Jaarverslag 2023

2023 Jaarverslag

Jaarverslag 2023

Uitgave

Utrecht Natuurlijk

Tekst en beeld

Utrecht Natuurlijk

Vormgeving buro-Lamp

Datum © mei 2024

Meer informatie

Utrecht Natuurlijk 030 753 38 00

info@utrechtnatuurlijk.nl www.utrechtnatuurlijk.nl

Colofon

Vooraf Utrecht Natuurlijk 2023

De aandacht voor de natuur in de stad en voor een gezonde en duurzame voedselvoorziening groeit en dat zien we terug op onze locaties. In 2023 ontvingen we meer Utrechters dan ooit op onze stadsboerderijen en stadstuinen.

Utrechters met vele verschillende culturele en sociaaleconomische achtergronden ontmoeten elkaar op onze stadsboerderijen en voelen zich daar welkom. De boerderijen behoren daarmee tot de meest multiculturele voorzieningen van de stad. Nagenoeg alle Utrechtse kinderen en ouders brengen wel eens een bezoek aan een van de boerderijen of tuinen om contact te maken met dieren, te spelen, te recreëren, mee te werken of om te leren over de natuur in onze stad. Een groot deel van hen komt er wekelijks. Bezoekers nemen deel aan de prachtige natuureducatielessen, activiteiten en projecten die in dit jaarverslag worden beschreven.

Utrecht Natuurlijk werkt met heel Utrecht aan leren leven in harmonie met de natuur. Dat is onze missie. Met de openstelling van onze locaties, met onze natuureducatie en met onze inspirerende projecten zorgen we ervoor dat Utrechters kunnen leren over het belang van leven in harmonie met de natuur. Wij vinden het belangrijk dat Utrechters in staat zijn om dat zelf te ervaren, door zelf te doen, te ontdekken en te onderzoeken. Waar dat toe leidt is te lezen in dit jaarverslag.

Wij vinden het belangrijk dat iedereen mee kan doen. We investeren extra in Utrechters bij wie het even tegenzit, of die een steuntje in de rug goed kunnen gebruiken. Wij zetten ons in voor een duurzame samenleving die sociaal rechtvaardig is en de balans tussen mens en natuur herstelt.

Utrecht Natuurlijk doet dit niet alleen, maar met tientallen samenwerkingspartners en meer dan vierhonderd vrijwilligers. We bedanken alle samenwerkingspartners met wie we samen vormgeven aan onze locaties, ons natuureducatieaanbod en onze activiteiten. Wij vinden het fantastisch om samen met hen zoveel nieuwe en inspirerende initiatieven in de stad te realiseren.

We bedanken alle Utrechters die met ons werkten aan de verzorging van onze dieren, samen met ons tuinierden, meewerkten in onze speeltuinen en deelnamen aan activiteiten en projecten in de stad.

En we bedanken alle Utrechters die een bezoek brachten aan onze locaties, met wie we daar zulke fijne plekken van konden maken en waarmee we onze inspiratiebron, de natuur, konden delen.

Rob Nillezen Directeur

Onze activiteiten

Utrecht Natuurlijk had in 2023 weer een uitgebreid activiteitenaanbod. Dit is vooral gericht op kinderen, families en volwassenen.

Onze activiteiten hebben twee bovenliggende thema’s:

‘ Natuur in de stad ’ en ‘ Tuinieren en voedselvoorziening ’.

Onderliggende thema’s zijn, onder andere, biodiversiteit, klimaatadaptief vermogen, biologie, gezonde en duurzame voeding, lokale en ecologische voedselproductie, ecologisch tuinieren, duurzame vleesproductie en de relatie mens en dier. Meer informatie over de achtergrond van ons programma vind je in hoofdstuk 3.

Hieronder een opsomming van de activiteiten die wij in 2023 uitvoerden.

Eilandsteede

Doorlopend

• Knuffelochtend knaagdieren

• Wilde Woensdag

• Zotte Zondag

• Peuterochtend

Elke dinsdag, het hele jaar door, organiseerden we samen met Reinaerde een knuffelochtend waar bezoekers kunnen knuffelen met knaagdieren en meer over ze kunnen leren.

Elke woensdag, het hele jaar door, organiseerden we wilde activiteiten voor kinderen in de basisschoolleeftijd.

Elke zondag, het hele jaar door, organiseerden we zotte activiteiten voor kinderen in de basisschoolleeftijd.

Elke donderdag, het hele jaar door, organiseerden we activiteiten voor peuters en begeleiders: avontuurlijk spelen op de speeltuin, kabouterpad in de tuin, verrekijkers maken, vetballen maken, vogels spotten.

Gemiddeld 11 kinderen per week

Gemiddeld 12 kinderen per week

Gemiddeld 6 kinderen per week

Februari

• Gluren bij de Buren Wintereditie Improvisatietheater in de huiskamer. 75

• Voorjaarsvakantie

Maandag open en speciaal weekprogramma waarin elke dag een activiteit te beleven is.

Maart

• Dierenbelevingsochtend In samenwerking met Gildenborgh, een reeks van 5 ochtenden voor steeds 5 tot 6 dementerende ouderen met kinderen en vrijwillige begeleiders.

• Vuur maken met Laura en Natuurmeester Robin Avontuurlijkspelenactiviteit voor 8 plus: met messen werken, stokken maken en zelf vuur en broodjes maken en leren over kruiden.

Mei

• Lentefeest We vierden de lente met leuke activiteiten en 200 bezoekers.

Juni

• Natuurcollege Zaailingen Met Hans van Lunteren, in combinatie met een tentoonstelling in de hal.

• Slootjesdagen Park Transwijk in, naar het water.

• Kanalen | Eiland | Steede Opening met kunstenaars, zes bassischolen, vrijwilligers en pers.

50

7

200

15

20

30 Juli

• Gluren bij de Buren Zomereditie Een bandje op de tuin.

75 September

• Workshop Poëtische Blauwdrukken van de Natuur

Deelnemers maakten blauwdrukken en konden hun kunstwerken exposeren op Steede Hoge Woerd.

• Oogstfeest We vierden de oogst met elkaar op de boerderij en de tuin, samen met Stadstuin Food for Good.

Oktober

• Het Groot Utrechts Stadsdiner Samen met Stadstuin Food for Good organiseerden we een stadslunch voor de vrijwilligers van de tuinen en wijkbewoners. Samenwerking met Buurthuis Hart van Noord en Buurtteam Kanaleneiland.

• Sint-Maartenparade We organiseerden 5 workshops waarin we lampionnen maakten. We hebben ook meegelopen met de optocht in de stad.

• Nacht van de Nacht Buitenactiviteit met ouders en kinderen: vuurtje stoken, soep eten met kruiden uit de tuin, speurtocht en uilenballen pluizen.

• Halloween Vleermuizen knutselen en griezelige cupcakes versieren.

15

250

30

75

10

45 December

• Lisa Zingt in de winterstal Lisa zingt, muziek in de stal. 24

• Voorlezen in de winterstal Voorleesactiviteit door vrijwilliger bibliotheek.

• Plantenprint met Mirjam Plantenprint met Miriam, natuurafdrukken maken.

• Levende Kerststal I.s.m. Rafaelschool (speciaal onderwijs), in een levende dierenstal is met live acteurs het kerstverhaal nagespeeld.

• Koek en Zopie Kerstige cupcakes versieren en kerstbomen knutselen.

10

3

350 leerlingen en 150 begeleiders

35

Gagelsteede

Activiteit

Doorlopend

Omschrijving

• Start Avonturenclub XL De Avonturenclub XL is het hele jaar door op donderdag. Samen vuur maken, hutten bouwen, nieuwe plekken ontdekken en meer! De club heeft als thuisbasis Stadsboerderij Gagelsteede, middenin Overvecht. Er zijn 20 lessen tot de zomervakantie.

Januari

• Snoeidag met Groene Golf en Voedseltuin

Februari

Gezamenlijk wilgen knotten, leilinde en andere bomen snoeien. 15

• Workshop Fermenteren Velt Utrecht organiseerde een workshop over het fermenteren van voedsel. 12

Maart

• Dierenhotel: takkenril

• Help mee met moestuinbakken klaarmaken

• Bouw mee voor onze vogels

Met elkaar maakten we een lage takkenril bij het dierenhorel voor salamanders, bodemdieren en insecten.

Samen met DOCK maakten we twee moestuinbakken startklaar.

Volière strippen en opnieuw aankleden samen met de kinderen. 14

• Voorjaarsfeest We vierden het voorjaar! Samen zorgden we voor een mooi feest met leuke activiteiten: lammeren knuffelen, namenactie, schminken, pannenkoeken eten, spelen in de natuurspeelplaats.

Een feestelijke dag!

• Workshop Van groente tot spread Velt Utrecht organiseerde de workshop Van groente tot spread. Over het gebruik van restjes en voedselverspilling tegengaan.

April

• Eierspeurtocht

Een speurtocht voor Pasen waarmee kinderen op zoek gaan naar informatie over allerlei eierleggende dieren.

• Wandeldialoog van GeluksCafé Utrecht in Dialoog organiseerde een avond over het thema Verken je comfortzone, en begon met een hapje eten op Gagelsteede waarna ze op pad gingen. Na afloop napraten en afsluiten op Gagelsteede.

• Meivakantieprogramma: Minimoestuin De Gagel

450

12

50

Samen maakten we de moestuinbakken startklaar voor de minimoestuin. 4

• Workshop Ecozoet Velt Utrecht organiseerde de workshop Ecozoet, over eten bereiden zonder geraffineerde suikers. De deelnemers gingen daar zelf mee aan de slag. 9 Mei

• Meivakantieprogramma: Kruiwagenrace

• Meivakantieprogramma: Kijk mee met onze dierenarts

Samen met DOCK zetten we een parcours uit over het erf en door de speeltuin waar kinderen tegen elkaar konden racen met kruiwagens.

Een dierenarts-in-opleiding ging aan de slag met schedels en dieren om onze bezoekers te tonen wat je kunt zien en hoe je een dier beter kunt maken.

• Schapen scheren De schapen werden geschoren. Er was een presentatie en een voeltafel. Bezoekers konden knutselen met gewassen en gekaarde wol.

• Workshop Fermenteren

Velt Utrecht organiseerde een workshop over het fermenteren van voedsel.

Juni

• IVN Slootjesdag Waterdiertjes zoeken in water dichtbij de stadsboerderij. 3

• Modderdag

Samen met DOCK een programma over spelen met modder. 6 Juli

• Kookworkshop Ratatouille zomerreeks

• Een hapje poep

• Kijk mee met onze dierenarts

• Roadshow Museum Speelklok

De mannen van Ratatouille namen kinderen mee in de wereld van voeding, smaken en gezondheid. Deze workshop werd zes dagen herhaald in de zomer.

We onderzochten met kinderen echte poep en ze kleiden daarna zelf poep van ontbijtkoek met stroop.

Dierenartsen-in-opleiding vertelden over diergezondheidszorg.

De Roadshow van Museum Speelklok is een museum op wielen! Dit muzikale spektakel was deze zomer in verschillende wijken in Utrecht te zien, ook bij Gagelsteede in Overvecht.

• Wolviltarmbandjes maken Samen met de kinderen wollen armbandjes maken door middel van nat vilten.

• Pannenkoekenactie voor modderzeef

•

Gemiddeld 25 per dag

6

We verkochten pannenkoeken om onze inzamelactie voor de modderzeef een extra boost te geven.

• Workshop Van groente tot spread Velt Utrecht organiseerde de workshop Van groente tot spread. Over het gebruik van restjes en voedselverspilling tegengaan.

• Over de Brug Feest

• Wethouder Linda Voortman op bezoek

Vertier en vermaak in Speelbos Gagelbos. Een samenwerking van Gagelsteede met Staatsbosbeheer, DOCK, Siberia en andere ingehuurde partners.

Wethouder Linda Voortman kwam op bezoek. We hebben met het team een rondleiding gegeven. Daarna had wethouder nog een overleg met de directeur op Gagelsteede.

• Workshop Fermenteren Velt Utrecht organiseerde een workshop over het fermenteren van voedsel.

Oktober

• Boerderijfeest Boerderijfeest met oogstkraam en aandacht voor bodemdierendag en dierendag.

• Boomspiegelfeest Bewoners die een boomspiegel hebben geadopteerd tijdens de actieperiode konden gratis planten en een zakje bloembollen ophalen.

• Het Grote Utrecht Stadsdiner: groentepakketen afhalen

In het kader van Wereldarmoededag konden Utrechters een groentepakket kopen om daar met elkaar een maaltijd mee te bereiden en samen te eten.

• Klei de herfst Kinderen konden met klei hun vrije expressie geven aan hun herfstbeleving.

• Kinderactiviteit in het kader van het Grote Utrecht Stadsdiner

• Dierenhotel: hangplek voor vlinders

• Dierenhotel: bladerbak voor kleine kruipers

Samen met kinderen kookten we van de ingrediënten van het grote-stadsdinerpakket een lekkere soep. We aten samen én deelden de soep uit aan bezoekers.

Met elkaar breidden we ons diervriendelijke erf nog verder uit met fijne vlinderkasten.

Met elkaar maakten we een schuilplaats voor dieren die graag overwinteren in bladafval, als uitbreiding op het dierenhotel.

300

92

9

10

30

4

16

• Workshop Peulvruchten Velt Utrecht organiseerde een workshop over de veelzijdigheid van peulvruchten. 12

November

• Natuurwerkdag

Meewerken aan klussen in het groen op de stadsboerderij.

• Workshop Fermenteren Velt Utrecht organiseerde een workshop over het fermenteren van voedsel.

December

• Kerstkoekjes bakken voor de dieren

Kinderen konden kerstkoekjes van groenten maken en aan de dieren voeren.

• Pindasnoeren Kinderen konden pindasnoeren rijgen voor de vogels.

2

12

40

35

Griftsteede

Activiteit

hele jaar

• Workshop Ecoprint

• Bezoek aan het WKZ

• Oogstmiddag

• Tuinvrijwilligers

• Tuinwerkdagen

• Exposities

• Circus DIEDOM

• Burenbakkie

• Klimaatgesprekken

• Peuters Natuurlijk

• Griftpark gifpark

Januari

Omschrijving

Zes workshops ecoprinten met bladeren en bloemen op papier of zijde.

Elke twee weken een bezoek aan het WKZ met onze kleine huisdieren (1x per 2 weken).

5 per keer

2 tot 10 deelnemers per keer

Iedere woensdagmiddag zelf oogsten (en smullen) . 3 tot 10 per keer

Elke maandag en donderdag een groep vrijwilligers op de tuinen voor onderhoud. 20

3-4 keer in dit jaar een tuinwerkdag voor vrijwilligers om grote klussen te doen, ism Paul van Eerd.

In 2023 organiseerden we zes exposities, onder andere met vogeltekeningen, vilt en zaailingen.

De voorstelling Paraat op de locatie.

20 per keer

Inloopochtend voor ouderen in de wijk. 8 per week

Zesdelige workshop over jouw bijdrage aan het klimaat. 10 per keer

Twee keer per week een peuteractiviteit met een natuurthema, natuurmaterialen of lekker naar buiten.

15 tot 20 per keer

Startpunt van regelmatig begeleide wandelingen door het Griftpark en gebruik van de maquette door Wim Horst. wisselend

• Tuinvogeltelling In samenwerking met IVN vogels spotten en tellen in Griftpark, vogelgeluidenquiz en vogelvoer maken. 63

• Opening klimfort Feestelijke opening met ratjesspeurtocht. 40

April

• Paasspeurtocht

Mei

• Natuurcollege Visdeurbel

• Meten van water

Eierenspeurtocht en paasstenen zoeken in de tuin van Griftsteede.

100

Natuurcollege over de visdeurbel in Utrecht. 5

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden hield een startbijeenkomst over de waterkwaliteit in je buurt 1

• Schaapscheerfeest Schapen scheren en bekappen, wol vilten, spinnenwielen, muziek. 100

Juni

• Natuurcollege Orchideeën Natuurcollege door KNNV over orchideeën. 12

• Cursus Tuingeluk

Juli

• Meditatieavond

• Struinen in de Tuinen

• Kookworkshop Ratatouille zomerreeks

Een vierdelige cursus over het inrichten en indelen van je tuin. 10

Twee meditatieavonden in de buitenlucht. 20

Optreden op de tuin in de buitenlucht. 150

De mannen van Ratatouille namen kinderen mee in de wereld van voeding, smaken en gezondheid. Deze workshop werd zes dagen herhaald in de zomer.

september

• Workshop Blauwdrukken Een workshop Blauwdrukken in het kader van het project Poëtische Blauwdruk van de Natuur.

• Boomspiegelfeest Ophaaldag van de plantjes van de Boomspiegelactie.

• Oogstfeest Verschilende oogstactiviteiten! Zelf oogsten, koop voedsel van een lokale producent en doe-activiteiten.

Oktober

10

150

150

• 1000 gratis planten In samenwerking met Natuur en Milieufederatie Utrecht konden we 1000 gratis tuinplanten uitdelen aan de Utrechters. 200+

• Nacht van de Nacht Een wandeling, georganiseerd door Natuur en Milieufederatie Utrecht, door het Griftpark en langs Griftsteede.

• Grote Utrecht Stadsdiner Kinderen van een bso kwamen koken op Griftsteede. Met elkaar genieten van een diner.

November

• Dierenverkiezingen Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen konden bezoekers stemmen op een dierenpartij op Griftsteede.

• Politiek Circus in Griftpark Debatavond met landelijke politici in het kader van de Tweede Kamerverkiezingen.

• Boomplantdag Startpunt om bomen in het Griftpark te planten.

December

• Levende kerststal Op kerstavond was de stadsboerderij extra geopend met een levende kerststal, warme chocomel en glühwein.

• Workshops Kaarsen maken Kaarsen maken van bijenwas.

20

55

267

200

20

600

30

Koppelsteede

Januari

• IJskristallen knutselen Door vouwen en knippen in stevig papier mooie ijskristallen gemaakt ter versiering van het boerderijcafé.

• Tuinvogeltelling Pindaslingers gemaakt en telkaarten uitgedeeld.

Februari

• Kom speuren op Koppelsteede

• Workshop (Moes)tuinieren op balkon en vensterbank

•

konden gebruikmaken van de safarikist en het natuurbingo onder de tarp.

Cursisten leerden wat er komt kijken bij (moes)tuinieren in potten.

•

• Slootjesdagen Met schepnetjes gekeken wat er leeft in het water.

• Gluren bij de Buren Zomereditie Een optreden van Annelieke en Loes met De Gemene Mijnheer Blikvanger.

• Buurtcamping Twee dagen met acht tenten in de boomgaard met een gezamenlijk programma en barbecue.

• Kookworkshop Ratatouille zomerreeks

De mannen van Ratatouille namen kinderen mee in de wereld van voeding, smaken en gezondheid. Deze workshop werd zes dagen herhaald in de zomer.

• Natuurcollege Nachtvlinders Een presentatie door Luc Hoogenstein en daarna nachtvlinders bekeken met lamp.

September

• Natuurcollege Stadsplanten Een presentatie door Wim Vuik en daarna een excursie in de wijk.

• Workshop Kimchi Groenten uit onze tuin ingemaakt in weckpotten met kruidenmengsel en zout.

• Workshop Blauwdrukken Een workshop Blauwdrukken in het kader van het project Poëtische Blauwdruk van de Natuur.

• Oogstfeest Jaarlijks evenement om de oogst te vieren met partners, lokale partijen en bezoekers. Een markt met vijftien standhouders en tien verschillende activiteiten.

Oktober

• Natuurcollege Paddenstoelen Een presentatie door Peter-Jan Keizer. Daarna een excursie buiten. Er werden twintig soorten paddenstoelen gezien rondom Koppelsteede.

• Boomspiegelfeest Ophaaldag van de plantjes van de Boomspiegelactie.

• Grote Utrecht Stadsdiner Een heel gemengde groep van viertien buurtbewoners uit de wijk genoot gezamenlijk van een heerlijk maal.

• Nacht van de Nacht Allerlei activiteiten rond de nacht en in het donker. Een uilenspeurtocht, uilenbal pluizen en een natuurcollege over nachtdieren.

December

15

14

15

2700 tot 3000

15

47

14

200

• Wintermarkt Een markt met verschillende lokale partners die hun waar verkochten, onze eigen oogstkraam en veel verschillende activiteiten. 2000

Steede Hoge Woerd

Activiteit

Januari

Omschrijving

• Natuurcollege Wolven Heeft de wolf een plek in de provincie Utrecht? Hoe gaan we als sterk geürbaniseerde regio om met een top-predator als de wolf? Een college door wolvenexperts van de Zoogdiervereniging.

Maart

• Workshopreeks Tuinieren Voor de doelgroep startende tuiniers, op je balkon of in je tuin. Deze workshops voor beginners zijn dan ideaal. Start in maart, daarna in mei, juni en oktober.

April

20

• Schaapscheerdersfeest De schapen van Steede Hoge Woerd werden geschoren. De scheerder vertelde meer over de vacht van schapen, over wol, over de leefwijze van schapen. Met randprogrammering voor kinderen en gezinnen. 1.700

• Natuurcollege Solitaire bijen Hoe leven solitaire/wilde bijen? Wat is het verschil met honingbijen? Hoe werkt de Nationale Bijentelling? De bijenexpert van EIS vertelde dat en nog veel meer.

Juni

• Nationale Modderdag Inloopactiviteiten met modder: vies worden mocht niet alleen, het moest zelfs! Lekker glijden van de modderglijbaan, kunst maken met modder, schilderen met grond en modderbadderen zoals de varkens doen. Voor kinderen van 0 tot 8 jaar. 30

• Nationale Slootjesdagen Welke onderwaterwereld ontdek jij in de sloot naast je huis? Bij Steede Hoge Woerd in Leidsche Rijn is veel water waarin veel soorten waterbeestjes te vinden zijn. Samen gingen we op zoek met schepnet, emmer en loeppotje.

18 Augustus

• Leidsche Rijn Festival Het Leidsche Rijn Festival had dit jaar als thema Vreemde vogels. De tuinen en dierenweides van Steede Hoge Woerd waren het decor voor vreemde vogels. Onder andere vogels zoeken vanuit de verborgen vogelkijkhut.

• Natuurcollege Vlinders De leefwijze van dagvlinders, met tips van de expert van de Vlinderstichting over hoe je je eigen tuin of balkon vlindervriendelijk kunt inrichten.

• Kookworkshop Ratatouille zomerreeks De mannen van Ratatouille namen kinderen mee in de wereld van voeding, smaken en gezondheid. Deze workshop werd zes dagen herhaald in de zomer.

September

• Workshop Blauwdrukken Een workshop Blauwdrukken in het kader van het project Poëtische Blauwdruk van de Natuur. De werken van deelnemers werden onderdeel van de expositie Blauwdrukken in Steede Hoge Woerd.

• Oogstfeest Samen met de wijk haalden we de oogst binnen. Zelf oogsten, proeverij van lokale ondernemers in samenwerking met de Oogst van Leidsche Rijn (door de Coöperatie Leidsche Rijn), workshops rondom lokaal voedsel, aangekleed met troubadours, muziek en een feestelijke inrichting.

4.800

25

30

15

3.500

Oktober

• Boomspiegelfeest Ophaaldag van de plantjes van de Boomspiegelactie.

