Les 30 De audioroman

1

Je analyseert de relatie tussen geluid en emotie in televisiereeksen en in het dagelijkse leven

2

Je kent de kenmerken van een audioroman 3

Je verwerkt een fragment uit een verhaal creatief tot een audioroman (Tussenstop)

1

GELUIDEN EN EMOTIES

1 Je krijgt een aantal geluiden te horen. a Schrijf op wat je hoort. b Geef aan of je het geluid onaangenaam (0), vervelend (1), neutraal (2), leuk (3) of erg aangenaam (4) vindt.

1 omschrijving

ervaring 0 – 1 – 2 – 3 – 4

2 0 – 1 – 2 – 3 – 4

3 0 – 1 – 2 – 3 – 4

4 0 – 1 – 2 – 3 – 4

TRAJECT NEDERLANDS 3 LITERATUUR 5 0 – 1 – 2 – 3 – 4 0 – 1 – 2 – 3 – 4 2 Samen met een medeleerling verken je nu twee teksten over de invloed van geluid op ons gevoel. a Noteer drie elementen die volgens jullie aan bod zullen komen. b Stel twee vragen waarop jullie het antwoord willen weten. 3 Lees nu één van de twee teksten op de volgende pagina’s, je medeleerling leest de andere. a Duid aan welke woorden je niet begrijpt. b Vat de informatie uit de tekst in drie zinnen samen. Noteer ook minimaal twee sprekende voorbeelden. 4 Overloop samen de antwoorden bij opdracht 3. Help elkaar bij woorden die jullie moeilijk vonden of zoek ze op. 6 © VAN IN

5 Formuleer nu in je eigen woorden zo volledig mogelijk wat de volgende woorden betekenen. • misofonie

• ASMR

Bart Rooms

Misofonie, wanneer alledaagse geluiden je woedend maken

Ongeveer 3 procent van de mensen lijdt aan misofonie. Dat schrijft Het Nieuwsblad. Misofonie is een ziekte waarbij specifieke geluiden zoals het geritsel van een zak chips, het slurpen aan een rietje of eetgeluiden extreme gevoelens van woede, walging of haat opwekken. Het gaat veel verder dan ergernis of irritatie.

‘Misofonie is veel meer dan zich een beetje ergeren’, zegt Damiaan Denys, hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Het is een ziekte. Mensen lijden LES 30 DE AUDIOROMAN 349 eronder en het heeft een enorme impact op hun dagelijks leven. Het begint meestal rond de leeftijd van 10, 12 jaar in familiale context.’ Iedereen zal zich weleens storen aan iemand die luidruchtig eet of zwaar ademt. Maar wanneer deze alledaagse geluiden woede, walging of haat opwekken, lijd je aan misofonie. ‘De klacht bestaat erin dat mensen geobsedeerd zijn door specifieke geluiden die door mensen worden veroorzaakt, zoals kauwen, slikken, ademhalen, krabben, maar ook soms repetitieve bewegingen’, zegt Damiaan Denys. ‘Het zijn geluiden waar mensen zich zodanig aan ergeren dat ze ongelooflijk boos worden en daardoor de anderen iets willen aandoen.’ Hoe kan je het verhelpen? ‘Zeker niet door die mensen bloot te stellen aan die geluiden’, zegt Damiaan Denys. ‘Daardoor is er een verschil met andere angststoornissen. Iemand die bang is van spinnen confronteren met spinnen, kan wel helpen.’ Wat bij misofonie wel kan helpen, is volgens Denys ‘aandachtstraining’, zorgen dat de aandacht naar die geluiden vermindert door erop te oefenen, en ‘counter-conditioning’. Hierbij wordt er aan geluiden een andere betekenis gegeven door ze positief te labelen. Mensen gaan die geluiden op een andere manier interpreteren. Bron: www.vrt.be/vrtnws de impact: eff ect, invloed woord © VAN IN

Autonomous sensory meridian response (ASMR)

ASMR is een bepaalde gevoelssensatie gekenmerkt door een tintelend gevoel dat begint op het achterhoofd en zich uitstrekt langs de nek en de rug (de sensory meridian response).

ASMR wordt meestal als aangenaam en rustgevend ervaren en kan opgewekt worden door bepaalde visuele, auditieve of tactiele prikkels, waaronder zacht gefluister, het gekraak van bepaalde voorwerpen, het geluid of gevoel van bepaalde activiteiten (bijvoorbeeld een knipbeurt bij de kapper) of iemand zien tekenen. De ervaring wordt soms ook wel beschreven als een ‘orgasme van de hersenen’. Niet iedereen is even gevoelig voor ASMR; sommigen ervaren het tintelende gevoel minder dan anderen of zelfs helemaal niet. De ervaring kan dan ook niet gestuurd worden (vandaar autonomous).

