابوونەوەی لەعێراق كردووە‪،‬‬ ‫بەدامەزراندن����ی دەوڵەتێك����ی س����ەربەخۆ‪ ،‬بۆی����ە‬ ‫توركیا ئەم داخوازییەی بارزانی بەهەڕەشەیەكی‬ ‫راس����تەوخۆ بۆ ئاسایشی نەتەوەیی خۆی نازانێ‪،‬‬ ‫هەرچەن����دە ج����ۆرە مەترس����ی و هەڕەش����ەیەك‬ ‫هەی����ە لەن����او پارت����ە ئۆپۆزس����یۆنەكانی توركیا و‬ ‫راگەیاندنەكان س����ەبارەت بەجیابوونەوەی هەرێم‬ ‫لەبەغ����دا‪ ،‬ب����ەاڵم حزب����ی دەس����ەاڵتدار بەجۆرێكی‬ ‫ت����ر س����ەیری دەكات‪ ،‬بەش����ێوەیەك لەش����ێوەكان‬ ‫خوازی����ارە حكومەت����ی هەرێ����م دووربكەوێت����ەوە‬ ‫لەحكومەتی ناوەندی و ئێران‪ ،‬بەئاراستەی توركیا‬ ‫نزیك ببێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪23‬‬


‫سياسەت‬

‫با سێیەم دەرفەت لەدەست نەدەین‬

‫سەربەخۆیی كوردستان چۆن و كەی دەبێ بێتەدی؟‬

‫محەمەد مەال قادر‬ ‫م���ادەكان ك���ە ك���ورد بوون���ە‪ ،‬ل���ەم ناوچانەی‬ ‫دەوروب���ەر ب���ە ئێرانیش���ەوە دەوڵەتی���ان هەبووە‪،‬‬ ‫پاشان فەرمانڕەوایەتیەكەیان بۆتە دەوڵەتی ئێران‬ ‫و هەندێك كوردیش بوونەتە شای ئەو واڵتە‪ .‬ئەمە‬ ‫ل���ە قۆناغێك���ی زۆر زووی مێ���ژووی نەتەوەكانی‬ ‫ناوچەكەدا‪ .‬بەاڵم دواتر لە س���ەدەكانی ناوەڕاست‬ ‫و ب���ە دیاریكراوی لە ش���ەڕی چاڵدێران لە س���اڵی‬ ‫‪1512‬ی زاینی‪ ،‬لەنێوان ئیمپراتۆریەتی عوس���مانی‬ ‫و س���ەفەوی‪ ،‬كوردس���تان دابەش بووە و بۆ دوو‬ ‫بەش‪ ،‬بەش���ێكی بچوكی چۆتە پ���اڵ ئیمپراتۆریەتی‬ ‫س���ەفەوی‪ ،‬بەشی زۆریشی سەر بەئیمپراتۆریەتی‬ ‫عوسمانییەكان بووە‪.‬‬ ‫لەبەشی عوسمانیەكەی چەند ئەمارەتێك هەبووە‪،‬‬ ‫ئەمارەت���ی ئەردەالن و بابان و س���ۆران و بادینان‬ ‫و بۆت���ان‪ .‬بەمش���ێوەیە مایەوە ت���ا ئیمپراتۆریەتی‬ ‫عوس���مانی لەجەنگی جیهانی یەكەم هەڵوەشایەوە‪،‬‬ ‫كاتێك عوس���مانیەكان لەبەرەی ئەڵمانیا بوون‪ ،‬دژ‬ ‫ب���ە ئینگلیز و فەرەنس���ا و هاوپەیمانەكانیان‪ .‬ئەوە‬ ‫ب���وو ئیمپراتۆریەت���ی عوس���مانی داب���ەش ك���را و‬ ‫هەم���وو دەوڵەتە ئیس�ل�امیەكان لەتوركیا دابڕان و‬ ‫زۆربەیان بوون بەدەوڵەتی س���ەربەخۆ‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫بەش���ەی كورد كە لەسایەی عوسمانیەكاندا بوون‪،‬‬ ‫نەیانتوانی س���ەربەخۆیی وەربگ���رن و خاكەكەیان‬ ‫بەس���ەر س���ێ بەش���ی باكوور (كوردس���تانی لكاو‬ ‫توركی���ا) و باش���وور (ك���ە بە كوردس���تانی عێراق‬ ‫ناودەبرا) و رۆژائاوا (كوردستانی لكاو بە سوریا)‪.‬‬ ‫ئەمە سەرەڕای پارچەی چوارەمی كوردستان‪ ،‬كە‬ ‫لەژێر دەسەاڵتی ئێراندا بوو‪.‬‬

‫‪ 24‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫بەمج���ۆرە كوردس���تانی گەورە نەم���ا‪ ،‬لەالیەن‬ ‫ئیمپریالیزمی جیهانی بەس���ەرۆكایەتی بەریتانیای‬ ‫گەورە و هاوپەیمانانی لە فەرەنس���ا و ئەمریكا كرا‬ ‫بەچ���وار پارچە‪ ،‬لەالیەن س���ێ نەتەوەی عەرەب و‬ ‫فارس و تورك فەرمانڕەوایی دەكران‪ .‬س���ەرەڕای‬ ‫هەوڵ���ی ش���ەریف پاش���ای كەس���ایەتی ك���وردی‬ ‫كوردس���تانی توركیا و حزبی خۆیب���وون و چەند‬ ‫كەس���ایەتیەكی تر و چەندین ش���ۆڕش و راپەرین‪،‬‬ ‫بەاڵم بێ ئەنجام بوون‪.‬‬ ‫ئەم���ە بە كورتی بیۆگرافی كوردس���تانی گەورە‬ ‫ب���وو‪ .‬كوردس���تان بەس���ەر چوار دەوڵەت و س���ێ‬ ‫نەتەوەدا دابەشكرا‪ ،‬هەریەك لەوی تر خراپتر بوو‪،‬‬ ‫رەنگە عێراق لەسەردەمی پاشایەتی كەمێك لەوانی‬ ‫تر باش���تر بووبێت‪ ،‬لەو مەیدانەدا چەندین شۆڕش‬ ‫و هەڵسانەوە روویانداوە و سەرنەكەوتوون‪ ،‬تەنیا‬ ‫لەعێراق لەس���اڵی ‪ 1970‬بەیان���ی رێككەوتنی ‪11‬ی‬ ‫ئ���ازار دەرچ���وو كە حوكمی زاتی بوو‪ .‬دروش���می‬ ‫دیموكراتیەت بۆ عێراق و حوكمی زاتی بۆ كورد و‬ ‫كوردس���تان بوو‪ ،‬زۆر شتی باش ئەنجامدرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئەنجامدا حزب���ی بەعس كۆمەڵێك پیالنی گاڵوی‬ ‫داڕشت‪ ،‬لەكۆتاییدا شەڕ لەنێوان سوپای عێڕاق و‬ ‫پێشمەرگەدا دروست بووەوە‪ ،‬شەڕێكی زۆر قورس‬ ‫و نابەراب���ەر‪ ،‬خەڵك���ی زۆر ئ���اوارە و دەربەدەری‬ ‫ئێ���ران بوون‪ ،‬هەزاران كەس���یش لەپێش���مەرگە و‬ ‫س���وپای عێڕاق زیات���ر ك���ورژان‪ .‬دەرەنجام پاش‬ ‫ئەو شەڕە خوێناویە رێكەوتنی ‪6‬ی ئازاری ‪1975‬‬ ‫لەجەزائیر بەه���اوكاری ئەمریكا و ئێران و توركیا‬ ‫و زۆر الیەن ئیمزا كرا‪ ،‬شكستی بەشۆڕشی كورد‬ ‫هێنا و كورد دەستخەڕۆ و مایەپووچ بوو‪ .‬نزیكەی‬ ‫‪ 200‬هەزار كەسی ناو شۆڕش گەڕانەوە عێراق و‬ ‫‪ 100‬هەزاریش ئاوارەی ئێران بوون‪.‬‬ ‫ئەوكات���ە ب���وو س���ەركردایەتی كاتی���ی پارت���ی‬ ‫دروس���ت ب���وو و شۆڕش���ی خەڵكی كوردس���تان‬ ‫جارێك���ی تر س���ەری هەڵدای���ەوە‪ ،‬هەن���دێ الیەنی‬ ‫تری���ش وەك یەكێت���ی و سۆسیالیس���ت دروس���ت‬ ‫بوون و بەشداری شۆڕش بوون‪ .‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫زۆری نەخایاند ش���ەڕی نەگریسی ناوخۆ دەستی‬ ‫پێكرد و ماوەیەكی زۆری خایاند‪ .‬لەدوایدا لەساڵی‬ ‫‪ 1984‬پارت���ی و یەكێتی لەس���ەر دەس���تی ئێران و‬ ‫تاران كۆبوونەوە‪ .‬وەفدی پارتی بەس���ەركردایەتی‬

‫ئیدری���س بارزانی بوو‪ ،‬س���ەرۆكی وەفدی یەكێتی‬ ‫بەڕێز ج���ەالل تاڵەبانی بوو‪ .‬دەرەنجام رێكەوتنێك‬ ‫هاتەكایەوە‪ ،‬لەدوایدا بەرەی كوردستانی لە پارتی‬ ‫و یەكێت���ی و الیەنەكان���ی ناو ش���ۆڕش دروش���ت‬ ‫ب���وو‪ .‬ش���ۆڕش ب���ەردەوام و بەهێزت���ر دەبوو‪ ،‬پڕ‬ ‫ورە و مەعنەوەی���ات ب���وو‪ ،‬س���ەركەوتن ل���ەدوای‬ ‫سەركەوتنی بەدەس���ت دەهێنا‪ .‬تا ئەوەبوو رژێمی‬ ‫عێڕاق بەس���ەركردایەتی س���ەدام حوسێن لەساڵی‬ ‫‪ 1990‬هێرش���ی ك���ردە س���ەر كوێ���ت و لەم���اوەی‬ ‫چەن���د رۆژێكدا داگیری كرد‪ 32 ،‬واڵتی هاوپەیمان‬ ‫بەس���ەرۆكایەتی ئەمریكا توانیان عێڕاق شكس���ت‬ ‫بدەن و گەورەرترین گورز لەسوپا و ئابووریەكەی‬ ‫بدەن و ناچار بەتەسلیمبوونی بكەن‪.‬‬ ‫حزبەكانی بەرەی كوردس���تانی ل���ە ‪1991/3/5‬‬ ‫سەركردایەتی ئەو راپەڕینەیان كرد‪ ،‬كە جەماوەر‬ ‫بەش���داری گرنگ���ی تێدا كرد‪ .‬لەم���اوەی ‪ 16‬رۆژدا‬ ‫توان���درا هەم���وو كوردس���تان بەكەركوك���ی دڵ���ی‬ ‫كوردستانیش���ەوە رزگار بكرێ���ت‪ .‬ب���ەاڵم زۆری‬ ‫نەخایاند س���وپای عێڕاق جارێكی هێرش���ی هێناوە‬ ‫سەر كوردس���تان و توانی زۆربەی زۆری ناوچە‬ ‫رزگاركراوەكان���ی كوردس���تان داگی���ر بكاتەوە‪ .‬لە‬ ‫‪ 1991/3/31‬لەژێ���ر زەبروزەنگ���ی س���وپای عێڕاق‬ ‫و باران و س���ەرما و سۆڵەدا لەهەموو شارەكانی‬ ‫كوردستان كۆچڕەو دەستی پێكرد‪.‬‬ ‫شكس���ت دوای شكس���ت توش���ی عێ���راق ببوو‪،‬‬ ‫لەكۆڕی و پیرمام و ش���ەقاڵوە هێزێكی هاوبەشی‬ ‫پارت���ی و یەكێت���ی بەرملی���ان لێگرت���ن و ش���ەڕی‬ ‫م���ان و نەمان دەس���تی پێكرد‪ .‬ئەو هێ���زە لە ‪200‬‬ ‫پێشمەرگەی تێپەڕی نەدەكرد و لەماوەی نزیكەی‬ ‫دوو س���ەعاتدا هێزەك���ەی دوژمن ك���ە دوو لیوا و‬ ‫دەیان تانك و تۆپخانە دەبوون‪ ،‬شكستیان خوارد‬ ‫و پاشەكش���ەیان كرد بۆ گون���دی كۆڕێ‪ .‬بە دەیان‬ ‫الشەی س���ەرباز جێمان‪ ،‬لەگەڵ دەیان زرێپۆش و‬ ‫تانك بەش���كاوی‪ ،‬جارێكی تر هێرشەكەی دووبارە‬ ‫ك���ردەوە‪ ،‬ب���ەاڵم لەج���اری پێش���وو خراپتریان لێ‬ ‫بەسەرهات‪.‬‬ ‫لە بەشی دووەمی ئەم وتارەدا باس لە دەرفەتە‬ ‫لەكیس���چووەكان و پێش���نیارەكانم ب���ۆ دەرفەت���ی‬ ‫سێیەمجار دەكەم‪.‬‬ ‫بەشی یەكەم‬


‫كۆمەاڵیەتی‬

‫شیروس‪..‬‬ ‫قاوەخانەیەك كە قوربانیانی تێزاب‬ ‫بەڕێوەی دەبەن‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪25‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫شیالن‪:‬‬ ‫لەپڕ رۆژێك پیاوەكەم هاتەوە‪ ،‬ژنێكی عەرەبی‬ ‫لەگەڵ بوو و گوتی ئەمە هەوێتە!‬