• Grote Utrecht Stadsdiner

• Vetbolletjes maken voor de vogels

• Vakantie-doe-kist

December

Vakantie-doe-kist

Kaarsen maken

In het kader van Wereld Armoede Dag vierden we samen het Grote Utrecht Stadsdiner. Gezamenlijk kookten we het recept door Cybille Latour en stonden we stil bij verschillende vormen van armoede: financiële armoede, culturele armoede, culinaire armoede, natuurarmoede.

Een familie-activiteit rondom vogels: we maakten vetbolletjes om thuis op te hangen.

In de schoolvakanties is er de vakantie-doe-kist op Steede Hoge Woerd: een grote hutkoffer bij de natuurspeelplaats met voor ieder wat wils om te doen. Van zoekkaarten tot doeopdrachten en van spelletjestips tot crea-opdrachten. Zo kom je je vakantie buiten spelenderwijs door!

In de schoolvakanties is er de vakantie doe-kist op Steede Hoge Woerd: een grote hutkoffer bij de natuurspeelplaats met voor ieder wat wils om te doen. Van zoekkaarten tot doeopdrachten en van spelletjestips tot crea-opdrachten. Zo kom je je vakantie buiten spelenderwijs door!

Een workshop in de kerstvakantie: maak een lichtje van bijenwas in de winterse donkere dagen. Gezellige familie-activiteit.

85

25

28

30

30

45

Stadstuin Klopvaart

Activiteit

Februari

Omschrijving

• Workshop Bodemdiertjes Bodemdiertjes bekijken met Sylvia op Klopvaart. Zelf aan de slag met loep en bak.

• Gluren bij de Buren Wintereditie Improvisatietheater van De Interventie.

• IVN moestuincursus Drie bijeenkomsten in februari, maart en april met een excursie in mei naar Tuinenpark De Pioniers.

Maart

• Meewerkdag met de samentuinders

April

Onderhoudsklussen op de tuin in het kader van wederkerigheid. 15

• Ringslangbroeihoop opbouwen De ringslangbroeihoop is begin april weer afgegraven en opnieuw opgebouwd. Dit werd gedaan door medewerkers en cliënten van De Groene Golf, samen met enkele vrijwilligers van de tuin. In 2023 zijn er maar liefst 190 eierschalen gevonden!

• Paaseieren zoeken Er waren elf dozen van 90 eieren verstopt op de tuin met twee gouden eieren. Kinderen zochten de eieren en leverden ze in voor chocolade. De vinder van het gouden ei kreeg een extraatje.

• Rondleiding

Juni

• Meewerkdag wederkerigheid

op de tuin in het kader van wederkerigheid.

• Tuinfeest Klopvaart Tuinfeest samen met de partners van de tuin. Met activiteiten van ZIMIHC, verhalenverteller Fee, een workshop Zeefdrukken van Wunderle. Ook was de pluktuin open.

Juli

• Bijen-escapegame voor vrijwilligers

• Oogstactiviteit

Tijdens het Oogstfeest werd een activiteit georganiseerd rond pompoen: pompoensoep proeven en pompoenen oogsten voor thuis.

• Hop oogsten en bellen plukken Samen met Van der Streek werd hop geoogst op de tuin en werden bellen geplukt bij de brouwerij.

Oktober

• Klusmiddag Rabobankgroep Onderhoudsklussen op de tuin. Bakken plantvrij en diverse stukken van de tuin onkruidvrij gemaakt.

• Kabouterpad De schoolkabouters stonden nog op de tuin en ouders werden uitgenodigd met hun peuter of kleuter mee te doen. Na het zoeken van de kabouters konden ze nog een broodje bakken boven vuur.

November

• Sint Maarten De tuin was de startlocatie voor de optocht.

December

• Workshop Winterkrans maken

Winterkrans maken met bloemen en met takken van de tuin. Speciaal voor ouders met kinderen. Workshop gegeven door Plukdruk.

• Workshop Winterkrans maken Winterkrans maken met bloemen en met takken van de tuin. Voor volwassenen. Workshop gegeven door Plukdruk.

• Kerstige koffie Koffiemoment voor de vrijwilligers met wat lekkers.

20

0

7

3

12

Stadstuin Zuilen

Activiteit

Januari

Boskinderen Survival School

Maart

Moestuincursus XL van de Tuinders

Tuincafé weer open

April

Ringslangbroeihoop opbouwen

Omschrijving

Stichting Boskinderen voerde zelfstandig een activiteitenreeks op Stadstuin Zuilen uit. De inhoud van deze reeks is een mix tussen bushcraft en scouting. Kinderen maken kennis met wat de natuur mensen kan bieden en hoe je op een respectvolle manier kunt werken met materialen uit de natuur. Denk aan het maken van een pijl en boog, het bouwen van hutten, EHBO uit de natuur.

Deelname aan een tuindersgroep van twintig personen die gezamenlijk met professionele begeleiding op een duurzame wijze eigen groenten en kruiden teelden op een moestuin van 500 m 2

De horeca was voor deze periode alleen op vrijdag geopend.

De ringslangbroeihoop is er (opnieuw) sinds twee jaar. Hij is dit jaar aangelegd door vrijwilligers. Er zijn op deze stadstuin nog geen eieren gevonden. Wel wordt regelmatig een ringslang waargenomen op de tuin.

Deelnemers

Peuters op de tuin - Zaadjes

Peuters op de tuin - Beestjes

Peuters op de tuin - Oogst

Mei

Rondleiding op de tuin

Juni

IVN Slootjesdag

Klimaatfestival

Een peuteractiviteit op de tuin in samenwerking met de Brede School. Maak kennis met verschillende zaden. En wat is een zaadje eigenlijk? Hoe groeit zo’n klein zaadje uit tot een plant? We maakten een potje met kiemzaden voor thuis. 9

Een peuteractiviteit op de tuin in samenwerking met de Brede School. Welke beestjes zijn er al wakker? Vind jij de langste regenworm? Of vind je een huisjesslak met mooie kleuren?

Een peuteractiviteit op de tuin in samenwerking met de Brede School. Samen met de peuters gingen we op zoek naar iets lekkers. Ook al was het nog een beetje vroeg in het jaar, er is in elk seizoen wel iets te vinden wat we kunnen eten. Jonge bladgroenten of misschien al een klein radijsje.

Een korte rondleiding met een groep uit Polen die een inspiratiereis maakten langs Utrechtse stadslandbouwprojecten.

Bij het tuincafé konden bezoekers een schepnetje en zoekkaart ophalen en op ontdekking gaan.

Vanuit het Klimaatfestival was er een fietstocht langs stadsvoedselprojecten. Op Stadstuin Zuilen verzorgden we een rondleiding.

10

8

12

September

ZON festival

Peuters op de tuin - Oogst

Oogstactiviteit

Peuters op de tuin - Beestjes

We verzorgden een oogstkraam en inventariseerden of bezoekers de stadstuinen en stadsboerderij in Overvecht kennen en daar wel eens komen.

Een peuteractiviteit op de tuin in samenwerking met de Brede School. Peuters beleven de wereld met hun hele lijf. We startten met een voorleesverhaal, waarna we het thema van het voorgelezen boek samen gingen ontdekken. Na afloop kregen de kinderen fruit en een glaasje diksap, water of kruidenthee.

Tijdens het Oogstfeest waren de oogsttuin en bloemenpluktuin extra open en er konden appels geplukt worden.

Een peuteractiviteit op de tuin in samenwerking met de Brede School. Peuters beleven de wereld met hun hele lijf. We startten met een voorleesverhaal, waarna we het thema van het voorgelezen boek samen gingen ontdekken. Na afloop kregen de kinderen fruit en een glaasje diksap, water of kruidenthee.

8

40

8

Oktober

Peuters op de tuin - Blaadjes

Een peuteractiviteit op de tuin in samenwerking met de Brede School. Peuters beleven de wereld met hun hele lijf. We startten met een voorleesverhaal, waarna we het thema van het voorgelezen boek samen gingen ontdekken. Na afloop kregen de kinderen fruit en een glaasje diksap, water of kruidenthee.

Meewerkdag NL Cares Veertien vrijwilligerswerk werkten mee op de tuin.

Groot Utrechts Stadsdiner Groentepakketten werden afgehaald op de locatie.

Winterslaapborrel Laatste dag van het seizoen dat het tuincafé open was.

November

IVN Sint-Maartenpuzzeltocht Een puzzeltocht voor jonge kinderen met ouder.

December

Kerstige koffie

Koffiemoment voor de vrijwilligers met wat lekkers.

9

14

1

54

Natuureducatie voor basisonderwijs

Overzicht van al onze programma’s voor het basisonderwijs in 2023 en aantal leerlingen dat deelnam.

Lessen op Utrecht Natuurlijk-locaties

Educatieve tuinen en stadsboerderijen

op school met (levende) materialen van Utrecht Natuurlijk

groentezaden voor scholen van de firma Rijk Zwaan

Leskisten Projecten op school, uitgevoerd door de leerkracht mbv de leskist

lijf/Ander lijf 1-4 en 5-8

Schone Stad

Moendoes (wetenschap)

Avontuurlijke Eiwitten

Doe-het-zelf-projecten

Op en rond de school, uitgevoerd door de leerkracht 1 2 3 4 5 6 7 8

leerlingen dat deelnam

Voor meer informatie over de verschillende programma onderdelen zie ons programmaboek:

www.utrechtnatuurlijk.nl/basisonderwijs

Product Groep

Deelname

Onze locaties

2.1 Inleiding

Utrecht Natuurlijk beheert vijf stadsboerderijen en zes stadstuinen verspreid over de verschillende Utrechtse wijken.

De stadsboerderijen waren het hele jaar, minimaal zes dagen per week, geopend voor publiek. De dieren op de stadsboerderijen werden iedere dag, 365 dagen per jaar, verzorgd door onze medewerkers en vrijwilligers.

De schooltuinen en stadsboerderijen vormen al decennialang een schakel tussen de stad en de landbouw op het platteland. De locaties in de stad zijn als het ware een venster op de voedselproductie in Nederland, waarbij we nu vooral de dieren uit de veeteelt en de productie van gewassen laten zien. Kinderen leren hoe gewassen worden geteeld en komen in contact met landbouwhuisdieren. De locaties in de stad zorgen voor kennis, begrip en verbinding met de landbouw op het platteland. We doen dat zonder grootschalige productie en zonder het gebruik van biociden en gewasbeschermingsmiddelen.

Op onze stadsboerderijen en stadstuinen lieten we ook in 2023 zien hoe we op een verantwoorde wijze vee kunnen houden en dierlijke producten kunnen produceren, hoe we lokaal en ecologisch gewassen kunnen produceren en hoe dit circulair, dus met zo min mogelijk afvalstromen, kan worden gerealiseerd.

Utrechters konden ons dagelijks bezoeken en konden deelnemen aan ons activiteitenprogramma. Het programma bestond uit doe-activiteiten, workshops, cursussen, colleges en evenementen. We zetten onze locaties ook in als groen wijkpodium, door andere aanbieders in de gelegenheid te stellen om activiteiten op onze locaties te organiseren. Vaak deden we dat in co-creatie.

2.2 Onze stadsboerderijen

2.2.1 Inspirerende natuureducatiecentra met diverse functies

Onze stadsboerderijen bouwen we uit naar kleinschalige voorbeelden van duurzaam boeren in Nederland. We bieden Utrechters waardevol contact met dieren en ontwikkelen ons tot volwaardige centra voor natuureducatie en -recreatie.

Onze vijf stadsboerderijen zijn Eilandsteede in de wijk Zuidwest, Gagelsteede in de wijk Overvecht, Griftsteede in de wijk Noordoost, Koppelsteede in de wijk Zuid en Steede Hoge Woerd in de wijk Vleuten–De Meern.

Op de stadsboerderijen laten we zien hoe duurzaam boeren eruit kan zien; hoe gewassen op ecologische wijze kunnen worden geteeld, tuinen op ecologische wijze kunnen worden onderhouden en hoe vee en huisdieren op een duurzame en diervriendelijke manier kunnen worden gehouden.

We werken aan locaties die interessant en inspirerend zijn om te bezoeken, met een aantrekkelijke verblijfskwaliteit en met een informatief en enthousiasmerend programma waarmee bezoekers de groene stad kunnen ervaren en erover kunnen leren.

Dit programma stimuleert en activeert om ook zelf een bijdrage te leveren aan een groene en duurzame wereld.

1 Steede Hoge Woerd Hoge Woerdplein 1 3454 PB De Meern

2 Eilandsteede Vreugdenhillaan 31 3526 ZB Utrecht

3 Gagelsteede Gangesdreef 7a 3564 SN Utrecht

4 Griftsteede Van Swindenstraat 129 3514 XR Utrecht

5 Koppelsteede Koppeldijk 115 3524 SK Utrecht

Stadsboerderijen Stadstuinen 9

6 Stadstuin Kanaalweg Kanaalweg 172 3533 HL Utrecht

7 Stadstuin Klopvaart Vancouverdreef 70 3564 KX Utrecht

8 Stadstuin Plutodreef Plutodreef 9 3561 PX Utrecht

9 Stadstuin Zuilen

Daalseweg 150/150A 3555 SW Utrecht

10 Kasteeltuin Nijevelt De Milan Viscontilaan 3453 RM Utrecht

11 Stadstuin Food for Good Vreugdenhillaan 48 3526 ZB Utrecht

Op onze stadsboerderijen realiseerden we:

1 duurzaam boeren met dieren;

2 duurzame gewasproductie en ecologisch tuinieren (paragraaf 2.3);

3 een bezoekerscentrum met boerderijwinkel en ondersteunende horeca;

4 een biodiverse en klimaatadaptieve natuurhotspot;

5 een groene en natuurlijke speelomgeving;

6 een levendig erf, waar altijd wat te doen, te beleven en wat te leren is en functies gemengd zijn.

Onze stadsboerderijen worden goed bezocht door families met jonge kinderen. In 2023 continueerden we onze inspanning om onze locaties aantrekkelijker te maken, ook voor andere doelgroepen. We vergrootten de kwaliteit van de natuurbeleving, de natuureducatiemogelijkheden en motiveerden bezoekers op meerdere manieren om zelf aan de slag te gaan met groen in de stad.

Hieronder een overzicht van onze inspanningen in 2023:

Stadsboerderij Gagelsteede

Geveltuinen

Regelmatig stellen bewoners ons de vraag hoe zij eenvoudig hun directe woonomgeving kunnen vergroenen. Het aanleggen van een geveltuin is dan een makkelijke, snelle en betaalbare oplossing.

Om het de bewoners nog makkelijker en duidelijker te maken, laten we hen voorbeeldgeveltuinen zien op het erf van de stadsboerderij. Drie stuks: een geveltuin in de zon, een in de schaduw en een in half schaduw, half zon.

De geveltuinen zijn verschillend uitgevoerd met betaalbare

beplanting. Met een regenton bij de voorbeeldgeveltuinen inspireren we bewoners van de stad om ook regenwater op te vangen.

Dierenhotel

Het dierenhotel hebben we vorig jaar uitgebreid met een takkenril waar salamanders en spitsmuizen een goed onderkomen kunnen vinden.

Vreedzame hesjes

Kinderen die werkzaamheden uitvoerden naast de dierverzorger, als vrijwilliger of stagiair bij de dierverzorging, kregen in 2023 een paars hesje met het logo van Utrecht Natuurlijk en het logo van de Vreedzame Wijk. Kinderen met een hesje worden door bezoekers gezien als ‘van de boerderij’. Een kind met een hesje kan bijvoorbeeld een bezoeker aanspreken die een hek open laat staan, of aan andere kinderen uitleggen hoe ze kunnen helpen bij de dierverzorging. Alle kinderen konden in aanmerking komen voor een hesje. De dierverzorger bepaalde wie een hesje kreeg. Het was mooi om te zien hoe trots de kinderen het hesje droegen. Gezien deze heel positieve ervaringen gaan we hier in 2024 mee door.

Kerstige Natuurbingo

Speciaal voor de kerstperiode hadden we een nieuwe bingokaart gemaakt, geheel in kerststijl, waarmee kinderen op zoek konden gaan naar alles wat juíst in de kerstvakantie gevonden kon worden.

Openstelling Praathuis

Het Praathuis was vanaf april gemiddeld zes middagen per week open. Daardoor was de boerderijwinkel meer zichtbaar dan de jaren ervoor.

Stadsboerderij Griftsteede

Lezingen en workshops

Naast onze eigen activiteiten werd Griftsteede door organisaties als de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) en de Klimaatgesprekken gebruikt om lezingen of workshops te geven.

Natuurvrijplaats

Op Griftsteede, Eilandsteede en Steede Hoge Woerd startten we een Natuurvrijplaats; een project op het snijvlak van kunst en natuur. Er is een geel metalen object in de vorm van een kas geplaatst op het terrein, met binnen het object een stuk open grond waar de natuur de vrije loop krijgt. Wat gebeurt er dan? Wat gaat er groeien?

Vernieuwde kleine dierenstal

In maart werd de nieuwe kleine dierenstal gerealiseerd. De cavia’s kregen een ander hok, de sprinkhanen en de gerbils kwamen erbij.

Steede Hoge Woerd

Groentekraam

We hebben de groentekraam uitgebreid waardoor de verkoopmogelijkheden groter zijn. Kasteeltuin Nijevelt vulde de tuin verder in met een vergrote bloemenpluktuin, meer ruimte voor wilde bloemen en een betere zichtbaarheid door middel van bebording en inzet van social media. De verkoopmogelijkheden van groenten op de tuin en bij BraZZerie en Bakkerij Abrona hebben we verbeterd.

Stadsboerderij Koppelsteede

Boerderijcafé

Het boerderijcafé, de ruimte waar bezoekers vrij in en uit kunnen lopen en een consumptie kunnen nuttigen, hebben we ingericht met verschillende doe-activiteiten. Er staat een vitrinekast die het eerste half jaar was ingericht met blauwdrukvoorbeelden en na de workshop is ingericht als rariteitenkast met uiteenlopende stadsnatuurvondsten, zoals een ingenieus nest van de karekiet uit de nabijgelegen plas, een opgezette mol en de afgezaagde horens van een van onze koeien.

Ook de Utrechtse blauwe, een oude graanvariant die op onze moestuin groeit, stond hier te pronken. Verder hebben we een kast ingericht met natuurboeken, boeken en tijdschriften over moestuinieren en een leesmap met artikelen en flyers over stadsnatuur. De interactieve educatiezuil met de seizoenen als onderwerp trok veel aandacht van kinderen.

Erf

Buiten op het erf was steeds iets te doen en te ontdekken. Er lag altijd speel- en ontdekmateriaal en kinderen konden vragen om schepnetjes of loeppotjes.

Stadsboerderij Eilandsteede

Boerderij

Samen met een lokale kunstenaar en zes basisscholen uit Kanaleneiland-Zuid maakten we een kunstproject van geschilderde fantasiedieren in de gang van Eilandsteede. We zijn gestart met het opknappen van de speelruimte, de kantine en het atrium en zorgden voor veel nieuwe binnenplanten, nieuw speelgoed, speelaanleidingen en knutselmateriaal.

Erf

We hebben twee verschillende wormenhotels gemaakt met een informatiebord. We hebben een oogstkar gebouwd en gevuld met oogst, plantjes en vogelvoer, passend bij het seizoen. Ook realiseerden we een plantjesruilkast voor tuinplanten. De groenstrook tussen de stadsboerderij en het fietspad namen we in eigen beheer en vergroenden we in samenwerking met vrijwilligers en kunstenaar Hans van Lunteren. We bouwden een buitenlokaal met sedumdak en een bijenburcht op de tuin, plantten de boomspiegels verder in, verbeterden het systeem voor plukbloemboeketten en legden een voedselbos aan.

Speeltuin

We legden moestuinbakken aan om te kunnen tuinieren met kinderen. We vergroenden de heuvel en legden een nieuwe trap aan. Na inspraak van bezoekers plaatsten we vier nieuwe speeltoestellen. De oude speeltoestellen hergebruiken we. Om de spullen voor ‘Loose Parts Play’ goed toegankelijk te maken bouwden we een schuurtje met dak.

2.2.2 Duurzaam boeren met dieren

Met de landbouwhuisdieren op onze stadsboerderijen brengen we onze bezoekers in contact met dieren die onderdeel zijn van de duurzame veeteelt. We laten zien hoe duurzaam boeren eruit kan zien: hoe vee op een duurzame en diervriendelijke manier kan worden gehouden, óók voor de productie van dierlijke producten.

Een bezoek aan de stadsboerderij biedt een waardevol, persoonlijk perspectief op deze dieren. Dat is een ander perspectief dan dat van de dagelijkse ervaring bij slager of supermarkt. De dieren krijgen bij ons zo veel mogelijk de kans om natuurlijk gedrag te vertonen.

Kinderen en volwassen leren over het gedrag van dieren en ervaren dat aan een dierlijk product als vlees het leven van een dier voorafgaat. Zij vormen zich een beeld van dit leven en hoe dat zorgvuldig en met respect en kan worden behandeld. Het aanraken van dieren, ze observeren en interactie met ze aangaan, zorgt ook voor een emotionele relatie. Voor de meeste bezoekers is dat een kortstondige relatie, maar wel een die het besef geeft dat dieren net als mensen een plek hebben op deze planeet.

Wij zorgen ervoor dat onze bezoekers en onze dieren op een veilige en comfortabele manier contact met elkaar kunnen aangaan. Onze dieren zijn gewend aan contact met bezoekers en worden daarin getraind. Op alle locaties mogen bezoekers in de middag meehelpen met het voeren van de dieren. Een enkele keer zijn er bezoekers (vaak kinderen) die meehelpen met het schoonmaken van de dierverblijven. Tijdens de schoolvakanties zijn er ook kinderen die in de ochtend helpen met de verzorging van de dieren.

Met onze varkens produceren we dierlijke producten.

Hiervoor werken we samen met Buitengewone Varkens. Zij verzorgen de gehele keten van geboorte tot slacht en de verwerking tot dierlijke producten. De stadsboerderijen van Utrecht Natuurlijk zijn deel van de locaties in de provincie Utrecht waar deze varkens opgroeien.

Met de samenwerking met Buitengewone Varkens zijn we verzekerd van dierenwelzijn, lokale afzet en duurzame productie met een korte keten. We zijn open over deze samenwerking en vertellen onze bezoekers hierover. Zo dragen we bij aan bewust wording van het belang van dierenwelzijn, de voor- en nadelen van vleesconsumptie en het belang van een duurzamere veeteelt.

Stadsboerderij Koppelsteede werkt sinds 2023 ook samen met KipGoed. De huisvesting van de kippen wordt door Kipgoed verzorgd. Met deze samenwerking laten we zien dat je ook op een kleinschalige manier, met oog voor dierenwelzijn, meer eieren kunt produceren. De eieren verkopen we in onze tuin- en boerderijwinkels.

We willen dieren houden in een kleinschalig en natuurlijk systeem. We onderzochten in 2023 hoe we ons hier stapsgewijs in kunnen ontwikkelen en hoe we over de verschillende facetten van zo’n systeem kunnen communiceren met onze bezoekers. Die facetten zijn onder meer informatie over hoe we omgaan met geboorte en slacht, over de herkomst van het voer, over circulaire afvalstromen, over dierwelzijnsnormen en over dierlijke producten. Waar mogelijk zochten we de samenwerking met duurzame boerenbedrijven in de omgeving van Utrecht, om onze educatie over de duurzame voedselproductie en de relatie tussen stad en platteland te versterken. We bevonden ons eind 2023 nog steeds in de onderzoekende fase en zetten dit in 2024 dan ook voort.