Hoewel ASMR soms geassocieerd wordt met seksualiteit of erotiek, is die connotatie niet altijd terecht. ASMR wordt ook niet opgebouwd om een soort climax te bereiken. Volgens cultuurwetenschapper dr. Vincent Meelberg van de Radboud Universiteit wordt de naam ‘hersenorgasme’ daarom beter niet gebruikt.

Op YouTube zijn honderdduizenden video’s te vinden met geluiden en prikkels die ASMR zouden opwekken. Makers van dergelijke filmpjes worden ook wel ASMRtists genoemd (een samentrekking van ‘ASMR’ en het Engelse woord ‘artist’).

Een voorbeeld van zogenaamd ASMR-opwekkende prikkels zijn de filmpjes van schilder Bob Ross. Alhoewel het fenomeen miljoenen enthousiastelingen kent over de hele wereld, is er nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan.

350 TRAJECT NEDERLANDS 3 LITERATUUR Bron: nl.wikipedia.org de sensatie: iets wat je met je zintuigen kunt waarnemen tactiel: waarneembaar door het aan te raken het fenomeen: (zeldzaam) verschijnsel woord 6 Geluiden hebben blijkbaar een grote impact op onze emoties. Welke emoties roepen de volgende geluiden bij jou op? • de schoolbel • applaus • blaffende honden • het getokkel van regen op het dak • roepende mensen • het tikken van de klok • gedonder, harde wind © VAN IN

7 Geluiden en muziek worden ook in series en lms gebruikt om onze kijkervaring te versterken. Bekijk het volgende fragment eerst met en dan zonder geluid en beantwoord de vragen. a Met welk programma en welke scène hebben we hier te maken?

b Wat voor muziek hoorde je?

c Welk effect brengt de muziek teweeg?

d Hoe heb je de scène zonder muziek ervaren?

8 Voor welk type muziek kiezen lmmakers bij volgende scènes? • een achtervolging • een romantische kus

• een overwinning • een overlijden

2

LES 30 DE AUDIOROMAN 351 DE AUDIOROMAN 1 Luister je soms naar voorgelezen verhalen? 2 Vind je dat leuker dan zelf lezen? Waarom (niet)? 3 Je beluistert nu het begin van Upbeat van Onno Te Rijdt. 4 Beantwoord nu volgende globale vragen. a Over wie gaat het verhaal? b Wat kom je over hem te weten? c Wat valt je op aan het luisterfragment als je het vergelijkt met een fragment uit een gewoon luisterboek? d Wat is volgens de verteller de functie van de muziek in de dagfragmenten van Joris? © VAN IN

5 Joris geeft zichzelf en zijn moeder weer als een instrument. a Geef beide instrumenten.

b Beschrijf waarom Joris hiervoor kiest. c Heeft het instrument een positieve of negatieve klank?

6 In een interview met auteur en componist Onno Te rijdt lezen we het volgende:

‘Upbeat is een unieke audioroman, waarin ik een verhaal vertel met zelfgemaakte muziek als tweede 352 TRAJECT NEDERLANDS 3 LITERATUUR vertelstem. Voorgelezen passages worden afgewisseld met muziekstukken. De muziek begeleidt of ondersteunt de tekst niet alleen, ze gaat ook verder waar het gesproken woord stopt en verklankt dan gebeurtenissen, emoties enzovoort, of geeft een humoristische draai aan het geheel. Je zou Upbeat kunnen omschrijven als een film zonder beelden.’ Bron: www.onnoterijdt.nl a Hoe wordt dit genre roman genoemd door de auteur? b Geef op basis van het interviewfragment een definitie van die term. 7 Vergelijk een audioroman met een voorgelezen verhaal. Geef één voordeel en één nadeel. 8 Zou je verder luisteren naar Upbeat? Geef één reden waarom (niet). © VAN IN

1

WOORDENSCHAT

1 Welk woord past in de zin?

Kies uit: befaamd – loyaal – gretig – toegewijd – tactiel – radeloos – behoedzaam – chronisch.

Opgelet: je kunt niet alle woorden gebruiken.

a Flip, de papegaai, is vermist. Jommeke en Filiberke zochten overal, maar vonden hem nergens. Ze zijn

echt .

b Twee miljoen Europeanen lijden aan vermoeidheid: ze zijn langdurig vermoeid en

hebben, zowel fysiek als mentaal, onverklaarbare pijn.

c In Amerika is een journalist overleden: hij dook overal op in een verfrommeld pak, met

ongekamd haar, een drankje in de ene hand en een sigaret in de andere.

d Belgen zijn heel werknemers: ze werken vaak lang voor dezelfde werkgever.

e Vakantiekiekjes worden gedeeld op sociale media: alsof mensen anderen willen

overtroeven met hun reiservaringen.

f Hij is echt een persoon: hij houdt van knuff els en aanrakingen.