‫ژنیشی بەسەردێنن و‬ ‫رۆژانەش ئەشكەنجەی‬ ‫دەدەن‬

‫‪ 26‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫بەهرە حەمەڕەش‬

‫"س���ەرەڕای ئەوەی ژنێك���ی عەرەبی‬ ‫بەس���ەرهێناوم‪ ،‬لەگەڵیش���م خراپ���ە و‬ ‫دەیەوێ ماڵەكەیان بۆ بەجێهێڵم‪ ،‬منیش‬ ‫لەبەر منداڵەكانم دڵمنایە وابكەم"‪ .‬ئەوە‬ ‫قس���ەی ژنێكی گەرنجە‪ ،‬كە مێردەكەی‬ ‫بێ ئاگاداری خۆی ژنی بەس���ەرهێناوە‬ ‫و لەدادگاكان���ی كەرك���وك گرێبەس���تی‬ ‫ژنی دووەمی كردووە‪.‬‬ ‫"شیالن" تەمەنی بیست ساڵە‪ .‬خەڵكی‬ ‫پارێ���زگای س���لێمانییە‪ ،‬دایك���ی دوو‬ ‫منداڵ���ە‪ .‬وەك خ���ۆی دەڵێت‪ ،‬مێردەكەی‬ ‫بەبێ ئ���اگاداری ئ���ەو ژنێك���ی عەرەبی‬ ‫بەسەرهێناوە و لە كەركوك گرێبەستی‬ ‫هاوسەرگیری بۆكردووە‪.‬‬ ‫ش���یالن دەگێڕێت���ەوە‪ ،‬ك���ە ئ���ەوان‬ ‫هاوس���ەرگیریان‬ ‫بەخۆشەویس���تی‬ ‫كردووە‪ ،‬تەمەنی مێردەكەش���ی بیس���ت‬ ‫و س���ێ س���اڵە‪ ،‬تا ماوەی���ەك لەمەوبەر‬ ‫ژیانێك���ی ب���ێ ش���ەڕ و ئاژاوەی���ان‬ ‫بردۆتە س���ەر‪ ،‬بەاڵم مانگێك لەمەوبەر‬ ‫ئاش���كرابووە‪ ،‬كە هاوس���ەرەكەی ژنی‬ ‫بەسەرهێناوە‪.‬‬ ‫ئ���ەو ژنە گەنج���ە لەب���ارەی چۆنێتی‬ ‫زانین���ی ئەوەی كە ژنی بەس���ەرهاتووە‬ ‫دەڵێ���ت "مێردەك���ەم گوت���ی دەڕۆم���ە‬ ‫كەرك���وك ب���ۆ ماڵ���ی خزمێكم���ان دوو‬ ‫رۆژ نایەم���ەوە‪ .‬ئەوە بوو چوار رۆژی‬ ‫پێچوو‪ ،‬چەند جارێك تەلەفۆنم بۆ كرد‪،‬‬ ‫یەكجار وەاڵمی دامەوە‪ ،‬ئەویش وتی كە‬ ‫مەشغوڵە و خۆی تەلەفۆنم بۆدەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەو رۆژەش كە وتی دێمەوە‪ ،‬خەس���وم‬ ‫هەوڵیدەدا لەماڵەوە دوورمخاتەوە"‪.‬‬ ‫كاتێ���ك بەقس���ەی خەس���وی لەم���اڵ‬ ‫ناڕوات���ە دەرەوە و دەیەوێت چاوەڕێی‬ ‫مێردەك���ەی بكات‪ ،‬خەس���وی دەیەوێت‬ ‫بەجۆرێ���ك بابەتەك���ەی لەگ���ەڵ ب���اس‬ ‫بكات‪ .‬شیالن دەڵێ "هەرچەندە خەسوم‬ ‫ئێس���تا حاش���ای لێدەكات‪ ،‬بەاڵم دڵنیام‬ ‫بەرەزامەندی و ئاگاداری ئەویش بووە‪،‬‬ ‫چونكە ئ���ەو رۆژە ك���ە مێردەكەم وتی‬ ‫دێمەوە‪ ،‬منی هاندەدا كە منداڵەكانیش���م‬ ‫ب���ەرم و س���ەردانی ماڵ���ی باوكم بكەم‪،‬‬ ‫م���ن ئەوەم ال س���ەیر ب���وو‪ ،‬وتم جاران‬ ‫دژی ئەوە بووی بێ پرس���ی ئەو لەماڵ‬ ‫دەرچ���م‪ ،‬بۆچ���ی ئێس���تا هان���م دەدەی‪،‬‬ ‫لەكاتێك���دا چ���وار رۆژە لەم���اڵ نیی���ە و‬

‫ئەمڕۆ دێتەوە"؟!‬ ‫وەك ش���یالن دەگێڕێتەوە‪ ،‬ئەو رۆژانەی‬ ‫الی ئ���ەو وتویەت���ی لەكەركوكە س���ەردانی‬ ‫خزم���ان دەكات‪ ،‬خەریك���ی مارەبڕی���ن و‬ ‫ژنگواس���تنەوە بووە‪ .‬خەسوشی لەبەرئەوە‬ ‫ویس���تویەتی ئ���ەو لەم���اڵ دەرچێ���ت‪ ،‬تا كە‬ ‫هاتەوە نەیبێنێت‪ .‬ئینجا دەڵێ "دوای عەس���ر‬ ‫مێردەك���ەم هات���ەوە‪ ،‬كاتێ���ك بینی���م ژنێكی‬ ‫لەگەڵ بوو‪ ،‬منیش بەخێرهاتنم كرد و دواتر‬ ‫پرس���یم ئەو ژنە كێیە؟ خەس���وم وتی ئەوە‬ ‫هەوێی تۆیە ئیتر"‪.‬‬ ‫ش���یالن باس لەحاڵی خ���ۆی دەكات‪ ،‬كە‬ ‫دوای بیس���تنی ئ���ەو هەواڵ���ە چۆن ش���ۆك‬ ‫ب���ووە "بەالم���ەوە س���ەیر ب���وو‪ ،‬ئای���ا ئەوە‬ ‫گاڵتەیە؟ یان ئەوەی هەس���تم دەكرد شتێكم‬ ‫لێدەش���ارنەوە؟ بۆیە پرس���یم هەوێی كێیە؟‬ ‫ئەمج���ارە مێردەكەم وتی‪ ،‬ئ���ەوە ژنی منە‪.‬‬ ‫زۆر پێت خۆش���ە دانیش���ە‪ ،‬پێت ناخۆش���ە‬ ‫بڕۆ"‪.‬‬ ‫ئەو ژنە ئێس���تا دەیەوێت س���كااڵ لەسەر‬ ‫مێردەك���ەی تۆماربكات‪ ،‬ن���ەك لەبەرئەوەی‬ ‫ژن���ی بەس���ەرهێناوە‪ .‬بەڵك���و لەبەرئ���ەوەی‬ ‫لەگەڵی خراپە‪ .‬دەشڵێت "دوای ئەوەی زانیم‪،‬‬ ‫كاردانەوەی خراپم هەبوو‪ ،‬بۆیە بەخەسوم‬ ‫و مێردەك���ەم لێ���م دەدەن‪ .‬مێردەكەم خۆی‬ ‫داوادەكات تەاڵق���ی لێوەرگ���رم‪ ،‬چونكە ئیتر‬ ‫منی ناوێت"‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی بۆچی قبوڵی هەوێداری‬ ‫دەكات و سكااڵی تۆمار نەكردووە‪ ،‬شیالن‬ ‫گوت���ی"دوای ئ���ەوەی ماڵ���ی باوك���ی من و‬ ‫خزمی هەردووال زانی���ان‪ ،‬داوایان لەباوكم‬ ‫كرد كێشە دروست نەكەن و من قبوڵی ئەو‬ ‫ژنە بكەم و لەگەڵیان بژیم‪ ،‬بۆیە باوكم گوتی‬ ‫ت���ەاڵق وەرمەگرە‪ ،‬بەاڵم ئەوان س���ەرەڕای‬ ‫ئ���ەوەی ژنیان بەس���ەرهێنام‪ ،‬ژنەكەش���یان‬ ‫هێنای���ە ناو ماڵی من‪ ،‬لەترس���ی ئەو ناوێرم‬ ‫یەك دەقە منداڵەكانم لەماڵ جێبێڵم‪ ،‬چونكە‬ ‫لێیان دەدات‪ ،‬هەر لەبەر منداڵەكانیش���مە كە‬ ‫دەمەوێ تەاڵق وەرنەگرم"‪.‬‬ ‫شیالن ئەو هەوڵەی خۆشی باس دەكات‬ ‫ك���ە "چەن���د جارێك داوام ل���ەو ژنە عەرەبە‬ ‫ك���رد بڕوات‪ ،‬پێموت م���ن دوو منداڵم هەیە‪،‬‬ ‫بۆچی ئەو س���ەربەهەوێ ش���وی كردووە؟‬ ‫ئەوی���ش وت���ی‪ ،‬ئەو بەڵێنی بە م���ن داوە تۆ‬ ‫ت���ەاڵق ب���دات‪ ،‬دواتری���ش لەبەرامب���ەر من‬ ‫ب���ڕی پەنجا وەرق���ە دۆالری ئەمریكی داوە‬ ‫ب���ە باوكم‪ ،‬منیش بەئارەزووی خۆم ش���وم‬ ‫پێنەكردووە"‪.‬‬

‫ئ���ەو ژن���ە جەخ���ت لەوەدەكات���ەوە تازە‬ ‫دەیەوێ���ت ت���ەاڵق وەرنەگرێت ب���ۆ خاتری‬ ‫منداڵەكان���ی‪ ،‬بەاڵم ژیانێكی زۆر ناخۆش���ی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە بەرگەی ناگرێت " ئەوان تەعزیبی‬ ‫رۆحی و جەستەیش���م دەدەن‪ ،‬لەبەرچاوی‬ ‫م���ن دەس���ت دەكات���ە مل���ی ژنەك���ەی‪ ،‬ك���ە‬ ‫كاردانەوەش���م هەبێت لێ���دان دەخۆم‪ .‬وەك‬ ‫خزمەتكاریش ئیشی ماڵ دەكەم‪ ،‬خەسوشم‬ ‫لەهەوێك���ەم و مێردەك���ەم خراپت���رە‪ ،‬بۆیە‬ ‫سەرم لێشێواوە"‪.‬‬ ‫"هەتاو ئەحمەد" توێ���ژەری كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫س���ەبارەت بەكێشەكەی ش���یالن ئاشكرای‬ ‫دەكات‪ ،‬ك���ە لەئێس���تادا بەه���ۆی هاتن���ی‬ ‫رێژەیەكی یەكجار زۆر لەئاوارە بۆ هەرێمی‬ ‫كوردستان نەك هەر قەیرانی دارایی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫رووبەری كێش���ەی كۆمەاڵیەتیش بۆتەوە‪.‬‬ ‫ب���اس لەوەش دەكات‪ ،‬كە تائێس���تا چەندین‬ ‫كەیس���یان هەب���ووە‪ ،‬ك���ە مێردەكانیان ژنی‬ ‫عەرەبیان بەسەرهێناون"‪.‬‬ ‫ئەو توێژەرە كۆمەاڵیەتییە دەڵێت "بەهۆی‬ ‫بارودۆخ���ی ئاوارەكان‪ ،‬ئەو ژنانە بەرامبەر‬ ‫بڕێكی كەم پ���ارە دەفرۆش���رێن‪ ،‬بەمجۆرە‬ ‫ئەو پیاوانەی دەیانخوازن دەگەنە ئاستێك‪،‬‬ ‫ك���ە نە رێ���ز ل���ە ژن���ە عەرەبەك���ە دەگرن‪،‬‬ ‫لەبەرئ���ەوەی وەك كااڵ بەنرخێكی هەرزان‬ ‫كڕیویانە‪ ،‬نە منەتیش���یان لە ژنەكەی تریان‬ ‫دەمێنێ���ت‪ ،‬بەمجۆرە ش���یرازەی خێزانەكان‬ ‫تێكدەچێ���ت‪ ،‬چەندی���ن خێ���زان بەمج���ۆرە‬ ‫هەڵوەش���اونەتەوە‪ .‬پیاوی���ش هەبووە دوای‬ ‫ماوەیەك دەركی بەهەڵەكەی خۆی كردووە‬ ‫و ژن���ە عەرەبەك���ەی تەاڵق���داوە‪ .‬لەگ���ەڵ‬ ‫خێزانەكەی خۆیدا گەڕاونەتەوە سەر ژیانی‬ ‫ئاسایی خۆیان"‪.‬‬ ‫ه���اوكات ئ���ەم توێ���ژەرە كۆمەاڵیەتی���ە‬ ‫رێنمای���ی ب���ۆ ش���یالن ئەوەی���ە ك���ە "ئەگەر‬ ‫نایەوێ���ت جیابێت���ەوە‪ ،‬بەتێگەیش���تن و‬ ‫گفتوگۆش مێردەكەی حاڵی نابێت‪ ،‬بابڕواتە‬ ‫بنكەیەك���ی پۆلی���س‪ ،‬ئ���ەو كات���ە مێردەكەی‬ ‫ناچ���ار دەكرێ���ت ماڵی ب���ۆ جیابكات���ەوە و‬ ‫دانیش���ێت منداڵەكانی خ���ۆی بەخێو بكات‪،‬‬ ‫ئەگەر بیش���ەوێت جیابێتەوە‪ ،‬دیس���ان هەر‬ ‫دەبێ���ت لەبنك���ەی پۆلی���س و بەپێی یاس���ا‬ ‫داوا تۆم���ار ب���كات‪ ،‬ل���ەو حاڵەتەش���دا هەر‬ ‫مێردەكەی سزا وەردەگرێت و منداڵەكانیش‬ ‫دەدرێن���ەوە بەخ���ۆی و نەفەقەش���یان‬ ‫لەباوكی���ان وەردەگیرێت‪ ،‬ب���ەاڵم تا بكرێت‬ ‫ئ���ەو كارە بەگفتوگ���ۆ و لەیەكترحاڵیب���ون‬ ‫بكرێت باشترە"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪27‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫‪ 28‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫ئافرەتە قوربانیەكان چیرۆكی خۆیان بۆ كڕیارەكان دەگیڕنەوە‬

‫شیروس‪..‬‬ ‫قاوەخانەیەك كە‬ ‫قوربانیانی تێزاب‬ ‫بەڕێوەی دەبەن‬

‫موشتەریەكان تەنیا بۆ قاوە خواردنەوە نایەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەیانەوێت چیرۆكی پڕ لە نەهامەتی قوربانیانی تێزاب‬ ‫رشتنیش ببیستن‬ ‫بەشی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ل���ەم کافێیە ژنانی قوربان���ی وێڕای ئەوەی بە‬ ‫قاوە پێش���وازی لە میوانەکانیان دەکەن‪ ،‬هاوکات‬ ‫بەسەرهاتی خۆیانیان بۆ دەگێڕنەوە‪.‬‬ ‫"تاج مەحەل" بە یەكێك لە سەیروسەمەرەکانی‬ ‫بیناس���ازی جیه���ان دێت���ە ئەژم���ار‪ ،‬ب���ەاڵم ل���ە‬ ‫مەودایەیک���ی کەمت���ر لە ی���ەک كیلۆمەتر لەوالتر‪،‬‬ ‫ش���وێنێک س���ەرنجی خەڵک���ی ب���ۆ الی خ���ۆی‬ ‫رادەکێشێ‪ ،‬ئەم شوێنە بە "قاوەخانەی شیروس"‬ ‫بەناوبانگە‪.‬‬ ‫چیرۆكی قوربانیانی تێزاب رشتن‪ ،‬یان تێزاب‬ ‫پێداك���ردن (پێدابژان���دن)‪ ،‬ل���ە واڵتی هیندس���تان‪،‬‬ ‫یەكێكە لە چیرۆكە باو و ناسراوەكانی نەهامەتی‬ ‫ئافرەتان���ی ئ���ەم واڵت���ە‪ ،‬رووداوی س���وتاندنی‬ ‫(بەتایبەت دەموچاوی) ئافرەتان بەهۆی تێزابەوە‪،‬‬ ‫ل���ەم واڵت���ەدا حاڵەت���ی تێپەڕاندووە و ب���ووە بە‬ ‫دی���اردە‪ .‬وەك ش���ارەزایانیش دەڵێ���ن‪ ،‬نەبوونی‬ ‫یاس���ایەك ب���ۆ چاودێریكردن���ی بازرگانیك���ردن‬ ‫بە تێ���زاب و هەرزان���ی نرخەكەی‪ ،‬تێ���زاب بووە‬