Naast de dieren uit de landbouw houden wij op onze stadsboerderijen ook huisdieren, zoals konijnen, cavia’s en ratten. Bezoekers leren deze huisdieren kennen, vinden er informatie over en kunnen onze medewerkers vragen stellen over de verzorging ervan. Met onze dierkeuze dragen we waar mogelijk bij aan het behoud van levend cultureel erfgoed met een gezonde genetische basis.

Omdat het houden van dieren ook impact heeft op de omgeving, kijken wij kritisch naar de hoeveelheid dieren die wij houden. In 2023 hielden wij in totaal 378 dieren.

Op Stadsboerderij Koppelsteede realiseerden we een nieuw konijnen- en kippenverblijf. Helaas is een van de shetlandpony’s geëuthanaseerd na een korte periode van ziekte. Vier ramlammeren zijn verkocht. Op Stadsboerderij Eilandsteede zijn de ratten in 2023 aan natuurlijke oorzaken overleden. Wanneer de huisvesting voor de ratten is aangepast, komen er weer ratten terug. In 2023 realiseerde Stadsboerderij Griftsteede een nieuwe, kleine dierenstal. Hier kunnen naast cavia’s onder andere gerbils en sprinkhanen verblijven. Er is bovendien een nieuwe voerkeuken en werkruimte voor de dierverzorgers gerealiseerd.

In 2023 hielden wij de volgende dieren:

Op Stadsboerderij Gagelsteede is de binnenstal aangepast. Nu kunnen alle geiten en schapen (indien nodig) binnen gehuisvest worden. Bovendien is er een stal vergroot en is er ventilatie aangebracht naar aanleiding van blauwtong.

Op al onze locaties hebben we ons gehouden aan de landelijke vogelgriepmaatregelen. Dit betekende dat ons pluimvee (met name kippen en twee ganzen) werden afgeschermd voor uitwerpselen van wilde vogels. Het publiek kon deze dieren wel gewoon zien. Helaas zijn op al onze locaties dieren ziek geweest vanwege blauwtong, zowel schapen als koeien. Op Stadsboerderij Koppelsteede zijn er drie dieren aan doodgegaan. Omdat blauwtong mogelijk een risico kan opleveren voor de ongeboren lammeren en kalveren, hebben we in september besloten het dekseizoen te stoppen. Er zijn wel een aantal zwartblessen gedekt, omdat de ooien al bij het ram stonden toen we dit besloten. Hetzelfde geldt voor een dwerggeit bij Stadsboerderij Eilandsteede en een geit bij Stadsboerderij Gagelsteede.

Utrecht Natuurlijk draagt de dierenwelzijnsnormen uit naar onze bezoekers. Deze normen toetsen we zelf aan het kwaliteitsbewijs van de vSKBN (Vereniging van Stads- en Kinderboerderijen Nederland) en de normen van de LICG (Landelijk Informatie Centrum Gezelschapsdieren). Eerder implementeerden we de nieuwe normen van het kwaliteitsbewijs van de vSKBN. In 2023 hielden we in ieder geval alle (kleine) huisdieren (cavia’s, konijnen, ratten, vissen, volièrevogels) volgens de richtlijnen van het LICG. Bezoekers kunnen op de dierenborden een QR-code scannen die hen doorverwijst naar de huisdierbijsluiter van LICG van het betreffende dier. Op verschillende locaties zijn de huisdierbijsluiters ook in de stal te lezen of mee te nemen naar huis.

Een voorlopige conclusie over de ezel- en varkenshuisvesting is dat de geboden normen van het LICG niet toepasbaar zijn binnen onze bedrijfsvoering. In 2024 maken we intern afspraken over hoe wij die dieren willen houden, passend bij ons dierbeleid.

2.2.3 Bezoekerscentrum met boerderijwinkel en ondersteunende horeca

Onze stadsboerderijen en een aantal van onze stadstuinen beschikken naast de stallen, tuinen, dierenweides en speeltuinen ook over een algemene bezoekersruimte of binnenspeelruimte. Deze ruimtes zijn op iedere locatie verschillend van aard.

In de periode 2020 – 2023 realiseerden we in deze ruimtes een boerderijwinkel en ondersteunende horeca. Dit is een combinatie van een kleinschalige horecavoorziening waar bezoekers wat kunnen eten en drinken en een winkel waar bezoekers producten kunnen kopen. De producten komen, mede dankzij de inzet van onze vrijwilligers, van onze eigen boerderijen en tuinen en van producenten die zoveel mogelijk biologisch, duurzaam en lokaal produceren. Het aanbod bestaat vaak uit groenten en fruit, honing van imkers van onze locaties en dierlijke producten van ons vee. Daarnaast bieden we materialen waarmee Utrechters aan de slag kunnen gaan bij het moestuinieren, het kweken van planten of het onderzoeken van de biodiversiteit in de stad. Op meerdere van onze locaties kunnen bezoekers zelf groenten, kruiden of bloemen oogsten. Informatie hierover wordt gegeven door de horecamedewerker, en daar kan de oogst ook worden betaald.

De winkel- en horecafaciliteiten zijn van grote toegevoegde waarde voor onze locaties. Onze natuureducatie- en natuurrecreatiefunctie wordt hiermee aantrekkelijker voor meer Utrechters en voor meer verschillende doelgroepen.

De boerderijwinkel en horeca:

• maakt van de bezoekersruimte het nieuwe trefpunt voor ons publiek. Met de horecamedewerker is er altijd een aanspreekpunt, op het moment dat andere medewerkers verspreid over de locatie aan het werk zijn;

• maakt het voor meer Utrechters aantrekkelijk om een bezoek te brengen aan de stadsboerderij en er langer te verblijven;

• maakt het aantrekkelijker voor anderen om onze locaties te gebruiken voor activiteiten;

• vormt een aantrekkelijke werkplek voor vrijwilligers en Utrechters die extra begeleiding nodig hebben, die actief willen zijn in een inspirerende groene omgeving en daaraan bij willen dragen.

In 2023 hebben we de openstelling op Gagelsteede tijdelijk kunnen uitbreiden in de drukke zomermaanden. Verdere uitbreiding op Eilandsteede bleek lastig door sterk wisselend of te weinig personeel. Wel verliep de samenwerking met Reinaerde ook in 2023 goed.

De boerderijwinkel en horeca stelt ons ook in staat om het thema voedselvoorziening op meerdere manieren te agenderen. Met het assortiment van de winkel- en horecavoorzieningen communiceren we met onze bezoekers over:

• lokale voedselproductie en in het verlengde daarvan over de stad en regio als voedselbron;

• moestuinieren en het zelf telen van groenten;

• verantwoord en duurzaam vlees eten;

• de noodzaak van meer plantaardig voedsel en over vleesvervangers;

• voedselverspilling.

De winkelfunctie biedt mogelijkheden om bijvoorbeeld ook boeken en publicaties te verkopen, of om in het seizoen aandacht te vragen voor tuinieren, door bijvoorbeeld stekjes van inheemse planten of een doe-het-zelfpakket voor klimaat adaptief tuinieren te verkopen.

We hebben het productaanbod in onze winkels in de afgelopen jaren langzaam uitgebreid. In 2023 werkten we verder aan de uitbreiding van het assortiment en zijn er verschillende gesprekken gevoerd voor mogelijk nieuwe samenwerkingen met partners en boeren uit de regio. LOOS, een verpakkingsvrije supermarkt op wielen, heeft zich gevestigd op een extra locatie van ons. Onze medewerkers worden steeds creatiever met het gebruik van ingrediënten. Soms worden we verrast door bijzondere taarten en koekjes. Ook proberen we steeds meer gezonde en vegan baksels aan te bieden. In de kerstmaanden verkochten we, verspreid over de verschillende locaties, vijftig feestelijke pakketten met door ons samengestelde, lokale producten. Daarnaast hebben we een start gemaakt met de ontwikkeling van een huisstijl voor onze winkel- en horeca-uitingen. Het streven is om deze huisstijl in 2024 af te ronden en door te voeren op de locaties.

Sustainable Development Goals

Ons programma rondom dit thema sluit aan op SDG-doel 12 Verantwoorde consumptie en productie

2.2.4 Biodiverse en klimaatadaptieve natuurhotspot

Een gezonde, leefbare stad voor mensen, dieren en planten heeft een basiskwaliteit nodig van de natuur in die stad; zo wordt de stad een gezonde biotoop voor alles wat daarin leeft. Utrecht Natuurlijk wil Utrechters betrekken bij de natuur in de stad. Ons doel is om zoveel mogelijk Utrechters te laten genieten van de natuur in de stad, ze kennis bij te brengen over de natuur en het belang daarvan en om Utrechters te motiveren zelf een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van een gezonde stadsbiotoop.

Ook in 2023 ontwikkelden we onze locaties verder tot natuurhotspots waar bezoekers konden zien en ervaren met welke elementen een stad biodivers en klimaatadaptief kan worden ingericht. Hieronder een opsomming van onze acties:

Eilandsteede

• een buitenleslokaal met sedumdak op tuin gebouwd;

• een bijenburcht met informatiebord aangelegd;

• boomspiegels ingeplant;

• moestuinbakken op de speeltuin gerealiseerd;

• een bomenhub gerealiseerd in samenwerking met Meer Bomen Nu. De opening en uitdeeldagen georganiseerd;

• een voedselbos gerealiseerd in samenwerking met Voedselboskabouters en Ondernemerscollectief MerwedeTranswijk & Co;

• twee wormenhotels gebouwd;

• een roverstuin gerealiseerd in samenwerking met Stichting Struikroven.

Koppelsteede

• insectenhotels schoongemaakt;

• meerdere plantvakken ingeplant met planten en bomen;

• takkenrillen opgeknapt;

• twee waterpulsen geslagen waardoor we de moestuin en weilanden nu met grondwater in plaats van drinkwater kunnen sproeien;

• kalkgrasland- en glanshaverhooiland-biotopen onderhouden en versterkt.

Steede Hoge Woerd en Kasteeltuin Nijevelt

• een voedselbos aangelegd samen met wijkbewoners op Steede Hoge Woerd;

• een bijenburcht met informatiebord aangelegd op Steede Hoge Woerd en Kasteeltuin Nijevelt;

• vogelhuisjes, insectenhotels en egelhotel geplaatst op Kasteeltuin Nijevelt;

• takkenrillen aangelegd op Kasteeltuin Nijevelt.

Griftsteede

• insectvriendelijke bloementuin aangelegd.

Gagelsteede

• voorbeeldgeveltuinen aangelegd;

• insectenhotel uitgebreid;

• takkenrillen aangelegd;

• ringslangbroeihoop op Stadstuin Klopvaart afgegraven en opnieuw opgebouwd.

Sustainable Development Goals

Met programma rond dit thema sluiten we aan bij de SDG-doelen 13 Klimaatactie , 14 Leven in het water en 15 Leven in op het land

2.2.5 Groene en natuurlijke speelomgeving

Utrecht Natuurlijk wil dat kinderen kunnen spelen in het groen en daarbij ook zoveel mogelijk natuurlijke materialen kunnen gebruiken, kunnen ontdekken en kunnen experimenteren. De speelervaring die kinderen bij ons opdoen draagt bij aan de ontwikkeling van de eigen identiteit, het persoonlijke levensverhaal van kinderen en de waardering voor een groene leefomgeving. Kinderen komen in de natuur talloze uitdagingen tegen die ze kunnen overwinnen, zoals enge beestjes of glibberige boomstammen. Dit versterkt hun psychische en lichamelijke weerbaarheid. Een groene en natuurlijke speelomgeving is ook aanleiding tot ontmoeting, uitwisseling en participatie en versterkt zo de sociale cohesie in de wijken.

We verbeteren de mogelijkheden om te spelen in het groen stap voor stap. In 2023 investeerden we in het verder optimaliseren van de inrichting van de speeltuinen en de veiligheid van de speeltoestellen en speelaanleidingen. We zetten een intern inspectie- en monitoringssysteem op om de (technische) veiligheid van speeltoestellen en speelaanleidingen te borgen.

Voor het spelen met natuurlijke materialen zochten we in 2023 uit hoe de regelgeving is en hoe we het spelen met natuurlijke materialen kunnen aanbieden. Op Eilandsteede en Griftsteede werkten we tijdens de peuterochtenden en andere inloopactiviteiten zo veel mogelijk met materiaal uit de natuur en seizoensgebonden onderwerpen. Onze educatiemedewerkers en speeltuinmedewerkers wisselden ervaringen uit en woonden een inspiratiesessie bij van pedagoog en onderzoeker Martin van Rooijen, zodat we de spelvormen verder ontwikkelden. De recreatiemedewerker van Eilandsteede volgde een verdiepende cursus. Naar aanleiding daarvan maakten we een buitenkast gemaakt met spullen voor avontuurlijk spelen, de zogenaamde ‘Loose Parts’. We legden op Eilandsteede en Griftsteede daartoe vaak bewust losse spullen in de speeltuin, zoals grote takken en banden.

Onder het motto ‘Samen spelen’ zorgden we op Eilandsteede en Griftsteede voor meer speelmogelijkheden voor kinderen met een fysieke beperking om samen te spelen met andere kinderen. We zorgden dat ook andere voorzieningen op de locatie toegankelijk waren voor kinderen met een beperking en publiceerden hierover op onze website. In december 2023 volgden onze recreatie- en educatiemedewerkers een inspiratiebijeenkomst over het nog verder toegankelijk maken van de boerderijen. We ervaarden zelf hoe het is om bijvoorbeeld als blinde of slechtziende de locatie te bezoeken en om er je weg te vinden, de konijnen te aaien en het toilet te gebruiken. Nu we begonnen zijn met het vergroten van ons bewustzijn op dit onderwerp, willen we dit in de komende jaren meer aandacht geven.

In de binnenspeelruimtes, de huiskamers, van Eilandsteede en Griftsteede legden we in 2023 de nadruk op onze jongste bezoekers en hun ouders of verzorgers. We verzorgden de peuterclub met speelgoed dat bij de doelgroep past. Ouders spraken er graag af om de kleine kinderen samen te laten spelen onder het genot van een kopje koffie.

Op Eilandsteede plantten we in het voorjaar meer groen aan op het erf. Aan de randen van de speeltuin is extra beplanting toegevoegd en is het maaibeleid aangepast, waardoor kinderen in de toekomst tussen de wilde grassen en bloemen kunnen spelen. Het afgekeurde palenwoud is vervangen. Het nieuwe toestel is gebaseerd op tekeningen van kinderen van hun favoriete speeltoestel.

Op Griftsteede renoveerden we het klimfort en vervingen we de afgekeurde kringschommel voor een nieuwe en inclusieve schommelset. De afgekeurde kleuterglijbaan is vervangen voor een nieuw klimtoestel met glijbaan. De groene strook die we eind 2022 aanlegden is goed aangeslagen. Er werd veel gebruik gemaakt van de vlonder op het plein en de extra bankjes bij de speeltuin.

Ook onderzochten we de mogelijkheden om formeel eigenaar te worden van de speeltoestellen op Eilandsteede en Griftsteede. Dat is nog niet gelukt. In het eerste kwartaal van 2024 hopen we dat we dit kunnen afronden, met een bekrachtiging hiervan bij de notaris. Wel hebben we alle werkzaamheden in kaart gebracht die met de overname gemoeid zijn.

2.2.6 Levendig erf

Onder het motto ‘Levendig erf’ gingen we in 2023 door met het verder verlevendigen van onze stadsboerderijen. Dat deden we door:

• veranderingen in de fysieke inrichting die de mogelijkheid om te beleven en ervaren vergroten;

• bezoekers in de gelegenheid te stellen mee te werken aan dagelijkse boerderijwerkzaamheden;

• en door het doe-het-zelf educatief aanbod op onze locaties uit te breiden.

Veranderingen in fysieke inrichting

Op de meeste van onze stadsboerderijen hebben alle functies een eigen plek op het erf. De dieren houden we in de stallen en aangrenzende dierenweides. De tuin is op een ander deel van het erf en op weer een andere plek kunnen kinderen spelen in het groen. Dat betekende ook dat wanneer bezoekers in eerste instantie komen voor de speelvoorzieningen, ze niet of nauwelijks in aanraking kwamen met de dieren of de tuinen. Sinds 2020 werken we aan grotere functiemenging op onze locaties. Tuinieren, dieren houden, recreëren en spelen in het groen willen we meer door elkaar heen laten lopen.

In 2023 realiseerden we het volgende hiervoor:

Griftsteede

• verbeterde paden en extra paden;

• vernieuwen van verschillende speeltoestellen zoals het klimfort, een klimrek met glijbaan voor de kleuters, schommels waaronder een mindervalide schommel;

• verplaatsen van de rolstoeldraaimolen;

• herstellen van het weiland waardoor bezoek er makkelijker in kan lopen.

Steede Hoge Woerd

• doorontwikkelen van meer groen op de locatie.

Koppelsteede

• herstellen van de pomp bij de beekloop;

• aanschaf van kippenkar met legkippen die op diverse plekken op het terrein neergezet kan worden;

• plan gemaakt voor een publieksvriendelijker inrichting van de tuin;

• nieuw konijnenhok.

Gagelsteede

• nieuw kippenhok waardoor het bezoek meer in contact kan komen met de kippen en dat voldoet aan de dierenwelzijn normen;

• leslokaal gerealiseerd door kantoorruimtes anders in te delen.

Eilandsteede

• buitenleslokaal gebouwd;

• meerdere groenstroken ingeplant;

• boom met zitvlonder geplant op het plein;

• zichtlijn met keien gerealiseerd van het plein naar de speeltuin.

Meekijken en helpen met de boer

Bezoekers konden op onze locaties contact maken met boerderijdieren en kleine huisdieren. Wij vertelden over de kenmerken van deze dieren, over de verzorging ervan en over de wijze waarop deze dieren ook in de veeteelt worden gehouden. We nodigden met name kinderen uit om mee te doen. Op alle locaties mochten zij helpen voeren in de middag. Ook konden een aantal jonge vrijwilligers af en toe op het erf wandelen met de pony’s of helpen bij ander werk met onze dieren.

Doe-het-zelfeducatie aanbod op onze locaties

We boden diverse doe-het-zelfeducatie activiteiten aan. Dit waren activiteiten waar bezoekers op ieder moment van de dag gebruik van konden maken zoals een ontdekspeurtocht op onze locaties.

2.3 Onze tuinen en stadstuinen

2.3.1 Ecologisch tuinieren en gewasproductie

Utrecht Natuurlijk tuiniert op de tuinen bij de vijf stadsboerderijen Steede Hoge Woerd, Eilandsteede, Koppelsteede, Gagelsteede en Griftsteede en op de zes stadstuinen: Kanaalweg, Klopvaart, Plutodreef, Zuilen, Kasteeltuin Nijevelt en Food for Good in Park Transwijk. Op Stadsboerderij Gagelsteede tuinieren we samen met Voedseltuin Overvecht.

We stelden Utrechters in staat om op onze tuinen ecologisch en klimaatadaptief te tuinieren; om te leren en te experimenteren. Tuinieren is een populaire vrijetijdsbesteding. Gewassen verbouwen en tuinieren vergroot de kennis en het bewustzijn over de natuur, over een duurzamere voedselproductie en over gezonde voeding.

Tuinieren heeft ook een positief effect op de lichamelijke en geestelijke gezondheid van Utrechters. Daarnaast zorgden de kennisuitwisseling, gemeenschappelijk tuinieren en gezamenlijk consumeren en delen van de oogst voor sociale samenhang in de stad.

Ecologisch tuinieren

In de afgelopen jaren hebben we op verschillende manieren vormgegeven aan ecologisch tuinieren. In 2023 brachten we deze ervaringen samen tot uitgangspunten waarmee we ecologisch willen tuinieren. Het doel van deze uitgangspunten is dat we daarmee het ecologisch tuinieren beter kunnen delen met de Utrechters die bij ons tuinieren en met onze bezoekers.

De verschillende manieren waarop we nu vormgeven aan ecologisch tuinieren zijn:

• Geen gebruik maken van kunstmatige bestrijdingsmiddelen of kunstmest maar alleen organische bemesting en compost van zo veel mogelijk lokale oorsprong.

• Respectvol omgaan met de bodem. Bijvoorbeeld gebruik maken van wisselteelt om bodemuitputting te voorkomen en minimaal-invasieve grondbewerking (wel schoffelen en ondiep eggen, niet volledig omploegen van bovenlaag door machinaal te rotorkop-eggen).

• Gebruik van blad- en groenafval om te mulchen als bemesting en onkruidbestijding.

• Experimenteren met wol als bescherming tegen slakken; het is onkruidwerend en dient als bemesting.

• Rekening houden met de natuur en de seizoenen. Bijvoorbeeld telen volgens de kenmerken van de bodem-/ grondsoort die op de tuin aanwezig is, groeiperiodes van groenten respecteren, natuurlijke partnerschappen in de moestuin gebruiken, denk bijvoorbeeld aan het planten van Afrikaantjes tegen de aanwezigheid van aaltjes.

• Water zoveel mogelijk op de tuin zelf opvangen en hergebruiken.

• De tuin bekijken en beheren vanuit oogpunt van natuurlijke kringlopen en biodiversiteit en dus delen met andere ‘gebruikers’ zoals insecten (denk aan de aanleg van een insectentuin), vogels en egels.

• Inkoop van zaad- en plantgoed alleen conform Skalgecertificeerd Eko-keurmerk.

• Jaarrond gewasproductie door niet alleen te kijken naar eenjarige gewassen, maar ook eetbare bomen, heesters en meerjarige gewassen.

Op de tuin van Eilandsteede en Stadstuin Food for Good sloegen we in 2023 een waterpuls waardoor we minder leidingwater gebruikten. Op de tuin van Eilandsteede legden we een voedselbos aan. We vangen water op vanaf een groen afdak en er zijn schaduwplekken gecreëerd. Ook op Stadstuin Zuilen en Stadstuin Klopvaart zorgden we voor schaduwplekken en begonnen we met plannen voor voedselbossen. Op Stadsboerderij Gagelsteede maakten we een begin met het aanplanten van insectvriendelijke beplanting om de biodiversiteit te vergroten. Dit deden we onder andere in de natuurspeeltuin. Ook maaiden we een deel van de weides niet in het kader van ‘Maai Mei Niet’. Op de tuin van Griftsteede pasten we wisselteelt toe en we ploegden de grond niet. De ervaringen van de verschillende locatieteams deelden we met elkaar om zo van elkaar te leren.

2.3.2 De functies van onze tuinen

In 2023 hebben we verder vormgegeven aan de vijf functies die wij op onze stadstuinen willen realiseren:

1 Lokale ecologische gewasproductie met en voor de stad

We zorgen het hele jaar rond voor de productie van ecologisch geteelde gewassen. De productie is duidelijk zichtbaar. We tuinieren collectief, in werkgroepen en er is ruimte voor experiment. De gewassen zijn deels voor gebruik door onze tuinders ende vrijwilligers die samen vormgeven aan de tuin, en kunnen deels door bezoekers worden gekocht (en soms geplukt) en geproefd in de boerderijwinkel van de stadstuin en/of de stadsboerderij. We richten de werkzaamheden zo in dat er zo veel mogelijk ruimte is voor geïnteresseerden om ook gedurende het jaar in te stromen en mee te komen werken op de tuinen.

