Hfd 2 Cosmetische producten

Hoofdstuk 2, cosmetische producten

Om in staat te zijn de juiste producten te adviseren, moet je op de hoogte zijn van de verschillende stoffen waaruit de producten zijn opgebouwd. En vooral wat ze kunnen doen voor de verschillende huidproblemen.

Mengsels

Veel cosmetische preparaten zijn mengsels, die in meerdere of mindere mate een geheel vormen. Zo’n geheel kan bereikt worden zonder hulpmiddelen, de ware oplossingen en de mengsels. Soms zijn er hulpmiddelen nodig om het mengsel in stand te houden, dat zijn emulgatoren. De mengsels kunnen worden onderverdeeld in: - oplossingen; - suspensies; - colloïden/oplossingen; - emulsies; - watervrije mengsels.

Oplossingen

Oplossingen bestaan uit meerdere stoffen die moleculair fijn met elkaar vermengd zijn. De bestanddelen zijn niet meer afzonderlijk herkenbaar. Zij kunnen volledig door een dierlijk membraan heengaan. Meestal bestaat zo’n mengsel uit een oplossing van enkele stoffen in een vloeistof, meestal water, of een water/alcoholmengsel. De meeste stoffen kunnen voor een bepaald gedeelte opgelost worden. Als niet alle oplosbare stof is opgenomen, spreekt men van een onverzadigde oplossing, als wel alle oplosbare stof is opgenomen, spreekt men van een verzadigde oplossing. Keukenzout is niet goed oplosbaar, suiker wel. Een verzadigde keukenzoutoplossing bevat dus maar weinig keukenzout, maar een verzadigde suikeroplossing bevat heel veel suiker. Voorbeeld van mengsels zijn de gezichtslotions, die gebruikt worden als na reinigers na een reiniging of als opfrisser na het werk. Zij bestaan uit een waterige oplossing van bepaalde mineralen, meestal aluminiumverbindingen, en wateroplosbare etherische oliën, waaraan een meestal laag percentage alcohol is toegevoegd. Vroeger was dat percentage hoger, maar omdat alcohol de huid kan uitdrogen wordt dat tegenwoordig vrij laag gehouden.

Disperse oplossingen

Mengsels, die in stand blijven, anders dan door moleculaire oplossing

van de bestanddelen, noemt men disperse oplossingen. Deze verliezen altijd na een bepaalde periode hun samenhang. Voorbeelden zijn een vaste stof in gas (rook) en vloeistof in een gas (mist, stoom), een gas in een vaste stof of een vloeistof (schuim). Een mengsel van een vaste stof in een vloeistof noemt men een suspensie en een mengsel van twee verschillende vloeistoffen een emulsie.

Suspensies

Voorbeelden van vloeibare suspensies zijn de schudmengsels en de pasta’s. Een schudmengsel zakt heel gemakkelijk uit en dient voor gebruik stevig geschud te worden, om de vaste bestanddelen zo goed mogelijk door de vloeistof te verdelen. Voorbeelden zijn kalkwater en zinkolie. Pasta’s bevatten zoveel vaste stof, dat de suspensie langere tijd in stand blijft. Tandpasta is hiervan een voorbeeld. Een bijzondere vorm van suspensies zijn de ’solen’ en de ’gels’. In solen zijn de vaste deeltjes dermate fijn verdeeld in de draagstof, dat die blijven zweven. Er bestaan drie soorten solen, een vaste stof in een gas (aerosolen), een vaste stof in een vloeistof (hydrosolen) en een vaste stof in een andere vaste stof (pyrosolen). Bij een gel is door de vaste stof en de vloeistof een moleculairstructuur gevormd, waarin de één in de ander is ’opgesloten’. Dat noemt men een ’aggregaat’. Gelatine en haargel zijn daar voorbeelden van. Het ’binden’ van sauzen is ook gelvorming.

Colloïden

Veel mengsels kunnen alleen in stand blijven als er een emulgator aan is toegevoegd. Dergelijke mengsels bestaan meestal uit twee vloeistoffen en worden daarom tot de emulsies gerekend. De deeltjes worden als het ware aan elkaar ’gelijmd’ en heten daarom ’colloïdale’ oplossingen of colloïden (lijm in het Latijn is collo). Het gaat hier om twee vloeistoffen, die onder gewone omstandigheden niet met elkaar mengbaar zijn, zoals water en olie. Met behulp van een emulgator lukt dat wel. Wordt olie met water vermengd, dan spreekt men van een olie-in-wateremulsie (o/w emulsie), wordt water met olie vermengd dan spreekt men van een water in olie-emulsie (w/o emulsie). Melk is een voorbeeld van een o/w emulsie, mayonaise is een voorbeeld van een o/w emulsie. De laatste vorm is ’lijviger’ dan de eerste vorm.

Emulgatoren

Emulgatoren zijn er in allerlei vormen. De meeste zijn synthetisch. De natuurlijke emulgatoren zijn lanettenwas, bereid uit lanoline, en

lecithine. Beide moleculen hebben zowel een vetcomponent (lipofiele zijde) als een watercomponent (hydrofiele zijde), waardoor ze als ’koppelstof ’ kunnen werken. De synthetische emulgatoren behoren in de meeste gevallen tot de detergenten, dat zijn vrij ingewikkelde organische zouten, met een duidelijk hydrofiele kant en een even duidelijke lipofiele kant.

Watervrije mengsels

Een mengsel behoeft geen water te bevatten. Er zijn ook talloze watervrije mengsels. Mengsels van diverse oliën, bijvoorbeeld die als doelgerichte massageproducten worden gebruikt, en mengels van een vaste stof in olie, waardoor een crème ontstaat, die bijvoorbeeld als cosmetische of farmaceutische drager van werkstoffen wordt toegepast. Hiervoor hebben de zogenaamde ’hydrofiele’ crèmes de voorkeur. Als die in contact komen met vocht kunnen de bestanddelen weer wel worden opgenomen. Watervrije mengsels dringen slecht in de huid door en worden daarom als bescherming gebruikt, of voor het afnemen van schmink of een zware make-up. Mengsels worden onderscheiden in zuivere en onzuivere mengsels. Een onzuiver mengsel ontstaat, als bijvoorbeeld een zuiver poedermengsel wordt gemengd met een gel of een emulsie en wordt samengeperst (compactpowder).

Grondstoffen in cosmetische producten

1. Plantaardige oliën, vetten en wassen

• Amandelolie. Uit de vrucht van de zoete amandel geperste olie, die rijk is aan vitamine A, een groot deel van het vitamine B complex en veel mineralen bevat, als kalium, calcium, magnesium, natrium, zwavel, chloor en ijzer. De olie bevat veel proteïnen en koolhydraten. Amandelolie werkt verzachtend op de huid en is bijzonder geschikt voor een vochtarme, rimpelige en gevoelige huid, bij wiegeczeem en bij ruwe huid en kloven.

Amandelolie kan sensibiliserend werken bij zonbestraling.

• Avocado-olie. De door persing uit de pulp en de bladeren van de avocadoboom verkregen olie is rijk aan onverzadigde vetzuren, vitamine D, E en K, enkele componenten van het vitamine B complex, lecithine en fytohormonen. Deze olie is geschikt voor alle huidtypen, en werkt versterkend, revitaliserend en evenwichtherstellend. Avocado-olie heeft een licht antibiotische werking.

