Interview Guido Gilissen

Wanneer ik schrijf, denk ik in beelden

Schrijver Guido Gilissen, tevens lid van het Willemsfonds, heeft zijn nieuwste historische roman Anna & Eva (Uitgeverij Aspekt) uitgebracht. In dit tweeluik verweeft Gilissen nauwgezet historische feiten met fictie. Het verhaal opent met een indringende beschrijving van de laatste dagen van het Derde Rijk in 1945 en volgt de ingrijpende gevolgen van de Tweede Wereldoorlog voor de hoofdpersonages.

Waar komt de fascinatie voor de Tweede Wereldoorlog vandaan?

De Tweede Wereldoorlog heeft me altijd geboeid, mede doordat mijn vader er enorm in geïnteresseerd was. Zijn fascinatie kwam voort uit het verhaal van zijn broer, Pieter Jozef Jef Gilissen, die beroepsmilitair was bij het uitbreken van de oorlog. Hij werd door de Duitsers gevangengenomen maar wist te ontsnappen uit de trein die hem naar Duitsland zou deporteren. Later werd hij brigadeoverste bij het Geheim Leger.

In juli 1944 werd hij echter opgepakt door de Gestapo en naar het concentratiekamp Dachau gebracht. Hij overleefde het kamp op het nippertje dankzij de bevrijding door het Amerikaanse leger op 29 april 1945. Had de bevrijding een week later plaatsgevonden, dan had Nonkel Jef het waarschijnlijk niet overleefd.

Mijn eigen interesse in de Tweede Wereldoorlog werd verder aangewakkerd doordat ik meerdere keren per jaar bij Nonkel Jef en Tante Ida op vakantie ging. Ik was zijn lievelingsneef en zag hem minstens om de twee weken. Hij deelde met mij verhalen over zijn tijd als NN-gevangene van de Gestapo in Hasselt en zijn verschrikkelijke ervaringen in Dachau. Weinig mensen kregen deze verhalen te horen.

Je hebt inmiddels je derde boek geschreven. Het eerste deel is non-fictie en het tweede fictie. Hoe kwam je op dat idee?

Het thema hield me al langer bezig, vooral de figuur van Eva Braun, die in mijn boek centraal staat. Ze is altijd in de schaduw gebleven van Adolf Hitler en zijn medestanders. Het fascineerde me hoe een jong meisje van 17, toen ze Hitler voor het eerst ontmoette, de mooiste jaren van haar leven verloor aan een man zoals hij. Ze aanvaardde jarenlang een derderangs rol in zijn leven, iets wat me intrigeerde.

Daarom ben ik op zoek gegaan naar meer achtergrondinformatie. Het eerste deel van mijn boek beschrijft de laatste 70 dagen van het Derde Rijk, volledig gesitueerd in de Führerbunker in Berlijn, waar Eva naartoe ging zonder Hitlers toestemming. Daar kwam het uiteindelijk tot een dramatisch einde: de ondergang van Hitler en het einde van de oorlog in Europa, al duurde de strijd in de Stille Oceaan nog enkele maanden langer.

In de laatste drie tot vier dagen gebeurden er ingrijpende dingen, ook in Eva Brauns leven. In mijn boek vertel ik hoe zij op 29 april 1945 met Hitler trouwde, maar slechts één dag getrouwd was. Hitler pleegde zelfmoord op 30 april. De precieze doodsoorzaak van Eva Braun is echter minder zeker. Er zijn vreemde elementen die twijfel oproepen. Misschien, zeg ik nadrukkelijk, heeft ze haar eigen dood geënsceneerd. Daar ga ik in mijn boek verder op in.

Hoe ontstond het idee om Eva Braun een fictieve geheime dochter te geven?

Dat het een dochter zou zijn, leek me aannemelijker omdat vrouwen in de eerste fase na de oorlog minder snel werden opgespoord en minder in de gaten werden gehouden door geheime diensten. Vrouwen speelden immers geen enkele rol in de politiek van,het Derde Rijk. Hitler en zijn medestanders stonden niet toe dat vrouwen politieke invloed uitoefenden. De enige uitzonderingen waren cineaste Leni Riefenstahl en pilote Hanna Reitsch, maar hun functies waren ondergeschikt.