2 Klimaatadaptief en biodivers tuinieren

Onze tuinders, de vrijwilligers, werken in verschillende werkgroepen aan een rijke natuurbiotoop en laten hiermee onder andere zien hoe een tuin biodivers en klimaatadaptief kan worden ingericht met groen en ook met water. Op verschillende van onze tuinen worden bloemenpluktuinen onderhouden waar bezoekers tegen betaling zelf een bos bloemen kunnen plukken.

3 Educatie over ecologische gewasproductie en tuinieren

Bezoekers tuinders en onze vrijwilligers, kunnen deelnemen aan workshops en cursussen om kennis op te doen over verschillende aspecten van ecologisch tuinieren (zie ook paragraaf 3.3). Op de tuin kunnen bezoekers informatie krijgen over het verbouwen van gewassen, over soorten en over het ecologisch inrichten van tuinen. Dat doen we met informatieborden en de tuinders kunnen bezoekers van informatie voorzien. We stimuleren ook de kennisuitwisseling tussen de tuinders onderling. In 2023 hebben we ons aanbod aan workshops en cursussen verder uitgebreid. Een paar voorbeelden hiervan zijn de moestuincursussen op verschillende tuinen, cursussen gericht op een specialisatie zoals permacultuur en cursussen en workshops gericht op peuters en kinderen.

4 Recreatie in een natuurrijke omgeving

De tuinen zijn ook plekken voor natuurrecreatie. De tuinen bieden ruimte aan bezoekers om rond te lopen en er zijn bijzondere plekken ingericht waar bezoekers kunnen zitten en verblijven in een natuurrijke en rustgevende omgeving. De omgeving is klimaatadaptief en biedt daarom ook een schaduwrijke omgeving. De tuinen bieden ook ruimte voor activiteiten die goed passen bij een natuurlijke omgeving, zoals bijvoorbeeld schildercursussen of yoga. Onze tuinen zijn gratis toegankelijk.

In 2023 werkten we verder aan een uitgebreidere openstelling van onze stadstuinen. Een aantal van onze tuinen is nog niet ingericht voor recreatief bezoek. Er is momenteel nog geen goede structuur om regelmatiger open te zijn voor publiek omdat er onvoldoende menskracht voor is. In 2023 wilden we de recreatieve waarde van deze tuinen vergroten en ervoor zorgen dat bezoekers bij binnenkomst meer informatie krijgen over de inrichting van de tuin en wat er in de verschillende delen van de tuin te zien en te beleven is. Het is niet gelukt om in 2023 de tuinen van deze informatie te voorzien.

5 Inclusiviteit door samenwerken in het groen Utrechters participeren als vrijwilliger op onze tuinen. We werken ook samen met organisaties die een vorm van dagbesteding aanbieden, bijvoorbeeld aan mensen met een beperking, mensen die op enigerlei wijze re-integreren, of mensen die in een sociaal isolement zitten. Deze organisaties werken met hun deelnemers op onze tuinen en dragen zo bij aan bovenstaande functies. Door deze organisaties ruimte te bieden op onze tuinen, zorgen we dat meer Utrechters bij ons kunnen tuinieren en stimuleren we het onderlinge contact tussen Utrechters met verschillende achtergronden.

We zorgden voor een betere samenwerking tussen Eilandsteede en Stadstuin Food for Good in 2023 die leidde tot een betere afstemming tussen de tuinen. Stadstuin Food for Good blijft een beschermende omgeving. De tuin van Eilandsteede richt zich meer op educatie en dient als voorbeeldtuin waar bezoekers mee kunnen werken en kennis op kunnen doen.

6 Schooltuinieren

Een deel van onze tuinen wordt gebruikt als schooltuin. Meer hierover in paragraaf 5.2.1.

2.3.3 Gemeenschappelijk tuinieren

Steeds meer mensen stellen vragen bij de gangbare methodes waarmee we op grootschalige wijze gewassen verbouwen, willen minder gebruik maken van chemische bestrijdingsmiddelen, willen kortere voedselketens om onder andere CO2 uitstoot en de achteruitgang van de biodiversiteit tegen te gaan. Zelf gewassen verbouwen en hier kennis over opdoen wordt steeds populairder. Tuinieren is ook populair omdat het een rustgevende activiteit is die zorgt voor een betere balans in een stressvol leven.

Tuinieren is populair, maar de grond waarop getuinierd kan worden is schaars. De stad verdicht, waardoor Utrechters steeds minder eigen grond ter beschikking hebben om op te tuinieren. De grond waarop getuinierd kan worden, groeit niet mee met de forse groei van het aantal inwoners die Utrecht nu doormaakt.

In de periode 2020 – 2023 hebben we daarom het gebruik van onze tuinen herijkt. We stimuleerden het gemeenschappelijk tuinieren omdat we daarmee meer mensen in de gelegenheid kunnen stellen om te tuinieren en te leren over tuinieren.

In 2023 konden Utrechters als vrijwilliger participeren in de ontwikkeling en het onderhoud van de tuin. De vrijwilligers deelden in de opbrengst van de tuin en een deel van de opbrengst was voor verkoop in de boerderijwinkels van Utrecht Natuurlijk.

In 2023 voerden we de stedelijke communicatiecampagne uit waarin we Utrechters uitnodigden om bij ons te komen tuinieren, zich aan te sluiten bij een van de tuinwerkgroepen, zelf een werkgroep te starten of deel te nemen aan ons cursus- en workshopaanbod.

Sustainable Development Goals

Ons programma rondom dit thema sluit aan op SDG-doel 11 Duurzame steden en gemeenschappen .

Activiteiten op onze locaties

3.1 Inleiding

Naast het bezoek aan onze locaties kunnen Utrechters ook deelnemen aan ons activiteitenprogramma.

Dit programma richten we op diverse doelgroepen; op kinderen en hun families en op volwassenen.

We hebben twee bovenliggende thema’s voor onze activiteiten: natuur in de stad, en tuinieren en voedselvoorziening. Onderliggende thema’s zijn onder andere de biodiversiteit in onze stad, het klimaatadaptief vermogen van onze stad, gezonde en duurzame voeding, lokale en ecologische voedsel productie, ecologisch tuinieren, duurzame vleesproductie en de relatie tussen mens en dier.

Deze programma’s werden ontwikkeld door onze educatiemedewerkers en programmamakers, vaak in cocreatie met andere Utrechtse partijen.

3.2 Natuur in de stad

Een gezonde, leefbare stad is natuurinclusief en biodivers, het is een gezonde biotoop. Een gezonde, leefbare stad is niet alleen belangrijk voor mensen, maar ook voor de planten en dieren die er voorkomen. In een gezonde biotoop is ruimte om voedsel en veiligheid te vinden. Een Utrecht dat oog heeft en ruimte maakt voor stadsnatuur is een gezonder, gelukkiger en klimaatbestendiger Utrecht. Het ervaren van verbondenheid met stadsnatuur en de mogelijkheid daaraan bij te dragen zijn belangrijke elementen in de duurzame ontwikkeling van Utrecht.

Utrecht Natuurlijk betrekt Utrechters bij de natuur in de stad. Ons doel is om zoveel mogelijk Utrechters te laten genieten van de natuur, hier kennis over te delen en het belang van de natuur in de stad over het voetlicht te brengen. We willen zoveel mogelijk Utrechters motiveren om zelf een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van een gezonde biotoop.

Onze locaties zijn voor de hand liggende startpunten om dit te realiseren. We organiseren activiteiten en richten onze locaties zo in dat deze zelf biodiverse natuurhotspots zijn (zie paragraaf 2.2.4). Ook zorgen we voor ondersteuning van bewonersinitiatieven op het gebied van stadsnatuur (zie paragraaf 6.2).

Met ons activiteitenprogramma in 2023 zorgden we ervoor dat Utrechters genoten van en zich verwonderden over de stadsnatuur en er actief mee aan het werk konden.

In 2023 organiseerden we het volgende:

Gebied Overvecht en Noordwest

• ‘Op zoek naar bodemdieren’ was een activiteit tijdens het Boerderijfeest op Gagelsteede.

• ‘Op safari met Sylvia’ werd een terugkerende rubriek op social media en was onderdeel van het Tuinfeest.

• Met ‘Peuters op de tuin’ ontdekten kinderen op Stadstuin Zuilen wat er in de tuin leeft.

• ‘Boskinderen op Stadstuin Zuilen’ was een mix tussen bushcraft en scouting voor kinderen in samenwerking met Stichting Boskinderen.

• Op de Natuurwerkdag op Stadstuin Klopvaart, Stadstuin Zuilen en Stadsboerderij Gagelsteede hielpen jong en oud mee met het onderhoud van de tuinen.

Griftsteede

• We organiseerden vier natuurcolleges over de onderwerpen: stadsduiven, orchideeën, de visdeurbel en spinnen. De colleges over stadsduiven en spinnen gingen helaas niet door.

• We organiseerden een wandeling in samenwerking met de Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU) door het Griftpark tijdens de Nacht van de Nacht.

Steede Hoge Woerd

• We dachten mee over de educatieve invulling van het Waterwin-lab in het Waterwinpark van Vitens en Fluid Future.

Koppelsteede

• We organiseerden vier natuurcolleges over de onderwerpen amfibieën, nachtvlinders, stadsplanten en paddenstoelen.

• De tijdelijke wildcamera spotte een boommarter.

• We organiseerden voor zeventig bezoekers een extra natuurcollege tijdens de Nacht van de Nacht over nachtdieren.

• In de zomer waren we vier keer mede-organisator van een rondwandeling door de wijk.

Eilandsteede

• We organiseerden een natuurcollege over zaailingen in de stad.

Buurtcamping

Een bijzonder programmaonderdeel is de Buurtcamping. De Buurtcamping is een initiatief van Stichting De Buurtcamping. De Buurtcamping is een kampeerweekend in de buurt, tijdens het eerste weekend van de zomervakantie van de scholen. Utrecht Natuurlijk is nu al een aantal jaar samenwerkingspartner voor de Buurtcamping in Utrecht, omdat de Buurtcamping raakt aan veel waar wij voor staan. Overnachten in een tent in de stad, slapen op een Utrechts grasveld, de stadsgeluiden horen vanuit de tent, en vervolgens opstaan en ontbijten met andere buurtbewoners. Overdag worden er activiteiten georganiseerd waarmee deelnemers elkaar en de natuur in de stad beter leren kennen. In de afgelopen jaren zijn steeds meer van onze stadsboerderijen een locatie geworden voor de Buurtcamping.

In 2023 faciliteerden we de Buurtcamping op onze locaties Koppelsteede en Eilandsteede en droegen we bij aan het activiteitenaanbod tijdens het campingweekend. De Buurtcamping op Eilandsteede ging uiteindelijk niet door. Op Koppelsteede werden verschillende partners betrokken bij het programma; denk onder andere aan de bibliotheek en Luna Movement (sport en spel). Ook werden er vanuit Koppelsteede zelf activiteiten georganiseerd, zoals natuurtekenen met houtskool en een avondrondleiding door de stal.

3.3 Tuinieren en voedselvoorziening

Utrechters konden als vrijwilliger op al onze locaties komen tuinieren. We tuinieren ecologisch, met aandacht voor biodiversiteit en laten samen met vrijwilligers zien hoe we lokaal op kleinschalige wijze gewassen kunnen verbouwen en kunnen voorzien in onze voedselvoorziening. Naast het tuinieren als vrijwilliger konden Utrechters ook deelnemen aan een workshop- en cursusprogramma over tuinieren en organiseerden we activiteiten die tuinieren en een gezonde en lokale voedselvoorziening als thema hebben.

Start van het tuinseizoen en het Oogstfeest

Op onze stadstuinen en stadsboerderijen organiseerden we tweemaal een publieksactiviteit om de twee belangrijke momenten op onze tuinen te markeren: de start van het tuinseizoen en het Oogstfeest. De start van het tuinseizoen vond plaats in maart. Met onze communicatiecampagne vroegen we aandacht voor nieuwe vrijwilligers die als tuinder aan de slag konden op een van onze tuinen en brachten we onze tuinactiviteiten en -workshops onder de aandacht. In de maanden september en oktober organiseerden we onze oogstfeesten, waarmee we de oogst en de afsluiting van het tuinseizoen vierden.

Cursussen, workshops en projecten over tuinieren, moestuinieren en duurzame voedselvoorziening

We kwamen met een aanbod aan cursussen, workshops en voorlichtingen over moestuinieren, waardoor er over het hele jaar verspreid altijd wat te leren viel op de verschillende tuinen.

Voor de inhoud van ons workshopprogramma werkten we onder andere samen met Velt Utrecht. Deze van oorsprong uit België afkomstige vereniging richt zich op iedereen die milieuvriendelijk aan de slag wil in de tuin of keuken. Velt staat voor Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren.

Voor de cursussen over moestuinieren werkten we onder meer samen met de Tuinders met wie wij gezamenlijk de Moestuincursus XL aanboden op onze stadstuin Zuilen en Plutodreef. De deelnemers bewerkten gezamenlijk een moestuin onder begeleiding van een ervaren tuinder. Samen leerden ze succesvol moestuinieren. Daarnaast werkten we samen met ervaren zzp’ers die op verschillende locaties laagdrempelige moestuincursussen aanboden.

Hieronder een overzicht van wat wij organiseerden in 2023 per locatie.

Koppelsteede

Voorafgaand aan de start van het tuinseizoen organiseerden we een bijeenkomst voor alle tuinvrijwilligers met de bodem als thema. De uitslagen van het bodemonderzoek lichtten we toe en samen kozen we een strategie om geconstateerde tekorten op te lossen. We konden pas laat daadwerkelijk aan de slag op de tuin, doordat de grond lang te nat was. Met een groep van ruim twaalf vrijwilligers begonnen we met het welkom heten van nieuwe vrijwilligers en het uitzetten van de nieuwe bedden voor het nieuwe seizoen. In totaal organiseerden we in het tuinseizoen van 2023 veertien van deze zeer gewaardeerde samenwerkmomenten (van 8 april tot 4 november).

Naast deze werkdagen organiseerden we een etentje op Koppelsteede voor alle vrijwilligers en het team, waarbij iedereen een onderdeel van de maaltijd verzorgde. De tuinvrijwilligers verzorgden ook de oogstkraam tijdens het Oogstfeest en de Wintermarkt (met spruiten, boerenkool en aardappels). Deze oogst gaat op andere dagen in het jaar naar de boerderijwinkel.

Het Oogstfeest op Koppelsteede werd op 17 september gevierd. We organiseerden veel activiteiten zoals een pizza speurtocht, appels en peren plukken, mais poffen, vilten met wol van onze schapen, cupcakes versieren en tuinplanten ruilen. Natuurlijk was ook Krijg de Kleertjes weer aanwezig met kledingruil. Standhouders op het Oogstfeest waren onder andere: Natuurgroep Lunetten, Lavett desembroden, Loos (verpakkingsvrij winkelen), Tour de la Frite, Cooked by Ika, onze imker Jan, Duurzaam Utrecht. Het prachtige weer, het mooie programma en de goede publiciteit zorgde voor maar liefst 2.700 tot 3.000 bezoekers.

De cursus over moestuinieren was met twaalf cursisten snel volgeboekt. Voor ieder was een eigen stukje grond beschikbaar gesteld (9 m 2). Verspreid over het seizoen vonden er tien lessen plaats. De moestuincursus zorgde tevens voor drie nieuwe vrijwilligers voor de tuin.

Koppelsteede organiseerde vier workshops rondom het thema tuinieren / voedsel:

• Tuinieren in potten (balkon, vensterbank of terras): elf deelnemers

• Tuinieren met natte en droge periodes: ging helaas niet door wegens te weinig deelnemers

• Composteren: tien deelnemers

• Kimchi maken - een traditioneel gerecht uit de Koreaanse keuken, dat bestaat uit gefermenteerde kool en groenten: veertien deelnemers

Steede Hoge Woerd

Het Oogstfeest op Steede Hoge Woerd organiseerden we in samenwerking met de Oogst van Leidsche Rijn (door de Coöperatie Leidsche Rijn). Zelf groenten oogsten, een proeverij van lokale ondernemers, workshops rondom lokaal voedsel, muziek en een feestelijke inrichting maakten allemaal onderdeel uit van de dag. In totaal kwamen er zo’n 3500 bezoekers op af. Voor de doelgroep van startende tuinders organiseerden we in april een workshop tuinieren op je balkon of in je tuin. En op Kasteeltuin Nijevelt boden we een cursus wieden aan.

Eilandsteede

Het Oogstfeest op Eilandsteede was een mooi voorbeeld van een wijkfeest voor en door bewoners. De bezoekers vormden een mooie afspiegeling van de buurt. De moestuincursus op Eilandsteede trok vijftien deelnemers, de moestuincursus op Stadstuin Kanaalweg trok er vijf en de permacultuurcursus acht.

Griftsteede

In het oogstseizoen konden bezoekers iedere woensdagmiddag zelf oogsten in de tuin of de oogst kopen in het boerderijcafé. Het hele jaar door waren er drie groepen vrijwilligers wekelijks op de tuinen aan het werk. In de zomer organiseerden we een vierdelige kookworkshop door Ratatouille voor kinderen van de basisschool.

Een aantal keer, verspreid door het jaar, organiseerden we bovendien tuinwerkdagen waarop we met een grote groep vrijwilligers hard werkten aan grote klussen in de tuin. Landschapsarchitect Paul van Eerd gaf op deze dagen sturing en begeleiding waar nodig. In de zomer organiseerde Griftsteede de cursus Tuingeluk, een vierdelige serie over het inrichten en opbouwen van je tuin.

Gagelsteede

Het Oogstfeest van Gagelsteede vond plaats op drie locaties in de maanden september en oktober. Op Stadstuin Klopvaart konden bezoekers zelf bloemen plukken en groenten uit de oogstkraam kopen. We organiseerden de activiteit ‘Oogst je eigen pompoen en proef lekkere soep’. Op Stadstuin Zuilen konden bezoekers elke vrijdag groenten oogsten en elke zondag bloemen plukken. Het Boerderijfeest op Gagelsteede organiseerden we op 1 oktober, met een oogstkraam vol groenten en bloemen van de stadstuin. Ook in september konden bewoners meehelpen met hopbellen plukken voor het bier van vandeStreek.

In 2023 organiseerden we acht voedselworkshops op Stadsboerderij Gagelsteede in samenwerking met Velt Utrecht. Denk aan workshops als: Fermenteer het seizoen, Van groente tot spread, De veelzijdigheid van peulvruchten, en Koken met zoet zonder geraffineerde suiker. Op een workshop na, waren alle workshops helemaal volgeboekt (twaalf deelnemers per workshop). Speciaal voor kinderen waren er in de zomervakantie kookworkshops van Ratatouille.

Stadstuin Zuilen

De vrijwilligers van Stadstuin Zuilen zorgden ervoor dat de tuinwinkel in het weekend goed gevuld was met groenten en bloemen uit de tuin. De verkoop liet een stijgende lijn zien. We zagen steeds vaker mensen speciaal voor onze groenten naar de tuin komen.

Biodivers en klimaatadaptief inrichten en tuinieren

In 2023 stimuleerden wij Utrechters met workshops en voorlichtingen om tuinen zo optimaal mogelijk in te richten en om de aanleg van groene daken te realiseren. Zo plaatsten we regentonnen op Kasteeltuin Nijevelt, maakten we verschillende informatieve flyers over water meten, eetbare tuinen, stadstuinen en moestuinieren, maakten we een buitenleslokaal met sedumdak, bouwden we bijenburchten, realiseerden we een bomenhub in samenwerking met MeerBomenNu en organiseerden we een uitdeeldag. We realiseerden bovendien een roverstuin in samenwerking met de Struikrovers en een voedselbos in samenwerking met de Voedselboskabouters en Ondernemerscollectief Merwede. Daarnaast legden we wormenhotels en voorbeeld-geveltuinen met informatieborden aan.

3.4 Overige activiteiten

Exposities

Meerdere stadsboerderijen beschikken over een bezoekersruimte waar we ook exposities kunnen vertonen. De exposities hebben zoveel mogelijk een thematische verbinding met de natuur.

In 2023 organiseerden we de volgende exposities:

Steede Hoge Woerd

• Natuur in eenvoud: een gezamenlijke expositie van beeldend kunstenaar Martha Goedings en keramiste Anke van der Kwaak;

• Kringlopen Uitgedrukt: een expositie van leden van het Grafisch Atelier Maarssen;

• Poëtische Blauwdruk van de Natuur: een expositie en workshopreeks door kunstenaar Jacolien de Jong en dichter Suzanne van Leendert.

Eilandsteede

• Toevallig Groen, Zaailingen van de Stad: een reizende expositie van kunstenaar Hans van Lunteren in de entreehal;

• Lentefotografie: aan het hek van de speeltuin;

• Poëtische Blauwdruk van de Natuur: te bewonderen in de entreehal.

Griftsteede

• Griftpark in Beeld: een expositie samengesteld en gemaakt door een vwo 5 kunstklas;

• Diverse wisselexposities: er waren het hele jaar door verschillende wisselexposities te bewonderen van kunstenaars uit de wijk.

Koppelsteede en Gagelsteede

• Op Koppelsteede en Gagelsteede zijn geen expositieruimtes te vinden, maar op Koppelsteede is er in 2023 in het Boerderijcafé wel een mooi ingerichte vitrine met natuurvondsten gerealiseerd.

In 2023 organiseerden we verder de overige activiteiten.

Levende kerststal

Meer dan zeshonderd bezoekers kwamen een kijkje nemen in de levende kerststal bij Griftsteede, waar Maria, Jozef, baby Jezus en de herders aanwezig waren. Ook waren er schapen en geiten in de stal te vinden. Daarnaast was er muziek, eten en drinken en konden bezoekers bij een vuurtje marshmallows roosteren.

Festival Tweetakt

Op 25 juni waren wij aanwezig op het fort bij theaterfestival Tweetakt met de activiteit ‘Oorwormenpotjes maken voor kinderen’. In totaal namen 24 kinderen deel aan de activiteit. Daarnaast deed een aantal ouders ook mee.

Over de Brug Feest in het Gagelbos

In samenwerking met Staatsbosbeheer, DOCK en Siberia organiseerden we het Over de Brug Feest in het Gagelbos. Dit zorgde ook in 2023 weer voor veel vertier en vermaak, waar veel wijkbewoners op afkwamen.

ZON-festival in Zuilen

Op 17 september waren we aanwezig bij het ZON-festival in Zuilen met een oogstkraam met producten van de tuin en appelsap van de boomgaard van Koppelsteede. We hadden leuke gesprekken met de bezoekers, onder andere over wat zij vinden van onze locaties in de buurt.

