Herfst 2023
De Bunsing
Kansen creëren voor de natuur
Help je mee?
Laantje zonder Eind heeft 110 bomen nodig
Nieuwe expositie
Koude Oorlog nog tastbaar in bunker
parels landschap IN het
Tekst Martine Arts Foto Renk Ruiter
a
Stel, je gaat 100 jaar terug in de tijd, en wandelt Steenfabriek Bosscherwaarden binnen. Je voelt de hitte, ruikt het stof en oh, wat een lawaai! Het is één en al bedrijvigheid van moddermakers, putmensen, vormers, opsnijders en stokers. Het was hard werken in deze fabriek bij Wijk bij Duurstede. Van 1923 tot
2 |
1991 rolden er kilo’s en kilo’s zware bakstenen uit de ringoven. Sinds Utrechts Landschap in 2008 eigenaar werd, zijn de oven, schoorsteen en fabriekshal gerenoveerd. In 2023 bestaat de fabriek 100 jaar. Dat zou je niet zeggen, want de fabriek en vooral de ringoven zijn goed bewaard gebleven. Tijdens een rondleiding kun je je daarom nog
Mijn Utrechts Landschap Herfst 2023
levendig voorstellen hoe het bakken van de stenen ging. De lichtjes in de oven zorgen zelfs voor een sprookjesachtige ervaring. Wist je dat de draaigrijperkraan is gerestaureerd? Binnenkort wordt hij weer op zijn plek langs de rivier geplaatst. Mee met een rondleiding? Kijk voor informatie op pagina 16-17.
Voorwoord
In dit nummer
De weg terug naar rijkdom
4
14
10
18 4 Natuurontwikkeling in de Bunsing Van overbemest land naar
veelbelovende natuur
10 Portret vrijwilliger SLECHTZIENDEN ERVAREN
EEN RONDLEIDING ANDERS
a van Docku ski m a S
Laantje zonder Eind
110 BOMEN NODIG VOOR HERSTEL
18 Wandelen met de boswachter Je ziet nog goed dat Birkhoven
OOIT een landgoed was
2 Parels in het landschap 8 Nieuws uit het landschap 12 Dankzij alle giftgevers 16 Ontdek het buiten
22 Colofon 23 Expositie Koude Oorlog 24 Gespot
di
rec t
te
r
14
Het is een aangrijpende boodschap die bioloog-historicus Marc Argeloo deelde tijdens de Utrechtse Natuurdagen afgelopen juni. De natuur uit je jeugd, is de natuur die je koestert. De natuur uit je jeugd is je referentie voor wat natuur is. Voor de kinderen die nu opgroeien zou dat natuurbeeld zomaar overheerst kunnen worden door bramen en brandnetels. Want welk kind ziet nog graslanden vol bloemen waar wilde orchideeën regel en geen uitzondering zijn. Waar insectenwolken verschijnen en waar in mei de pullen voor je voeten wegschieten. Welk kind verslikt zich nog in tientallen vliegjes tijdens het fietsen naar school? We weten niet meer hoe rijk de natuur was ten tijde van de jeugd van onze (voor)ouders. Daarmee verdwijnt de kennis van de rijkdom van de natuur met iedere nieuwe generatie een beetje meer uit ons collectieve bewustzijn. Ook Utrechts Landschap moet zich hiervan bewust zijn. We baseren ons bij natuurprojecten uiteraard op onderzoek, maar serieuze soortentellingen gaan vaak niet verder terug dan de jaren zeventig. We hebben nog een andere troef in handen: kennis van de bodem en natuurlijke systemen. Als we die herstellen, de natuur ruimte geven en gebieden verbinden, vinden we – dat is onze stellige overtuiging – de weg terug naar rijkdom. Welke kansen we zien en willen benutten schreven we op in de Natuurvisie Utrecht 2050. Dat lijkt misschien nog ver weg, maar het is zo 2050. Aan de slag dus, met spannende projecten zoals op de Bunsing waar duizendguldenkruid, kleverige ogentroost, tureluurs en groenpootruiters zijn teruggekeerd. Het kan en het gebeurt. Je leest er meer over in dit nummer.
eur-rentmees
Verder lezen over vergeten natuur? Marc Argeloo schreef Natuuramnesie; hoe we vergeten zijn hoe de natuur er vroeger uitzag, verschenen bij uitgeverij Atlas Contact.
3
Goed onderzoek basis van natuurontwikkeling in de Bunsing
Van overbemest land naar veelbelovende natuur
Waar moeraskart elblad verschijnt, doet de natuur het goed
Tekst Bas van Dijk Foto's Sjaak den Breeje, Adobe Stock
Pakweg 21 hectare groot is de Bunsing. Ondanks de bescheiden oppervlakte ontwikkelt dit natuurgebied aan de rand van Zeist zich veelbelovend. Moeraskartelblad, klokjesgentiaan, waterpostelein en watersnippen bewijzen dat grondig onderzoek, zorgvuldige inrichting en overwogen beheer tot prachtige resultaten voor de natuur kunnen leiden.
4 |
Mijn Utrechts Landschap Herfst 2023
Waar de hooggelegen, droge zandgronden van de Utrechtse Heuvelrug overgaan in de natte laaggelegen kleigronden van het Kromme Rijngebied, ligt de Bunsing. Honderden jaren geleden stroomde hier de Kromme Rijn. De rivier, die toen zo breed was als de Nederrijn nu, is inmiddels door de mens bedwongen en ligt nu op enkele kilometers afstand. Hij liet vruchtbare kleigrond achter. De Bunsing ligt in de zogeheten Groene Driehoek, die gevormd wordt door het voormalig landgoed Schoonoord, landgoed Blikkenburg met de voormalige ijsbaan en landgoed Wulperhorst. Lange tijd was het gebied in gebruik als agrarisch land, ten behoeve van het Instituut voor Veeteeltkundig onderzoek.
Meten is weten Wat de Bunsing uniek maakt, is de kwaliteit van het grondwater, ontdekte Markus Feijen, ecoloog bij Utrechts Landschap. ‘Een aantal jaren terug hebben we besloten grondig onderzoek te doen naar de kwaliteit van de bodem en het grondwater, om de juiste keuzes te kunnen maken bij de herinrichting en het beheer van het gebied. Het kwam hier namelijk maar niet van de grond met de natuur.’ Uit het onderzoek werd duidelijk dat de kwaliteit van het grondwater in het gebied bijzonder goed is, mede door kwel vanuit de Heuvelrug. ‘De waterviolier, die hier al voorkwam, is daar een typische indicator voor.’ Daarnaast bleek de bodem goed gebufferd te zijn. Dit houdt in dat er voldoende mineralen in de bodem zitten om zuren te neutraliseren. De gewenste vegetatie groeit alleen in niet te zure omstandigheden. Al met al leek de Bunsing een kansrijk gebied op een waardevolle locatie, met in het lage gedeelte potentie voor dotterbloemhooilanden en in het hoge deel mogelijk een overgang naar blauw-
Rietorchis
graslanden. Al is het gebied niet bijster groot, het vormt door haar ligging een belangrijke ecologische schakel in de Groene Driehoek en richting de natuurgebieden langs de Kromme Rijn. Markus: ‘Het probleem was alleen dat de bovenlaag overbemest was. Dit betekent dat er teveel van bepaalde voedingsstoffen in de bodem zitten waardoor verschillende soorten zoals raaigras en witbol de vegetatie domineren. Er is dan geen ruimte voor zeldzame kruiden, die juist zijn aangepast aan voedselarmere omstandigheden. Om de natuur ook daadwerkelijk de kans te geven, hebben we 6 hectare van de overbemeste bovenlaag afgegraven. Een deel van de voormalige stroomgeul van de Kromme
Markus Feijen ecoloog
Amersfoort
Utrecht
Zeist
Ontwikkeling moeras en verlandingsvegetatie
5
Dromen
Schoon grondwater vormt de kracht van het gebied
Rijn werd dieper afgegraven en is daardoor weer zichtbaar in het landschap. Verder werd de drainage verwijderd. Drainage zorgt ervoor dat water uit percelen versneld naar sloten wordt afgevoerd waardoor de bovengrond uitdroogt. Door verwijdering steeg het grondwaterpeil. En toen was het wachten op de eerste resultaten.’
