Voorwoord & Inleiding
e legendarische ondergang van de Titanic (in 1912) kan als een van de meest tot de verbeelding sprekende historische gebeurtenissen van het moderne tijdperk worden gezien. De ijsberg die het als onzinkbaar geldende schip kort voor het einde van zijn maidentrip, op weg naar New York, ten onder liet gaan, heeft een vaste plek in het huidige collectieve geheugen. De droom van grensverleggende vooruitgang en de visie dat een andere, betere wereld binnen handbereik lag, kwam in aanvaring met de angst voor een doemscenario dat onverwacht kan toeslaan.
In de populaire cultuur – musical, tentoonstellingen en films – raakt de geschiedenis van de Titanic een diepgewortelde fascinatie. Het meest bekende voorbeeld is het monumentale filmepos uit 1997 met Kate Winslet en Leonardo DiCaprio in de hoofdrollen, een film die nog steeds een publiekslieveling is.
Kunstmuseum Den Haag heeft de unieke kans gekregen om de originele kostuums van deze filmproductie, bekroond met een Oscar (Academy Award), voor het eerst in Nederland te tonen. Samen met een rijke variatie aan kostuums uit onze museumcollectie uit de eerste twee decennia van de twintigste eeuw en nieuwe perspectieven van hedendaagse ontwerpers kunnen we zo een levendig beeld schetsen van zowel deze roerige historische periode als linken leggen met de actualiteit. Waar in de geschiedenis van de Titanic meestal een fascinatie voor de ramp en het scheepswrak centraal staan, vertelt de mode aan boord juist verhalen over mensen: overgeleverd aan het noodlot, overleden of overleefden zij – in kleding die hun status, afkomst en verwachtingen symboliseerde.
De jaren voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) kunnen worden gezien als het einde van een oude, door de aristocratie en de gegoede burgerij gedomineerde, tijd. Onder invloed van mondiale politieke spanningen, immense technische innovaties en sociale veranderingen viel de oude orde uiteen: metaforisch verbeeld in het zinken van de Titanic. Thema’s die destijds speelden, houden ons nu opnieuw in toenemende mate bezig – zoals de impact van nieuwe technologieën, migratie, sociale verschillen, genderongelijkheid en de dreiging van een wereldoorlog.
Ik ben blij met de diverse bijdragen van de innovatieve en inspirerende makers van nu. Hun spectaculaire creaties en ‘critical fabulations’ zijn van onmisbare waarde en bieden naast de historische en Hollywoodkostuums ruimte voor nieuwe perspectieven. Daarbij staan hoop op een betere toekomst en liefde vaak centraal. Net zoals in de film Titanic uit 1997, want zonder hoop en liefde kunnen we immers niet.
Aan een tentoonstelling als deze wordt door velen met hoofd, hart en handen gewerkt. Graag bedank ik alle betrokken afdelingen en collega’s van het museum, voor hun gezamenlijke en met enthousiasme uitgevoerde werk aan deze tentoonstelling, catalogus en het publieksprogramma, gebaseerd op een idee van onze modeconservator Madelief Hohé. Maarten Spruyt ontwierp samen met Felipe Gonzalez Cabezas een prachtige tentoonstellingsvormgeving. Jasper Abels en Alice de Groot zorgden voor schitterende fotografie en Loes Claessens maakte een bijzonder catalogusontwerp, uitgegeven door Waanders Uitgevers. Cathelijne Blok maakte een aantal uitzonderlijke bruiklenen mogelijk. Ook alle andere bruikleengevers ben ik zeer erkentelijk, evenals Fonds21 voor zijn genereuze bijdrage.
Margriet Schavemaker Directeur Kunstmuseum Den Haag
Margriet Schavemaker
The Titanic & Fashion: Last Dance
aarom een tentoonstelling over de Titanic en mode? En waarom nu? De aanleiding is de mode van de laatste jaren, die vol referenties is naar de jaren 1910. Opeens hangen de winkels vol met romantische jurken en blouses vol kant en katoen met broderie. Deze liefelijke, zachte modebeelden staan in schril contrast met de wereld om ons heen, die juist alleen maar verhardt. In de samenleving staan wereldwijd groepen lijnrecht tegenover elkaar. Het gevoel dat een wereldoorlog dreigt is voor het eerst in lange tijd aanwezig. Mensen gaan de straat op om te protesteren tegen geweld en oorlog, strijden weer voor vrouwenrechten. Hebben we dit alles niet al eens eerder gezien? Juist in de jaren 1910, de tijd waarin de Eerste Wereldoorlog woedde van 1914 tot 1918? Leren wij dan niets van de geschiedenis?
