WINTER 2024
NATUUR VOOR ALTIJD
Terug naar
Driebergen
MILITAIR ERFGOED Oorlogssporen in het landschap
PINETUM Winterse groenblijvers
landschap parels IN het a
Sprookjesachtig en middeleeuws: zo ziet Kasteel Moersbergen er vanbuiten uit. Bij binnenkomst in de hal tref je een kleurrijk glas-inloodraam aan.
Op het raam pronken de wapens van de vijf adellijke families die het kasteel sinds de vijftiende eeuw hebben bewoond. De eerste bewoners, Van Sleen en De Konick, ontbreken, vermoedelijk omdat de opdrachtgever in 1927 niet van hen op de hoogte was. Centraal staat het wapenschild van de ridderhofstad Moersbergen, met drie witte rozen op een groen veld.
In dit nummer
4 Driebergse bossen
Langs heide, lanen, sprengen en verliefde bomen
13 NALATENSCHAP VAN INGE Voor kleinkinderen en de aarde
14 Militair erfgoed Oorlogssporen in het landschap
Yin en Yang
Het beschermen van natuur in onze provincie kent twee uitersten. Het ene moment staan we stil bij de oplevering van een nieuw natuurgebied. Het volgende moment ondertekenen we een beroepschrift aan de Raad van State, om aantasting van bestaande waardevolle natuur te voorkomen.
Er is niks vrolijks aan een beroepschrift. Het is de allerlaatste stap in een proces waarin we met veel partijen samen om de tafel zitten, om te voorkomen dat bijvoorbeeld woningbouw onnodig ten koste van natuur gaat. In overleg komen we veelal tot een oplossing. Een enkele keer niet. Om de natuur een stem te geven, rest ons dan geen andere weg dan een gang naar de rechter. We stonden dit jaar gelukkig ook een flink aantal keren met onze laarzen in de klei om te vieren dat we meer natuur in onze provincie konden realiseren. Het was een buitengewoon succesvol jaar voor de ontwikkeling van nieuwe natuur.
In de uitgestrekte Elster Buitenwaarden langs de Nederrijn bij Rhenen bijvoorbeeld, voerden we tónnen zwaar bemeste grond af. Op de schrale grond ontwikkelt zich nu bloemrijk grasland en de nieuw gegraven geulen worden gevoed met brandschoon kwelwater. Het is een walhalla voor porseleinhoen en waterral.
Tussen Bunnik en Zeist in natuurgebied Lage Grond verrijst nieuw bos met zwarte populier en zoete kers. We herstelden een oude hoogstamboomgaard, en de opnieuw gegraven oude nevengeul van de Kromme Rijn biedt kamsalamanders nu een thuis. En in natuurgebied Zwarte Goor bij Amersfoort legden we onder meer nat schraalland en natuurakkers aan.
Ze liggen nog geen twee kilometer van elkaar verwijderd: het natuurgebied dat we tot aan de rechter moeten verdedigen, en de nieuwe natuur die we vieren. Twee uitersten in ons dagelijks werk. Met één doel: natuur beschermen, voor altijd!
Zo verschillend als de wapens zijn, zo verschillend gingen de families om met het kasteel. Ze verbouwden het naar hun eigen smaak en de mode van hun tijd. De Latijnse tekst op het raam verwijst naar de laatste restauratie van het kasteel in 1927.
18 Wandelen met de boswachter Steile hellingen en een vallei op landgoed De Paltz
Er staat dat mr. Joanni Luden het raam cadeau kreeg, huius castelli per eum per actae restaurationis; ter herinnering aan de door hem verrichte restauratie aan het kasteel. Jan Luden, die zelf nooit op het kasteel woonde, herstelde het kasteel zoveel mogelijk in de, in zijn ogen, oorspronkelijke staat.
2 Parels in het landschap
8 Nieuws uit het
landschap
10 Vrijwilligersportret Heidestein
12 Dankzij alle giftgevers
16 Ontdek het buiten
22 Colofon
23 Verborgen naaldbomentuin
24 Tips van Thijs
askia van Docku recteur-rentmeest
Foto André Russcher
'Het is ongelofelijk hoeveel werk de vrijwilligers hebben verzet'
Langs heide, lanen, sprengen en verliefde bomen
Terug naar Driebergen
Mede dankzij de steun van Beschermers en lokale giftgevers kocht Utrechts Landschap in 2022 zo’n 113 hectare grond rond Driebergen aan, om de natuur voor altijd veilig te stellen. Boswachter Maarten den Hartigh stond destijds aan de vooravond van een groot project: het opknappen van het gebied. Twee jaar later spreken we Maarten opnieuw. Er moet nog veel gebeuren, maar: ‘Sommige plekken ken je haast niet meer terug.’
Lees het artikel over de aankoop van de Driebergse bossen terug. Scan de qr-code.
Net als twee jaar geleden wandelen we via het statige Seminariebos naar de romantische sprengen van het Driebergse bos. We starten in de Heidetuin, aangelegd in 1953 nadat een storm een deel van het Rijsenburgse Bos had weggevaagd. Het resultaat was een parkachtig landschap met bosschages, heesters, tal van verschillende bomen en zo’n vijfhonderd verschillende heidesoorten. ‘Driebergen-Rijsenburg is heel lang de heidehoofdstad van Nederland genoemd, en misschien wel van Europa’, zegt Maarten. ‘En dat was niet zomaar een bijnaam hè, mensen kwamen van heinde en verre om het te zien. Busladingen toeristen reden af en aan om hier foto’s te maken.’
Door verdroging en verzuring zijn er nog maar enkele tientallen heidesoorten over, maar dat maakt deze plek niet minder uniek, vindt Maarten. ‘De collectie is nog steeds heel bijzonder. En dan heb ik het niet alleen over heide, maar ook heesters, varens en niet te vergeten bomen. Er staan hier allerlei bijzondere bomen, zoals de mammoetboom en verderop de watercipres. We hebben bordjes geplaatst om daar aandacht op te vestigen.’
Vrijwilligers
De Heidetuin vraagt een heel andere aanpak dan Maarten gewend was. ‘Ik had van het parkachtige beheer dat hier nodig is minder verstand. Ik heb me er helemaal in verdiept, allerlei boeken gelezen over heide en tuinen, en hier vele uren doorgebracht om het juiste gevoel erbij te krijgen. Maar zonder de vrijwilligers had ik het nooit gered. Zij nemen het grootste deel van de onderhoudswerkzaamheden voor hun rekening en zijn dus onmisbaar voor een mooie toekomst van de tuin.’ Het verschil met twee jaar geleden is duidelijk te zien. De paden zijn hersteld en op veel plaatsen toegankelijk gemaakt voor mensen met een rollator of rolstoel. De spreng, een gegraven beek waarin grondwater naar boven komt, is helemaal
schoongemaakt. Verder vallen de opgeknapte bruggen en hekwerken op, die het gebied een extra parkachtig uiterlijk geven. Maar het meeste werk is gaan zitten in de beplanting, zegt Maarten: ‘We hebben heesters gesnoeid, verschillende soorten varens geplant en heel veel onderhoud aan de heidesoorten verricht. Dat begin je nu pas echt goed te zien.’