Kinderfeestjes

Kinderen kunnen op onze stadsboerderijen op een laagdrempelige manier hun kinderfeestje vieren. Ook in 2023 boden we vijf verschillende verjaardagskisten aan. Een kist bevat alle materialen waarmee je een feestelijke activiteit kunt uitvoeren voor kinderen in de leeftijd van 5 t/m 12 jaar. De thema’s zijn: Piet Piraatappel, Slootje Prutten, Survivallen, De Dierenschat en Kabouterkist. Kinderen leren met deze verjaardagskisten spelenderwijs over natuurthema’s. In 2023 zijn er veertig aanvragen voor een verjaardagskist binnengekomen via de website. Het aantal aanvragen op de locaties zelf zijn hier niet in opgenomen.

3.5 Groen wijkpodium

In 2023 stelden wij onze faciliteiten ook ter beschikking aan andere initiatiefnemers. Onze locaties worden onder andere aantrekkelijk gevonden omdat ze een goede spreiding hebben over de stad en passen bij initiatieven en activiteiten die bijdragen aan een groene en gezonde stad. We zien onze locaties daarom graag als groene wijkpodia en dragen dit ook uit. Daarnaast werden onze locaties in 2023 gebruikt voor sociale wijkactiviteiten. Ook werden we benaderd door bedrijven die voor hun personeel een klusdag wilden organiseren op een van onze locaties om daarmee een maatschappelijke bijdrage te leveren. Hieronder geven we een overzicht per locatie.

Gagelsteede

• Wandeldialoog van GeluksCafé met soep achteraf;

• Plandeldag in samenwerking met de gemeente Utrecht. Gagelsteede was een van de locaties waar afvalknijpers en vuilniszakken werden opgehaald;

• Distributieplek van biologische bloembollen door Velt Utrecht;

• Het leslokaal werd gebruikt als startpunt voor diverse wandelingen, voor veldwerk en lessen op de boerderij door de Weekendschool en voor yoga door de leefstijlcoaches van Lister;

• Het wijkbureau, beheergroep Park de Gagel en Voedseltuin Overvecht maakten gebruik van het leslokaal voor vergaderingen;

• Twee keer per week maakten de medewerkers van Reinaerde gebruik van Gagelsteede;

• NL Cares, de ASR, het Ministerie van Infrastructuur, Waterstaat en de Rabobank kwamen klussen.

Stadstuin Klopvaart

• Gluren bij de Buren werd door bewoners op de tuin georganiseerd;

• De tuin gold tijdens de buurtschoonmaakactie door bewoners als startpunt en uitvalsbasis;

• De tuin was onderdeel van de Koningsdagviering, georganiseerd door de buurt;

• Careyn Rosendael organiseerde hun jaarlijkse ASR dag op de stadstuin;

• De Utrechtse Bijenvereniging gaf een imkeropleiding;

• VandeStreek teelde hop voor Klophop en ander bier;

• De Rabobank kwam een dag meehelpen.

Stadstuin Zuilen

• Stichting Boskinderen gebruikte de stadstuin voor verschillende activiteiten;

• De fietstocht in het kader van het Klimaatfestival voerde langs verschillende locaties, waaronder Stadstuin Zuilen;

• De Sint-Maartenpuzzeltocht van het IVN kwam langs de tuin;

• NL Cares kwam klussen op de tuin.

Griftsteede

• De Klimaatgesprekken vonden plaats op Griftsteede, een zesdelige workshop over jouw bijdrage aan het klimaat;

• KNNV maakte meermaals gebruik van Griftsteede voor het organiseren van hun evenementen en activiteiten.

Eilandsteede

• Wekelijkse koffieochtend in samenwerking met Hart van Noord (DOCK);

• Woonzorgcentrum Gildenborgh organiseerde dierenexpedities;

• Creatief met Iris organiseerde verschillende activiteiten;

• We organiseerden diverse workshops over onder meer natuurkunst, lentefotografie en zingen;

• Natuurmeester Robin organiseerde de activiteit Avontuurlijk Spelen;

• We werkten aan het maken van lampions voor de SintMaartenparade;

• Organisatie van het Bevrijdingskinderfestival op 5 mei;

• Samenwerking met Weide Doelen, die kwamen schilderen op locatie.

Steede Hoge Woerd

• De lichtjesroute ging langs Steede Hoge Woerd;

• Het Leidsche Rijn Festival, de Avondvierdaagse, de jaarlijkse familiedag van de Alopeciavereniging en de Oncologie Patiëntenvereniging maakten gebruik van Steede Hoge Woerd;

• De Wespenstichting gaf diverse cursussen;

• Thuisschool Vuurvogel organiseerde een middagprogramma voor haar leerlingen.

Kasteeltuin Nijevelt

• BSO Veldmuis (gro-up) maakte gebruik van de tuin voor een activiteit tijdens de vakantie;

• Bruisend Balije organiseerde de cursus zomerbloemschikken;

• Stichting Vakantie organiseerde een driedaagse vrijwilligersbijeenkomst op de tuin.

Koppelsteede

• Peuters Natuurlijk organiseerde wekelijks een buitenactiviteit voor peuters;

• Krijg de Kleertjes Lunetten gebruikte Koppelsteede voor haar maandelijkse kledingruil;

• Natuurgroep Lunetten bewaart haar gereedschap op Koppelsteede en op werkdagen werd er geluncht met de groep in het boerderijcafé;

• Het BOL (Bewoners Overleg Lunetten) organiseerde een informatiebijeenkomst voor actieve en geïnteresseerde bewoners;

• Sociaal Tuinieren startte vanuit Koppelsteede met een grote groep vrijwilligers om mensen te helpen die het onderhoud van hun tuin zelf niet voor elkaar krijgen;

• Koppelsteede maakte deel uit van de Rommelroute Lunetten, een grote wijkmarkt voor tweedehands spullen en leuke zelfgemaakte items.

Wijknetwerken

Utrecht Natuurlijk maakte deel uit van diverse wijknetwerken. Wanneer wijkpartners activiteiten of evenementen organiseerden, werd Utrecht Natuurlijk regelmatig gevraagd om ook een bijdrage te leveren. Ook in 2023 werkten we met deze partners om gezamenlijk ons wijkpodium te vullen.

Koppelsteede

Duurzaam030 benaderde Koppelsteede voor een samenwerking rondom betaalbare biologische producten voor de bewoners van Utrecht Zuid met een krappe beurs. Met kortingsbonnen konden zij voor € 10,- boodschappen doen in onze boerderijwinkel en ons boerderijcafé.

Steede Hoge Woerd

Steede Hoge Woerd maakte onderdeel uit van de wijkroute van de Gezonde Wijkalliantie die in 2023 twee keer werd georganiseerd. Kasteeltuin Nijevelt was samenwerkingspartner van BraZZerie en Bakkerij Abrona, restaurant Balijepark,

Bruisend Balije, DOCK, Stichting SUB en de omliggende scholen en kinderopvangcentra. Voor evenementen van deze samenwerkingspartners werd gebruikgemaakt van de tuin. Bijvoorbeeld voor een bruiloft bij de BraZZerie, waarbij de bloemen van de tuin kwamen en de gasten een rondje door de tuin liepen. Er is op de tuin een ontmoetingsmiddag georganiseerd door de Jeugdraad. Ook was er een bloemschikworkshop met bloemen uit de tuin. Tot slot was Kasteeltuin Nijevelt actief in de appgroep Bruisend Balije, waarbij meer dan 150 buurtbewoners zijn aangesloten.

Gagelsteede

Samen met de speeltuinmedewerkers van DOCK organiseerde Gagelsteede verschillende vakantieactiviteiten. Een divers programma voor kinderen tussen 6 en 12 jaar, dat bestond uit het werken aan verschillende onderdelen van het dierenhotel. In het voorjaar bouwden we een takkenril als schuilplaats voor onder andere de salamanders en werkten we aan een nieuwe inrichting in onze volière. Het hoogtepunt in de meivakantie was de activiteit ‘Kijk mee met onze dierenartsen-in-opleiding’. In de zomervakantie organiseerden we bovendien de kruiwagenrace en hebben we samen met een aantal kinderen gewerkt aan een moestuin op het erf.

Ook waren we aanwezig bij de netwerkbijeenkomsten georganiseerd door het wijkbureau. Hierbij kwamen professionals uit de wijk bijeen en werd er gesproken over actuele thema’s in de wijk.

Stadstuin Zuilen

Samen met de Brede School Zuilen organiseerden we Peuters op de Tuin op Stadstuin Zuilen. Via de website van de Brede School / Doe Mee maakten we de activiteit bekend. In het voorjaar en het najaar boden we een reeks van drie peuteractiviteiten aan. Met deze activiteit bereikten we een nieuwe doelgroep: de jonge kinderen uit de wijk Noordwest. Er waren voor hen nog nauwelijks natuuractiviteiten. Het doel van deze activiteitenreeks was het enthousiasmeren van peuters (en ouders) voor natuur in de stad. Alle aangeboden activiteiten zaten vol en we ontvingen positieve reacties: “Mijn dochter was altijd panisch voor beestjes, maar na de activiteit ‘beestjes’ kijkt ze vol interesse naar insecten.”

Griftsteede

De Alzheimerdag die gepland was op Griftsteede ging door weersomstandigheden niet door. Het Walking Dinner, georganiseerd door de bewoners van de Van Swindenstraat, werd feestelijk afgesloten op Griftsteede met een borreltje.

Tot slot werden Griftsteede en Castellum Hoge Woerd ook ingezet als stemlocatie bij de verkiezingen. In aanloop naar de landelijke verkiezingen in november kon je op Griftsteede stemmen op je favoriete boerderijdier. Er werd uiteindelijk meer dan 250 keer gestemd. Een van de konijnen kwam als winnaar uit de bus!

Meewerken op de stadsboerderijen en stadstuinen

4.1 Inleiding

Utrecht Natuurlijk zorgt er ook voor dat Utrechters midden in de gemeenschap werken en initiatieven ontplooien in een groene omgeving.

Naast het feit dat we met vrijwilligers meer kunnen realiseren, is het werken met vrijwilligers voor Utrecht Natuurlijk ook een doel op zich; werken met vrijwilligers is ons werk.

Ook in 2023 hadden wij een uitgebreid aanbod aan vrijwilligerswerk. Ook richtten we ons op Utrechters die een vorm van professionele persoonlijke begeleiding nodig hebben om actief te kunnen zijn en voor wie het werk op onze locaties goed past bij hun talent, mogelijkheden en persoonlijke motivatie. We noemen dit begeleid vrijwilligerswerk (zie paragraaf 4.3).

Met het vrijwilligerswerk op de stadsboerderijen en stadstuinen voorzagen we in de behoefte van Utrechters om:

• een bijdrage te leveren aan de natuur en het groen in onze stad;

• andere mensen te leren over de natuur en kennis over te dragen;

• te leren over tuinieren, het verzorgen van dieren en de natuur in de stad;

• te werken in een groene omgeving en daarmee onder andere de eigen fysieke en geestelijke gezondheid te versterken;

• sociale contacten aan te gaan met andere Utrechters in een groene omgeving;

• een fijne en zinvolle dagbesteding te hebben.

Met het aanbieden van werkplekken voor vrijwilligers vergroten we ook het rendement van de publieke middelen die de gemeente Utrecht aan de locaties besteedt.

In de volgende paragrafen lichten we toe hoe we werkplekken realiseerden voor reguliere vrijwilligers en mensen die een vorm van professionele persoonlijke begeleiding nodig hebben.

Sustainable Development Goals

Hiermee werken we aan het bereiken van SDG-doel 8 Waardig werk en economische groei

4.2 Vrijwilligerswerk

Mensen kunnen bij ons terecht voor diverse vormen van vrijwilligerswerk. Onze jongste vrijwilligers zitten nog op de basisschool en de oudste vrijwilligers zijn ver over de pensioenleeftijd. Vrijwilligers melden zich aan op onze locaties en werken in een locatieteam verbonden aan een van onze stadsboerderijen of -tuinen.

Vrijwilligers meldden zich in 2023 aan voor de volgende functies:

• activiteitenbegeleider

• gastheer of gastvrouw

• begeleider van (school)groepen op de tuinen

• tuinder

• dierverzorger

• medewerker in de boerderijwinkel en ondersteunende horeca

• klusser

• communicatiemedewerker

Met vrijwilligers maken we afspraken over de werkzaamheden en aanwezigheid. Sinds 2023 doen we dat niet meer in de vorm van een vrijwilligerscontract, maar op een intakeen afsprakenformulier. Vrijwilligers die werken op een publiekslocatie of onderwijslocatie moeten een verklaring omtrent gedrag (VOG) kunnen overleggen waaruit blijkt dat er geen beperkingen zijn voor het werken met publiek en kinderen. Vrijwilligers waren onder andere actief bij het verzorgen van de dieren, de tuinen en het erf. Vrijwilligers maken onderdeel uit van het team en worden uitgenodigd voor vieringen. De begeleiding van vrijwilligers is in handen van betaalde medewerkers op onze locaties. In 2023 werkten we samen met ruim 300 vrijwilligers.

In 2023 werkten we aan:

• een centrale aanpak van het vrijwilligerswerk in de bedrijfsvoering van Utrecht Natuurlijk met betrekking tot de aanstellingsprocedure, welke informatie wordt gegeven bij de introductie en welke medewerkers zich bezighouden met de begeleiding van vrijwilligers.

• samenwerken en initiatieven ontwikkelen met vrijwilligers;

• verbetering van de werving voor onze vrijwilligersvacatures;

• actualiseren van ons vrijwilligersbeleid, door onder andere het opstellen van een introductieboek, een nieuwe aanstellingsprocedure en een nieuw reglement.

Het werk dat vrijwilligers verzetten is niet ‘extra’, maar is een wezenlijk deel van ons werk. Wanneer er geen vrijwilligers bij ons zouden werken, zouden onze betaalde medewerkers hun werk anders moeten inrichten en zouden we minder kunnen doen.

Het werken met vrijwilligers brengt ook onzekerheden met zich mee. Vrijwilligers vertrekken bijvoorbeeld omdat zij betaald werk hebben gevonden. Met het motto ‘Verantwoord bouwen op betrokkenheid van vrijwilligers’ werkten we aan een structurele inbedding van het vrijwilligerswerk in onze organisatie. We gingen van ‘werk zoeken voor vrijwilligers die zich aanmelden’ naar ‘weten welk werk we beschikbaar hebben’ en ‘het faciliteren van initiatieven van vrijwilligers’. We verbeterden de werving en selectieprocedures en zorgden voor een goede balans tussen vrijwilligers die meer begeleiding nodig hadden en vrijwilligers die grotendeels zelfstandig konden werken. En we zorgden met scholing en training dat onze betaalde medewerkers nog beter in staat zijn om het werken met vrijwilligers te begeleiden.

4.3 Begeleid vrijwilligerswerk

Werken in het groen heeft op veel vlakken meerwaarde. Onderzoek van onder andere Jolanda Maas heeft laten zien dat mensen die (moes)tuinieren gezonder gaan eten, meer bewegen en zich beter kunnen ontspannen. “Groen doet

mensen sneller herstellen van stressvolle situaties. Niet alleen een wandeling door de natuur helpt, zelfs het uitzicht op groen heeft al effect”, aldus Jolanda Maas. Ook het werken met dieren heeft een therapeutische werking.

Met de vijf stadsboerderijen en zes stadstuinen hebben we een unieke infrastructuur voor het realiseren van de gemeentelijke doelstellingen met betrekking tot ‘meewerken’ en ‘meedoen’. De locaties bieden met hun verscheidenheid aan werksoorten een waardevol en toekomstbestendig aanbod voor Sociale Prestatie en Arbeidsmatige Activering; de vormen van begeleid vrijwilligerswerk die door de gemeente Utrecht worden gesubsidieerd. De gemeente Utrecht stelde voor 2023 financiering beschikbaar voor de uitvoering van begeleid vrijwilligerswerk op Steede Hoge Woerd en Stadstuin Food for Good. Ons verzoek om de tijdelijke financiering voor begeleid vrijwilligerswerk op Stadstuin Plutodreef in 2023 te continueren, werd door de gemeente niet gehonoreerd.

Met professionele trajectbegeleiding boden wij Utrechters die een intensievere, vaak psychosociale professionele begeleiding nodig hadden, de gelegenheid om vrijwilligerswerk uit te voeren. In 2023 deden wij dit op onze locaties Stadsboerderij Steede Hoge Woerd, op Stadstuin Food for Good en bij Stadsboerderij Eilandsteede. We merkten dat er een constante behoefte was aan begeleid vrijwilligerswerk, op meer locaties dan we nu konden bieden. Aanvragers die bij ons niet terecht konden, verwezen we naar organisaties zoals Abrona en Lister en naar de buurtteams.

We werkten samen met andere organisaties die begeleid vrijwilligerswerk uitvoerden op onze locaties. Deze organisaties hadden een eigen unieke werkaanpak of bereikten een andere specifieke doelgroep. We hebben samengewerkt met onder andere Reinaerde, Voedseltuin Overvecht, Zorgtrecht, de Groene Golf, Emmaus en Common Ground.

Onze begeleiders zorgden voor voldoende variatie in werk, zodat alle deelnemers naar vermogen mee konden en wilden doen. We hebben daarbij een veilige en prettige werksfeer gewaarborgd. ‘Positieve gezondheid’ is een benadering die goed aansloot bij de manier waarop we werkten en die blijven we inzetten bij de ontwikkeling van onze werkwijze.

De Europese subsidieaanvraag die Utrecht Natuurlijk samen met de afdeling Volksgezondheid en het Europees subsidiebureau van de gemeente Utrecht heeft ingediend, voor de uitvoering van begeleid vrijwilligerswerk op Stadstuin Zuilen in 2023 en 2024, is niet toegekend. Daardoor konden wij geen uitvoering geven aan onze ambitie om samen met DOCK het gezondheidsprogramma ‘Welzijn op Recept’ uit de wijk Noordwest uit te gaan breiden met ‘Natuur op Recept’.

Natuureducatie voor het onderwijs

5.1 Basisonderwijs

Zelf ervaren en zelf doen, ontdekken en onderzoeken was ook in 2023 de kern van de educatieve aanpak van Utrecht Natuurlijk.

5.1.1 Het lesaanbod

Leren doe je met je hart, handen en hoofd. Vooral die eerste twee spelen een hoofdrol bij onze educatie. Door eigen ervaring en verwondering ontwikkelen kinderen waardering voor de omgeving en inzicht in de natuurlijke kringlopen. Dat is de basis voor de bereidheid om (later) duurzame keuzes te maken en duurzaam te handelen. In 2023 bereikten we 44.451 keer een leerling van een Utrechtse basisschool met ons programma. Zie ook het schema in hoofdstuk 1.

Utrecht en de Sustainable Development

Goals Global (SDG)

We dragen bij aan het onder de aandacht brengen en leren over de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties: de Sustainable Development Goals (SDG’s). Ook hebben we de lessen uit ons onderwijsaanbod gekoppeld aan een of meerdere SDG’s. We vermelden dit onder andere in ons programmaboek, zodat leerkrachten weten aan welke SDG’s ze aandacht besteden. Het doe-het-zelf-posterproject over de Junior Global Goals, dat we samen met de Schooldag van de Duurzaamheid ontwikkelden, werd in 2023 dertien keer gedownload vanuit onze digitale onderwijsomgeving voor scholen. In onze NME-gids wezen we de scholen weer op de SDG’s en de samenwerking met de gemeente binnen Utrecht4GlobalGoals.

Ecologische basisvorming in Utrechtse context

Utrecht Natuurlijk gaf met unieke natuurervaringen vorm aan de ecologische basisvorming van leerlingen. Passend bij leeftijd en niveau maakten de leerlingen kennis met hun omgeving, ontwikkelden inzichten in en leerden zorg te dragen voor natuur en biodiversiteit. Dit leidt tot positieve betrokkenheid bij de natuur. We sloten aan bij de leefwereld van kinderen en deden dit zoveel mogelijk in een Utrechtse context.

Divers lesaanbod

Scholen konden kiezen uit lessen op de stadsboerderijen, op de stadstuinen en op boerenbedrijven in de omgeving van Utrecht. Voor op school waren er projecten met levende materialen, leskisten met uitdagend onderzoeksmateriaal en diverse doe-het-zelfprojecten. Met de NME-themakalender konden scholen lesprogramma’s van Utrecht

Natuurlijk koppelen aan landelijke en internationale themadagen of -weken en zo aansluiten bij de actualiteit. In samenwerking met de afvalcoaches van de gemeente Utrecht ontwikkelden we de nieuwe leskist Utrecht Schone Stad. In Overvecht werd deze ook al door de Buurtvaders gebruikt.

De NME-gids

In juni ontvingen de scholen onze gids ‘Natuur- en milieueducatie Basisonderwijs Utrecht 2023-2024’ met ons lesprogramma voor het schooljaar 2023-2024, waarin we ook aandacht besteedden aan een aantal relevante educatie thema’s. Scholen konden zich vervolgens via het online portal inschrijven voor het lesprogramma.

In de thema-artikelen stonden dit jaar de volgende onderwerpen in de schijnwerpers:

• Ontmoeting op de tuin (aan de hand van de tuinles Kabouterpad voor groep 1 en 2)

• Bomen in Utrecht (aan de hand van het doe-het-zelfproject Hoe komt een boom het jaar door? voor groep 3 en 4)

• Zwerfafval (aan de hand van de leskist Utrecht Schone Stad voor groep 6 t/m 8)

• Duurzaam voedsel (aan de hand van Boerderij in de Kijker, Check je melkpak! voor groep 7 en 8)

• Verborgen biodiversiteit (aan de hand van de leskist (W)onderwaterwereld voor groep 1 t/m 8)

Op 9 juni overhandigden we officieel het eerste programmaboek aan een leerkracht. De Telegraaf maakte hiervan een reportage.

Iedere stadsboerderij heeft een verzorgingsgebied van twee Utrechtse wijken. De aan de boerderij verbonden educatiemedewerker is de contactpersoon voor de basisscholen in dat gebied. Bij vragen voor maatwerk of andere inhoudelijke vragen is de educatiemedewerker ook het aanspreekpunt. In 2023 voerden we het volgende maatwerk uit.

Koppelsteede

• Aangepaste Groene Vingers moestuinlessenserie voor de Vrije School waarbij de leerlingen grotere tuinen kregen en tuinierden tot aan de herfstvakantie. Van dezelfde school hebben twee klassen op hetzelfde tijdstip tegelijk de lessenserie Tuinverkenners gevolgd;

• Aangepaste bijenles en kaasles voor de Kranenburg school, een middelbare school voor speciaal onderwijs.

Gagelsteede

• Samen met de Buurtvaders in Overvecht organiseerden we een opschoonactie met de leskist Utrecht Schone Stad;

• Het Gerrit Rietveld college kwam met twee klassen op Stadstuin Zuilen in het kader van Duurzaam (moes) tuinieren. Op de tuin plantten zij samen met een tuinmedewerker courgettes;

• Op Stadstuin Zuilen en Stadstuin Klopvaart experimenteerden we met een Werken op de tuinles voor groep 8 van het speciaal basisonderwijs. Door het doen van verschillende tuinklussen maakten de leerlingen kennis met werken in het groen.

