18 minute read
Les 33 Poëzie en zakelijke teksten
1
Je maakt kennis met verschillende soorten zakelijke teksten
2
Je kent de verschillen tussen poëtische en zakelijke teksten 3
Je linkt een gedicht aan een zakelijke tekst (of omgekeerd) in een creatieve schrijfopdracht
1
ZAKELIJKE TEKSTEN EN HUN DOELPUBLIEK
De artikels bespreken hetzelfde nieuws. Toch zijn er grote verschillen in de manier waarop het nieuws gebracht wordt.
1
Te veel dronken jongeren
Veel jongeren komen door te veel alcohol in het ziekenhuis terecht. Vorig jaar moesten 2.234 dronken ti eners naar de dienst spoedgevallen. Daar waren 116 kinderen bij die amper 12 of 13 jaar waren.
Alcohol is een gevaarlijke drug. Zeker voor jongeren kan die erg schadelijk zijn. Misbruik kan leiden tot schade aan de hersenen. Toch belanden elke week meer dan 40 kinderen in het ziekenhuis door te veel alcohol. Dokters en ziekenfondsen maken zich daar grote zorgen over.
Verschillende organisati es vragen om alcohol pas te mogen kopen als je 18 jaar bent. Nu kan je al op 16 jaar bier en wijn kopen.
Bron:
Alcoholmisbruik bij tieners:
Elke dag belanden gemiddeld zes jongeren tussen 12 en 17 jaar in het ziekenhuis na alcoholmisbruik.
Volgens Marijs Geirnaert, directeur van het Vlaams expertisecentrum voor alcohol (VAD), worden effi ciënte maatregelen zoals het optrekken van de leeftijdsgrens tegengehouden door de bierlobby.
In België mogen jongeren vanaf 16 jaar bier, wijn en schuimwijn aankopen. Een te jonge leeftijd, vinden experts. Onze Minister van Volksgezondheid wijst dan weer naar landen waar de leeftijdsgrens voor alcohol reeds verhoogd is tot 18 of 21 jaar: het misbruik blijft er even sterk. ‘Maak van bier of wijn een verboden vrucht en ze worden alleen maar aantrekkelijker.’
De minister pleit voor sensibilisering. ‘We moeten jongeren uitleggen wat de risico’s van alcohol zijn.
De ouders spelen daarbij een belangrijke rol, ook meer algemeen bij de keuze voor gezonde drank en voeding’.
Ook volgens Geirnaert is een belangrijke rol voor ouders weggelegd. ‘Jongeren kopiëren volwassen gedrag.’ TRAJECT NEDERLANDS 3 LITERATUUR
De voorbije tien jaar is het aantal 12- tot 17-jarigen op spoed na alcoholmisbruik grotendeels stabiel gebleven. Het aantal extreem jonge cases is wel toegenomen. Vorig jaar waren er 116 12- en 13-jarigen die dronken in het ziekenhuis belandden. Nooit eerder was dat aantal zo hoog. Voor kinder- en spoedartsen zit er weinig anders op dan de jonge patiënten zo goed mogelijk op te lappen. ‘Soms is dat frustrerend’, geeft kinderarts Marjolein Mattheij toe. ‘We geven die kinderen een infuus, omdat dit medisch de juiste behandeling is. Maar het zorgt er wel voor dat ze geen kater hebben. Ze worden wakker in het ziekenhuis en voelen zich prima. Zijn de jongeren fysiek weer in orde, gaan ze naar huis. ‘Er wordt geen traject uitgestippeld’, zegt professor Van Hal. ‘In Nederland wel. We vragen dit hier al lang, maar het gebeurt niet. Ook het optrekken van de leeftijdsgrens om alcohol te kopen, zou een verschil kunnen maken.’ Bron: sensibiliseren: zie antwoord bij opdracht 4 op p. 377 woord 2 © VAN IN
1 Lees de teksten aandachtig en geef zo veel mogelijk verschillen tussen beide artikels.
2 Een van de teksten komt uit Wablieft, een krant in duidelijke taal. De andere tekst komt uit De Morgen, een Vlaamse kwaliteitskrant die zich vooral richt op extra informatie bij het nieuws. Plaats de juiste bron bij de artikels.