Avocado-olie kan bij een heel jonge huid ontstekingen en eczeem veroorzaken.

• Cacaoboter. Deze uit cacaobonen geperste olie stolt tussen de 25 en 30ºC en is bij kamertemperatuur vast. De olie bestaat uit triglyceriden van diverse vetzuren, als palmitinezuur (25%), stearinezuur (30%), oliezuur (35%) en linolzuur (5%). De rest zijn esters van andere vetzuren. De olie wordt in de cosmetiek gebruikt voor de vervaardiging van preparaten tegen een gevoelige en schrale huid (pasta’s, poeders, schminken), en in vochthoudende preparaten tegen een gevoelige huid (lipsticks en poeders). Technisch wordt de olie gebruikt bij het verkrijgen van kostbare bloesemoliën.

• Calendula-olie. Deze uit de bloembladeren en kroonbladeren van de goudsbloem verkregen olie bevat veel carotenoïden, bitterstoffen, saponinen, flavoniden, glycosiden en harsen. De olie werkt verzachtend, wond helend, antiseptisch en ontstekingwerend. De zuurgraad wordt erdoor gereguleerd en de verhoorning wordt erdoor hersteld. Een goede olie bij behandeling van littekens, wondjes, huidaandoeningen (acne) en huidirritaties. De zuivere calendulaolie is slecht houdbaar; daarom bestaat de handelsolie uit 10% zuivere calendulaolie in sojaolie (men noemt dit een ’maceraat’).

• Jojoba-olie. Deze uit de vrouwelijke vruchten van een cactussoort geperste was (geen olie in de scheikundige zin van het woord) komt nauw overeen met het menselijk huidvet en kan nooit ranzig worden. De was werkt verzachtend en hydraterend, regelt het vochtgehalte en de afgifte van talg. De ideale werkstof bij een vochtarme of vette huid. Gevaarlijk bij inwendig gebruik.

• Kokosolie of kokosvet. De uit het vruchtvlees van de kokosnoot geperste olie is pas boven 28ºC echt vloeibaar, reden om ook wel van kokosvet te spreken. De olie is niet vergelijkbaar met de plantaardige oliën voor huidverzorging, omdat er bijna alleen volledig verzadigde vetten in voorkomen. In de kosmetiek wordt de olie gebruikt voor de bereiding van zepen en in preparaten (shampoos enzovoort) tegen droog haar.

Kokosolie of kokosvet kan snel irriterend werken.

• Maiskiemolie. Uit de kiemen van de maiskorrels verkregen olie met een hoog gehalte aan onverzadigde vetten en veel mineralen waaronder zink, mangaan, koper en fosfor. De olie bevat veel vitaminen uit het vitamine B complex en provitamine A. Qua werking komt maiskiemolie overeen met avocado-olie en tarwekiemolie, en werkt verzachtend en herstellend. Door de enigszins drogende werking

kan maiskiemolie vuil aan de huid onttrekken. Allergieën bij maiskiemolie zijn mogelijk, bij acne kan overactivering optreden.

• Olijfolie. Deze, door koude persing van de ontpitte vrucht verkregen olie is rijk aan enkelvoudig onverzadigde vetten en bevat veel mineralen en vitaminen, als A, B1, B2, C, E en K. De olie wordt goed door de huid opgenomen en werkt verzachtend op verhardingen. Een goede massageolie, ook gemengd met etherische oliën.

Technisch wordt olijfolie gebruikt bij de fabricage van zepen.

Olijfolie is erg pijnlijk als het in de ogen komt en kan allergieën veroorzaken.

• Ricinusolie. Deze wordt geperst uit de zaden van de wonderboom en heet daarom ook wel wonderolie. De olie wordt gekookt om die te ontdoen van een uitermate giftige stof (ricine). Ricinusolie wordt op alcoholbasis gebruikt in haarolie, gezichtslotions, badoliën, scheerzepen, gezichtsmaskers en crèmes tegen een vochtarme huid. Verbonden aan bepaalde metalen (aluminium en zink) wordt het gebruikt als deodorant. Een andere naam voor ricinusolie is castorolie. Ricinusolie werkt bij inwendig gebruik sterk laxerend.

• Sojaolie. Deze al sinds de oudheid bekende olie heeft een erg breed gebruiksgebied. De olie wordt verkregen door ofwel koude persing, ofwel vermalen met heet water en dan uitpersen van de bonen van de sojaplant. Driekwart bestaat uit enkel en meervoudig verzadigde vetten. De olie bevat daarnaast veel mineralen, vitaminen en een relatief hoog gehalte aan lecithine. De werking is opwekkend en regulerend bij een vette of acnehuid, verzachtend bij een geïrriteerde huid en heeft een celopbouwend effect. Soja-olie is een goede massageolie en wordt technisch toegepast in de betere kwaliteit zepen. Omdat de olie zelf sterk werkzaam is, moet men voorzichtig zijn met het mengen met etherische oliën.

De olie kan haarbeschadigend werken en op acne gelijkende allergieën veroorzaken.

• Sint Janskruidolie. Deze olie wordt verkregen door maceratie in tarwekiemolie van de blaadjes van het Sint Janskruid. Hierdoor gaan de oliekliertjes in de bladeren stuk en lost de olie op. Zuivere

Sint Janskruidolie kan hieruit verkregen worden maar die is uitermate kostbaar en moeilijk te verwerken. De olie bevat hypericine,

looistoffen, pectine, choline, fytosterinen, flavongly-cosiden en veel mineralen. De olie verhoogt de celpermeabiliteit en werkt daardoor huidstofwisseling verbeterend. Die is daarom heel geschikt voor het behandelen van brandwonden, een ontstoken huid, een droge en een gebarsten huid. Een massage met Sint Janskruidolie werkt kalmerend en anti-depressief.

• Tarwekiemolie. Deze door koude persing uit de kiemen van de tarwekorrel verkregen olie bevat ruim 60% meervoudig verzadigde vetten, daarnaast veel belangrijke vitaminen (A, B-complex, D en

E), lecithine, proteïnen, fytohormonen en sporenelementen. Door het hoge vitamine E gehalte gaat de olie oxydatie tegen en wordt in cosmetica gebruikt als conserveringsmiddel. De olie is heel geschikt voor een ouder wordende huid, zowel een vochtarme als een vette huid en een slecht doorbloede huid (met teleangiëctasieën).

Door de talgregulerende en oxiderende werking is de olie geschiktbij de behandeling van acne.

Tarwekiemoliede kan ’kruipen’ en ogen en slijmvliezen irriteren. Sommige mensen vinden de specifieke geur onaangenaam.

2. Dierlijke vetten, oliën en wassen

• Bijenwas. Deze gele tot donkerbruine was wordt afgezet door bijen en bestaat voornamelijk uit een verbinding van myristine alcohol met myristine zuur, die boven de 60ºC vloeibaar wordt. De sterk klevende eigenschap van deze was wordt benut ter versteviging van make-up producten, camouflagecrèmes en ter verbetering van de houdbaarheid. Ook maakt de was deel uit van ontharingsharsen. Omdat er ook een verzachtende en regulerende werking op de huid van uitgaat, is het ook aan bepaalde crèmes toegevoegd. De was wordt in de zon gebleekt en wordt dan wit tot licht-geel. Deze vorm wordt voornamelijk toegepast in zalven, crèmes, lipsticks en producten voor handverzorging.