‫ب���ە كەرەس���تەیەكی هەرزان���ی ئەش���كەنجەدانی‬ ‫ئافرەتان!‬ ‫زۆرین���ەی ئ���ەو ئافرەتان���ەی دەكەون���ە ب���ەر‬ ‫پەالماری تێزابیشەوە‪ ،‬بەهۆی شێوانی دەموچاو‬ ‫و روخس���اریانەوە‪ ،‬س���ەرەڕای ئازاری سوتان‪،‬‬ ‫دووچ���اری خەمۆك���ی وگۆش���ەگیریی و دەی���ان‬ ‫گیروگرفت���ی ت���ری دەروونی دەبنەوە‪ .‬بەش���ێكی‬ ‫زۆریش���ان تەواوی بینایی‪ ،‬یان زۆرینەی توانای‬ ‫بیناییان لەدەست دەدەن‪.‬‬ ‫"روئی���ا" یەكێكە ل���ەو پێنج ژن���ەی قاوەخانەی‬ ‫"ش���یروس" بەڕێ���وە دەبەن‪ ،‬بۆ خۆش���ی یەكێكە‬ ‫لە قوربانیانی تێزاب پێداڕش���تن‪ .‬روئیا دەڵێ "بۆ‬ ‫یەک���ەم جار ک���ە گرووپێکی گەش���تیاری هیندی‪،‬‬ ‫ستایش���ی ئازایەت���ی منی���ان کرد‪ ،‬لەخۆش���یدا لە‬ ‫پێستی خۆمدا ئۆقرەم نەبوو‪ .‬لەو کاتەوە رۆژانە‬ ‫بەش���ێوەی بەردەوام موش���تەریمان هەیە‪ ،‬نەک‬ ‫تەنها بۆ خواردنەوەی قاوە‪ ،‬بەڵکو بۆ دانیشتن و‬ ‫پێکەوە قسە کردن"‪.‬‬ ‫موش���تەریەکان ب���ەردەوام بە هەس���تێکی پڕ‬ ‫لە خۆش���ی و رەزامەن���دی كافێیەك���ە بەجێدیڵن‪،‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪29‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫هۆیەکەش���ی تەنه���ا خواردن���ەوەی ب���ە چێ���ژ و‬ ‫بەلەززەت نییە‪.‬‬ ‫ئ���ەم قاوەخانەیە لە س���اڵی ‪ ٢٠١٤‬لە ش���اری‬ ‫"ئاگ���را" لەباک���ووری هیندس���تان بەیارمەت���ی و‬ ‫ه���اوکاری ئەنجومەن���ی "تێ���زاب رش���تن راگرن"‬ ‫دامەزرا‪ .‬ئ���ەم ئەنجومەنە کاردەکات بۆ راگرتنی‬ ‫توندوتیژی لەدژی ژنان‪ .‬یارمەتیەکانیشی لەژێر‬ ‫دروش���ـمی "ئەوەن���دەی تواناتان هەی���ە یارمەتی‬ ‫ب���دەن" کۆدەکات���ەوە‪ .‬ئ���ەم یارمەتیان���ە تەرخان‬ ‫دەکرین بۆ توانابەخش���ین ب���ە قوربانیانی تێزاب‬ ‫رشتن لە هیندستان‪.‬‬ ‫بەرێوەبەریک���ی دیک���ەی كافێیەك���ە "چانچ���ال‬ ‫کوم���اری" تەم���ەن ‪ ٢٠‬س���اڵەیە و یەکێک���ی‬ ‫دیکەی���ە لە قوربانیان���ی تێزاب پێداك���ردن‪ .‬دوای‬ ‫ئ���ەوەی داواکاری پیاوێک���ی ب���ۆ هاوس���ەرگیری‬ ‫رەتکردۆتەوە‪ ،‬لە الیەن هەمان کەسەوە بە تێزاب‬ ‫هێرش���ی کراوەتەس���ەر‪ .‬چانچاڵ دەڵێ "زۆربەی‬ ‫موشتەریەکانمان ئەو کەسانەن‪ ،‬کە بەسەرهاتی‬ ‫ئێمەی���ان بیس���تووە‪ .‬دێن ب���ۆ قاوەخانەك���ە و لە‬ ‫نزیک���ەوە ژن���ە قوربانی���ەکان دەبینین و باس���ی‬ ‫ئەوەیان بۆ دەکەین‪ ،‬کە چۆن لە گەڵ کێشەکانمان‬ ‫راهاتووین"‪.‬‬ ‫روئیا‪ ،‬ریتۆ س���اینی‪ ،‬گیتا ماه���ور و چانچاڵ‪،‬‬ ‫پێنج جار نەشتەرگەریی جوانكاریی دەموچاویان‬ ‫ب���ۆ ک���راوە‪ ،‬ئێس���تاش پێكەوە ل���ەم کافێی���ە کار‬ ‫دەکەن‪ .‬بە تێکڕا ئەزموونێکی هاوبەش���یان هەیە‪،‬‬ ‫ل���ە دوای ئەوەی کە تێزاب کراوە بە دەموچاو و‬

‫‪ 30‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫جەس���تەیاندا‪ .‬چەندین ساڵ لە لەگەڵ ئازارەکانی‬ ‫ش���ێواویی و تێکچوون���ی دەموچاوی���ان ژیاون‪.‬‬ ‫ب���اس ل���ەوە دەك���ەن‪ ،‬دوای ئ���ەوەی ل���ەرووی‬ ‫رۆحیەوە دەڕووخێ���ن‪ ،‬وەك زیندانیكراو خۆیان‬ ‫لە كونجی ماڵەوە دەئاخنن‪ .‬دوای چەند س���اڵێك‬ ‫ل���ە گۆش���ەگیری‪ ،‬لەگەڵ کەمپینی "تێزاب رش���تن‬ ‫راگرن" ئاش���نا دەبن‪ .‬ئەم کەمپینە س���اڵی ‪٢٠١٣‬‬ ‫ل���ە رۆژی جیهانیی ژن پێکه���ات‪ .‬کەمپەینەکە لە‬ ‫قۆناغەکانی چارەس���ەری پزیش���کی و یاس���ایی‬ ‫یارمەت���ی قوربانیان���ی تێزاب رش���تن دەدات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی مۆتەكەی دوای تێزاب رشتنەکە تێپەڕێنن‪.‬‬ ‫ئەم قاوەخانەیەش داهێنانێكی ئەم كەمپینەیە‪.‬‬ ‫کەمپینەک���ە ‪ ٤٣٠‬کەیس���ی ل���ە قوربانیان���ی‬ ‫تێزابرش���تن ناس���اندووە‪ ،‬کە ‪ ٣٥٠‬کەیس���یان لە‬ ‫ماوەی دوو س���اڵی رابردوودا بوونەتە قوربانی‬ ‫و ‪ ٧٠‬کەس���ی دیک���ەش ل���ە خزمەتگ���وزاری‬ ‫کەمپینەك���ە بەهرەمەن���دن‪%٧٠.‬ی قوربانی���ان ل���ە‬ ‫ژنانە پێکدێن‪ ،‬دوای ئەوەی کە خوازبێنی کراون‬ ‫و داخوازییەكانی���ان رەتكردۆت���ەوە‪ ،‬ب���ە تێ���زاب‬ ‫پەالم���ار دراون‪ .‬هۆکاری زۆربوونی رێژەی ئەو‬ ‫کەسانەش کە تێزاب دەڕێژن‪ ،‬نەبوونی یاسایەکە‬ ‫ب���ۆ کڕینی تێزاب‪ .‬لە هیندس���تان نرخ���ی لیترێک‬ ‫تێزاب لە نیو دۆالر كەمترە!‬ ‫"گیت���ا موه���ور" ئافرەتێك���ی دیك���ەی تەم���ەن‬ ‫‪ ٤٢‬س���اڵەیە‪ ٢٣ .‬س���اڵ لەمەوب���ەر لەالی���ەن‬ ‫هاوس���ەرەکەیەوە ب���ە تێ���زاب هێرش���ی کراوەتە‬ ‫س���ەر‪ .‬روومەتەكان���ی س���وتاون و بیناییش���ی‬

‫لەدەستداوە! سەرەڕای ئەم پەالمارە دڕندانەیەی‬ ‫هاوس���ەرەكەی‪ ،‬كەچی گیتا و کچەکەی بە هۆی‬ ‫نەبوون���ی هی���چ پەنا و داڵدە و پاڵپش���تێک ناچار‬ ‫ب���وون لەگەڵ پیاوە تێزابڕێژەکە درێژە بە ژیانی‬ ‫ب���دەن‪ .‬ب���ۆ پێش���گرتن ب���ە ئ���ازار و توندوتیژی‬ ‫زۆرتر‪ ،‬كەمپینەكە بڕیاردەدات س���ەرچاەوەیەکی‬ ‫داهاتیان بۆ ببینێتەوە‪ ،‬پاش���ان بەرە بەرە بتوانن‬ ‫بچنە خانوویەکی دیکەوە‪.‬‬ ‫دامەزرێن���ەری کەمپەینەک���ە دەڵێت "کاتێک کە‬ ‫قوربانیان���ی تێ���زاب رش���تن بەه���ۆی تێکچوونی‬ ‫س���یما و دەموچاویان���ەوە لەالی���ەن کۆمەڵ���گاوە‬ ‫دووردەخرێن���ەوە‪ ،‬ل���ەرووی رۆحیەوە زەبرێکی‬ ‫قورس���یان بەردەکەوێ‪ .‬ئەوان پێویس���تیان بەوە‬ ‫هەیە خەڵک لێێان نزیک ببێتەوە‪ ،‬تا بتوانن متمانە‬ ‫بە خۆبوونیان بۆ بگەرێتەوە"‪.‬‬ ‫یەکێك لە ئامانجەکانی ئەنجومەنی كەمپینەكە‪،‬‬ ‫دان���ان و بەرێوەبردن���ی خول���ی فێرکاریی���ە‬ ‫ب���ۆ قوربانی���ان‪ ،‬ب���ە تایبەت ل���ەو بواران���ەی کە‬ ‫قوربانی���ەكان خۆیان حەزی پێدەك���ەن‪" .‬ماهور"‬ ‫لە خولێکی فێربوونی شیرینی بەشداری دەکات‪،‬‬ ‫لەئێس���تادا ش���یرینی و کێکی بەمین���ۆی کافێیەكە‬ ‫خۆی دروس���تیان دەكات و بۆ خواردمەنیەكانی‬ ‫كافێیەك���ەی زیاد كرد‪ .‬نیتۆ ك���ە قوربانیەكی ترە‬ ‫و نزیكەی ت���ەوای بینایی خۆی لەدەس���ت داوە‪،‬‬ ‫لەالی���ەن یەكێك لەمامۆس���تا خۆبەخش���ەکانەوە‬ ‫فێری ئاواز و گۆرانی كراوە‪ .‬نیتۆ پێی خۆشە بە‬ ‫گۆرانی وتن پێش���وازی لە موشتەریەکان بکات‪،‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫‪%٧٠‬ی قوربانیانی تێزاب‬ ‫ئەو ئافرەتانەن‪ ،‬كە‬ ‫دوای ئەوەی خوازبێنی‬ ‫کراون و داخوازییەكانیان‬ ‫رەتكردۆتەوە‪ ،‬بە تێزاب‬ ‫پەالمار دراون‬ ‫پێش���یوایە ب���ەم کارەی دەیس���ەلمینێ ک���ە وەک‬ ‫قوربانییەکی تێزاب رش���تن لەگەڵ هەلومەرجەکە‬ ‫بە باشی راهاتووە‪.‬‬ ‫"ساینی" کە تەمەنی ‪ ١٩‬ساڵە‪ ،‬پیش ئەوەی بە‬ ‫تێ���زاب پەالمار بدرێ‪ ،‬ئەندام���ی یانەی نەتەوەیی‬ ‫وەرزش���ی بال���ەی هیندس���تان ب���ووە‪ .‬یەكێك لە‬ ‫خزمەکان���ی بە هۆی کێش���ەی كۆمەاڵیەتیەوە بە‬ ‫تێزاب هێرش دەکاتە سەری‪ .‬دوای ئەم رووداوە‬ ‫چاوێک���ی بەت���ەواوی لەدەس���ت دەدات و ئی���دی‬ ‫ناتوان���ی هاوڕێیەت���ی یانەک���ە بکات‪ .‬ئەو ئیس���تا‬ ‫خەزێن���ەداری کافێیەكەی���ە‪ .‬نیت���ۆ دەڵێ���ت "دوای‬ ‫ئاش���نایەتیم لەگ���ەڵ کەمپینەک���ە ژیان���م گۆڕانی‬ ‫بەس���ەرداهات‪ .‬پش���تیوانی مەعن���ەوی کەمپینەکە‬ ‫بووە هۆی ئ���ەوەی متمانە و باوەڕ بە خۆبوونم‬ ‫بەدەس���ت بێنمەوە‪ ،‬بە ش���ێوەیەک کە بێ ئەوەی‬ ‫دەموچاوم داپۆش���م‪ ،‬لەماڵ بچمە دەرەوە‪ .‬ئیدی‬ ‫ب���ۆم گرنگ نییە کە خەڵکی لەبارەمەوە چۆن بیر‬ ‫دەکەنەوە‪.‬‬ ‫روئیا لە الیەن زڕدایکیەوە لە تەمەنی ‪ ١٢‬ساڵی‬ ‫بە تێزاب پەالماری دەدرێ‪ .‬ئەو بەرگدروویەکی‬ ‫ش���ارەزایە و ئ���ەو جلوبەرگان���ەی دەیانورێ���ت‪،‬‬ ‫ك���ە قاوەخانەك���ە دەیانفرۆش���ێت‪ .‬روئی���ا دەڵێت‬ ‫"کەمپینەکە ن���ە تەنها یارمەتیم���ان دەکات ژیانی‬ ‫خۆمان بەڕێوە ببەین‪ ،‬بەڵکو ئەو دەرفەتەش���مان‬ ‫بۆ دەڕەخس���ێنێت‪ ،‬کە كارەس���اتی ژیانی ئێمە بە‬ ‫گوێی خەڵک بگات"‪.‬‬ ‫یەكێك لە موش���تەریەکانی ئەو قاوەخانەیەی‬ ‫لەالیەن قوربانیانی تێزاب رشتنەوە بەڕێوەدەچێت‬ ‫دەڵ���ێ "النیکەم حەفتەی جارێک س���ەردانی ئێرە‬ ‫دەک���ەم‪ .‬ئەگ���ەر ئێ���رە نەبوایە ق���ەت نەمدەتوانی‬ ‫لەگەڵ واقعی ژیانی قوربانیانی تێزاب ئاش���نا بم‪.‬‬ ‫ئەمە راس���تییەکی جێی ش���انازییە‪ ،‬کە ئەم ژنانە‬ ‫س���ەرباری کۆمەڵێ���ک گیروگرفت‪ ،‬ئیس���تاش بە‬ ‫دوای خ���ەون و هیواکانیان���دا دەگەڕێ���ن‪ .‬من پێم‬ ‫باش���ە ل���ە جیانی ئ���ەوەی بچم ب���ۆ مەکدۆناڵد و‬ ‫ش���وێنی لەم بابەتە‪ ،‬پارەکەی بۆ کارێکی مرۆڤ‬ ‫دۆستانە تەرخان بکەم"‪.‬‬