'De keuzes zijn gebaseerd op goed onderzoek. Dat vormt echt de basis van natuurontwikkeling en -herstel.’ Verrassend ‘Van die eerste resultaten, in de zomer van 2022, werden we blij’, vertelt Markus. ‘De vegetatie is verrassend veelbelovend. We vonden fraai duizendguldenkruid, echt duizendguldenkruid, beklierde ogentroost, kleverige ogentroost, klokjesgentiaan, echte koekoeksbloem en moeraskartelblad. Als die soorten het hier naar hun zin hebben, zegt dat veel over de kwaliteit van de bodem en het grondwater. Een andere opmerkelijke soort is waterpostelein, die zich in de grond in een oude zaadbank bleek te bevinden en na de herinrichting tot ontwikkeling is gekomen. Hetzelfde geldt voor de dotterbloem. Dat deze soorten hier zijn gaan groeien, is echt een beloning voor de gemaakte keuzes. Die keuzes zijn gebaseerd op goed onderzoek. Dat vormt echt de basis van natuurontwikkeling en -herstel.’
6 |
Mijn Utrechts Landschap Herfst 2023
Als Markus hardop droomt over de Bunsing, ziet hij nog veel meer mooie resultaten in het verschiet. ‘Het is mijn grote wens om dit type nat schraalland in deze omgeving verder uit te breiden. Het is goed mogelijk dat er verschillende orchideeënsoorten gaan verschijnen. Denk aan de gevlekte orchis, de brede orchis, de rietorchis en de moeraswespenorchis. En ja, als je spreekt over de klokjesgentiaan, denk je natuurlijk ook aan het gentiaanblauwtje. Maar om nu te hopen dat de Bunsing dat vlindertje nog in petto heeft, is wel héél hoog gegrepen.’ Een vlindersoort die Markus al wel aantrof in het gebied, is de argusvlinder. Een soort die sterk in aantal afneemt en een voorkeur heeft voor vochtige tot vrij droge vegetaties met een mozaïek van kale grond, lage vegetaties en hoge kruidenrijke ruigte. Precies wat de Bunsing biedt.
Vogels Ook vogels weten de Bunsing te vinden. In de trektijd foerageren steltlopers zoals tureluurs, groenpootruiters en witgatjes langs de oevers van de geul. In de natte delen met riet en lage begroeiing scharrelen waterrallen hun kostje bij elkaar. Watersnippen zoeken graag voedsel in de natte gedeelten. Kieviten brengen hun jongen groot in de graslanden en kleine pleviertjes voelen zich thuis op de zandige plekken. In de wilgenbosjes langs de randen zingen bosrietzangers, fitissen, tjiftjaffen en ander klein grut dat het een lieve lust is. Ook de blauwborst zal zich er spoedig thuis voelen. Op het hogergelegen deel, waar geen afgraving heeft plaatsgevonden, zijn dertien eiken geplant. Zo ontstaat hier een boomweide, die aan de randen is omzoomd door meidoorns. Misschien een toekomstig paradijsje voor de grauwe klauwier.
Uitdagingen Natuurlijk kent ook de Bunsing de nodige uitdagingen als het gaat om beheer. ‘Het is de kunst om met het juiste peilbeheer regenwater zoveel mogelijk
wandelroute
Vanaf de parkeerplaats aan de Blikkenburglaan in Zeist loopt een wandelpad langs de Bunsing. Dit pad biedt prachtig zicht op het gebied. Het is onderdeel van
een grotere wandelroute van 5,6 kilometer die groen is gemarkeerd. Je wandelt over smalle paden en langs weelderige landgoederen waaronder Slot Zeist en landgoed Blikkenburg.
af te voeren en grondwater zoveel mogelijk vast te houden,’ vertelt Markus. ‘Regenwater is namelijk veel zuurder, en dat moeten we nu juist niet hebben. Het schone grondwater vormt de kracht van dit gebied.’ Pitrus is een soort die in het gebied voorkomt, als gevolg van overbemesting in het verleden. Waar de soort eenmaal aanwezig is, kan hij dominant worden. ‘Daarom maaien we het gebied één keer per jaar. De pitruspollen maaien we in de winter afzonderlijk nog eens, zodat de pol gaat inrotten.’
Kansen creëren Utrechts Landschap volgt de komende jaren de ontwikkelingen in de Bunsing op de voet. ‘Ongeveer dertig jaar geleden hebben we een visie gemaakt, voor de Groene Driehoek. Het is fantastisch om te zien hoe nu, dertig jaar later, de natuur zich hier ontwikkelt. Dat toont ook de veerkracht van de natuur. Toch blijft het noodzakelijk dat we kansen creëren voor de natuur. De Bunsing is het bewijs tot welke mooie resultaten dát leidt.’
Bijenorchis
SOORTEN VAN DE BUNSING
Waterral
Ringslang
Deze slangensoort is wijd verspreid in het Kromme Rijngebied. Soms ligt hij lekker langs een wandelpad of slootkant te zonnen. Om de soort een handje te helpen, leggen we broeihopen aan.
Moerassprinkhaan
Deze grote, geelgroen gekleurde sprinkhaan is een typische bewoner van vochtige graslanden. Hij komt op Blikkenburg al voor, en gaat ongetwijfeld ook de Bunsing ontdekken.
De waterral is een geheimzinnige scharrelaar van moerassige gebieden. Je ziet ‘m niet gemakkelijk, maar je hoort hem wel. Hij maakt een gillend geluid, dat ook wel met het gillen van een speenvarken wordt vergeleken. Hij voelt zich (straks) in de Bunsing prima thuis. Misschien doet een van zijn zeldzame neefjes, het klein waterhoen en het kleinst waterhoen, ooit nog eens de Bunsing aan. Het gebied is er geschikt voor.
Moeraskartelblad
Deze kwetsbare Rode Lijstsoort is een zogeheten halfparasiet. De plant haalt mineralen uit de wortels van andere planten. Waar moeraskartelblad verschijnt, doet de natuur het goed. Op de openingspagina van dit artikel vind je een illustratie deze bijzondere plant.