• Wolvet. Als de schapen geschoren worden, wordt de wol gewassen. Daarbij worden de haren ontvet. Het vrijgekomen vet wordt uit het waswater teruggewonnen en komt in de handel als wolvet.

Dit is niet constant van samenstelling, maar bevat globaal 35% stearinezure esters van triterpineol, 24% esters van cetiol, en 25% van een mengsel van verschillende andere esters. Verder nog wat vrije alcoholen en sterinen of sterolen. Wolvet kan meer dan zijn eigen gewicht aan water opnemen, en is daarom een heel goede emulgator. Wolvet lijkt heel erg op de menselijke talg en daarom wordt

de gezuiverde vorm (lanoline) gebruikt als crème en zalfbasis van producten tegen allerlei huidproblemen, als een vochtarme huid, ontstekingen, eczeem enzovoort.

3. Minerale vetten en oliën

• Paraffine. Dit is noch een olie, noch een was in de scheikundige betekenis van het woord, maar een koolwaterstof. De koolwaterstoffen worden ingedeeld naar het aantal koolstofatomen en dat hangt weer samen met het stollingspunt. Het deel, dat aangeduid wordt als ’paraffine’ (wat betekent, ’nergens toe aangetrokken’), heeft een smeltpuntsverloop tussen 15 en 55ºC. In de cosmetiek worden drie soorten gebruikt. Paraffine met een smeltpunt van 15ºC, die bij kamertemperatuur vloeibaar is, wordt gebruikt als neutrale massageolie. Paraffineolie. De zachte paraffine, die smelt bij ongeveer 40 graden, wordt in verband met de afsluitende werking voornamelijk gebruikt in paraffinemaskers. De huid kan deze temperatuur nog redelijk verdragen. Paraffinemaskers worden toegepast als voorbehandeling bij een dieptereiniging om de huid enigszins te verweken en bij behandelingen om de vochtigheidsgraad van de huid te herstellen. De harde paraffine, die smelt bij 52ºC wordt toegevoegd aan ontharingsproducten.

• Vaseline. In principe komt dit overeen met paraffine, het is een smeerbaar mengsel van vloeibare paraffine en paraffine met een wat hoger smeltpunt. De officiële naam is ’petrolatum’. Vaseline is eigenlijk een handelsnaam, die een eigen leven is gaan leiden.

Het wordt gebruikt als smeer en glijmiddel, als bescherming tegen vocht (kanaalzwemmers) en extreme kou. Technisch wordt het veel gebruikt als bescherming tegen oxidatie van metalen.

Hulpstoffen in cosmetische producten.

1. Werkstoffen

• Alcohol. Eigenlijk is alcohol een verzamelnaam voor een groep koolwaterstoffen, die één of meer hydroxylgroepen bevatten. In het spraakgebruik wordt er één alcohol uit die groep mee bedoeld, namelijk ethyl-alcohol (ook ethanol of wijngeest). Alcohol werkt wateronttrekkend, vetoplossend en adstringerend. In een 70% verdunning werkt het desinfecterend. De verkoop van zuivere alcohol is aan voorschriften gebonden (accijns). De (in Nederland) gewoon verkrijgbare alcohol is gedenatureerd, dat wil zeggen, er zijn stof-

fen aan toegevoegd, die het voor inwendig gebruik ongeschikt maken. Een voorbeeld is brandspiritus. (Het woord ’spiritus’ betekent ’geest’ en is een verkorting van ’wijngeest’). Van het inwendig gebruik zijn de gevaren bekend.

• Allantoine. Allantoïne kan zowel uit plantaardige stoffen (tarwekiemen, smeerwortel en de bast van de kastanjeboom) worden verkregen als uit dierlijke producten. Het kan ook synthetisch worden gemaakt. Het vindt zowel farmaceutisch als cosmetisch veel toepassing, in verband met de sterk genezende, weefselherstellende en regenererende werking. Het wordt toegepast in preparaten tegen kloven, irritaties en zonverbranding, en in preparaten voor de verouderende huid, in lipbeschermers en voor huidherstel bij acne en seborrhoe.

• Althea (Heemst). Altheaolie wordt gemaakt van de gedroogde plant, inclusief de bloemen en wortels. Er bevinden zich veel slijmstoffen, lecithine, aminozuren en suikers in, benevens een aantal mineralen. Wordt gebruikt bij een geïrriteerde huid en is geschikt voor alle huidtypen.

• Aluin. Aluin is kaliumaluminiumsulfaat en heeft een sterk adstringerende en bloedstelpende werking. Het wordt toegepast in aftershaves, in adstringentia en in deodorantia.

• Amandelen. Er zijn twee soorten amandelen, de zoete en de bittere.

De zoete amandelen worden voornamelijk in de bakkersindustrie gebruikt. In de cosmetiek worden ze uitgeperst tot amandelolie, het overblijvende meel wordt met fijn zand verwerkt tot amandelzeep. Ook worden de amandelen gewreven met water. De zo verkregen amandelmelk wordt als verzachtend en verkoelend middel gebruikt. De bittere amandelen bevatten het uitermate giftige blauwzuur en zijn niet geschikt voor cosmetisch gebruik. De eruit verkregen etherische olie wordt als geurstof toegepast.

Amandelzuur behoort tot de fruitzuren.

• Arnica (Valkruid). De uit de bloesems en jonge bladeren van het valkruid of wolverlei verkregen olie is instabiel en wordt daarom meestal als maceraat in sojaolie gewonnen. De olie bevat veel looistoffen, kiezelzuren, azulen, thymol, choline en vitamine A.

Het bevordert de bloedcirculatie door de vaatverwijdende werking, en werkt vochtresorberend.

Arnica wordt gebruikt bij zwellingen, verstuikingen en bij een slecht doorbloede huid. De pure olie werkt sterk irriterend. Opname in de bloedbaan (open wondjes of inwendig gebruik) kan grote risico’s met zich brengen, tot hartstilstand toe.

• Azulen. Donkerblauw mengsel van koolwaterstoffen, verkregen uit de kamillebloesem. Het werkt remmend op de histamineproductie en is ontstekingremmend. Hoewel werkzaam als anti-allergeen kan het vooral bij mannen een allergie veroorzaken.

• Benzoylperoxide. Hoewel benzoylperoxide uit benzoëhars kan worden gewonnen, wordt het voornamelijk synthetisch gemaakt. Het bevat een hoog gehalte aan zuurstof, die gemakkelijk kan worden afgegeven. Het is daarmee een sterke oxydant. Daarnaast heeft het een hoornsplitsende (keratolytische) werking. Het wordt gebruikt in acnepreparaten en als conserveringsmiddel.

De stof kan sterk irriteren en werkt blekend (kleding).

• Bergamotolie. De olie wordt verkregen uit een citrusvrucht en is voornamelijk in gebruik als geurstof (Eau de cologne). Door het hoge gehalte aan terpenen is de olie nogal allergeen. Het is werkzaam bij abcesachtige aandoeningen, herpes, psoriasis en kleine infecties. Door de fotosensibiliserende werking kan een huiduitslag ontstaan (Berloque dermatitis). De olie wordt ook toegevoegd aan bepaalde soorten thee (Earl Grey).

