Trzeci Oddech XLV

TRZECI ODDECH Maj 2022

NUMER XLV

KWARTALNIK

Bytomskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku

1

WSZYSTKO KWITNIE WKOŁO Wiosna cieplejszy wieje wiatr Wiosna znów nam ubyło lat Wiosna, wiosna, wkoło rozkwitły bzy Śpiewa skowronek nad nami Drzewa strzeliły pąkami Wszystko kwitnie wkoło i ja i ty Tak w roku 1976 śpiewali Skaldowie1. U nas też zaczęła się wiosna. Coraz więcej czasu spędzamy poza domem, w parku, w przydomowym ogrodzie lub na działce. Śpiewająco przywitał wiosnę w Sali Filharmonii Częstochowskiej nasz chór „Wrzosy Jesieni”. Wiosna pojawiła się też w programach występów Studia Piosenki „60-tka”. Trochę wiosny będzie też w majowym numerze naszego kwartalnika. Jest on trochę uboższy niż poprzednie, bo połowa Redakcji, ta więcej pisząca, jest na L4, mamy nadzieję, że krótkim. W 45-tym „Trzecim Oddechu” nie będzie tym razem zaproszenia do kina, ani do lektury ciekawych pozycji beletrystycznych. Będzie za to zachęta do czytania biografii. Kontynuujemy przewodnik po bytomskich ulicach; tym razem wyjdziemy poza centrum miasta i powędrujemy do Miechowic, Suchej Góry i Bobrka. Nasz nowy współpracownik, a może zgodnie z nowymi trendami powinniśmy napisać „nowa współpracownica” Bożena Miś, inaugurując 1 Piosenka „Wszystko kwitnie wokoło” znalazła się na ósmym albumie zespołu Skaldowie pt. "Szanujmy wspomnienia" nagranym w roku 1976. Dwa utwory z płyty zostały nagrodzone na Festiwalu Opolskim – "Życzenia z całego serca" (główna nagroda – 1975), oraz "Na granicy dnia" (wyróżnienie – 1973).

2

cykl „Dzieła mówią” opowie o jednym z obrazów wybitnego niderlandzkiego malarza Pietera Bruegela (starszego). Będzie też relacja z pierwszej, po dwuletniej przerwie spowodowanej COVIDEM, wystawy prac grupy plastycznej prowadzonej przez Aleksandrę Herisz.

Zaczniemy od przypomnienia, chyba mało znanego, nazwiska Janiny Kłopockiej, która 90 lat temu zaprojektowała znak Rodła symbolizujący łączność Polaków ze wszystkich ziem polskich. Skończymy jak zwykle kalendarium najważniejszych wydarzeń, które miały miejsce na naszym Uniwersytecie od zamknięcia poprzedniego numeru „Trzeciego Oddechu” i zapowiedzią o czym chcielibyśmy napisać w numerze kolejnym.

Jak zwykle serdecznie zapraszamy do lektury.

Redakcja

AUTORKA ZNAKU „RODŁA” Była nią Wielkopolanka Janina Kłopocka. Urodziła się 18 VIII 1904 roku w niewielkim miasteczku - Koźminie Wielkopolskim, gdzie ojciec jej był piekarzem. Dzieciństwo i młodość spędziła w Berlinie, gdyż tam ze względów zarobkowych zamieszkali jej rodzice. W 1911 roku rozpoczęła naukę w katolic3

kiej szkole dla dziewcząt, którą ukończyła w 1921 roku.

Jej szkolną koleżanką była córka Wojciecha Korfantego.

W 1914 roku wstąpiła do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, w 1923 do powstałego rok wcześniej Związku Polaków w Niemczech. Mając zdolności rysunkowe marzyła o karierze plastyczki. Dzięki uzyskanemu stypendium w 1925 roku ukończyła berlińską Szkołę Sztuk Plastycznych. Otrzymawszy stypendium ze Związku Obrony Kresów Zachodnich, od 1929 roku kontynuowała naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, jej nauczycielem był m.in. Władysław Skoczylas2. Interesowała się głównie grafiką książkową - techniką drzeworytniczą i linorytem.

W 1930 roku nawiązała bliską współpracę ze Związkiem Polaków w Niemczech i na łamach wydawanych przez związek pism „Polak w Niemczech” i „Młody Polak w Niemczech” publikowała swe prace plastyczne. Największe uznanie zyskał sobie zaprojektowany w 1932 roku logotyp Związku – znak Rodła, symbolizujący łączność Polaków ze wszystkich ziem polskich. Dla przypomnienia znak Rodła to nakreślony liniami prostymi bieg 2 Władysław Skoczylas (ur. 4 kwietnia 1883 w Wieliczce, zm. 8 kwietnia 1934 w Warszawie) – polski malarz, grafik, rzeźbiarz i pedagog; uważany za twórcę polskiej szkoły drzeworytu.

4

Wisły od Karpat do Bałtyku z zaznaczonym Krakowem – kolebką kultury polskiej.

W czasie wojny mieszkała w Warszawie prowadząc sklep i działając w konspiracji. Przez jakiś czas ukrywała się w Częstochowie.

W 1945 roku została wysłana do Olesna, gdzie miała objąć stanowisko kierownika referatu kultury i sztuki w tamtejszym starostwie. Już w 1946 roku znalazła się z powrotem w Warszawie zostając grafikiem w dziale Informacji i Propagandy Ministerstwa Przemysłu i Handlu.

Oskarżona o działalność nacjonalistyczną w 1949 roku została aresztowana przez UB a w 1952 roku stanęła przed sądem i została skazana na 7 lat więzienia.

W 1953 roku zwolniona z więzienia ze względu na zły stan zdrowia, w 1958 roku została zrehabilitowana przez Sąd Najwyższy.

W latach 1966-1968 wykonywała prace graficzne dla Biblioteki Narodowej w Warszawie.

Zmarła 27 lutego 1982 roku w Henrykowie pod Warszawą, na własne życzenie pochowana została w Oleśnie. dr Małgorzata Kaganiec

Zdjęcie w tekście przedstawia Janinę Kłopocką na balkonie swojego mieszkania przy ulicy Chmielnej 12 w Warszawie, ok. 1958 r. i pochodzi z Archiwum Stowarzyszenia Rodu Kłopockich im. Janiny Kłopockiej (https://klopocki.eu)

5

DZIEŁA MÓWIĄ – OPOWIEŚCI O OBRAZACH Już od dziewięciu lat Bożena Miś, polonistka, nauczycielka języka polskiego w bytomskich szkołach, prowadzi dla słuchaczy naszego Uniwersytetu wykłady, w czasie których przybliża im sztukę przez duże „S”. W czasie każdego wykładu pokazuje i opowiada o wybranym przez siebie obrazie. Opowiada o autorze dzieła, o zastosowanej przez niego technice malarskiej ale przede wszystkim, bardzo dokładnie o tym, co ono przedstawia, jaki jest jego kontekst historyczny i społeczny. Opowiada słuchaczom o czym dzieło mówi.

Grupa uczestniczek wykładów wraz z prowadzącą Bożena Miś w Muzeum Czartoryskich w Krakowie (fot. Kazimiera Wojtowicz).

6

Po bardzo długo trwających przekonywaniach i prośbach oraz z dużym trudem, bo jak sama twierdzi, woli mówić niż pisać, udało się nam Bożenę Miś namówić do przygotowania pisanej opowieści o jednym z obrazów Pietera Bruegla starszego. A oto efekt.