Er gebeurde veel in de jaren 1910, die begonnen met grenzeloos optimisme. De mode sprankelde van nieuwe kleuren en moderniteit. Het was de tijd van jonge radicale ontwerpers als Paul Poiret en Gabrielle ‘Coco’ Chanel. In de beeldende kunst, muziek en dans zinderde het van wilde ideeën en vernieuwing. Moderne technologieën maakten het leven leuker. De telefoon, telegrafie, auto’s, stoomboten en de eerste vliegtuigen maakten dat men zich onoverwinnelijk waande. En toen kwam daar in 1912 het bericht over een schip, de Titanic, dat onzinkbaar zou zijn. Het was in ieder geval groter, luxer, sneller en veiliger dan alle schepen die voorheen gebouwd waren, ging het verhaal. De eerste reis zou de passagiers in slechts vijf dagen van Groot-Brittannië naar de Verenigde Staten brengen. Een reis van de oude wereld naar de nieuwe wereld, zoals men er toen naar keek. Groot-Brittannië was op het toppunt van de macht, ook wat het bezit van koloniën betreft, en in de Verenigde Staten bouwden migranten aan lucratieve ondernemingen in steden waar de wolkenkrabbers verrezen. De wereld aan boord van het schip Titanic was de maatschappij in het klein. Er was een ruim bemeten eerste klasse, waar de allerrijksten hun overtocht voor plezier of business konden doorbrengen, veelal met een retourticket. Er was een kleine tweede klasse, want de middenklasse was nog niet zo groot in omvang. Het grootste aantal passagiers boekte een ticket derde klasse, vaak een enkeltje, om aan de andere kant van de oceaan een nieuw leven op te bouwen. Het schip was zo ingedeeld dat de verschillende klassen elkaar niet tegenkwamen. Wel liet men de hondjes van de eersteklas passagiers uit op het dek van de derde klasse. En om het dek van de eerste klasse niet te ‘ontsieren’ waren de (in aantal te weinig) reddingsboten aangebracht op het tweede klasse dek.
We weten allemaal hoe deze geschiedenis afliep. De Titanic, het ‘onzinkbare schip’, liep in de nacht van 14 april 1912 op een ijsberg en kwam toch tot zinken. Het was een menselijke tragedie, waarbij het merendeel van de passagiers en personeelsleden de ramp niet overleefde. Diverse films, boeken en verslagen zorgen ervoor dat de ramp in ons collectieve geheugen staat gegrift. Er is een enorme fascinatie voor de Titanic, voor de werkelijkheid maar ook voor de mythe. De bekendste film over de ramp is ongetwijfeld die die regisseur James Cameron in 1997 maakte: Titanic met in de hoofdrollen de jonge Kate Winslet en Leonardo DiCaprio. Doordat de film jarenlang online te zien was, heeft ook een jongere generatie kennisgenomen van deze film, die nog steeds actueel voelt. Het verhaal van de film is deels fictief, deels uitstekend een representatie van de geschiedenis. De kostuums die in de film worden gedragen, zijn zo goed gemaakt dat zij soms een op een lijken op de historische kostuums in de modecollectie van Kunstmuseum Den Haag. Deborah Lynn Scott die de filmkostuums ontwierp, kreeg niet voor niets een Oscar voor de beste filmkostuums in 1998. Kunstmuseum Den Haag is verheugd in deze tentoonstelling de belangrijkste kostuums uit de film met het publiek te kunnen delen, die te zien zijn tussen de historische kostuums uit de eigen collectie.