• Brandnetel. Een aftreksel van de bekende prikkende plant bevat veel vitamine B-2, B-6 en C, verder carotenoïden, terpeenalcoholen, lecithine, plantenzu-ren en enkele enzymen. De brandharen bevatten mierenzuur, dat werkzaam is bij lichte vormen van reumatiek.

Brandnetel werkt bloedzuiverend, en wordt in de kosmetiek gebruikt in aanspannende maskers, haarlotions, peelings en lysings.

• Calendula/goudsbloem. Het voornaamste product uit deze plant is de olie. Maar de fijngewreven bloemen worden ook toegepast in wondheling bevorderende crèmes. Deze crèmes hebben tevens een desinfecterende, tonificerende en beschermende werking. Goudsbloemen bevatten carotenoïden, bitterstoffen, saponinen, flavoniden, glycosiden en diverse zuren.

• Caroteen. Behoort tot de carotenoïden, een groep koolwaterstoffen, die gele, oranje en rode pigmenten levert. De provitaminen A behoren hiertoe. Voor de kosmetiek is caroteen, dat bijvoorbeeld in worteltjes voorkomt, het belangrijkste. Het wordt gebruikt in preparaten tegen een vochtarme huid, bij een verdikte hoornlaag en ter normalisering van de keratinevorming. Ook in zonnebrandpreparaten wordt het verwerkt, omdat het de bruining bevordert.

Bij inwendig gebruik kan de huid geel/oranje kleuren.

• Chloorhexidine. Een tot de gechloreerde fenolen behorend desinfectiemiddel. Wordt toegepast in geurbestrijdende producten.

Een oplossing van 1% chloorhexidine in alcohol is een veelgebruikt desinfectiemiddel.

Roodheid en irritaties zijn mogelijk.

• Chlorofyl. Een aan hemoglobine verwante stof in planten, belangrijk voor de fotosynthese. In de kosmetiek in gebruik als groene kleurstof en als toevoeging in mondwaters, deodorantia en luchtverversers. In wondreinigende preparaten versnelt het de genezing en bestrijdt het onaangename geuren.

• Citroen. Een bekende citrusvrucht, die rijk is aan vitaminen uit het

B-complex, C en P, fruitzuren, mineralen, terpenen, linalol, citral en daarmee verwante stoffen. De schil bevat een enzym, dat uitdroging verhindert. Het sap heeft een blekende, adstringerende en antiseptische werking en wordt daarom toegepast in maskers, pakkingen en hand en bodylotions. De uit de schil verkregen etherische olie heeft een breed werkingsgebied, als huidversterkend, antiseptisch, antitoxisch, tegen jeuk, wondhelend en adstringerend.

De olie wordt gebruikt bij insectenbeten, acne, overvette huid, rimpelvorming en bij winterhanden en voeten, en als geurstof. Bij inwendig gebruik werkt de olie stimulerend, versterkend en bloedzuiverend.

• Collageen. Collageen is een dierlijk eiwit, dat een belangrijke rol speelt bij de vorming van de collagene vezels. Collageen voor kosmetische doeleinden wordt verkregen uit het bindweefsel en de onderhuid van heel jonge dieren. Het komt vrij als een enigszins waterige oplossing. Het bevordert de soepelheid, de hydratatie en de spanning van de huid. Daardoor verzachten rimpels en wordt het ontstaan van nieuwe rimpels afgeremd. Door de plastisch chirurg wordt het gebruikt voor het opspuiten van rimpels en plooien.

• D.H.A./dihydroxyaceton. D.H.A. is een lichaamseigen stof, een afvalproduct van de glucosehuishouding. Het kan de eiwitten van de huid geel tot bruin kleuren en wordt daarom gebruikt als middel om bruin te worden zonder zon. Deze bruining geeft echter geen enkele bescherming tegen zonnebrand.

• Elastine. Elastine is een eiwit, dat zich in het bindweefsel vormt en dient voor het tot stand komen van de elastine (of elastische) vezels.

Het heeft een hydraterende werking en wordt toegepast in preparaten voor een ouder wordende huid en in zonnecosmetica, waar het ook bescherming biedt tegen ultraviolette stralen.

• Enzymen. Enzymen zijn biokatalisatoren, dat wil zeggen, zij kunnen in een organisme scheikundige reacties teweeg brengen, die zonder de enzymen onder dezelfde omstandigheden onmogelijk zijn, of heel erg lang zouden duren. Een enzym bestaat uit twee delen, een ’apo-enzym’ dat altijd een eiwit is, en een ’co-enzym’, dat in de meeste gevallen tot de vitaminen behoort. Apo-enzymen zijn op zichzelf niet werkzaam. Pas in combinatie met het co-enzym vormen zij een actief ’holo-enzym’. Enzymen worden genoemd naar hun functie, met de uitgang ’ase’. Bijvoorbeeld enzymen die zetmeel (amylum) afbreken, heten ’amylasen’, enzymen die eiwitten (proteinen) afbreken heten ’proteasen’. De in de kosmetiek meest gebruikte enzymen zijn hyaluronidase, pepsine en papayotine. - Hyaluronidase is het enzym, dat hyaluronzuur afbreekt tot de suikers, waaruit het is opgebouwd. Het bevordert het vloeibaar worden van de tussenstof van het bindweefsel en wordt daarom gebruikt om verhardingen van het weefsel te bestrijden, bij bijvoorbeeld panniculose en in werkstofcomplexen. Het enzym wordt gewonnen uit runder testikels. - Pepsine is een eiwitsplitsend enzym, dat gewonnen wordt uit de magen van slachtvee. Het wordt in de kosmetiek gebruikt in peelings en lysings, in verband met de hoornoplossende (kerastolytische) werking. - Papayotine of papaïne wordt bereid uit de papaya of meloenboom. Het enzym heeft een hoornoplossende en vezelontbindende werking en wordt daarom in de kosmetiek toegepast in peelings en lysings. Industrieel wordt het gebruikt in de vleesindustrie als verzachter.

• Fruitzuren. Fruit of vruchtenzuren zijn al heel lang bekend en in gebruik. De ophef in de kosmetische reclame heeft de indruk geves-

tigd dat het een nieuwe vinding betrof. Fruitzuren zijn natuurlijke organische zuren, die in de meeste planten en vruchten voorkomen. Ze hebben gemeen, dat ze een of meerdere hydroxylgroepen bevatten, reden om ze ook wel aan te duiden met de Engelse naam Alpha Hydroxic Acids, afgekort AHA. Er zijn tegen de 40 fruitzuren bekend. Het zijn vrij sterke zuren met een pH onder 4. In lage concentratie werken ze collageenverbeterend en maken zij de huid gladder. In hogere concentraties werken ze keratiniserend en worden ze verwerkt in peelings en lysings. Bij concentraties boven 20% tasten ze de huid aan en is gebruik ervan voorbehouden aan een medicus. Bekende fruitzuren zijn amandelzuur, appelzuur, citroenzuur, melkzuur, salicylzuur en wijnsteenzuur.

