Vaca Pinta 25. Edición en galego by TRANSMEDIA COMUNICACIÓN

Revista técnica do vacún leiteiro | N.º 25 xuño 2021 | Edición en galego

• REPASAMOS CON MARISA BARREAL, DIRECTORA TÉCNICA DO LIGAL DURANTE 30 ANOS, A MELLORA DA CALIDADE DE LEITE EN GALICIA • NA GRANXA: ICORE (ASTURIAS) E SAT PRADOS HONDOS (VALLADOLID) • ESPECIAL: CALIDADE DO LEITE E MUXIDO • ESTRÉS POR CALOR: TODO O QUE NECESITAS PARA REFRESCAR BEN AS TÚAS VACAS NO VERÁN • MANEXO: MÉTODOS EFICACES PARA COMBATER AS MOSCAS SEN DANAR O MEDIO AMBIENTE vp025_portada_GALEGO.indd 1

30/6/21 18:32

Continuamos en la varguardia de la genómica

Ascol se posiciona a nivel mundial entre los Centros de inseminación con mayor porcentaje de toros genómicos altos en tipo de la raza El 19 de mayo pasado una de las páginas web de referencia dentro de la raza Holstein, la canadiense The Bullvine, en su artículo titulado “Stud Wars May`21 Attack of the clones” publicaba un estudio basado en las últimas pruebas USA de mayo de 2021 en el que cuantificaba el porcentaje de toros que cada centro de inseminación tiene según diferentes parámetros, tales como GTPI, NM$ y PTAT. Dentro del apartado de PTAT, Ascol adquiere un protagonismo principal y se sitúa en el top de los centros de inseminación artificial del mundo con el 11% de los mejores toros genómicos de la raza para tipo. Teniendo en cuenta el tamaño de nuestra organización podemos considerar esto como un hecho insólito para la raza Holstein de España y de Europa ya que somos la única organización europea que aparece mencionada en este estudio.

vp025_publi_ascol.indd 2

En abril del 2014 esta misma web publicaba la edición anterior de este artículo y por primera vez Ascol aparecía como organización de referencia en tipo con un 6% del top de los mejores toros genómicos. La mejora ha sido continuada desde entonces y actualmente casi se ha doblado esa cifra superando ya a organizaciones norteamericanas de grandes dimensiones y codeándonos con los mejores en los primeros puestos de este ranking. Esto viene a dar la razón a Jason Fried cuando decía: “No hay nada malo en tener una compañía pequeña, puedes hacer grandiosas cosas con un equipo pequeño”. Este proyecto llamado Ascol comenzó en el año 1986 y fue iniciado por un grupo de ganaderos visionarios y adelantados a su tiempo que sintieron la necesidad de tener su propio centro de inseminación para mejorar la genética de sus rebaños

sin tener que recurrir siempre a la compra de semen procedente de otros países. Queremos dar las gracias a todos nuestros socios, a nuestros clientes y amigos, a nuestros distribuidores, a nuestro personal y a todos aquellos que de alguna manera aportan algo para que este proyecto continúe creciendo y sea posible convertir los sueños en realidad, especialmente de aquellos socios fundadores que están viendo como los países que antes nos proveían genética, ahora son nuestros mejores clientes. No podemos olvidarnos del gran impulsor de Ascol que fue Carlos Méndez y que dedicó gran parte de su vida a que esto fuese posible. Prometemos seguir trabajando duramente con la honestidad que nos caracteriza para no decepcionaros y ya os podemos adelantar que los toros altos en tipo venideros no os dejarán indiferentes.