Redakcja

PIETER BRUEGEL „ŚLEPCY” „Ślepcy” obraz Pietera Bruegla powstał w roku 1568 w technice tempera na płótnie i ma wymiary 85,5x154 cm.

Obecnie znajduje się w Museo di Capodimonte w Neapolu.

Jak czytamy w tomie Wielkiej Kolekcji Sławnych Malarzy poświęconym Brueglowi: Bruegel poznał ten sposób malowania w czasie pobytu w Mechelen, gdzie jako młody malarz pracował nad wykonaniem tryptyku ołtarzowego dla tamtejszego cechu rękawiczników (obraz zaginął).

7

Bardzo prawdopodobne, że praca ta była wykonana w tej technice, tradycyjnie używanej w kompozycjach dekoracyjnych, mających naśladować arrasy. Później artysta sporadycznie używał tempery i nie zawsze z dobrym skutkiem. Do niektórych swoich kompozycji stosował farbę zbyt rozrzedzoną i nie impregnował płótna, przez co te prace okazywały się nietrwałe.

Tempera jest to farba, w której pigmenty barwne rozprowadzane są jajkiem kurzym, a nie olejem. Do XVII wieku obraz pozostawał w kolekcji rodu Farnese, ale po buncie feudałów zostały im skonfiskowane majątki, w tym także dwa obrazy Bruegla „Ślepcy” i „Mizantrop”.

Tematem obrazu jest motyw z Ewangelii św. Mateusza 15;14: Zostawcie ich! To są ślepi przewodnicy ślepych.

Lecz jeśli ślepy ślepego prowadzi, obaj w dół wpadną.

Motyw ten był popularny już w grafice średniowiecznej, ale pierwszą jego wersję malarską wykonał właśnie Pieter Bruegel i to w późnych latach swojej twórczości. Skąd zainteresowanie takim tematem? Historyk sztuki Ilaria Giaccone pisze: Znaczenie obrazu odczytano w powiązaniu z jednym z dwunastu przysłów flamandzkich głoszącym: „Postępujcie zawsze z wielką ostrożnością, bądźcie nieugięci i pokładajcie ufność wyłącznie w Bogu, bowiem jeśli jeden ślepiec prowadzi drugiego, nieuchronnie zmierzają w otchłań”. Zapewne dla ilustracji tych słów Bruegel namalował ślepców bez gałek ocznych, z wychudłymi, zapadniętymi twarzami.

Jest to scena rodzajowa przedstawiająca 6 ślepców w strojach podróżnych. Obraz zalicza się dzieł do realizmu

8

renesansu Północy. Jak pisze Ian Zaczek3: Artyści północnego renesansu próbowali osiągnąć możliwie największy realizm we wszelkich przedstawieniach świata fizycznego – od wnętrz i pejzaży do martwej natury i studiów ludzkiej fizjonomii. Zasłynęli umiejętnością ukazywania najdrobniejszych detali, faktury materii lub metalu, a także szczegółów odbitych w lustrze. Realizm jest doprawdy imponujący: zidentyfikowano kościół znajdujący się w tle obrazu – to kościół św. Anny znajdujący się w Sint-Anna-Pede koło Brukseli; istnieje do dziś, można go nawet zwiedzać. Ponadto odzież i rysy twarzy są zindywidualizowane, ba, współcześni okuliści na podstawie obrazu zdołali nazwać 5 różnych przyczyn ślepoty, między innymi zaćmę, kataraktę, brak gałek ocznych. Przedstawieni na obrazie ślepcy nie sprawiają wrażenia zbyt ubogich, mają ciepłe pielgrzymie płaszcze, filcowe buty, grube skarpety i torby żebracze, jeden z nich ma nawet różaniec na szyi.

Połączeni są trzymanymi w ręku kijami - łącznikami, które ułatwiają poruszanie się w rzędzie, ale też pociągają jednego za drugim do upadku, jak przedstawia to obraz.

Kompozycja obrazu to zstępująca przekątna od lewej do prawej, zajmująca całe centrum obrazu. Co ciekawe, jest to rozrysowany na klatki, jak w filmie animowanym, proces upadania – przewodnik grupy wpadł już do strumienia, kijem pociągnął za sobą następnego, któremu spada z głowy kapelusz, a on sam jest już w takiej pozycji, że nie ma możliwości utrzymania równowagi, pociąga za sobą z powodu kija ich łączącego następnego ślepca, mającego ugięte kolana i wyciągniętą rękę z kijem.

3 Jan Zaczek – autor i redaktor kilku książek o historii sztuki m.in. „Chronologia sztuki”, Wydawnictwo ARKADY, 2019 9

Jeszcze utrzymuje równowagę, ale za chwilę ciało przesunie się za punkt ciężkości i upadek będzie nieuchronny.

To samo czeka następnych w szeregu, chociaż oni jeszcze o tym nie wiedzą. Nieuchronność tego upadku podkreśla pochylnia drogi, po której idą ślepcy. Kolorystyka obrazu jest zgaszona, matowa. Jesienny, chłodny pejzaż tworzą zrudziałe pola, pochmurne niebo. Stroje ślepców to różne odcienie szarości, przełamanej bielą, matowa czerń filcowych ciżem, brudna biel czepków. Jest to także jedna z cech malarstwa temperowego – blade tonacje zastosowanych farb. Światło jest nieokreślone, nie ma konkretnego źródła.

W średniowieczu traktowano żebraków jako grupę wyróżnioną wśród wykluczonych przez społeczeństwo, czyli „ludzi luźnych” - banitów, wędrownych rzemieślników, aktorów, akrobatów, kramarzy, Cyganów i prostytutek.

Na to wyróżnienie miało wpływ chrześcijaństwo – nakaz dzielenia się z potrzebującymi w geście miłosierdzia i wielkie znaczenie jałmużny. Chrześcijanin, dając jałmużnę i wspierając ubogich, ratował się przed potępieniem, ubezpieczał własną duszę. Stąd zapisy pieniężne i testamenty czynione dla ubogich wspólnot i powstawanie bractw opiekujących się ubogimi, sierotami i starcami. Jak pisze Bronisław Geremek4: Wraz z mijającym średniowieczem zatarła się aura żebraka – istoty, której trzeba współczuć (…), zatarła się aureola doskonałości, którą średniowiecze otaczało ubóstwo dobrowolne, a której część przechodziła także na ubóstwo z konieczności. Nędza objawiła się 4 Bronisław Geremek (1932-2008) - polski historyk i polityk, profesor nauk humanistycznych. W pracy naukowej zajmował się badaniami nad historią kultury i społeczeństwa wieków średnich 10

przede wszystkim jako plaga społeczna, nędzarz zaś jako postać groźna dla porządku społecznego. Kryzysy i klęski zmieniły nastawienie do żebraków, zaczęły się restrykcje i prześladowania. Wyganiano ich z miast, skazywano na przymusowe roboty publiczne, zamykano w domach dla ubogich, a nawet w więzieniach. Stygmatyzowano ich, nakazując przywieszanie na ubraniach wskazanych znaków, na przykład trędowaci nosili na ubraniach lisie ogony. Sami żebracy nie byli bez winy, zdarzały się oszustwa, celowe okaleczenia, szczególnie dzieci, a nawet napady żebraczych band. Pojawiła się negatywna wobec żebraków ikonografia, ale Bruegelowi się to nie zdarzało. Ładnie podsumowała to Jowita Jagla5: Bruegel stroni od tego typu ilustracji. Jego żebracy mają w sobie poetycki sznyt.