Eilandsteede

• Voor STIP (voortgezet speciaal onderwijs) werden de volgende lessen aangepast aangeboden: Tuinverkenners, Groene Vingers en de kaaslessen. Ook kwam STIP gedurende het jaar in groepjes van zes leerlingen op de boerderij om mee te helpen met het verzorgen van de dieren, terreinonderhoud en tuinwerk. In maart, tijdens de Week van de Praktijk, gingen de leerlingen aan de slag met verschillende taken op het terrein voor hun snuffelpraktijkdag;

• Voor Islamitische basisschool Al Hambra organiseerden we een speciale kaasles;

• Voor speciaal onderwijsschool Rafael organiseerden we een aangepaste Buiten Gewone Bodembeestjesles en op 21 december een levende kerststal;

• Op Stadstuin Kanaalweg volgden elke woensdag vier kleuterklassen van basisschool De Brug een aangepast moestuinierprogramma.

Griftsteede

• 120 kleuters en twintig ouders van de Montessori Buiten Wittevrouwen volgden in mei een rouleerprogramma met de boerderijles Beestenboerderij, een poepspeurtocht, een ontdektocht, het blote voetenpad en de speeltuin;

• De Boomfeestdag vierden we met een school door in samenwerking met de gemeente verschillende bomen te planten in het Griftpark;

• We vonden een school die bij de opening van de visdeurbel aanwezig kon zijn;

• Studenten van de opleiding Diergeneeskunde verzorgden een educatieochtend voor verschillende basisscholen uit de buurt over gezonde dieren.

Steede Hoge Woerd

• Op Kasteeltuin Nijevelt pasten we de Tuinverkennerslessenreeks aan voor hoogbegaafde leerlingen van groep 4 van basisschool De Achtbaan met minder lange uitleg en meer verdiepende vragen;

• De tuin werd een paar keer gebruikt voor het herfst- en lenteatelier van basisschool De Krullevaar. De klassen (groep 3 en 4) kwamen in groepjes, onder begeleiding van een ouder, naar de tuin om opdrachten te doen.

Aan het einde van het schooljaar kwamen, los van ons lesof educatieprogramma, op onze locaties veel schoolklassen spelen. Doordeweeks en in de schoolvakanties waren er bovendien regelmatig bso- en kinderopvanggroepen op onze locaties. Het gaf de tuinen en boerderijen heel veel levendigheid, gezelligheid en kleur.

Evalueren

We vroegen de leerkrachten van deelnemende groepen om online een evaluatieformulier in te vullen na afloop van een gevolgde les of activiteit. De gemiddelde waardering was een 8,3. Bovendien ontvingen we meermaals een 10 voor onze lessen. Een resultaat waar we bijzonder trots op zijn. Vaak kregen educatiemedewerkers na tuinlessenseries nog persoonlijke bedankjes van de hele groep als blijk van waardering.

Optimaliseren van het lesaanbod

We onderzochten of we een toewijzingssysteem konden hanteren voor lessen die snel worden volgeboekt. Dit leidde ertoe dat we voor de moestuinlessenseries Tuinverkenners (groep 3 en 4) en Groene Vingers (groep 5 t/m 8) dit schooljaar een interessepeiling deden in plaats van met vaste roosters te werken. Hierdoor werd duidelijk dat we over-inschrijvingen hadden voor ons tuinprogramma. We lossen dat gedeeltelijk op door komend tuinseizoen te werken met aangepaste programma’s en extra inhuur van begeleiding. Door ruimte- en begeleidingsgebrek konden we in 2023 helaas niet aan alle wensen van de scholen tegemoet komen.

In de schoolkrant

Schooltuinieren

We boden de basisscholen meerdere soorten schooltuinlessen aan op onze tuinen. In ons schooltuinier-programma leerden leerlingen achtereenvolgens over het planten en zaaien, het onderhouden en het oogsten van gewassen. In 2023 breidden we dit aanbod uit.

Een deel van de gewassen (aardappelen en courgettes) werd tijdens de schooltuinierlessen geplant in en geoogst uit een gezamenlijke tuin.

We passeerden dit jaar de magische grens van meer dan honderd Kabouterpad-lessen op de tuin, voor zo’n 2500 leerlingen en vijfhonderd begeleidende leerkrachten en ouders/ verzorgers.

In oktober bezocht een groot aantal educatie- en tuinmedewerkers de Bodemeducatie en Inspiratiedag in Amsterdam om te leren over manieren om de bodem gezond te houden. Wij verzorgden een deel van de inhoud van deze landelijke dag voor schooltuincollega’s uit het hele land.

Voor het materiaalproject Moestuin bij school breidden we onze instructie-vlog-bibliotheek uit met nieuwe filmpjes. Ook informeerden we de externe moestuincoaches over het materiaalproject Moestuin bij school, waarbij scholen zaaien pootgoed, de speciaal voor dit project gemaakte zaai- en oogstkalenders en receptkaarten konden afnemen.

Aansluiting landelijke ontwikkelingen schooltuinieren

In 2023 deden we actief mee aan de landelijke Week van de Schooltuin, die geïnitieerd werd door de landelijke Alliantie Schooltuinen. Op 23 en 24 mei organiseerden we op Griftsteede, Steede Hoge Woerd en Kasteeltuin Nijevelt de Utrechtse Open Schooltuindagen waarop ouders de schooltuin van hun kind konden bezoeken.

We leverden input voor de nieuwsbrief van de Alliantie over onze zeer populaire kleuter (moes)tuinles Kabouterpad. Ook hadden we regelmatig uitwisseling met de Alliantie, de Gemeente voor Duurzame Ontwikkeling en Jong Leren Eten over het schooltuinieren. In mei hielpen we IVN om Utrechtse basisscholen voor het project Voedselbosjes te werven.

Voedselagenda gemeente Utrecht

In 2021 formuleerden we de ambitie dat iedere leerling op een Utrechtse basisschool tenminste één keer zelfgekweekte groente eet. Deze ambitie formuleerden we samen met andere aanbieders in Utrecht zoals Jong Leren Eten en de Moestuincoaches, in het kader van de voedselagenda van de gemeente Utrecht. Om deze ambitie te realiseren startten we, samen met de projectgroep, in 2023 met een nader inventariserend onderzoek over de wensen en potenties van het moestuinieren met kinderen in Utrecht. Ook dachten we mee met een moestuinproject met een bakfiets in Overvecht. In februari was Utrecht Natuurlijk bovendien vertegenwoordigd op de netwerkborrel Gezond Gewicht Utrecht.

Universitair onderzoek naar schooltuinieren

Wageningen University & Research vroeg of Utrecht Natuurlijk mee wil denken in een onderzoek naar het effect van schooltuinieren. Dit onderzoek over modelinterventies van het moestuinieren met basisschoolkinderen loopt nog door tot in 2024, waardoor we hier nu nog geen concrete resultaten over kunnen vermelden.

Dierenwelzijn en dierenlessen

In een stedelijke omgeving is het extra belangrijk dat kinderen dieren kunnen ontmoeten en hier kennis over opdoen. Op de stadsboerderijen konden kinderen ervaren dat dieren thuishoren op deze planeet en een bepaalde welzijnsstandaard nodig hebben. In onze dierenlessen benadrukten we welke verantwoordelijkheden mensen hebben voor dieren en wat wij doen om onze dieren een prettig leven op onze boerderijen te geven.

Met name in onze dierenles Werken op de boerderij was veel aandacht voor de verschillende aspecten van dierenwelzijn. In 2023 maakten we een start met aanpassingen aan onze Kaasles. In de kaasproeverij proefden leerlingen ook (blind) veganistische kaas. Dit opende het gesprek over alternatieven voor dierlijke eiwitten. Ook besteedden we aandacht aan het feit dat een koe eerst een kalf moet krijgen voordat ze melk gaat geven. Want, hoe vegetarisch is kaas? Deze ‘hoger orde denkvraag’ zette interessante discussies in gang.

5.1.2 Andere aanbieders en cocreatie

Programma van de ‘Buren’

In de NME-gids verwezen we naar het programma van de buren. Dit is NME-lesaanbod dat andere aanbieders beschikbaar stellen aan de Utrechtse scholen. Dit aanbod werd structureel of projectmatig aangeboden en ontsloten we online. We zijn in 2023 gestart met het standaardiseren van de informatie van burenorganisaties, waardoor de verwerking makkelijker werd. Nieuw dit schooljaar waren de landelijke Bodemdierendagen en de Smaak(gast)lessen van studenten van de Hogeschool Utrecht.

Leraren in opleiding

Onze samenwerking met de Marnixacademie (pabo), met als doel om pabo studenten zodanig te interesseren voor de meerwaarde van NME-activiteiten dat zij deze later ook in de beroepspraktijk gaan uitvoeren, kreeg een andere vorm. De Marnixacademie ontwikkelde een nieuw curriculum waarna we met hen nieuwe samenwerkingsprogramma’s ontwikkelden die aansluiten op de nieuwe situatie.

In het kader van een samenwerkingsproject met Hogeschool Utrecht, GGD regio Utrecht en Jong Leren Eten boden we gastlessen door studenten van de Hogeschool Utrecht aan voor de Utrechtse basisscholen binnen het educatieproject Smaaklessen, gekoppeld aan de leskist Smaaklessen. Deze leskist is opgenomen in het basisschoolprogramma van Utrecht Natuurlijk.

Quotes van leerkrachten na een lesbezoek bij Utrecht Natuurlijk:

Kaasles

Wat heeft het meeste indruk op de leerlingen gemaakt?:

“Die grote, mooie koeien en hun snuiten tegen onze handen…”

Werken op de boerderij

Wat wil je verder nog kwijt over deze les?:

“De kinderen hadden graag nog meer tijd gehad voor het knuffelen/aaien van dieren. Het zou leuk zijn als hier nog een half uur aan vast geplakt kan worden in de planning van de leerkracht (achteraf had ik dit graag willen doen, want ik wist niet precies of daar tijd voor was maar ging stiekem uit van wel).”

Buitengewone bodembeestjes

Wat heeft het meeste indruk op de leerlingen gemaakt?: “De verwondering in de ogen van de kinderen bij alles wat ze vonden, zelfs de 100ste pissebed was nog steeds interessant.”

Groene Vingers

Wat wil je verder nog kwijt over deze les?: “Hopelijk mogen we volgend jaar weer!”

Belangrijkste dat de kinderen ervaren hebben: “Het zelf kunnen oogsten.”

Kabouterpad

Wat heeft het meeste indruk op de leerlingen gemaakt?: “Dat ze zomaar een bloem mochten uitkiezen en die daarna mochten plukken.”

Meeste indruk gemaakt op kinderen:

“Kennismaking met prachtige locatie zo dichtbij en lekker verse groenten eten.”

Over de begeleiding: “Enthousiast, betrokken, veel vakkennis, goede opbouw van de lessen, duidelijk, vriendelijk, geduldig.”

Over meerwaarde tuinlessen:

“Kinderen zijn te veel theoretisch bezig. Hierdoor zijn ze buiten (!) met hun handen bezig en praktisch aan het werk. En echt letterlijk dicht bij de natuur en dan ervaren ze deze ook echt!”

Boomfeestdag

Op Griftsteede is de Boomfeestdag in maart gevierd met een basisschool die in samenwerking met de gemeente bomen plantte in het Griftpark. De Junior Treetag (in samenwerking met Pius Floris, de Boomfeestdag en Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling) is op ons verlanglijstje blijven staan. Inmiddels is in opdracht van de Boomfeestdag een nieuwe leskist Bomen ontwikkeld waar de Junior Treetag aan gekoppeld kan worden. De Junior Treetag is een voor leerlingen aantrekkelijke ‘junior’ variant van de al bestaande Bomentreetag en is speciaal ontwikkeld om te gebruiken op schoolpleinen. Een treetag is een label voor een individuele boom waarop te zien is welke functie die specifieke boom in het ecosysteem heeft, bijvoorbeeld hoeveel CO2 en fijnstof hij vastlegt en hoeveel O2 hij produceert.

Eco-schools

We hebben het Eco-schoolproject ZOOM, Light on Small, dat door een samenwerking met Nikon tot stand kwam, omgevormd naar een leskist. Deze kist is bedoeld voor groep 7 en 8 of voor de eerste en tweede klas van de middelbare school. Het bestaat uit een pakket van vijf lessen waarin leerlingen kijken naar de wondere wereld van kleine dingen. Leerlingen onderzoeken hoe leven, overleven en samenleven werken in de thema’s ecosysteem, planten en dieren.

5.1.3

Ontwikkelingen in het onderwijs

Kringloopdenken en 21ste -eeuwse vaardigheden

Binnen het onderwijs is er behoefte aan mogelijkheden om te differentiëren in de lesstof om zodoende beter aan te sluiten bij de verschillende leerstijlen en niveaus van de leerlingen. Ontdekkend en onderzoekend leren, kringloopdenken en 21ste-eeuwse vaardigheden bieden veel mogelijkheden voor differentiatie. In 2023 continueerden wij de scholing van onze educatiemedewerkers in deze vaardigheden. Op de Team Educatie Winterdag verdiepten we ons verder in deze onderwerpen.

Groene scholen

Een groen schoolplein, een moestuin bij school en een groene buitenruimte als leeromgeving zijn mogelijkheden om natuur- en buiteneducatie bij scholen een impuls te geven en tegelijkertijd bij te dragen aan meer groen in de stad. Ons materiaalproject Moestuin bij school leverde een bijdrage aan het vergroenen van schoolpleinen. Ook ondersteunden we vraaggericht scholen die hun schoolplein wilden vergroenen. Voor meer informatie over wat we hierop in 2023 uitvoerden, zie paragraaf 6.4 Groene Schoolpleinen.

Basisonderwijsprogramma in de media

In januari 2023 schreef VARnws een artikel over de Kaasles van Utrecht Natuurlijk. Hieronder is een stukje van het artikel terug te lezen.

“Vleuten, Afgelopen herfst gingen alle groepen van de middenbouw van kindcentrum Haarzicht naar Steede Hoge Woerd, een stadsboerderij van Utrecht Natuurlijk. Zij volgden daar een les van het NME-programma. Ze leerden hoe je kaas moet maken. Het ging over wei, wrongel, stremsel en nog veel meer. Alle groepen die meededen aan deze les mochten ook raden hoe zwaar een hele (grote) kaas is. Zo leerden ze dat deze ruim 12 kg weegt en daar 120 liter melk voor nodig is! Aan het eind van de lessenreeks werd de kaas verloot en kindcentrum Haarzicht was de gelukkige winnaar! Afgelopen donderdag kregen de kinderen de kaas uitgereikt van educatiemedewerker Marloes en vrijwilliger Tessa. De kinderen vonden dit supergaaf, wisten zich nog heel veel te herinneren van de les en hebben de kaas aan alle kinderen laten zien. Kindcentrum Haarzicht heeft de kaas aan de voedselbank gedoneerd.”

5.2 Voortgezet en hoger onderwijs

Het Utrechtse onderwijs vraagt steeds vaker om lokale maatschappelijke context die aansluit bij het curriculum en zoekt naar mogelijkheden om actuele en maatschappelijke vraagstukken onderdeel te maken van dat curriculum. Utrecht Natuurlijk helpt scholen bij het formuleren van maatschappelijke vraagstukken en biedt een lokale context, waarin leerlingen onderzoek kunnen doen en vraagstukken kunnen oplossen. We doen dat voor onderwerpen als Circulariteit, Sustainable Development Goals, Klimaatadaptatie, Lokale voedselproductie en Biodiversiteit. Het voortgezet en hoger onderwijs maakt graag gebruik van de bijdrage die Utrecht Natuurlijk kan geven aan duurzaamheidseducatie.

In 2023 leidde dat tot de volgende samenwerkingsprojecten:

• Op verzoek van de Universiteit Utrecht verzorgden we een excursie naar Stadstuin Food for Good voor een groep studenten van de Nothingham Trent University in het kader van een Europees project rond collectieve voedselinitiatieven.

• We deelden vakliteratuur en faciliteerden een interview voor studenten Kunst en Economie aan de HKU ten behoeve van de module Design Thinking rond het thema wijkvergroening.

• We presenteerden challenges voor de studenten die deelnamen aan het masterprogramma Organising Social Impact van de Universiteit Utrecht rond de thema’s natuur, voedselvoorziening en cocreatie.

• Op Steede Hoge Woerd namen we een filmclip op met een vraagstuk voor studententeams van MKB Werkplaats Utrecht voor een communicatietool voor de Utrecht Natuurlijk locaties (zie videolink hieronder).

• Met studenten van het masterprogramma Organising Social Impact van de Universiteit Utrecht organiseerden we een meeting met stakeholders om Utrecht Natuurlijk te adviseren rond jongerenparticipatie, met een excursie op locatie.

• Leerlingen van een Technasium ontwikkelden ‘in opdracht van’ Utrecht Natuurlijk een spel voor jongeren rond lokale en duurzame voedselvoorziening.

https://vimeo.com/893304975/615aa32471?share=copy

• We werkten mee aan een interview en gaven feedback ten behoeve van masteronderzoek aan het International Institute of Social Studies rond lokale voedselinitiatieven en een gezonde voedselomgeving.

• We gaven een interview en deelden achtergrondinformatie ten behoeve van een bachelorscriptie Global Sustainability Science rond duurzame voedselvoorziening uit de korte keten en een veerkrachtig voedselsysteem in de stad Utrecht.

• In het kader van een internship bij de International School Utrecht (ISU) organiseerden we samen met studenten van de Universiteit Utrecht een excursie naar Castellum Hoge Woerd en Steede Hoge Woerd voor 68 ISU leerlingen met als thema duurzaamheid.

• We verzorgden een excursie naar Stadstuin Klopvaart voor studenten in het kader van de Charm EU master Global Challenges for Sustainability.

• Studenten presenteerden op Stadsboerderij Eilandsteede hun advies rond het betrekken van jongeren bij de natuur in Transwijk. Dit deden zij in het kader van hun minor Marketing van duurzame oplossingen.

• Leerlingen van het Bonifatiuscollege organiseerden voor het vak CKV een expositie rond het thema grenzen, op het expositieplatform van Castellum Hoge Woerd.

• Een masterstudent Marine Sciences voerde bij Utrecht Natuurlijk een door hem ontwikkelde workshop rond Rechten voor de Natuur uit met leerlingen van het voortgezet onderwijs, in het kader van de Internship Product Development.

• Studenten van de Hogeschool Utrecht presenteerden hun opgestelde groenplannen voor de Daalsebuurt, in het kader van de minor Smart Sustainable Cities. Hiervoor verzorgde Utrecht Natuurlijk input en begeleiding.

• Twee groepen studenten van de lerarenopleiding van de Hogeschool Utrecht ontwikkelden voor het vakoverstijgend bètaonderwijs lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs over natuurverbondenheid, klimaatrechtvaardigheid, ecologisch bewustzijn, moestuinieren, ecologie en voedselproductie.

• We werkten mee aan interviews met de Jongerenraad gemeente Utrecht rond het thema jongeren en klimaatverandering, met een interview van een student Geografie uit Oxford over duurzame multifunctionele buurttuinen in Utrecht en een interview voor een bachelorthesis over community gardens in Overvecht.

• Storm, de studievereniging van Sustainability Sciences Utrecht kwam met de nieuwe lichting studenten naar Steede Hoge Woerd waar zij vrijwilligerswerk deden op de tuin, een workshop Biodiversiteit volgden en een locatiescan met betrekking tot duurzaamheid uitvoerden.

Verschillende studenten liepen stage bij Utrecht Natuurlijk:

• Een student Toegepaste Biologie aan de Aeres Hogeschool onderzocht voor ons protocollen en monitoringsinstrumenten voor dierenwelzijn en maakten aanbevelingen voor ons om dierenwelzijn beter te monitoren en verbeteren.

• Een hbo-student ICT Business IT & Management van de Hogeschool Utrecht ontwikkelde voor onze boerderijwinkels een inkoopinstrument dat aandacht heeft voor duurzame inkoop en het voorkomen van voedselverspilling.

• Een student van de Utrecht University School of Governance onderzocht hoe Utrecht Natuurlijk haar ‘social impact’ kan vergroten met gebruikmaking van de natuurvrijplaatsen op onze locaties. Bovendien ontwikkelde hij/zij een spelconcept voor bij de natuurvrijplaatsen.

• Een student van de HAS green academy Den Bosch beoordeelde de dierenwelzijns-tool van de landelijke kinderboerderijenvereniging en het dierenwelzijnsbeleid van Utrecht Natuurlijk.

Ondersteuning van groen initiatief en projecten

6.1 Inleiding

Naast het werk vanuit onze locaties participeerden we ook in stedelijke projecten en ondersteunden we groene initiatieven.

Met de openstelling van onze stadsboerderijen en stadstuinen, ons activiteitenprogramma en de natuureducatie op de scholen leveren we een belangrijke bijdrage aan kennis over het belang van een groene en gezonde stad en stimuleren we Utrechters om hier een bijdrage aan te leveren.

Daarbij werken we samen met andere natuurorganisaties, maatschappelijke organisaties en bewonersinitiatieven.

6.2 Adviseren en faciliteren van zelfbeheer en groen initiatief

Ondersteuning op maat

Utrechters kunnen bijdragen aan een prettige, openbare ruimte door zwerfvuil op te ruimen, maar ook door een boomspiegel of een stuk openbaar groen in beheer te nemen. Utrechters doen dit individueel en in georganiseerd verband. Deze initiatiefnemers konden ook in 2023 bij ons terecht voor kennis en advies. Onze programmamakers geven ondersteuning bij het realiseren van een initiatief. Indien nodig trokken zij samen op met gemeentelijke wijkadviseurs of medewerkers van Stadsbedrijven.

Sustainable Development Goals

Met de ondersteuning van groeninitiatieven en de projecten dragen we bij aan SDG-doel 3 Goede gezondheid en welzijn, SDG-doel 11 Duurzame steden en gemeenschappen, SDG-doel 12 Verantwoorde consumptie en productie, SDG-doel 13 Klimaatactie, SDG-doel 14 Leven in het water en SDG-doel 15 Leven op het land

In 2023 ondersteunden wij een groot aantal initiatiefnemers. Hieronder een greep uit de ondersteunde initiatieven:

• Naar aanleiding van de boomspiegelactie diverse vragen van bewoners beantwoord over planten in een boomspiegel, schoffelen van planten door gemeente en over de zelfbeheertegel.

• Een bewoonster uit de Geuzenwijk wilde graag geveltuintjes in haar straat. Wij hebben haar geïnformeerd over de gemeentelijke procedures en meegedacht over de verdere invulling.

• Vragen beantwoord van een bewoner uit Zuilen over maaien van het park en over zijn idee om een deel in zelfbeheer te nemen om een bloemenzone aan te leggen en om op een pleintje de tegels eruit te halen.

• Een bewoonster had een vraag over overlast in Otterbeverpark. Wij hebben met deze mevrouw gesproken en onze ervaring gedeeld met buurttuinen en overlast. Bewoners hadden zelf het probleem deels opgelost door het tijdelijk sluiten van de buurttuin en de inzet van een sleutelkastje.

• Een vraag over subsidie voor een regenton voor de fruittuin van het Witte Wijkje in Ondiep. Wij hebben gewezen op de regentonnenactie van de gemeente, de subsidieregeling van HDSR en subsidiemogelijkheden bij Waterproof030.

• Iemand wilde graag een voedseltuininitiatief starten in Zuilen. We hebben haar geïnformeerd over de te bewandelen wegen binnen de gemeente qua gebruik openbare ruimte, voor aanvraag initiatievenfonds en voor specifieke vragen over voedseltuin doorverwezen naar de Voedseltuin Overvecht voor ervaringen.

