MICHAEL STECH NATIONAAL HERBARIUM NEDERLAND (NHN)
MOSSENRAADSEL OPGELOST
Al als jongetje in Duitsland was Michael Stech in de weer met planten. Als dertienjarige begon hij een herbarium, als zeventien jarige specialiseerde hij zich in mossen en schreef hij daar twee artikelen over. Dat enthousiasme is gebleven. Stech boog zich over het wonderlijke verspreidingspatroon van een groepje mossen met de naam Echinodium. Ze zijn te vinden op eilanden in de Atlantische Oceaan (Azoren, Madeira en Canarische eilanden) én helemaal aan de andere kant van de aarde, in het Pacifisch gebied rond NieuwZeeland. Verder nergens. Stech loste dit raadsel op. Mossen trekken veel minder aandacht dan bloemplanten, zelfs bij biologen. Ze vallen minder op. Maar bekijk je ze met de loep of onder de microscoop, dan blijkt er een grote diversiteit onder mossen te bestaan. Ze vormen een belangrijk onderdeel van bijna alle ecosystemen. Dat waren de redenen dat Stech er juist wel aandacht voor had. Dankzij de beslissing van de Leidse tak van het Nationaal Herbarium om de mossenstudie na lange tijd weer op te pakken, kon hij hier aan de slag. Hij zocht een interessante plek uit voor zijn onderzoek: de Azoren, Madeira en de Canarische eilanden in de Atlantische Oceaan. Die eilanden zijn omhooggekomen vulkanen van 20 miljoen jaar oud, nooit verbonden geweest met het vasteland. De vraag is dan: waar komen de planten die er van nature groeien vandaan? En zijn er soorten bij die op de eilanden zelf zijn ontstaan?
“Van de bloemplanten weten we, dat ze sterk verwant zijn aan de soorten van het Middellandse-Zeegebied”, vertelt Stech. “Dat is ook het meest nabij. Maar mossen hebben hele kleine sporen waarmee ze zich gemakkelijk over grotere afstanden kunnen verspreiden. Het blijkt dan ook dat er veel mossen op de Atlantische eilanden groeien waarvan de herkomst in Midden- en Zuid-Amerika ligt, naast soorten met een oorsprong in Europa, Afrika en Noord-Amerika.” De vier mossoorten van het geslacht Echinodium stelden de biologen echter voor een raadsel (nauw verwante soorten vormen samen een geslacht). De enige andere plekken ter wereld waar ook nog twee Echinodium-soorten groeiden, liggen namelijk zo ver weg als maar enigszins mogelijk is: het zuidoostelijke puntje van Australië, Nieuw-Zeeland, Nieuw-Caledonië en Fiji, kortom: een deel van het Pacifisch gebied.
Toevluchtsoorden Op het bureau van Stech liggen een paar dichtgevouwen A4-tjes en krantenpagina’s die hij openmaakt om de verschillende Echinodiummossen te laten zien die er in zitten. Ze lijken allemaal sprekend op elkaar. Ze zijn vrij groot en struikachtig met onregelmatige vertakkingen en ze hebben lange spitse blaadjes met een nerfachtige verdikking in het midden. “Voor de slaapmossen, de grote groep waartoe deze soorten behoren, zijn dat bijzondere kenmerken”, vertelt Stech. “Er is weleens iemand geweest die betwijfelde of alle
25