20/6/21 15:18

SUMARIO

DIRECTOR EXECUTIVO José Manuel Gegúndez DIRECTOR DE ARTE Marcos Sánchez DESEÑO E MAQUETACIÓN Marcos Sánchez, Martín Sánchez, Sabela Díaz, Silvia Gayoso EDICIÓN E REDACCIÓN Alexandra Cabaleiro, Noelia Cortizo, Begoña Gómez, Gemma Martínez, María Melle FOTOGRAFÍA E REALIZACIÓN EN VACA TV Raquel Anido COLABORAN NESTE NÚMERO Manuel Fernández, Asociación Profesional de Pedicuros Bovinos (APPB), Paulo Hess, M.ª Esperanza González, Carlos Noya, Ana Villar, Aurora Irigoyen, Guillermo José Mercé, Carlos Carbonell, Laura Elvira, Álex Udina, Alfonso Cabria, Ramon Armengol, Israel Flameunbaum, Alberto Fernández, John Goeser, Raquel Patrón, Juan Vicente González, Dani Parodi, Guillermo Lombardo ENDEREZO Ronda das Fontiñas, 272, Entreplanta A. 27002 LUGO Teléfonos: +34 982 221 278, +34 636 952 893 e-mail: transmedia@ctransmedia.com Web: www.transmedia.es Depósito Legal: LU 28-2018 ISSN: 2603-8080 ISNI: 0000 0004 7662 5947 ISBN:978-84-09-32010-3 Tiraxe do número actual: 16.700 exemplares Transmedia Comunicaciones y Prensa SL non se responsabiliza do contido dos artigos asinados

Certificado PEFC

Este producto procede de bosques gestionados de forma sostenible y fuentes controladas

PEFC/14-38-00071

www.pefc.es

SAÚDE ANIMAL

Producimos alimentos, xeramos riqueza, somos futuro. Jorge Hernández e Manuel Barahona ................................................ 8

Cando o BVD mostra a súa peor cara, temos que estar ben armados ……................... 64

Muxir unha vaca non é poñer unha lavadora. Xoán Ramón Alvite ........................................... 10

ACTUALIDADE Africor Lugo premia as mellores ganderías da provincia en 2020.......................................... 12

O LEITE Entre 1 e 5 racións de lácteos ao día é a recomendación das guías alimentarias recoñecidas pola FAO e a OMS ......................... 16

A PÉ DE PISTA Concurso de San Bernabé. Treceño (Cantabria) ............................................ 18

Entrevista a Manuel Fernández, vogal de Xestión de Explotacións e Instalacións de Anembe ........................................................ 22

SAÚDE PODAL

Auditada por:

Saúde podal en Portugal: patas saudables, bovinos produtivos ................................................... 24

Distribución media durante o ano 2020: 16.966 exemplares

RECOÑECEMENTOS FEFRIGA 2020

ENTREVISTA www.vacapinta.com

Coñecemos a SAT Prados Hondos, unha explotación valisoletana en constante crecemento

OPINIÓN

FORMACIÓN ANEMBE

Transmedia pertence a: O papel utilizado nesta publicación foi elaborado de maneira sostible:

Cuco Nieto e Rubén López ábrennos as portas do centro Icore, creado para rendibilizar a recría dos xatos frisóns

Marisa Barreal, primeira directora técnica do Laboratorio Interprofesional Galego de Análise de Leite (Ligal) ............................... 34

NA GRANXA

ESPECIAL: CALIDADE DE LEITE E MUXIDO Uso de seladores internos durante o período seco ……............................................ 72 Constitución dun panel estable de catadores de leite líquido en Cantabria ……....................... 80 A importancia dos detalles no manexo do secado ……........................................................ 94

ESTRÉS POR CALOR Necesidades de potasio (K+) na alimentación de vacún de leite e o seu efecto na biohidroxenación das graxas no rume e no aumento da graxa en leite ......................…. 106 Análise no impacto do estrés térmico no gando leiteiro ……………...………………...……. 114 Auga, vento, tempo e vaca, todo o que necesitas para refrescar ben as túas vacas no verán .....…. 120

ALIMENTACIÓN Como os sistemas de monitorización son eficaces á hora de anticiparnos ás patoloxías ocasionadas polos cambios na alimentación .................................................. 126 O amidón fermentable está relacionado co rendemento lácteo ..................................... 132

MANEXO Tratamento da cetose: percorrido histórico e actualidade .............…. 136 Métodos para combater moscas sen danar o medio ambiente nin recorrer a insecticidas ……………………...................... 144

Icore. Tineo (Asturias) ………..……...............….. 42 SAT Prados Hondos. Villanueva de Duero (Valladolid) ........................................….. 52