Wat droeg je zoal op de Titanic? Dat hing er vanaf wie je was, en wie je kon zijn, of wie je wilde zijn. De maatschappij was net als de boot verdeeld in rangen en standen. Een heer droeg een hoed, een arbeider heette niet voor niets Jan-met-de-pet. Kleren maakten de man, en wanneer Jack in de film
een rokkostuum leent, wordt hij compleet anders behandeld. Aan kleding kon je aflezen welke plek iemand in de maatschappij innam. Zijden japonnen met prachtig borduurwerk uit Parijs waren niet voor iedereen weggelegd. Het volgen van de mode uit Parijs of Londen was op zich al een teken van weelde. Er kwam steeds meer goede confectie voor de nieuwe middenklasse, maar veel mensen liepen uit noodzaak in tweedehands kleding of lieten eenvoudige kleding maken of maakten die zelf. En dan hebben we het niet over mooie zijden stoffen, maar over praktisch en wasbaar katoen of linnen, en lekker warme wollen stoffen. Dit waren materialen waarin de modieuze bovenlaag zich ook heus wel vertoonde, maar dan in de vorm van tweed maatpakken, wollen kostuums om in te reizen of bergwandelen, kostuums voor sport en spel, ochtendjaponnen van katoen of vrolijke zomerjaponnen en fraaie kinderkleertjes. Leisure en luxe boven noodzaak en praktische zin.
Deze tentoonstelling laat de verschillende kanten van de medaille zien: de modieuze kostuums van de welgestelden, maar ook de praktische en stuk gedragen kleding van wie niet in de positie was de laatste mode te kunnen volgen. De meeste kledingstukken hebben weinig tekst of uitleg nodig: je ziet rangen en standen er zo aan af. Dit decennium 1910 is wat dat betreft een scharnierpunt in de modegeschiedenis. De periode die onder de loep wordt genomen zijn de jaren 1908 tot 1918: van het moment dat Paul Poiret zijn spraakmakende Les Robes de Paul Poiret uitbracht en Jeanne MargaineLacroix haar ‘naakte japonnen’ toonde op Longchamp (1908) tot het einde van de Eerste Wereldoorlog in 1918. In deze onderbelichte maar juist revolutionaire jaren in de modegeschiedenis kwam de vrouwenmode in een stroomversnelling. Korsetten werden afgeworpen en felle kleuren vervingen de zachte poedertinten van de belle époque. Het zijn de jaren van rebelse vernieuwers als Paul Poiret en Coco Chanel, of Lucile, de eigenzinnige Britse modeontwerpster die de ramp met de Titanic overleefde. Een tijd waarin vrouwen strijden voor kiesrecht en het vertrouwen in technologische vooruitgang onbegrensd is. Feminisme krijgt vorm in moderne, praktische kostuums –in een maatschappij waarin klassenverschillen en uitsluiting juist ook met mode worden vormgegeven. Moderne technieken winnen terrein en ook de mode sprankelt van moderniteit, aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Na deze oorlog zou de vrouwenmode voorgoed veranderd zijn.
Omdat een verhaal over vroeger nog meer spreekt in de context van nu, is in de tentoonstelling Titanic & Fashion ook werk opgenomen van verschillende moderne ontwerpers. Mode is een spiegel van de tijd en in hun werk zie je maatschappelijke ontwikkelingen weerspiegeld. Thema’s die ons bezighouden, waar we over nadenken en met elkaar over praten, waar we van wakker liggen misschien wel. De gelaagdheid die de combinatie van filmkostuums, historische mode en modern werk biedt, geeft stof tot nadenken. Over vroeger, maar ook over nu. En hoe wij als samenleving de toekomst in willen gaan.
Madelief Hohé Conservator mode en kostuum, Kunstmuseum Den Haag
Titanic & Fashion: de film
e Titanic-filmkostuums hebben, net als de film zelf, een blijvende indruk achtergelaten. We kunnen ons allemaal wel de scène in herinnering roepen waarin de jonge Rose wordt geïntroduceerd. Een grote auto stopt, een chauffeur stapt uit om de deur te openen voor zijn passagier. We zien een witte handschoen met paarse details, zwarte schoentjes met witte kousen, een mantelpak van wit gestreepte stof met paarse knopen, én om het af te maken een gigantische paarse hoed met even indrukwekkende strik van paars-wit gestreepte zijde. Pas wanneer het gehele kostuum uitvoerig in beeld is gebracht, tilt de draagster haar hoofd op en zien we de jonge Rose, gespeeld door Kate Winslet. Het kostuum wordt zo geïntroduceerd vóór de draagster.