• Via het wijkbureau Zuid werden we gevraagd mee te kijken bij een verwaarloosd bosplantsoen in Lunetten. Dat resulteerde uiteindelijk in een gezamenlijke bollenplantdag op 11 november om meer betrokkenheid bij het plantsoen te creëren.

• Op initiatief van een buurtbewoonster is er een tuinplantenasiel opgezet op Koppelsteede. Het stalletje met de stekken trok veel belangstelling bij bezoekers.

• Naar aanleiding van het zaailingenproject zijn er bij Rotsoord drie bijeenkomsten geweest waarbij wij betrokken waren door met bewoners van gedachten te wisselen over het vergroenen van het gebied met behulp van spontane natuur.

• In Leidsche Rijn zijn we driemaal gevraagd voor een advies voor particulieren op het gebied van zelfbeheer en groen initiatief.

• In Zuidwest hebben we tien tot vijftien wijkbewoners, verdeeld over verschillende groene initiatieven, geadviseerd in hun vergroeningsvragen over bijvoorbeeld zelfbeheer,

door contact te maken met de juiste mensen binnen de gemeente, en door ondersteuning bij initiatievenfondsaanvragen.

• We deelden prikstokken uit van onze locaties zodat Utrechters gemakkelijk hun straat konden schoonmaken.

• We ondersteunden actief de deelnemers van de stedelijke Plandeldag op 26 augustus.

Advies bij overige duurzame initiatieven

• Adviesgesprek en ondersteuning van een initiatief voor een Utrechts, natuurinclusief productielandschap, waarvan de opbrengst de bijvangst is van het hoofddoel: bouwen aan biodiversiteit en hechte gemeenschappen.

• Adviesgesprek en informatieverstrekking voor een initiatief dat het klimaat in de binnenruimte van de Domkerk wil verbeteren met behulp van groen.

• Dierenartsen Zonder Grenzen (DZG) zocht contact met Utrecht Natuurlijk op zoek naar mogelijkheden voor samenwerking. DZG werkt, onder andere met inzet van Utrechtse studenten Diergeneeskunde, aan bewustwording en bevordering van het ‘one health’, waarbij diergezondheid, gezondheid van mensen en de gezondheid van het milieu in balans zijn. Gekozen is om elkaar op drie manieren te versterken: door informatieverstrekking bij de dieren, door het programmeren van diercolleges op locaties en door het opnemen van de gastlessen van DZG in onze NME-gids met onderwijsaanbod.

BuurtNatuur030

De community, gelanceerd in 2021, is bedoeld om Utrechters met een initiatief dat bijdraagt aan het groen in de stad, met elkaar in contact te brengen, kennis te laten uitwisselen en te voorzien van informatie en inspiratie. We ontwikkelen de community en het bijbehorende platform in samenwerking met Milieucentrum Utrecht. De ontwikkeling wordt financieel ondersteund door de gemeente Utrecht.

BuurtNatuur030 bestaat uit een website, een kernteam, adviesgroep, activiteiten en (netwerk)bijeenkomsten. Het biedt de inwoners van Utrecht volop informatie en inspiratie om hun omgeving te vergroenen en het groen in hun omgeving te beheren. De inhoud van het platform wordt afgestemd op de behoefte van de gebruikers.

De website biedt:

• een kennispagina vol praktische tips en informatie;

• vraag en aanbod op het gebied van groen zelfbeheer;

• nuttige adressen en netwerkcontacten;

• een overzicht van Utrechtse initiatieven;

• een kalender met aankondigingen van relevante activiteiten en evenementen;

• een maandelijkse nieuwsbrief;

• interessante nieuwsberichten geschreven of gedeeld door leden van het netwerk.

De informatie op de website verwijst ook naar relevante informatie voor specifieke wijken en buurten, waarbij gebruik wordt gemaakt van bestaande webplatforms op wijkniveau (Noordoost, Groen Oost, Lunetten). BuurtNatuur030 maakt gebruik van Gebiedonline, een webportal van een coöperatie zonder winstoogmerk op basis waarvan tientallen buurt- en wijkplatforms zijn gerealiseerd.

Utrecht Natuurlijk legt zich binnen BuurtNatuur030 toe op het faciliteren van de website, de socialmediakanalen en de nieuwsbrief. Milieucentrum Utrecht levert een coördinator die het gezicht en aanspreekpunt is voor de community. De coördinator organiseert activiteiten, bijeenkomsten en twee netwerkevenementen voor de hele community.

Ook biedt de coördinator organisatorische ondersteuning bij activiteiten van de leden, zoals bijvoorbeeld de GroenmoetjeDoen!-dag. De coördinator werkt samen met vrijwilligers en leden uit de community.

Utrecht Natuurlijk en Milieucentrum Utrecht hebben BuurtNatuur030 in 2023 onder de aandacht gebracht bij de wijknetwerken. Dit deden we door aan te sluiten bij diverse wijk- en buurtbijeenkomsten en de community te presenteren bij de wijkbureauteams. In het voorjaar van 2023 hebben we een communicatiecampagne uitgevoerd om meer aandacht en naamsbekendheid voor BuurtNatuur030 te genereren en nieuwe leden te werven.

Ons doel was om eind 2023 meer dan 400 actieve leden te hebben. In december 2023 hadden we 595 leden, waarvan er 382 een publiek profiel hebben.

In 2023 is BuurtNatuur030 benaderd door Utrecht Schone Stad met de vraag om in de toekomst samen op te trekken. In de tweede helft van 2023 zijn hierover ideeën uitgewisseld en zijn deze meerdere malen voorgelegd aan de adviesgroepleden van BuurtNatuur030. In december 2023 is besloten dat Utrecht Schone Stad vanaf 2024 onderdeel van het platform BuurtNatuur030 wordt. Dit betekent in de praktijk dat opschoners van Utrecht een eigen profiel kunnen aanmaken, opschoonactiviteiten en nieuwsberichten kunnen plaatsen, zichtbaar worden op de kaart met een eigen icoon en opschooninitiatieven kunnen plaatsen.

De technische realisatie en samenvoeging van Utrecht Schone Stad en BuurtNatuur030 staat op de planning voor begin 2024.

Op dinsdag 21 november kreeg Buurtnatuur030 in het gebouw van Nimeto, een U-Award uitgereikt door Utrecht4GlobalGoals. De U-Award is een prijs voor bijzondere (buurt)initiatieven, personen, maatschappelijke organisaties of sociale ondernemingen die zich positief inzetten voor het bouwen aan een groene, gezonde, inclusieve, duurzame en eerlijke stad, en daarmee bijdragen aan het realiseren van de Sustainable Development Goals (SDG’s) in Utrecht.

Maar liefst 25 initiatieven werden genomineerd en drie daarvan ontvingen een prijs, waaronder BuurtNatuur030. Een prijs die, wat ons betreft, symbool staat voor de ruim 500 communityleden die zich dagelijks inzetten voor een groener Utrecht; want alleen samen maken we Utrecht nog groener.

GroenmoetjeDoen!

Ook in 2023 ondersteunden we de organisatie van de GroenmoetjeDoen!-dag. Zondag 11 juni was de dag waarop de Utrechtse zelfbeheerders in het zonnetje werden gezet. Het was een geslaagde dag. Ondanks de warmte was het ’s morgens vrij druk op verschillende locaties. Bij de Natuurgroep Lunetten was grote belangstelling bij de uitleg over het beheer van de natuurtuin in Lunetten. De Tuinen van Tolsteeg hadden een quiz gemaakt over plantennamen en de winnaars kregen een plant mee naar huis. Hoogtepunt was de uitreiking van ‘Domtorens’ van goud aan Lies König en Harmke van Dam van VergroeningSingel030 door wethouder groen Linda Voortman. Daarna kon er een boottocht gemaakt worden langs de door deze groep aangebrachte korven met waterplanten. Interessant was ook te zien hoe je de biodiversiteit vergroot door op een speciale manier te maaien: sinusmaaien. In wijk Rijnvliet ontwikkelt zich het voedselbos met eetbare struiken en planten voor mens en dier. In het minder bekende deel van het Maximapark, De Buitenhof, ontwikkelt zich 8 hectare aan prachtige natuur onderhouden door Landschapsbeheer Vleuten-De Meern. Op vele andere locaties waren leuke activiteiten.

Het Wilde Stadscafé

In het Wilde Stadscafé gingen we met Utrechters in gesprek over hedendaagse vraagstukken in de stad in een cafésetting in de bibliotheek aan de Neude. Het waren interactieve bijeenkomsten waarbij iedereen kon meepraten en meedenken over een actueel groen Utrechts onderwerp. In dit maandelijkse natuurcafé werkten we samen met de stichting GroenmoetjeDoen!, Milieucentrum Utrecht en de Bibliotheek Utrecht. Het werd mede mogelijk gemaakt dankzij ondersteuning van het Stichting Elise Mathilde Fonds.

In 2023 hebben zeven cafés georganiseerd.

FEBRUARI Waterschapsverkiezingen, waarom belangrijk voor de stad?

Aantal bezoekers: 55

In februari was dijkgraaf Jeroen Haan te gast. Gelijktijdig met de Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart waren er ook de Waterschapsverkiezingen. Een mooie aanleiding om in februari deze verkiezingen als centraal thema te nemen voor het Wilde Stadscafé. De uitnodiging was “Kom en laat je informeren, zodat je straks gemotiveerd een keuze kunt maken bij de verkiezingen en weet waarom je stemt.”

MAART De stad als leefomgeving voor dier en mens

Aantal bezoekers: 42

In maart was Maarten Reesink te gast. Hij nam de bezoekers mee in de discussie of de leefomgeving van het dier in de stad zomaar verstoord mag worden door nieuwbouw.

APRIL Hoe kunnen we biodiversiteit samen een handje helpen?

Aantal bezoekers: 39

In april was gastspreker Dorinne Raaimakers te gast. Zij is projectleider biodiversiteit van de Universiteit Utrecht. Over biodiversiteit in de stad met het Utrecht Science Park als levend voorbeeld om van te leren. Wat is biodiversiteit? Waarom is biodiversiteit belangrijk? Hoe kan biodiversiteit een stem krijgen? De universiteit is eigenaar van het Utrecht Science Park (350 hectare groot), dat als schiereiland van de stad een cruciaal verbindingselement vormt tussen de omringende natuurgebieden. De natuur in het gebied is echter versnipperd geraakt en de biodiversiteit is in de loop der tijd afgenomen. Samen met partners in de regio zijn herstelwerkzaamheden in gang gezet.

MEI Fossielen in de stad

Aantal bezoekers: 53

In mei was gastspreker Jelle Reumer, onder andere bioloog, te gast. Jelle Reumer onderzocht versteende dieren en organismen op talloze plekken in Nederland: koralen in

stoeptegels en Zwolse kloosters, Portugese slakkenhuizen in het Rijksmuseum, in Utrecht kroop hij over vloeren in Hoog Catharijne en stond oog in oog met oesters in de muur van de Dom. Dacht jij je eigen stad te kennen? Dan is het tijd om kennis te maken met de fascinerende historische onderlaag van Utrecht.

OKTOBER Ontdek Utrecht van de toekomst

Aantal bezoekers: 32

In oktober vertelde Josja Veraart, directeur Natuur en Milieufederatie Utrecht, over de Natuurvisie Utrecht 2050 in het Wilde Stadscafé. Hoe ziet het Utrecht van de toekomst eruit? Het voedsel dat je eet, het bos waar je langs fietst, het uitzicht op de snelweg (of juist niet): het zijn allemaal gevolgen van de inrichting van de natuur in provincie Utrecht. Josja nam de bezoekers mee naar het Utrecht van 2050.

NOVEMBER Toevallig groen, zaailingen van de stad

Aantal bezoekers: 65

In november was Hans van Lunteren te gast. Hij nam bezoekers mee in zijn fascinatie voor de oerkracht van de natuur. Laat je verrassen door zijn blik op de stad. Je kijkt daarna anders naar de stadsnatuur. Stedelijk groen bestaat vooral uit aangelegde tuinen, parken, bomen en plantsoenen, maar de natuur kiest zelf ook plekken uit in de stad waar ze haar eigen oerkracht laat zien. Op de meest onverwachte locaties duiken struiken of bomen op die spontaan zijn ontkiemd: zaailingen.

DECEMBER Ontembare beesten zoals de wolf

Aantal bezoekers: 56

In december was milieufilosoof Martin Drenten te gast. “De wolf heeft een zeldzaam talent om dingen op scherp te zetten. De wolf dwingt ons, meer dan andere dieren, om ons aan te passen”, aldus Drenten. “Uit veel onderzoeken blijkt dat de wolf symbool is geworden voor veranderingen in de wereld waar niet om is gevraagd.”

6.3 Projecten

Waarnemingen verzamelen

In Utrecht zetten diverse mensen zich in om kennis te vergaren over de biodiversiteit of deze in de stad te versterken door actief te zijn als waarnemer of door te werken aan een beter leefmilieu. Utrecht Natuurlijk begeleidt projecten waarin Utrechters gierzwaluwen en vleermuizen monitoren (de waarnemers van Gierzwaluw030 en BAT030) en broeihopen voor ringslangen realiseren (Ringslang030). Voor deze begeleiding ontvangt Utrecht Natuurlijk additionele financiering van de gemeente Utrecht. Wij coördineren de activiteiten voor de betrokken groepen Utrechters, organiseren bijeenkomsten en bundelen (broed)gegevens.

In 2023 onderzochten we met de vrijwilligers van BAT030 verschillende kraamgroepen van de gewone dwergvleermuis. We hebben onderzoek gedaan naar een mogelijke kraamgroep van de gewone grootoorvleermuis in de kerk in Vleuten, ondersteund door vele enthousiaste buurtbewoners. In de parken van Utrecht zijn vleermuiskasten onderzocht op bezetting. Voor diverse groepen buurtbewoners en gebruikers van volkstuinverenigingen hebben vleermuisdeskundigen lezingen en rondleidingen gegeven.

We hebben in 2023 met de vrijwilligers van Gierzwaluw030 in de gemeente Utrecht nesten van gierzwaluwen in kaart gebracht. Dit jaar was er speciale aandacht voor een aantal wijken die we nog onvoldoende in kaart hadden. We hebben twee avonden gezamenlijke simultaantellingen van specifieke straten gedaan.

Ook hebben we in 2023 op vijf plekken in de gemeente broeihopen voor ringslangen opnieuw opgebouwd en het aantal eikapsels geteld. Deze input gebruikt de gemeente Utrecht om bijvoorbeeld faunapassages te optimaliseren voor het gebruik door ringslangen en om gebiedsinrichting aan te passen op ringslangen en amfibieën.

Groen doet goed

In opdracht van de provincie Utrecht voeren we het programma ‘Groen doet goed’. Het heeft tot doel meer kinderen, vooral in de stenige wijken, de natuur in te laten gaan. Utrecht Natuurlijk verdeelt een activiteitenbudget onder verschillende stedelijke initiatieven, voorziet deze van advies en zorgt voor uitwisseling en inspiratie tussen de partners. In 2023 heeft het programma weer mooie ervaringen opgeleverd. Alle activiteiten bij elkaar leverden voor ruim 1.500 kinderen een schat aan natuurervaringen op. De succesvolle samenwerking met de Brede School Overvecht maakte dat bijna alle kinderen uit Overvecht aan het eind van hun schooltijd hebben meegedaan aan de Avonturenclub.

Het bouwen van een vlot en varen op het Overvechtse water was één van de mooie avonturen die beleefd werden. Slotjespringen, klimmen op een fort, vuur maken of bouwen met resthout waren andere avonturen. Ook het Over de Brug Feest in het Gagelbos, dat Gagelsteede jaarlijks organiseert met Staatsbosbeheer, DOCK en andere wijkpartners, was een feest waar kinderen uit Overvecht en Zuilen naar uitkeken. Ze gingen op pad met de boswachter, vingen waterbeestjes of maakten een pijl en boog.

NatuurWijs verzorgde twee buitendagen in het bos voor basisschool Odyssee uit Oost en in de zomervakantie een hele dag voor kinderen die niet op vakantie gingen. Speeltuin het Noordse Park, een groene speelplek bij Ondiep, is zes dagen per week open en organiseerde leuke activiteiten voor de kinderen zoals wekelijks ‘De magische moestuin’ waar kinderen ervaren hoe groenten, fruit en kruiden groeien, wat je daarmee kan maken en hoe het proeft. Een activiteit die veel kinderen trok.

Grote Utrecht Stadsdiner

Op donderdag 17 oktober deden wij mee met het Grote Utrecht Stadsdiner in het kader van Wereldarmoededag. Duizenden Utrechters zaten voor het vierde jaar als één grote familie met elkaar aan tafel. De thema’s van het Grote Utrecht Stadsdiner: armoede, voedsel en gezondheid, sluiten mooi aan op de onderwerpen van Utrecht Natuurlijk. Wij faciliteerden de zaaipakketten die in het voorjaar gekocht konden worden om zelf thuis de ingrediënten van het diner te kweken. Bij onze boerderijwinkels en op een aantal tuinen konden de maaltijdpakketten opgehaald worden voorafgaand aan het diner. Op Eilandsteede, Griftsteede, Koppelsteede en Stadstuin Kanaalweg konden Utrechters daadwerkelijk mee-eten. Op Stadsboerderij Gagelsteede werd samen met kinderen soep gemaakt die uitgedeeld is aan de bezoekers van de boerderij.

Zaailingen en spontane natuur

Er lijkt weinig ruimte in de stad voor spontane natuur. Al het groen is ooit bedacht en aangeplant en wordt verzorgd. Toch laat de natuur zich niet tegenhouden en groeien er spontaan zaailingen op in de stad. Soms op plekken waar ze ongestoord kunnen groeien, maar soms ook op plekken die daar niet voor bedoeld zijn. In samenwerking met kunstenaar

Hans van Lunteren startten we in 2021 het zaailingenproject om meer aandacht te generen voor spontane natuur en zaailingen in de stad. In 2023 gaven we een vervolg aan het zaailingenproject met een reizende tentoonstelling en lezingen. In april was de tentoonstelling te bewonderen in het Stadskantoor, alleen toegankelijk voor ambtenaren. In mei en juni kon je meer zien over het project in de hal bij Stadsboerderij Eilandsteede. Van augustus tot en met oktober werd er tentoongesteld in de hal bij Stadsboerderij Griftsteede. Het jaar sloten we af met een tentoonstelling in november in de Bibliotheek Neude. In april was er een speciale lezing voor ambtenaren van de gemeente Utrecht. In juni konden bezoekers en geïnteresseerden aansluiten bij het natuurcollege Toevallig Groen op Eilandsteede, en in september op Griftsteede. In november was er een lezing in Bibliotheek Neude in het kader van het Wilde Stadscafé over de zaailingen van de stad.

Bijenburcht

In samenwerking met de afdeling Groen en ecologie van de gemeente Utrecht, de Utrechtse Bijenvereniging e.o. en advies- en ingenieursbureau TAUW voerden we in 2022 een project uit om de samen met bewoners en actieve groengroepen te zorgen voor betere nestelgelegenheid voor wilde bijen door middel van een bijenburcht. Dit project vervolgden we in 2023. Maar een klein percentage van de wilde bijen maakt gebruik van de bekende bijenhotels. Een groot deel bouwt nesten in de grond.

De doelstelling voor het aanleggen van een vijftal voorbeeldburchten is niet alleen behaald, maar met een totaal van zeven burchten was het een groot succes. Ervaring en inzicht in het realisatieproces hebben geleid tot meer burchten in de semi-openbare ruimte vanwege gevoeligheid voor vandalisme en de juridisch organisatorische obstakels voor vrijwilligers om in de openbare ruimte te creëren en beheren. Dit heeft ook geleid tot meer betrokkenheid van vrijwilligers binnen stichtingen en organisaties die ruimte en enthousiasme hadden voor het steunen van de solitaire bijen.

Boomspiegelfeest

Sinds 2020 werken we samen met de Guerrilla Gardeners en de gemeente Utrecht aan het succesvolle Boomspiegelfeest. Met deze actie roepen we Utrechters op een boomspiegel te adopteren en te vergroenen. Op 7 oktober 2023 organiseerden we voor de derde keer het Boomspiegelfeest. Op die dag vergroenden 450 mensen één of meerdere boomspiegels. In totaal werden er 500 boomspiegels vergroend. De meeste waren in Utrecht Noordoost en Noordwest. 305 mensen adopteerden voor het eerst een boomspiegel, 145 mensen adopteerden een bestaande boomspiegel voor nieuwe planten. Wethouder Susanne Schilderman (openbare ruimte) hielp die zaterdagochtend mee op Stadsboerderij Steede Hoge Woerd met het uitdelen van de planten-startpakketten. Ze zei hierover: ‘’Fantastisch dat buurtbewoners zich inzetten voor een groene en mooie omgeving. Ook dit jaar zijn veel bewoners in actie gekomen om een boomspiegel in zelfbeheer te nemen. Het is goed te zien dat zij zich samen inzetten voor groen in de wijk, want groen in de wijk past bij een stad van de toekomst.’’

De projectgroep die bestond uit een actieve vrijwilliger van de Utrechtse Bijenvereniging e.o., een stadsecoloog van de gemeente Utrecht en een programmamaker van Utrecht Natuurlijk hadden wekelijks contact over de voortgang, sturing en uitvoering van de individuele burchten.

De zeven unieke bijenburchten zijn:

1. Stadsboerderij Eilandsteede

Deze bijenburcht bevindt zich op de tuin van Stadsboerderij Eilandsteede, middenin Park Transwijk in Utrecht Zuidwest.

2. A2 Wildelanden

De bijenburcht ligt op het dak van de A2, wat in het realisatieproces zijn eigen uitdagingen met zich meebracht. Deze bijenburcht is gebaseerd op een ontwortelde omgevallen boom die weer leven biedt voor een volgende golf aan lokale biodiversiteit. Met zijn 25 bij 25 meter is het een indrukwekkende burcht die hopelijk vele mensen inspireert.

3. Steede Hoge Woerd

Deze bijenburcht is tot stand gekomen in samenwerking met vrijwilligers Steede Hoge Woerd en Genmab op de publieke stadsboerderij naast Castellum Hoge Woerd. In de traditionele vorm is dit een mooi voorbeeld voor iedereen die even wil komen spieken hoe een bijenburcht er in de praktijk uit kan zien.

4. Kasteeltuin Nijevelt

Deze bijenburcht van formaat ligt op een openbare buurttuin in de wijk Vleuterweide in het stadsdeel Leidsche Rijn, vlak naast een school. Het is één van de grootste burchten met een microhabitat die maar liefst 18 meter strekt. De nestelheuvels aan de ene kant en plantvakken aan de andere zijde leveren hopelijk een levendig tafereel voor bezoekers van de tuin en het bijenpad.

5. Amateurtuindersvereniging Utrecht Zuid

Tot stand gekomen dankzij de inzet van zeer kundige vrijwilligers op de natuurinclusieve tuindersvereniging om de lokale biodiversiteit te ondersteunen. Deze vrijwilligers liepen al langer rond met het idee om iets (meer) te doen voor wilde bijen en dit project gaf hen net dat steuntje in de rug dat ze nodig hadden om tot een mooie burcht te komen.

6. Amateurtuindersvereniging De Pioniers

Deze bijenburcht is door een actieve vrijwilligersgroep op de tuindersvereniging gebouwd als aanvulling op de Beleeftuin, een ecologisch en educatief onderdeel van hun bijzondere tuinderscomplex.