Portretuje ich wielokrotnie, np. w obrazie „Walka Karnawału z postem” czy w dziele „Kaleki”. Poruszający się na tzw. stolcach i kulach, półnadzy albo w płaszczach ozdobionych lisimi i borsuczymi ogonami (którymi oznaczano trędowatych) w dziwnych nakryciach głowy są poruszającym dowodem epoki, w której dobro i zło, bogactwo i bieda żyły w przestrzeni równoległej, synchronicznej czy wręcz symetrycznej.

Obraz obok renesansowego realizmu Północy, zawiera także symbolikę. Ślepcy są na pierwszym planie, kościół jest elementem tła – ich oddzielenie od kościoła może wskazywać na brak przewodnictwa duchowego. Ślepcy 5 Jowita Jagla – historyk sztuki, doktor nauk humanistycznych, kierownik Działu Historii Medycyny Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku.

Autorka kilkudziesięciu artykułów naukowych i książek „Boska Medycyna i Niebiescy Uzdrowiciele wobec kalectwa i chorób człowieka” (https://pl.wikipedia.org) 11

mogą symbolizować zaślepienie rządzących, a może jak chce kalwinizm – człowiek jest ślepy na swój Los? Malarz nie jest jedynym Bruegelem w historii sztuki, choć niewątpliwie najbardziej znanym, ma przydomek „Chłopski”, bo znany jest z licznych scen rodzajowych dotyczących tej grupy społecznej. Początki jego życia są mało znane – jego narodziny datuje się na lata 15251530, urodził się w Bredzie, ale nie wiemy czy chodzi o holenderską Bredę, czy może o Bree w Belgii, które po łacinie również pisze się Breda.

Uczył się w pracowni Pietera Coecka, stałego malarza cesarza Karola V. W 1563 ożenił się z jego córką, z którą miał dwóch synów Pietera i Jana, także malarzy.

Na początku lat pięćdziesiątych XVI wieku podjął pracę dla malarza Hieronymusa Cocka, który w Antwerpii założył oficynę graficzną „Pod czterema Wiatrami”, zdobywającą międzynarodowy rozgłos.

W 1551 zostaje przyjęty do cechu Bractwa św. Łukasza, co oznacza, że ma już swój dorobek. Za jego pierwsze dzieło uchodzi ołtarz w Mechelen we współautorstwie z Baltensem. Niestety, ołtarz zaginął i nie można go już zobaczyć. W pracowni Pietere Coecke Bruegel zapoznał się z renesansem włoskim, którego sam nigdy nie uprawiał. Nabrał jednak ochoty na podróż do Włoch, którą odbył w latach 1551/1552. Nie interesował się jednak dziełami sztuki, skupia się na krajobrazach. Jego rysunki z podróży wydaje jako cykl pejzaży w latach 15551556 Hieronymus Cock. Sławę i popularność przynoszą mu dwa cykle rycin „Siedem grzechów głównych” i „Siedem cnót”. Talentu malarskiego dowodzi obrazami 12

„Zabawy dziecięce” i „Przysłowia flamandzkie”. Chociaż jego prace mają charakter wywrotowy, zdobywa uznanie elit. Bruegel był człowiekiem wykształconym – znał pisma Homera, Horacego i Wergiliusza, czytał pisma Erazma z Rotterdamu. Zawierając małżeństwo z Maycken Coecke, musiał ulec żądaniu teściowej i przenieść się z Antwerpii, gdzie głośny był jego romans ze służącą, do Brukseli.

W 1564 przychodzi na świat jego pierwszy syn Pieter.

Jak czytamy w tomie kolekcji „Wielcy malarze – ich życie, inspiracje i dzieło” pod redakcją Ewy Dołowskiej: Pomimo, iż przed śmiercią nie zdążył nauczyć synów Pietera i Jana sztuki malowania, Pieter Bruegel był protoplastą całej dynastii malarzy. Pieter Bruegel młodszy zwany Piekielnym (…) jest udanym kopistą prac ojca. Jego brat Jan zyskuje przydomek Aksamitny ze względu na urzekającą paletę barw. Początkowo maluje kwiaty, ale po podróży do Włoch staje się oryginalnym i prawdziwie wielkim pejzażystą. Również syn Jana, Jan Bruegel młodszy będzie malarzem, a po nim zaś jeszcze dwaj jego synowie Abraham i Jan Baptysta. Zawdzięczamy to teściowej Pietera Bruegla starszego Mayeken Verhulst Bessemers, znanej miniaturzystce, która zajęła się edukacją wnuków.

Pieter Bruegel zmarł w Brukseli 18 września 1569 roku. Zostaje pochowany w prawej, bocznej nawie kościoła Notre-Dame de la Chapelle, gdzie za dziewięć lat dołączy do niego żona.

Bożena Miś

13

PATRONI BYTOMSKICH ULIC Wszystko, co nasze Polsce oddamy …

Rok 1922 otworzył nowy etap w dziejach Górnego Śląska. Na mocy postanowienia Rady Ambasadorów6 sporny teren plebiscytowy został podzielony między Niemcy a Polskę. Bytom i większość otaczających go gmin znalazły się po stronie niemieckiej. Zamieszkali tu Polacy musieli na nowo podjęć walkę o zachowanie narodowej tożsamości.

Wprawdzie Konwencja Genewska, obowiązująca na obszarze plebiscytowym w latach 1922 1937 roku, gwarantowała Polakom swobodną działalność kulturalno-oświatową, w praktyce wszelkie poczynania spotykały się zarówno z niechęcią czy wręcz wrogością niemieckich mieszkańców, jak i przeszkodami administracyjnymi czynionymi przez władze. Dodatkową trudność stanowił fakt, że większość czołowych polskich działaczy narodowych została zmuszona do opuszczenia granic Bytomia.

W samym Bytomiu po sprzedaży ULA7 życie polskie skoncentrowało się w tzw. Domu Polskim, zwanym inaczej Gospodą Polską, mieszczącym się w dawnym Hotelu Lomnitz.

6 Rada Ambasadorów, Konferencja Ambasadorów - organ powołany po I wojnie świat. przez zwycięskie mocarstwa; uzgadniał ich stanowisko w bieżących sprawach międzynarodowych; skład: paryscy ambasadorowie Wielkiej Brytanii, Włoch, Japonii i USA (po ustąpieniu USA miejsce zajął ambasador Belgii) i przedstawiciel Francji; działała 1920–26 (https://encyklopedia.pwn.pl) 7 Dom Polski „Ul” – murowany budynek u zbiegu ulic Korfantego i Sokoła wzniesiony w 2. połowie XIX Wieku w Bytomiu, w latach 1910–1922 siedziba szeregu organizacji społecznych i kulturalnych walczących o zachowanie polskości na Górnym Śląsku, wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytków Bytomia; w roku 2021 przekazany przez władze miasta harcerzom z Hufca ZHP Bytom im. Hm. Józefa Kwietniewskiego (https://pl.wikipedia.org) 14

Jej gospodarzem w latach 1935-1939 był Emanuel Drobczyk5 pochodzący z Miechowic. Urodził się w 1905 roku w rodzinie górniczej i po ukończeniu szkoły powszechnej podjął pracę na kopalni Centrum. Czynnie działał w miechowickim Towarzystwie Śpiewu „Lutnia” i angażował się w ruch sportowy. W 1933 roku został wybrany prezesem Związku Polskiej Młodzieży Katolickiej na powiat bytomski.

