Cognitieve gedragstherapie bij suïcidaliteit onder jongeren
Suïcidaliteit is onder jongeren relatief veelvoorkomend. Een samenspel van risico- en beschermende factoren beïnvloedt de kans op suïcidaliteit en suïcide (de meest voorkomende factoren zijn te vinden in onderstaande bron*). Het is noodzakelijk om deze factoren goed in beeld te krijgen en zo de jongere beter te begrijpen en een gericht plan te maken om de suïcidaliteit te verminderen. Suïcidaliteit is geen stoornis maar een symptoom. One size fits all bestaat niet; contact maken en maatwerk zijn sleutelwoorden in de behandeling.
Hoe herken je suïcidaliteit bij jongeren?
Niet alle jongeren zenden duidelijke signalen uit, waardoor suïcidaliteit niet altijd makkelijk te herkennen is. Onderstaande gedragingen kunnen signalen zijn. De jongere:
Gebruikt (meer) alcohol en drugs
Is angstig en trekt zich terug uit contacten
Functioneert minder goed op school of werk
Kan onredelijk, prikkelbaar en agressief reageren
Doet uitlatingen als ‘Mijn leven is niet de moeite waard’
Geeft persoonlijke bezittingen weg
Feiten
• Wekelijks overlijden vijf jongeren en jongvolwassenen (10-30 jaar) aan suïcide; bij jongens is de kans op een fatale suïcide groter dan bij meisjes, laatstgenoemden doen vaker een poging
• Dagelijks belanden tien jongeren (10-20 jaar) op de afdeling Spoedeisende Hulp na een poging tot zelfdoding
• Eén op de zes jongeren en jongvolwassenen
Tachtig procent van de jongvolwassenen (20-30 jaar) die in 2021 om het leven kwamen door suïcide volgden op dat moment geen opleiding. Van hen was de helft een vroegtijdige schoolverlater.
Laat riskant gedrag zien, beschadigt zichzelf of heeft kleine ongelukjes en schrikt daar zelf niet van Vertoont wegloop- of zwerfgedrag Ervaart wanhoop en een gevoel van klem zitten
Is veel met de dood bezig Lijkt na een sombere periode opeens weer normaal te functioneren
(14%) tussen de 12-25 jaar heeft serieuze gedachten aan suïcide (Bron: RIVM, 2023)
• Jongeren (12-25 jaar) die zich emotioneel eenzaam voelen, met mentale klachten, die stress ervaren rondom eigen problemen (bijv. gezondheid, ruzies, geheimen of schulden) of hun thuissituatie (zoals zorgen, problemen of ruzies thuis) hebben vaker suïcidale gedachten (RIVM, 2023)
• Maak contact met de jongere over diens wanhoop, hanteer de suïcidaliteit als behandelfocus en durf door te vragen ongeacht het gebruikte behandelprotocol
• Het CASE-interview (chronical assessment of suicide events) of een narratief interview kun je gebruiken om de suïcidaliteit te begrijpen
• Neem de tijd om samen een signaleringsplan (waarschuwingssignalen en acties bij oplopende spanning) en een veiligheidsplan (wat de jongere kan doen bij crisis) te maken
• Betrek naasten zoals ouders, familie en vertrouwenspersonen
• Werk samen met het hele domein rondom de jongere, gebruik bij voorkeur één behandelplan
* https://www.113.nl/sites/default/files/113/informateriaal%202023/Leidraad%20su%C3%AFcidepreventie%20bij%20jongeren.pdf
Hoe motiveer je een cliënt voor CGT?
Ga het contact met de jongere begripvol en onbevooroordeeld aan. Durf diens wanhoop aan te horen en kom niet te snel met oplossingen. Geef uitleg over zorgplicht versus privacy en ga niet mee in verzoek tot geheimhouding. Wees transparant, vraag wat de jongere nodig heeft en laat de jongere niet met lege handen de deur uitgaan. Maak afspraken over vervolgcontact.
Comorbiditeit
De jongere kan zich aanmelden voor behandeling met een palet aan problematiek, zoals depressieve gevoelens, angst, psychose, traumatische ervaringen, gedrags-, eet- en slaapproblemen, middelengebruik en persoonlijkheidsproblematiek. Deze problematiek kan ten grondslag liggen aan de suïcidaliteit en dient daarom eveneens gericht te worden behandeld.
Denk ook aan:
• Suïcidale jongeren hebben vaak last van gespannenheid, onrust, slecht slapen en angst. Medicatie kan de ernst van deze symptomen verminderen. Consent over medicatiegebruik is daarbij van belang, denk aan veilig beheer van de medicatie (bij ouders)
• Gemis aan zingeving komt vaak voor, geef hieraan aandacht en exploreer dit met de jongere. Neem ook mee of geloof een beschermende of een risicofactor is
• Beïnvloeding door sociale media kan veelomvattend zijn; nachtelijk inloggen heeft invloed op dag- en nachtritme en het delen van suïcidale gedachten met lotgenoten en online challenges zijn risico’s
Wie behandelt de suïcidaliteit?
Het is belangrijk dat elke behandelaar het gesprek kan aangaan met een jongere over diens wanhoop en dat hij kan overleggen met zowel deskundigen (bijv. stichting 113 Zelfmoordpreventie, domein om de jongere heen, specialistische ggz) als met het directe netwerk van de jongere.
Houd oog voor continuïteit van zorg (draag niet te snel over want elke knik in de behandeling heeft risico’s) maar zorg dat je niet ‘alleen’ staat als behandelaar. Wanneer verwijzing toch nodig is doe je dit bij voorkeur naar een behandelaar met ervaring in de behandeling van suïcidaliteit bij jongeren, dan wel naar een gespecialiseerd centrum. Therapeuten met een VGCt-registratie hebben een opleiding gevolgd in CGT en hebben vaak ook een BIG-registratie. Op de VGCt-website kun je zoeken in het register.*
Behandelingen
Er zijn verschillende behandelingen die de suïcidaliteit als behandelfocus hanteren, zoals:
• Evidence based behandelingen: Dialectische Gedragstherapie (DGT-J), schematherapie en Mentalised Based Therapie (MBT-J). Bij deze (groeps)behandelingen worden ook ouders en netwerk betrokken Andere behandelingen zijn Attachment-Based Family Therapy (ABFT), Attachment-Focused Family Therapy (AFFT) en CBT-SP (Brief Cognitive-Behavioral Therapy for Suicide Prevention), gericht op het begrijpen van de suïcidaliteit en het inzetten van vaardigheden bij crisis
• ASSIP (Attemped Suicide Short Intervention Program) maakt gebruik van video en semigestructureerde brieven met focus op veiligheidsstrategieën
• CAMS (Collaborative Assessment & Management of Suicidality): behandelt onderliggende drijfveren van suïcidaal gedrag (met bv CASE, behandel- en veiligheidsplan) en focust op de werkrelatie tussen jongere en behandelaar
• Simagery: zet EMDR in om indringende beelden over suïcidaliteit terug te dringen
Eén op de zes jongeren en jongvolwassenen (14%) tussen de 12-25 jaar heeft serieuze gedachten aan suïcide (Bron: RIVM, 2023)