‫کەلتووری ناتوندوتیژیی‬

‫ئەو ئافرەتانەی تەنیا بە بەڵێننامەیەك‬ ‫دەدرێنەوە كەسوكاریان لە مەترسیدان‬

‫شەنگە هاوار كاكەیی*‬ ‫دەم���ەوێ ئام���اژە بە کوش���تنی بە ئەنقەس���تی ژنان لەالی���ەن کەس���وکاریانەوە بكەم‪ ،‬هەر‬ ‫کەیس���ێک رادەستی کەسوکاری دەکرێت‪ ،‬لە شەڵتەر یان گرتووخانەکان‪ ،‬بەپێی یاسا لەالیەن‬ ‫کەس���وکاری ئەو ژنانەوە‪ ،‬پڕکردنەوەی بەڵێننامەیەک بەس���ە‪ .‬ئەو کەیس���ە تاوانبار بێت یان‬ ‫تاوان لێکراو‪.‬‬ ‫ب���ڕی ‪ ٥٠٠‬تا ‪ ٨‬ملیۆن دینار دیاریکراوە‪ ،‬ئەگەر کەس���ی بەڵێن���دەر‪ ،‬پێچەوانەی بەڵێننامەکە‬ ‫کاریکرد‪ ،‬واتا زیانی بە ئافرەتەکە گەیاند‪ ،‬یان کوش���تی‪ .‬بەهیچ جۆرێک ئەو بڕە پارەیە بەس‬ ‫نیی���ە ب���ۆ ئ���ەوەی ژیانی ئەو ژنانە پارێ���زراو بێت‪ ،‬ک���ە بەبەڵێننامە لە دادگاکانەوە رادەس���تی‬ ‫کەسوکاریان دەکرێنەوە‪.‬‬ ‫بۆچ���ی ل���ە جیاتی ‪ ٨‬ملیۆن دین���ار‪ ،‬ناکرێت بە ‪ ٨٠٠‬ملیۆن؟ هاوکات ئ���ەو ماڵە وەک بارمتە‬ ‫وەرنەگیرێت؟‬ ‫یان ژنەکە راس���تەوخۆ رادەس���تی کەس���وکاری نەکرێتەوە‪ ،‬بەڵکو کەس���ایەتییەکی دیاری‬ ‫ئایینی‪ ،‬یان کۆمەاڵیەتی‪ ،‬کە لەناو کۆمەڵگە قبوڵکراوە‪ ،‬لە نێوان دادگا و کەسوکاری ئەو ژنەدا‬ ‫هەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەی گرەنتی پاراستنی ئەو ژنەی رادەست دەکرێتەوە‪ ،‬زیاتر بێت‪.‬‬ ‫هەمومان لە رابردوودا بینیمان کە زۆر لەو کەیسانەی بەبەڵێننامە رادەستی کەسوکاریان‬ ‫دەکرێنەوە‪ ،‬کوژراون و بکوژەکەش بەئاسانی خۆی ون دەکات‪.‬‬ ‫پێویس���تە دادگاکان ئەو بەرپرس���یارێتیە لە ئەس���تۆ بگرن‪ ،‬چونکە ئەو ئافرەتانەی رادەست‬ ‫کراونەتەوە و کوژراون‪ ،‬بە واژۆی دادوەر بووە‪.‬‬ ‫ئێم���ە وەک پالندانان بۆ ئەم پرس���ە‪ ،‬تەنیا دەتوانین پێش���نیار بکەین‪ ،‬جێبەجێکردنیش���ی لە‬ ‫ئەستۆی دادوەرانە‪.‬‬ ‫ئاش���کرایە کارکردن لەس���ەر کەمکردنەوەی توندوتیژی‪ ،‬ئیشی دەس���تەجەمعییە‪ ،‬پێویستە‬ ‫وەزارەتەکان���ی ئەوق���اف و داد و پ���ەروەردە و تەندروس���تی و کاروب���اری کۆمەاڵیەت���ی و‬ ‫ناوخ���ۆ‪ ،‬هەروەه���ا رێکخراوە مەدەنییەکان و راگەیان���دن هەماهەنگیان هەبێت‪ .‬کاتێک باس لە‬ ‫تایبەتمەندی هۆکار و چارەسەریەكان دەكەین‪ ،‬بەشێکی بەر هەریەک لە وەزارەتانە دەکەوێت‬ ‫کە ناومان هێنان‪.‬‬ ‫پێویستە کاتێک باس لە کوشتنی ئافرەتێک دەکرێت‪ ،‬دوور لە وروژان باڵوبکرێتەوە‪ .‬هۆکار‬ ‫و چارەسەری حاڵەتی هاوشێوە بخرێتە بەرباس و کەسانی شارەزا قسەی لەسەر بکەن‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەت���ی و دەزگاکانی بەدواداچون���ی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان‪ ،‬بەدواداچوون و‬ ‫دەرخس���تنی هۆکار و رێکارە یاس���اییەکان‪ ،‬کاری ئێمەیە تا ئەوکاتەی دەگاتە بڕیاری دادوەر‪،‬‬ ‫دواتر ئەوە دادوەرە بڕیار دەدات نەک ئێمە‪.‬‬ ‫* بەڕێوەبەری پالندانان و ئامار لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان‬

‫‪2015/12/12 308‬‬ ‫‪2016/1/23‬‬ ‫ژمار ‌ه‪303‬‬ ‫ژمار ‌ه‬

‫‪31‬‬


‫كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی‬

‫فیلمە ترسناكەكان مرۆڤ تا لێواری‬ ‫جەڵتە دەبەن‬ ‫بەگوێ����رەی توێژنەوەیەك����ی زانس����تی زانك����ۆی "تۆرینت����ۆ"ی‬ ‫كەن����ەدی‪ ،‬ئ����ەو كەس����انەی دووچ����اری خەمۆكی دەب����ن‪ ،‬رێژەی‬ ‫"زەنك" لە خوێنیاندا كەمە‪ ،‬بۆیە خواردنی ئەو جۆرە خۆراكانەی‬ ‫بڕێكی باش زەنكیان تێدایە‪ ،‬رەنگە ببێتە چارەسەرێكی كاریگەری‬ ‫خەمۆكی بۆیان‪.‬‬ ‫پس����پۆران دەڵێن هەر چوار خۆراكی (گۆش����تی ماسی مەحار‪،‬‬ ‫گەنم‪ ،‬جگەر‪ ،‬گۆشتی سوور) بڕێكی باش زەنك لەخۆدەگرن‪،‬بەم‬ ‫رێژەی����ەی خوارەوە‪ :‬ه����ەر ‪ 100‬گرامێك لە مەح����ار ‪ 60‬مللیگرام‬ ‫زەنك����ی تێدایە‪ .‬هەروەها هەر ‪ 100‬گرامێك لە گەنم‪ 17 ،‬مللیگرام‬ ‫زەنكی تێدایە‪ .‬هەرچی جگەریشە‪ ،‬لە هەر ‪ 100‬گرامێكیدا نزیكەی‬ ‫‪ 12‬مللیگرام زەنك هەیە‪ .‬گۆش����تی س����وریش لە هەر ‪ 100‬گرامدا‬ ‫نزیكەی ‪ 10‬مللیگرام زەنك هەیە‪.‬‬ ‫بۆیە پس����پۆران ئامۆژگاری ئەو كەسانە دەكەن‪ ،‬كە خەمۆكیان‬ ‫هەیە‪ ،‬زیاتر ئەم جۆرە خۆراكانە بخۆن‪.‬‬

‫ئەم چوار خۆراكە دژی خەمۆكین‬ ‫لە توێژینەوەیەكی تازەی زانایانی زانكۆی "لیدن"ی‬ ‫هۆڵەن���دی‪ ،‬ئام���اژە ب���ە زیان���ە مەترس���یدارەكانی‬ ‫تەماشاكردنی فیلمە ترسناكەكان كراوە و دەڵێن‪،‬‬ ‫ك���ە ئەو ج���ۆرە فیلمانە مۆتەك���ەی دەروونی و‬ ‫تەندروستین بۆ مرۆڤ!‬ ‫ب���ە پێ���ی توێژینەوەكە تەماش���اكردنی فیلمە‬ ‫ترسناكەكان‪ ،‬دەبێتە هۆی خەستبوون و مەینی‬ ‫خوێن لە مولولەكاندا‪ .‬توێژینەوەكە لەس���ەر ‪30‬‬ ‫خۆبەخش ك���راوە‪ ،‬چەند رۆژێك نیوەیان بۆ‬ ‫ماوەی كاتژمێر و نیوێك فیلمی ترس���ناكیان‬ ‫نیش���ان دراوە‪ ،‬نیوەك���ەی تری���ان تەماش���ای‬ ‫فیلمێكی ئاساییان كردووە‪ ،‬پاشان نمونەی خوێنەكانیان وەرگرتوون‬ ‫و پش���كنینیان بۆ ك���ردووە‪ ،‬دەركەوتووە ئەوانەی تەماش���ای فیلمە‬ ‫ترس���ناكەكان دەك���ەن‪ ،‬مەی���ن و خەس���تبوون ل���ە خوێنیان���دا‬ ‫تێبینیك���راوە‪ ،‬ك���ە ئەمەش مەترس���ی جەڵتەی دڵ و‬ ‫مێشكی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬

‫بۆ جگەرەكێشەكان‪ ..‬بەم خۆراكە نیكۆتین لە لەشتان دەركەن‬ ‫ك���ەس نكوڵی لە زیانە زۆرەكانی جگەرەكێش���ان نیە‪ ،‬بەوانەش���ەوە كە‬ ‫جگەرەكێش���ن‪ .‬پزیشكانیش لە س���ەرووی ئەو زیانانەی جگەرە بە لەشی‬ ‫جگەرەكێش���ی دەگەیەنێت‪ ،‬ئاماژەبە مادەی نیكۆتین دەدەن‪ ،‬كە لەلەش���دا‬ ‫دەمێنێت���ەوە‪ .‬تەنان���ەت كاتێك جگەرەكێش وازیش ل���ە جگەرە دێنێت‪ ،‬ئەو‬ ‫نیكۆتین���ە لەلەش���دا دەمێنێتەوە و كاتێكی زۆری دەوێت تا جەس���تەی لێ‬ ‫پاك دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە پس���پۆران چەند خواردنێك بۆ جگەرەكێش���ەكان پێشنیار دەكەن‪،‬‬ ‫بەتایب���ەت ئەوان���ەی وازی���ان لەجگ���ەرە هێن���اوە‪ ،‬تاك���و بەزووترین كات‬ ‫جەستەیان لەنیكۆتین پاكبێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .1‬س���پێناغ‪ :‬ب���ە ڤیتامین���ی ترش���ی فولی���ك دەوڵەمەن���دە‪ ،‬ك���ە نیكۆتین‬ ‫لەجەستەدا دەكاتە دەرەوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬قرنابی���ت‪ :‬دەوڵەمەن���دە بە ڤیتامین ‪ c‬و ڤیتامین ‪ ،B5‬كە هەریەكەیان‬ ‫هاوكاری جەستە دەكەن بۆ دەردانی نیكۆتین‪.‬‬ ‫‪ .3‬خاس‪ :‬دەوڵەمەندە بە دژەئۆكسان و كانزا و ڤیتامین و ریشاڵەكان‪،‬‬ ‫كە هاوكار دەبن بۆ دەردانی نیكۆتین لەجەستە‪.‬‬ ‫‪ .4‬چای س���ەوز‪ :‬دەوژەمەندە بە دژەئۆكس���انەكان و هاوكاری كەسی‬ ‫جگەرە تەرككردوو دەكات‪ ،‬حەزی بۆ جگەرە نەچێتەوە‪.‬‬

‫‪ 32‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫‪ .5‬لیم���ۆ‪ :‬توانایەك���ی گەورەی دەردان���ی نیكۆتینی هەیە و سیس���تەمی‬ ‫بەرگری لەش بەهێز دەكات‪.‬‬ ‫‪ .6‬شەربەتی گێزەر‪ :‬كۆمەڵیك ڤیتامینی گرنگ لەخۆدەگرێت و پرۆسەی‬ ‫دەردانی پاشەڕۆی نیكۆتین خێراتر دەكات‪.‬‬ ‫‪ .7‬ش���ەربەتی جەرجیڕ‪ :‬توانایەكی س���یحرئامێزی هەیە بۆ لەناوبردنی‬ ‫نیكۆتین‪.‬‬ ‫‪ .8‬م���ۆز‪ :‬دەوڵەمەندە بە ڤیتامینەكانی جۆری ‪ B‬كە كاریگەری نیكۆتین‬ ‫لەسەر پێكهاتەكانی جەستە ناهێڵێت‪.‬‬ ‫‪ .9‬پرتەق���اڵ‪ :‬بەه���ۆی‬ ‫دەوڵەمەندییەكەی���ەوە‬ ‫ه���اوكاری جەس���تە‬ ‫دەكات لەدەردانی‬ ‫نیكۆتین‪.‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی‬