Po wybuchu wojny jako aktywny działacz polski został aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie. Zwolniony wskutek starań rodziny został natychmiast wcielony do Wermachtu i wysłany na front wschodni. Do rodzinnych Miechowic powrócił w 1947 roku i podjął pracę w urzędzie. Przez ostatnie lata mieszkał w Gliwicach i tam zmarł.

Nieco lepsze warunki w podtrzymywaniu polskości były w podbytomskich gminach, gdyż tam większy procent mieszkańców stanowili Polacy.

W Miechowicach aktywnym działaczem był Józef Lasczyk8. Urodził się 29 lutego 1884 roku. Podobnie jak Drobczyk wywodził się z rodziny górniczej i jako kilkunastoletni chłopak rozpoczął pracę na kopalni. W 1920 roku brał udział w propolskiej akcji propagandowej. Po podziale Górnego Śląska pozostał w rodzinnych Miechowicach i zajął się organizacją polskiego życia kulturalnego i społecznego. Był współzałożycielem licznych polskich związków zawodowych m.in. bytomskiego Oddziału Górników Zjed8 Ulice Emmanuela Drobczyka i Józefa Lasczyka znajdują się w dzielnicy Miechowice 15

noczenia Zawodowego Polskiego, kierując do 1939 roku jego filią miechowicką. Był też współorganizatorem I Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech oraz działał w Polsko-Katolickim Towarzystwie Szkolnym.

Pamiętając o poległych w niedawnych walkach rodakach już w 1923 roku założył Komitet Ochrony Grobów Poległych Powstańców obejmujący powiaty,-bytomski, zabrzański i gliwicki.

We wrześniu 1939 roku został aresztowany przez gestapo i osadzony w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie. Przebywał w tzw. „obozie specjalnym” pod namiotami, gdzie warunki były wyjątkowo ciężkie a umieralność wysoka. Kilkakrotnie próbował uciec. W czasie ostatniej z podjętych ucieczek został zastrzelony. Dokładna data jego śmierci nie jest znana.

Urodzony 2 lipca 1890 roku Karol Jochymczyk9 pochodził z Bobrku, z tutejszej rodziny robotniczej. Mając 14 lat zaczął pracować w miejscowej kopalni Grafin Johanna (hrabina Joanna). Z bronią w ręku brał udział w II i III Powstaniu Śląskim, angażował się też w akcję plebiscytową. Po utworzeniu Związku Polaków w Niemczech był jednym z pierwszych jego członków. Dzięki jego staraniom w 1924 roku uruchomiono w Bobrku polską szkołę mniejszościową, która istniała do 1933 roku. Z powodu jego propolskiej działalności w gminie nazywano go „polskim królem”. Zasiadał w miejscowej radzie gminnej.

Został aresztowany już w pierwszym dniu wojny 1939 roku i podzielił los większości polskich działaczy - został osadzony w Buchenwaldzie. W rodzinne strony powrócił 9 16

Ulica Karola Jochymczyka znajduje się w dzielnicy Bobrek

dopiero w 1945 roku. Zmarł 18 stycznia 1968 roku i spoczął na cmentarzu w Bobrku.

Propolską działalność prowadził na Śląsku Józef Jainta10, urodzony 11 listopada 1882 roku na Rozbarku w rodzinie robotniczej. W 1912 roku był inicjatorem zorganizowania, jako związku zawodowego, Oddziału Hutników i Metalowców. W 1919 roku pracował w Powiatowym Komitecie Plebiscytowym w Koźlu. Walczył w III Powstaniu Śląskim w okolicy Kędzierzyna.

Ulica Jainty – fotografia prawdopodobnie zrobiona w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych XX wieku11 (fotografia z zasobów internetu https://fotopolska.eu) 10 Ulica Józefa Jainty znajduje się w centrum Bytomia i łączy Rynek z ulicą Kwietniewskiego 11 Bardzo ciekawy zestaw tramwaju linii 31. Pierwszy wagon wyprodukowany w roku 1949 w chorzowskim Konstalu, za nim dwie doczepy z 1913 roku z dawnych tramwajów miejskich Bytomia (za: https://fotopolska.eu) 17

Po podziale Górnego Śląska na część polską i część niemiecką, pozostał po niemieckiej stronie granicy na Rozbarku. Aktywnie działał w Polskim Zjednoczeniu Zawodowym i Związku Polaków w Niemczech. We wrześniu 1939 roku jako znany działacz polski musiał uchodzić z Bytomia, usiłował przedostać się na Węgry. Rozpoznany przez konfidenta gestapo został aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie, gdzie zginął w 1940 roku.

Kamienice przy ul. Jainty – widok od placu Kościuszki przed wybudowaniem CH AGORA (fot. z zasobów Internetu)

W gminach przyznanych Polsce bez przeszkód kwitło życie kulturalne. Szeroką działalność prowadziło harcerstwo skupiające dzieci i młodzież. W miesiącach poprze18

dzających wybuch II wojny światowej zorganizowano tzw.

Pogotowie Harcerskie pełniące wraz z wojskiem służbę obserwacyjno-wartowniczą, szczególnie w miejscowościach leżących tuż przy granicy. Jedną z nich była Sucha Góra.

Kiedy wojska niemieckie zajęły wieś, jeszcze we wrześniu 1939 roku, dwaj harcerze Franciszek Holeczek8 i Antoni Brylski wtargnęli na posterunek tutejszej Straży Granicznej zabierając znajdującą się tam broń i spore ilości amunicji. Kilka tygodni później miejscowy harcerski ruch oporu przybrał zorganizowaną formę. 16 listopada 1939 powołano do życia Polską Organizację Partyzancką w Suchej Górze, której komendantem został Ignacy Nawrat, a jego zastępcą Alfred Wodczak12 urodzony 23 września 1913 roku, z zawodu górnik. Sprawy administracyjno-finansowe powierzono organiście Wojciechowi Kawce8 urodzonemu 21 listopada 1909 roku.

Za sprawy wojskowe odpowiadał Franciszek Holeczek urodzony w 1913 roku, urzędnik państwowy i działacz sportowy, członek suchogórskiego Klubu Sportowego „Czarni”.

Po aresztowaniu Nawrata, 12 marca 1941 roku, funkcję komendanta objął Alfred Wodczak. Jego głównym zadaniem było pozyskiwanie i magazynowanie broni i amunicji.

W takich akcjach uczestniczył także urodzony 30 października 1908 roku w Suchej Górze Edmund Kokot13. Początkowo był urzędnikiem Spółki Brackiej w Suchej Górze a po przeprowadzce do Bielszowic księgowym w tamtejszym szpitalu Spółki. Po wybuchu wojny wstąpił do suchogórskiej Polskiej Organizacji Partyzanckiej, natomiast 12 Ulice Franciszka Holeczka, Wojciecha Kawki i Alfreda Wodczaka znajdują się w dzielnicy Sucha Góra.

13

Ulica Zygmunta Kokota łączy dzielnicę Sucha Góra z Radzionkowem 19

w Bielszowicach należał do tajnej organizacji o kryptonimie „Konwalia”. Kolportował też polską prasę podziemną.

W celu zamaskowania swej działalności wstąpił do SA14.

W roku 1941 Polska Organizacja Partyzancka w Suchej Górze została zdemaskowana. Jesienią nastąpiła fala aresztowań. 11 października został aresztowany Alfred Wodczak, a 19 listopada: Franciszek Holeczek i Wojciech Kafka. Wszyscy zostali osadzeni w więzieniu w Tarnowskich Górach.