7
Nieuws
UIT HET LANDSCHAP d
EERSTE MOLENS KRIJGEN NIEUWE ROEDEN Vanaf september tot en met december zullen bij de eerste molens de roeden worden vervangen: De Valk, De Hoop, Oog in ’t Zeil en de Kortrijkse Molen. De eerste drie krijgen gelaste roeden, de Kortrijkse Molen geklonken roeden. Hiermee is een concreet begin gemaakt met het vervangen van de roeden van vijftien molens en komt langzaam maar zeker een einde aan een paar jaar stilstaande wieken.
HEIDETUIN DRIEBERGEN BLOEIT OP Zin om een frisse neus te halen? Ontdek de opgeknapte Heidetuin in Driebergen-Rijsenburg! De nazomer is hét moment om de bloeiende heide te bewonderen. Het afgelopen jaar is er veel werk verzet in het gebied. Naast de nieuwe aanplant is veel noodzakelijk onderhoud gedaan. Gevaarlijke dode bomen zijn omgehaald en waterpartijen opgeschoond. Dankzij extra bankjes op mooie plekken en het vrijmaken van zichtlijnen is het extra genieten in de Heidetuin. Er is een nieuwe wandelroute die geschikt is voor rolstoelen, rollators en kinderwagens.
De grijperdraaikraan uit 1941 bij Steenfabriek Bosscherwaarden in Wijk bij Duurstede is gerestaureerd. De iconische kraan staat sinds 2010 aan de Lek bij de steenfabriek. De kraan werkt niet meer en is cosmetisch gerestaureerd. Hij vertelt een belangrijk historisch verhaal van het werk bij de steenfabriek. Binnenkort is de kraan weer te bewonderen op zijn vaste stek bij Steenfabriek Bosscherwaarden.
COVERFOTO
Wie kent hem niet, de egel? Het zoogdier komt bijna overal in Nederland voor. Toch gaat het niet zo goed met de egel. Door aantasting van zijn leefgebied, droogte en verkeersongelukken is de populatie egels in Nederland sinds 1997 gehalveerd. Gelukkig kun je zelf iets doen om het dier te helpen. Zorg voor een rommelige tuin vol schuilplekjes, en voor een tuin die via een gat onder de schutting bereikbaar is. Bedenk daarbij dat egels dol zijn op rupsen en slakken. Zo helpen ze mee aan een natuurlijk evenwicht in je tuin!
8 |
Mijn Utrechts Landschap Herfst 2023
Foto's André Russcher, Elroy Spelbos (Shutterstock), Utrechts Landschap
KRAAN BOSSCHERWAARDEN BINNENKORT TERUG
NIEUWE RUBRIEK OP DE WEBSITE: NATUURWEETJES In samenwerking met natuurfilmer Youri Jongkoen hebben wij onlangs een nieuwe videorubriek gelanceerd op de website: Natuurweetjes uit het Utrechtse landschap. Bezoekers worden op een laagdrempelige manier meegenomen in korte video’s over allerlei onderwerpen: de terugkeer van de blauwborsten dit voorjaar, het leven van de mysterieuze hazelworm en verliefde reeën. Bekijk de video's op utrechtslandschap.nl/natuurweetjes
NATUURVISIE UTRECHT 2050 Begin september wordt de Natuurvisie Utrecht 2050 gepresenteerd. Dit is dé visie op de toekomstige inrichting van de natuur in de provincie Utrecht. 2050 lijkt ver weg, maar om er te komen is gezien de klimaat- en biodiversiteitscrisis nu handelen nodig. De Natuurvisie Utrecht 2050 is een initiatief van de Oostbroekorganisaties; een Utrechts samenwerkingsverband van Utrechts Landschap met Landschap Erfgoed Utrecht, Natuurmonumenten, Natuur en Milieufederatie Utrecht, IVN en Staatsbosbeheer. Meer informatie: www.natuurvisieutrecht.nl.
RESTAURATIE SPENGENSE MOLEN De restauratie van de Spengense Molen is in volle gang. De molen krijgt onder andere nieuwe geklonken roeden. Logistiek is deze restauratie een uitdaging omdat de molen alleen te voet of met de boot bereikbaar is. Maar dat is de afgelopen honderden jaren niet anders geweest. De restauratie zal aan het einde van dit jaar zijn afgerond.
VOLG ONZE BOSWACHTERS OP INSTAGRAM Wist je dat er twee nieuwe boswachters van Utrechts Landschap te vinden zijn op Instagram? Boswachter Milan en boswachter Mart nemen hun volgers mee in hun dagelijkse werkzaamheden en delen foto’s en filmpjes van bijzondere momenten. Zoek op Instagram naar boswachter_milan en boswachter_mart om ze te volgen. boswachter_milan boswachter_mart
9
Francien laat bezoekers voelen aan een 3D plattegrond van het kasteel c
Aanmelden voor een rondleiding kan via de site. Op 8 september is de laatste rondleiding voor visueel beperkten in 2023. Volgend voorjaar worden er nieuwe rondleidingen voor visueel beperkten georganiseerd. In de winter is het kasteel gesloten.
10 |
Mijn Utrechts Landschap
Herfst 2023
Portret van een VRIJWILLIGER
‘Mensen met een visuele beperking ervaren een rond leiding heel anders’ Tekst Lotty Nijhuis Foto's André Russcher
Het leukste van gidsen op Kasteel Loenersloot? ‘Nieuwe dingen leren!’, zegt Francien Pingen. En precies daarom bedacht ze iets nieuws: een rond leiding voor bezoekers die blind of slechtziend zijn. Is het de frons op haar voorhoofd? De strakke trek om haar mond? Met een markant beeldhouwwerk staat de laatste bewoonster van Kasteel Loenersloot pontificaal in de hal: eigenzinnig, een beetje streng. Je vormt je meteen een beeld van barones Martini Buys. Maar wat als je dat als bezoeker niet kunt zien?
Leren over geschiedenis Francien Pingen fietste vanuit haar woonplaats wel eens langs Kasteel Loenersloot. Dan vroeg ze zich altijd af: welke interessante verhalen gaan achter die verweerde stenen verborgen? Inmiddels is ze met pensioen en geeft ze zelfrondleidingen. ‘Het leukste is dat ik mensen kan interesseren voor geschiedenis. En ik leer er zelf ook steeds weer wat van. Bezoekers weten namelijk ook van alles te vertellen. Of ze vragen iets wat ik niet weet. Dan zoek ik het later toch wel even op!’
Niet-zienden ervaren anders
vier vrijwilligers ging Francien aan de slag met het bedenken van manieren om die doelgroep mee te nemen in het verhaal van Kasteel Loenersloot. Jan maakte een 3D-plattegrond, de restaurateur een model van een stucwerkplafond. Stichting KUBES (kunst en cultuur voor blinden en slechtzienden) hielp met testen. En dan blijkt zo’n rondleiding wel even andere koek. Zeg je per abuis toch weer: ‘In deze hoek…’ Tja, welke hoek?