‫پاقلەمەنیەكان كانێكی دەوڵەمەندن‬ ‫بۆ جەستەی مرۆڤ‬ ‫پاقلەمەنی���ەكان بەدرێژایی مێ���ژوو چەكێكی كاریگ���ەر بوونە دژ بە‬ ‫برس���یەتی و ه���ەژاری‪ ،‬چونك���ە خۆراكی دەوڵەمەندن و بە وش���كی و‬ ‫خاویش دەتوانرێت بخورێن‪.‬‬ ‫كۆمەڵەی گش���تی نەتەوە یەكگرت���ووەكان لە خولی ‪68‬ەمینی خۆیدا‪،‬‬ ‫س���اڵی ‪2016‬ی بە س���اڵی پاقلەمەنیەكان ناونا‪ ،‬لەپێناو بەرزكردنەوەی‬ ‫ئاس���تی هۆش���یاری خەڵ���ك لەب���ارەی س���وودە زۆروزەوەندەكان���ی‬

‫پاقلەمەنیەكان بە گشتی‪.‬‬ ‫نیسك و نۆك و لۆبیا و فاسۆلیا لە خۆراكە ناسراو و باوەكانن الی‬ ‫ئێمەش‪ ،‬رێژەیەكی ئێجگار زۆر پڕۆتین و كانزا و ڤیتامین لەخۆدەگرن‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریش���دا رێژەیەكی ئەوتۆ چەورییان تێدانیە‪ ،‬بۆیە پسپۆران بە‬ ‫باشترین خۆراكی دەزانن بۆ جەستەی مرۆڤ و بە "كانی دەوڵەمەندی‬ ‫تەندروستی" یاخود كانی ڤیتامین و پرۆتینەكان ناوی دەبەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪33‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی‬

‫ژەمە خۆراكی بەیانیان‬ ‫بۆ مندااڵنتان فەرامۆش مەكەن‬ ‫زانایان���ی بەریتان���ی ئاش���كرایان كرد‪ ،‬ك���ە پەیوەندییەكی‬ ‫راس���تەوخۆ ل���ە نێ���وان ژەمە خۆراك���ی بەیانیان و ئاس���تی‬ ‫زیرەكی و سەركەوتنی قوتابیان لە خوێندنیاندا هەیە‪.‬‬ ‫پس���پۆرانی بەریتانی لە توێژینەوەیەكدا‪ ،‬كە لەس���ەر پێنج‬ ‫ه���ەزار قوتابی ل���ە نێوان تەمەنی (‪ )11-9‬س���اڵی ئەنجامیان‬ ‫داوە‪ ،‬پرس���یاریان لەبارەی ژەمە خۆراك���ی قوتابیان و ئەو‬ ‫خواردن���ەی خواردوویانە كردووە‪ ،‬دوای كۆكردنەوەی ئەو‬ ‫زانیاریان���ە و تێپەڕبوون���ی ‪ 18-6‬مان���گ‪ ،‬پس���پۆران تێبینی‬ ‫ئ���ەو گۆڕانكارییانەی���ان ك���ردووە‪ ،‬كە لە ئاس���تی زیرەكی و‬ ‫سەركەوتنی قوتابیەكاندا روویانداوە‪.‬‬ ‫بۆیە پسپۆرانی بەریتانی دەڵێن پەیوەندیەكی راستەوخۆ‬

‫‪ 34‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫لە نێ���وان ژەم���ە خۆراكی بەیانی���ان و رادەی س���ەركەوتنی‬ ‫قوتابیان ل���ە خوێندنیاندا هەیە‪ ،‬بەجۆرێك ئەو قوتابیانەی بە‬ ‫رێكوپێكی نانی بەیانیان دەخۆن‪ ،‬ئاس���تی س���ەركەوتنیان لە‬ ‫وانەكانیان���دا دوو هێندەی ئەو قوتابیانەیە‪ ،‬كە ژەمی بەیانیان‬ ‫ناخۆن‪.‬‬ ‫بۆی���ە ئام���ۆژگاری دای���كان و ب���اوكان دەك���ەن‪ ،‬كە ژەمی‬ ‫بەیانیان���ی منداڵەكانی���ان فەرام���ۆش نەك���ەن و ب���ێ خواردن‬ ‫رەوانەی قوتابخانەیان نەكەن‪.‬‬


‫هـــونـــەری‬ ‫سەرپەرشتیار‪ :‬ئەحمەد تاریق‬

‫وەنەوشە‬

‫لە رۆژی ڤااڵنتایندا دەردەكەوێتەوە‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪35‬‬


‫هونەری‬

‫‪ 36‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬


‫هونەری‬

‫گۆرانی "دەنگی دڵ"‬ ‫لەخۆمەوە نزیكە و كە‬ ‫گوێی لێدەگرم‪ ،‬هەست‬ ‫دەكەم كەسێكی تر بۆ‬ ‫منی گوتووە‬

‫بە هەواڵی مەرگی‬ ‫كەریم كابان و‬ ‫نەخۆشكەوتنی‬ ‫عەبدولقەهار زاخۆیی زۆر‬ ‫دڵتەنگ بووم‬

‫یەك ئەكاونتی‬ ‫فەیسبووكم هەیە و‬ ‫لەبەر ئەو نامە زۆرانەی‬ ‫بۆم دێن زۆرجار دەڵێم‬ ‫دایدەخەم‬

‫نازێ عەزیزی‪:‬‬

‫ئەلبومێكی گۆرانی كوردی و یەكێكی فارسیم‬ ‫بەهۆی ئەم بارودۆخەوە راگرتووە‬ ‫خانمە گۆرانیبێژی ش��اری مەهابادی‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان "نازێ عەزیزی"‪ ،‬كە‬ ‫خۆی لە لەندەن دەژی و ئێستا بەسەردان‬ ‫گ��ەڕاوەت��ەوە كوردستان‪ ،‬لەم دیمانەیەدا‬ ‫ب��اس ل��ە ك���ارە ه��ون��ەری��ەك��ان��ی دەك���ات و‬ ‫دەشڵێت "ماڵێكم لێرەیە و یەكێك لەلەدەن‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ل��ەوێ هەست بەتەنیایی دەك��ەم و‬ ‫لێرە هەست بە تەنیایی ناكەم"‪.‬‬

‫عاشقی دەنگی‬ ‫عەبدولقەهار زاخۆییم‬ ‫و حەزدەكەم دوێتی‬ ‫لەگەڵ بڵێم‬

‫ژنی هونەرمەند‬ ‫بە هونەرەكەی و‬ ‫بەكابانیەكەیەوە‬ ‫جوانە‬

‫ئەحمەد تاریق‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪37‬‬


‫هونەری‬

‫ت����ۆ ب����ەر ل����ەوەی هاوس����ەر گیری‬ ‫بكەیت زۆر چاالك بوویت و كاری هونەری‬ ‫باش����ترت ئەنجام����دەدا‪ ،‬بەاڵم ئێس����تا وانیت‪،‬‬ ‫بۆچی؟‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬م����ن ب����ەردەوام‬ ‫گەرموگوڕیی����م لەكاری هون����ەری هەیە‪ .‬من‬ ‫بە هون����ەر و ب����ەم خەڵكە خۆشەویس����تەوە‬ ‫بوومەتە ئەو نازێ عەزیزییەی ئێس����تا ئێوە‬ ‫دەیبینی����ن‪ ،‬تاوەكوو ماش����بم ه����ەر بەردەوام‬ ‫دەب����م‪ .‬ئەو گەرموگوڕییەی جارانیش����م هەر‬ ‫دەمینێ����ت‪ .‬ب����ەاڵم وەك خۆت����ان دەبینن‪ ،‬ئەم‬ ‫بارودۆخ����ەی ئێس����تا هەرێمی كوردس����تانی‬ ‫تێكەوت����ووە‪ ،‬تەنها منی س����اردنەكردۆتەوە‪،‬‬ ‫بگ����رە زۆر هونەرمەن����دی ت����ر ل����ەكاری‬ ‫هونەری س����اردبوونەتەوە‪ .‬خەڵك شەهید و‬ ‫پێش����مەرگەی هەیە لەبەرەن����گاری جەنگ و‬ ‫بەرگ����ری لەخاكی كوردس����تان دەكەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێم����ەش ئ����ەو س����اردبوونەوەمان ل����ەكاری‬ ‫هونەری هەیە‪ .‬هەروەها بەهۆی سەرقاڵبوونم‬ ‫بەژیانی تایبەتی خۆم‪ ،‬كاتم نەدەما بیری لێ‬ ‫بكەم����ەوە‪ .‬ئەگەرنا م����ن پێموایە هونەر وەك‬ ‫ن����ان و ئاو پێویس����تە بۆ م����رۆڤ‪ ،‬كە هەموو‬ ‫رۆزێ����ك گوێ لەموزی����ك و گۆرانی بگرێت‪،‬‬ ‫بۆیە منیش هونەر حەز و ئارەزوومە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەك باسم كرد لەبەر ئەم بارودۆخە حەزم‬ ‫نەكردووە كارە تازەكانیشم باڵوبكەمەوە‪.‬‬ ‫كارە هونەریە تازەكەت چیە؟‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬ئەلبومێك����ی ت����ازەم‬ ‫لەبەردەس����تە كە هەم����وو كارەكان����م تەواو‬ ‫ك����ردووە‪ ،‬ب����ەس م����اوە ب��ڵ�اوی بكەم����ەوە‪.‬‬ ‫دوو گۆرانی����م لێی كلیپ كردووە‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەلبومێك����ی فارسیش����م ك����ردووە‪ ،‬واتا دوو‬ ‫ئەلبومم لەبەردەستە‪.‬‬ ‫چۆن����ە تائێس����تا نەبوویت بەدایك‪،‬‬ ‫خ����ۆت رێگ����ری دەكەی����ت لەب����ەر كاری‬ ‫هونەری؟‬ ‫نازێ عەزی����زی‪ :‬بەڵ����ێ بەدڵنیاییەوە زۆر‬ ‫ح����ەز دەكەم ببم بەدای����ك‪ ،‬هەموو ئافرەتێك‬ ‫ح����ەزدەكات ببێ����ت بەدایك‪ ،‬ب����ەاڵم بوارەكە‬ ‫نەڕەخساوە تائێستا ببم بەدایك‪.‬‬ ‫لەم دواییان����ە زۆر لە گۆرانیبێژان‪،‬‬ ‫س����روود و گۆرانی����ان ب����ۆ پێش����مەرگە و‬

‫زۆر حەزدەكەم‬ ‫ببم بە دایك‬ ‫‪ 38‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬


‫هونەری‬

‫لەبەر زۆریی و بۆری هیچ‬ ‫سرودێكم بۆ پێشمەرگە‬ ‫و كوردستان نەكردووە‬ ‫كورستان تۆماركرد‪ ،‬تۆ بۆچی هیچ كارێكی‬ ‫هونەری لەم جۆرەت نەكرد؟‬ ‫نازێ عەزیزی‪ :‬لەبەر زۆری و بۆری حەزم‬ ‫نەكرد‪ ،‬بەاڵم هەردەم هیوای س����ەركەوتنم و‬ ‫بۆ پێشمەرگە قارەمانەكان خواستووە‪ ،‬رەنگە‬ ‫گۆرانیم بەسەردا نەگوتبن‪ ،‬بەاڵم شەرت نییە‬ ‫تۆ بەس گۆرانیان بەس����ەردا بڵێیت‪ ،‬ش����ەرت‬ ‫ئەوەیە لەدڵەوە پێش����مەرگەت خۆش بووێت‬ ‫و دووع����ای بۆ بك����ەی‪ .‬بۆیە من دوعایان بۆ‬ ‫دەك����ەم كە خوادا بیانپارێزێت‪ ،‬چونكە ئەوان‬ ‫بەرگری لە كوردستان دەكەن‪.‬‬ ‫گەڕاویت����ەوە‬ ‫بەیەكج����اری‬ ‫كوردستان؟‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬نەخێ����ر بەس����ەردان‬ ‫هاتووم����ەوە‪ ،‬خۆم لە لەندەنم‪ ،‬دێم و دەڕۆم‪،‬‬ ‫ماڵێكم لەكوردس����تانە و مالێكم ل����ە لەندەنە‪،‬‬ ‫بەاڵم كوردستان قیبلەی ئەوەلمە‪.‬‬ ‫ئەی بۆچی لەس����ەری س����اڵی نوێدا‬ ‫لەئاهەنگەكانیش تۆمان نەبینی بۆچی؟‬ ‫نازێ عەزیزی‪ :‬من ئەوە دوو ساڵە لەبەر‬ ‫خانەوادەی شەهیدان و خۆشم زۆر دڵخۆش‬ ‫نیم‪ ،‬بۆیە هیچ ئاهەنگ و كۆنسێرتێك ناكەم‪،‬‬ ‫ئەگەرنا داوەتنامەی زۆرم بۆ هاتووە‪.‬‬ ‫لەت����ۆری كۆمەاڵیەت����ی فەیس����بوك‬ ‫هەواڵی جیاجیا لەبارەی تۆ و هاوسەرەكەت‬ ‫ب��ڵ�او دەبێتەوە‪ ،‬گوایە پەیوەندیتان باش نیە‪،‬‬ ‫ئەم هەوااڵنە تاچەند راستن؟‬ ‫نازێ عەزیزی‪ :‬ئەوە ش����تێكی ت����ازە نییە‪،‬‬ ‫خەڵ����ك ئازای����ە لەب����ارەی هونەرمەندان����ەوە‬ ‫لەخۆیانەوە قس����ە بكەن‪ ،‬یاخود فەیس����بوك‬ ‫ب����ە نێ����وی هونەرمەندان دابنێن‪ .‬ئەو ش����تانە‬ ‫زۆرن‪ ،‬بەاڵم نازانم ئەم خەڵكە ئەو هەوااڵنە‬ ‫لەكوێ دێنن؟!‬ ‫پێش����تر زۆر باس����ت لەپەیوەن����دی‬ ‫خۆت لەگەڵ س����ەركردەكان دەكرد ئێستاش‬ ‫ئ����ەو پەیوەندییەت م����اوە‪ ،‬بەتایب����ەت لەگەڵ‬ ‫سەرۆكی هەرێم؟‬ ‫نازێ عەزیزی‪ :‬رێز و خۆشەویس����تیم بۆ‬ ‫هەموو س����ەركردەكانی ك����ورد هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ����ەوان هەڵگری ئ����ەو كوردایەتییە بوون بۆ‬ ‫هەموومان بۆیە من هەمیشە خۆشم دەوێن‬ ‫و رێزیان هەیە‪.‬‬