Si quieres Se queres recibir alarevista revista na túa en tu casa casaoou negocio, negocio, ponte ponte enen contacto contacto con nosotros con nós a través a través de: de:

transmedia@ctransmedia.com 675 974 +34 675194 974 194 @revistavacapinta @VacaPinta_ @transmedia.vacatv 06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 3

vp025_sumario_galego.indd 3

30/6/21 17:30

La gama al más completa profesion

FORRAje

lABOReO y SiemBRA

picK Up HileRADOR

BARRA De TUBOS UNiVeRSAl

ABONADORAS

ROTOempAcADORAS, eNciNTADORAS y SeGADORAS

cARROS meZclADOReS

picADORAS De FORRAje

vp025_anuncio_duran.indd 4

20/6/21 15:19

Modelo SV16

ía r e d a n a g pos para

Equi

Cisterna predefinida

Chasis integrado compatible para bogie y tándem

Centro de gravedad más bajo = Estabilidad asegurada

MMA optimizada (28 toneladas)

Equipos adaptados a sus herramientas de esparcimiento • Incorporador con rejas EL61 - anchura de 3a6m • Inyector con patines - anchura de 9 a 15 m • Rampas con tubos colgantes - anchura de 9 a 15 m

ICONTROL7S: NUEVO SISTEMA DE DIRECCIÓN

Ergonomía e interfaz de nuevo diseño

Automatización de los ciclos de trabajo Información en tiempo real en la pantalla Seguimiento y registro de las operaciones realizadas

ESPECIFICACIONES DE LA CISTERNA

BOGIE

• 2 modelos de cisterna: SV16BP y SV16BT • Chasis universal de bogie/tándem • Función para la elevación en 4 puntos • Función para el circuito de descarga superior

• Nueva suspensión con muelles parabólicos • Grandes recorridos • Articulación de alta resistencia •

CIRCUITO DE DESCARGA

ACCESORIOS PARA EL USUARIO

• Tubo interior/exterior Ø200 • Cajón de piedra • Función de acelerador de vaciado hidráulico • Función de caudal proporcional a la velocidad

• Caja de herramientas • Depósito de lavado de manos con dispensador de jabón • Canal de almacenamiento de mangueras Síguenos en:

Tel. +34 982 227 165 www.duranmaquinaria.com

vp025_anuncio_duran.indd 5

23/6/21 9:25

EDITORIAL

UN SECTOR DE CALIDADE

hega o verán e con el unha nova edición de Vaca Pinta. Como cada mes de xuño, a revista pon o foco na calidade do leite e, con motivo deste especial, queremos aproveitar este espazo para poñer en valor o papel de figuras que foron clave para os grandes avances que se acadaron nos últimos tempos. Facémolo, fundamentalmente, abordando a traxectoria de Marisa Barreal, quen, ata finais de maio, exerceu como directora técnica do Laboratorio Interprofesional Galego de Análise do Leite, pero tamén a través das nosas tradicionais reportaxes e artigos técnicos, e repasando as últimas novidades. O bo facer e as ganas de avanzar foron o leitmotiv dese grupo de persoas que, xuntas, traballando cada unha no seu ámbito de especialización, lograron que o sector puidese dar, a nivel técnico e de profesionalización, este gran salto de calidade nas últimas décadas. Din que o máis difícil é abrir camiño, e debe ser certo, porque detrás delas, por sorte, chegaron outras tantas que decidiron seguir os seus pasos. Por suposto, todo isto carecería de sentido se non tivesen ao outro lado produtores abertos a cambios e dispostos a prestar atención a correccións que non sempre foron fáciles de asumir. Escoitástelos, debatestes e presentastes as vosas suxestións cando o considerastes conveniente. Este sector é exemplo de moito, e nos últimos meses deixouno patente, pero quizais algo que aínda non se valora o suficiente sexa a excelente interrelación que existe entre os seus diferentes membros: sodes conscientes da utilidade e da necesidade de cada un dos elos, respectades o labor do outro e

vp025_editorial_galego.indd 6

acudides aos axentes precisos para resolver problemas e dúbidas... Xa quixeran moitos gremios ter así de interiorizada esta simbiose tan necesaria. Sen dúbida, sempre se pode mellorar e aínda queda camiño por andar (especialmente no que respecta ao recoñecemento social), pero é importante valorar o que se conseguiu, non vos parece? Por iso, aquí queda o noso recoñecemento, non só polo voso esforzo por producir un alimento de primeira, senón tamén por darlle forma a un sector profesional e da máxima calidade humana.