• Fytohormonen. Fyto is een Grieks woord (phuton), dat ’plant’ betekent. Hormoon komt van het Griekse werkwoord ’hormaoo, dat ’prikkelen, aandrijven’, betekent. Het zijn dus plantaardige hormonen, die gewonnen worden uit bepaalde delen van de plant en een specifieke werking hebben op het menselijk organisme. Ze kunnen de eigen hormonen stimuleren, zonder de balans te verstoren. De meeste etherische oliën zijn fytohormonen, en spelen in de ’aromatherapie’ een belangrijke rol. Hun toepassingsgebied is heel uitgebreid.

• Gips. Gips is watervrij calciumsulfaat. Het molecuul kan heel veel water binden en dan ontstaat een keiharde massa. Modellerende maskers worden met gips gemaakt, en omdat bij de binding met water tevens warmte vrijkomt (dat heet een ’exogene’ reactie), werkt zo’n masker stimulerend op de huidcirculatie en worden eronder aangebrachte werkstoffen beter opgenomen.

Bij een behaarde huid zijn ze of wel onbruikbaar, of er moet een dunne tussenstof (plastic folie) worden aangebracht, om te voorkomen dat bij het harden de haren erin gaan vastzitten.

• Gist. Bepaalde micro-organismen als schimmels en gisten zijn in staat zetmeel- of suikermoleculen af te breken en om te zetten in alcohol (alcoholgisting, bierbereiding). In de kosmetiek wordt biergist gebruikt in maskers om een vette, of een acnehuid te zuiveren en te helpen bij het genezingsproces. Gist is rijk aan proteïnen, vitaminen uit het B-complex en mineralen. Over het algemeen heeft gist een regenererende werking.

• Hamamelis. Van de hamamelis of toverhazelaar worden uit de bast, de bladeren en de jonge scheuten extracten gewonnen die gebruikt worden tegen een gesprongen huid en zonverbranding, smetplekken, sterk verwijde poriën en overmatige vetafscheiding. De extracten zijn rijk aan tanninen, flavonglycosiden en saponinen, die een adstringerende en huidherstellende werking hebben. Ze worden toegepast in dag en nachtcrèmes, gezichtspoeders, badproducten, maskers en antitranspiratiemiddelen.

• Honing. Honing is een door bijen uit bloemen verkregen voedingsstof, die voor driekwart uit invertsuiker bestaat. Honing is rijk aan eiwitten, enzymen, spore-elementen en mierenzuur. Honing werkt zuiverend, beschermend en regenererend. Behalve in maskers, crèmes, en handverzorgingsproducten, wordt het toegevoegd aan ontharingshars ter bescherming van de huid.

• Kamfer. Uit de twijgen van de kamferboom wordt een olie verkregen, die voor een groot deel bestaat uit safrol, eugenol, cineal en lanaloöl. Kamfer werkt circulatiebevorderend, adstringerend en desinfecterend. Het wordt toegepast in huid en massagecrèmes en diverse lotions. Een alcoholische oplossing van kamfer (kamferspiritus) wordt gebruikt als wrijfmiddel bij pijnlijke spieren.

• Kamille. Kamille-olie wordt verkregen uit twee soorten kamille, de echte kamille (Matricaria chamomilla) en de Roomse kamille (Anthemis nobilis). Het meest werkzame bestanddeel is het azuleen.

Kamille is een oud huismiddel en wordt voor een breed gebied aangeraden. De olie heeft een ontstekingremmende en antidepressieve werking en is werkzaam bij zenuwpijnen. Een aftreksel van de bloemen wordt gebruikt in maskers en pakkingen tegen teleangiëctasieën, eczemen en nerveuze irritaties. In dampbaden tegen keelontsteking.

• Kastanje. De schors en de vruchten van de wilde kastanje (of paardenkastanje) bevatten proteïnen, saponinen, glycosiden en harsen.

In de bast komt ook allantoïne voor. Extracten van de kastanje hebben een huidverstevigende en vaattoniserende werking, die de resistentie van de capillairen verhoogt. Het wordt toegepast in preparaten tegen verwijde aders, als spataders, teleangiëctasieën, bezemrijs en penselen.

• Klimop. Extracten van de klimop bevatten een hoog gehalte aan saponinen, waardoor zij een vochtregulerende en hoornverwekende werking hebben. Klimop wordt toegepast in maskers, bij verbrandingen en in zogenaamde vermageringscrèmes.

• Komkommer. Het sap bevat veel organische zuren, suikers, mineralen, enkele vitaminen, zwavel, fosfor, proteïnen, vetten en fytohormonen. Het is heel geschikt voor het aanmaken van maskers, pakkingen en kompressen bij een overbelaste of gestuwde huid.

Het werkt kalmerend, licht blekend en zuiverend. Ook wordt er een licht desinfecterende werking aan toegeschreven.

• Lijnzaad. Lijnzaad is rijk aan vette oliën op basis van linolzuur. Het zaadhuisje bevat veel slijmstoffen. Gemalen en aangemaakt met water vormt zich een gelei die heilzaam is voor een onzuivere, vochtarme huid en comedonenverwekend werkt. De uit de zaden geperste lijnolie vindt in verse toestand toepassing in maskers, massageolie en bij brandwonden. Gekookte lijnolie is niet bruikbaar in de cosmetiek, die hardt snel en wordt in de verfindustrie gebruikt.

• Liposomen. Liposomen zijn holle vetkorreltjes (Lipos (G) = vet, soma (G) = lichaam). De wand bestaat uit een stof, die gemakkelijk emulgeert (lecithine) en zich een weg kan banen door de huidbarrière.

In die korreltjes wordt een werkstof gedaan, die daardoor beter zijn werking kan uitoefenen. Liposomen zijn dus een transportmiddel. (Een moderner soort liposomen heeft een wandje van niet ionogene tensiden, die minder kwetsbaar zijn dan lecithine. Deze vorm heet ’niosomen’ (’nio’ van non ionic). Als de toegevoegde werkstoffen van plantaardige aard zijn spreekt men van ’fytosomen’, als ze vetoplosbaar zijn, wordt ook wel van een ’nanopartikel’ gesproken.)

• Magnesium peroxide. Magnesium peroxide bevat een zuurstofatoom meer dan gewoon magnesiumoxide. Het werkt daardoor oxiderend en wordt voornamelijk toegevoegd aan de ’zuurstofmaskers’. Door de vrijkomende zuurstof werkt het blekend, desinfecterend en doorbloeding bevorderend.

• Marmer. Marmer is een delfstof, voornamelijk bestaande uit calcium carbonaat. Het wordt in diverse fijnheden gebruikt als schuurmiddel in peelings en scrub.

• Menthol. Een alcohol, die behoort tot de terpenen, met een specifieke pepermuntgeur. In de cosmetiek gebruikt als geurstof en als verkoelend, enigszins antiseptisch middel. Zuivere pepermuntolie wordt voornamelijk in de aromatherapie gebruikt. Aan cosmetische producten wordt meestal synthetische menthol toegevoegd.

• N.M.F. Afkorting van Natural Moisturizing Factor. Door zweet, talg en enkele andere afscheidingsproducten van de huid opgebouwd systeem, dat de vochtigheidsgraad van de huid regelt. De

N.M.F. kan in het laboratorium redelijk benaderd worden; deze producten worden gebruikt voor het herstel van een vochtarme of overvochtige huid.