Minder voelen, meer verhaal Een andere tip van KUBES: minder focussen op ‘laten voelen’, en meer focussen op het verhaal. Eigenlijk precies zoals met ziende bezoekers. Toch: ‘Als je met ziende bezoekers een ruimte in stapt, kijken ze meteen om zich heen. Je vertelt het verhaal, maar veel vragen gaan over wat mensen zien: een schilderij, die blinde deur, een luik.’ Blinde bezoekers zijn veel meer afhankelijk van hun gids, zeker voor de
oriëntatie in de ruimte. Een gids moet goed vertellen waar een bezoeker is in de ruimte: aan de rechterkant is een deur, als je een kwartslag draait, staat er een beeld in de ruimte. Ze zien niet hoe scheef de toren staat, hoe strategisch het uitzicht is vanuit de keuken, het verschil tussen oud en nieuw.
Hoe vertel je het verhaal? Er valt meer te ervaren dan te vertellen. De zoete geur van bloeiende blauwe regen. Dat je hoort of een kamer een vloer van hout of van steen heeft. De kunst is om verhaal en zintuigen te koppelen en te beschrijven wat er niet geroken, gevoeld of gehoord kan worden. De bijzondere behangsels vol buitentaferelen, bijvoorbeeld. En dat is uitdaging genoeg.
Het verhaal van Loenersloot Uiteindelijk hoopt Francien zoveel mogelijk mensen, beperking of geen beperking, te verrassen met het verhaal van Loenersloot. Waarom de Heren van Loenersloot juist hier, op de oeverwallen van de Angstel, een kasteel bouwden, slechts meters verwijderd van het kletsnatte veen. En natuurlijk het verhaal van die bijzondere barones Martini Buys. Blinde bezoekers mogen met handschoenen aan het beeldhouwwerk aftasten. Een belangrijk verhaal: dankzij die barones, wars van elke vorm van moderniteit, is het kasteel zo mooi bewaard beleven. Bezoekers mogen met deze handschoenen wel meer aanraken; de schouw bijvoorbeeld of de oude kranen in de keuken.
Door een kennis werd ze aan het denken gezet: ‘Zij is bijna blind en vertelde altijd enthousiast over de musea die ze bezocht. Je staat er onvoldoende bij stil dat mensen met een beperking de wereld anders ervaren.’ Kunnen we op Kasteel Loenersloot een rondleiding speciaal voor mensen die blind of slechtziend zijn organiseren? Met haar slechtziende kennis en
11
Nieuws
DANKZIJ ALLE GIFTGEVERS d
Stichting Wel-doen schenkt wandelbruggen Dankzij een gulle gift van de Stichting Wel-Doen Driebergen konden we in de Heidetuin in DriebergenRijsenburg twee nieuwe wandelbruggen plaatsen. Utrechts Landschap ontving € 30.000 omdat de bruggen volgens de stichting goed passen bij hun werk: ondersteuning van doelen die ten goede komen aan de gemeenschap van Driebergen. Op 6 juni zijn de bruggen onthuld en voorzien van een naamplaatje van de stichting. Een van de twee nieuwe bruggen
FANTASTISCHE OPBRENGST 'GROEN GELD DINER' VOOR AANKOOP VAN NATUUR Afgelopen juni vond de eerste editie plaats van het ‘Groen Geld Diner’, een benefietavond voor de aankoop van natuur. Met een opbrengst van € 66.000 was de avond een groot succes! Utrechts Landschap is met de gemeente De Bilt in gesprek over de mogelijke verwerving van 78 hectare
natuur rondom De Bilt, Groenekan en Bilthoven. Tijdens het Groen Geld Diner hebben we geld ingezameld voor de aankoop van deze natuur. In shelter 611 op Park Vliegbasis Soesterberg ontvingen we 120 Bedrijfsvrienden, Beschermers en omwonenden van de aan te kopen gebieden. Ze genoten van een
heerlijk diner en een fantastische veiling in een vrolijke setting. Ook na afloop van de avond werd er nog ruimhartig gedoneerd, waardoor de aanvankelijke opbrengst van € 56.529 verder opliep. Graag danken we alle gasten en sponsoren voor hun bijdrage! We zijn ongelofelijk blij met deze opbrengst.
Wil je ook bijdragen aan de aankoop van natuur rondom De Bilt? Doneren is mogelijk via de website of op NL27 RABO 0102 0710 20 t.n.v. Utrechts Landschap o.v.v. natuur De Bilt.
Florian Hupkes (fondsenwerver), Tom Jessen (presentator) en directeur Saskia van Dockum
12 |
Mijn Utrechts Landschap
Herfst 2023
VOOR DE LANGE TERMIJN: BOMEN ÉN EEN GEDICHT Wat Utrechts Landschap doet met natuur, doet Stichting De Letters van Utrecht met cultuur: doorgeven aan toekomstige generaties. Met een gedicht, geplaveid in de straten van de stad Utrecht realiseert de stichting ‘langetermijnkunst’. Met één letter per steen, één steen per week groeit dit kunstwerk – nu ongeveer 200 meter lang – oneindig door. Ieder jaar doneert De Letters van Utrecht 15% van haar omzet aan een goed doel dat zich ook inzet voor behoud en bevordering van beschaving. Dit jaar viel de keuze op Utrechts Landschap. Waarvoor hartelijk dank! Met het bedrag van € 1800 heeft Utrechts Landschap twee hartbladige elzen en een haag geplant op landgoed Beerschoten in De Bilt. De keuze viel op dit fraaie en gevarieerde landgoed omdat het vlakbij bij de stad Utrecht ligt. Het woord ‘boom’ komt overigens nog niet voor in het gedicht. Een mooie tip wellicht voor het Utrechts stadsdichtersgilde, dat de inhoud van het gedicht bepaalt?
et begin van het gedicht op de Oudegracht. Lees het hele H gedicht op www.delettersvanutrecht.nl.
RECTIFICATIE: Helaas is in het vorige nummer een verkeerde versie van onderstaand bericht geplaatst, waarvoor onze excuses. Bij deze het juiste bericht.
‘Vorig jaar heb ik vanuit mijn ANBI-stichting een donatie gedaan aan stichting De Utrechtse Molens. Deze donatie is opgenomen in een ‘Fonds op Naam’ (Pieter Houbolt Fonds). In feite is dit een fonds binnen de stichting van De Utrechtse Molens met als specifiek doel om daaruit jaarlijks een bedrag op te nemen voor de restauratie van een molen. Het leuke is dat ik mee mag praten voor welke molen het bedrag besteed zal worden, zodat ik betrokken blijf bij het project. Ik ga dus ook mee naar de molens en ontmoet de molenaars; allemaal vrijwilligers, stuk voor stuk bevlogen en trots op ‘hun molen’. Er staan nu zo’n 14 molens stil, omdat de wieken afgekeurd zijn, die moeten natuurlijk zo snel mogelijk weer draaien! Molens horen bij het Nederlandse landschap en zijn een niet weg te cijferen onderdeel van ons cultureel erfgoed, merendeels uit de 17e eeuw met een magnifieke techniek (allemaal hout). Het is onze plicht om deze iconen te koesteren en in stand te houden. Het is mooi dat ik daaraan kan bijdragen.’ askia van Dockum, Pieter Houbolt en molenaar Henk Visser S op molen De Valk in Montfoort
HELP MEE ONZE DOELEN TE BEREIKEN! Informatie op: www.utrechtslandschap.nl/doneer
13
Foto's Utrechts Landschap, Stichting De Letters van Utrecht
PIeter Houbolt doneert via een Fonds op Naam:
LAANTJE ZONDER EIND HEEFT 110 NIEUWE BOMEN NODIG …EN JIJ KUNT HELPEN!
boswachter Rob veenbrink
De 150 jaar oude beuken langs het Laantje zonder Eind in het Zeisterbos hebben het moeilijk. De combinatie van warme zomers en droge zandgrond heeft de bomen in een slechte conditie gebracht. Daarom wil Utrechts Landschap de historische laan herstellen door 110 nieuwe bomen te planten. Daar komt nog heel wat bij kijken, vertelt boswachter Rob Veenbrink. Tekst Eric de Koning Foto's Het Utrechts Archief, Lize Kraan, Utrechts Landschap
HELP JE MEE?