Eva Braun leefde jarenlang op de achtergrond en mocht haar kamer niet verlaten als er hoog bezoek was op de Berghof. Hitler hield de schijn op dat hij geen relatie had, zijn enige liefde was, zoals hij zelf zei, Duitsland. In werkelijkheid had hij meerdere verhoudingen met vrouwen. Maar Eva was degene die tot het bittere einde bij hem bleef.

Ik baseerde een deel van mijn verhaal op een boek van een Franse schrijver die in 2017 onderzoek deed in de Russische archieven. Hij stelde vast dat Hitlers dood onomstotelijk bewezen was. Toch werden na de oorlog allerlei geruchten verspreid dat Hitler naar Spanje, Zuid-Amerika of zelfs Japan was gevlucht. De KGB voedde die geruchten bewust. Ze hadden Hitlers lijk en dat van een vrouw gevonden, autopsie uitgevoerd en de stoffelijke resten begin jaren ‘70 vernietigd. Alleen een stuk van Hitlers schedel bleef bewaard, genoeg om vast te stellen dat hij door zijn hoofd was geschoten.

Van Eva Braun werd nauwelijks gesproken, maar een klein detail in het autopsieverslag doet vermoeden dat het gevonden vrouwenlichaam misschien niet het hare was. Dit gegeven vormt de basis voor het tweede deel van mijn boek, waarin ik Eva Braun een nieuw leven geef. Drie jaar na de oorlog krijgt ze een dochter, Anna, en het verhaal volgt hun leven in het naoorlogse Duitsland tot in de hedendaagse tijd.

Ben je voor je boek naar Duitsland geweest voor onderzoek?

Ja, ik heb verschillende plekken bezocht. Voor mijn eerste boek ging ik bijvoorbeeld naar de archieven in Dachau en Bad Arolsen. In functie van mijn tweede boek bezocht ik locaties zoals het IJzeren Gordijn en de kastelen van Ludwig II. Ik heb het leven van Eva en Anna zorgvuldig opgebouwd en veel lezers vinden het een boeiend verhaal. Eva leefde in luxe en deed dingen die voor andere Duitsers verboden waren: ze keek naar Amerikaanse films en luisterde naar Amerikaanse jazz, waarvoor in het Derde Rijk zware straffen golden.

In 2022 brak opnieuw oorlog uit op Europees grondgebied. Hoe volg je de situatie, gezien je historische kennis?

De gelijkenissen tussen de opkomst van Nazi-Duitsland en de ontwikkelingen in Rusland zijn treffend. Poetin begon niet in 2022, maar annexeerde al in 2014 de Krim. Net als Hitler in Sudetenland gebruikte hij het argument dat er veel mensen van zijn nationaliteit woonden. Toen het Westen alleen economische sancties oplegde, zag hij dat hij verder kon gaan.

Net als Hitlers inval in Polen op 1 september 1939 kwam Poetins inval in Oekraïne voor velen onverwacht. Hitler had niet verwacht dat Groot-Brittannië en Frankrijk hem de oorlog zouden verklaren. Poetin dacht wellicht Oekraïne binnen drie dagen in te nemen. Agressors testen hoever ze kunnen gaan. In de geschiedenis heeft vredespolitiek vaak geleid tot escalatie. Een oud gezegde luidt: ‘Si vis pacem, para bellum’ (Wie vrede wil, moet voorbereid zijn op oorlog).’ Afschrikking kan soms genoeg zijn om verdere agressie te voorkomen.

Hoe heb je je boek in een voorstelling gegoten?

Ik gebruik een PowerPoint en geef een historisch overzicht: hoe de nazi’s aan de macht kwamen, hoe hun politiek evolueerde, en hoe Europa overweldigd werd. Daarna zoom ik in op de familie Braun, Hitlers relaties met vrouwen en de mogelijke ontsnapping van Eva Braun. Uiteraard vertel ik niet alles wat in mijn boek staat.

Welke toekomstplannen heb je als schrijver?

Ik heb nog veel ambities. Ik wil graag een kinderboek met drie verhalen schrijven; twee zijn al klaar, het derde zit nog in mijn hoofd. Daarnaast verzamel ik documentatie voor mijn vierde boek, waarschijnlijk weer non-fictie. Maar afhankelijk van mijn bronnen kan het ook fictie worden. Mijn volgende werk zal niet aansluiten bij het verhaal van Anna en Eva, maar eerder een vervolg zijn op mijn eerste boek, ‘De oorlog van Nonk Jef’. Dat komt er zeker nog.

Cédric Ista, coach communicatie