9 minute read
Monique Broekhoff: “We moeten veel eerder naar buiten”
Monique Broekhoff: “We moeten veel eerder naar buiten”
Het stond in de sterren geschreven dat Monique Broekhoff ooit een plek zou krijgen in ons vakblad. Een specialist in omgevingscommunicatie én omgevingsmanagement? Die moesten we spreken. Het werd een inspirerend gesprek over slimme bewoners, design thinking en waarom een beetje doemdenken goed kan zijn.
Door Moniek Schoofs & Giel Cromphout
____
Monique Broekhoff
Expert in strategisch omgevingsmanagement (SOM) en omgevingscommunicatie (COM). Haar kennis en jarenlange ervaring deelt ze onder andere in haar adviespraktijk, trainingen en een boek.
____
De belangrijkste les die ik heb geleerd? Altijd nieuwsgierig blijven.” Het is dé quote die de visie van Monique samenvat. Al heel haar carrière verkent ze met een open blik nieuwe pistes en methodieken die ons vak beter kunnen maken. Soms binnen het communicatievak, soms uit heel andere hoeken.
Na een carrière van 25 jaar zou je denken dat Monique zo langzamerhand alles wel denkt te weten. Maar niets is minder waar. In haar woorden: “Intellectuele bescheidenheid vind ik zo belangrijk. Je denkt dat je het weet, maar je kan altijd nog van alles bijleren.” Als dat voor Monique geldt, dan geldt het voor ons allemaal.
Hoe ben je eigenlijk met Strategisch Omgevingsmanagement of SOM in aanraking gekomen?
“Ik werkte aan een communicatieopdracht voor een reorganisatie bij een grote overheidsdienst. Er moest veel onderhandeld worden met vakbonden, maar dat liep heel stroef. Wij adviseerden de directie tijdens het proces. Dat vond ik moeilijk. Want welke ervaring hadden wij als communicatiemensen nu met onderhandelen? Ik miste een kader.”
“Een goede bekende zei: ‘Je moet eens met Marc Wesselink en Hans van Zijst gaan praten. Zij doen iets met mutual gains-onderhandelen’. Ik dacht meteen: ‘Dat is het.’ Een omgevings-of stakeholderproces is namelijk ook een onderhandelingsproces. Als je iets wil veranderen in de omgeving, ben je feitelijk aan het onderhandelen. Ik wil iets van jou, jij wil iets van mij. Ik ben me gaan verdiepen in de SOM-methode, die gebaseerd is op de mutual gains-visie. Uiteindelijk heb ik ruim zeven jaar met WesselinkVanZijst samengewerkt. Daarbij heb ik mij toegelegd op de toegevoegde waarde van communicatie in het omgevingsproces, zodat omgevingsmanagement en omgevingscommunicatie vanuit één gedeelde taal kunnen werken.”
Eén gedeelde taal voor twee verschillende bloedgroepen lijkt me toch lastig. Of zie jij omgevingsmanagement en omgevingscommunicatie dan niet als twee disciplines?
“Die vraag krijg ik vaak. Ik heb ervaren dat ik met mijn achtergrond in communicatie en gedrag alle ingrediënten in huis heb om lastige omgevingsprocessen vlotter te laten verlopen. Volgens mij zijn de disciplines zo met elkaar verweven dat je ze niet helemaal uit elkaar kan trekken. Als je het goed doet, kunnen omgevingsmanagement en omgevingscommunicatie elkaar echt versterken. Ik ken veel communicatieadviseurs die prima stakeholdergesprekken kunnen voeren. Maar net zo goed zijn er heel communicatieve omgevingsmanagers. Er is een heel grijs gebied waar de ene rol ophoudt en de andere begint. Daarom moet je elkaars toegevoegde waarde, rollen en taken altijd in een projectteam bespreken. Waar versterken we elkaar en hoe werken we goed samen? Wat is daarvoor nodig?”