Laanstructuur
In het Seminariebos zijn de verschillen met twee jaar geleden minstens zo opvallend. Dat begint met de oversteek, via een brug die er een stuk veiliger uitziet dan toen. Direct daarna valt de tuinmuur op, die er altijd al was maar nu helemaal is vrijgemaakt is – door dezelfde vrijwilligersgroep als in de Heidetuin, benadrukt Maarten. ‘Het is echt ongelooflijk hoeveel werk zij verricht hebben, vooral aan de lanen, waar we heel veel begroeiing hebben weggehaald om deze weer goed zichtbaar te maken. Het leuke aan dit bos is dat je overal geschiedenis ziet,’ vervolgt Maarten. ‘Toen de gemeente hier eigenaar werd, hebben ze op basis van oude kaarten de laanstructuur van het oorspronkelijke landgoed Sparrendaal teruggebracht. Daarom zijn er naast de oude lanen met hoge bomen ook jongere lanen, die destijds zijn aangeplant. Je zag er alleen niets meer van, omdat er heel veel tussen de bomen in was gegroeid. Al die lanen maken we nu vrij.’
maarten den hartigh boswachter
Tekst Eric de Koning Foto's Sjaak den Breeje
Heidetuin
Maria Plotseling staan we oog in oog met een Mariabeeld. ‘Dit is de Lourdesgrot’, legt Maarten uit, ‘ook die is opgeknapt, op initiatief van de vrijwilligers, maar dat was nog voordat wij het gebied aankochten. Twee à drie van hen komen hier bijna dagelijks om alles netjes te houden. Het is een belangrijke plek voor veel mensen. Er branden altijd wel een paar kaarsjes.’
Via een van de oudere lanen, die voor de helft vrijgemaakt is van jonge groei tussen de bomen, steken we de Arnhemse Bovenweg over en lopen het Driebergse Bos in. Ook hier is zichtbaar veel werk verricht. ‘Hier was voordat we het beheer overnamen zeker tien jaar weinig aandacht aan onderhoud besteed’, vertelt Maarten, ‘de randen van de Bosweide waren flink verruigd door braamstruiken. Als je daar niets aan doet, heb je op den duur geen grasland meer. En dat is niet de bedoeling, want we willen hier een bloemrijk grasland ontwikkelen, door op de juiste momenten te maaien.’
Veiligheid voorop
Omdat dit een druk bezocht bos is, stond veiligheid boven aan het lijstje van werkzaamheden. ‘Een van mijn collega’s heeft alle paden gecontroleerd op dode takken en gecheckt welke bomen op het punt stonden om dood te gaan. Dode bomen laten we staan waar het kan, als dat geen gevaar oplevert voor wandelaars.’
Het schonen van de sprengen was een volgende grote klus. ‘Als er veel blad valt, stapelt zich dat op en kan er geen zuurstof meer bij. Dat is niet alleen slecht voor het waterleven, de plantenresten verteren dan ook niet meer. De spreng wordt dan een grote spons, totdat je alleen nog maar een soort modderdrab met blad overhebt.’
Daarnaast zijn de oevers vrijgemaakt van begroeiing, wijst Maarten. ‘Dat doen we vooral op de plekken waar ze van oudsher open waren. Van dit gedeelte zijn in het verleden ontzettend veel prenten en ansichtkaarten gemaakt. Ik ben hier gewoon gaan staan met die prenten om te zien hoe het er vroeger eigenlijk uitzag.’
Afwegingen
Beheer en herstel van natuurgebieden is altijd een afweging tussen belevingswaarde, geschiedenis en natuurontwikkeling: ‘Het schoon- en vrijmaken van de sprengen doen we niet alleen om het historische beeld te herstellen, het gaat ons ook om de waterkwaliteit. En die is enorm verbeterd. Ik zie hier bijvoorbeeld veel van die insectjes op het wateroppervlak, schaatsenrijders, sinds de sprengen zijn opgeschoond. Dit gebied ligt op de flank van de oude stuwwal, dus hebben we te maken met kwelwater van hoge kwaliteit. Dat kwelwater biedt de beste plekjes voor specifieke amfibieën en reptielen. In de oude eendenplas in het Rijsenburgse Bos aan de overkant zitten bijvoorbeeld kamsalamanders.’
Zwitserse brug Wandelend langs de spreng naderen we nog een markant punt: de Zwitserse brug. Op het oog nog in goede staat, maar schijn bedriegt, laat Maarten zien:
‘Het pad loopt hier in een spiraal omhoog, maar er heeft veel erosie plaatsgevonden. Het hekwerk moet worden hersteld en de brug zelf heeft ook een beurt nodig. De constructie is nog stevig, maar aan de oppervlakte van de leuningen zit houtrot. En ook bij de sprengkop – zeg maar de bron waar de spreng ontspringt – moeten we aan de slag. Op sommige plekken moet de oude beschoeiing verwijderd en terreinmeubilair vervangen worden. De komende jaren is hier nog genoeg te doen.’
‘We noemen onze donateurs niet voor niets Beschermers. Want alles wat wij met hun steun in eigendom krijgen, beschermen we als natuur. Voor altijd.’
Na de brug slaan we rechtsaf. Langs de ‘verliefde bomen’ lopen we naar de grote sprengkop. Hier was het schonen een stuk ingewikkelder dan in het smallere gedeelte van de spreng, vertelt Maarten, terwijl hij naar enkele oranjes stokjes wijst die uit het water steken. ‘Het water stond toen lager dan nu, waardoor het extra spannend was om niet te veel overhoop te trekken. Er staan hier namelijk zeldzame waterplanten in, zoals fonteinkruid en vlottende bies. Die waardevolle vegetatie wil je natuurlijk niet beschadigen, daarom heb ik er die stokjes omheen geplaatst. Die moet ik nog weghalen maar ik kan er niet meer bij omdat het water veel hoger staat, haha!’
Drukte
Maarten kende het gebied al redelijk goed voordat hij het in beheer kreeg, maar kwam toch voor uitdagingen te staan die hij niet verwacht had: ‘Met name de drukte. Ik wist dat het een goed bezocht bos is, maar het is altijd moeilijk in te schatten hoeveel tijd dat kost. Utrechts Landschap heeft in regio Zuid zo’n 1800 hectare in beheer, dus moet ik mijn tijd goed verdelen. Even langsgaan om snel iets te doen gaat eigenlijk niet omdat ik hier vaak word aangesproken. Dat gaat over van alles: ik word gewezen op een boom die wel erg weinig blad heeft, dan weer zijn mensen hun hond of kat kwijt. Maar positief hoor, veel mensen vragen wat we hier doen of willen even kwijt hoe mooi ze het hier vinden. Soms is er ook kritiek, bijvoorbeeld over de hondenzonering. Zoneringen voor honden passen we toe op plekken waar (loslopende) honden het aanwezige wild kunnen opjagen. Op sommige plekken, zoals het Seminariebos, mogen honden los, maar in de meeste gebieden geldt een aanlijnplicht. Daar is niet zo veel in gewijzigd, maar omdat het eerder niet werd gehandhaafd, ervaren sommige mensen dit als een grote verandering.’
Energie
‘Dit bos is niet te vergelijken met andere gebieden’, verzucht Maarten als we terug lopen. ‘Dat zit in de mensen, de ligging, de geschiedenis, de sprengen, maar ook… de energie.’ Hij valt even stil, aarzelt.
