Op naar de Gelderse IJssel

BRUGGEN, BLAUW BORD & BOCHTEN

We hebben het plan opgevat de Gelderse IJssel af te varen. Enthousiast gemaakt door de serie van Huub Stapel willen ook wij die Hanzesteden wel eens langs. Dus gaan we er een serie dagtochten maken en zo mogelijk de aanliggende steden bezoeken. Vandaag gaan we op weg voor de eerste dagtocht.

www.motorboot.com

DAGTOCHT GELDERSE IJSSEL

1 De Gelderse IJssel is soms ongehoord fraai.

2 Het 8,5 meter hoge Rijnhert staat op een kunstmatige heuvel.

Waar we vorig jaar onze boot bij Lobith op een trailerhelling te water hebben gelaten, is het dit jaar een botenlift geworden. We hebben in Arnhem een kraan bereid gevonden onze boot – tegen een flinke vergoeding, dat wel – in het water te leggen. Gevraagd naar de te verwachten tegenstroming op de Nederrijn luidt het antwoord: 3 kilometer per uur. We checken dat nog even met de actuele stroming die onze PC-Navigo opgeeft: 2 kilometer per uur. Omdat het van Arnhem naar de IJsselkop maar een beperkt aantal kilometers is, zien we in die verwachte tegenstroming geen enkel probleem.

NEDERRIJN

We komen de rivier op ter hoogte van de nieuwe brug, formeel de Nelson Mandelabrug. We gaan stroomopwaarts en merken direct dat we minder snelheid overhouden dan we hadden verwacht. Het verschil tussen de snelheid door het water en die over de grond schommelt tussen de 4 en 5 kilometer per uur. Daarmee houden we gelukkig nog wel voldoende tempo over om de IJsselkop te bereiken. Af en toe varen we ‘kribbetjes’ om van de neerstroming te profiteren. Echte helden daarin zijn we niet, omdat we ons niet comfortabel voelen bij mogelijke ondiepten. Met weinig vaart duurt het even voordat we de vlakbij liggende oude brug passeren, formeel de John Frostbrug. Die is genoemd naar de bevelvoerder van de Eerste Britse Luchtlandingsdivisie bij de Slag om Arnhem. De brug geniet bekendheid als onderwerp van de film ‘A Bridge Too Far’. We mijmeren een tijdje over het belang daarvan en testen onze kennis. We hebben daar royaal de tijd voor want het bereiken van de ietsjes verder weg liggende Andrej Sacharovbrug duurt natuurlijk ook wel even. Als we die gehad heb-

SUPPORT

Om te voorkomen dat we een langdurig tegenstrooms aanvoertraject moeten varen brengen we de boot per trailer naar een botenlift in Arnhem. Daarbij worden we nogal verwend: de trailer wordt ons gratis ter beschikking gesteld door Ad van Dam van Damarin in Gouda, het liften van de boot en zorgvuldig verankeren op de trailer wordt belangeloos gesponsord door Rolf Wimmers van Tiger Marine in Overschie. De websites van de sponsors van deze trip zijn www.damarin.nl en www.tigermarinecenter.nl.

ben, zien we op de plotter dat we er bijna zijn. Pal op de IJsselkop ligt een schip te baggeren. We varen eerst een stuk door om niet door de stroming tegen het schip aan te worden gezet en draaien dan met een wijde boog de Gelderse IJssel op. Die manoeuvre hadden we vooraf gemeld via de marifoon op VHF 10. We moeten lachen dat er niemand in de buurt is om dat uit te luisteren.