3 De journalisten van De Morgen maken in hun tekst gebruik van beeldspraak. a Weet je nog wat dat is? b Plaats de metaforen die in de tekst gebruikt worden bij de juiste omschrijving. 1 iets bepalen, een plan uitwerken of afbakenen 2 imiteren, nadoen
3 iets waar je af moet blijven, hoe aantrekkelijk ook 4 beter maken, herstellen
Gebruik de volgende afbeeldingen om je te helpen.
LES 33 POËZIE EN ZAKELIJKE TEKSTEN 377 4 Kun je uit de context a eiden wat ‘sensibilisering’ betekent? 5 Het artikel uit De Morgen bevat argumenten rond de leeftijdsgrens voor het drinken van alcohol. a Ga op zoek naar één argument voor het optrekken van de leeftijdsgrens. b Zoek ook één tegenargument. © VAN IN
378 TRAJECT NEDERLANDS 3 LITERATUUR © VAN IN
2
BEELDSPRAAK IN ZAKELIJKE TEKSTEN
DE PERFECTE TELEGRAAFKOP
Geen krant die zo verzot is op woordspelingen en beeldspraak als De Telegraaf. Hun gebruik van koppen weerspiegelt het DNA van de krant.
Geen dag zonder glimlach(je) tussen het wereldleed. Soms wel drie of vier in één krant – dosering en maatvoering zijn niet de eerste voorwaarde. Alsof ze er zelf nooit moe van worden. Maar wie er gevoel voor heeft of de juiste meligheidsgraad in de bloedsuikerspiegel, kan niet onberoerd blijven bij de lolligheid van menig Telegraafkop. De regel is simpel: een Telegraafkop moet kort en pakkend zijn, en prikkelen tot lezen. Alsof dat zo simpel is.
Omdat de krant zegt geen geschreven regels te kennen, zijn we aangewezen op eigen onderzoek om het DNA van de Telegraafkop te ontleden. We komen tot een onderverdeling in enkele categorieën. De beste koppen vertonen kenmerken van meerdere subgenres.
Tussentitel 2
Daarnaast bestaat het veelkoppige genre van de huiskamerpoëzie. Ongeacht de inhoud van het bericht, de vorm wil ook wat. Een mooi woordbeeld, rijmklank, uitspraak – de poëzie van de kop overstijgt de wetten van de alledaagse spraak.
‘Veel gedoe om kaketoe’ – met zulk fi jn rijm ga je die driekolommer toch lezen. Een boze burger vecht snelheidsmetingen van politie aan: ‘Flitsridder ten strijde’. Ook fraai (zie ook het volgende puntje): ‘Bleeker bloost’. Of: ‘Vakantie vol valkuilen’. Sommige koppen lezen als titels van een roman of jongensboek.
Tussentitel 3
Tussentitel 1
De eerste en meteen grootste categorie valt ook te omschrijven als die van nijver & vlijt. Het resultaat: een tikje oubollig vaak, fl auw zelfs, maar tegelijk in alle meligheid soms onweerstaanbaar geestig.