• Salicylzuur. Een aromatisch hydroxyzuur, dat behoort tot de fruitzuren. Het wordt gewonnen uit de bast van de wilg (salix), en kan gemakkelijk synthetisch worden gemaakt. Het heeft een pijnstillende werking en is de basis voor de fabricage van aspirine. In de kosmetiek wordt het in geconcentreerde vorm toegepast in peelings en lysings. Het werkt dan sterk keratolytisch. In veel plantaardige producten, die gebruikt worden als zonbeschermend middel, komt salicylzuur in gebonden vorm voor.

• Vitaminen. Vitaminen (een verkeerd uitgelegde benaming, vita (L) = leven, aminen zijn een bepaalde chemische stikstofhoudende groep. De eerst ontdekte vitamine was een ’amine’ en toen dacht men dat alle voor het leven zo belangrijke stoffen aminen zouden zijn). De vitaminen zijn biokatalysatoren. De meeste zijn co-enzymen. Enkele anderen zijn antioxydanten en verhinderen de schadelijke werking van vrije zuurstof.

De vitaminen worden onderverdeeld in vetoplosbare vitaminen (A, E en K) en wateroplosbare vitaminen (B-complex, C en P). - Vitamine-A wordt weinig toegepast in de kosmetiek. Het ervan afgeleide vitamine-A zuur heeft een sterke invloed op de talgvorming en wordt gebruikt om de talgklierwerking te herstellen en te reguleren. Dat kan zowel dermaal als oraal. De bijwerkingen van vitamine-A zuur zijn aanzienlijk en toepassing vergt een goede begeleiding. - B-3/panthoteenzuur wordt gebruikt om verbetering en herstel van de granulatie en het epitheelweefsel te bevorderen. Het wordt ook veelvuldig toegepast in antizonnebrandmiddelen en in haarcosmetica. B-4 (nicotinezuur of niacine) en B-5 (nicotinezuur-

amine of niacinamide) staan samen bekend als de PP-factor (Pellagra Preventingfactor) en spelen een rol bij de eiwitsynthese. In de kosmetiek worden ze gebruikt in preparaten tegen seborrhoe, dermatosen en overgevoeligheid voor licht. - Vitamine-C/ascorbinezuur, (wateroplosbaar) is een antioxydant en beïnvloedt de synthese van interferon, dat uitermate belangrijk is voor de weerstand en de verdediging van het organisme. Hoewel vitamine-C een beschermende werking heeft op het bindweefsel en de bloedvaten, is het uitwendig gebruik ervan beperkt tot het iontoforetisch bleken van pigmentvlekken. - Vitamine-E/tocoferol, (vetoplosbaar) is met vitamine-C de belangrijkste anti-oxydant, wegvanger van de vrije radicalen. Het wordt toegepast in crèmes tegen doorbloedingsstoornissen en tegen een verouderende huid. - Vitamine-P/rutine is gebleken geen vitamine te zijn, maar een glycosidencomplex. Het werkt sterk vaattoniserend en vermindert de kans op teleangiectasiën. Voor dat doel wordt het ook in cosmetische preparaten verwerkt.

• Waterstofperoxide. Water met een extra zuurstofatoom. Een sterk oxiderende stof en alleen bruikbaar in grote verdunning. Zuivere waterstof peroxide is levensgevaarlijk. In een verdunning van 3% werkt het desinfecterend en wordt het gebruikt als gorgeldrank en om vuile wonden uit te bruisen. Ook wordt het gebruikt als huiddesinfectans bij het uitdrukken van pustels. In een concentratie van 6% wordt het gebruikt om het haar te bleken en in concentraties van 31% wordt het toegevoegd aan verf voor wimpers en wenkbrauwen. In combinatie met bleekwater wordt het gebruikt om vloeren te steriliseren.

De opstijgende damp is gevaarlijk voor de ademhaling.

• Werkstoffencomplexen/biostimulantia. Een werkstoffencomplex is een mengsel van plantaardige of dierlijke producten, dat in samenwerking (synergisme) een bepaalde stimulerende werking op het weefsel van de huid uitoefent. Omdat het levend weefsel wordt beïnvloedt wordt het ook aangeduid als ’biostimulantia’. Vitaminen en hormonen behoren tot de biostimulantia, maar ook vele andere stoffen, als: - Algen Algen komen zowel in zout als in zoet water voor. In de kosmetiek worden voornamelijk extracten van zoutwateralgen gebruikt (algotherapie, thalassotherapie). Zoutwateralgen bevatten ruim 10% water, 5% proteïnen, 6% cellulose en ongeveer 45%

koolhydraten. Verder vitaminen uit het B-complex en vitamine- C. Gelyofyliseerde algen worden toegevoegd aan baden, het gedroogde poeder wordt gebruikt in preparaten die de vochtigheid van de huid reguleren, het epitheelweefsel verbeteren en het algehele huidbeeld stabiliseren. In specifieke preparaten tegen panniculose en een vochtarme, ruwe huid worden algenextracten met succes toegepast.

• AloeVera. De drie centimeter dikke bladeren van de Aloëvera, een agave, bevatten een gelei, die de naam heeft een wondermiddel te zijn. De gelei bestaat voor 99,5% uit water, maar de resterende 0,5% bevat een aantal biostimulinen, waaronder zo’n 20 aminozuren.

Verder enige suikers, proteïnen, vitaminen, fytohormonen en sporeelementen. De gelei wordt toegepast in preparaten met een regenererende werking, tegen een ouder wordende huid, een door zonnebrand beschadigde huid en bij een vermoeide of verwaarloosde huid. Het ingedikte sap heeft conserverende eigenschappen.

• Gelee Royale (koninginnegelei of apiserum). Een afscheidingsproduct van honingbijen, dat een larve doet uitgroeien tot een koningin.

Het mengsel bestaat uit 31% vetten, 15% koolwaterstoffen, 24% water en enkele procenten proteïnen. Verder bestaat 15% uit nog niet volledig geanalyseerde ’groeifactoren’, waaronder enzymen en vitaminen uit het B-complex (vooral pantotheenzuur), en een hoog gehalte aan acetylcholine. Het heeft sterk regenererende, activerende en doorbloeding bevorderende eigenschappen. Niet gebruiken voor mensen die allergisch zijn voor bijensteken.

• Ginseng. De wortel van de Panax Ginseng is een eeuwenoud wondermiddel. Een volledige analyse van de inhoudstoffen is nog niet gelukt. Het bevat zuren, vetten, enkele vitaminen, harsen, suikers, fosfor, fytohormonen en een vluchtige olie. Het extract wordt in huidpreparaten gebruikt ter bevordering van de doorbloeding en de regeneratie van het weefsel.

• Liquor Amni/amnionvloeistof, vruchtwater. Het vruchtwater waarin de vrucht is gegroeid bevat veel waardevolle stoffen, die overeenkomen met de concentratie van de zouten in het bloed en de lymfe.

Liquor amni wordt gewonnen uit de baarmoeders van zwangere runderen en bevat veel aminozuren en enzymen. Het werkt celdelingbevorderend bij de ouder wordende huid.