Laantje zonder eind in 2023
14 |
Mijn Utrechts Landschap
Herfst 2023
Biodiversiteit In totaal komen er 110 nieuwe bomen, kondigt Rob aan. ‘Voorbij de Jagersingel, bij het Diakonessenhuis komen er zo’n tien. Het zwaartepunt ligt bij het Bisonveld. Hier komen honderd bomen, om de eerder ontstane lege plekken weer op te vullen, en ter vervanging van ongeveer dertig dode bomen. Ik heb er in totaal 36 gemarkeerd, maar als ze zo gegroeid zijn dat ze niet over het pad heen kunnen vallen laat ik sommige stammen liever staan. Staand dood hout is goed voor de biodiversiteit. Insecten, spechten en vleermuizen profiteren ervan. Alleen als het onveilig is, halen we ze weg.’
Het laantje in 1925
Vanaf Pavia tot de Leusderheide loopt over zo’n 5 kilometer een schijnbaar eindeloze beukenlaan: het Laantje zonder Eind. Omdat de laan vroeger uitzicht bood op de Onze Lieve Vrouwentoren in Amersfoort (in de volksmond 'Lange Jan') werd deze ook wel Torenlaantje genoemd. Ter hoogte van het Bisonveld wijst boswachter Rob Veenbrink naar de bomen met een oranje stip, die op de nominatie staan om vervangen te worden. ‘Het laanbeeld is nog intact, maar aan de lege plekken hier zie je dat er al eerder bomen zijn weggehaald. Het gaat namelijk niet zo goed met de bomen’, legt hij uit. ‘Door het lage waterpeil, de droge zomers en de zandgrond is dit eigenlijk niet de beste plek voor beuken.’
Monument Toch is het de bedoeling om opnieuw beuken te planten. ‘Dat is een wens van de gemeente Zeist’, zegt Rob, ‘die we graag respecteren. Het is een gemeentelijk monument; de laan werd al in de achttiende eeuw aangelegd, als deel van Slot Zeist. Om dan nu een heel andere laan aan te leggen zou ook wel weer vreemd zijn. En kijk eens naar die dikke stammen’, wijst Rob, ‘die beuken houden het toch al zo’n 150 jaar uit.’
Bodemverbetering Dat neemt niet weg dat de grond en het klimaat niet ideaal zijn, geeft Rob toe. ‘Het is vrij grof zand, waarin het water
snel wegzakt. Sinds de jaren veertig van de vorige eeuw is het peil zo gedaald dat we er niet op moeten rekenen dat het grondwater terug komt. Om de nieuw te planten bomen een kans te geven, moeten we eerst de bodem verbeteren, zodat er een betere groeiplaats ontstaat. Dat doen we door een kuil te graven van een meter breed en anderhalve meter diep en daar zwarter, compacter zand in te storten. Die grond houdt het water beter vast, dus heeft de boom er veel langer profijt van.’
Doneren
Help je ook mee het Laantje zonder Eind te herstellen? Ieder bedrag is welkom. Voor € 750 doneer je een beuken boom en wordt je naam in een bankje gegraveerd. Je kunt bijdragen via utrechtslandschap. nl/laantjezondereind of op NL27 RABO 0102 0710 20 t.n.v. Utrechts Landschap, o.v.v. Laantje zonder eind. Of scan de QR-code:
Beschermers kunnen meehelpen aan het herstel van de laan. Voor € 750 doneer je een beukenboom. 'Dat is natuurlijk niet de stuksprijs’, licht Rob toe, ‘er zit veel meer aan vast: de oude boom weghalen en uitgraven, bodemverbetering toepassen, een nieuwe boom aanplanten en drie jaar lang bewateren.’
'Met € 750 kunnen we de oude boom weghalen, de bodem verbeteren, een nieuwe boom planten en deze drie jaar lang bewateren' Als donateur van een boom krijg je een certificaat én een naamsvermelding op een nieuwe bank die langs het Laantje zonder Eind komt. Natuurlijk kun je ook een ander bedrag doneren. Alle giften zijn welkom!
15
a
evenementen & excursies
ONTDEK HET BUITEN De bossen verkleuren in een rap tempo, bladeren vallen en paddenstoelen schieten uit de grond. Het is herfst! Geniet van de herfstgeuren en -kleuren tijdens een van onze activiteiten. Let op: voor de meeste activiteiten is het nodig om te reserveren. Bekijk daarom vooraf de agenda op www.utrechtslandschap.nl
Zondag 10 september, 17 september en 24 september, 14.00 uur
Kromme Rijnvaart
Met de fluisterstille pont vaar je over de Kromme Rijn. De stilte op het water tijdens het varen maakt de excursie nog specialer. Tijdens de tocht vertelt een gids over de vogels, vissen en ander leven in en langs de rivier.
Elke woensdag en zaterdag t/m 14 oktober, 14.00 uur
Rij mee met de Bosboemel
De Bosboemel van het vrijwilligersteam Amerongse Bos is bedoeld om mensen met een mobiele beperking te laten genieten van de natuur. In de elektrische golfkar is, naast de chauffeur en de gids, plek voor zes passagiers om een mooie rit te maken door het Amerongse Bos.
Zaterdag 9 september
Open Monumentendag
Beleef de geschiedenis tijdens Open Monumentendag! Bezoek de nieuwe expositie in de commandobunker op de voormalige vliegbasis. Hier kun je ervaren hoe de Amerikanen zich tijdens de Koude Oorlog voorbereidden op een nucleaire aanval. Bij Steenfabriek Bosscherwaarden ontdek je hoe er van klei stenen werden gebakken. Het is dit jaar precies honderd jaar geleden dat de ringoven voor het eerst werd aangestoken. Ook Kasteel Loenersloot is open: er zijn op deze dag gratis rond leidingen. Vooraf aanmelden hiervoor is noodzakelijk. Kijk voor informatie over alle activiteiten op onze website.
Elke vrijdag en zaterdag twee rondleidingen per dag
Rondleiding Kasteel Loenersloot
Deze rondleiding leidt je van diep in de kelders tot boven op de toren! De buitenkant van het kasteel oogt middeleeuws, met zijn slotgracht en de toren uit 1200, binnen waan je je in een achttiende-eeuws buitenhuis.