‘Kijk, als je een nieuw terrein in beheer krijgt, dan breng je alle lagen in kaart: de bodem, de
ontstaansgeschiedenis, de aanwezige flora en fauna en noem maar op. Al die laagjes leg je over elkaar heen als basis voor het beheerplan. Dat is allemaal super interessant, maar ook objectief. Voor mij is het gevoel ook heel belangrijk. En daarvoor moet je hier simpelweg vaak zijn: rondlopen, kijken, luisteren en soms ook even gaan zitten op de grond. Op die manier ervaar ik wat het gebied mij te vertellen heeft. Het is moeilijk om in woorden te vatten en ik kan me voorstellen dat niet iedereen er meteen een beeld bij heeft. Tegen die mensen zeg ik: ga er gewoon eens heen en ervaar het zelf. Zelfs in de winter is hier genoeg te beleven. De ijsvogel is een vaak geziene gast en in de Heidetuin bloeit de winterheide. Hoe je die herkent? De bloemetjes kunnen wit tot felroze zijn.’ Maarten lacht: ‘Maar het makkelijkste om te onthouden: het is de enige heide die in de winter bloeit!’
HELP MEE OM MÉÉR NATUUR VEILIG TE STELLEN
Voor € 7,50 kunnen we een vierkante meter aankopen en beschermen. Deze gebieden blijven voor altijd natuur.
Ieder bedrag is welkom. Je kunt geven via www.utrechtslandschap.nl/meernatuur of maak de gift over op rekeningnummer NL 27 RABO 0102 0710 20 o.v.v. m2 natuur. Bij een donatie van € 500 of meer ontvang je een persoonlijk certificaat.
DONEER EEN VIERKANTE METER NATUUR!
Beuk slingert zich om een eik
Schaatsrijders
UIT
HISTORISCHE EENDENKOOI KOOILUST OPGEKNAPT
Utrechts Landschap heeft de historische eendenkooi Kooilust in Maarssenbroek opgeknapt. Tussen de huizen en de drukke A2 is de zichtbaarheid, toegankelijkheid en informatievoorziening van dit unieke stukje natuur verbeterd. De werkzaamheden zijn mogelijk gemaakt door het Dinamofonds en vallen samen met het 50-jarig bestaan van de wijk. Kooilust, met een rijke geschiedenis die teruggaat tot 1778, was ooit een belangrijk vanggebied voor wilde eenden. Deze restauratie versterkt de unieke natuur en laat de geschiedenis leven.
BIJZONDERE NATUUR IN DE ELSTER BUITENWAARDEN
Begin september is natuurgebied de Elster Buitenwaarden bij Elst geopend. Samen met de provincie Utrecht, Rijkswaterstaat, Hoogheemraad De Stichtse Rijnlanden en de gemeente Rhenen heeft Utrechts Landschap het gebied heringericht. We legden schraalland aan vol zeldzame plantensoorten zoals orchideeën, parnassia en vetblad. Nieuwe geulen en natuurvriendelijke oevers verbeteren de waterkwaliteit en creëren moerasgebieden voor zeldzame vogels, zoals roerdomp en porseleinhoen. Voor de verbetering van de waterkwaliteit en het leefgebied van vissen zijn geulen aangelegd. Die zijn gunstig voor soorten als snoek, rietvoorn, bittervoorn en kleine modderkruiper. Met deze aanpassingen is de historische loop van de Nederrijn hersteld. Het gebied is opengesteld voor natuurliefhebbers. Ruim zes kilometer wandelpad verbindt de Elster Buitenwaarden met Plantage Willem III en de Opslag in Elst. Hoewel het gebied het hele jaar toegankelijk is, zijn er enkele beperkingen tijdens het broed- en overwinteringsseizoen. Kijk voor actuele informatie op utrechtslandschap.nl/elster-buitenwaarden.
NATUURWAARDE OMHOOG IN AMERONGSE BOVENPOLDER
In de Amerongse Bovenpolder komt kwelwater van de Utrechtse Heuvelrug aan de oppervlakte. Uit onderzoek bleek dat de natuurwaarde in het gebied kan worden verbeterd door het kwelwater beter te benutten. In het laatste kwartaal van 2024 voert Utrechts Landschap een groot natuurontwikkelproject uit. De bestaande rivierkwelgeul wordt breder gemaakt en een kwelgevoed moeras aangelegd. Het kwelwater zorgt voor de ontwikkeling van een moeras met zegge- en rietplanten. Het moeras trekt zeldzame vogelsoorten zoals de roerdomp, watersnip en porseleinhoen aan. Ook specifieke vissoorten, (water) planten en dieren zoals otter en bever hebben op den duur profijt van de maatregelen. Dit project wordt gefinancierd door de Europese Unie.
VLONDERPAD BLAUWE KAMER GEOPEND
In oktober 2024 opende Utrechts Landschap het vernieuwde vlonderpad in natuurgebied de Blauwe Kamer bij Rhenen. De aanleg van het pad werd mogelijk gemaakt dankzij ruim 150 donateurs, die een plankje van het vlonderpad sponsorden. Het oude pad was vervallen en nodig aan vervanging toe. Bezoekers lopen op het vernieuwde vlonderpad over unieke plankjes met ingegraveerde teksten van de donateurs. Boswachter Frans Schut: ‘Dit is zo’n bijzonder project, het hangt letterlijk samen van persoonlijke verhalen. Het nieuwe pad accentueert de route naar de bekende vogelkijkhut. Als een soort rode loper.’
WAARDERINGSPRIJS LAANTJE ZONDER EIND
Voor de herstelingreep van het Laantje Zonder Eind in Zeist ontvingen we de Waarderingsprijs Erfgoed van het Geheugen van Zeist. Een deel van de oude bomen aan het Laantje is in 2023 verwijderd omdat deze door ziekte en afsterven een gevaar vormden voor wandelaars. Ruim 200 Beschermers, buurtbewoners en Bedrijfsvrienden droegen financieel bij aan nieuwe bomen. In januari van dit jaar werden de eerste nieuwe beuken- en lindebomen aangeplant aan het Laantje Zonder Eind. Met de waarderingsprijs in de vorm van een plaquette complimenteert de Adviesraad van het Geheugen van Zeist ons met het resultaat. ‘Om het achttiende-eeuwse karakter te behouden en herstellen zijn bijna honderd nieuwe bomen geplant. Dit is met oog voor die historische waarden gebeurd na gedegen onderzoek en heeft geresulteerd in historisch juiste aanplant en snoei- en boomverzorging’.
‘Ik vind het heerlijk! Ik kijk er nu alweer naar uit dat we gaan zagen.’
Portret van een VRIJWILLIGER
‘Het maakt me trots, zeker als mensen zeggen: het ziet er zo mooi uit’
Of ze nou meedoen om lekker actief te blijven of een steentje willen bijdragen aan hun ‘achtertuin’: vrijwilligerswerk levert beide partijen wat op. Alfred, Aaffien en Willem meldden zich voor de nieuw te vormen vrijwilligersgroep in de Heidetuin. Een parel van een tuin, die Utrechts Landschap samen met verschillende Driebergse bossen in 2022 kon aankopen. Sinds ruim een jaar steekt de vrijwilligersploeg in de Heidetuin en het omliggende bos de handen uit de mouwen.