• Mucopolysacchariden. Ingewikkelde moleculen, die tot de grondsubstantie van de huid behoren. Zij zijn vooral belangrijk door hun vermogen het watergehalte in de huid te regelen. In de kosmetiek worden zij onder andere gebruikt bij een vochtarme huid en bij panniculose.

• Placenta-extracten. Een mengsel van stoffen, verkregen uit de placenta (moederkoek) van voornamelijk runderen. De werking is optimaal, als de placenta rijp is, dus nakomt bij de geboorte. De inhoud wordt eraan onttrokken door lyofylisering, waarbij in vacuum vocht wordt onttrokken en de rest onder zwakke verhitting wordt gedroogd. Een andere werkwijze is de methode ’Filatov’, waarbij de placenta heel klein wordt gesneden, gekoeld en geextraheerd. Runderplacenta’s bevatten veel vitaminen, lipoïden, aminozuren, enzymen, spore-elementen en hormonen, die er voor kosmetisch gebruik uit worden verwijderd. Het hoge gehalte aan biostimulinen is van groot belang voor het optimaal regenereren en verstevigen van de huid.

• Planktonextracten. Plankton is de verzamelnaam voor micro-organismen in het zeewater. Zij bevatten veel kalk, zwavel en andere mineralen. Het extract werkt regulerend op de vochtigheid van de huid. Door het hoge zwavelgehalte wordt het extract ook gebruikt bij een vette en een acnehuid.

• Pollenextracten. Pollen is een verzamelnaam voor het stuifmeel van bepaalde planten, voornamelijk grassen. Zij bevatten grote hoeveelheden fytohormonen, suikers en eiwitten. Daarnaast het erfelijk materiaal van de mannelijke cellen. Het extract heeft een regenererende, doorbloedingverbeterende en celdelingbevorderende werking. Allergische reacties op pollen zijn heel gangbaar.

• Serumextracten. Serumextracten worden gewonnen uit dierlijke bestanddelen als bloed en weefsels. Er wordt een regenererende werking aan toegeschreven.

• Thymusextracten. De thymus of borstklier werkt optimaal bij jonge mensen en dieren. De werking onderbouwt de lichamelijke weerstand en extracten van de thymus worden daarom toegepast voor het verhogen van de huidweerstand en het vertragen van degeneratieverschijnselen. Het heeft een duidelijk stofwisselingverbeterende werking. Tijm is een kruid met slijmoplossende en desinfec-

terende werking. In de aromatherapie wordt het toegepast tegen lichamelijke vermoeidheid, ter verbetering van littekenweefsel en bij bloedsomloopstoornissen. Het mag niet met thymusextract verward worden.

• Conserveringsmiddelen. Aan cosmetica worden stoffen toegevoegd, om bederf te voorkomen. Dit zijn de conserveermiddelen of conserveringsmiddelen. Zij verhinderen het tot ontwikkeling komen van micro-organismen, als bacteriën, schimmels en gisten. Ook gaan zij oxidatie van de bestanddelen tegen. De stoffen mogen echter de huidflora niet aantasten, waardoor de keus beperkt is. Sommige etherische oliën lenen zich daarvoor, als teatree-olie, salie-olie en tijmolie, die echter het bezwaar hebben een eigen invloed op de huid uit te oefenen. Ook het uit de kamille verkregen bisabolol wordt als zodanig gebruikt. Het vroeger algemeen gebruikte formaldehyde is gevaarlijk voor de gezondheid gebleken en wettelijk verboden. De thans algemeen gebruikte stoffen behoren tot de parabenen (esters van parahydroxy-benzoëzuur), maar ook sorbinezuur, imidazolinylureum en benzalkoniumchloride worden regelmatig gebruikt. Om oxydatie tegen te gaan worden antioxydanten toegevoegd, als ascorbinezuur (vitamine-C) en vitamine-E (vaak in de vorm van tarwekiemolie).

• Toevoegingen. Aan cosmetica worden vaak stoffen toegevoegd om de kleur of de geur te verbeteren. In principe mogen die geen invloed uitoefenen op de werking van het betreffende cosmeticum.

Geurstoffen

Deze worden onderscheiden in natuurlijke geurstoffen en synthetische geurstoffen. Tot de eerste groep behoren de etherische oliën, die echter het bezwaar hebben zelf invloed op de huid uit te oefenen. Zij worden daarom in heel geringe hoeveelheden toegevoegd. Gangbaar zijn de oliën van rozen, jasmijn, oranjebloesem (neroli), appelbloesem, lelietjes van dalen enzovoort. De geur van deze oliën kan heel goed nagebootst worden en dan vallen ze onder de synthetische geurstoffen. Omdat de kostprijs hiervan veel lager ligt, worden die in de goedkopere producten toegepast. Ook de dierlijke geurstoffen als amber en muskus worden gebruikt, maar ook deze kunnen vrij goed synthetisch benaderd worden. Amber wordt verkregen uit afscheidingen van potvissen. Die hoeven daarvoor niet gedood te worden. Om muskus te verkrijgen worden de

dieren (voornamelijk herten, maar ook een soort grote ratten) gedood. Op grond hiervan wordt tegenwoordig voornamelijk het synthetische muskus gebruikt. Natuurlijke geurstoffen worden ook verkregen uit bijvoorbeeld leder, grassen en houtsoorten. De geurstoffenindustrie kan bijna elke geur synthetisch namaken of een nieuwe geur ontwerpen. Deze stoffen zijn voor het grootste deel aldehyden, dat zijn organische koolwaterstoffen in een hogere oxydatietrap dan alcoholen.

Kleurstoffen/Pigmenten

Omdat de basiskleur van cosmetica niet altijd even aantrekkelijk is, worden kleurstoffen toegevoegd, die van plantaardige, dierlijke, minerale en synthetische oorsprong kunnen zijn. Omdat veel kleurstoffen giftig of minstens nadelig voor de huid kunnen zijn, heeft de wetgever een lijst uitgegeven met toegestane kleurstoffen, die voorzien zijn van een nummer, voorafgegaan door de letter E. - Plantaardig zijn het groene chlorofyl (E141), het rode bietenextract (E162), de gele carotenen of carotenoïden (E160) en de eveneens gele, aan caroteen verwante xantofylen (herfstbladgeel) (E160). - Dierlijk is het uit een bepaald soort luizen verkregen rode karmijn (of cochenille) (E120) en het uit de inktblaas van inktvissen verkregen donkerbruine sepia. Geen echte kleurstof, maar veelvuldig toegepast is het parelmoer, verkregen uit schubben van vissen. - Minerale kleurstoffen zijn meestal onoplosbare metalen of verbindingen daarvan. Titaandioxide is een wit pigment, ijzeroxiden geven rode of gele pigmenten (okers). Veel vroeger algemeen gebruikte metaalverbindingen zijn obsoleet geworden, omdat ze op den duur schadelijk voor de gezondheid bleken te zijn. Zuivere metalen als goud, koper, zilver en aluminium worden voor speciale effecten gebruikt. Hoewel heel veel kleurstoffen synthetisch kunnen worden gemaakt, zijn de meeste niet bruikbaar in cosmetica. Gebruikt worden het gele tartrazine (E102) en het patentblauw (E131).