Skazani na śmierć, zostali powieszeni 16 lutego 1942 roku w publicznej egzekucji w Suchej Górze, w której musieli uczestniczyć wszyscy mieszkańcy nie wyłączając dzieci.

Także Edmund Kokot, aresztowany 12 października 1941 roku w wyniku denuncjacji agentki gestapo, spędził kilka miesięcy w mysłowickim więzieniu. Mimo tortur nie wydał nikogo i 12 lutego 1942 roku został powieszony na drzewie przed kopalnią Bielszowice. dr Małgorzata Kaganiec

KARTY LUDZKIEJ PAMIĘCI: CZYTAJMY BIOGRAFIE W Słowniku Języka Polskiego PWN15 wyjaśnienie słowa biografia jest bardzo krótkie: Biografia to opis życia i działalności jakiejś osoby. Dłuższą definicję znajdziemy 14 Sturmabteilung, Oddziały Szturmowe NSDAP, utworzone w Republice Weimarskiej w roku 1920 bojówki do ochrony zgromadzeń partyjnych (...). Sturmabteilung, było głównym narzędziem terroru niemieckiej partii nazistowskiej w walce z bojówkami i sympatykami innych ugrupowań politycznych. (https.// pl.wikipedia.org) 15 20

https://sjp.pwn

w Encyklopedii PWN16: Biografia [gr. bíos ‘życie’, gráphō ‘piszę’], życiorys autentycznej postaci, którego autorem nie jest — w przeciwieństwie do autobiografii — ona sama.

Gatunek, zapoczątkowany w starożytności (IV w. p.n.e., Isokrates), dał w I–II w. greckie Żywoty sławnych mężów Plutarcha i rzymskie Żywoty Cezarów Swetoniusza, w literaturze nowożytnej łączy elementy faktograficzne z fikcją fabularną, prowadząc w XX w. (G.L.Strachey Królowa Wiktoria 1921, wydanie polskie 1937) do rozwoju biografistyki literackiej (powieść biograficzna), w opozycji do naukowej; główni przedstawiciele nowych tendencji: A. Maurois, S. Zweig, E. Ludwig. W Polsce biografia rozwijała się od XV–XVI w. — Kallimach Życie i obyczaje Grzegorza z Sanoka, A.Trzecieski – Żywot i sprawy... Mikołaja Reja; współcześnie m.in. Nurt - W.Berenta, Mickiewicz M. Jastruna, Chopin - J. Iwaszkiewicza.

Tyle słowniki. Istotne dla przeciętnego czytelnika, czyli takiego jak ja, jest rozróżnienie biografii literackiej i biografii naukowej. W tej drugiej są podane tylko i wyłącznie fakty, z życia opisywanej osoby i to fakty dobrze udokumentowane i wielokrotnie w różnych źródłach sprawdzone. Ta pierwsza to życiorys ujęty na kartach książki, nierzadko zaskakujący różnego typu anegdotami i zabawnymi historyjkami z życia danej osoby, o których odbiorcy do tej pory nie mieli pojęcia. To życie bohatera opisane w formie dzieła literackiego, to coś co zainteresuje miłośników literatury faktu.

Literatura biograficzna jest pozycją interesującą nie tylko dla czytelnika, który poszukuje informacji na temat wybranej postaci ale także dla tego, którego tak samo lub nawet bardziej od życiorysu tej postaci, interesują wyda16

https://encyklopedia.pwn.pl/ 21

rzenia historyczne, których opisywana osoba była świadkiem lub uczestnikiem.

Literatura biograficzna wymaga od autora obszernej i bardzo szczegółowej analizy wielu faktów z życia danej osoby, które ułożone są w ciąg przyczynowo skutkowy. Powoduje to, że tą formą twórczości zajmuje się stosunkowo wąska grupa twórców.

W podanej wcześniej definicji biografii pojawiły się nazwiska Wacława Berenta i Jarosława Iwaszkiewicza, którzy w powszechnej świadomości nie są kojarzeni z tym gatunkiem literackim. Wacław Berent (1873 -1940) to powieściopisarz i tłumacz okresu modernizmu, główny (obok Władysława Reymonta) przedstawiciel realizmu w literaturze Młodej Polski. Jarosław Iwaszkiewicz (1894 - 1980) to prozaik, poeta, eseista, tłumacz i librecista. Współtwórca grupy poetyckiej Skamander17.

Postaciami opisanymi w Nurcie Wacława Berenta są: Tadeusz Kościuszko, Onufry Kopczyński, Franciszek Karpiński, Julian Ursyn Niemcewicz i Jan Henryk Dąbrowski.

Postacie związane z upadkiem I Rzeczpospolitej i początkiem zaborów. Ich biografie posłużyły autorowi nie tylko do przedstawienia życia bohaterów, ale były także pośrednim 17 Skamander – grupa poetycka, którą zaczęli formować około roku 1916 Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński oraz Jan Lechoń. Wzorem dla skamandrytów była przede wszystkim twórczość Leopolda Staffa. Skamander istniał niemal do 1939 roku. Swoją nazwę wzięła od rzeki Skamander opływającej Troję. (…) Pomimo bardzo silnego utrwalenia się w ogólnej świadomości funkcjonowania poetów Skamandra jako grupy Michał Głowiński sformułował sąd, że Skamandryci to grupa sytuacyjna, czyli taka, której głównym spoiwem jest rzeczywistość pozaliteracka (wspólna działalność kabaretowa, odczyty i działalność „Pod Picadorem”, stolik na półpiętrze w kawiarni „Ziemiańskiej”, obracanie się w tych samych kręgach towarzyskich).

22

komentarzem Berenta do dyskusji społeczno-politycznych toczonych w Polsce w latach 30. XX wieku oraz wyrazem historiozofii18 autora.

Jarosław Iwaszkiewicz na bohatera swojej książki wybrał Fryderyka Chopina. W niezwykle interesującej szacie literackiej, Iwaszkiewicz podaje fakty i domysły, stara się wyjaśnić nieporozumienia i legendy, którymi obrosła biografia kompozytora. Opiera się przede wszystkim na korespondencji od i do Chopina oraz na słowach wypowiadanych przez ludzi współczesnych Fryderykowi i piszących o nim. Jego sylwetka jest mocno osadzana w środowisku, w którym w danym momencie życia przebywał. Pomogło to autorowi pokazać, w jaki sposób określone warunki bytowe i towarzyskie wpływały na pracę twórczą kompozytora19.

Obecnie do grupy twórców najczęściej kojarzonych z tą dziedziną literatury zaliczyć można m.in.: Andrzeja Franaszka (biografie: Zbigniewa Herberta i Czesława Miłosza), Romana Graczyka (biografie: Adama Michnika i Wiesława Chrzanowskiego), Katarzynę Kubisiowską (biografie: Jerzego Pilcha, Danuty Szaflarskiej i Jerzego Vetulaniego), Agatę Tuszyńską (biografie: Wiery Gran, Ireny Krzywickiej, Bruno Schulza, Isaaca Bashevisa Singera, Mary Ellen i Leopolda Tyrmandów), Mariusza Urbanka (biografie: Władysława Broniewskiego, Jana Brzechwy, Jana Augusta, Stefana i Wacka Kisielewskich, Kornela Makuszyńskiego, Juliana Tuwima, Leopolda Tyrmanda, Jerzego Waldorffa, Rudolfa Weigla i Juliana Wieniawy-Długoszowskiego) i Monikę Wąs (biografie Anny Dymnej i Wiktora Skrzyneckiego).