‘Wist je dat de Heidetuin goud won op de Floriade van 1972? Dat er meer dan honderd soorten heide staan?’
Alfred Balkema woont al 22 jaar in Driebergen, maar nu hij vrijwilliger is, groeit zijn bewondering voor de Heidetuin elke dag. De bloeiende heide, het glooiende landschap, de slingerende sprengen. Een parel. ‘Dat zijn we ons als vrijwilligers wel gaan beseffen: het is echt mooi!’
Tuin vraag zorgvuldigheid
Alfred zocht, met zijn pensioen in het vooruitzicht, vooral een fijne fysieke bezigheid. In de Heidetuin kan hij zijn ei kwijt. Ook het omliggende bos hoort erbij en de tuin is veel werk. ‘Je hebt hier geen grote vakken, alles gaat heel geleidelijk in elkaar over. Met grote machines zou je alles kapot maken.’
In de zomer gaat het vooral om het kleinere en fijnere werk, want dan geldt rust vanwege het broedseizoen. In de winter wordt er gezaagd, bijvoorbeeld om de beuken weer mooi ‘vrijstaand’ te maken. Dat zagen is handwerk en een pittige klus. ‘Dat voel je wel aan je lijf!
Het vrijwilligersteam van de Heidetuin, met op de voorste rij van links naar rechts Aaffien Wienke, Alfred Balkema en Willem Timmerman.
Natuurwerk is mensenwerk Vrijwilligerswerk betekent zorgen voor de natuur, maar ook voor elkaar, vindt Aaffien. ‘Even bellen als iemand een tijdje niet is geweest. Misschien een keer een kerstborrel organiseren. We leren elkaar steeds beter kennen. Dat is belangrijk, dat iemand ook durft te zeggen: deze klus is voor mij te zwaar.’ Natuurwerk is mensenwerk, óók omdat de Heidetuin druk wordt bezocht. ‘Ik vind het prachtig dat Utrechts Landschap midden in het dorp natuur heeft gekocht. Eraan bijdragen geeft wel een trots gevoel. Zeker als mensen zeggen: het ziet er zo mooi uit.’
En dan ga je je nog verantwoordelijk voelen ook! Willem Timmerman woont sinds vier jaar naast de Heidetuin. ‘Ik kom van oorsprong van het platteland, alles is daar natuur. In de Heidetuin kom ik zeker drie keer per week. Zo’n aangename plek naast de deur, dat is echt prachtig.’
Ik vind het heerlijk. Ik kijk er nu alweer naar uit dat we gaan zagen.’
Laat maar staan, die rommelige planten
Vrijwilliger Aaffien Wienke werkt in de zorg en wil graag meer leren over de natuur. ‘Dan lijkt alles gras, maar komen er allemaal heideplantjes onder tevoorschijn. Dat is echt een openbaring.’
Het is fijn, kortom, dat de boswachter van Utrechts Landschap nog regelmatig aanwaait. Iemand die vertelt dat je bloeiende planten tot in het najaar moet laten staan, ook al lijken ze verwilderd. Hoe je zichtlijnen terugbrengt. ‘In het begin was het wel spannend: straks zagen we het verkeerde om. Maar we krijgen veel vertrouwen van Utrechts Landschap. Nog even en we kunnen zelfstandig aan de slag.’
Willem wandelt graag, samen met een vriend die met een rollator loopt. ‘Dat ging steeds minder makkelijk op de paden, maar Utrechts Landschap herstelde ze weer. Deze vriend heeft veel verstand van tuinen. Nu lopen we altijd langs de plekken waar ik op donderdag heb gewerkt, even laten zien.’ Met het vrijwilligerswerk groeide het genieten. Én het verantwoordelijkheidsgevoel. ‘In de Heidetuin zie en voel je bij het verwijderen van de braamstruiken de stikstofproblematiek prikken.’ Willem is inmiddels 78, maar aan stoppen denkt hij voorlopig niet: zolang het gaat steekt hij met zijn collega’s met liefde de handen uit de mouwen.
Tekst Lotty Nijhuis Foto's André Russcher
Heidetuin
Een nieuwe mijlpaal voor de campagne
Bomenrijkdom: in totaal hebben we al ruim 150 duizend euro aan donaties mogen ontvangen. Vanaf november 2024 tot half maart 2025 gaan er vele duizenden nieuwe bomen de grond in, in zo’n vijfentwintig verschillende gebieden van Utrechts Landschap. Met dank aan alle geweldige donaties en initiatieven.
Op pad met bedrijfsvrienden
In september leerden onze Bedrijfsvrienden bij Golfclub de Pan alles over duurzaam baanbeheer, mét rondwandeling door het Panbos. Begin december bezochten we landgoed Hoog Beek en Royen in Zeist om te leren over het afkoppelen van hemelwater van bedrijfsgebouwen, ten gunste van de natuur. In 2024 organiseerden we in totaal vier bijeenkomsten voor Bedrijfsvrienden.
Wil je ook Bedrijfsvriend worden en genieten van bijzondere natuur, erfgoed en verhalen van andere Bedrijfsvrienden? Kijk op www.utrechtslandschap.nl/ bedrijfsvriend
NALATEN VOOR DE KLEINKINDEREN ÉN DE AARDE
In de Everdinger Waarden wordt het trekpontje vervangen door een vlonderbrug. Daarmee wordt een geliefd wandelrondje weer in ere hersteld. Daarnaast gaat Utrechts Landschap hier aandacht geven aan de rijke geschiedenis van de Hollandse Waterlinie. Door de strategische ligging tussen Fort Everdingen en Fort Honswijk speelde het gebied een cruciale rol in de verdediging van de omgeving. Dit gaan we zichtbaar maken – het is immers onderdeel van de UNESCO Werelderfgoedlijst!
Dit alles is mogelijk dankzij subsidies van samen 165.025 euro, met dank aan onder andere de provincie Utrecht.
Ga naar: www.utrechtslandschap.nl/help-mee
De hele erfenis gewoon naar de kinderen? Nee hoor. Die kinderen kunnen namelijk heel goed voor zichzelf zorgen. Inge Boelaart (71) uit Leusden schenkt liever een deel aan een goed doel: Utrechts Landschap. Daarmee hoopt ze iets bijzonders aan de kleinkinderen na te laten.
Al jaren is Inge trouw Beschermer van Utrechts Landschap. Over dat goede doel hoefde ze dus niet lang na te denken. Tot een dochter vroeg: wat gebeurt er nou eigenlijk met dat geld, mam? Een nieuwe Tesla voor de directeur?
Schenken geeft zuurstof Inge besloot toch maar even navraag te doen. Je mag zelf een doel kiezen, luidde het antwoord, zoals de aankoop van natuur of de aanplant van bomen. En laat ze die bomen nou een heel mooi idee vinden: ‘Waar ze komen maakt me eigenlijk geen fluit uit. Bomen zijn gewoon heel belangrijk.
Ze zijn de zuurstof van alles.’
Een paar maanden na haar belletje ontving ze een uitnodiging voor een bijeenkomst op landgoed Oostbroek in De Bilt. Ze hoorde van bevlogen mensen over de liefdevolle zorg voor oude bomen, de zichtlijnen in de tuin, maaien en reeën. ‘Nooit gedacht dat dit landgoed zo’n indruk op me zou maken.’