Kijk voor de complete agenda op www.utrechtslandschap.nl
d
16 |
Mijn Utrechts Landschap
Herfst 2023
Woensdag 13 september en zaterdag 14 oktober, 14.00 uur
Natuurwandeling Grebbeberg
De Grebbeberg, het abrupte einde van de Utrechtse Heuvelrug, biedt met zijn hoogteverschil van ruim vijftig meter een spectaculair uitzicht over de Blauwe Kamer, de Nederrijn en de Betuwe. Veel planten en dieren profiteren van de combinatie van hoog en laag, droog en nat, voedselarm en voedselrijk. Geniet onder leiding van een gids van deze prachtige natuur.
Zondag 1 oktober, 13.15 tot 15.30 uur
Gezinswandeling Klein Stoutenburg
Op Klein Stoutenburg valt voor jong en oud van alles te beleven! Ga met het hele gezin op stap met onze gids en leer van alles over de natuur. Krijg antwoord op al je vragen, zoals: welke bijzondere bomen en planten zie je in het bos en welke dieren wonen hier?
Zaterdag 14 oktober, 14.00 uur
Rondleiding Steenfabriek Bosscherwaarden Wil je ook een keer een koetje aan je handen? Of het gewicht van een volle steenvormbak voelen? Dit en nog meer fantastische momenten kun je beleven op het terrein van de voormalige Steenfabriek Bosscherwaarden. De gidsen zijn er klaar voor en leiden je graag rond door en over de 100 jaar oude ringoven.
Zaterdag 21 oktober, 10.00 tot 16.00 uur
Herfstmarkt Amerongse Bos
Zien, proeven, beleven! Dat kunnen jong en oud op de feestelijke en gezellige herfstmarkt. Ga de bossen in met de gids, rijd een rondje mee met de Bosboemel, proef verse pompoensoep of doe mee met de knutselworkshop. Of kom herfstshoppen bij één van de vele kramen met natuurproducten, begeleid door sfeervolle livemuziek.
Zondag 5 november, 13.30 uur
Hoe is het met Birkhoven gesteld in het najaar? Tijdens deze natuurwandeling door bos Birkhoven vertellen onze gidsen meer over de geschiedenis en het ontstaan van het bos en de omgeving. Leer van alles over de verschillende boomsoorten, de dieren die er leven en het bosbeheer.
Een greep uit onze excursies: September 10 De Paltz 10 Landgoed Heidestein 16 Park Vliegbasis Soesterberg 17 Panbos Oktober 1 Houdringe 7 Niënhof 7 Plantage Willem III 21 Blauwe Kamer 22 Herfst op Beerschoten 23 Wichelroedewandeling Heidestein
November 4 Landgoed Oostbroek 5 Landgoed Beerschoten 12 De Krakeling 18 Amerongse Bos 26 Kozakkenput
Meer informatie en reserveren op www.utrechtslandschap.nl
17
Foto's Renk Ruiter, André Russcher, Adobe Stock, Trudelies de Graaf
Herfstwandeling Birkhoven
Wandelen op
Birkhoven
b
18 |
Mijn Utrechts Landschap
Herfst 2023
WANDELEN MET DE BOSWACHTER
'Je ziet nog goed dat Birkhoven ooit een landgoed was' Tekst Martine Arts Foto’s Lize Kraan, Adobe Stock
Lange beukenlanen, prachtige doorkijkjes, een rododendronvallei en veel water: als je hier rondwandelt, zie je nog goed dat Birkhoven ooit een landgoed was. Het oogt als een ‘wild’ gebied, zonder symmetrie: typerend voor de vroeger populaire Engelse landschapsstijl. Ga mee op een ommetje door dit kleurrijke en afwisselende bosgebied aan de rand van de stad Amersfoort met boswachter Martijn Bergen. Het herfstzonnetje werpt een mooi strijklicht op de beuken, eiken, grove dennen, douglassen en lariksen op Birkhoven. Zo komen alle kleuren nog beter tot hun recht. Bij de ingang van het bosgebied zag je in vroeger tijden het indrukwekkende landhuis Huize Birkhoven liggen. Helaas is het afgebroken in 1972. Anno 2023 wandel je vanaf de parkeerplaats vanzelf langs één van de meest markante punten van Birkhoven: de bosvijver, in de crisis van de jaren dertig gegraven als werkverschaffingsproject.
Bosuil
19
Jeneverbes
Heerlijk wandelgebied
Ga zitten, kijk en luister… Boswachter Martijn: ‘Een paar jaar terug heeft Utrechts Landschap deze bosvijver flink opgeknapt. Kijk, deze zijkanten waren helemaal ingezakt, en zo verdween er steeds meer zand in het water. Daarom hebben we strandjes aangelegd, met grote natuurstenen blokken erop. Dat ziet er niet alleen mooi uit, maar de blokken zijn ook nog eens ideaal om op te zitten.’ Dus doe dat ook vooral op Birkhoven: ga zitten, kijk en luister, vindt Martijn. Hier moet je echt de tijd nemen. ‘Je kunt zomaar een muis horen ritselen in het gras. Of een bosuil spotten in de boom. Op een mooie, zonnige dag kun je hier zelfs een ringslang tegenkomen.’
Kunstwerk 'De ijsvogel' stijgt op uit het water
‘Op een zonnige herfstdag kun je hier een ringslang tegenkomen.’ Op sporenonderzoek Nog veel meer dieren voelen zich helemaal thuis in het gebied. ‘Je vindt hier veel vogels, zoals de sperwer, buizerd, zwarte en groene specht, boomklever en heel veel kleine zangertjes. Ook reeën zie je nu veel in het najaar. Ga daarom vooral eens op sporenonderzoek aan het eind van de herfst: dan zijn de sporen goed zichtbaar, omdat het bos kaal wordt door bladval! En tel dan meteen hoeveel paddenstoelen je tegenkomt, met ‘hapjes’ eruit. Eekhoorns en muizen eten er namelijk graag van. Eekhoorntjesbrood heet niet voor niets zo.’
Boswachter Martijn Bergen
20 |
Mijn Utrechts Landschap
Herfst 2023
Amersfoort bilthoven Utrecht
Kijk, luister en neem de tijd bij de bosvijver
Route Wolven! Wist je dat… je tijdens een wandeling zelfs wolven tegen kunt komen? Maar wees gerust, je vindt ze achter een hek. Birkhoven grenst namelijk aan het wolvenverblijf van DierenPark Amersfoort.
Ingang en parkeren
Er is een geel gemarkeerde wandelroute van 2 km.
Parkeren bij Bosbad Amersfoort, Barchman Wuytierslaan 232, 3819 AC Amersfoort.
Honden
Honden zijn aangelijnd welkom. In het noordelijke deel mogen honden los. Dat gebied staat met streepjes op de kaart aangegeven.
Openbaar vervoer
Vanaf de bushalte Birkhoven Park aan de Soesterweg is het circa 5 minuten lopen naar de parkeerplaats.
