Charley Toorop Liefde voor Van Gogh
Woord vooraf
Benno Tempel
Ontmoetingen met Van Gogh
Charley Toorop
‘Altijd
is het een gebeuren gebleven om zijn werk te zien’
Charley Toorops fascinatie voor Vincent van Gogh
Renske Cohen Tervaert
Van Borinage tot pelgrimage
Vincent van Gogh en Charley Toorop in het Pays Noir
Franka Blok
Kunst als medicijn
Charley Toorop en het verlangen naar een menselijkere maatschappij na de Eerste Wereldoorlog
Marjet Brolsma
Charley Toorop in de Willem
Arntsz Stichting
Wessel Krul
Woord vooraf
In deze tentoonstelling en publicatie komen twee kunstenaars samen van wie een belangrijk deel van het oeuvre in de collectie van het Kröller-Müller Museum is opgenomen. Charley Toorop. Liefde voor Van Gogh toont de invloed van Vincent van Goghs kunstenaarschap op dat van Charley Toorop.
Het leven van Charley Toorop is verweven met de geschiedenis van het museum. Kunstadviseur H.P. Bremmer en directeur Bram Hammacher waren haar belangrijkste steunpilaren. Toorop had geen direct contact met Helene KröllerMüller; alle aankopen verliepen via Bremmer. Ze was daarentegen goed bevriend met dochter Helene Brückmann-Kröller en logeerde geregeld bij de familie Brückmann in Den Haag.
De waardering en de bewondering voor het werk van Charley Toorop blijken uit de 49 schilderijen en 22 werken op papier die tegenwoordig deel uitmaken van de collectie van het Kröller-Müller Museum. Daarmee beheert het museum de grootste collectie werken van Charley Toorop. Maar ook van Vincent van Gogh wist Helene Kröller-Müller de grootste verzameling van zijn werk bij elkaar te brengen. Vandaag de dag bezit het museum 88 schilderijen en 182 tekeningen van Van Gogh.
Het onderwerp van de tentoonstelling is ingegeven door een bijdrage die Charley Toorop leverde voor een catalogus bij de tentoonstelling ter ere van Vincent van Goghs honderdste geboortedag. In 1953 organiseerde het Kröller-Müller Museum in samenwerking met het Gemeentemuseum (nu Kunstmuseum) in Den Haag en het Stedelijk Museum in Amsterdam een grote herdenkingstentoonstelling. Het is aannemelijk dat Bram Hammacher, toenmalig directeur van het Kröller-Müller Museum, bevriende kunstenaars heeft gevraagd een bijdrage te leveren voor de catalogus, waarin zij uiteenzetten wat Van Gogh voor hen heeft betekend. Een van deze kunstenaars was Charley Toorop. Uit haar Ontmoetingen met Van Gogh spreekt onomwonden haar fascinatie voor de mens en kunstenaar Van Gogh en de invloed die hij heeft gehad op haar kunstenaarschap. De tekst van Ontmoetingen met Van Gogh is na dit Woord vooraf in zijn geheel opgenomen. Van Goghs invloed op de kunst van de twintigste eeuw kan moeilijk worden overschat. Veel kunstenaars raakten geïnspireerd door zijn werk, zijn brieven en zijn levensloop. Dat geldt zeker ook voor Charley Toorop. Zo bezocht zij plekken die nauw met Van Gogh verbonden zijn, zoals de mijnen in de Borinage. In haar werk zien we haar fascinatie voor Van Gogh het duidelijkst in de periode 1921-1925, een schakelmoment in haar ontwikkeling. Gedurende deze jaren komt ze tot een eigen en herkenbare stijl. Van Gogh hielp haar om een weg te vinden naar het visualiseren van een bezielde werkelijkheid.
Hoewel er na haar overlijden in 1955 al eerder solotentoonstellingen zijn georganiseerd over Charley Toorop, onder andere in het Kröller-Müller Museum (Charley Toorop (1891-1955): alle werken uit de verzameling van het Kröller-Müller Museum) in 1995, in het Centraal Museum in Utrecht en het Württembergischer Kunstverein in Stuttgart (Charley Toorop 1891-1955) in 1982, in het Gemeentemuseum Arnhem (nu Museum Arnhem, Charley Toorop. Schilderijen) in 1988 en in 2008 in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam (Vooral geen principes! Charley Toorop, die in 2010 doorreisde naar het Musée d’art moderne de la ville de Paris in Parijs), richten deze tentoonstelling en de catalogus zich voor het eerst specifiek
op de relatie tussen het werk van Toorop en Van Gogh. Daarmee is het een onmisbare schakel in een beter begrip van het oeuvre van Toorop.