30/6/21 12:11

InnovacIón, compromIso y garantía

cargadoras muy vErsátIlEs gran caPacIdad dE gIro ElEvacIón dEsdE 600 kg a 2600 kg

IDorEs DIsTrIbU o Para lUG as Y asTUrI

¡CONSÚLTANOS SIN COMPROMISO!

NoVEDaD

rodIllos agrícolas arrastrados autonIvElantEs dEsdE 3,5m a 15m

nIvEladora avícola aPta Para sErrIn, cascarIlla, vIruta, PallEts y cualquIEr tIPo dE Paja. Para anclajE a 3º Punto y Para Palas agrícolas o tElEscóPIcas

lar U c Ir Erra c Ía sa T m o N a No o c E D % 0 10

NoVEDaD IN PrEcIo s NcIa comPETE s! ENo ¡coNsúlT

Encamadora dE cubículos dE 1.7 m3 y 2.1m3

cEPIllo barrEdor con caZo dE 1.80, 2.20 y 2.40 m

www.corbarsll.com

maQUINarIa aGrÍcola corbar, s.l. Poligono Industrial o morelle, nave 4 27614 sarria, lugo // E-mail: corbar@corbarsll.com telf. y Fax: 982 53 14 63 // www.corbarsll.com

vp025_publi_corbar.indd 7

22/6/21 12:14

OPINIÓN

Producimos alimentos, xeramos riqueza, somos futuro

D Jorge Hernández e Manuel Barahona Responsables dos sectores lácteo e cárnico de vacún en COAG CyL

HAI OUTRO PERIGO QUE AXEXA O SECTOR, QUIZAIS DUNHA FORMA MÁIS TRANQUILA E MOITO MÁIS MEDIÁTICA, AO QUE NON ESTAMOS PRESTANDO A ATENCIÓN QUE MERECE: O DESPROPÓSITO DOS LOBBIES ANIMALISTAS-VEGANOS

icir que un sector tan acostumado a pasalo mal como é o do vacún (carne e leite) está en crise non é nada novo. Afrontamos unha situación terrible, cunha constante subida das materias primas debido á xa frecuente especulación que sofren os consumibles (trigo, millo, soia, combustibles...) en épocas de crises económicas, que está a conducirnos a unha total falta de rendibilidade e que provocará de novo o peche de explotacións. Porén, hai outro perigo que axexa o sector, quizais dunha forma máis tranquila e moito máis mediática, ao que non estamos a prestar a atención que merece: o despropósito dos lobbies animalistas-veganos. Amodo, paso a paso, con ideas absurdas e razoamentos ridículos, pero apoiados nunha certa situación “de moda” e aproveitando as chiscadelas que algúns dos nosos políticos lles fan... Declaracións como as do presidente do Goberno na presentación do Plan España 2050, nas que avogaba por un cambio de modelo e animaba a consumir menos carne; a pasividade do ministro de Agricultura ante estes ataques ao sector produtor ou as actitudes que parten do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico (Miteco), promovidas pola ministra Teresa Rivera, non fan senón darlles ás a todos estes grupos ultras para ir avanzando nos seus ataques ao sector, tachándonos de asasinos, torturadores ou violadores, cualificativos que só poden partir de mentes enfermas e que teñen un profundo descoñecemento do sector. Por que se empeña a sociedade urbanita en ditar a forma na que temos que alimentarnos e producir alimentos? Que saben de nós? E da altísima