De natuur gaan zien Sindsdien trekt ze er met manlief weer vaker op uit in de gebieden van Utrechts Landschap. Tijdens die tochten is ze elke keer weer verrast door al die prachtige natuur. Een verwondering zoals ze die ook bij haar kleinkinderen ziet. ‘Als volwassene denk je al snel: nu heb ik het wel gezien. Maar juist kinderen kijken heel intens.’
En die kleinkinderen herinneren haar eraan dat we moeite moeten doen voor de natuur. ‘In mijn jeugd was natuur er gewoon. Nu ik ouder word, vraag ik me af wat er overblijft. Ik wil met deze nalatenschap heel graag iets positiefs achterlaten: voor mijn kinderen, kleinkinderen en voor de aarde.’
MEER WETEN?
Wilt u weten hoe u ook blijvend iets voor de Utrechtse natuur kunt betekenen? Of ontdekken hoe u een specifiek gebied voor altijd kunt beschermen?
Vraag vrijblijvend onze brochure aan op utrechtslandschap.nl/nalaten.
Of maak een afspraak met Florian Hupkes (teamleider fondsenwerving) via 06 – 3324 9425 of f.hupkes@utrechtslandschap.nl.
Versterk de natuur
Plant een boom
Inge Boelaart met haar kleindochter
Oorlogssporen in het landschap
ERFGOED BIJ UTRECHTS LANDSCHAP
‘Soesterberg was al voor de Tweede Wereldoorlog een militair vliegveld, maar met name de Duitsers hebben hier enorm veel gerealiseerd’, vertelt Paul Vesters, medewerker erfgoed bij Utrechts Landschap. ‘In een paar maanden tijd werd er een volledige vliegbasis uit de grond gestampt: Fliegerhorst Soesterberg. Een hele klus, want het was toen nog een onverharde stoffige vliegheide. “Dit is geen vliegveld, maar een Sahara”, klaagden de Duitsers.’
Munitiebunkers Uit die Duitse periode is op Soesterberg relatief weinig tastbaars overgebleven. Daarom is Utrechts Landschap heel blij met twee Duitse munitiebunkers die recent een plekje kregen op de vliegbasis. ‘Hierin sloegen de Duitsers hun kogels op.
‘De Tweede Wereldoorlog heeft diepe sporen getrokken in de samenleving. Die zijn tot op de dag van vandaag voelbaar.'
in het munitiepark, evenals de schietbaan waar tijdens de oorlog 33 verzetsstrijders zijn geëxecuteerd.
Verborgen geschiedenis
Ook in de omliggende natuurgebieden zijn sporen uit de Tweede Wereldoorlog te vinden. Op landgoed De Paltz zijn de banen waar vliegtuigen overheen taxieden nog zichtbaar in het landschap. Paul: ‘Je moet wel weten waar je op moet letten hoor, want anders zie je het niet.’
Dat geldt ook voor de bomkraters en aarden walletjes in het Numansbos, die inmiddels volledig begroeid zijn.
Boven de oude landingsbaan van Park
Vliegbasis Soesterberg cirkelen twee buizerds, hun gemauw klinkt door de lucht. Verborgen in het groen beneden hen liggen grote shelters, betonnen bunkers en verlaten wachthuisjes. Voornamelijk overblijfselen uit de Koude Oorlog (1945-1991) toen
Soesterberg de thuisbasis was van zo’n 1600 Amerikaanse soldaten. Maar de militaire geschiedenis van de vliegbasis gaat nog veel verder terug. Ook vanuit de Tweede Wereldoorlog zijn hier en in omliggende natuurgebieden allerlei sporen terug te vinden.
We ontdekten pas recentelijk dat ze van Nederlandse makelij zijn en oorspronkelijk bedoeld waren als schuilplaats bij luchtaanvallen,’ legt Paul uit, 'Deze zogeheten schuilloopgangen zijn in 1939 ontworpen door J.J. Meulenkamp, die de afdeling Luchtbescherming van Rotterdam leidde. Per strekkende meter konden er twee keer twee mensen zitten en vier staan.’ Van deze civiele schuilplaatsen werden er destijds driehonderd besteld in Rotterdam. ‘Vermoedelijk heeft de Duitse bezetter deze in beslag genomen en op andere plekken ingezet als munitiebunker, waaronder de omgeving van Soesterberg.’ De bunkertjes liggen aan de wandelroute
In het Pleinesbos liggen de betonnen restanten van opstelplaatsen voor luchtafweergeschut.
Diepe sporen
Paul benadrukt dat het belangrijk is om dit militaire erfgoed te behouden.
‘De Tweede Wereldoorlog was een van de meest ingrijpende gebeurtenissen in onze recente historie. Dat heeft diepe sporen in de samenleving getrokken en die zijn tot op de dag van vandaag voelbaar.’
Beleef de themawandeling ‘Koude oorlog’. Met een gids wandel je langs bunkers, shelters en munitieopslagen. Ook bezoek je de oude commandobunker. Reserveren via www.utrechtslandschap.nl TIP
Tekst en foto's Geeke Remmelts
Paul Vesters, beleidsmedewerker erfgoed
Duitse munitiebunkers
Verlaten wachthuisje
De Duitse Baan
Amersfoort
Utrecht Soesterberg
Herdenkingsplek '33 van Soesterberg'
HET BUITEN ONTDEK a
Lekker uitwaaien of juist genieten van het verstilde landschap in de winter? Kleed je warm aan en neem deel aan een van onze winterse activiteiten in de Utrechtse natuur. Reserveren kan eenvoudig via onze website www.utrechtslandschap.nl.
Zondag 8 december, 14.00 - 16.00 uur
Natuurwandeling landgoed Houdringe
Aan de rand van De Bilt liggen drie prachtige gebieden: landgoed Beerschoten, landgoed Houdringe en het Panbos. Samen vormen zij een aaneengesloten natuurgebied van 367 hectare. Op Houdringe staan opvallend dikke eiken. Sommige hebben een omtrek van meer dan vier meter! Huize Houdringe is in 1779 gebouwd. Rondom het landhuis ligt een tuin, deels in de Engelse landschapsstijl en deels in de Franse barokstijl. Met een gids ga je op pad om dit natuurgebied te ontdekken.
Zondag 8 december, 12 januari, 9 februari, 9 maart, 13.30 uur – 15.30 uur
Natuurwandeling landgoed Heidestein
Tijdens deze wandeling kom je langs naald- en gemengde bossen met heidevelden, stuifzanden en akkers. Als je goed kijkt, vind je ook de overblijfselen van het historische landgoed, zoals het statige theehuis, de oude vijver en resten van treinperronnetjes. De gids weet precies waar je moet zijn om deze historische plekken en prachtige natuur van landgoed Heidestein te zien.
Zaterdag 14 december, 13.00 – 16.00 uur
Archeologie en cultuur in het Amerongse en Zuilensteinse bos
Neem een duik in het verleden! De gidsen voeren je langs de ontstaansgeschiedenis van de Heuvelrug in de laatste twee ijstijden. Ze wijzen je op de ijs- en sneeuwsmeltwaterdalen en vertellen over de latere kasteelbewoners en de tabaksteelt.