‫وەك����وو دەزانی����ن ت����ۆ ش����یعریش‬ ‫دەنوس����یت‪ ،‬زیاتر حەز بە چ جۆرە شیعرێك‬ ‫دەكەیت؟‬ ‫نازێ عەزیزی‪ :‬من زیاتر ش����یعری س����پی‬ ‫دەنوسم و غەزەلیش دەنوسم‪.‬‬ ‫هیچ ش����یعرێكت ب����ۆ گۆرانییەكانی‬ ‫خۆت داناوە؟‬ ‫ن����ازێ عەزیزی‪ :‬لەم كارەی تازەم نەخێر‪،‬‬ ‫بەاڵم لەكارەكانی پێشووم بەڵێ‪ .‬من شیعری‬ ‫گۆران����ی نانوس����م‪ ،‬تەنه����ا ش����یعری س����پی‬ ‫دەنوسم‪.‬‬ ‫س����ەرەتای دەركەوتن����ت وا ب��ڵ�او‬ ‫بۆیەوە گوایە تۆ خوشكی عەزیز وەیسی؟‬ ‫ن����ازێ عەزیزی‪ :‬نەخێر من خوش����كی ئەو‬ ‫نی����م‪ ،‬هی����چ پەیوەندییەكیش����مان نیی����ە‪ ،‬تەنیا‬ ‫هاوڕێین‪.‬‬ ‫لەم دووساڵە زۆر لەهونەرمەندان‬ ‫كۆچ����ی دواییان ك����رد و زۆرێكیش نەخۆش‬ ‫كەوتن‪ ،‬تۆ بەكۆچ����ی دوایی كام هونەرمەند‬ ‫زیاتر دڵتەنگ بوویت؟‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬كۆچ����ی دوای����ی هەموو‬ ‫هونەرمەن����دان دڵتەنگ����م دەكات‪ ،‬هەروەه����ا‬ ‫كەری����م كابانیش هاورێم ب����وو‪ ،‬ئەویش زۆر‬ ‫دڵتەنگی كردم‪ ،‬بەاڵم نەخۆش����ی هونەرمەند‬ ‫عەبدولقەه����ار زاخۆی����ی زۆر زۆر دڵتەنگ و‬ ‫بێتاقەت����ی كردم‪ ،‬هی����وادارم بەزووترین كات‬ ‫چاك بێتەوە‪.‬‬ ‫بۆچی تائێستا دوێتت نییە؟‬ ‫ن����ازێ عەزیزی‪ :‬تائێس����تا دوێتم نەكردوە‬ ‫بەنیازیش نیم بیكەم‪.‬‬ ‫ئەگ����ەر دوێت بكەیت حەز دەكەیت‬ ‫لەگەڵ كام گۆرانیبێز بكەیت؟‬ ‫ن����ازێ عەزیزی‪ :‬حەز دەكەم دوێت لەگەڵ‬ ‫عەبدولقەه����ار زاخۆی����ی بك����ەم‪ ،‬چونك����ە من‬ ‫عاشقی دەنگی ئەوم‪ ،‬زۆر بە دەنگی دەكەم‪.‬‬ ‫كە دەگەڕێیەوە كوردس����تان بیری‬ ‫كێ دەكەیت؟‬ ‫نازێ عەزی����زی‪ :‬كە لەكوردس����تانم بیری‬ ‫ك����ەس ناك����ەم و هی����چ خەم����م نیی����ە‪ ،‬ب����ەاڵم‬ ‫ك����ە ل����ەدەرەوەی كوردس����تانم‪ ،‬زۆر بی����ری‬ ‫كوردستان دەكەم‬ ‫لەكوردس����تان هەس����ت بەتەنیای����ی‬ ‫ناكەیت؟‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬نەخێر چونك����ە هاوڕێی‬ ‫زۆر باش����م هەی����ە‪ ،‬كەس����ی خۆشەویس����ت‬ ‫زۆرە‪ ،‬بۆیە هەس����تم ب����ەو تەنیاییە نەكردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەدەرەوە هەس����ت بە تەنیایی دەكەم و‬ ‫خواخوامە زوو بگەرێمە بۆ كوردستان‪.‬‬ ‫لەگەڵ فەیس����بووك و هەوادارانت‬

‫چۆنی؟‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬زۆر فەیس����بووك زۆر‬ ‫بەن����اوی م����ن كراونەت����ەوە‪ ،‬ب����ەاڵم من یەك‬ ‫فەیسبووكی تایبەتی خۆم هەیە‪ .‬ئەوەندەش‬ ‫نامەی شەخسی و تایبەتم بۆ دێت بێزاریان‬ ‫كردووم‪ ،‬لەبەر ئەو نامانە جاری وایە دەڵێم‬ ‫دایدەخ����ەم‪ ،‬هەروەه����ا بەه����ەزاران نام����ەی‬ ‫پەیوەندی خۆشەویس����تیم بۆ دێ����ت‪ ،‬ئەوانە‬ ‫زۆر بێتاقەتم دەكەن‪.‬‬ ‫كام گۆران����ی خ����ۆت زۆر ب����ەالوە‬ ‫خۆشە؟‬ ‫نازێ عەزیزی‪ :‬گۆرانی "دەنگی دڵ"م زۆر‬ ‫بەالوە خۆشە‪ ،‬كە گوێ دەگرم لەم گۆرانییەم‬ ‫هەس����ت بەوە ناكەم خۆم گووتومە‪ ،‬هەست‬ ‫دەكەم كەس����ێك گوتویەتی كە چەندە باسی‬ ‫دڵی من دەكات‪.‬‬ ‫كام گۆران����ی خ����ۆت لەخۆت����ەوە‬ ‫نزیكە‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬ه����ەر ئ����ەو گۆرانی����ەی‬ ‫"دەنگی دڵ"‪.‬‬ ‫چەند زمان دەزانی ؟‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬ئینگلی����زی و ئەڵمانیش‬

‫ماڵێكم لە لەندەنە و‬ ‫ماڵێكم لە كوردستانە‬ ‫كەمێك دەزانم‪ ،‬هەروەها فارسی و كوردیش‬ ‫بەحەوت زاراوە دەزانم‪.‬‬ ‫گۆرانییەكت بەس����ێ زم����ان تۆمار‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم باڵوتنەكردوە بۆچی؟‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬ئ����ەم گۆرانیی����ەم‬ ‫لەن����او ئەلبوم����ە تازەكەم����ە‪ ،‬بۆی����ە تائێس����تا‬ ‫باڵونەكراوەتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ كابانی چۆنیت؟‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬كابانیم باش����ە زۆریش‬ ‫دەلێ����ن تۆ كابانێكی باش����ی‪ ،‬خۆش����م حەزم‬ ‫لەكابانیی����ە‪ ،‬پێ����م وای����ە ژن����ی هونەرمەند بە‬ ‫هونەرەكەی و بەكابانیەكەیەوە جوانە‪.‬‬ ‫بۆچی بەردەوام بەجلی رەش����ەوە‬ ‫دەتبینین؟‬ ‫ن����ازێ عەزی����زی‪ :‬هەرچ����ی دەمبینێت پێم‬ ‫دەڵێ����ت ن����ازێ ئەوە چی����ە ه����ەردەم بەجلی‬ ‫رەش����ەوەیت؟ خۆشم نازانم بۆچی زۆربەی‬ ‫جلەكانم رەشن‪ ،‬ئەگەرنا زۆرم حەز بەجلی‬ ‫شینی كاڵ و سەوز و سپییە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪39‬‬


‫هونەری‬

‫ئاالن خەریكی شێتەكانی‬ ‫ئەم رۆژگارەیە‬ ‫سڤیل‪ :‬ئەحمەد تاریق‬ ‫خانم���ە ئەكت���ەری الوی ب���واری ش���انۆ "ئاالن س���لێمان"‬ ‫ئاشكرای كرد‪ ،‬كە سەرقاڵی كارێكی شانۆیی تازەیە بە ناوی‬ ‫"شێتەكانی ئەم رۆژگارە"‪.‬‬ ‫ئاال ن كە تائێستا بەشداری چەند شانۆگەرییەك كردووە‪،‬‬ ‫ك���ە دوایینی���ان ش���انۆگەری "خۆشەویس���تی كوردس���تان"‬ ‫ب���وو و لە رۆژی ئااڵدا نمایش���كرا‪ ،‬لەب���ارەی نوێترین كاری‬ ‫هونەری خۆی بە س���ڤیلی گوت "لەئێستادا خەریكی پڕۆڤەی‬ ‫ش���انۆگەرییەكین‪ ،‬ئینش���اڵاڵ ب���ەم نزیكانە نمای���ش دەكرێت"‪.‬‬ ‫ئ���االن زیاتر لەب���ارەی ئ���ەم ش���انۆگەرییە تازەی���ەی گوتی‬ ‫"ش���انۆگەریەكە ب���ە ناوی (ش���ێتەكانی ئ���ەم رۆژگارە)یە‪ ،‬لە‬ ‫دەرهێنانی یوسف یوسفی"‪.‬‬

‫‪ 40‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬


‫هونەری‬

‫وەنەوشە لە رۆژی ڤااڵنتایندا‬ ‫دەردەكەوێتەوە‬ ‫سڤیل‪:‬‬ ‫خانمە ئەكتەری شاری سلێمانی "بەیان عوسمان"‪ ،‬ناسراو‬ ‫ب���ە "وەنەوش���ە"‪ ،‬ل���ە فیلمێك���ی دۆكیومێنتارییدا بەش���داری‬ ‫ك���ردووە‪ ،‬كە بڕیارە لە رۆژی ڤاالنتاین���ی داهاتوودا نمایش‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫بەیان كە ماوەیەكە دوورە لە كاری هونەری‪ ،‬ئەمجارە لە‬ ‫فیلمێكی دۆكیومێنتاری لەبارەی پێشمەرگەوە دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫بەگوێرەی زانیاریەكانی س���ڤیل ‪ 11‬هونەرمەندی ناس���راوی‬ ‫كورد لەم فیلمەدا بەشدارن‪ ،‬كە یەكێكیان بەیان عوسمانە‪.‬‬ ‫فیلمەك���ە ل���ە دەرهێنانی "پۆاڵ قاس���م نوری"ی���ە و بڕیارە‬ ‫ل���ە رۆژی ڤاالنتاینی داهاتوودا لە هۆڵی س���ینەما لە ش���اری‬ ‫هەولێر نمایش بكرێت‪.‬‬

‫ئەفشین "تەنیا" و "عیشقم" پێكەوە باڵودەكاتەوە‬ ‫سڤیل‪ :‬دارەوان سابیر‬ ‫گۆرانیبێژی رۆژهەاڵتی كوردس���تان "ئەفش���ین شوكری"‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كە خەریكی دوو گۆرانی تازەیەتی بە ناوی "تەنیا"‬ ‫و "عیشقم" و بڕیارە بەم نزیكانە باڵوی بكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەفش���ین‪ ،‬كە خەڵكی مەهابادی رۆژهەاڵتی كوردستانە و‬ ‫م���اوەی ‪ 10‬س���اڵە كاری هونەری دەكات‪ ،‬ل���ە لێدوانێكدا بۆ‬ ‫س���ڤیل گوتی "دوو گۆرانی كوردی و فارس���یم لەبەردەستە‪،‬‬ ‫خەریك���م كلیپی���ان بۆ دەكەم‪ .‬ئینش���اڵاڵ ب���ۆ نەورۆزی‬ ‫ئاین���دە باڵویان دەكەمەوە"‪ .‬ئەفش���ین لەب���ارەی ئەو‬ ‫دوو گۆرانی���ەوە زیاتر گوتی "هەردوو گۆرانیەكە‬ ‫لە ئاواز و تێكستی خۆمن"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪41‬‬


‫رەنــگاوڕەنــــگ‬

‫لێرەوە بە ‪ 20‬خولەك‬ ‫دەتگەیەنێتە ئەمریكا‬ ‫ئەندازیاری كەنەدی "چارلز بۆمباردییە" بیرۆكەی دروستكردنی‬ ‫فڕۆكەیەك���ی ت���ازەی راگەیاند‪ ،‬كە خێراییەكی سەرس���وڕهێنەر و‬ ‫لەئەقڵب���ەدەری هەیە و داهێنانێكی دەگم���ەن و ناوازەیە لە بواری‬ ‫گەشتی ئاسمانیدا‪.‬‬ ‫چارل���ز رایگەیاند‪ ،‬كە فڕۆكەكە ناوی "ئەنتیبۆد"ە و ‪ 12‬هێندەی‬ ‫فڕۆكەی (كۆنكۆرد) خێرایە و لەتوانایدا هەیە‪ 10 ،‬كەس لە كەمتر‬ ‫لە كاتژمێرێكدا بۆ مەودای ‪ 20‬هەزار كیلۆمەتر بگوازێتەوە‪ .‬چارلز‬ ‫دەڵ���ێ‪ ،‬ك���ە دیزاینی ئ���ەم فڕۆكەیە بەهاوكاری لەگ���ەڵ كۆمپانیای‬ ‫"لۆتانك كونس���ێپتز" دان���راوە‪ ،‬دەتوانرێت لەه���ەر فڕۆكەخانەیەك‬ ‫هەڵبفڕێت‪ .‬بەهۆی دوو موشەكەوە كە لەبن باڵەكانی بەستراون‪ ،‬لە‬

‫ماوەیەكی كەمدا دەتوانێت بۆ بەرزی ‪ 40‬هەزار پێ بەرز ببێتەوە‪.‬‬ ‫لە پێشەوەی فڕۆكەكەش دەرچەیەكی هەوایی هەیە‪ ،‬ناهێڵێت پلەی‬ ‫گەرمیەك���ەی بەرز ببێتەوە و لەكاتی زۆرتربوونی خێراییەكەی لە‬ ‫خێرایی دەنگ‪ ،‬ژاوەژاو و دەنگی جارسكەر دروست ببێت‪.‬‬ ‫خێرایی ئەنتیبۆد بە جۆرێكە‪ ،‬ماوەی گەش���تی نێوان ش���ارەكان‬ ‫ب���ەم جۆرە ك���ەم دەكات���ەوە‪ :‬نیویۆرك ب���ۆ لەن���دەن ‪ 11‬خولەك‪،‬‬ ‫نیویۆرك بۆ پاریس ‪ 12‬خولەك‪ ،‬نیویۆرك بۆ تۆكیۆ ‪ 22‬خولەك‪،‬‬ ‫نیوی���ۆرك بۆ دوب���ەی ‪ 22‬خولەك‪ ،‬نیویۆرك بۆ ش���ەنگەهای ‪24‬‬ ‫خول���ەك‪ ،‬نیوی���ۆرك بۆ هۆنگ كۆن���گ ‪ 26‬خول���ەك‪ ،‬نیویۆرك بۆ‬ ‫سیدنی ‪ 32‬خولەك‪.‬‬

