DE VERKENNING
DORDRECHT
DORDRECHT De binnenstad van Dordrecht wordt doorsneden door vaarwater dat op grachten lijkt, maar die heten hier havens. Op sommige delen staan de huizen erlangs met hun achterkant gewoon pal in het water. Hoewel het altijd Giethoorn is dat pleegt te worden aangeduid als het Venetië van het noorden, past dat hier ook wel bij. Daarnaast is de stad prachtig en staat deze bol van de historie. TEKST EN BEELD PIM VAN DER MAREL
BOVEN: Het
drierivierenpunt vanaf de Merwede met rechtdoor de Oude Maas en aan stuurboord de Noord. LINKS: De 15e-eeuwse
Groothoofdspoort domineert nog altijd het waterfront van Dordrecht.
DRIERIVIERENPUNT Bij Dordrecht komen drie rivieren bij elkaar. Dat zijn de Beneden-Merwede, de Noord en de Oude Maas. Vanuit de Biesbosch komt ook nog het Wantij, eigenlijk is het dus zelfs een vierrivierenpunt. Met uitzondering van het Wantij vaar je Dordrecht aan vanuit een industriële omgeving. Daarbij kom je niet alleen volop binnenvaart tegen, maar ook zeeschepen, die bij de Botlek de Oude Maas op komen. Met een diepte van een kleine 10 meter zijn de Dordtse havens voor zeeschepen nog goed bereikbaar; het maakt Dordrecht de meest landinwaarts gelegen zeehaven van ons land. De exploitatie ervan is bij het Havenbedrijf Rotterdam in goede handen. Van het drierivierenpunt wordt geclaimd dat dit het drukst bevaren waterknooppunt van Europa is, en met jaarlijks meer dan 150.000 vaarbewegingen zou dat best eens kunnen kloppen. Het betekent in elk geval dat je er moet opletten.
VTS-GEBIED Wij komen van de Oude Maas. Mijn vaargast van vandaag heet Marie en ze is vanmorgen ingestapt in de haven van Oud-Beijerland. Ze heeft er zin in. “Dat lijkt me nou zo leuk, Dordrecht. Altijd al eens doorheen willen varen.” Het hele traject van vandaag is VTS-gebied. Dat staat voor Vessel Traffic Service en betekent dat het vaarverkeer wordt gereguleerd door een sectorleider. Het eerste gedeelte van de Oude Maas – vanaf de Botlek – valt onder de sector Oude Maas. Waar wij de rivier opkomen valt het traject onder de sector Heerjansdam. Het laatste stuk en het drierivierenpunt valt respectievelijk onder de post en de sector Dordrecht. Omdat we stuurboordwal rechtdoor varen hebben we geen reden ons bij de sector te melden. Maar we luisteren natuurlijk wel de marifoon uit, al was het maar om te weten wat voor manoeuvres de grote scheepvaart om ons heen
118
119
VERKENNING
in petto heeft. Nadat we voorzichtig de monding van de Dordtse Kil zijn overgestoken, passeren we aan stuurboord het industriële havengebied. Vrijwel meteen daarna varen we onder ‘de bruggen’ door, zoals de spoorbrug Dordrecht en de wegverkeersbrug in marifoonjargon heten. Aan stuurboord opent zich dan het stadsaanzicht.
DORDRECHT
Dordrecht is de meest landinwaarts gelegen zeehaven van ons land
GROOTHOOFDSPOORT We melden de sector Dordrecht dat we even een stukje de Noord op willen varen. Vervolgens keren we om en hebben dan een prachtig uitzicht op het waterfront van de stad. Dat wordt gedomineerd door de Groothoofdspoort, die deels nog dateert uit de 15de eeuw. Het was de belangrijkste stadspoort en is dat feitelijk nog steeds. Op de poort vinden we een prachtige afbeelding van de Dordtse Maeght. Ironisch is dat zij symbool staat voor de onneembaarheid van de stad – of dat een verstandige keuze is zullen we hier maar in het midden laten. De kop van het waterfront was vroeger de belangrijkste aanlegplaats voor schepen. Vanaf deze afstand hebben we ‘de bruggen’ aan stuurboord. De spoorbrug blijkt behoorlijk gezichtsbepalend voor de stad, en hetzelfde geldt natuurlijk voor de toren van de Grote Kerk. Al met al is het aanzicht van de stad op deze plaats buitengewoon fraai. Dat belooft wat!
recht wordt Dordrecht een centrum voor de handel. Rond het jaar 1400 is het met ruim 8.000 mensen de grootste stad van Holland. Over de ‘stapeldwang’ is in de loop der eeuwen ontzettend veel gevochten en geprocedeerd. Toch heeft de stad het tot het einde van de 18de eeuw in stand weten te houden. Zo’n 500 jaar is Dordrecht er welvarend door geweest. Daarvan getuigen niet minder dan 1.600 monumenten. Met recht is het een bolwerk van historie. De stad vormt ook het fundament voor wat nu Nederland is. De allereerste Vrije Statenvergadering vond er in juli 1572 plaats. Hierin werd de basis gelegd voor de latere Republiek der Zeven Provinciën. De destijds in het Hof van Nederland aanwezige steden besloten Willem van Oranje te steunen in zijn verzet tegen Alva. De rest van het verhaal kennen we.