In het Zuilensteinse bos, waar recent raatakkers (Celtic Fields) van 1200 voor Christus zijn ontdekt, zie je ook grafheuvels van zo’n vijfduizend jaar oud, historische boswallen en karrensporen uit de late middeleeuwen.
Zaterdag 14 december, 17.00 – 19.00 uur
Lichtjeswandeling op landgoed Oostbroek
Maak een prachtige lichtjeswandeling op landgoed Oostbroek. De donkere paden van het bos zijn sfeervol verlicht en onderweg breng je een bezoek aan het landhuis. Hier kun je warme chocolademelk drinken en luister je naar een a-capellakoor. In ’t Winkeltje vind je streekproducten en leuke (kerst)cadeautjes. Buiten staat de ‘Veluwse Worstenkraam’ met erwtensoep en broodjes worst. Kom langs en geniet van de magische sfeer!
Zondag 22 december, 14.00 uur – 16.30 uur
Natuurwandeling de Krakeling
Ervaar de Utrechtse Heuvelrug tijdens een heerlijk heuvelachtige wandeling over de Krakeling in Zeist. Onder leiding van een gids bezoek je bos en hei. Je leert over bijzondere bomen zoals de Atlasceder, de hemlockspar en de sequoia, ofwel de mammoetboom.
Zondag 5 januari, 13.30 – 14.30 uur
Winterwandeling op Heerlijkheid
Stoutenburg
Heb je zin om na de feestdagen een frisse neus te halen? Dat kan op Heerlijkheid Stoutenburg bij Amersfoort. Tijdens deze wandeling kom je alles te weten over de betekenis van Stoutenburg voor de stad Amersfoort en over het huidige landschap, dat in de loop van de eeuwen door de mens is gevormd. Onderweg kom je de mooiste doorkijkjes tegen. Na de wandeling kun je opwarmen bij het bezoekerscentrum met warme glühwein en appelsap.
Zondag 2 februari 2025, 13:30 – 15:30 uur
Bomenwandeling in Birkhoven
Tijdens deze wandeling leer je over de verschillende boomsoorten en de dieren die in het bos leven. De gidsen vertellen je over het ontstaan van de Bosvijver en de Uitzichtheuvel en daarna vervolgen we onze wandeling via de Rhododendronvallei naar het Pinetum. In deze naaldbomentuin vind je vele uitheemse soorten. De gids neemt je ook mee langs de oudste bomen in het bos. Dikke jas aan, das om, wandelschoenen aan en …gaan!
Zondag 16 februari, 13.30 – 15.30 uur
Natuurwandeling Zeisterbos
De gidsen vertellen tijdens de excursie over de unieke natuurwaarde en cultuurhistorie van het Zeisterbos. Wist je bijvoorbeeld dat toeristen vroeger vanuit Amsterdam met een paardentrammetje naar de wonderboom in het Zeisterbos kwamen?
Zondag 2 maart, 13.30 – 15.30 uur
Wandelen in De Schammer: leven met water
De Schammer is een natuur- en waterbergings gebied. Bij hevige regenval mag De Schammer onder water komen te staan, zodat Amersfoort droge voeten houdt. Daarnaast trekt De Schammer veel vogels aan. De gidsen vertellen je er graag meer over tijdens de wandeling.
Kijk voor de complete agenda op www.utrechtslandschap.nl
De krakeling
Renk Ruiter, Jeanette Bruijnincx,
André Russcher, Thijs Schouten, Adobe Stock
Wandelen over de paltz
steile hellingen en een verrassende vallei
‘De reeën houden ons goed in de gaten hoor’, zegt Jessie Bragdon. ‘Als je met je kijker langs de bosrand speurt, zie je een paar ogen dat naar jou kijkt.’ We zijn op landgoed De Paltz, gelegen tussen Amersfoort en Park Vliegbasis Soesterberg. De wandeling over De Paltz start bij het zuidelijkste puntje van het gebied aan de Verlengde Paltzerweg en belooft een boeiende afwisseling tussen statige beukenlanen, naaldbos en heide. Boswachter Jessie neemt ons mee!
Hap uit de Heuvelrug
We lopen de wandelroute met de klok mee. De Paltz ligt op de flank van de Utrechtse Heuvelrug. Maar in plaats van de verwachte klim, daalt het pad en lopen we een vallei in. Aan beide kanten gaan de hellingen steil omhoog. ‘On-Nederlands steil’, noemt Jessie het. ‘We lopen hier door een voormalige zandafgraving. De Utrechtse Heuvelrug is een stuwwal, ontstaan door het schuivende ijs van de laatste ijstijd. De bodem bestaat uit zand. Een van de vroegere eigenaren van De Paltz, houthandelaar Krol, heeft hier niet alleen bos gekapt maar ook het zand verkocht.’ De overgebleven grond is voedselarm en licht kalkrijk. Op delen van de helling groeit open bos waar de zon doorheen kan schijnen. Dat geeft bijzondere soorten een kans. Jessie: ‘De rode dopheide groeit
Tekst Klaas Wiersma Foto's Klaas Wiersma, Adobe Stock
'De vallei doet bijna buitenlands aan'
hier bijvoorbeeld. Dat is een soort die in ons land maar op een paar plekken voorkomt.’ Op de helling vinden reptielen een plekje om zich op te warmen in de zon.
Staand dood hout
We lopen vanuit de vallei het bos in. De jankende kreet van een vogel klinkt. Het is een zwarte specht, ook een soort die het naar z'n zin heeft op De Paltz.
Jessie kijkt zoekend rond maar de specht laat zich niet zien. ‘Tijdens een wandeling over De Paltz kom je veel dode bomen tegen. Zwarte spechten houden van staand dood hout. Op zoek naar voedsel hakken ze van onder tot boven gaten in zo'n boom. We laten dode bomen graag staan, ze zijn van grote waarde voor de natuur’. Dat dode hout is er niet altijd geweest. Na de afgravingen deed houthandelaar Krol De Paltz over aan de heer E.S. Raatjes. Voor Raatjes was het opknappen van het landgoed zijn levenswerk. Jessie: ‘Raatjes hield niet van rommel in
Sporen uit de Tweede Wereldoorlog
Ook op De Paltz zijn sporen te vinden uit de Tweede Wereldoorlog. Het landgoed ligt naast Park Vliegbasis Soesterberg, waar zwaar is gevochten tijdens de oorlog. De afgraving op De Paltz vond plaats in de jaren zeventig, waardoor de sporen uit de oorlog in de vallei niet meer terug te vinden zijn. Naast de overgebleven vliegtuigbanen (genoemd op pagina 15) zijn elders op het terrein nog bomkraters te herkennen in het reliëf van de bosbodem.
het bos, dood hout moest onmiddellijk worden opgeruimd. Maar hij was dan wel weer dol op de dieren die op De Paltz leven. Daarvoor zette hij voer neer in nette rijtjes emmers en bakjes.’