Dat regisseur James Cameron ervoor koos om het kostuum zo uitvoerig in beeld te brengen heeft een goede reden. Zonder ook maar een woord gesproken te hebben, krijgt de kijker gelijk een beeld van de hoofdpersoon. Zelfs voor wie niet bekend is met het modebeeld uit die tijd wordt duidelijk: dit is niet zomaar iemand. Haar mantelpak, geïnspireerd door mannenmode en compleet met stijve kraag, geven Rose een streng, doch zeer modieus uiterlijk, en verraadt tegelijkertijd al iets over haar persoonlijkheid: hier staat een moderne vrouw. Het moet een hele eer zijn geweest voor de kostuumontwerpster van de film, Deborah Lynn Scott, dat haar werk zo prominent in beeld werd gebracht. Erkenning volgde ook nog eens in de vorm van de zeer prestigieuze Academy Award (Oscar), die ze voor haar kostuumontwerp in 1998 in de wacht sleepte.
Het is duidelijk dat Scott zeer uitvoerig onderzoek heeft gedaan voor de film, de kostuums zijn zeer overtuigend. Ze passen bij de tijd waarin het verhaal zich afspeelt, de sociale positie van de dragers, de gelegenheid (avond of dag) en in het geval van de hoofdrolspelers zelfs bij de persoonlijkheden van de verschillende personages. Het aankleden van alle acteurs en alle figuranten was een hele klus, waar meer dan vijftig mensen een jaar aan gewerkt hebben.1 Om het geheel er zo geloofwaardig mogelijk uit te laten zien, werd iedereen in een authentiek ogend kostuum gestoken. Zo droegen alle vrouwelijke eerste klasse-actrices, zelfs de figuranten, een korset onder hun kostuum: alles voor de correcte houding. Sieraden, accessoires en passende schoenen maakten het geheel af. Scott zelf is ook in de film te zien als figurant. Gekleed in een zwarte avondjapon en ietwat verscholen achter een rode waaier, daalt ze tegelijkertijd met Jack en Rose de beroemde trap af naar de dinerzaal.
Zoals bij de meeste kostuumfilms kwam een deel van de kleding bij kostuumverhuurbedrijven vandaan, waardoor sommige outfits en accessoires ook in andere films en series gespot kunnen worden.2 Een groot deel van de kostuums is echter speciaal gekocht en gemaakt voor Titanic. Voor de film verzamelde Scott bovendien veel authentieke kostuums en accessoires.3
Het dragen van authentieke kleding in films was, zeker destijds, nog heel gebruikelijk en vooral ook praktisch. Zelfs vandaag de dag bevinden zich in verschillende kostuumverhuurbedrijven nog originele stukken, hoewel vaak in vermaakte of aangepaste staat.
Voor het karakter van Rose werden nieuwe kostuums ontworpen en gemaakt. Dat was een uitdaging, want de kostuums mochten niet onderdoen voor de zeer geraffineerde kostuums uit de tijd zelf.4 Daarbij kwamen ook nog eens wat praktische uitdagingen: voor sommige scènes moesten bijvoorbeeld meerdere versies vervaardigd worden. Zo werden er uiteindelijk vierentwintig exemplaren gemaakt van de jurk waarin Rose in de nacht van het zinken van de Titanic gekleed ging. Saillant detail: door de dunne stof was het niet mogelijk om Kate Winslet onder haar kostuum een wetsuit te laten dragen, zoals de andere acteurs droegen tegen de kou, in de scènes die in het water gefilmd werden. Het was daarom voor haar, in haar eigen woorden, ‘mighty cold’.5
Bij enkele van de Titanic-kostuums die Scott ontwierp, valt een duidelijke inspiratiebron aan te wijzen. Bijvoorbeeld voor het mantelpak uit de aankomst-
de filmkostuums