Ondanks dat de relatie tussen Toorop en Van Gogh niet onbekend is, heeft er niet eerder een tentoonstelling plaatsgevonden waarin deze verwantschap tegen het licht is gehouden. Tentoonstelling en publicatie geven dan ook een nieuw beeld van Charley Toorop. Opmerkelijk genoeg leidt dat ertoe dat we werken tonen die nooit eerder op een tentoonstelling gezien zijn geweest.
We zijn trots dat we deze tentoonstelling hebben kunnen organiseren en op de bijbehorende publicatie. Het idee en de samenstelling van de tentoonstelling zijn van de hand van Renske Cohen Tervaert, conservator van het Kröller-Müller Museum. Ik dank haar voor haar niet-aflatende inzet om deze tentoonstelling en catalogus te realiseren.
Onze dank gaat uit naar de bruikleengevers. Zonder hun steun zouden we de tentoonstelling niet hebben kunnen organiseren. De publicatie die voor het eerst uitgebreid stilstaat bij de relatie tussen Charley en Vincent had nooit kunnen verschijnen zonder de medewerking van de auteurs Wessel Krul, Franka Blok en Marjet Brolsma. Wessel Krul heeft ons een voorpublicatie gegund van zijn komende biografie over Charley Toorop (Charley Toorop. Een schildersleven, verschijnt eind 2025 bij uitgeverij Boom).
Uitgeverij Waanders en vormgever Saiid & Smale hebben een onmisbare titel weten te realiseren in de literatuur over Charley Toorop, ik dank hun voor de samenwerking die dit mogelijk maakt.
Verder wil ik de vertaler Mike Ritchie, en Studio met met en Dana Dijkgraaf, de vormgevers van de tentoonstelling, bedanken voor hun zorgzame aandacht voor de presentatie van het werk van Charley Toorop in het museum.
Benno Tempel
Directeur
2. Vincent van Gogh
Zelfportret als schilder, Parijs, december 1887-februari 1888
Olieverf op doek, 65,1 × 50 cm
Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)
Cat. 1 Zelfportret, 1922 Kunstmuseum Den Haag
Cat. 2 Zelfportret met palet, 1932-1933
Kunstmuseum Den Haag
Cat. 3 Zelfportret, 1930-1931
Kunstmuseum Den Haag
Cat. 4 Zelfportret tegen palet, 1934
Kröller-Müller
Kröller-Müller
Museum, Otterlo
Cat. 5 Zelfportret, 1943-1944
Museum, Otterlo
Cat. 6 Zelfportret met wintertakken, 1944-1945
Van Abbemuseum, Eindhoven
Cat. 7 Zelfportret, 1953-1954
Kröller-Müller Museum, Otterlo
3. Ed van der Elsken (1925-1990)
Portret van Charley Toorop naast een geschilderd zelfportret, 1955 Rijksmuseum, Amsterdam
4. Vincent van Gogh
Zelfportret, St.-Rémy-de-Provence, 1889
Olieverf op doek, 65 × 54,2 cm
Musée d’Orsay, Parijs
Ontmoetingen met Van Gogh
Vincent van Gogh was er voor mij alvóór ik begon te schilderen, eigenlijk bij mijn bewustwording. Het was het eerste geschil met mijn vader die het zo anders zag, voor mij was het de doorbraak naar een nieuwe wereld. Altijd is het een gebeuren gebleven om zijn werk te zien.
De grote tentoonstelling Amsterdam van zijn werk na de Bevrijding was nog meer de Bevrijding voor mij dan de eigenlijke. Dat zijn werk daar zo prachtig kon hangen, en dat wij het weer zó konden zien: de magistrale tekeningen van het Franse landschap, de geschilderde landschappen, de figuren en de stillevens.
In 1951 zag ik voor het eerst in Parijs de Impressionisten in de Jeu de Paume. Genoten, prachtig, Renoir, Courbet e.a., maar boven op de eerste verdieping inééns daar het zelfportret van Van Gogh met dat bleke gezicht en die barre ogen tegen die bewegende groene achtergrond. ’s Avonds thuis tot laat in de nacht zag ik dat schilderij nog voor me. Het was het mooiste schilderij dat ik die dag zag.
Kortelings nog in Rotterdam in het museum Boymans de Fransen uit het Petit Palais. Prachtig, genoten, Courbet, Toulouse e.a., maar dan inééns weer dat wandje met die schilderijen van Vincent uit de Brabantse tijd. En dan weer dat aangegrepen worden door die intense gewaarwording van die diepe barre liefde van Van Gogh voor de realiteit.
Charley Toorop, februari 1953