Springer en Copijn
Terwijl we verder wandelen begint het zachtjes te regenen. In het beboste gedeelte van De Paltz loopt een lange rechte klinkerlaan, dwars door het gebied. De beroemde landschapsarchitecten Copijn (1967) en Springer (1976) ontwierpen grote delen van het landschap, met veel beukenlanen, zichtassen en een statige villa. Latere eigenaren kwamen met eigen toevoegingen, zoals bijvoorbeeld het doolhof van heggen met in het midden een kluizenaarsgrot. Het is een folly, een bouwwerk zonder echte functie. In het landhuis op De Paltz is tegenwoordig het 'Herman van Veen Arts Center' gevestigd. Gallery Café Harlekijn is open, maar wij laten koffie en taart aan ons voorbij gaan en lopen door. Jessie stopt bij een grote dode boom. ‘Kijk, dit zijn gaten van de zwarte specht.’
Samenspel
Na het landhuis gaan we rechtsaf een slingerend pad op. Hier staan oude Douglas-sparren uit de tijd dat De Paltz nog een productiebos was. Deze bomen zijn uitgegroeid tot woudreuzen. De stammen zijn soms wel een meter in doorsnede en gaan tientallen meters kaarsrecht de lucht in. We hebben gewandeld langs de hellingen van de vallei met heide, door oud bos in landschapsstijl en na deze monumentale sparren kijken we opeens weer vrij uit over het dal. Boswachter Jessie geniet zichtbaar van het gevarieerde landschap: ‘Wat ik bijzonder vind aan De Paltz is niet zozeer een specifieke soort maar juist het hele
Route
Met een afstand van 3,4 kilometer is de gemarkeerde route een toegankelijke wandeling. Voor een langere afstand combineer je de route met wandeling ‘munitiepark’ over Park Vliegbasis Soesterberg.
STARTPUNT
De wandelroute start bij de Verlengde Paltzerweg, net voorbij de ingang nabij Park Vliegbasis Soesterberg.
HONDEN
Honden zijn in dit gebied niet toegestaan.
(FIETS)PARKEREN
Met de fiets kan je terecht bij meerdere ingangen. Ook het Arts Center in het hart van landgoed De Paltz biedt een fietsenstalling. Parkeren met de auto kan bij de zuidingang of als die vol is, bij het Nationaal Militair Museum
OPENBAAR VERVOER
Buslijn 575 rijdt tussen Driebergen Zeist en Soest, uitstappen bij het Nationaal Militair Museum.
systeem. Deze open plekken hier bijvoorbeeld vormen een corridor voor vlinders. Het lage struweel is weer prettig voor dassen en egels. En de dichtere begroeiing voor reeën. Dat samenspel van landschapselementen, daar word ik heel blij van.’
Boswachter Jessie Bragdon
Voormalige zandafgraving
Soesterberg
Doolhof van heggen met in het midden de kluizenaarsgrot
Douglas-sparren langs het bospad
Zwarte specht
Utrechts Landschap
Utrechts Landschap is dé beschermer van natuur en erfgoed in provincie Utrecht. We zijn opgericht in 1927. Onze natuur en erfgoed is letterlijk dicht bij Utrechters. We kopen natuurgebieden aan, ontwikkelen ze als het nodig is, maar vooral: we beheren natuur voor altijd. Die prachtige natuurgebieden zijn stuk voor stuk toegankelijk voor alle inwoners van onze provincie en voor hen die buiten Utrecht wonen. Daarnaast hebben we belangrijk monumentaal erfgoed onder onze hoede: meerdere landgoederen met opstallen, 23 molens en Kasteel Loenersloot.
Ons werk wordt mogelijk gemaakt door ruim 800 vrijwilligers, 37.000 Beschermers en de steun van de provincie Utrecht, de Nationale Postcode Loterij en bedrijfsvrienden. Op landelijk niveau werken we samen met de andere provinciale Landschappen onder de naam LandschappenNL.
BEDRIJFSVRIENDEN
Goudvink
Aalberts Bouw bv
Bolt Advocaten
Bosscherwaarden B.V.
Cannondale
Copijn Boomspecialisten
De Advocaten van Van Riet
De Waal Beheer o.g. Utrecht B.V.
DierenPark Amersfoort
DUIC
FIGI & Slot Zeist
Greenway Logistics
Handelsbanken
Hermans & Schuttevaer
Notarissen N.V.
K3Delta
MPI NutriPharma BV
ONVZ Zorgverzekeraar
Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie
RISK Groep
Schoenmakerij Paul den Ouden
Stichtse Cricket en Hockeyclub (SCHC)
Universitair Medisch Centrum
Utrecht
Universiteit Utrecht
Van Gent Autobedrijf
VIOS Bouwgroep B.V. Vitens
Zilverreiger
Agterberg B.V.
Ans de Wijn Bedrijfshuisvesting
Blaauwendraat
Bosselaar & Strengers Advocaten
BPD
Stichting Het Utrechts Landschap Postbus 121
3730 AC De Bilt
030 – 220 55 55 www.utrechtslandschap.nl info@utrechtslandschap.nl facebook.com/utrechtslandschap Instagram.com/utrechtslandschap @UtrLandschap
Word Beschermer
Steun natuur en erfgoed in de provincie Utrecht en word Beschermer. Meld je aan via www.utrechtslandschap.nl/bescherm of bel 030-220 55 55.
De Beschermersbijdrage kun je overmaken naar rekeningnummer NL 27 RABO 0102 0710 20.
Carel Nengerman Fonds
Door Training & Coaching
Exclusiva
Golfbaan Kromme Rijn
Hoefakker hoveniers
Landgoed ISVW
MacCarwash
Meijerink Wegenbouw B.V.
Mens Zeist B.V.
Natuurbalans Limes Divergens
Ouwehands Dierenpark Rhenen
Rabobank Utrecht e.o.
Rutges Vernieuwt, onderhoud & renovatie
Solar Art Sparkles
Stolwijk Registeraccountant Sweco
Tijhuis Ingenieurs bv
Van den Pol Elektrotechniek
Van der Valk De Biltsche Hoek
Van Grafhorst notarissen
Van Ree Accountants
Van Vliet Kastanjehout
Van Zoelen bv
Vink Schilderwerken
Vrumona B.V.
Wijkontwikkelingsmaatschappij
Kerckebosch B.V.
Koperwiek
A.F. v/d Kuil Installatiebedrijf Amos Milieutechniek BHM Solar
Communicatieadviseur Lynsey Dubbeld
De Goede Zaak
Drieklomp Makelaars
Hallo Mondo Grafisch & digitaal ontwerp
Hoffland BV
IJssel en Veldzicht BV
Kendes Rentmeesters & Adviseurs B.V.
Konstruktiebedrijf Roodenburg Zeist
Loonwerkersbedrijf Van Ettekoven
Luxury Love
Methologic BV
Nedergear
Noorman Kozijnen
Ponsen Communicatie
Restaurant het Jagerhuys Talos Growth
Telecom Raadgevers
The Lime Tree
Timpanon Re-integratie BV
Utrechtse Golfclub De Pan
V.E.T. Voeding En Training Virga ICT Services
VOB schilders- & glaszettersbedrijf
Zevenmijls BV
Molenvrienden
Herfst & Helder
Rietdekkersbedrijf Gebr. Visser
Van der Valk Breukelen Verbij Hoogmade BV
Kom langs in onze bezoekerscentra
Tabaksschuur Amerongen
Veenseweg 8, Amerongen Parkeren sportcomplex De Burgwal. Wo, za, zo 13.00-16.00 uur
Blauwe Kamer
De Blaauwe Kamer 14, Wageningen. Di t/m vr 14.0016.00 uur. Za, zo en feestdagen 13.00-16.00 uur
Koetshuis Beerschoten
De Holle Bilt 6, De Bilt Dagelijks open van 10.00 tot 17.00 uur. In de zomer in het weekend tot 20.00 uur.
