Boom bevrijd!

Zowat elke stad en gemeente heeft in zijn rijke lokale geschiedenis wel enkele bevrijdingsverhalen zitten. Boom is hierbij geen uitzondering. Op 4 september 1944 haast een kolonne Britse tanks onder commando van luitenant-kolonel David Silvertop zich richting bezette Antwerpse haven. Hiervoor moeten ze de twee grote bruggen in Boom over de Rupel en over het kanaal kruisen. Duitse geniesoldaten staan echter klaar om de bruggen op te blazen. Inlichtingendiensten zijn in 1944 nog niet wat ze 80 jaar later zouden (moeten) zijn en de tankkolonne is zich niet bewust van deze val. Oud-militair Robert Vekemans uit Boom rijdt de Britse troepen tegemoet en brengt hen via twee kleinere bruggen in Willebroek over het kanaal en de Rupel. De tanks verrassen de Duitse verdedigers en vallen hen in de rug aan, waarna de resterende Duitsers zich overgeven. End of story, een mooie en belangrijke voetnoot in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog die een cruciale rol speelde bij de bevrijding van Antwerpen.

Willemsfonds Boom onder bezetting

De afdeling Boom, gesticht in 1876, is er doorheen de anderhalve eeuw van zijn bestaan in geslaagd een mooie staalkaart van zijn archief te bewaren. Onvolledig, en toch meer dan waardevol genoeg om er de boeiende episodes uit de geschiedenis van de afdeling en zijn onderafdelingen zoals het symfonisch orkest Peter Benoit uit te distilleren.

En eerder uitzonderlijk, ook over de periode 1940-1944 is materiaal beschikbaar. De afdeling zette conform het consigne van het Algemeen Bestuur, dat een herhaling van het Eerste Wereldoorlog scenario waarin sommige afdelingen gebrouilleerd raakten door de betrokkenheid van bestuursleden bij het activisme, de werking onder de hele bezetting op een laag pitje. Het Peter Benoit orkest bleef zoveel mogelijk wekelijks repeteren, de bibliotheek bleef functioneren en de volksvoordrachten gingen in de mate van het haalbare gewoon door. In het werkjaar 1941-1942 bijvoorbeeld kregen de leden 11 voordrachtavonden aangeboden, gezien de omstandigheden bijna exclusief over culturele en vooral literaire onderwerpen.

Schrijvers zoals Paul De Vree, Piet Van Aken en Lode Zielens stelden hun werk voor of spraken over de Vlaamse literatuur in het algemeen. Het orkest, met 35 actieve muzikanten, bracht in 1942 nog vier voorstellingen waarvan de opbrengst naar Winterhulp ging. In de daarop volgende drie jaar werd de toestand echter steeds nijpender maar de afdeling hield vol met een beperkt programma. Er werd ijverig gecorrespondeerd met het Algemeen Bestuur over beschikbare voordrachtgevers die bij voorkeur het eveneens neutrale thema ‘Wetenschap en Techniek’ konden toelichten.

De bevrijding

Eenmaal Boom bevrijd, fleurde de afdeling helemaal op en hervatte zijn werking. De eerste activiteiten stonden, logischerwijze, in het teken van de oorlogsjaren. Op 28 september 1944, drie weken na de bevrijding van Boom maar met een nog behoorlijk deel van België bezet, organiseerde de afdeling een “Groote Vaderlandsche Betooging” in zaal Plaza op de Grote Markt. Volgens het jaarverslag woonden niet minder dan duizend toehoorders het evenement bij. Het Benoit symfonisch orkest gaf het beste van zichzelf en enkele weerstanders hielden een spreekbeurt over “De Ondergrondsche Beweging”.

De opbrengst van het feest ging naar het Onafhankelijkheidsfront van de Rupelstreek. In oktober werd in lokaal het Hooghuis gekozen voor een volksvoordracht onder de titel “Bevrijd!” en in november sprak de titel van de voordracht voor zich: “De beruchte saboteurs uit de Rupelstreek aan het woord”. Een jaar later, in 1945, volgden voordrachten over Breendonk en over de Nacht und Nebel slachtoffers (waarbij overlevende leden van de Jeugdafdeling van Boom aan het woord kwamen). De afdeling was mede-organisator van de V-Dag Hulde op 30 mei en van de Herdenking Arthur Vanderpoorten in Lier op 16 december 1945. Er werd ook al naar de toekomst gekeken. De Jeugdafdeling werd terug in het zadel geholpen en voordrachten met klassieke thema’s zoals de opvoeding van de kinderen en de aangekondigde nieuwe spelling werden opnieuw vaste prik in de programmatie.

10 jaar vrij: de afdeling gaat op reis.

De bevrijders zelf werden uiteraard niet vergeten. Kolonel David Silvertop, intussen commandant van het Third Royal Tank Regiment dat uiteindelijk ook Antwerpen bevrijdde, sneuvelde op 25 september 1944 bij de bevrijding van het Nederlandse stadje Sint-Anthonis. Een jaar later organiseerde de Willemsfondsafdeling een bustocht naar Sint-Anthonis en bracht er een bloemenhulde aan het graf van de bevrijder van Boom. In de gemeente Boom werd op 4 september 1945 in het kader van een grote herdenkingsplechtigheid het eerste deel van de Vrijheidstraat omgedoopt in de Kolonel Silvertopstraat. In augustus 1954 werd 10 jaar bevrijding uitgebreid gevierd met de steun van het Peter Benoit orkest van de afdeling. Van deze evenementen werden foto’s en een affiche bewaard in het afdelingsarchief.

En het Willemsfonds ging nog een stapje verder. Het bestuur besloot om een buitenlandse reis te organiseren naar Londen en de familie van David Silvertop om deze uit dankbaarheid een geschenk te overhandigen. Aan de Britse ambassade in Brussel werd vriendelijk gevraagd het adres van de familie te verifiëren, de Antwerpse advocate Madeleine Kreglinger-Van Santen werd met die taak belast en legde de nodige contacten. Op 9 augustus 1954 vertrok de delegatie naar Londen en op 11 augustus werd het geschenk, een exemplaar van het geïllustreerde boek De Stad Antwerpen (uitgegeven door de ‘Dienst voor Propaganda van de stad Antwerpen’, met Engelstalige teksten), aan de zus van David Silvertop overhandigd. Over deze uitstap werd een uitgebreid archief bijgehouden met briefwisseling, verslagen, reisprogramma’s, brochures voor culturele evenementen die werden bijgewoond (waaronder de felgesmaakte musical “The King and I” van Rodgers en Hammerstein die toen furore maakte in de Londense West End) en een mooie reeks foto’s. Dit dossier kan in de leeszaal van Liberas worden ingekeken, de foto’s staan online op de Liberas website.

Bart D’hondt, wetenschappelijk medewerker Liberas