2 Geef het antoniem.

a kortstondig b toenemen TUSSENSTOP 5 353

c onbekend d vastberaden 3 Welke woorden zitten in de anagrammen verstopt? a rdaepner b aduishra c mcpiat d apnemdie 4 Vul de ontbrekende woorden in. a ‘De spelers van Club Brugge mogen hun natmaken, want wij zijn er helemaal klaar voor’, zei de aanvoerder van Anderlecht zelfzeker. b Vlamingen blijken (erg gehecht) aan hun radiotoestel. Dat blijkt uit een onderzoek van de VRT. Enkel de Tsjechen luisteren nog meer uren naar de radio. © VAN IN

c Nu de pandemie

d Het concert werd afgelast door

niets kon doen). (langzaam verdwijnt), is er weer meer ruimte in de ziekenhuizen.

(een onvoorziene omstandigheid waaraan de zanger

e Een zeldzaam jachtluipaard duikt na tien jaar weer op. Wetenschappers verzamelen zich om dat

(zeldzaam verschijnsel) te bestuderen.

5 Teken een theaterscène zoals ze hier beschreven wordt.

• Teken een podium. Aan beide zijden van het podium hangt een theatergordijn. • Op het podium staan twee bomen als decor. • De cast bestaat uit een acteur en een actrice. Ze staan tegenover elkaar. De acteur heeft een hond aan de leiband. • De actrice richt een pistool op de acteur. Behalve het pistool zijn er ook nog andere rekwisieten want ze heeft ook een koff ertje in de hand.

a Noteer de vetgedrukte woorden bij je tekening en trek een pijltje naar het voorwerp waarnaar het woord verwijst. b Wie vind je backstage (achter de schermen) maar kun je als publiek niet zien? Omcirkel de woorden. rekwisiteur – regisseur – gurant – grimeur – dramaturg c Welke woorden zoeken we? TRAJECT NEDERLANDS 3 TUSSENSTOP

• De eerste van een reeks theatervoorstellingen noemen we de . • Een toneelstuk dat ook wel een treurspel genoemd wordt, is een . • In dit soort toneelstuk gaat het er een stuk vrolijker aan toe: . • Als het publiek de voorstelling fantastisch vond, geven ze een staande . • Hoewel acteurs het gewend zijn om voor een publiek te spelen, hebben sommigen nog steeds last van .

MI TR I E KO O A PL EN OO © VAN IN

6 Waarvoor staan onderstaande afkortingen? Duid de juiste optie aan. De voorbeeldzin laat je toe de betekenis uit de context af te leiden.

a Afkortingen kunnen het beste uitgelegd worden d.m.v. voldoende voorbeelden. ¡ deze manier van ¡ door middel van ¡ dit middel voor

b De vertaling naar gebarentaal gebeurde simultaan, er zat m.a.w. geen merkbare vertraging op. ¡ met andere woorden ¡ mits andere woorden ¡ met alle woorden

c Deze producten zijn allergeenvrij, d.w.z. dat je er geen allergische reactie door kunt krijgen. ¡ door wijlen zou ¡ dat wil zeggen ¡ desondanks wil zeggen d Haar baas wilde haar graag nog even spreken i.v.m. de schitterende presentatie die ze had gehouden. ¡ in verband met ¡ in visie met ¡ in verschil met

e In een groepswerk moet je duidelijke afspraken maken m.b.t. de taakverdeling. ¡ mits betrokkenheid tot ¡ mede betrokken tot ¡ met betrekking tot f N.a.v. zijn fantastische rapport zijn Mohammed en zijn ouders eens goed uit eten gegaan. ¡ Naar achting van ¡ Naar aanloop van ¡ Naar aanleiding van g Jorans resultaten voor Nederlands zijn duidelijk verbeterd t.o.v. zijn eerste rapport. ¡ ten opzichte van ¡ tegen overstaan van ¡ tegenover van h Dat Loes naar het volgende jaar over mag? Die conclusie kun je nog niet zomaar trekken o.b.v. haar huidige resultaten. ¡ op bewijs van ¡ op basis van ¡ onder bezit van

TUSSENSTOP 5 355 Graag je eigen lunch meebrengen i.p.v. die van je collega op te eten! © VAN IN