GELDERSE IJSSEL

Vanaf hier tot aan de monding in het Ketelmeer is de rivier 127 kilometer lang. Daarmee is het de langste rivier die uitsluitend over Nederlands grondgebied stroomt. Al heel lang duikt op veel plaatsen de bewering

www.motorboot.com 40

op dat de Linge deze eer toekomt, maar dat is domweg onjuist. Het eerste gedeelte tot aan het Twentekanaal is relatief smal en druk bevaren met beroepsvaart. Om die reden is dat gedeelte volgens de Wateralmanak alleen aan te bevelen voor watersporters die ervaring hebben met andere stromende rivieren. Bovendien gelden op dat stuk twee bijzondere bepalingen (motor moet 6 km per uur snelheid kunnen handhaven en radar- en marifoonplicht bij slecht zicht). Ook in normale zomers stroomt de rivier met een snelheid van 4 à 5 kilometer per uur aan het begin tot 1 à 2 kilometer per uur aan het eind. Vanwege de overvloedige regenval in Zwitserland en Oostenrijk

hebben we vandaag aan het begin een snelheidsverschil van zes à zeven kilometer per uur. Door de IJssel op te draaien zijn we dan ook pijlsnel van een slak in een haas veranderd! Dat dit opeens heel anders varen is, zal geen betoog behoeven.

HISTORIE

Als Isala duikt de IJssel in de Vroege Middeleeuwen op. Voor die tijd is de IJssel nog niet verbonden met de Rijn. Door overstromingen van de laatste en door erosie ontstaat de nieuwe rivier vanzelf. Op natuurlijke wijze verplaatst de stroomrichting daarvan zich naar het noorden. Daardoor wordt een stad als Deventer al in de negende eeuw een belangrijke han-

delsplaats met een open waterverbinding naar het zuiden. Dat trekt ook lieden met minder goede bedoelingen. Er is een plundering door de Vikingen gedocumenteerd in het jaar 882. In de Hanze-tijd (1250-1450) ontwikkelt de IJssel zich tot een belangrijke internationale handelsroute. Maar na de bloeiperiode neemt de bevaarbaarheid af door verzanding. Door het graven van het Pannerdensch Kanaal is dat leed in de 18e eeuw geleden. Anno nu houdt de rivier onze ‘natio-

3 We passeren een containercarrier gewoon ‘bakboord-bakboord’. 4 De Middachterbrug in de A348 geeft toegang tot de Steegse Haven. 5 Gewoon het strand opvaren aan de Gieseplas.

nale regenton’ op peil (zie kader). De vaargeul wordt op diepte gehouden met kribben: die versmallen het stroombed waardoor de stroomsnelheid toeneemt en dat houdt de geul diep.

STROOMAFWAARTS

Met enig genoegen stellen we vast dat de beslissing de rivier stroomafwaarts te doen in plaats van andersom, niet onverstandig uitpakt. Met een boerderij aan bakboord en een koppeltje koeien aan stuurboord voelen we ons trouwens helemaal in Holland. Al snel passeren we de Westervoortse Brug, een combinatie met een spoorbrug. Met aan de bakboordkant de industrie van Arnhem en aan stuurboord de plaats Westervoort zijn we aangenaam verrast door het Rijnhert. Het staat op een

kunstmatige heuvel naast het bedrijvenpark IJsseloord II. Toen Essent uit Arnhem vertrok was dit het cadeautje aan de stad dat de verbinding van Arnhem met de Veluwe moest symboliseren. Van een afstandje zou je niet zeggen dat het Rijnhert 8,5 meter hoog is! Door onze hoge snelheid zijn we al snel bij de IJsselbruggen in de A12. We passeren het Gat van Putman, zo’n industriële aanlegplaats voor zandschepen waarvan we er nog vele zullen gaan zien. We worden opgelopen door een binnenvaartschip die even later een opvarende collega ‘gewoon’ passeert. Opvarende schepen nemen meestal de binnenbocht, dus is een blauw bord op deze rivier schering en inslag. Zodra we de bebouwing hebben verlaten laat de IJssel zich van haar mooiste kant zien. We varen

vergenoegd verder en passeren bij Rheden het fietspontje dat je overzet naar het recreatiegebied. Dat gebied ligt aan de stuurboordkant maar heeft de ingang pas als je er helemaal omheen gevaren bent. Op dit gedeelte loopt de A348 evenwijdig aan de rivier. In deze rijksweg ligt de Middachterbrug die toegang geeft tot de Steegse Haven, een dode rivierarm waar de Rhedense watersportvereniging ‘De Engel’ haar domicilie heeft. Een stukje verderop vinden we aan stuurboord de ingang van het recreatiegebied.