7. Moldaudreef Overvecht

In samenwerking met Yuverta vmbo Utrecht is er op een publieke rotonde in Overvecht een bijenburcht gerealiseerd door de gemeente Utrecht. Aangezien daar toch al een proces liep om de rotonde en aanliggende straten aan te pakken, is het moment aangegrepen om meteen een bijzondere invulling te geven aan de rotonde.

Het project rondom de bijenburchten zorgde voor veel meer aandacht voor de wilde bij, niet alleen binnen Nederland, maar ook daarbuiten.

Voorbeelden hiervan zijn:

• Een school in Istanbul, Turkije, heeft samen met haar leerlingen een bijenburcht gecreëerd ter verrijking van de lokale biodiversiteit.

• De stadsecoloog van de gemeente Utrecht is uitgenodigd om te komen praten op het symposium tijdens de Week van de Bij in Brugge, België, waar uitgebreid is gesproken over bijenburchten.

• Bijenburchten zijn opgenomen in de toolbox van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) voor biodiversiteit en de Nationale Bijenstrategie. Ook worden de bijenburchten opgenomen in het Deltaplan Biodiversiteitsherstel en krijgen ze een actieve rol in de communicatie tijdens de campagne NK Tegelwippen.

• Ecologen van de provincie Utrecht zetten zich in om ook een bijenburcht te realiseren.

• Ecologen van de gemeente Amsterdam zijn bezig met het realiseren van bijenburchten in stadsparken.

• Amateurtuindersvereniging Stadion gaat in 2024 een bijenburcht realiseren op hun complex.

• Wageningen University & Research gaat de verschillende ontwerpen testen om te kijken welk ontwerp tot het beste resultaat leidt.

• De Franse documentaire fotograaf Pierre Banoori maakt een expositie over de rol en het behoud van bestuivers (en specifiek bijen) in verdichtende steden (in Nederland).

• Het project rondom de bijenburchten was nieuws in de media, onder andere bij het radioproramma Vroege Vogels.

• Politieke partij Stadsbelang Utrecht had in haar verkiezings campagne opgenomen in elke wijk in Utrecht een bijenburcht te willen plaatsen en wilde bijenambassadeurs in het leven te roepen.

• De gemeente Blankenberge in Vlaanderen realiseerde twee bijenburchten.

Bee Embassy

Het kunstobject de Bee Embassy van kunstenaar Zeger Reyer, op Stadsboerderij Steede Hoge Woerd, vraagt op artistieke wijze aandacht voor de bijen- en insectencrisis. De sculptuur van servies en planten biedt sinds 2021 onderdak aan een volk inheemse zwarte bijen. Zwarte bijen zijn de honingbijen die van oudsher in Noordwest-Europa voorkwamen. Vanaf de twintigste eeuw gaven imkers voorkeur aan honingbijrassen uit andere werelddelen, zoals de buckfast- en carnicabij. In de winter van 2022 - 2023 is het volk zwarte honingbijen helaas overleden. In het voorjaar van 2023 plaatste de imker een nieuw volk zwarte honingbijen in de Bee Embassy. Rondom het kunstwerk genereerden we op verschillende momenten publieksaandacht met bijvoorbeeld een voorlichtingsbijeenkomst met de imker, evenementen zoals het Oogstfeest, en als educatieve context bij de bijenlessen waarbij scholen met groepen 5 tot en met 8 les volgen over honingbijen.

Avonturenclub XL

De Avonturenclub startten we als onderdeel van de talentontwikkeling van de Brede School Overvecht die zou moeten leiden naar lidmaatschap van een club. Om deze club mogelijk te maken hebben we financiering aangevraagd en gekregen van de Triodos Foundation. Ook ouders lieten horen dat hun kind graag veel langer dan de zes keer van de ‘gewone’ avonturenclub (zie eerder Groen doet goed) mee wilde doen. Vandaar dat we op zoek gingen naar een vorm waarbij kinderen een paar maanden in dezelfde groep optrekken, een vaste middag na schooltijd.

Van februari tot aan de zomervakantie is een groep van tien kinderen 18 keer samen op pad geweest. Een tweede groep van september tot aan de kerstvakantie. Beide keren ontstond er uit kinderen van verschillende scholen een hechte groep, waarbij elkaar helpen een belangrijk motto was. Een kind dat niet over een sloot durft te springen, kan misschien wel goed vuur maken. Zo ontdekken de kinderen dat ze allemaal hun kwaliteiten hebben, en ze in bepaalde situaties hulp kunnen geven en in andere situaties juist hulp kunnen vragen.

Wormenhotel

Een wormenhotel is een collectieve composteerinstallatie voor een buurt. Een groepje buurtbewoners beheert samen een ‘hotel’ en gebruikt dat om groenafval te composteren. Zij gebruiken de opbrengst (compost) in hun tuin, boomspiegel of zelfbeheerproject. Door het gebruik van een wormenhotel ontstaat er een reductie van het afval dat opgehaald moet worden, zorgen bewoners zelf voor het in stand houden van de bodemvruchtbaarheid en dragen we bij aan kennis over kringlopen in de natuur.

Het eerder gerealiseerde ontwerp voor een Utrechts wormenhotel en de werkwijze voor de realisatie en het beheer ervan in samenwerking met Compostier, Buurman Utrecht en de Moestuinjuf stelden we in 2023 opnieuw actief ter beschikking. Helaas hebben zich geen nieuwe initiatieven uit de stad gemeld. Wel bouwden we twee voorbeelden van een wormenhotel op de tuin van Eilandsteede om zo Utrechters te inspireren om hiermee thuis aan de slag te gaan.

Uitdelen van 3000 tuinplanten

In oktober mochten we meer dan 3000 planten uitdelen aan Utrechtse inwoners. Deze planten waren gebruikt voor een reclamecampagne en vervolgens gedoneerd aan onze partner Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU). In samenwerking met NMU zorgden we voor een kleine communicatiecampagne waarin we lieten weten dat de planten op de vijf stadsboerderijen van Utrecht Natuurlijk opgehaald konden worden. Binnen twee weken waren alle planten opgehaald.

Natuurvrijplaatsen

In 2023 werden wij genomineerd voor de Innovatieprijs GDO voor onze Natuurvrijplaatsen. Met de Natuurvrijplaatsen op drie van onze locaties geven we natuur symbolisch een eigen huis in Utrecht. Dit kunstwerk van Marieke Vromans wordt daarnaast ingezet om het onderwerp Rechten voor de Natuur te agenderen. We organiseren hierover workshops voor scholen en organisaties. Uit het juryrapport: “Een verrassende samenwerking tussen een kunstenaar, studenten en het NDE-centrum. Een bijzondere, vernieuwende manier om aandacht te vragen voor de natuur en de rechten voor de natuur. Zeer actueel. Het project kan reizen en is dus landelijk navolgbaar en geschikt voor andere centra.” Van Assen tot Tilburg was er belangstelling om met dit project aan de slag te gaan.

Informatiepunt Amelisweerd

Dit is een initiatief van Vereniging Vrienden van Amelisweerd, restaurant de Veldkeuken, BRNK grafisch ontwerp en Amelisweerd.com voor het oprichten van een digitaal en fysiek informatiepunt over het landgoed. Het is gericht op het verdiepen en toegankelijk maken van natuur, landschap en cultuurhistorische informatie over de landgoederen voor een zo groot mogelijke groep.

Nieuw- en Oud-Amelisweerd en Rhijnauwen trekken jaarlijks meer dan één miljoen bezoekers vanuit de stad Utrecht, de omliggende regio en tot ver daarbuiten. Deze bezoekers komen op de landgoederen genieten van het landschap, de hoge en oude bomen, de Kromme Rijn; dit zijn de natuur-, landschaps-, en cultuurhistorische waarden. Utrecht Natuurlijk heeft meegedacht met de initiatiefgroep over de realisatie van dit informatiepunt. In april 2024 is het informatiepunt officieel geopend.

6.4 Groene schoolpleinen

Ook in 2023 namen verschillende scholen en bij de school betrokken ouders het initiatief om het schoolplein te vergroenen. Een vergroend plein ziet er uitdagender en aantrekkelijker uit dan de gebruikelijke tegelvlakte. Daarnaast zorgt het ervoor dat leerlingen en buurtkinderen kunnen spelen en leren in de natuur en op creatief vlak meer worden uitgedaagd. Een groen schoolplein levert ook een bijdrage aan het klimaatadaptief vermogen en aan de biodiversiteit in de stad en daarmee aan een prettigere leefomgeving voor de leerlingen, leerkrachten en de buurt.

Onze inzet op dit onderwerp werd mede mogelijk gemaakt door een vervolg op de eerdere additionele financiering van de gemeente Utrecht. Bij de bespreking van de gemeentelijke voorjaarsnota van 2017 is een motie aangenomen om de totstandkoming van groene schoolpleinen in Utrecht te stimuleren en te faciliteren. In het kader hiervan kregen wij de opdracht van de gemeente Utrecht om vier Pleincafés te organiseren. Dit zijn laagdrempelige inloopbijeenkomsten voor scholen in de stad Utrecht die bezig zijn met het vergroenen van hun schoolplein of al een groen schoolplein hebben. Tijdens elk Pleincafé staat een ander onderwerp centraal. Tijdens het Pleincafé in oktober stond ‘financiering en fondsen’ centraal. De volgende drie Pleincafés en een bredere inspiratiesessie organiseren we in 2024.

Ook voerden we eind 2023 een peiling uit onder 32 Utrechtse scholen in een buurt met een lage score op sociaaleconomische status (SES) en de Leefbarometer, om een beter beeld te krijgen van de overwegingen van scholen met betrekking tot de aanleg van een groen schoolplein. Naar aanleiding van deze peiling concludeerden wij dat wij met onze communicatie en activiteiten meer aandacht willen gaan besteden aan de bijdrage van een groen schoolplein aan onderwijskwaliteit, motorische- en sociale ontwikkeling. Onze aanbeveling was dat de gemeente extra aandacht zou moeten hebben voor het ontzorgen van scholen met betrekking tot projectleiding en budget voor aanleg en onderhoud bij het vergroenen van hun schoolplein.

Daarnaast adviseerden wij initiatiefnemers van groene schoolpleinen bij het opstellen van een programma van eisen, het zoeken naar financiering en het realiseren van draagvlak bij het schoolteam en de ouders.

Dit deden wij voor de volgende scholen:

• Montessorischool Arcade

• De Beiaard

• De Kleine Vliegenier

• De Regenboog

• Gertrudisschool Waalstraat

• Hof ter Weide

• Vrije School

• Happy Kids

• Montessorischool Oog in Al

• OBS de Hoge Raven

• Jenaplanschool Wittevrouwen

• Stepping Stones

• Wijzer aan de Vecht

• Ithaka

Deze advisering was heel divers van aard en varieerde van een e-mail met advies, doorverwijzing, het delen van kennis en achtergrondinformatie, tot een bezoek op locatie en een bijeenkomst met ouders op de school.

Netwerken – samenwerken aan kwaliteit

Utrecht Natuurlijk participeert in verschillende netwerken. Dat deden we op wijkniveau en op stedelijk, regionaal, landelijk en Europees niveau.

Op wijkniveau werkten we in netwerken die zich inzetten voor sociale cohesie en voor natuurkwaliteit en gezondheid. Deze netwerken bestaan onder andere uit ‘groene’ en sociale welzijnsinitiatieven en maatschappelijke organisaties zoals DOCK, stichting Jongerenwerk Utrecht (JoU) en Sport Utrecht. Op stedelijk niveau werkten we in netwerken gericht op ontwikkeling van onderwijs, gezondheid en welzijn en natuurlijk op onze ‘eigen’ onderwerpen natuureducatie, recreatie in het groen, biodiversiteit, klimaatadaptie, tuinieren en andere aanpalende onderwerpen.

We zijn regionaal verbonden met andere kinderboerderijen en werken regelmatig samen met de Provincie Utrecht. Wij hebben - tot wederzijds voordeel - goede banden met zich landelijk en provinciaal profilerende partijen op het snijvlak van natuur- en milieueducatie (NME) en duurzaamheid. Dit zijn onder andere Staatsbosbeheer, Natuur en Milieufederatie, Natuurmonumenten, Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid (IVN Natuureducatie) en SME.

Sustainable Development Goals

Wij zijn ervan overtuigd dat de doelen die wij nastreven te groot zijn om alleen aan te pakken en dat we gezamenlijk meer kunt bereiken dan alleen. Deze werkwijze sluit aan bij SDG-doel 17 Partnerschappen om doelen te bereiken .

Utrecht Natuurlijk is aangesloten bij verschillende netwerken om de kwaliteit van ons werk te borgen en gezamenlijk te verbeteren. Ook dragen we graag bij aan de ontwikkeling van (gemeentelijk) beleid waar het raakt aan ons vakgebied. Wij zijn lid van het landelijke netwerk NME-organisaties. Dit netwerk is gelieerd aan het bestuurlijke netwerk Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (GDO).

Ook is Utrecht Natuurlijk lid van de Vereniging Stads- en Kinderboerderijen Nederland (vSKBN), de Coöperatie Leren voor Morgen, de Alliantie Schooltuinen, brancheorganisatie LOS voor speeltuinen en kindervakantieorganisaties, het Utrechtse netwerk voor beheerde speeltuinen, Utrecht4GlobalGoals, de Voedselagenda van de gemeente Utrecht, Food Print Utrecht Region, het Magie-overleg, stadsecologen, Stadsbedrijven en het Gezondheidspact.

www.vskbn.nl

www.vereniginglos.nl

lerenvoormorgen.org

vereniginggdo.nl

alliantieschooltuinen.nl

Gezondheidspact

Utrecht

Magie-overleg

Netwerk speeltuinen

Utrecht

foodprint-utrecht.nl

utrecht4globalgoals.nl

www.utrechtnatuurlijk.nl/ moestuinieren-met-school

Communicatie

8.1 Inleiding

Met onze communicatie zorgen we ervoor dat Utrechters ons kennen, kennisnemen van onze doelstellingen en dat zij deelnemen aan ons programma.

We informeren Utrechters over de onderwerpen op onze locaties, zorgen voor kennisoverdracht tijdens onze activiteiten en via onze communicatiekanalen, en bieden een handelingsperspectief om zelf bij te dragen.

De meeste Utrechters leren Utrecht Natuurlijk kennen via onze locaties, bijvoorbeeld door als kind met familie of school een van onze boerderijen of tuinen te bezoeken. Volwassenen die in Utrecht wonen, maar er niet zijn opgegroeid, bezoeken de locaties met hun kinderen. Een deel van de Utrechters leert onze locaties kennen omdat ze recreëren in de parken en het groen en daarbij ook onze locaties bezoeken.

Onze locaties worden door de bezoekers goed gevonden.

Wat beter kan is dat onze bezoekers ook bekend zijn met alle thema’s waar Utrecht Natuurlijk aan werkt, de doelen die we daarmee willen bereiken en dat onze bezoekers weten hoe ze daar ook actief aan bij kunnen dragen.

8.2 Activiteiten

We maken onder andere publiciteit voor onze activiteiten en evenementen via onze website, nieuwsbrief, via de socialmediakanalen, persberichten, (betaalde) offline en online communicatiecampagnes, activiteitenagenda’s in wijk-, week- en dagbladen, samenwerkingspartners en via verschillende activiteitenkalenders op websites die zich richten op Utrecht of een deel van de stad.

In 2023 maakten we een verbeterslag in onze communicatie door:

• de activiteitenkalender op onze website anders in te richten, zodat bezoekers beter kunnen selecteren op verschillende type activiteiten, en kort- en langlopende activiteiten beter kunnen onderscheiden;

• ons activiteitenaanbod beter zichtbaar te maken op onze locaties;

• bezoekers van onze activiteiten, locaties en website te vragen om zich in te schrijven voor onze nieuwsbrief;

• onze communicatiecampagnes zorgvuldig te evalueren, versterken en hernieuwd uit te voeren;

• met interne kennissessies te zorgen voor up-to-date kennis en vaardigheden met betrekking tot communicatie bij onze medewerkers.

Activiteitenaanbod op andere locaties

Een deel van onze activiteiten richt zich op inwoners uit de buurten die grenzen aan een locatie. Een groot deel van onze activiteiten is echter ook interessant voor inwoners uit andere wijken. In 2023 gingen we door met het breed communiceren van ons activiteitenaanbod op onze locaties door middel van een kruisbestuivingsposter. Elk kwartaal maakten we een overzicht van het programma op onze verschillende locaties. We zetten dit voort in 2024

Utrecht Natuurlijk nieuwsbrief

Ook in 2023 maakten we een groei door met de Utrecht Natuurlijk nieuwsbrief. Maandelijks groeide het aantal met gemiddeld vijftig abonnees. Het streven van 1500 hebben we niet gehaald, maar we sloten het jaar af met bijna 1400 abonnees. Op onze locaties, via onze activiteiten en op onze website kunnen belangstellenden zich hiervoor inschrijven. We vragen bij inschrijving naar de interesses van onze bezoekers. Zo kunnen zij na inschrijving in de toekomst actief benaderd worden met informatie over soortgelijke activiteiten.

Communicatiecampagnes

Utrecht Natuurlijk voert jaarlijks twee grote communicatiecampagnes uit. Een campagne in het voorjaar om aandacht te genereren voor de tuinprogrammering en een campagne rondom de oogstfeesten in het najaar. Met de campagne voor de tuinprogrammering willen we Utrechters laten weten dat zij kunnen komen tuinieren op de Utrechtse stadstuinen, dat ze initiatieven kunnen ontplooien op de tuinen en dat ze zich kunnen aanmelden voor ons workshop- en cursusaanbod. Het Oogstfeest is ieder jaar weer een van de grootste evenementen op onze locaties. Deze feesten vinden plaats in de maand september. Met de communicatiecampagne zorgen we voor stedelijke publiciteit voor de oogstfeesten.

De Groene Uitloper

De Groene Uitloper is de digitale activiteitenkalender waarin we natuuractiviteiten promoten in de stad Utrecht en in een straal van 30 minuten fietsen rondom de stad. Deze kalender wordt onderhouden door een enthousiaste vrijwilliger. Zij speurt websites en uitagenda’s af en verzamelt natuuractiviteiten van heel veel verschillende organisaties. In 2023 zijn de paginaweergaven van de agenda stabiel gebleven ten opzichte van het jaar ervoor. Uitbreiding van het vrijwilligersteam voor de Groene Uitloper is in 2023 niet gelukt. Een extra vrijwilliger kan bijdragen aan de groei van de naamsbekendheid van de Groene Uitloper door actief te worden op social media.

8.3 Persaandacht

In 2023 werkte de communicatieafdeling van Utrecht Natuurlijk voor het eerst samen met Media Info Groep. Media Info Groep is de specialist op het gebied van mediamonitoring en media-analyse. Hierdoor konden we het hele jaar door precies monitoren door welke media we genoemd werden, welk bereik en mediawaarde dit opleverde en welke journalisten over Utrecht Natuurlijk en de verschillende locaties schreven. Bovendien zorgde het voor een opschoning én uitbreiding van het persbestand met ruim 35 nieuwe, veelal lokale journalisten. Dit waren journalisten die eerder in 2023 al over Utrecht Natuurlijk schreven, maar onze persberichten nog niet persoonlijk ontvingen.

In totaal verzonden we elf persberichten en werden we genoemd door een groot aantal online en print media. Zo kwamen we onder andere onder het voetlicht bij indebuurt Utrecht, AD Utrechts Nieuwsblad, de Gelderlander, Telegraaf Utrecht, UITagenda Magazine, DUIC, Nieuwsblad VAR Leidsche Rijn, de Stentor, RTV Utrecht en diverse magazines. Bekijk hieronder een overzicht van enkele web en print bronnen, samen met het bijkomende bereik.

8.4 Website

In 2023 maakte de activiteitenkalender op de website van Utrecht Natuurlijk opnieuw een optimalisatie door. Zo worden sinds 2023 de dagactiviteiten altijd boven de langlopende activiteiten getoond. Daarnaast maakten we een nieuwe pagina voor ons stageaanbod. Zo kunnen studenten en scholieren stageplekken bij Utrecht Natuurlijk in de toekomst makkelijker vinden en ons gericht benaderen. Bovendien zorgden we voor duurzame informatiepagina’s op het gebied van samen tuinieren en oogsten. De pagina’s van de jaarlijks terugkerende campagnes dienen, buiten de campagneperiode om, ook als informatiepagina. In 2023 werd de landingspagina van samen tuinieren 4.700 keer bezocht, met een piek van 2.200 weergaven in de campagnemaand maart. De landingspagina over de oogstfeesten werd maar liefst 7.100 keer bezocht, met een piek van 6.000 weergaven in de campagnemaand september.

Net als andere jaren hielden we in 2023 de websitecijfers maandelijks bij. We keken onder andere naar het aantal unieke bezoekers, het aantal sessies, de best bezochte pagina’s, de gemiddelde bezoekduur en de manier waarop bezoekers op de website van Utrecht Natuurlijk terechtkwamen. Door deze inzichten te verzamelen en monitoren, kan de communicatieafdeling stapsgewijs verdere optimalisaties blijven doorvoeren. In 2023 groeide het aantal sessies op de website met een nette 4,3% ten opzichte van 2022.

8.5 Kennis delen

Intern

Alle medewerkers van Utrecht Natuurlijk communiceren naar de buitenwereld over de thema’s van Utrecht Natuurlijk. Dat gebeurt tijdens de dagelijkse werkzaamheden op de locatie, met programmering gekoppeld aan onze thema’s en door gebruik te maken van onze socialmediakanalen. De communicatiewereld verandert snel. Er komen nieuwe mediakanalen bij en andere verdwijnen. Met actuele handleidingen en de adviserende rol van de communicatiemedewerkers zorgen we ervoor dat onze medewerkers op de hoogte zijn van de nieuwste ontwikkelingen en dat zij deze kunnen inzetten.

Ook in 2023 organiseerden we enkele kennissessies waarin we onze medewerkers wegwijs maakten in de laatste ontwikkelingen binnen het communicatielandschap. Daarmee zorgden we ervoor dat alle medewerkers goed waren toegerust om te kunnen communiceren. We hebben in 2023 de samenwerking voortgezet met een fotograaf om nieuwe, frisse sfeerbeelden te maken van de verschillende thema’s op onze locaties. Hiermee zorgen we voor een actuele en structureel groeiende beeldbank.

Extern

In de communicatie over de onderwerpen waar wij ons mee bezighouden bieden we waar mogelijk ook een handelingsperspectief. We laten Utrechters kennismaken met onze onderwerpen, maar ons uiteindelijke doel is een actieve betrokkenheid, want een groene en gezonde stad maken we samen.

Tijdens onze activiteiten delen we kennis met deelnemers. Deze kennis willen we ook ontsluiten voor deelnemers die zich er bijvoorbeeld thuis verder in willen verdiepen, voor mensen die niet aanwezig konden zijn, of die er op een ander moment naar zoeken. Dat doen we via onze website en via publicaties zoals onze folders.

Utrecht Natuurlijk

030 753 38 00

info@utrechtnatuurlijk.nl w ww.utrechtnatuurlijk.nl /utrechtnatuurlijk

/utrechtnatuurlijk

@030natuurlijk