2

TAAL

4.5.4

1 Markeer in elke zin het signaalwoord en zeg welk verband het uitdrukt. a Net zoals vorig jaar behaalde Kyona ook nu weer een A-attest.

b Omdat Yuri te veel hamburgers had gegeten, was hij ’s avonds misselijk.

c Céline is een kei in voetbal, maar Maarten haat deze sport.

d De GFT-bak is enkel bedoeld voor composteerbaar materiaal. Dit betekent dat luiers hierin niet gedeponeerd mogen worden.

e Dus we kunnen zeggen dat de langetermijngevolgen van de e-sigaret nog niet gekend zijn.

f Op Tomorrowland komen er volgend jaar weer grote artiesten. Dimitri Vegas & Like Mike zijn uiteraard van de partij. Verder kun je ook Hardwell en Tiësto beluisteren. Ten slotte mag David Guetta zeker niet ontbreken.

g Als je genoeg geld spaart, kun je volgende zomer op reis.

h Eerst weeg je alle ingrediënten af. Vervolgens meng je alles goed door elkaar. Ten slotte zet je het mengsel gedurende 30 minuten in de oven.

TRAJECT NEDERLANDS 3 TUSSENSTOP 2 Pandemie, post-apocalyptisch en registratie zijn drie woorden uit de woordverklaring van vorige lessen. Die woorden tonen aan dat je de ie-klank in het Nederlands op verschillende manieren kunt weergeven. a Luister naar de volgende woorden en plaats ze in de juiste kolom. ie y b Vul i, ie of y in. 1 Omdat de fabr kant geen act ondernomen had om de h giëne in de kant ne te verbeteren, moest hij de fabriek stilleggen en ging hij bijna faill t. 2 Ook in volle bal, rugb , hocke en atlet k zijn de clubs in l ga’s gegroepeerd. 3 Heel wat toer sten kennen ons land door de pral nes, de fr turen en het kr kenbier met salam . 4 De jur adv seerde de studente om mee te doen aan de Vlaamse F sica Ol mpiade. i © VAN IN

5 Toen de romantische ant qua r op de ferr naar het id ll sche, tropische eiland door de wereldberoemde d va haar tedd beer genoemd werd, was hij smoorverliefd! 6 Kiw ’s, papr ka’s en s naasappels waren ooit exoten, net als sp naz ! 7 Het leger heeft nood aan pol valente techn c die met d nam t kunnen omgaan. 8 In de lessen l teratuur kom je de volgende begrippen zeker tegen: s mbool, lab rint, m the, mot f en sat re.

9 Wie op zijn tw nt gste nog altijd speelt met barb poppen, raad je best st kem een gesprek met een ps choloog of ps ch ater aan. 10 Een aspir ntje kan de pijn missch n verminderen.

i

ie y

3 Vul het schema aan met afgeleide woorden. werkwoord zelfstandig naamwoord bijvoeglijk naamwoord tolerantie

vermoeden TUSSENSTOP 5 357 locatie organiseren 4 Hyponiem en hyperoniem a Bekijk de tabel en vul de lege cellen verder aan. hyperoniem hyponiem appel peer kers stoel kast gereedschap hamer eik berk b Omschrijf in je eigen woorden wat de termen ‘hyperoniem’ en ‘hyponiem’ betekenen. © VAN IN

c Ontcijfer de anagrammen in volgende tabel.

hyperoniem belmo osro

istrnmuetn liovo

velog

shocen zwuwla

aalsr hyponiem tplu

rgitaa

sroborodtej

ndaaasl prdaanebelmo

tfl iu

kvni

eansrek

5 Vul de volgende woorden aan in de tabel.

Kies uit: la femme – der Mann – de vrouw – the woman – het kind – l’homme – the child – the man – die Frau – l’enfant – das Kind – de man.

Nederlands

Frans

Engels

Duits

a Bekijk aandachtig de ingevulde tabel en trek een aantal conclusies.

- Welke taal heeft drie verschillende bepaalde lidwoorden?

- Welke taal heeft maar één bepaald lidwoord?

- In welke taal schrijf je zelfstandige naamwoorden met een hoofdletter? b Vervang nu in elke taal het bepaald lidwoord door het onbepaald lidwoord. Voeg het tussen haakjes in elke cel toe.

- In welke taal/talen is het onbepaald lidwoord telkens hetzelfde?

- In welke taal/talen verschilt de vorm van het onbepaald lidwoord? c Welke talen ken je nog? Vul de tabel aan met talen die je kent. Welke gelijkenissen of verschillen met de andere talen vallen je op?

d Zijn er ook talen zonder lidwoorden? Missen zij het lidwoord, denk je?