scène. Dit kostuum is zeer duidelijk geïnspireerd op een mantelpak uit het januarinummer van het Franse modemagazine Les Modes uit 1912. Het origineel is een winters mantelpak, een ‘costume tailleur pour l’apres midi’ om precies te zijn, van modehuis Amy Linker & Co dat zich specialiseerde in ‘tailleurs’. (p. 21) Het werd volgens het bijschrift gemaakt van zwart-wit gestreept wollen velours, afgezet met fluweel en stinkdierbont (‘skungs’).6 Mantelpakken zoals gedragen door Rose waren in de jaren 1910 erg populair en er zijn dan ook meerdere voorbeelden uit de tijd te vinden van zeer vergelijkbare kostuums.7
Hoewel het kostuum van Rose niet bedoeld is als exacte kopie – zo werd het bont achterwege gelaten – is het opvallend dat de meeste afwijkende elementen toch wat van de jaren 1990-smaak verraden. Vermoedelijk om een modern publiek aan te spreken, of simpelweg omdat je ook als ontwerper beïnvloed wordt door je eigen tijd, is vooral het silhouet aangepast. Zo zijn de schouders van het mantelpak meer gedefinieerd dan ze in 1912 zouden zijn, en doet ook de vorm van de kraag meer denken aan een jaren ’90-pak. Het grootste verschil zit hem waarschijnlijk in de borsthoogte, die in 1912 vrij laag zat, als gevolg van lager wordende korsetten. Vermoedelijk werd dit voor de film aangepast omdat het silhouet er anders voor moderne kijkers vreemd uit zou hebben gezien. Om dezelfde reden verraden ook de make-up en zelfs de kapsels invloeden van de late twintigste eeuw. Denk bijvoorbeeld aan de zeer gedefinieerde krullen van Rose en zelfs de ogenschijnlijke ‘guyliner’ (eyeliner) van haar verloofde Cal. Het oog wil tenslotte ook wat.
Dat kostuums werden aangepast aan de moderne smaak is ook goed te zien in de koraalrode avondjapon van Rose, waarvan ze in de laatste scène een witte variant draagt. De inspiratie hiervoor komt vermoedelijk van een japon van het modehuis Worth, in de collectie van het Victoria and Albert Museum in Londen.8 Hoewel het hier dus niet om een exacte kopie gaat, is er een duidelijke overeenkomst te zien in de aflopende geborduurde randen tule op het rokgedeelte. In plaats van het bloezende lijfje van het origineel, werd er voor de film gekozen voor een aansluitend lijfje dat meer van het figuur laat zien, passend bij de moderne jaren ’90-smaak. Dat de japon van Rose geïnspireerd is op een japon van Worth is toepasselijk. Maison Worth was al decennialang het bekendste Parijse modehuis en was vooral populair bij de Amerikaanse dames die het geld hadden om deze exorbitante creaties aan te schaffen.9
De kostuums spelen in de film dezelfde rol als kleding in de tijd van de Titanic: ze maken duidelijk tot welke klasse je behoort. Denk bijvoorbeeld aan de scène waar Jack, gekleed in een geleend rokkostuum, zijn entree maakt bij het eerste klasse diner. Meteen wordt hij vriendelijk begroet door een steward van de Titanic. Wanneer Jack een dag later in zijn eigen kleding (ribcord werkmansbroek en hemd) rondloopt bij de eerste klasse is het dezelfde steward die hem duidelijk maakt dat hij daar niet welkom is.
Het verschil tussen de kleding van de eerste en derde klasse passagiers is, net zoals de sociale afstand tussen de klassen, zeer groot. Waar eerste klasse passagiers zich meerdere keren per dag omkleden in verfijnde en kostbare outfits, moeten de derde klasse passagiers het met minder kostuumwissels doen. De kleding die ze dragen is veel praktischer van vorm en materiaal dan die van de hogere sociale klasse. Zo gaat Jack net als zijn mede ‘steerage’-passagiers (tussendekspassagiers) veelal gekleed in werkkleding van stevig materiaal. Afgezien van geleende kleding, zien we hem ofwel in een overhemd zonder boord, ofwel in een bruin werkoverhemd van stevige katoen. In beiden gevallen draagt hij een broek van lichtbruine ribcord.