Communicatieadviseurs en omgevingsmanagers werken volgens jou dus samen aan dezelfde opdracht. Wat is de kern van die opdracht?
“Niet draagvlak regelen, dat hoe dan ook niet. (lacht) Ik hoorde laatst in de Participodcast, meteen een luistertip trouwens, dat de hosts jeuk krijgen van de uitspraak dat je ‘een zorgvuldig proces moet voeren’. Ik snap het wel, maar toch is dat de kern volgens mij. Een zorgvuldig proces is het echt zien en horen van alle belanghebbenden. Dat ze hun inbreng hebben kunnen geven. Als de opgave het toelaat natuurlijk.”
“Zo herinner ik mij een maatregel in de Witte de Withstraat in Rotterdam. Een paar jaar geleden werd de straat afgesloten met betonblokken, om aanslagen te voorkomen. Dat was goed voor de veiligheid, maar voor de ondernemers en cafés was het nadelig. Maar er was geen tijd en ruimte voor participatie. De beslissing was belangrijk voor de veiligheid. En dat is soms ook nodig: een beslissing nemen die tegen de wensen van stakeholders ingaat. Toch een goed besluit, ook al is iedereen tegen.”
In jouw visie focus je op problemen, niet op kansen. Dat klinkt nogal negatief. Leg eens uit.
“Lekker doemdenken! (lacht) Ik start inderdaad altijd bij issues, bij problemen. Mensen zijn nu eenmaal meer gefocust op negatieve dingen dan op positieve. Dat is de zogenaamde verliesaversie. We zijn alerter op gevaar dan op voordeel. Als je iets in de omgeving verandert, is er altijd verlies. Als je dan meteen over kansen begint, bestaat het risico dat de omgeving nog vol zit met zorgen of angst. Als je onvoldoende oog hebt voor het verlies dat mensen kunnen lijden, staan ze ook niet open voor de kansen en voelen mensen zich niet serieus genomen. Maar ik zeg er ook altijd bij: hou ook bij wat de kansen zijn, die moet je zeker niet laten liggen.”
Dat klinkt inderdaad logisch. Maar hoe ga je dan om met een bestuurder? Die doet doorgaans niets liever dan praten over alle kansen die zijn project biedt?
“Soms kan je bestuurders helpen met het schetsen van mogelijke scenario’s. Een voorbeeld: een bestuurder heeft het graag over hoe er prachtige nieuwe natuur ontstaat door een bepaalde ontwikkeling. Dan zeg ik: ‘Stel dat jij de boer bent die daar werkt, en nu al wateroverlast heeft. En dat zijn land nog wat natter wordt. Hoe komt die blijde boodschap dan bij jou binnen?’ Dat is niet doemdenken, dat is nu eenmaal het perspectief van de boer. Dat kan je dan aan een bestuurder meegeven. Bestuurders willen altijd risico’s beheersen. Door scenario’s te schetsen, kom je snel op die risico’s. En zo krijg je hen daarin mee.”
Gedoe komt er toch, dan maar liever vroeg in het proces.
Zie jij dat bestuurders in Nederland anders omgaan met omgevingsprocessen sinds de komst van de Omgevingswet?
“Het is al jaren moeilijk om zonder omgevingsmanagement en omgevingscommunicatie besluiten erdoor te krijgen. Nederlanders zijn mondig en goed opgeleid. Veel mensen weten de weg naar de rechter te vinden. Er zijn zoveel opgaven op zo weinig grond. Denk maar aan wonen, natuur, water, landbouw. Het is een moeilijke puzzel. Als je het proces niet zorgvuldig voert, wordt het bijna onmogelijk om iets voor elkaar te krijgen. De Omgevingswet heeft dat proces geformaliseerd, maar de dynamiek bestond al veel langer. Daarom is de aandacht voor ons vak al ontstaan lang voor er werd gesproken over de Omgevingswet.”