TRAJECT NEDERLANDS 3 TUSSENSTOP © VAN IN

4.6

6 Ga online of in een tijdschrift op zoek naar twee artikels met een verschillende tekststructuur. a Noteer de titel van jouw artikel(s) in het juiste vak.

probleemstructuur maatregelstructuur evaluatiestructuur

handelingsstructuur onderzoeksstructuur chronologische structuur

b Vat een van de teksten samen aan de hand van de deelvragen van de tekststructuur.

deelvraag antwoord

c Markeer de signaalwoorden in het artikel (minimaal acht, maximaal vijftien) en plaats ze bij het juiste verband.

TUSSENSTOP 5 359 chronologisch doel-middel oorzakelijk (oorzaak-gevolg) redengevend tegenstellend toegevend voordeel-nadeel voorwaardelijk opsommend vergelijkend toelichtend concluderend © VAN IN

3

CREATIEF: MAAK NU ZELF EEN AUDIOROMAN

Was je enthousiast over de audioroman Upbeat van Onno te Rijdt of ken je uit je eigen leefwereld betere voorbeelden? In deze verwerkingsopdracht ga je samen met medeleerlingen aan de slag om je eerste eigen audioroman uit te werken.

Dit stappenplan helpt jullie om de opdracht tot een goed einde te brengen.

1 Vorm groepen van drie leerlingen en leg de brontektsen die je leraar gaf naast elkaar. Je leraar geeft je informatie over het bronmateriaal.

2 Kies het verhaal dat zich het beste leent tot het maken van een audioroman. Je moet er dus veel muziek aan kunnen toevoegen om het verhaal te versterken.

3 Deel het verhaal op in verschillende stukken. • Ieder deeltje roept een andere emotie op bij de luisteraar en heeft dus een ander type muziek nodig. • Het kan zeker ook dat je een neutrale scène hebt zonder toegevoegd geluid.

4 Brainstorm over muziek en geluiden die passen bij die scènes. • Sommige muziek of geluiden kunnen onder de tekst komen, andere tussen de deeltjes. • Muziek die onder de tekst komt, kan best enkel instrumentaal zijn. • Jullie kunnen er ook voor kiezen om de muziek zelf te maken.

5 Markeer personages en elementen in het verhaal waar je extra audio aan wilt toevoegen.

6 Maak een ‘scenario’ met de tekst en audio. • Voeg aan de tekst toe welke muziek of welk geluid wanneer komt. • Geef ook aan of de audio onder, voor of na de tekst komt.

7 Verdeel de rollen evenredig: zorg voor een vlotte verteller, levendige personages, een muziekverantwoordelijke, een handige monteur …

8 Spreek de tekst in.

9 Ga op zoek naar de juiste geluidseff ecten en muziekfragmenten.

10 Plak alle stukjes in de juiste volgorde aan elkaar.

Online zijn er heel wat handige apps of programma’s te vinden. Je mag zelf een geschikt medium uitkiezen.

tip © VAN IN

EVALUATIEMATRIX

GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE

volledigheid en duidelijkheid Je verhaal is zeer helder. Je spreekt rustig en articuleert duidlijk.

Je ondersteunt het verhaal met muziek en geluiden en creëert zo extra waarde (bv. emotie of spanning) aan het verhaal. Je verhaal is over het algemeen goed te volgen. Af en toe spreek je te snel of articuleer je onvoldoende. Je ondersteunt het verhaal met muziek en geluiden. Ze illustreren wat er gezegd wordt, maar voegen geen extra waarde (bv. emotie of spanning) toe.

aantrekkelijkheid Je bracht het verhaal samen tot een mooi geheel met doordachte muziek- en geluidkeuzes. De montage is verzorgd. Je vertelt het verhaal met overtuigende emotie en intonatie. Je voerde de opdracht uit zoals het moet, maar maakte niet echt verrassende keuzes. De montage is oké.

Je probeert emotie en intonatie toe te voegen aan het verhaal. Je verhaal is onduidelijk: je mompelt, articuleert onvoldoende of spreekt te snel. De audio-elementen die je koos, passen niet bij de scènes.

Je keuze van muziek en geluiden is onorigineel en draagt niet bij aan het geheel. De montage bevat opvallende fouten. Je leest het verhaal monotoon af.

correctheid Je eindresultaat bevat veel audio-elementen en is gevarieerd. TUSSENSTOP 5 361

Je gekozen audio-elementen zijn goed, maar het aantal is beperkt.

Je eindresultaat beantwoordt niet aan de opgave of bevat nauwelijks audio-elementen. Aanvullende commentaar: © VAN IN