Het scherpe contrast tussen de kleding van eerste en derde klasse is sterk merkbaar na afloop van het eerste klasse diner, wanneer Rose Jack vergezelt naar een feest benedendeks. Net als de afkomst van de steerage-passagiers, is ook de kleding die ze dragen zeer divers. Waar de mannen uit de eerste klasse uniform gekleed gaan in stemmige zwarte rokkostuums met helder ‘rokwit’ (hemd, vest en strik), is er bij de mannen beneden meer
1 Documentaire Heart of the Ocean: The Making of 'Titanic' (1997).
variatie te zien, hoewel ze wel veelal in aardse tinten gekleed gaan. Bij enkele van de vrouwen uit de derde klasse zijn ook streekgebonden kostuums en kostuumaccessoires te zien die hun afkomst verraden (p. 72). Hoewel de kleding van Rose zeer passend is voor haar leven bij de sociale elite, blijkt het haar bij de steerage-passagiers juist in de weg te zitten. Zo trapt ze tijdens het dansen haar hoge hakken uit en vraagt ze Jack haar sleep uit de weg te houden wanneer ze in een onbevangen moment laat zien dat ze op haar tenen kan staan.
De ontwikkeling van het personage van Rose, van verveelde en beteugelde jongedame tot zelfverzekerde en onbevooroordeelde jonge vrouw, is goed zichtbaar in haar kostuums. Er zit een wereld van verschil tussen het stijve mantelpak met de reusachtige hoed aan het begin van de film en de zachtgekleurde, soepele japon en losse haren waarmee ze in de nacht van de ramp te zien is. Dat Rose klaar is met haar eerste klasse-leven én de kledij die daarbij komen kijken, komt ook naar voren wanneer ze zich door Jack laat tekenen. Rose kiest er specifiek voor om zich naakt te laten portretteren want, zoals ze zegt: ‘The last thing I need is another picture of me looking like a porcelain doll’. Zo werd het bekendste moment van dit bekroonde kostuumdrama juist het moment dat er géén kleding gedragen werd: een zelfstandige, moderne vrouw was geboren.
2 Zo zijn er op het online platform recycledmoviecostumes.com verschillende kostuums en accessoires te vinden die voor of na Titanic (1997) in films en series zijn gedragen.
3 Emma Robertson, Deborah L. Scott: “The heart of it is always the same”, interview in The Talks . Geraadpleegd via the-talks.com. Juli 2025.
4 Idem.
5 Documentaire Heart of the Ocean: The Making of 'Titanic' (1997).
6 Les Modes : revue mensuelle illustrée des arts décoratifs appliqués à la femme, 1 januari 1912, p. 38. Geraadpleegd via gallica.bnf.fr. Juli 2025.
7 Zo is er ook een modeprent te vinden in La Femme Chic van een vrouw in een vergelijkbaar gestreept reiskostuum en prijkt er in 1912 op de cover van een uitgave van het Noorse Molstad&Co een vrouw in eveneens een gestreept mantelpak, compleet met grote paarse hoed, respectievelijk collectie Kunstmuseum Den Haag en collectie Museum Nord (Noorwegen).
8 Victoria & Albert Museum Londen, inv.nr. T.57-196.
9 Chantal Trubert-Tollu e.a., The House of Worth 1858-1954. The Birth of Haute Couture , Londen 2017, p. 28.
et zinken van de Titanic in 1912 was een catastrofe die wereldwijd de gemoederen bezighield en die ook tegenwoordig nog velen intrigeert. Ontelbare verhalen over de Titanic en haar passagiers zijn uitgegroeid tot mythes, mede ingegeven door de film Titanic uit 1997. Zo worden de hoofdpersonen uit die film, Rose en Jack, door velen gezien alsof zij bestaande personen waren, en ‘die hard’ fans gaan zelfs zo ver om ‘bewijs’ te zoeken dat ze ooit echt hebben bestaan. Het klopt dat een aantal personages uit de film wel echt hebben bestaan, denk aan: Margaret (‘The Unsinkable Molly’) Brown (1867-1932); Bruce Ismay (1862-1937), directeur van de White Star Line; Thomas Andrews (1873-1912), hoofdontwerper van de Titanic; John Jacob Astor (1864-1912), Amerikaans zakenman, eigenaar van het Waldorf-Astoria hotel en de rijkste man op de Titanic; en lord en lady Duff Gordon (respectievelijk 1862-1931 en 18631935), lady Duff Gordon was de op dat moment zeer bekende modeontwerpster Lucile met vestigingen van haar bedrijf in Londen, Parijs en New York, maar over haar later meer (p. 70). Hoe zit het nu echt? Wat is feit, wat is fictie?