BOVEN: De Boombrug
in het waterfront geeft toegang tot de Wijnhaven. RECHTSBOVEN:
De Wijnhaven is tegenwoordig het domein van de gelijknamige watersportvereniging . RECHTSONDER: De
doorvaart door de stad is alleen te doen met een sloep, vlet of tender.
WIJNHAVEN HISTORIE Dordrecht heette van oorsprong Thuredrith. Dat betekent dat het een doorwaadbare plaats was in het riviertje de Thure. In 1049 duikt de naam voor het eerst op. Of de Dordtenaren daar erg trots op moeten zijn is de vraag: in dat jaar werd Graaf Dirk IV er namelijk vermoord. Maar de ligging aan de rivieren maakte de plaats wel uitermate interessant. Dat alleen zou tot bloei hebben geleid, maar Floris V verleent de stad in 1299 ook nog het zogenoemde stapelrecht. Dat hield in dat alle vervoerde goederen er moesten worden uitgeladen en te koop worden aangeboden. Over alle transacties werd door de stad tol geheven. Niet zozeer door de stadsrechten, maar vooral door het stapel-
De Merwestad heeft dus ook een oude binnenstad. De meeste historische havens daar zijn tegenwoordig het domein van de pleziervaart. We varen de stad in onder de Boombrug door, waarna we uitkomen in de Wijnhaven. Vroeger speelde deze haven de belangrijkste rol in de scheepvaart en de handel van de stad. Aan de Wijnstraat ernaast staan veel historische panden nog steeds model voor de welvaart die het gevolg was van deze rol. De historische haven is anno nu het domein van de watersportvereniging Wijnhaven. Aan de drijfsteigers kun je zien dat Dordrecht een getijdestad is. Het getijverschil blijft meestal onder de één meter, maar aan een beetje stroming zijn ze hier dus wel gewend.
120
121
VERKENNING
DORDRECHT Ook in de Nieuwe Haven is de toren van de Grote Kerk niet te missen.
Haastrecht is een vriendelijk en Oerhollands dorp
De ‘Dordtse Maeght’ staat symbool voor de onneembaarheid van de stad
VOORSTRAATSHAVEN Bij de Nieuwbrug begint de Voorstraatshaven. In de bocht liggen aan stuurboord wat jachten afgemeerd, maar aan bakboord staan de huizen meteen pal met de achterzijde in het water. De Voorstraatshaven loopt door de gehele oude binnenstad tot aan de Grote Kerk. Marie gaat er eens goed voor zitten, want alles ziet er hier aantrekkelijk uit. We liggen voor de Wijnbrug en zien in de verte al dat de vaarweg wordt overkluist door een plein. “Ja, daar ben ik wel eens geweest,” zegt Marie. “Dat is een terrassenplein.” Dit Scheffersplein overkluist de vaarweg over de gehele breedte en als je onder het plein doorvaart, ontgaat je de drukte boven je hoofd volledig. In de binnenstad zijn er geen kaden naast de vaarweg. Van zowel de huizen aan de Voorstraat als de Wijnstraat staat de achterkant dus pal aan het water. We gaan in het laagst mogelijke tempo verder en nemen er de nodige foto’s van. Dat geeft ons de tijd eens rustig te kijken naar wat het getij met de muren van de huizen doet. Die worden daar natuurlijk groen en groezelig van. We vragen ons af hoe het aan de binnenzijde gesteld zal zijn met de vochtigheid. Marie is vooral onder de indruk van de gelijkenis met Venetië: “Het is me nooit opgevallen dat het hier zo mooi is!”
Meteen na de overkluizing heb je zicht op de voorkant van het oude stadhuis.
BRANDKASTOVEREENKOMST Na verloop van tijd komen we bij de Visbrug, met daarop een standbeeld van de gebroeders De Witt, historisch de bekendste inwoners van Dordrecht. Johan de Witt was raadspensionaris van Holland en daarmee feitelijk de belangrijkste politicus in die tijd. Naast zijn geruchtmakende dood is er ontzettend veel (positiefs) over de man bekend – zo sloot hij bijvoorbeeld de Vrede van Westminster in 1654 met de Engelsen. De man was zijn tijd ver vooruit. Uiterst pikant is dat hij bij die vredesovereenkomst ook een zogenoemde Akte van Seclusie tekende, waarin wat geheime voorwaarden stonden die niet bekend moesten worden. Nadien werd dit type aanhangsel wel als brandkastovereenkomst aangeduid. Zou hij daarvan de trendsetter zijn?