calidade e garantía sanitaria dos nosos produtos? Para estes novos “modernetes” non somos máis que os habitantes do medio rural que perturbamos a súa escapada ao campo. Por todo iso, cremos que é o momento de facer unha acendida defensa dos nosos sectores vacúns de carne e leite, da nosa forma de producir estes alimentos nos seus diferentes modelos, da calidade que atesouran e que, ademais, ao longo da evolución contribuíron ao desenvolvemento físico e mental do ser humano, facendo que o consumo de proteína de orixe animal nos trouxese ao nivel de capacidades actual. Para facer fronte a estes ataques, propoñemos un decálogo de medidas e afirmacións que consideramos que todo o sector debería facer seu, defendendo os alimentos que producimos e nos sentimos orgullosos do noso traballo: 1. Producimos alimentos. Sans, de orixe natural, que cumpran con todas as garantías hixiénico-sanitarias e cuxo consumo forma parte dunha dieta sa e equilibrada. 2. Xeramos riqueza. Ambos os sectores están entre os que máis movemento económico xeran no campo, non só pola súa actividade senón tamén pola de todas as empresas relacionadas que os conforman. O sector lácteo, desde a produción á transformación, xera ao redor de 13.000 millóns ao ano. 3. Fixamos poboación. Ningunha outra actividade no medio rural ten a capacidade de fixar poboación que ten o sector gandeiro, debido ás necesidades de coidado diario dos animais e de vivir preto das granxas e a súa creación de emprego.

8 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_opinion_jorgeCoag_castelan_GALEGO.indd 8

29/6/21 18:44

OPINIÓN

É INCOMPRENSIBLE VER COMO ALGUNHAS EMPRESAS E COOPERATIVAS REFERENTES DO SECTOR VALORAN A PRODUCIÓN E A VENDA DESTE TIPO DE “PSEUDOALIMENTOS”, ANTEPOÑENDO OS INTERESES ECONÓMICOS Á DEFENSA DOS PRODUTORES

4. Xeramos emprego. O sector lácteo emprega unhas 60.000 persoas ao ano. A gandería representa medio millón de persoas, as industrias cárnicas danlles emprego a 97.000 persoas e o comercio polo miúdo a outras 75.000. En total, estímase que uns dous millóns de persoas viven da totalidade do sector lácteo-cárnico, incluíndo a produción agrícola para o gando e sectores de profesionais como transporte, veterinarios, pensos, sanidade animal etc. 5. Leite e carne vexetal = vergoña nacional. Que non nos enganen, as bebidas de améndoas ou soia conteñen entre 7 e 9 ingredientes, mentres que unha hamburguesa vegana pode conter ata 18, o que os converte en produtos ultraprocesados, non naturais. 6. Etiquetaxe clara. A pesar de estar prohibido por lei, séguense usando termos como “leite vexetal” ou “hamburguesa vexetal”, definicións que para nada se corresponden coa súa natureza. Ademais, deberiamos cuestionarnos que, se tan malos son os nosos alimentos, por que se empeñan en chamalos igual? 7. Mantemos e coidamos a paisaxe. Actividades como a gandería extensiva preservan hábitats e especies, contribúen á prevención de incendios e manteñen a biodiversidade. Paisaxes típicas e únicas, como son a devesa ou os vales pasiegos, foron conformadas a través da actividade gandeira exercida durante séculos. 8. Non somos a principal causa do quecemento global. Esta afirmación foi desmentida por Heinning Steinfeld, autor principal do informe principal da FAO sobre o cambio climático. Os estudos máis

pesimistas manteñen que toda a actividade gandeira supón soamente o 8 % dos gases de efecto invernadoiro. 9. Alimentos de calidade a prezos alcanzables. Tanto o leite como a carne son alimentos que se atopan a prezos alcanzables nos lineais dos nosos supermercados, que garanten o acceso ás rendas máis baixas e proporcionan unha nutrición adecuada. 10. Somos necesarios, somos futuro. Segundo as estimacións da FAO, no ano 2050 será necesario que produzamos o dobre de alimentos do que producimos actualmente para sermos capaces de abastecer a demanda da poboación mundial. Os actuais grupos de presión e movementos ultras animalistas están a usar mensaxes falsas, tentando converter en tendencia as súas teorías fatalistas sobre a produción de alimentos, apelando, ademais, a sentimentos como a compaixón para tratar de gañar adeptos. Tamén é incomprensible ver como algunhas empresas e cooperativas referentes do sector valoran a produción e a venda deste tipo de “pseudoalimentos”, antepoñendo os intereses económicos á defensa dos produtores.