Jack Dawson uit de Titanic-film komt per ongeluk aan boord van de Titanic; hij wint een derde klasse instapkaart bij een pokerspelletje. Het personage Jack Dawson wordt geboren in Chippewa Falls in Wisconsin, Verenigde Staten van Amerika rond 1892, zijn ouders overlijden terwijl hij nog jong is, en hij is een niet ongetalenteerd kunstenaar met een voorliefde voor het tekenen van naakten.1 In de film komt hij al snel in contact met zijn tegenspeelster: eerste klasse passagier Rose Dewitt Bukater, ook uit Amerika. Rose wordt geboren in 1895 in Philadelphia, Pennsylvania. In de film reist Rose samen met haar moeder Ruth Dewitt Bukater vanuit Europa terug naar huis, naar New York om daar te trouwen met haar verloofde, ene Caledon ‘Cal’ Hockley. Na het overlijden van de vader van Rose blijven de dames Dewitt Bukater berooid achter, en moeder Ruth heeft besloten dat Rose moet trouwen voor geld. Zij ziet een ideale huwelijkspartner voor haar dochter in Cal Hockley, de puissant rijke zoon van Nathan Hockley, een staalmagnaat uit Pittsburgh. 2 Maar Rose wil een vrij en zelfstandig leven leiden en heeft een hekel aan het idee dat ze voor geld moet trouwen. In een wanhopige poging om uit deze ellende te ontsnappen probeert zij zichzelf van het leven te beroven door van het achtersteven van het schip de Titanic af te springen. Hier is het waar onze filmhelden elkaar ontmoeten… Jack redt Rose en de rest is filmgeschiedenis.
Maar hoe zit het echt? Hebben Rose De Witt Bukater en Jack Dawson echt bestaan? Kort en duidelijk: Nee! En dat is een feit. Tegelijk begint hier de mythe. Want er was wel degelijk een J. Dawson aan boord van de Titanic. Zijn voornaam was echter niet Jack.
Op de Fairview begraafplaats in Halifax, Novia Scotia in Canada, tussen de andere graven van slachtoffers van de Titanic, ligt het graf met nummer 227.3
Feit & Fictie
Op de kleine steen lezen we: “Dawson Died April 15, 1912”. Toen Dawsons lichaam uit de oceaan werd geborgen, kon men aan zijn kleding zien dat hij een lid van de bemanning was. Het is bekend dat hij een ‘dungarees’ droeg, een soort tuinbroek of overall.4 De typische kleding voor een stoker of trimmer op een oceaanstomer was een wit canvas overall. Het wit van de overall zorgde ervoor dat de mannen beter zichtbaar waren in de slecht verlichte stookruimte en ook eventuele verwondingen waren sneller zichtbaar.5 In zijn jaszak vond men zijn ‘National Sailors and Firemen’s Union’ kaart.6 Deze J. Dawson heette in feite Joseph Dawson, geboren in Dublin, Ierland in september 1888. Hij groeide op in armoede, maar leerde het vak van timmerman van zijn vader en kreeg scholing bij de broeders van de Orde van Jezuïeten. Na het overlijden van zijn moeder werden hij en zijn zusje naar familie in Birkenhead bij Liverpool, Engeland gestuurd. Daar ging hij in dienst van het Royal Army Medical Corps, en ging werken in een groot militair ziekenhuis in het plaatsje Netley vlakbij Southampton. Op een dag ontmoette hij Nellie Priest, het zusje van een vriend die werkte als stoker op een oceaanstomer, en werd verliefd. In juni 1911 verliet hij het leger om te gaan werken als ‘trimmer’7 op een van de grote oceaanstomers van de White Star Line.8 Op 10 april 1912
vertrok hij met de Titanic voor zijn laatste reis. Na de film Titanic uit 1997 wordt het graf met nummer 227 een bedevaartsplaats voor alle Jack Dawsonfans die per abuis denken dat hun filmheld daar begraven ligt.