BRUGGEN EN OVERKLUIZINGEN Even later overkluist ook het stadhuis de vaarweg. De oudste gedeelten ervan dateren uit de 14de eeuw. In de 17de eeuw was het ook de locatie van de stadsgevangenis, en de cellen
122
123
VERKENNING
DORDRECHT
NIEUWE HAVENS
Aan een beetje stroming zijn ze hier wel gewend
BOVEN: De
HOE DICHTER BIJ DORDT…
Wolwevershaven is
“Hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt,” luidt
een buitenmuseum
het gezegde. Dat komt natuurlijk niet uit de lucht vallen, maar waar het vandaan komt is niet zeker. Het wordt verondersteld één van de volgende twee achtergronden te hebben. In de eerste
dat ligplaats biedt aan historische schepen. LINKS: Aan bakboord
springt het pakhuis ‘Stockholm’ in het oog.
plaats zou het de slechte kwaliteit kunnen zijn die
element in de
de vaarwegen rond de stad hadden. Ondiepten en sterke stroming leidden ertoe dat boten er nogal eens strandden. De booteigenaren hadden
Wolwevershaven is de
daardoor weinig waardering voor Dordt. In de
Damiatebrug.
tweede plaats zou het natuurlijk ook een verwijzing naar de eeuwenlange Dordtse ‘stapeldwang’ kunnen zijn. Alle aanvoer moest uitgeladen en te
RECHTS: Een
beeldbepalend
koop aangeboden worden, wat nodeloze kosten en tijdverlies veroorzaakte. Hoe het ook zij, het waren wel allebei redenen waarom de stad niet bij iedereen populair was
124
uit die tijd zijn nog te bezichtigen. Na de overkluizing krijg je zicht op de voorkant van het gebouw, die aanmerkelijk fraaier is dan de achterkant. Het gebouw is een trouwlocatie en verder in gebruik voor ceremoniële gelegenheden. We varen verderop onder de Lombardbrug door en even later onder de Pelserbrug uit 1285. De laatste dankt zijn naam aan de bontbewerkers en wordt verondersteld de oudste brug in de stad te zijn. En al die tijd vaar je door een prachtige binnenstad pal tussen de huizenrijen, een fantastisch gezicht. Vlak voor het eind van de Voorstraatshaven kom je langs de Grote Kerk. Diens toren dateert uit 1500, is 65 meter hoog en staat 2 meter uit het lood, maar dat maakt het nog geen Pisa-lookalike. “Nee, van dat ding in Pisa ben je echt bang dat-ie omvalt,” grapt Marie. De toren is door zijn hoogte niet te missen en dus vanuit alle richtingen zichtbaar. Als je fit genoeg bent voor de 275 treden is een prachtig uitzicht daarmee binnen loopafstand. We kijken hier nog een keer om, wat een prachtige stadsdoorvaart. Meteen om de bocht varen we onder de Leuvebrug door, even weer een stukje de Oude Maas op.
125
In de loop van de eeuwen zijn de havens van Dordrecht verder uitgebreid. Zo werden de Wolwevershaven, de Nieuwe Haven, de Lijnbaanshaven, het Maartensgat, de Bomhaven en de Kalkhaven gegraven. De laatste twee zijn nog steeds bij de beroepsvaart in gebruik, maar de andere havens zijn nu het domein van pleziervaartuigen en oude binnenschepen. Onder de Engelenburgerbrug door draaien we de Nieuwe Haven in, die is omgevormd tot één grote jachthaven. Aan bakboord ligt het Huis van Gijn, een museum in het voormalige woonhuis van de bankier Simon van Gijn en zijn gezin. Het geeft een kijkje op hun leven rond 1900. De Nieuwe Haven is via de Roobrug verbonden met de Wolwevershaven; het bordje ‘verboden toegang – uitgezonderd vergunninghouders’ promoveert ons automatisch tot die laatste categorie. Meteen achter de Roobrug ligt een antieke scheepslift. Die is in 1928 gebouwd ten behoeve van de tegenoverliggende Machinefabriek L. Straatman Ketelmakerij. De Wolwevershaven is tegenwoordig een buitenmuseum dat uitsluitend ligplaats biedt aan historische schepen. Daar liggen er dus de nodige van. Aan bakboord springt het pakhuis ‘Stockholm’ in het oog. Het dateert van 1730 en is fraai gerestaureerd. De Wolwevershaven vertoont qua sfeer veel gelijkenis met de Oude Haven in Rotterdam. Een beeldbepalend element hier is de Damiatebrug, nog altijd genoemd naar de Houthandel Damiate, die in de 17de eeuw op deze locatie was gevestigd. We genieten nog een keer van de historische omgeving met een extra rondje en varen daarna onder de brug door, het drierivierenpunt weer op.