Schaapskooi Heidestein Parkeren aan de Hoog Kanje in Zeist (omgeving Binnenbos/ scholen). Volg vanaf daar de bordjes. Zo 11.00-16.30 uur
Molen De Hoop
Dorpsstraat 106, Loenen aan de Vecht. Za 11.00-16.30 uur
’t Winkeltje van Oostbroek
Oranjerie landgoed Oostbroek
Bunnikseweg 45a, De Bilt Di t/m vr 12.30-15.30 uur Za, zo 11.00-16.30 uur
Koetshuis Stoutenburg Stoutenburgerlaan 4, Stoutenburg (Leusden). Wo, za, zo 12.30-16.30 uur
Van november t/m februari op woensdag gesloten.
Verborgen naaldbomentuin
Tussen de kale bomen in het winterse bos van Birkhoven ligt een groene oase verborgen. Hier aan de rand van Amersfoort vind je het Pinetum: een verzameling naaldbomen van over de hele wereld. Gijs van Barlingen is hier al twaalf jaar actief als vrijwilliger en weet alles over deze bijzondere plek.
Doneer
Een gift kun je overmaken naar rekeningnummer NL 27 RABO 0102 0710 20. www.utrechtslandschap.nl/doneer
Colofon
Mijn Utrechts Landschap valt drie keer per jaar op de mat bij Beschermers van Utrechts Landschap.
Jaargang 50, nummer 3
Redactie
Joosje Bellwinkel, Jessica de Jong, Suzanne Hendriks, Florian Hupkes, Markus Feijen, Kim Slaats, Paul Vesters
Art direction, vormgeving & illustraties
Hallo Mondo, Utrecht
Coördinatie en eindredactie Utrechts Landschap ism Communicatiebureau de Lynx, Wageningen
Productiebegeleiding Mailtraffic, Zwolle
Druk Zalsman, Zwolle
Foto cover Zwarte specht
Duurzaam
Het papier waarop Mijn Utrechts Landschap is gedrukt is 100% chloorvrij en draagt het FSC-keurmerk omdat het een combinatie is van materiaal uit FSC-gecertificeerde bossen, FSC Controlled Wood en/of gerecycled materiaal.
‘De aanleg van het Pinetum was een werkverschaffingsproject in de jaren dertig, tijdens de crisistijd’, vertelt Gijs, ‘Hier zijn destijds zo’n honderd soorten naaldbomen geplant op anderhalve hectare. De indeling was op basis van continenten en van elke soort werden er drie bij elkaar geplant.’ Hij wijst op een hoge boom bij de ingang van het Pinetum. ‘Dit is een Servische spar. Als enige overgebleven van de drie die er stonden. Lang niet alle soorten groeiden hier even goed.’ Hij schat dat er nog zo’n vijf procent van de oorspronkelijke aanplant over is. Enkele voorbeelden zijn de indrukwekkende mammoetboom en
een Japanse ceder met zijn mooie bast. Op verschillende plekken staan jonge boompjes, met een hekje eromheen.
'HET IS BIJZONDER DAT HET PINETUM ZO MIDDENIN HET BOS LIGT. BEZOEKERS ZIJN VAAK HEEL VERRAST ALS ZE HET ONTDEKKEN.’
‘Anders schuren de reeën tegen de stammetjes en gaan ze dood.’ Ook andere dieren weten het Pinetum te vinden, zien we aan twee vers uitgegraven holen. ‘Misschien van een vos of een das. En er zijn hier veel vogels.’
Pinetum
Een pinetum is een naaldbomentuin met collectiebeheer. Het is een arboretum (bomentuin) waarin vooral naaldbomen of coniferen zijn geplant. In heel Nederland zijn er maar een stuk of tien van deze pineta.
De vaste groep vrijwilligers is wekelijks druk met het onderhoud van het Pinetum. Ze snoeien de bomen en beheren de paden. ‘Als je hier ‘s ochtends vroeg bent, is het soms nog mistig. Dan krijg je van die mooie zonnestralen, alsof er spots op staan’, aldus Gijs. ‘Het is vooral bijzonder dat het Pinetum zo middenin het bos ligt. Bezoekers zijn vaak heel verrast als ze het ontdekken.’
De wens van Wilma
Het pinetum in Birkhoven kwam in 2005 in handen van Utrechts Landschap. Het behoud ervan is mede te danken aan de hardloopbevlieging van Wilma Verburg. Lees haar verhaal op www.utrechtslandschap.nl/pinetum
Vrijwilliger Gijs van Barlingen
Japanse ceder
Tips van THIJS a
Tip 1: Gebruik een
laag standpunt
Gebruik een laag standpunt. Door vanuit kikkerperspectief (even door je knieën) te fotograferen, creëer je een totaal ander beeld dan dat je normaliter op ooghoogte ziet. Daarnaast kan je op deze manier de boom in één keer op de foto krijgen.
Hoe krijg je naaldbomen goed op de foto?
Naaldbomen blijven in de winter prachtig groen en zijn hét symbool van de feestdagen. Maar hoe krijg je ze goed op de foto? Of je nu met je telefoon of camera fotografeert: met deze tips maak je eenvoudig een goede foto van een naaldboom.
Tip 2: Maak gebruik van paden en doorkijkjes
Kijk goed naar de paden en doorkijkjes in het bos. Hiermee zorg je eenvoudig voor diepte in jouw foto, waardoor de kijker het beeld wordt ingetrokken. Laat bijvoorbeeld een pad of doorkijkje naar je hoofdonderwerp, de naaldboom, leiden voor een sterke compositie van jouw foto.
Tip 3: Zoek naar details
Ga op zoek naar details van de boom. Kleine elementen, zoals een dennenappel, de naalden of schors van de boom of een regendruppel, kunnen je foto’s een extra dimensie geven. Het gaat immers niet altijd om het grote plaatje; juist de kleine details kunnen een foto bijzonder maken. Hoe onderscheid je een den van een spar? Ontdek deze en meer weetjes op: www.utrechtslandschap.nl/ naaldboom
FOTOWEDSTRIJD
Wie is Thijs?
Thijs Schouten heeft een voorliefde voor het fotograferen van vogels, wilde dieren en landschappen. Hij deelt zijn tips voor natuurfotografie graag met Beschermers van Utrechts Landschap!
Je volgt fotograaf Thijs op @thijsschoutenfotografie
Ga jij er deze winter op uit en vind je het leuk om foto’s te maken? Doe dan mee met de fotowedstrijd. Kijk goed om je heen en kies een mooie naaldboom uit. Met de tips van Thijs maak je vast een verrassende foto. De winnende foto wordt gepubliceerd in Mijn Utrechts Landschap en de winnaar ontvangt een uitvergroting van de ingezonden foto. Kijk voor meer info op utrechtslandschap.nl/fotowedstrijd.
Doe mee en win!
Servische spar