Zelfs de boekerij ging in de vlammen op

Verzetscafé – Henri Brys in Oostende

Maandag 27 januari – op de dag van de 80ste herdenking van de bevrijding van Auschwitz – organiseerde Helden van het verzet vzw in Oostende een verzetscafé. Drie aangrijpende verhalen van Oostendse verzetsstrijders stonden centraal:

• Achternicht Eva Rousselle over Renaud Goddemaer.

• Kleindochter Ann Blomme over Ferdinand Blomme.

• Dochter Annie Brys en Sonja De Craemer over Henri Brys. Tussendoor zorgde Bas Bulteel voor sfeervolle muzikale intermezzo’s.

Henri Brys en de Willemsfonds Bibliotheek

In 2006 vierde het Willemsfonds Oostende zijn 125-jarig bestaan. Bij de viering van het 100-jarig jubileum werd al een boekje uitgebracht over de geschiedenis van de afdeling. Voor de aanvulling over de laatste 25 jaar stuitte ik op een opmerkelijk fragment:

“De Tweede Wereldoorlog onderbrak de bloei van de Oostendse Willemsfondsafdeling. Zelfs de boekerij ging in de vlammen op. Dankzij de toewijding van Henri Brys, schoonbroer van penningmeester Julien Vanhee, kon er ondanks de moeilijke omstandigheden opnieuw een uitleenbibliotheek worden opgericht. In zijn woning aan de Rogierlaan stelde hij een kamer ter beschikking en organiseerde hij enkele uitleningen per week. Welke inspanningen, zowel materieel als financieel, dit heeft gekost, zullen we nooit weten. Henri Brys, lid van het verzet, werd door de Duitsers opgepakt en naar een concentratiekamp in Duitsland gedeporteerd. Hij keerde nooit terug.”

Het Liberaal Archief, nu Liberas, bewaart het archief van het Willemsfonds. Uit de documenten blijkt dat het oprichten van bibliotheken of ‘boekerijen’ een kerntaak was sinds de oprichting in 1851. In Oostende bevond de bibliotheek zich voor de oorlog in het Gasthof Sebastiaan, Sebastiaanstraat 26. In het werkjaar 1938-1939 werden 3.900 boeken uitgeleend, en in 1939-1940 waren dat er al 4.647. Op 1 mei 1940 werd de bibliotheek echter gebombardeerd en brandde volledig af.

Henri Brys, die in 1937-1938 tot het bestuur van de afdeling toetrad als bibliothecaris, besloot de bibliotheek weer op te bouwen. Vanaf 1940 startte hij opnieuw met uitleningen vanuit zijn huis aan de Rogierlaan 23. In 1943 werd hij gearresteerd.

Uit het jaarverslag 1944-1945: “De bibliotheek werd volledig vernield in 1940. Tijdens de bezetting werd een nieuwe bibliotheek opgericht, maar door de arrestatie van de bibliothecaris, de gedwongen evacuatie van zijn familie en de meeste leden, gingen opnieuw veel boeken verloren. Binnenkort zal in een nieuw lokaal de uitleen hervat worden.”

Op zoek naar het bewijsmateriaal

Om Henri Brys te eren, besloot ik een struikelsteen voor hem aan te vragen. Via een toevallige ontmoeting met een jeugdvriendin van Annie Brys, dochter van Henri, kreeg ik toegang tot uniek archiefmateriaal, waaronder:

• Een brief van de Archief- en Documentatiedienst van het Bestuur voor de Oorlogsslachtoffers.

• Een document over zijn staat van dienst in het Geheim Leger: III-de zone, sectie Brugge-Oostende, groep Oostende, sectieoverste.

• Een rapport over zijn gedrag en inzet:

o “Zeer gunstig” – Schuiloordcommandant, 2 juni 1947

o “Totaal gunstig” – Sectorcommandant

o “Zeer goed” – Zonecommandant

• Een vragenlijst van het Geheim Belgisch Leger waarin zijn verzetsactiviteiten worden beschreven: militaire inlichtingen, rekruteren van manschappen en het opstellen en uitgeven van het sluikblad De Vrije Stem.

• In november 1943 werd Henri Brys gearresteerd door de Geheime Feldpolizei wegens verzetsactiviteiten en geheime pers. Hij werd vastgehouden in de gevangenis van Brugge, daarna in Sint-Gillis en vervolgens gedeporteerd naar kampen in Duitsland, waaronder Essen, Esterwegen, Borgmohr, Gross Strelitz en uiteindelijk Gross-Rosen.

• Getuigen bevestigen dat hij werd gefolterd en in januari 1945 overleed ten gevolge van mishandelingen en ontbering.

De vrije stem en arrestatie van Henri Brys

Uit een scriptie van Adriaan Willaert (Academiejaar 2017-2018) over het Oostendse politiekorps tijdens de oorlog blijkt dat Henri Brys in november 1943 de collaboratie van enkele lokale landverraders aanklaagde in zijn sluikblad De Vrije Stem. Van dit blad is slechts één exemplaar bewaard gebleven op de website van Belgian War Press.

Henri Brys hekelde in het bijzonder het voedselbeleid van waarnemend burgemeester Van Coillie:

“Dat men spijts platvoeten en een elastischen rug het zeer ver kan brengen bewijst de zeer achtenswaardige familie Van Coillie. Alles wat hij doet is natuurlijk te bate van het algemeen welzijn van de inwoners van de stad Oostende; niemand zou immers bij machte zijn geweest de ravitaillering in zijn voordeel uit te baten op de prachtige manier waarop hij het doet. Het is voor U, Oostendenaren, dat hij verrader is geworden. Of denken de menschen misschien dat het zoo aangenaam is buik en portemonnaie te vullen op de rug van zijn medeburgers?”

Op 21 juni 1945 werd een rouwdienst gehouden. Er was geen lichaam, geen graf. De rouwbrief laat aan duidelijkheid niets te wensen over:

Henri Brys

Sectie-overste van het Geheim Leger Politieke Gevangene

Bureelbediende op het Stadhuis te Oostende

Echtgenoot van Mevrouw Marcelle Vanhee

Echtgenoot van Mevrouw Marcelle Vanhee

Geboren te Oostende, 17 juni 1910 Gestorven voor Vorst en Vaderland, slachtoffer van Duitse barbaarsheid, ten gevolge van mishandelingen en ontbering in concentratiekamp Gross-Rosen, einde januari 1945. Een persoonlijke noot: mijn oom Valère De Craemer werd op 27 november 1942 in Tielt gearresteerd wegens het verspreiden van clandestien materiaal. Diezelfde nacht werd mijn broer geboren. Valère werd via Breendonk gedeporteerd en onthoofd in de gevangenis van Dortmund.

Dit jaar organiseert Willemsfonds Oostende tal van activiteiten ter herdenking van 80 jaar Bevrijding. Hieronder vind je het programma. Voor de meest actuele informatie kan je terecht op: https://www.willemsfonds.be/oostendevzw/activiteiten.

Sonja De Craemer voorzitter Willemsfonds Oostende