Wandelen tussen de boomkronen
Om de bocht wijst Martijn op een omgevallen, half vergane spar. ‘We zijn dol op omgevallen bomen. Dood hout doet leven: insecten, schimmels, vogels… ze gebruiken het allemaal als woonplaats of om te eten.’ Verderop wandel je juist langs levende bomen: hier ligt het Pinetum, een naaldbomentuin met verschillende naaldbomen van over de hele wereld. Martijn: ‘Het Pinetum is aangelegd in dezelfde tijd als de bosvijver, een kleine eeuw geleden. Op 1,5 hectare zijn 100 jonge naaldboompjes aangeplant. Deze halen we van andere pineta in de buurt om de collectie in stand te houden.’
Zandlaan
Bosbad
Bosvijver
DierenPark Amersfoort
Den Dolder
Dank aan alle vrijwilligers Niet alle bomen konden uiteindelijk overleven. Daarom zijn verschillende ‘exotische’ bomen vervangen, vooral door loofhout en Nederlandse soorten. Deze doen het beter in ons klimaat en kunnen goed samen met andere inheemse soorten. En het levert ook nog eens een prachtige kleurenpracht op, zeker nu in de herfst. Martijn: ‘Enthousiaste vrijwilligers zetten zich toen én nu nog steeds in om onze bomenverzameling te onderhouden. Naast hun werk in het Pinetum doen ze ook andere klussen op Birkhoven, afhankelijk van de seizoenen. Zij zijn echt fantastisch. Utrechts Landschap kan niet zonder ze.’
125
250 m
Amersfoort
an iersla Wuyt
Dood en levend hout
0
N221
an chm Ba r
Vanaf de bosvijver zie je de uitkijkheuvel uittorenen boven het landschap, hij is gemaakt' met zand dat over was naSoest het graven van de vijver. ‘De heuvel stond eerst helemaal vol bomen’, vertelt Martijn. ‘Zo’n tien jaar geleden hebben we aan de kant van de bosvijver de bomen gekapt. Kijk, nu heb je weer een prachtig uitzicht op de vijver. Je moet natuurlijk wel even de heuvel beklimmen, dan loop je echt tussen de boomkronen. Een bijzonder gevoel.’
De paden op in de herfst Op zondag 5 november 2023 laat een gids van Utrechts Landschap je tijdens een excursie graag al het moois zien van Birkhoven. Kijk op www.utrechtslandschap.nl/activiteiten-kalender.
21
Utrechts Landschap Utrechts Landschap is dé beschermer van natuur en erfgoed in provincie Utrecht. We zijn opgericht in 1927. Onze natuur en erfgoed is letterlijk dicht bij Utrechters. We kopen natuurgebieden aan, ontwikkelen ze als het nodig is, maar vooral: we beheren natuur voor altijd. Die prachtige natuurgebieden zijn stuk voor stuk toegankelijk voor alle inwoners van onze provincie en voor hen die buiten Utrecht wonen. Daarnaast hebben we belangrijk monumentaal erfgoed onder onze hoede: meerdere landgoederen met opstallen, 23 molens en Kasteel Loenersloot. Ons werk wordt mogelijk gemaakt door ruim 800 vrijwilligers, 36.000 Beschermers en de steun van de provincie Utrecht, de Nationale Postcode Loterij en Bedrijfsvrienden. Op landelijk niveau werken we samen met de andere provinciale Landschappen onder de naam LandschappenNL.
Stichting Het Utrechts Landschap Postbus 121 3730 AC De Bilt 030 – 220 55 55 www.utrechtslandschap.nl info@utrechtslandschap.nl facebook.com/utrechtslandschap Instagram.com/utrechtslandschap @UtrLandschap
Word Beschermer
Steun natuur en erfgoed in de provincie Utrecht en word Beschermer. Meld je aan via www.utrechtslandschap.nl/bescherm of bel 030-220 55 55. De Beschermersbijdrage kun je overmaken naar rekeningnummer NL 27 RABO 0102 0710 20.
BEDRIJFSVRIENDEN Goudvink
Bolt Advocaten Bosscherwaarden B.V. Cannondale Copijn Boomspecialisten De Advocaten van Van Riet De Waal Beheer o.g. Utrecht B.V. DierenPark Amersfoort DUIC FIGI & Slot Zeist Greenway Logistics Hermans & Schuttevaer Notarissen N.V. K3Delta MPI NutriPharma BV ONVZ Zorgverzekeraar Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie Schoenmakerij Paul den Ouden Universitair Medisch Centrum Utrecht Universiteit Utrecht Van Gent Autobedrijf VIOS Bouwgroep B.V. Vitens
Zilverreiger Agterberg B.V. Ans de Wijn Bedrijfshuisvesting Blaauwendraat Bosselaar & Strengers Advocaten BPD Carel Nengerman Fonds De Stiho Groep
Door Training & Coaching Exclusiva Golfbaan Kromme Rijn Herfst & Helder Hoefakker hoveniers Landgoed ISVW MacCarwash Meijerink Wegenbouw B.V. Mens Zeist B.V. Natuurbalans Limes Divergens Ouwehands Dierenpark Rhenen Rabobank Utrecht e.o. Rutges Vernieuwt, onderhoud & renovatie SchaalX BV Stolwijk Registeraccountant Sweco Van den Pol Elektrotechniek Van der Valk De Biltsche Hoek Van Grafhorst notarissen Van Ree Accountants Van Vliet Kastanjehout Van Zoelen bv Vink Schilderwerken Vrumona B.V. Wijkontwikkelingsmaatschappij Kerckebosch B.V.
Koperwiek A.F. v/d Kuil Installatiebedrijf Amos Milieutechniek BHM Solar Communicatieadviseur Lynsey Dubbeld
Doneer Communicatiebureau de Lynx De Goede Zaak Drieklomp Makelaars Hallo Mondo Grafisch & digitaal ontwerp Hoffland BV IJssel en Veldzicht BV Kendes Rentmeesters & Adviseurs B.V. Konstruktiebedrijf Roodenburg Zeist Loonwerkersbedrijf Van Ettekoven Methologic BV Noorman Kozijnen Ponsen Communicatie Telecom Raadgevers The Lime Tree Timpanon Re-integratie BV Utrechtse Golfclub De Pan Virga ICT Services VOB schilders- & glaszettersbedrijf Zevenmijls BV
Molenvrienden Rietdekkersbedrijf Gebr. Visser Van der Valk Breukelen Verbij Hoogmade BV
Een gift kun je overmaken naar rekeningnummer NL 27 RABO 0102 0710 20. www.utrechtslandschap.nl/doneer
Colofon Mijn Utrechts Landschap valt met ingang van 2023 drie keer per jaar op de mat bij Beschermers van Utrechts Landschap. Jaargang 49, nummer 2
Redactie Markus Feijen, Florian Hupkes, Paul Vesters, Hendrike Geessink, Kim Slaats (eindredactie).
Art direction, vormgeving & illustraties Hallo Mondo, Utrecht
Coördinatie Communicatiebureau de Lynx, Wageningen
Productiebegeleiding Mailtraffic, Zwolle
Kom langs in onze bezoekerscentra Tabaksschuur Amerongen
Koetshuis Beerschoten
Veenseweg 8, Amerongen Parkeren sportcomplex De Burgwal. Wo, za, zo 13.00-16.00 uur
De Holle Bilt 6, De Bilt Dagelijks open van 10.00 tot 17.00 uur. In de zomer in het weekend tot 20.00 uur.