Gelukkig is er steeds meer aandacht voor omgevingsmanagement en omgevingscommunicatie. Hoe kijk jij naar de toekomst?
“Je moet heel benaderbaar zijn en vroegtijdig naar buiten gaan. Doorgaans willen veel organisaties informatie binnenhouden als er nog onzekerheid is, maar daar moeten we echt vanaf. Het is belangrijk zo vroeg mogelijk naar buiten te gaan en pijnlijke zaken direct te benoemen. Want gedoe komt er toch, dan maar liever vroeg in het proces. Dat is ongemakkelijk, maar als je je betrouwbaar toont, kun je wel een stootje verdragen. En als je goed kunt onderbouwen waarom je een bepaalde keuze maakt, worden ongemakkelijke situaties snel beter hanteerbaar.”
“Daar kunnen omgevingsprofessionals overheid en organisaties in begeleiden. Ik zie omgevingscommunicatie echt als een volwaardige, zelfstandige discipline. Het is goed dat jullie met dit vakblad begonnen zijn, anders had ik het misschien zelf gedaan!” (lacht)
Je hebt altijd verder gekeken dan communicatie. Wat is de volgende discipline die ons vak beter kan maken?
“Ik denk bijvoorbeeld aan design thinking. Daar kunnen we nog veel van leren. Het is een manier om kansen te halen uit ruimtelijke problemen. Jarenlang werd er gebouwd aan een grote tunnel in Amsterdam. Jarenlang lag er dus een gigantische bouwput. Dat zorgde voor veel overlast. Met design thinking zet je de gebruikers van het gebied centraal. Je vraagt je af: welke kansen biedt die bouwput hen? Kun je jongeren erbij betrekken? Zijn er mogelijkheden voor opleidingen? Wat doe je met de bouwmaterialen? Er zijn veel creatieve dingen mogelijk. Design thinkers brengen dat proces op gang: hoe beleven mensen het gebied, wat is de waarde van het gebied, wat kunnen we ermee doen? Die manier van denken zit nog niet echt in ons hoofd, maar het kan veel voor ons betekenen.”
Hoe komt het dat omgevingsmanagement in Nederland zo’n vlucht heeft genomen?
“We zijn een klein land en hebben altijd veel moeten onderhandelen. Zonder samen te werken, kregen we niets voor elkaar. En we hebben een sterke democratie met mondige mensen. Daarom is omgevingsmanagement hier hard gegroeid. In landen met een zwakke democratie is omgevingsgericht denken minder ver ontwikkeld. Daar kan een vervuilende fabriek nog steeds zomaar naast een woonwijk gebouwd worden.”
Je zit al 25 jaar in het vak. Wat is de belangrijkste les die we van jou moeten meenemen?
“Onderschat de omgeving niet. En dat bedoel ik in positieve zin. In een project van een waterschap gingen we samen met de omgeving op zoek naar een geschikt waterpeil voor een gebied. Samen vonden we een oplossing, maar die was enorm duur. Veel duurder dan het waterschap doorgaans in een gebied uitgaf. Toen heb ik gezegd: ‘Leg dat uit aan de mensen en wees transparant over de kosten!’ Dat deden ze, en de mensen begrepen het. Toen hebben alle partijen samen gezocht naar manieren om kosten te besparen. Zo is de oplossing er toch gekomen, door samen te werken en heel transparant te zijn. Een omgeving is niet per se een plek van weerstand, maar juist ook van kansen. Er zit enorm veel creatieve kracht in de gemeenschap.”
____
Complexe opgaven met tegengestelde belangen vragen een heldere aanpak. Met een concreet stappenplan en heel wat praktijkvoorbeelden helpt Monique Broekhoff je op weg. Daarbij legt ze uit welke waarde communicatie heeft binnen strategisch omgevingsmanagement.
Meer weten?
Lees ‘Omgevingscommunicatie en Participatie, een praktisch stappenplan’ van Monique Broekhoff (De Communicatiepraktijk, 2023).