18 Filozofia historii (historiozofia, filozofia dziejów) – nauka filozoficzna zajmująca się refleksją nad sensem i istotą dziejów rozumianych jako całość uporządkowanych lub nieuporządkowanych zmian zachodzących w czasie.

19

https://www.znak.com.pl/ksiazka/chopin-jaroslaw-iwaszkiewicz-59152 23

Dlaczego wybrałem akurat tych autorów? Z bardzo prostego powodu. Bo ich książki stoją u mnie na regale. Na jednej półce spotykają się postacie, które w rzeczywistości nigdy się nie spotkały, bo albo żyły w bardzo różnych historycznie czasach (Adam Michnik i Julian Wieniawa-Długoszowski), albo obracały się w innych środowiskach (Rudolf Weigl i Władysław Broniewski), niekiedy wręcza sobie nieprzyjaznych lub nawet wrogich.

Dlaczego zachęcam do czytania biografii. Bo tak jak, to już wcześniej zabrzmiało, dobrze napisana biografia literacka nie jest kalendarium dat ważnych w życiu bohatera; chociaż w niektórych na końcu książki takie kalendarium można znaleźć. Jest także, a niekiedy wręcz głównie, opisem miejsca lub miejsc, w których bohater mieszkał, pracował, które odwiedzał. Jest opisem osób, członków rodziny, współpracowników, znajomych i nieznajomych, przyjaciół i wrogów, którzy przewinęli się przez jego życie, niekiedy krótkie (Bruno Schultz – 50 lat), a niekiedy bardzo długie(Danuta Szaflarska – 102 lata).

Jeżeli mogę coś zasugerować, to proponuję zacząć od biografii polskich. Polskich nie w znaczeniu napisanych po polsku, przez polskiego autora, ale polskich bo opowiadających o bohaterze, który żył w Polsce. Narodowość nie ma znaczenia, nie ważne kim się urodził: Polakiem, Żydem, Niemcem, Austriakiem czy Rosjaninem. Ważne aby Polska była jego otoczeniem, miejscem, w którym spędził całe, albo znaczną część życia. Dlaczego tak? O tym poniżej.

Jeżeli czytelnik wciągnie się, tak jak ja, w czytanie książek tego gatunku literackiego, to może z czasem zacznie zwracać większą uwagę na wybrane z nich szczegóły, tematy, opisy. Na przykład będzie poszukiwać w nich miejsc lub osób kojarzących się z szeroko rozumianym środowi24

skiem czytelnika. W ostatnio czytanej biografii Stanisława Lema20 znalazłem informację, że jego żona Barbara, przez kilka powojennych lat mieszkała z rodzicami w Bytomiu i uczyła się w gimnazjum żeńskim. Z Bytomiem jestem zawodowo związany od ponad czterdziestu lat, ale wcześniej pomimo, że mieszkałem za przysłowiową „miedzą”, w Piekarach Śląskich, to do Bytomia nie przyjeżdżałem i go nie znałem. Nie miałem tu ani rodziny, ani znajomych, nie licząc Joli - koleżanki z liceum, która mieszkała przy ul. Kwietniewskiego, w jednej z tych kamienic, których już nie ma, zostały wyburzone. Dlatego dopiero po dłuższych poszukiwaniach udało mi się ustalić, że Państwowe Gimnazjum i Liceum Żeńskie im. Lucyny Radziejowskiej mieściło się pod adresem Piekarska 18, w budynku zajmowanym dzisiaj przez Wydział Zdrowia Publicznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Wcześniej, w niemieckim Beuthen była tam Średnia Katolicka Szkoła Żeńska, prowadzoną przez Siostry Szkolne de Notre Dame.

Po II wojnie światowej budynek zajmowały: Państwowe Gimnazjum i Liceum Żeńskie, przekształcone później w Liceum Ogólnokształcące im. Lucyny Radziejowskiej21,

20 „Stanisław Lem. Wypędzony z wysokiego zamku. Biografia”, Agnieszka Gajewska, Wydawnictwo Literacki, 2021 21 Lucyna Władysława Radziejowska (ur. 24 czerwca 1899 w Popowie Kościelnym, zm. 20 marca 1944 w KL Auschwitz) – polska nauczycielka, represjonowana w czasie II wojny światowej za pomoc osobom narodowości żydowskiej. W 1943 Lucyna Radziejowska przyjęła pod swój dach kobietę, razem z 15-letnim synem. Ukrywających się Żydów Niemcy najpewniej zamordowali.

Lucynę Radziejowską przewieziono do aresztu w Sokołowie Podlaskim, skąd trafiła do Warszawy na Pawiak. Stamtąd wywieziono ją transportem z 5 października 1943 do KL Auschwitz. Otrzymała numer 64478. Zarażona tyfusem zmarła w obozie 20 marca 1944.

25

Szkoła Podstawowa nr 4522, a jako ostatni, przed przejęciem budynku przez ŚLAM, Zespół Szkół Medycznych23, czyli powszechnie znany „bytomski Medyk”.

Można też wybrać biografie osób będących naszymi równolatkami lub trochę od nas starszych. Ciekawym jest wtedy porównywanie tego co sami pamiętamy z minionych czasów, z tym co o tych czasach pisze autor opisujący życiowe wybory i zakręty oraz przeżycia swojego bohatera.

Dla mnie interesujące są lata czterdzieste, pięćdziesiąte i pierwsza połowa sześćdziesiątych XX wieku, bo niewiele z nich pamiętam (rocznik 1955). Trwające przez kolejne dekady naszej historii i realizowane przez kolejne ekipy rządzące, zakłamywanie historii, powodowało i nadal powoduje, że historycznej prawdy, o tym jak naprawdę było, nie znajdzie się ani szkolnych podręcznikach, ani w kręconych ku chwale Polski i reżysera filmach. Można ją znaleźć w czyjejś biografii.

Dla mnie interesująca jest też druga połowa lat sześćdziesiątych i następne: siedemdziesiąte, osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte. Te lepiej lub gorzej, sam pamiętam.

I niekiedy słuchając lub czytając, to co mówią politycy lub piszą redaktorzy, ale także pisarze, aktorzy, reżyserzy…, mam wrażenie, że chyba nie żyliśmy w tych samych latach i w tym samym kraju. Albo może w tym samym kraju, ale 22 1 września 1986 roku do użytku oddano nowy budynek szkolny w dzielnicy Szombierki przy ulicy Zakątek 20. Nowa szkoła przejęła numer 45.

23 Zespół Szkół Medycznych (obecna nazwa Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Bytomiu) był użytkownikiem budynku w latach 1982 – 2007. Wcześniej korzystał wspólnie z I Liceum Ogólnokształcącym im. Jana Smolenia z budynku przy ul. Strzelców Bytomskich 11, a od roku 2007 administruje budynkiem przy ul. Wrocławskiej 120.

26

w bytach równoległych. Opis rzeczywistości, w której przyszło żyć bohaterowi biografii spisanej przez kogoś niekiedy wiele lat po jego śmierci, moim subiektywnym zdaniem, jest bardziej prawdziwy niż ten pisany doraźnie na potrzeby aktualnie rządzących, albo dla opisania własnego trudnego dzieciństwa i siermiężnej młodości, które przypadły na czasy „słusznie minione”.