En Rose? Rose is een volledig fictief personage. Of toch niet? Het schijnt dat regisseur James Cameron zich voor het karakter van Rose heeft laten inspireren door de dada-kunstenares Beatrice Wood (1893-1998), die vooral in haar latere leven beroemd werd om haar keramische kunst; Cameron las haar biografie tijdens het voorbereiden van de film.9 Beatrice Wood, afkomstig uit een rijke, traditionele Amerikaanse familie liet al haar privileges achter zich om kunstenaar te kunnen worden, net zoals Rose in de film haar oude leven achter zich laat om een zelfstandig leven te kunnen leiden, bevrijdt van het juk van haar dwingende moeder. Maar verder gaat die vergelijking niet. Feit en fictie lopen ook hier door elkaar.
1 Via: Jack Dawson, Titanic Wiki, Fandom Geraadpleegd op 2-6-2025.
2 Via: Caledon Hockley, Titanic Wiki, Fandom Geraadpleegd op 2-6-2025.
3 Nummer 227 verwijst naar het 227ste slachtoffer of lichaam dat geborgen werd na het zinken van Titanic. Via: The Real Jack Dawson Geraadpleegd op 2-6-2025.
4 “His dungarees and other clothing immediately identified him as a member of the crew when his remains were recovered” Via https://www. encyclopedia-titanica.org/the-real-jack-dawson.html Geraadpleegd op 2-6-2025.
5 Via: https://www.reddit.com/r/titanic/comments/18os5ju/why_did_the_firemen_and_coal_trimmers_on_the/ Geraadpleegd op 2-6-2025.
6 Op zijn vakbondspas stond zijn nummer en naam, op deze manier kon men J. Dawson identificeren. Via: The Real Jack Dawson Geraadpleegd op: 2-6-2025.
7 Een ‘trimmer’ ook wel kolentremmer of kolendrager op een groot schip, zoals de Titanic, was iemand die verantwoordelijk was voor het verplaatsen van kolen in de kolenkamers van de stookruimtes, om ervoor te zorgen dat de kolen gelijkmatig verdeeld waren en het schip stabiel bleef, en om zo te voorkomen dat er onbalans ontstond, wat kon leiden tot een scheve houding of zelfs het kapseizen van het schip.
Via: Kolendrager –3 definities –Encyclo en Via: wat is een trimmer op een schip als de Titanic –Google Zoeken Geraadpleegd op: 2-6-2025.
8 Hij voer eerst een paar maanden op het schip Majestic, gebouwd in 1889 voor de White Star Line, voordat hij aanmonsterde op de Titanic.
Via: The Real Jack Dawson en via: Majestic (ship) –Wikipedia Geraadpleegd op 2-6-2025.
9 Via: Beatrice Wood –Wikipedia Geraadpleegd op 2-6-2025.
Marije Blaasse
p. 2
Modeprent met mantelpak door Jeanne Paquin, in: La Femme Chic , 1915.
Tekening uit ca. 1912 die de grootte van de Titanic afzet tegen bekende gebouwen in de wereld. p. 14
p. 15 Kate Winslet in haar rol als Rose bij de openingsscène van de film Titanic (1997) gekleed in een modern mantelpak en hoed ( Boarding Suit ), gebaseerd op de mode uit het jaar 1912. p. 16 Rose en Jack op het eerste klasse dek van de Titanic in de gelijknamige film. De dagjapon van Rose lijkt op een gele fluwelen jurk van Gustav Beer in de collectie van Kunstmuseum Den Haag. p. 17 Gustav Beer, Avondjapon van gele zijde met borduurwerk in bloemvormen op borsthoogte, Parijs ca. 1917-1919. Waarschijnlijk gedragen door Ada barones van Hardenbroek van Lockhorst (1889-1971). p. 18 Maison de Bonneterie, Mantelpak van lavendelblauwe ribszijde, ca. 1913-1914, gedragen door Adelaide Angelique Mathijsen (1873-1957); Hirsch & Cie, Japon van lichtgrijs en lila satijn met borduurwerk en matrozenkraag, ca. 1915-1917; Morning suit, M.S. de Jong, Den Haag, 1913, gedragen door jhr. Mr. L. den Beer-Poortugael; Yorkshire terriër (opgezet; dit hondenras was in de mode destijds), bruikleen Museon. p. 19 Foto van Mrs James J. 'Molly' Brown (1867-1932), een van de overlevenden van de Titanic, die als personage voorkomt in de films The Unsinkable Molly Brown (1964), S.O.S. Titanic (1979) en Titanic (1997).