‫تۆم كروز عاشقی رەشئەسمەرەكانە‬ ‫پێدەچێت ئەكتەری ناس���راوی ئەمریكی "تۆم كروز" عاشقی خانمانی‬ ‫رەشئەسمەر بێت‪ ،‬دواین پەیوەندیشی ئەم راستیە دەسەلمێنێت‪.‬‬ ‫كروز پێش���تر پەیوەندی لەگەڵ "بكیتی هۆڵمز" و "بینیلوبی كروز"‬ ‫هەب���ووە‪ ،‬ك���ە هەردووكیان رەشئەس���مەر بوونە‪ .‬لەم دواییانەش���دا‬ ‫راپۆرتە رۆژنامەوانیەكان باس لەوە دەكەن‪ ،‬كە لە ئێستادا تۆم كروز‬ ‫پەیوەندی لەگەڵ خانمە ئەكتەری جەزائیری "س���ۆفیا بوتلە" هەیە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمیش هەر رەشئەسمەرە‪.‬‬ ‫هاوڕێیەكی تۆم كروز بە گۆڤاری "الیف ئەند س���تایل"ی راگەیاندووە‪،‬‬ ‫ك���ە كاتێ���ك تۆم ك���روز س���ۆفیای بینیوە‪ ،‬توش���ی سەرس���وڕمان بووە و‬ ‫پرسیاری لەبارەی سوفیاوە لێكردووە و گوتویەتی "من ئەو كچەم دەوێت"!!‬ ‫دوای ئەمەش باس لەوە كرا كە سۆفیا بڕیارە لەگەڵ تۆم كروزدا لە فیلمێكدا‬ ‫بەشداری بكات بە ناوی (‪.)The Muumy‬‬

‫‪ 42‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬


‫رەنــگاوڕەنــــگ‬

‫هەرە سەخیترین‬ ‫ئەستێرەكان كامانەن؟‬ ‫س���ەرەڕای دەوڵەمەندی���ان‪ ،‬هەندێ���ك ئەكت���ەر‬ ‫و هونەرمەن���دی ناس���راوی جیهان���ی‪ ،‬بەخی���ل و‬ ‫دەس���تكورتن‪ ،‬بەتایبەت لە پێدانی بەخش���یش لە یانە‬ ‫و چێشتخانە و هۆتێل و لەكاتی بازاڕكردندا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا كۆمەڵێك ئەكتەر و هونەرمەندی تر هەن‪،‬‬ ‫كە زۆر سەخی و دەستكراوەن‪.‬‬ ‫س���اڵی ‪ 2014‬راپەری ئەمریكی "ئەندرێ رۆمێلی"‬ ‫ل���ە "هۆتێلی مۆندریان" لە هۆلیود‪ ،‬لەكاتی رۆش���تنیدا‬ ‫ب���ڕی ‪ 5‬هەزار دۆالری وەك بەخش���یش دای���ە ئافرەتێكی‬ ‫شاگردی هۆتێلەكە‪ ،‬كە شاگەشكە ببوو و باوەڕی نەدەكرد‪.‬‬ ‫ل���ە یەكێك لە چێش���تخانەكانی "فالدلفیا"‪ ،‬خانم���ە گۆرانیبێژی‬ ‫ئەمریك���ی "تایلۆر س���ویفت"‪ ،‬س���ەرەڕای ئ���ەوەی ‪ 500‬دۆالری‬ ‫بەخش���یە گ���ەورە چێش���تلێنەری چێش���تخانەیەك‪ ،‬دوو پلیت���ی‬ ‫ئامادەبوونی ئاهەنگەكەشی پێبەخشی‪.‬‬ ‫"ب���راد بی���ت" و "ئەنجێلینا جول���ی" لە چێش���تخانیەكی یابانی لە‬ ‫بەرلی���ن‪ ،‬دوای نانخ���واردن‪ ،‬بڕی ‪ 846‬دۆالریان وەك بەخش���یش‬ ‫بۆ ش���اگردەكانی ئەوێ جێهێش���ت‪" .‬جێس���یكا سیمبس���تۆن"یش لە‬ ‫چێش���تخانەیەكی نیوی���ۆرك‪ ،‬خواردنەك���ەی بای���ی ‪ 200‬دۆالر بوو‪،‬‬ ‫كەچ���ی ئ���ەو ‪ 500‬دۆالری بۆ ش���اگردێك جێهێش���ت و باقیەكەش���ی‬ ‫وەرنەگرتەوە‪.‬‬ ‫"راس���ل كرو"ی ئەكتەر هەزار دۆالری لە یانەیەكدا بۆ شاگردەكان‬ ‫جێهێش���ت‪ ،‬هەروەها "دج���ای زی" راپەری ئەمریكی���ش جارێكیان لە‬ ‫یانەیەك���ی خواردن���ەوەدا تێچ���ووی مێزەك���ەی ‪ 250‬ه���ەزار دۆالر‬ ‫بوو‪ ،‬س���ەرەڕای ئەوە بڕی ‪ 50‬هەزار دۆالریش���ی وەك بەخش���یش‬ ‫جێهێشت‪.‬‬ ‫"دەیڤ���د بێكه���ام"ی یاریزان���ی ئینگلت���ەرا‪ ،‬لەگ���ەڵ هاوڕێكان���ی‬ ‫لەدەرەوەی ماڵ لە یانەیەك دادەنیشێت‪ ،‬دوای رۆشتنیشی بڕی‬ ‫هەزار دۆالر جێدەهێڵێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪43‬‬


‫هــــاوێنە‬

‫‪ 44‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬


‫هــــاوێنە‬

‫دەگوترێت گەر پەتاتە نەبایە مێژووی مرۆڤایەتی لەمڕۆدا نەدەبوو‬

‫چۆن پەتاتە كاری كردۆتە‬ ‫سەر مێژووی مرۆڤایەتی؟‬ ‫بەر لە هەشت هەزار‬ ‫ساڵ هیندیە سورەكانی‬ ‫گەلی "ئەنكا" لە‬ ‫ئەمریكی باشوور‬ ‫پەتاتەیان چاندووە و‬ ‫گرنگیان پێداوە‬

‫جگە لە رابردوو‪،‬‬ ‫رەنگە پەتاتە هەمان‬ ‫رۆڵی گرنگ لە‬ ‫ئایندەی مرۆڤایەتیشدا‬ ‫ببینێت‪ ،‬ئەواتا ناسا بیر‬ ‫لە چاندنی پەتاتە لەسەر‬ ‫رووی مەریخ دەكاتەوە‬

‫لەسااڵنی ‪1845‬‬ ‫تاكو ‪ 1852‬بەهۆی‬ ‫لەناوچوونی بەروبوومی‬ ‫پەتاتەوە یەك ملیۆن‬ ‫ئێرلەندی لەبرسان‬ ‫مردن و ملیۆنانی تریش‬ ‫ئاوارەی ناوچەكانی تری‬ ‫ئەوروپا بوون‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪45‬‬


‫هــــاوێنە‬

‫‪ ‬تابلۆی (پەتاتەخۆرەكان)ی نیگاركێشی هۆڵەندی "ڤان كوخ"‬

‫رەنگ����ە ئ����ەم ناونیش����انە لەگ����ەڵ یەك����ەم‬ ‫خوێندنەوە وتێڕامان����ی مایەی پێكەنین بێت‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم دوای خوێندن����ەوەی ئ����ەم راس����تیە‬ ‫مێژوویان����ەی خ����وارەوە‪ ،‬قس����ەیەكی ت����رت‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫پەتاتە ب����ە كواڵوی بێت ی����ان بە برژاوی‪،‬‬ ‫یان لەش����ێوە جیاوازەكانی جپس����ی پەتاتەدا‬ ‫بێ����ت‪ ،‬خۆ گەر یەكێكی����ش نەبیت لە ملیۆنەها‬ ‫عاش����قەكانی لە جیهاندا‪ ،‬ئ����ەوا النیكەم چەند‬ ‫جارێ����ك ل����ە ژیانت����دا خواردووت����ە‪ .‬ب����ەاڵم‬ ‫ئەوەی سەرنجڕاكێش����ە‪ ،‬پەتاتە نەوەك تەنیا‬ ‫لەس����ەر خوان����ەكان و خواردن����ە س����ەرپێییە‬ ‫رۆژانەییەكانمان����دا‪ ،‬بەڵك����و ل����ە مێ����ژووی‬ ‫مرۆڤایەتیشدا رۆڵ و كاریگەرییەكی گرنگی‬ ‫هەب����ووە‪ .‬زێدەڕۆیی نیە گ����ەر بڵێین‪ ،‬ئەگەر‬ ‫پەتات����ە نەبای����ە‪ ،‬رەن����گ بوو شارس����تانیەتی‬ ‫هاوچەرخی مرۆڤایەتیش بوونی نەبایە!!‬ ‫ئ����ەم پەرەگراف����ەی س����ەرەوە‪ ،‬بەش����ێكی‬ ‫ڤیدیۆی فێركارییە‪ ،‬كە س����ەكۆی بەناوبانگی‬ ‫"تیدی فێركاریی‪ "TED-ED-‬لەژێر ناونیشانی‬ ‫"تێڕوانینێك لە مێژوو لەچاوەكانی پەتاتەوە"!‬ ‫گرتە ڤیدیۆییەكە بەش����ێوەی فیلمی كارتۆنی‬ ‫الیەنێك����ی جی����اوازی مێ����ژووی مرۆڤایەت����ی‬ ‫نیش����ان دەدات‪ ،‬كە چۆن پەتات����ە كاریگەری‬ ‫بەسەرەوە هەبووە‪.‬‬ ‫بەگوێ����رەی س����ەرچاوە زانس����تیە‬ ‫مێژوویی����ەكان‪ ،‬ب����ەر ل����ە ‪ 8‬ه����ەزار س����اڵ لە‬ ‫ئەمری����كای باش����وور و لەس����ەر چیاكان����ی‬ ‫"ئەندێ����ز"‪ ،‬خەڵك����ی واڵت����ی "پی����رۆ" یەكەمین‬

‫‪ 46‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫كەس ب����وون پەتاتەی����ان چان����دووە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئ����ەوەی زانیویان����ە خواردنێك����ە زوو مرۆڤ‬ ‫پێ����ی تێردەخ����وات و وزەیەك����ی زۆریش����ی‬ ‫پێدەبەخشێ‪ ،‬وەك چۆن ئێستا ئێمە دەزانین‪،‬‬ ‫ك����ە س����ەرچاوەیەكی دەوڵەمەندی پرۆتین و‬ ‫كاربۆهێدراتە‪ ،‬س����ەرەڕای چەوریی و خوێ‬ ‫و ڤیتامینەكانی����ش‪ .‬بۆی����ە خەڵك����ی ئەوكات����ی‬ ‫باش����ووری ئەمری����كا‪ ،‬پەتاتەی����ان دەخ����وارد‬ ‫و وزە و تینی پێویس����تیان ب����ۆ كارە قورس‬ ‫و گرانەكان����ی ئ����ەوكات بەدەس����ت دەهێن����ا‪،‬‬ ‫ئەوكات ب����وو بەردی زل زلی����ان دەردەهێنا‬ ‫و لەس����ەریەكیان دادەن����ا و شارس����تانیەتی‬ ‫ئیمبراتۆریەت����ی "ئەن����كا"ی مەزنی����ان‬ ‫دادەمەزراند‪.‬‬ ‫هیندی����ە س����ورەكانی هۆزەكان����ی "ئەن����كا"‬ ‫پەتاتەی����ان دەه����اڕی و مادەیەكی وەك ئارد‬ ‫وردیان لێ دروست دەكرد‪ ،‬كە پێی دەگوترا‬ ‫"ش����ونو"‪ ،‬لە جیاتی گەنم بەكاریان دەهێنا و‬ ‫نانیان لێ دروست دەكرد‪.‬‬ ‫هەرچەن����دە پەتات����ە بەالی گەل����ی ئەنكاوە‬ ‫خواردنێكی زۆر گرنگ بوو‪ ،‬بەاڵم كاتێك بۆ‬ ‫یەكەمجار لە سەرەتاكانی سەدەی شازدەدا‬ ‫دەریاوان و بازرگانە ئیسپانیەكان پەتاتەیان‬ ‫هێنا و لە بەندەرەكانی ئەوروپادا خس����تیان‪،‬‬ ‫خەڵك����ی ئەوروپ����ا ئ����ەم خواردن����ە نامۆیەی‬ ‫رەتكردەوە‪ .‬ئ����ەوان پەتاتەیان بە خوارنێكی‬ ‫بێتام و س����ەرچاوەی خەمۆك����ی دەزانی‪ ،‬كە‬ ‫ل����ە س����ەرزەوییەكی نامۆوە بۆی����ان هاتبوو‪،‬‬ ‫گەاڵكانیش����ی لە گەاڵی رووەك����ی ژەهراوی‬

‫"بالدون����ا" دەچوو‪ ،‬ك����ە لەجیاتی خواردن‪ ،‬بۆ‬ ‫مەبەستی جوانكاریی بەكاریاندەهێنا‪.‬‬ ‫‪ 200‬س����اڵی پێویس����ت ب����وو تاك����و‬ ‫ئەوروپی����ەكان لەگ����ەڵ خواردن����ی پەتات����ە‬ ‫رابێ����ن‪ ،‬ئەوەب����وو دوات����ر بوو ب����ە یەكێك لە‬ ‫س����ەرچاوە ه����ەرە گرنگ����ە خۆراكی����ەكان لە‬ ‫ئەوروپادا‪ ،‬بۆ خەڵك����ە هەژارەكەش ببوو بە‬ ‫سەرەكیترین خۆراك‪ .‬ئەوكات تێگەیشتن كە‬ ‫چ بەروبوومبێكی دەوڵەمەند و تەندروس����ت‬ ‫و بەتامیان دەس����تكەوتووە‪ .‬ه����ەر پەتاتەش‬ ‫یارمەتی خەڵكە جوتیارە هەژارەكەی دا‪ ،‬كە‬ ‫رزگاریان بێت لەو بەروبوومە كشتوكاڵیەی‬ ‫هەندێك جوتیار دەستیان بەسەر بازاڕەكەیدا‬ ‫گرتبوو‪.‬‬ ‫ل����ە دەوروبەری س����ااڵنی ‪1750‬ی زاینی‪،‬‬ ‫پەتات����ە ب����ووە ه����ۆی بوژان����ەوەی ژیان����ی‬ ‫خەڵكی ئەوروپ����ا‪ ،‬بەتایبەت چینی ژێرەوەی‬ ‫كۆمەڵگاكانیان‪ ،‬ژمارەی دانیشتوانیان زیادی‬