‘Energiebedrijf op hete kolen’. Het is een genre waarop je eindeloos kunt voortborduren. Je vindt ze dan ook dagelijks in de krant, op meerdere plekken. LES 33 POËZIE EN ZAKELIJKE TEKSTEN 379
Het liefst een korte, bondige term die ingewikkelde uitleg overbodig maakt en moeilijke kwesties in één keer op de kaart zet. De klinkende (mede) klinkers doen hun werk: het woord bekt vanzelf lekkerder; met een beetje geluk ontstaat zo een neologisme dat nog tijden meegaat (en soms de zaken op scherp zet). Bezitters van een ‘sjoemeldiesel’ van het merk Audi, Seat, Skoda, Porsche of Volkswagen willen een vergoeding die kan oplopen tot de aanschafprijs van hun auto. Hoe vang je die in één woord? Zo dus: ‘Claimclub eist geld terug’. Bron: De Volkskrant © VAN IN
NA ÉÉN MIDDAG PEKING SLIKT AMERIKAANSE MINISTER TILLERSON ZIJN KRITIEK IN
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson en de Chinese president Xi Jinping in Peking
Met een mond vol beschuldigingen kwam hij aan in Peking, maar de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Rex Tillerson ging zondag naar huis met ‘warme woorden’ van de Chinese president Xi Jinping in zijn oren. Na een middag met China’s topdiplomaat Wang Yi boog Tillerson al nederig het hoofd. Hij slikte kritiek – China zou niet genoeg doen om de steeds verder groeiende crisis over het Noord-Koreaanse kernwapenprogramma te kalmeren – snel in. China en de VS zullen samen hun best doen om NoordKorea naar een ‘ander spoor’ te brengen. Vlak voor zijn eerste bezoek aan China las Tillersons baas Peking via Twitter fl ink de les. ‘Noord-Korea heeft zich erg slecht gedragen. China heeft weinig gedaan om te helpen!’, aldus de Amerikaanse president. In Japan en Zuid-Korea blies Tillerson hoog van de toren: de tijd van het geduld is voorbij, de ‘militaire optie’ ligt op tafel. Onderhandelen had alleen zin als Pyongyang, de Noord-Koreaanse hoofdstad, zijn verzameling kernwapens verkleint, aldus Tillerson vrijdag. China is het meer dan beu aangewezen te worden als het land dat zijn verantwoordelijkheid over NoordKorea ontloopt. Het Westen denkt dat China, een van de weinige bondgenoten van Noord-Korea, een direct lijntje heeft naar Noord-Korea. Pyongyang overleeft door Chinese energieleveranciers en 380 TRAJECT NEDERLANDS 3 LITERATUUR
voedselhulp; de landen delen een lange, poreuze grens en China heeft zeker invloed. Maar dat maakt Noord-Korea nog geen marionet. China loopt als eerste schade op in geval van een oorlog, een ongeluk met een kernproef of ineenstorting van het Noord-Koreaanse regime, aldus een commentaar in de Global Times. ‘Chaos in Noord-Korea veroorzaakt als eerste een ramp in China. Sorry, maar de Verenigde Staten en ZuidKorea hebben niet het recht dat van China te eisen’, aldus de populaire krant. Bovendien vindt Peking dat het al jaren zijn uiterste best doet Pyongyang af te knijpen door de door de Verenigde Naties opgelegde straffen uit te voeren, terwijl het tegelijkertijd het bestuur van Kim Jongun blijft masseren om de communicatie open te houden. Partijspreekbuis Volksdagblad hekelde ‘de verafgoding van sancties en druk’ waarmee de VS Pyongyang op de knieën proberen te dwingen. (...) Noord-Korea won ondertussen tijd om zijn nucleaire wapenarsenaal te vergroten en te verbeteren: inmiddels zouden langeafstandsraketten die kernkoppen naar de VS brengen een kwestie van tijd zijn. Vandaar dat niemand echt serieus inging op het zoveelste Chinese voorstel tot onderhandeling. Bron: De Volkskrant © VAN IN
1 In les 25 ging je in op de belangrijkste doelen van een krantenkop. Herhaal die doelen aan de hand van volgende voorbeelden.