I wreszcie można w biografii skupiać się na porównaniu opisanej w niej postaci z obrazem, który sami wcześniej sobie o niej wyrobiliśmy. W szkole, jeżeli to postać na tyle ważna, że znalazła się w podręcznikach, albo oglądając telewizję lub przeglądając Internet i tam śledząc przebieg jej kariery. Porównanie niejednokrotnie jest bardzo zaskakujące.

Wrócę teraz do czytanej przez mnie obecnie biografii Stanisława Lema.

Jeżeli ktoś, tak jak ja, miał w pewnym okresie swojego czytelniczego życia epizod pn. literatura science fiction, to na pewno była tam także któraś z książek tego pisarza. Po przeczytaniu Obłoku Magellana, Dzienników gwiazdowych, Edenu, Niezwyciężonego oraz Opowieści o Pilocie Pirxie, jego twórczość ko-

27

jarzyła mi głównie, chociaż nie tylko24, z fantastyką naukową.

Z książki Agnieszki Gajewskiej25 dowiedziałem się, że Lem był także filozofem, futurologiem, naukoznawcą, publicystą, eseistą i krytykiem literackim. Urodził się w roku 1921 w Lwowie w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec Samuel Lehm był lekarzem, ale zanim nim został bawił się w literata, pisał satyryczne opowiadania i wierszowane bajki publikowane w „Kurjerze Lwowskim”, dzienniku związanym z ruchem ludowym. Matką Stanisława Lema była Sabina zd. Wollner, córka przemyskiego kupca, a jego kuzynem ze strony ojca - Jan Marian Hescheles, czyli Marian Hemar. Poeta, satyryk, komediopisarz, dramaturg, tłumacz poezji ale przede wszystkim autor tekstów piosenek, m.in. takich szlagierów jak: „Kiedy znów zakwitną białe bzy”, „Czy pani Marta jest grzechu warta”, „Ten wąsik”, „Nikt, tylko ty”, „Upić się warto” oraz „Jest jedna, jedyna”.

Stanisław Lem studiował, najpierw we Lwowie a po wojnie w Krakowie, medycynę. Jego studencka praca Etiologia nowotworów, została opublikowana, w roku 1947, w pierwszym powojennym „Polskim Tygodniku 24 Oprócz powieści klasycznego gatunku science fiction, Stanisław Lem jest autorem prozy realistycznej, m.inn. powieści „Szpital Przemienienia”, wspomnień z dzieciństwa „Wysoki zamek” i powieści detektywistycznych „Śledztwo” oraz „Katar”.

25 Agnieszka Gajewska (ur. 1977) - polska literaturoznawczyni, wykładowczyni, autorka i aktywistka feministyczna, doktor nauk humanistycznych z zakresu literaturoznawstwa. Jest kierowniczką Pracowni Krytyki Feministycznej i sekretarzem naukowym Interdyscyplinarnego Centrum Badań Płci Kulturowej i Tożsamości. Opiekuje się Genderowym Kołem Literaturoznawczym.

28

Lekarskim”26. Studiów jednak nie ukończył i lekarzem nie został. Postanowił, że będzie literatem. Początki na przełomie lat 40-tych i 50-tych nie były łatwe, jednak ostatecznie osiągnął sukces stając się najczęściej tłumaczonym polskim pisarzem: jego książki zostały przetłumaczone na ponad 40 języków i wydane w ponad 30 milionach egzemplarzy.

O tym wszystkim i o wielu jeszcze innych zdarzeniach z życia pisarza, wojennej gehennie w Lwowie, powojennej biedzie w Krakowie, uznaniu jakie najpierw zyskał w Związku Radzieckim a potem także w Polsce i na Zachodzie, o radości z kupna w RFN mercedesa w kolorze musztardowym27 i pierwszych wrażeniach z oglądania świata w kolorze na ekranie radzieckiego telewizora „Rubin”, o narastającymi z wiekiem depresją i zniechęcaniem do pisania, dowiedzieć się można po przeczytaniu ponad 600 stron liczącej książki. Oprócz historii życia pisarza jest to także opowieść o miejscach. O przedwojennym i wojennym Lwowie, o powojennym Krakowie. Opowieść o ludziach, środowisku literackim i naukowym. Opowieść o polityce i politykach.

Kończąc moje wywody jeszcze raz serdecznie zachęcam do sięgnięcia po biografie, nie tylko po tę akurat teraz przez mnie czytaną - Stanisława Lema, ale także po inne.

Może to być, któraś z tych wymienionych przeze mnie na początku tekstu, ale może też coś lżejszego, bo oprócz wielkich postaci naszej kultury i nauki na karty książek 26 „Polski Tygodnik Lekarski”, obecnie „Polski Merkuriusz Lekarski” – wydawane od 1946 roku czasopismo medyczne, organ Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. W piśmie zamieszczane są oryginalne artykuły, a także prace poglądowe i kazuistyczne z poszczególnych dziedzin medycyny (https://pl.wikipedia.org) 27

Zgodę na zakup wydał osobiście minister finansów 29

trafiają też ludzie mniejszego formatu, nikomu niczego nie odejmując. Na półce mam także biografie: Wiesława Gołasa, Romana Kłosowskiego, Wiesława Michnikowskiego i Zbigniewa Wodeckiego.

Przeczytałem je głównie z ostatniego z wymienionych wcześniej przeze mnie powodów. Aby porównać na ile portret odpowiada oryginałowi. Na ile bohater biografii pokazywał mi, w rozmowach obejrzanych wcześniej telewizji lub wysłuchanych w radio, w przeczytanym wywiadzie, prawdziwego siebie, a na ile wykreowany przez siebie, lub przez specjalistę od „pijaru”, wyidealizowany wizerunek.

RK

WERNISAŻ W GALERII “POD SZTRYCHEM” W piątek 18 marca 2022, w Młodzieżowym Domu Kultury Nr 1 w Bytomiu, w gościnnej galerii „Pod Sztrychem”, odbył się wernisaż wystaw prac grupy plastycznej prowadzonej przez Aleksandrę Herisz.

Grupę tworzy 12 słuchaczek naszego Uniwersytetu, które już od 12 lat spotykają się raz w tygodniu przy ul. Powstańców Warszawskich 12 aby, pod opieką Pani Aleksandry, wspólnie rozwijać swoje artystyczne pasje i talenty. Corocznie, zawsze w maju, na zakończenie kolejnego roku akademickiego grupa zapraszała do galerii „Pod Sztrychem” swoich przyjaciół, aby zaprezentować, to co powstało na sztalugach, na stołach i w piecu w ciągu minionych miesięcy.

30

Aleksandra Herisz i jej grupa plastyczna oraz zaproszeni goście w czasie wernisażu (fot. Kazimierz Wojtaszek)

Poprzedni wernisaż odbył się 18 maja 2019 roku. Niestety przez dwa kolejne lata nie udało się zorganizować wystawy. Najpierw w roku 2020 na przeszkodzie stanął COVID, a w roku następnym remont zabytkowego budynku MDK-u. Dlatego tegoroczne spotkanie było dla artystek tak ważnie i radosne. Było sygnałem powrotu do normalności.

Do normalności nie do końca pełnej, bo COVID jeszcze nie całkiem odszedł w niepamięć, a to co dzieje się za naszą wschodnią granicą sygnalizowały niebiesko-żółte kokardki widoczne na piersiach wielu z obecnych osób.

Tak jak w latach poprzednich, na wystawie prezentowane są prace wykonane w różnych technikach plastycznych.