RHEDERLAAG

We varen Rhederlaag in en raken meteen onder de indruk van de omvang ervan. Met een wateroppervlak van zo’n 350 hectare is dit volgens de eigen website het grootste water-

www.motorboot.com 42

7 Jachthaven De Veerstal is één van de vijf jachthavens in Rhederlaag. 8 De IJssel wordt druk bevaren door beroepsvaart.

sportgebied van Oost-Nederland. Hoewel het verleggen van het riviertracé een niet onbelangrijke rol speelt, danken we dit gebied aan zandwinning. De voormalige zandgaten zijn volgelopen met water waarna het geheel betrekkelijk recent is omgevormd tot een grootschalig park voor natte recreatie. Zandwinplassen kenmerken zich per definitie door hun diepte en dat is hier niet anders: uitschieters tot 30 meter diepte komen voor. Het gebied is in beheer bij Leisurelands, een gespecialiseerd bedrijf dat is voortgekomen uit wat ooit als Recreatiestichting Noord- en Midden-Veluwe is begonnen. Het aanbod is professioneel en omvat alle faciliteiten die je van een park als dit mag verwachten, zowel voor dagrecreanten als voor verblijfsrecreanten. Er zijn maar liefst vijf jachthavens, een jachtwerf en een botenhelling. En er zijn meerdere campings, strandjes met speeltoestellen, horeca in verschillende varianten en er is zelfs een naturistenstrand.  Als we de Valeplas opvaren, is de stroming onmiddellijk verdwenen en moeten we een beetje gas geven. Op de Gieseplas gaan we een stukje zwemmen op een deel waar de dieptemeter 20 meter aangeeft. De diepte heeft consequenties voor de watertemperatuur, dus is dat meteen ook

DAGTOCHT GELDERSE IJSSEL

een test van onze moed. Het Grand Café waar we willen lunchen ligt aan de Lathumseplas, aan de achterkant van het eiland Riverparc. Dat is weliswaar een aardig stukje varen maar het blijkt de moeite waard want het restaurant is volledig ingesteld op watersporters: aanlegsteigers, tafeltjes met zicht op je boot en geen dress code. Als we terug varen zijn er veel boten op het water. Door de omvang absorberen de plassen al die boten eigenlijk wel gemakkelijk. We kijken nog eens rond en vinden Rhederlaag wel enigszins vergelijkbaar

NATIONALE REGENTON

Met het binnenstromende water van de Rijn regelen wij in ons land de waterstand als volgt. Tweederde deel ervan gaat via de Waal naar zee.

Eénderde deel stroomt via het Pannerdensch Kanaal naar de IJsselkop.

Daarvan gaat tweederde deel tot driekwart door naar de Nederrijn en de rest stroomt naar de IJssel. Tenzij de stuwen in de Nederrijn gesloten zijn, want dan gaat nagenoeg al dit water naar de IJssel. Daarmee wordt dan het IJsselmeer op peil gehouden. Het IJsselmeer fungeert meer en meer als de belangrijkste zoetwaterboezem van ons land en wordt om die reden tegenwoordig aangeduid als onze ‘nationale regenton’.

met het Eiland van Maurik. Voor watersporters die op hun boot verblijven, doet dit gebied daar zeker niet voor onder. Terwijl we daar nog over na zitten te denken, varen we de Valeplas af, de IJssel weer op.

EINDSCHOT

Zodra we op de rivier zijn, krijgen we weer een boost door de stroming. We passeren een containercarrier ‘gewoon’. Doordat hij tegen de stroming in vaart, is zijn boeggolf ten opzichte van zijn snelheid eigenlijk buiten proportie. Meteen daarna hebben we aan bakboord een zandgroeve die sterk lijkt op het Gat van Putman eerder op de dag. Het invaarverbod is niet te missen, maar we hadden dat toch al niet op onze wensenlijst staan. De stroming is onverminderd sterk en dus spoeden we ons met meer dan 14 kilometer per uur naar onze overnachtingsplaats.

Daaraan voorafgaand genieten we nog even van de IJssel die zich ook op dit gedeelte van haar mooiste kant laat zien. Wat een prachtige rivier! M