Rode Duivels zijn tevreden
We mogen dromen
Ergste crisis aller tijden
Dokters willen meer geld voor huisbezoek
2 Beeldspraak is een vaak gebruikt middel om die doelen te bereiken. De Volkskrant, een Nederlandse krant, vindt zelfs dat een andere Nederlandse krant, de Telegraaf, daar te ver in gaat. a Lees het artikel op p. 379 en probeer de juiste tussentitels aan te vullen. Kies uit: Probeer poëzie – Letterlijk & figuurlijk – Allitereer altijd
b Kun je de volgende krantenkoppen van De Telegraaf bij de juiste categorie plaatsen?
1 VORST OP KONINGSDAG
3 2
Pestprofs nader bezien
Relalarm ramadan
4
Schoolzwemmen gaat kopje onder
LES 33 POËZIE EN ZAKELIJKE TEKSTEN 381 SPAAK IN HET WIEL BIJ FIETSENBEDRIJF Top Belgian Rail is het spoor kwijt6 3 Niet enkel krantenkoppen bevatten beeldspraak, soms is het volledige artikel doorspekt met metaforen. Je gaat nu aan de slag met een artikel over Noord-Korea, de Verenigde Staten en China. a Bekijk eerst een filmpje van Klaar om je voor te bereiden en noteer de belangrijkste informatie. Het is de bedoeling dat je notities je een beeld geven van het land. b Welke van de afbeeldingen hieronder geeft een kernwapen weer, denk je? Leg je antwoord uit. 1 21 5 3 © VAN IN
4 Lees nu het artikel op p. 380 en let op de beeldspraak. a Hieronder staan afbeeldingen die de metafoor letterlijk weergeven. Plaats er het beeld naast dat in het artikel voorkomt.
b Wat betekent deze uitdrukking of vorm van beeldspraak?
a b
c d
fe g h © VAN IN
LES 33 POËZIE EN ZAKELIJKE TEKSTEN 383© VAN IN
3
GEDICHTEN EN ZAKELIJKE TEKSTEN
1
De Plek
Je moet niet alleen, om de plek te bereiken, thuis opstappen, maar ook uit manieren van kijken. Er is niets te zien, en dat moet je zien om alles bij het zeer oude te laten.
Er is hier. Er is tijd om overmorgen iets te hebben achtergelaten. Daar moet je vandaag voor zorgen. Voor sterfelijkheid.
Herman de Coninck. De plek (uit: De gedichten. De Arbeiderspers, 2014)
2
Mijn vader is leeg
zodra wij in de wereld komen begint in elk van ons een reservoir vol te stromen met herinneringen
en eerst zat er bij mijn vader een klein gaatje in de zijwand niets ergs, hij kon het vaak nog
zelf met de vinger dichtstoppen maar algauw had hij aan tien vingers niet meer genoeg en nu
ook de bodem is weggeslagen beweegt en leeft hier voor ons deze lege man die wij niet kunnen
herkennen, die ons niet herkent want vlak achter zijn ogen galmt dat dreigende, donkere niets
nee, met de dood leren wij wel leven maar niet met deze man van wie nog levend het hele leven al werd gewist
drup-drop spetter-spat plens-plons het is lente en het regent onomatopeetjes van regenachtig nat Hanneke Post. Kriebels en krabbels 384 TRAJECT NEDERLANDS 3 LITERATUUR
Marc Tritsmans. Aanrakingen 3 © VAN IN
4
Dit is de lucht waarin wij wonen. Onze laatste Open lucht, ventieltjeslucht, lauwwarme lucht, titanenlucht, Onze dolende ademlucht is kreunende lucht. zwerflucht.
stoomlucht, fluisterlucht, koperlucht, moederlucht. Met onze jas vol gaten vangen we compressielucht, melancholische lucht door uitademende luchtballonnen Wij logeren in de lucht vanuit een verlaten thuisland van benauwde tentzeilen geïmporteerd,postorderlucht, en bedauwd ochtendgras. buitenlandlucht. Lucht van een versleten matras of natkarton (en onze hond is nat). Wij wachten als kuikens in de lucht
Wij ruiken betonlucht, van warmteblazers boven kruidenlucht, winkeldeuren. De lucht rusthuislucht vol prot van kachelpijpen en dampkappen. en kool, Ventilatorlucht in stinkende zomers.
putjeslucht. Lucht uit metroroosters waarop wij ons als worstjes grillen.