Zaraz przy wejściu do galerii, oczy wchodzących skupiały się na trzech portretach młodych kobiet, portretach, namalowanych farbami olejnymi, wręcz z fotograficzną dokładnością. Na pozostałych ścianach oraz na specjalnie przygotowanych zawiesiach zamocowanych do sufitu, podziwiać można było kilkanaście równie pięknych prac 31

wykonanych w technikach: witrażu i fusingu. Tematem tych prac są postacie kobiece, ludzkie twarze i martwa natura.

Na zadane pytanie o skalę trudności i czasochłonność wykonania, autorki prac odpowiadały, że tworzenie nigdy nie jest łatwe, że zajmuje od kilku do kilkunastu dni. Ale warto, bo uznanie innych jest bardzo przyjemne. Chociaż nie najważniejsze. Najważniejsze są przyjemność tworzenia i własna satysfakcja, że się potrafi, że się udało.

Gratulacje za „już” i życzenia „jeszcze” złożyli grupie i jej opiekunce gospodarz budynku, dyrektor Młodzieżowego Domu Kultury Nr 1, Ireneusz Herisz oraz w imieniu społeczności Bytomskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, przewodniczący Zarządu Samorządu Słuchaczy, Jan Cieplinski. Wśród wielu zaproszonych na wernisaż gości, dojrzeć można było także Senator RP - Halinę Biedę. Uzupełnieniem wernisażu był występ grupy teatralnej prowadzonej przez Danutę Szymczak. Członkiniami grupy są, w większości, także słuchaczki naszego Uniwersytetu, a miejscem prób grupy także jest MDK Nr 1. W ich wykonaniu, autorki zaprezentowanych na wystawie prac i zaproszeni na wernisaż goście, wysłuchali fragmentu monologu „młodej poetki” Hermenegildy Kociubińskiej, jednej z postaci „Teatrzyku Zielona Gęś” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.

Na wystawie zaprezentowane zostały prace powstałe w czasie dwóch lat pandemii, które gdyby jej nie było (pandemii) zawisłyby w Galerii „Pod Sztrychem” w maju 2020 i 2021. Prace z pierwszego roku popandemicznego zobaczyć będzie można na wystawie, której wernisaż odbędzie się 20 maja.

RK 32

DZIAŁO SIĘ 11 marca 2022 – udział reprezentacji Uniwersytetu w zawodach VII Lublinieckim Półmaratonie Nordic Walking i Lublinieckiej 5-tce 15 marca 2022 – występ Studia Piosenki „60-tka” w Dziennym Domu Pomocy „Senior-Wigor” w Rudzie Śląskiej 18 marca 2022 – wernisaż wystawy prac grupy plastycznej prowadzonej przez Aleksandrę Herisz, w Galerii „Pod Sztrychem” w Młodzieżowym Domu Kultury Nr 1 w Bytomiu 26 marca 2022 – wykłady otwarte w auli PSB/CKU: Anny Bator - „Płeć mózgu, czyli jak żyć i komunikować się z płcią przeciwną” oraz Przemo Łukasika „O architekturze” 7 kwietnia 2022 – udział dwójki słuchaczy Joanny Kani oraz Józefa Drońskiego w VI Konkursie Recytatorskim dla Seniorów zorganizowanym przez Dzielnicowy Dom Kultury w Piekarach Śląskich w Dąbrówce Wielkiej 20 kwietnia 2022 – wykład i warsztaty dla słuchaczy pt. „Zdrowa skóra to skarb” 24 kwietnia 2022 – występ chóru „Wrzosy Jesieni” w Filharmonii Częstochowskiej na koncercie „Śpiewające Świętowanie Wiosny”, zorganizowanym przez Uniwersytet Trzeciego Wieku działający przy Wydziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej 33

25 kwietnia 2022 – wycieczka słuchaczy Uniwersytetu, przygotowujący audycje dla Radia SoVo do siedziby Polskiego Radia Katowice S.A. 27 kwietnia 2022 – występ Studia Piosenki „60-tka” na wiosennym spotkaniu Wspólnoty Amazonek „Ostoja” w Bytomiu w ich siedzibie przy ul. Łużyckiej 12 29 kwietnia 2022 – wykład otwarty w auli PSB/CKU dla słuchaczy oraz warsztaty dla słuchaczy pt. „Edukacja żywieniowa”. Tematy: „Jelita zdrowe to życie kolorowe, czyli o tym co jeść aby zachować zdrowie jelit i całego organizmu” oraz „Pamięć i koncentracja to dobrego życia gwarancja – dowiedzmy się wspólnie jak dbać o prawidłową pracę naszego mózgu” 3 maja 2022 – udział delegacji Bytomskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, Stefanii Borkowskej i Jana Cieplinskigo, w miejskich uroczystościach z okazji obchodów Święta Narodowego Trzeciego Maja 13 maja 2022 – wykład otwarty prof. dr hab. Joachima Dieca „Moskwa. Iluzja trzeciego Rzymu i jednego narodu imperialnego” w auli PSB/CKU 14 maja 2022 – wycieczka, grupy słuchaczek wykładów „Dzieła mówią – opowieści o obrazach” prowadzonych przez Bożeną Miś, do Krakowa, do Muzeum Książąt Czartoryskich

34

W NASTĘPNYM NUMERZE Następny numer ukaże się dopiero po letnich wakacjach. Przygotujemy go na inaugurację nowego, siedemnastego, roku akademickiego Bytomskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Co w nim będzie?

Na pewno relacje z tego co działo się w mieście, regionie, kraju i poza jego granicami, w czerwcu, w lipcu i w sierpniu, z aktywnym udziałem naszych słuchaczek i słuchaczy. Wakacje, wakacjami, Uniwersytet formalnie jest zamknięty, nie będzie na nim żadnych zajęć i spotkań, ale to nie znaczy, że jego słuchacze zapadną w letni letarg i obudzą się dopiero we wrześniu. Z doświadczenia wiemy, że tak nie będzie i na tym budujemy naszą nadzieję, że w 46-tym numerze będzie o czym pisać.

Postaramy się też przygotować recenzję ciekawej i godnej polecenia książki oraz kolejny odcinek opowieści o patronach bytomskich ulic. Po głowie chodzi nam też pomysł biogramów bytomskich profesorów. Kilku z nich gościło na naszym Uniwersytecie z wykładami: profesor Jan Drabina wygłosił w roku 2006 wykład inauguracyjny na uroczystym rozpoczęciu pierwszego roku akademickiego, profesor Piotr Obrączka współpracował z nami przez 15 lat, a profesor Joachim Diec robi to nadal – ostatni wykład o imperialnych marzeniach Rosji i Rosjan przedstawił 13 maja br.

Zobaczymy czy uda nam się to zrealizować, czy skończy się tylko na pomyśle.

Redakcja 35

Redakcja Centrum Kształcenia Ustawicznego w Bytomiu Bytomski Uniwersytet Trzeciego Wieku ul. Powstańców Śląskich, 41-902 Bytom tel: 322 811 138 fax.: 322 812 784 e-mail: utw@utw.bytom.pl http://www.utw.bytom.pl

Zespół redakcyjny Elżbieta Jabłońska-Bielińska [EJB], Ryszard Kłak [RK] Gościnnie: dr Małgorzata Kaganiec oraz Bożena Miś Na okładce Joanna Kania i Józef Droński w czasie VI Konkursu Recytatorskiego dla Seniorów „Wszystko jest poezją, każdy jest poetą” zorganizowanego przez Dzielnicowy Dom Kultury w Piekarach Śląskich - Dąbrówce Wielkiej

36