Cosmetica

Beschermende en verzorgende cosmetica

De samenstelling, toepassing en werking van de beschermende en verzorgende cosmetica. Voor de optimale werking van de huid noodzakelijke stoffen kunnen het beste verwerkt worden in een ’oplossing’ die de beste garantie geeft voor opname door de huid. Een waterige oplossing loopt van de huid af, er dient dus een bindmiddel te wor-

den toegevoegd, en er moet een emulsie van worden gemaakt. Een waterige oplossing, waaraan meestal een kleine hoeveelheid alcohol is toegevoegd, om de werkstoffen beter op te lossen en vast te houden, is een gezichtswater of een tonic. Over het algemeen bevat een lotion iets meer alcohol dan een tonic. Een waterige oplossing, die enige tijd op de huid moet kunnen inwerken, wordt geëmulgeerd met een olie. Zo’n dunne emulsie is een lait of een milk. Het ene woord is Frans, het andere Engels, maar ze betekenen beide ’melk’. Als er behoefte bestaat aan een ’dikke’ melk, wordt de emulsie lijviger gemaakt tot een goed smeerbare brei. Dit noemt men een crème. Alle drie vormen bevatten dus water. Men verdeelt de crèmes meestal in twee groepen, de ’dagcrèmes’, die in hoofdzaak een beschermende werking hebben en de ’nachtcrèmes’, die meer werkstoffen bevatten en een meer regenererende functie hebben. De basis van de dag- en nachtcrèmes moet zoveel mogelijk met de huidvetten overeenkomen en zij moeten zoveel mogelijk vochtverlies voorkomen. Hydrofiele colloïden kunnen uitvlokken. Na onttrekking van water blijft een min of meer heldere, lijmachtige massa over, die als drager voor allerlei werkstoffen gebruikt wordt. Dit noemt men een gel. De verzorgende gels worden toegepast voor dagelijkse verzorging, als aftershaves, als maskers en als preparaten voor na het zonnen.

Lipbeschermende producten

De lippen zijn heel dun en een voortzetting van het mondslijmvlies. Goede verzorging is daarom belangrijk. De basis voor dit soort producten is meestal cacaoboter, maar ook bijenwas en wonderolie worden ervoor gebruikt. Vochthoudende werkstoffen en zonnefilters worden eraan toegevoegd. Lipbeschermers bestaan als crème en als stick.

Zonnebrandproducten

Preparaten die bescherming bieden tegen de zon bevatten werkstoffen, die de huid regenereren, het vochtgehalte op peil houden en verzachtend werken bij eventuele irritatie. De producten worden geleverd in de vorm van een melk, een gel, of een crème. De basis is ofwel een w/o emulsie, een o/w emulsie of in de vorm van een gel. Zonnepreparaten bevatten ook een zonnefilter. Dat zijn meestal organische verbindingen, die een bepaald deel van het ultraviolette spectrum absorberen. Tegen UV-A beschermen bepaalde planten, als extracten van kamille, aloëvera en sesamolie. Tegen UV-B beschermen bijvoorbeeld kaneelzuurverbindingen (cinnamaten), PABA (vitamine B-14), verbindingen van salicylzuur en kamfer, dat tevens verkoelend werkt. De preparaten krijgen een aanduiding over de mate waarin ze tegen

het zonlicht beschermen, de ’beschermingsfactor’. Die wordt gemeten naar de tijd waarin normaal roodheid van de huid optreedt en de tijd die daarvoor nodig is als het filter wordt gebruikt. Bij factor 2 duurt dat twee maal zo lang, bij factor 3 drie maal zo lang enzovoort. Er kunnen ook stoffen worden toegevoegd, die het zonlicht geheel tegen houden, als titaandioxyde. Deze hebben een beschermingsfactor boven 25 en worden ’sunblocks’ genoemd.

Sommige preparaten bevatten een stof, die het eiwit van de huid bruin kleurt, dit is de ’bruining zonder zon’ en de preparaten zijn ’zelfbruiners’. De werkzame stof is DHA (dihydroxiaceton), een lichaamseigen stof, die echter geen bescherming biedt tegen zonlicht. De preparaten die na het zonnen gebruikt worden (aftersun producten) dienen om de eventuele schadelijke werking van de zon zoveel mogelijk te beperken en te verlichten. Hierin bevinden zich stoffen, die erytheem of verbrandingsverschijnselen verminderen. Looizuurverbindingen komen hiervoor het meest in aanmerking.

Lichaamsverzorgende producten

Bodymilk dient om het schraalworden van de huid na het bad of het douchen te voorkomen. Het bestaat meestal uit een geëmulgeerde olie in de vorm van een o/w emulsie. De olie en het water dienen beide om het verloren gegane vet en vocht weer aan te vullen. Aan bodymilks zijn ook vaak werkstoffen, als regenererende stoffen of biostimulantia toegevoegd.

Deodorantia worden gemaakt om onaangename lichaamsgeuren te on derdrukken of te camoufleren. Deze geuren worden veroorzaakt door bacteriën. Deodorantia zijn dan ook oplossingen van samentrekkende stoffen, meestal aluminiumzouten en bacteriedodende stoffen als organische chloorverbindingen (chloorhexidine).

Antitranspirantia moeten overmatige zweetproductie voorkomen. Hun werking is daarom goeddeels samentrekkend en gericht op de stolling van de eiwitten van de huid, zodat de poriën vernauwd worden. Ook hier voor komen aluminiumverbindingen het meest in aanmerking, omdat de agressieve verbindingen, die het stollingseffect bewerkstelligen kunnen worden gecombineerd met aluminiumverbindingen die verzachtend werken en daarmee de irritatie van de huid voorkomen. Deodorantia en antitranspirantia zijn er in de vorm van sticks, sprays, rollers, poeders en lotions. Ook bestaan er zeepsoorten met die werking.

Toiletpoeders hebben een poedervormige, absorberende basis, waaraan geurstoffen en licht bacteriedodende stoffen zijn toegevoegd. De basis bestaat meestal uit talkpoeder (speksteenpoeder), kaolin (fijn vermalen porceleinaarde) of zijdepoeder. De bacteriedodende stof is meestal boorzuur, of menthol, dat tevens verkoelend werkt, de geurstoffen zijn talrijk, meestal etherische olie van rozen, jasmijn of lavendel, in een uitermate kleine hoeveelheid, zodat nog wel een geureffect ontstaat, maar de oliën hun specifieke werking (meestal) niet ontplooien.

Wat moet je weten?

1. Wat is het verschil tussen jojoba-olie en ander oliën? 2. Wat zijn thymusextracten? 3. Wat is de werking van placentaextracten? 4. Waaruit wordt azulen gewonnen? 5. Wat is het verschil tussen deodorantia en anti-transpirantia?

Meerkeuzevragen 58. Welk van de onderstaande maskers wordt vanwege de reinigende werking toegepast?

a. Een algenmasker. b. Een masker met honing. c. Een poedermasker met magnesiumperoxide

59. Gelee royale is vooral rijk aan

a allantoine. b fytohormonen. c vitamine B-complex

60. Arnica heeft invloed op

a de doorbloeding. b de talgklierwerking. c de verhoorning.

61. Een gelei is te beschouwen als

a. een olie in water emulsie. b. een water in olie emulsie. c. een colloïdale emulsie.

62. Voor de massage van een oudere huid gebruikt men bij voorkeur een product met

a klimopextracten. b vitaminen. c werkstofcomplexen.