Wij tassendooronweersluchten en regenluchten. In kartonnen bekertjes En vliegjeslucht, ja! Vliegjeslucht! gebedelde lucht. Windhozen, Muf ruikende tweedehands lucht.
mistbanken, Lucht is wat wij bezitten.
rookgordijnen. Grijze lucht van oud ijzer en fijn stof. Onze neus is onze hond. Wij wachten op etenslucht. En donker samengepakte lucht. Etenslucht! O, etenslucht! Lucht van de razernij van winderige dagen, Met getrokken mes en vork ze waait ons als herfstbladeren vatten wij post uit elkaar. bij keldergaten en deuropeningen. Wij snuffelen, LES 33 POËZIE EN ZAKELIJKE TEKSTEN 385 Wij lopen met onze ziel onder de arm smikkelen, ontbijtlucht, door pratende lucht tussen passanten likkebaarden: lunchlucht, in, hun geparfumeerde luchtjes, spijslucht. hun gelamenteerde zuchtjes. Wij watertanden bij de broodlucht Lucht die twee geliefden van vroege bakkertjes! in elkaars mond in-en uitademen of Lucht van biefstukslagers de plakkerigelucht tussen vrijende en Chinese eendenlakkers! lijven van twee of meerdere mensen. Schreeuwerige kermislucht, De omhelzende lucht. bepoederde oliebollenlucht, warme suikerwafellucht. Wij roken gemotoriseerde lucht, vrachtwagenlucht,uitlaatgassenlucht, Wij eten ons buikje rondmet autobandenlucht, verbrande lucht. gebraden lucht en gebakken lucht. Soms vat de lucht Tezamen met een tas hete koffielucht. vlam in onze longen. Leve de heropgewarmde lucht! Onze wangen blozen van zoveel aroma. Dan worden wij “Wij zijn zo mager, madame, meneer.” luchtziek,luchtdronken, lucht in de kopvan ingebeelde lucht, Wij lezende lucht als nat krantenzonsonderganglucht,sprookjeslucht, papier, de staalhard liegende lucht, luchtjeslucht. blauwe traantjeslucht. Gatenlucht. Wij zijn de ware wolkenmeters. Wij bewonen ziekenwagenlucht, apothekerslucht, De lucht waarin wij wonen geamputeerde lucht, is de gratis lucht, gepijnigde lucht de lucht van niets. begrafenislucht. Lucht is wat wij worden. Maarten Inghels. Een huis van lucht © VAN IN
1 Neem de gedichten door en kies er één uit dat je echt aanspreekt.
2 Beantwoord voor dat gedicht de volgende vragen. a* Wie is aan het woord in het gedicht? Omschrijf het personage zo volledig mogelijk (uiterlijk, leeftijd, karakter … ).
b* Wat is de boodschap van het gedicht, wat probeert de dichter je te vertellen? c* Kun je je inleven in de ‘ik’ van het gedicht? Geef minimaal twee gelijkenissen (of verschillen) met situaties uit je eigen leven. d Zit er beeldspraak in het gedicht? Zo ja, geef voorbeelden. e Luister naar de bespreking van de anderen in je groep. Vind je een thematische link tussen de gedichten onderling?