Blauwe Kamer
Schaapskooi Heidestein
De Blaauwe Kamer 14, Wageningen. Di t/m vr 14.0016.00 uur. Za, zo en feestdagen 13.00-16.00 uur
Parkeren aan de Hoog Kanje in Zeist (omgeving Binnenbos/ scholen). Volg vanaf daar de bordjes. Zo 11.00-16.30 uur
Molen De Hoop Dorpsstraat 106, Loenen aan de Vecht. Za 11.00-16.30 uur
22 |
Mijn Utrechts Landschap
Herfst 2023
’t Winkeltje van Oostbroek Oranjerie landgoed Oostbroek Bunnikseweg 45a, De Bilt Di t/m vr 12.30-15.30 uur Za, zo 11.00-16.30 uur
Koetshuis Stoutenburg Stoutenburgerlaan 4, Stoutenburg (Leusden). Wo, za, zo 12.30-16.30 uur Van november t/m februari op woensdag gesloten.
Druk Zalsman, Zwolle
Foto cover Egel, Piotr Krzeslak
Duurzaam
Het papier waarop Mijn Utrechts Landschap is gedrukt is 100% chloorvrij en draagt het FSC-keurmerk omdat het een combinatie is van materiaal uit FSC-gecertificeerde bossen, FSC Controlled Wood en/of gerecycled materiaal.
Nieuwe expositie op Park Vliegbasis Soesterberg
Beleef de Koude Oorlog in de commandobunker Tekst Eric de Koning Foto’s André Russcher, Utrechts Landschap
Tijdens Open Monumentendag in het weekend van 9 en 10 september opent Utrechts Landschap een expositie over de Koude Oorlog. Dat gebeurt op een plek waar die tijd nog heel tastbaar is: de Amerikaanse commandobunker op Park Vliegbasis Soesterberg. Beleidsmedewerker Erfgoed Paul Vesters geeft alvast een voorproefje. Achter een ijzeren hek en een dertig centimeter dikke deur stap je in één keer terug in de tijd van het Amerikaanse 32e Tactical Fighter Squadron, dat tussen 1954 en 1994 Soesterberg als thuisbasis had. ‘Dit gebouw was bestand tegen chemische, biologische en zelfs nucleaire aanvallen, en kon enige tijd zo’n tientallen personen herbergen, onafhankelijk van de situatie in de buitenwereld’, vertelt Paul.
Expositie met foto's
In de eerste ruimte tonen bouw tekeningen dat de bunker ondanks de Amerikaanse bestemming gewoon binnen de gemeentelijke regels van bouw- en woningtoezicht tot stand kwam: er staat zelfs een stempel van de welstandcommissie op.
Bommen In een volgende ruimte staan in een hoek, schijnbaar achteloos weggezet, nog tientallen opgevouwen veldbedden. Aan de wanden is een tijdlijn van de Koude Oorlog te zien. Paul wijst op een Poolse kaart van West-Europa. ‘Dit is heel bijzonder. Het laat zien welke troepenbewegingen het Warschaupact zou maken als de oorlog zou uitbreken. Met rode bommen is ingetekend welke steden doelwit waren voor een nucleaire aanval, ook in ons land.’
Natuurwaarde Via diverse kamers met allerlei kaarten en foto’s van politieke kopstukken als Eisenhower, Chroesjtsjov, Honecker, Jaruzelski en Kissinger bereik je als bezoeker diep in het gebouw
Commandobunker in het groen
het eigenlijke commandocentrum. ‘Hier wordt het verhaal verteld van de vliegbasis en de Amerikaanse aanwezigheid’, zegt Paul. ‘Maar aan de andere kant van de ruimte zie je meteen waarom Utrechts Landschap dit gebied heeft verworven, met informatie over de unieke natuurwaarde van het gebied en de vele iconische soorten, zoals de veldleeuwerik, kommavlinder en zandhagedis.’
Veel te zien ‘Die beide kanten van het gebied kwamen in onze excursies altijd al aan bod’, vervolgt Paul, ‘maar daar komt nu een excursie bij die specifiek over de Koude Oorlog gaat, waarbij je naast deze commandobunker een ondergrondse schuilplaats bezoekt.’ Dat wordt geen korte excursie, verwacht Paul, want alleen hier is al ontzettend veel te zien en te vertellen. Van de bewaard gebleven ontsmettingsdouches tot een presentatie over de ontwikkeling van de atoombom.
Bezoek de expositie: - Op zaterdag 9 september (Open Monumentendag) van 11.00 tot 16.00 uur - Tijdens de wandelexcursies Koude Oorlog op 17 september en 22 oktober - Tijdens de fietsexcursies Historische Vliegbasis op 16 september, 7 oktober en 21 oktober Maquette vliegbasis tijdens de Koude Oorlog
23
Geen ontsnappen aan
Niets ontgaat deze jager. Dankzij zijn grote oren kan de grootoorvleermuis het gefladder of geritsel van insecten in het gras horen. Op zijn menukaart staan dagpauwogen, langpootmuggen, schietmotten, spinnen, kevers, vliegen, rupsen, steekmuggen, oorwormen en ook deze vlinder rood weeskind.
Gespot
Vernuftig
Sommige nachtvlinders laten zich spontaan vallen als ze de echolocatiegeluiden van vleermuizen horen. De grootoorvleermuis gebruikt daarom heel zachte geluiden, zodat hun prooi niet ontsnapt.
Tekst Bas van Dijk Illustraties Jasper de Ruiter
Behendig
De grootoorvleermuis is een zeer behendige en wendbare jager, die met langzame vleugelslag dicht over de vegetatie vliegt. Soms blijft hij stil hangen (bidden) in de lucht en plukt zijn prooi dan direct van de vegetatie.
Gewone grootoor vleermuis
What’s in a name
Niet gek dat deze middelgrote vleermuis deze naam draagt. Zijn 3 tot 4 centimeter lange oren zijn nogal opvallend. In winterslaap vouwt de grootoorvleermuis zijn oren onder zijn vleugels. Van het oor blijft dan alleen het oorklepje nog zichtbaar.
Plecotus auritus
Deze behendige jager houdt van halfopen landschap en gevarieerde bossen, met lanen en houtwallen. Hij is onder andere te bewonderen op Park Vliegbasis Soesterberg en rond de 100 jaar oude Steenfabriek Bosscherwaarden bij Wijk bij Duurstede. Biodiversiteit
Onze kleinschalige, parkachtige landgoederen, bloemrijke graslanden, gevarieerde bossen en uiterwaarden en gebouwen zoals schuren en stallen vormen een rijke bron van voedsel voor de grootoorvleermuis. Ook voor deze soort is biodiversiteit van levensbelang.
Hangen
Boomtakken of plafondbalken vormen de hangplaats van de grootoorvleermuis, waar hij al hangend insecten opeet. Slapen doet de grootoorvleermuis in spouwen, onder daklijsten, in nestkasten en in boomholtes.
AFZENDEr Utrechts Landschap, Bunnikseweg 39, 3732 HV De Bilt