‫ئیسپانیەكان یەكەمین‬ ‫كەس بوون لە سەرەتای‬ ‫سەدەی شازدەهەمدا‬ ‫بەرووبوومی بەتاتەیان‬ ‫لە ئەمریكای باشوورەوە‬ ‫گەیاندە ئەوروپا‬


‫هــــاوێنە‬

‫‪ ‬دیمەنێكی فیلمی (‪)The Martian‬‬

‫كرد‪ ،‬بەم ش����ێوەیە بەهۆی پەتاتەوە ژمارەی‬ ‫جوتی����ار و كرێ����كار و س����ەربازەكان زیادی‬ ‫ك����رد‪ ،‬ئیمبراتۆریەتە مەزنەكان����ی "بەریتانیا"‬ ‫و "ئەڵمانی����ا" و "هۆڵەن����دا" دەركەوت����ن و‬ ‫گەش����ەیان كرد و بوون بە هێزی خۆسەپێن‬ ‫لە جیهاندا‪.‬‬ ‫زیات����ر ل����ە ناوچەكان����ی دیك����ەی ئەوروپا‪،‬‬ ‫ئێرلەندی����ەكان پێش����وازیان ل����ە پەتات����ە كرد‪،‬‬ ‫كاتێك دەس����تیان بە چاندن و بەرهەمهێنانی‬ ‫پەتات����ە كرد‪ ،‬ل����ە نێوان س����ااڵنی ‪ 1590‬تاكو‬ ‫‪ 1845‬ژمارەی دانیش����توانیان لە یەك ملیۆن‬ ‫كەس����ەوە بۆ ‪ 8‬ملیۆن كەس بەرز بوویەوە‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی پەتاتە سەرچاوەی سەرەكی‬ ‫زۆرینەی هەرە زۆری خەڵكی ئەم واڵتە بوو‪،‬‬ ‫كاتێك لە سااڵنی ‪ 1845‬تاكو ‪ 1852‬كارەساتی‬ ‫سروش����تی رووی����دا و بەاڵیەكی كش����توكاڵی‬ ‫تەواوی بەروبوومە كشتوكاڵیەكانی پەتاتەی‬ ‫لەناوب����رد‪ ،‬برس����یەتیەكی كوش����ندە روویدا‪،‬‬ ‫ك����ە ب����ە برس����یەتی ئێرلەن����دا بەناوبانگ����ە و‬

‫كوشندەترین و كارەس����اتبارترین برسیەتی‬ ‫بووە ل����ە مێژووی ئێرلەن����دا و ئەوروپادا بە‬ ‫گشتی‪ ،‬زیاتر لە یەك ملیۆن كەس لە برسان‬ ‫مردن‪ ،‬دوو ملیۆنیش روویان لە ناوچەكانی‬ ‫ت����ری ئەوروپ����ا كرد‪ .‬ب����ەاڵم بێگوم����ان ئەمە‬ ‫كۆتایی پەتاتە نەبوو‪.‬‬ ‫بەروبووم����ی پەتاتە لەم بەاڵ كش����توكاڵیە‬ ‫رزگاری ب����وو‪ ،‬جارێك����ی دیك����ە زیادبوون����ی‬ ‫بەرهەمی پەتاتە لە سەرتاسەری ئەوروپادا‪،‬‬ ‫ب����ووە هۆی بوژانەوەی خەڵك و زیادبوونی‬ ‫ژم����ارەی دانیش����توانی ئەوروپ����ا‪ ،‬بەتایب����ەت‬ ‫چین����ی كرێكاران‪ .‬ئەو ملیۆنەه����ا ئێرلەندیەی‬ ‫بەهۆی برس����یەتیەوە روویان لە ناوچەكانی‬ ‫دیك����ەی ئەوروپا كرد‪ ،‬بوونە دەس����تی كار و‬ ‫سەرچاوەی مرۆیی گەورە بۆ ئەوروپیەكان‪،‬‬ ‫لەگەڵ سەرهەڵدانی شۆڕشی پیشەسازیش‪،‬‬ ‫بوون����ە دەس����تی كار و هەڵس����وڕێنەری‬ ‫زۆرتری����ن ژم����ارەی كارگ����ە و كارخانەكان‪،‬‬ ‫ئەم شۆڕشەی ئەوروپا و جیهانی بە رۆژی‬

‫ئەمڕۆ گەیاند‪.‬‬ ‫ه����ەر ئ����ەم راس����تە مێژوویی����ە لەب����ارەی‬ ‫پەتات����ەوە‪ ،‬لەس����ەدەكانی ناوەڕاس����تی‬ ‫ئەوروپ����ادا‪ ،‬ل����ە كاری هونەرمەن����دە‬ ‫جیهانیەكاندا رەنگیداوەتەوە‪ .‬بۆنمونە تابلۆی‬ ‫ناس����راوی "پەتاتەخ����ۆرەكان"‪ ،‬كە ش����اكاری‬ ‫نیگاركێش����ی بەناوبانگی هۆڵەندی "ڤان كوخ"‬ ‫لەس����اڵی ‪ ،1885‬كە تێی����دا خێزانێكی جوتیار‬ ‫دەردەكەون‪ ،‬لەدەوری مێزێك كۆبوونەتەوە‬ ‫و پەتاتە دەخۆن‪.‬‬ ‫لەبەرئ����ەوە رەنگە ئەس����تەم بێ����ت بتوانین‬ ‫پێشبینی ئەوە بكەین‪ ،‬كە جیهان بە بێ پەتاتە‬ ‫چ����ی بەس����ەردەهات؟ لەگەڵ س����ەرهەڵدانی‬ ‫جەنگ����ی جیهان����ی یەك����ەم و دووەمیش����دا‪،‬‬ ‫گ����ەر ئ����ەو بەروبوومە نەبایە‪ ،‬ك����ە چاندن و‬ ‫بەرهەمهێنانی ئاس����انە و خێرا گەشەدەكات‪،‬‬ ‫س����ەرەڕای دەوڵەمەندیەك����ەی خ����ۆی ب����ە‬ ‫س����ەرچاوەی پرۆتی����ن و كاربۆهێ����درات و‬ ‫چ����ەوری و خ����وێ و ڤیتامین����ەكان‪ ،‬چ����ۆن‬ ‫واڵتان����ی هاوپەیم����ان دەیانتوان����ی خۆراك����ی‬ ‫ملیۆنەهاس����ەربازیان دابی����ن بك����ەن و‬ ‫لەجەنگەكەشدا سەركەوتن بەدەست بهێنن؟‬ ‫یاخود با بپرسین‪ ،‬گەر شۆڕشی پیشەسازی‬ ‫نەبای����ە‪ ،‬ئەم جەنگە كاولكارانە روویان دەدا‪،‬‬ ‫كە روو و ئاراس����تەی سیاسەتی ئەوروپی و‬ ‫جیهانی گۆڕی؟!‬ ‫ئێس����تا لەوە تێدەگەین ك����ە چۆن پەتاتە لە‬ ‫قۆناغ����ە گرنگ و یەكالكەرەوەكانی مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتی����دا‪ ،‬چ رۆڵێك����ی گرنگ����ی هەب����ووە‪،‬‬ ‫ل����ەوەش تێدەگەی����ن‪ ،‬گ����ەر پەتات����ە نەبای����ە‪،‬‬ ‫مێ����ژووی مرۆڤایەتی ب����ە چ ئاقارێكی دیكەدا‬ ‫دەڕۆیشت!!‬ ‫هەر بەهۆی تێگەیش����تنی مرۆڤە لەگرنگی‬ ‫ئەم بەروبوومە‪ ،‬ئەوەتا ئاژانس����ی بۆش����ایی‬ ‫ئاسمانی ئەمریكی "ناسا" بیر لەوە دەكاتەوە‪،‬‬ ‫كە دوای دەستڕاگەیش����تنی بە س����ەر خاكی‬ ‫هەس����ارەی مەریخ‪ ،‬یەك����ەم هەنگاو كە بیری‬ ‫لێدەكات����ەوە‪ ،‬چاندن����ی پەتاتەی����ە‪ ،‬چونك����ە‬ ‫بەروبوومێك����ە ب����ە ئاس����انی پێ����دەگات و‬ ‫سەرچاوەیەكی خۆراكی دەوڵەمەندیشە‪ .‬بەم‬ ‫ج����ۆرە دەبینین‪ ،‬پەتاتە رەنگە لە قۆناغەكانی‬ ‫دواتری ئێس����تای مرۆڤایەتیشدا رۆڵی گرنگ‬ ‫ببینێت‪ .‬ئەم راستییە زانستیەش تەنانەت بۆتە‬ ‫كەرەستەی فیلمە سینەماییەكانی هۆلیودیش‪.‬‬ ‫ب����ۆ نمونە لە فیلم����ی (‪ )The Martian‬باس لە‬ ‫چیرۆكی بەجێمانی یەكێك لە سەرنش����ینانی‬ ‫كەش����تیەكی ئاس����مانی دەكات لەسەر رووی‬ ‫مەریخ‪ ،‬لەوێ����دا بۆ خۆژیاندنی بیر لەچاندنی‬ ‫پەتاتە دەكاتەوە!!‬

‫ژمار ‌ه ‪308‬‬

‫‪2016/1/23‬‬

‫‪47‬‬


‫شەموان‬

‫ئەقڵی خاڵی‪،‬‬ ‫گیرفانی خاڵی‪ ،‬سكی خاڵی‬

‫پشتیوان عەبدوڵاڵ‬

‫‪ 48‬ژمار ‌ه ‪2016/1/23 308‬‬

‫دیس����انەوە برادەرێكم كە بیس����ت س����اڵە‬ ‫ل����ە دەرەوەی واڵت����ە و ج����اران پێك����ەوە‬ ‫كاری رۆش����نبیریمان دەك����رد و كتێبم����ان‬ ‫دەفرۆش����ت‪ ،‬باسی سارتەر و شیوعیەكانی‬ ‫دەكرد‪ ،‬بەسەردان گەڕایەوە كوردستان و‬ ‫بیستبووی كە كوردستان زۆر پێشكەوتووە‬ ‫و ژی����ان تیای����دا گ����ۆڕاوە و خەریك����ە وەك‬ ‫دوبەی لێدێت‪.‬‬ ‫ئ����ەو برادەرەم بۆی گێرام����ەوە‪ ،‬كە زۆر‬ ‫بێزار بوو لەگەڕانەوەی بۆ كوردستان‪ ،‬كە‬ ‫بەرای ئەو نەك پێشنەكەوتووە‪ ،‬بەڵكو زۆر‬ ‫لەجاران پاشكەوتووترە‪ .‬راستە شۆستەكان‬ ‫و ش����ەقامەكانی گۆڕاون و جوانتر كراون‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم ئەقڵ����ی خەڵكەكە خراپت����رە لەجاران‪.‬‬ ‫دەیگوت كوڕە دەچوومە هەر كوێ باس����ی‬ ‫پارە و دەفتەر و س����ەیارەی لەگزز و خانی‬ ‫و مەزرعە و قۆزی عەلتمەن و تكە و كەباب‬ ‫بوو‪ ،‬كەس سارتەر و شیوعیەت و تەنانەت‬ ‫توزقاڵێك رۆشنبیریی لەبیر نەمابوو‪ .‬بێزار‬ ‫بووم هەندەی گوێ لە پارە و دەفتەر بگرم‪،‬‬ ‫یەكسەر گەڕامەوە دەرەوە واڵت‪.‬‬ ‫ج����ا ب����ە قەول����ی ئ����ەو ب����رادەرەم ئێمەی‬ ‫كورد ل����ە هەموو نەتەوەكان����ی دیكەی دنیا‬ ‫جیاوازتری����ن‪ ،‬ب����ەوەی گیرفانم����ان پ����ڕە و‬ ‫س����كمان ه����ەردەم پ����ڕ ب����ووە‪ ،‬چونكە هەر‬ ‫لەهەوڵی سكپڕكردن و گیرفان گەرمكردن‬ ‫بووینە و ئەقڵیش����مان هەر خاڵ����ی بووە لە‬ ‫زانی����اری و س����ەقافەتی ت����ازەی دونی����ای‬

‫مەدەنیەت‪.‬‬ ‫دەفتەرێك دۆالر و س����ەیارەیەكی لەگزز‬ ‫بە س����ەد ئەقڵ����ی زیندوو و پڕ ل����ە زانیاری‬ ‫ناگۆڕێت����ەوە‪ .‬ئێس����تاش كە ئەقڵم����ان خاڵیە‬ ‫و خەریكە گیرفان و سكیش����مان لەبەر بێ‬ ‫پالن����ی حكوم����ەت (و تەنیاییەكەی) خاڵی و‬ ‫بەتاڵ دەبێ‪.‬‬ ‫ئینج���ا قورب���ان نەتەوەی���ەك و خەڵكێك‬ ‫كە ل���ە بنەڕەتدا ئەقڵی خاڵی بێت و هەوڵێ‬ ‫پڕكردنەوەی ن���ەدات و لەهێكڕاش گیرفان‬ ‫و سكیش���ی خاڵ���ی بێ���ت‪ ،‬ك���ە هی���چ كات‬ ‫بی���ری لەوە نەكردۆتەوە و حسێبیش���ی بۆ‬ ‫نەك���ردووە و تەنانەت لێش���ی رانەهاتووە‪،‬‬ ‫دەبێ چی بەسەر بێت؟ ئەقڵێك كە هەردەم‬ ‫بی���ری لە گیرف���ان پڕك���ردن و گەرمكردن‬ ‫و س���ك تێرك���ردن كردبێت���ەوە‪ ،‬ل���ە هێكرا‬ ‫هەم���ووی خاڵی بێت‪ ،‬ه���ار دەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ب���ە هیچ ش���ێوەیەك ناتوانێ بی���ر بكاتەوە‪.‬‬ ‫لەوانەی���ە ئەگ���ەر ئەقڵی پڕبێ���ت و بتوانێت‬ ‫بەرگ���ەی گیرفان���ی بەت���اڵ و س���كی خاڵی‬ ‫بگ���رێ‪ .‬بەاڵم ئەقڵ���ی خاڵ���ی بەرگەی هیچ‬ ‫ش���تێكی خاڵی ناگ���رێ و تەنانەت ئایندە و‬ ‫داهاتووش���ی ه���ەر خاڵی دەب���ێ لە هەموو‬ ‫ئومێدێ���ك‪ .‬با خۆمان لەوە رابێنین ئەقڵمان‬ ‫پڕكەین‪ ،‬دواتر هەوڵ���ی گیرفان پڕكردن و‬ ‫س���ك تێركردن بدەین‪ .‬چونكە ئەگەر ئەقڵ‬ ‫لە دەس���ت بدەین هەموو شتێك لە دەست‬ ‫دەدەین تەنانەت ژیانیش‪.‬‬


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.