386 TRAJECT NEDERLANDS 3 LITERATUUR © VAN IN
a
Herenhuis te koop
€ 998,000
7 slaapkamers | 458 m2 Prinses Clementinalaan 75 | 9000 ‒ Gent
Immoweb code: 8315450
Deze statige herenwoning werd in 1908 gebouwd, juist voor de wereldtentoonstelling van 1913 waar het in alle glorie één van de statigste gebouwen was op de Prinses Clementinalaan. Het gezellige voortuintje, afgesloten met een ijzeren hekken, biedt toegang tot de inkomdeur alsook een zijdeur die naar de kelder leidt. Hier kan je gemakkelijk fietsen plaatsen. Bij het binnenkomen in de inkomhal valt onmiddellijk de grandeur van de woning op. Het gebruik van marmer, prachtige parketvloeren, unieke sierschouwen en de volumes die men toen gebruikte, geven een uniek wooncomfort. De woning werd in verschillende fases gerenoveerd waarbij de laatste dateert van twee jaar geleden. Tijdens deze renovaties werd steeds rekening gehouden met de authenticiteit en de ziel van de woning. De gelijkvloerse verdieping omvat een woonruimte verdeeld over drie plaatsen die uitkijkt op een grootse tuin van ca. 240 m², aangeplant met rijlinden, een siervijver alsook een buitensauna die achteraan in de tuin is geplaatst. De keuken is zijdelings gelegen en kijkt ook uit op deze prachtige tuin. De statige trap in de mooie inkomhal geeft verder toegang tot alle verdiepingen in de woning. In totaal omvatten deze verdiepingen zeven ruime kamers, twee badkamers en een dressing. Helemaal boven werd zelfs ook nog een kleine keuken geïnstalleerd. woord LES 33 POËZIE EN ZAKELIJKE TEKSTEN 387 Bron: www.immoweb.be statig: plechtig, waardig, voornaam de grandeur: grootsheid de authenticiteit: echtheid, oorspronkelijke karakter Vormen van dementie Dementie is een verzamelnaam voor een groep aandoeningen waarbij meerdere stoornissen in het cognitieve functioneren samen optreden. Cognitieve functies zijn onder meer: het geheugen, het leervermogen, het taalgebruik en het kunnen begrijpen en uitvoeren van complexe en dagelijkse handelingen. Doorgaans is dementie chronisch en progressief van karakter. Geheugenverlies staat meestal op de voorgrond, maar dat is niet bij alle vormen zo. De stemming, persoonlijkheid en het gedrag kunnen ook veranderen. Welke symptomen er precies optreden, wordt bepaald door de aard, lokalisatie en ernst van de afwijkingen in de hersenen. De stoornissen hangen dus af van de oorzaak van de dementie. Er zijn veel verschillende oorzaken van dementie, maar de meest voorkomende zijn de ziekte van Alzheimer, frontotemporale dementie, vasculaire dementie en dementie bij de ziekte van Parkinson. Er wordt pas van dementie gesproken als de stoornissen in het denken, de stemming en het gedrag zo ernstig zijn, dat iemand wordt beperkt in zijn algemeen dagelijks functioneren. Bron: www.dementie.be cognitief: wat te maken heeft met leren of de werking van ons brein chronisch: continu, aanhoudend, voortdurend progressief: 1. op zoek naar nieuwe dingen, vooruitstrevend; 2. (hier) groeiend, sterker/erger wordend het symptoom: teken, indicatie, aanduiding b woord © VAN IN
3 De zakelijke teksten hebben allemaal een inhoudelijke link met een van de gedichten. Vind je de tekst die thematisch verband houdt met jouw gekozen gedicht?
4 Beantwoord individueel deze vragen. a Van welke tekst heb je het meest bijgeleerd? b Welke tekst spreekt jou het meest aan? c Welke tekst heeft jou het meest ontroerd? d Welke tekst zet het meest aan tot actie?
e Welke tekst vond jij het moeilijkst te begrijpen?
5 Vergelijk daarna jouw antwoorden met die van medeleerlingen die een ander gedicht hadden. Vat samen wat het grote verschil is tussen zakelijke teksten en poëzie.
LES 33 POËZIE EN ZAKELIJKE TEKSTEN 389© VAN IN