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 9

vp025_opinion_jorgeCoag_castelan_GALEGO.indd 9

30/6/21 16:30

OPINIÓN

Muxir unha vaca non é poñer unha lavadora

P Xoán Ramón Alvite Colaborador de La Voz de Galicia, especialista en gandería

SE QUERE AFORRAR LUZ, É MELLOR MUXIR DE MADRUGADA. ISO SI, NON LLE VAI QUEDAR TEMPO PARA PASAR O FERRO OU POÑER A LAVADORA

or moi obvia que poida resultar a afirmación, unha vaca non é un ferro de pasar nin unha lavadora que se poida enchufar a unhas horas e apagar a outras. E non fai falta que lles diga máis para saber que este texto vai sobre o cambio das tarifas eléctricas e o máis que previsible aumento da factura que todos pagaremos a partir deste mes. Porque cando o único remedio que as autoridades lle poñen a este asunto é o de aconsellar un uso máis “eficiente” da enerxía –ou sexa, poñer a lavadora ou pasar o ferro de madrugada ou nas fins de semana, cando a luz é máis barata– convén deixar claro que non todos poden facer tal cousa. Dáse a casualidade de que a inmensa maioría das granxas galegas moxen as vacas ou arrefrían o leite no chamado horario punta, o máis caro de todos. E, loxicamente, non teñen posibilidade de cambiar estes traballos nin para outra hora nin para outro día. Isto significa que, de xeito irremediable, sufrirán un aumento importante da súa factura ao ter que pagar o quilovatio hora –o importe varía cada día– a prezos de máis de 35 céntimos, cando hai un ano a media mensual apenas chegaba aos 15. Traducido a diñeiro e segundo os cálculos de varias asociacións de consumidores, unha granxa de tamaño medio acabará pagando entre 130 e 150 euros máis ao mes polo seu consumo eléctrico. Cantidades que se suman ás que xa houbo que soportar a principios de ano cos incrementos das cotizacións dos pensos, dos plásticos ou do gasóleo agrícola e que, por suposto, irán directamente á conta de perdas das explotacións dado que, coma sempre, lles resulta imposible repercutilas no prezo ao que lles pagan o litro de leite a industria.

Calquera que teña cinco minutos libres –os datos son públicos e están en Internet– pode comprobar a evolución tan diferente que tiveron os custos de produción e o litro de leite nos últimos tempos. Saben a canto se pagaba o leite hai xusto vinte anos? En maio de 2001 a 55 pesetas, 33 céntimos dos de agora. Os custos, segundo datos do propio Ministerio de Agricultura, eran de 40 pesetas (24 céntimos). E así leva sucedendo dende tempos inmemoriais, ante a pasividade duns políticos que non paran de encher a boca con promesas de tempos de bonanza para o rural e dunhas administracións que saturan os boletíns oficiais de normativas que, ou ben non resultan eficientes para o que foron creadas ou, directamente, nin sequera se cumpren. A min xa me esgota, a estas alturas, falar da Lei da cadea alimentaria. Aquel documento que nos venderon como solución definitiva ao continuado incremento dos custos porque, en teoría, acabarían repercutindo sobre o prezo do leite en orixe. Na práctica, este ambicioso obxectivo reduciuse –as industrias estiveron espelidas, coma sempre– a que os propios gandeiros recoñezan por escrito nos contratos que o prezo que reciben é superior ao que lles custa producir. Non lles vou dicir que pasa se alguén se nega a asinar, porque o saben mellor ca min. Así que xa saben. A solución non son as placas solares, nin as luces LED. Nin sequera os intercambiadores de calor ou os variadores de frecuencia. Se quere aforrar luz –o da baixada do IVE nin lle vai nin lle vén, xa sabe–, convénzase vostede e convenza as súas vacas de que é mellor muxir de madrugada. Iso si, non lle vai quedar tempo para pasar o ferro ou poñer a lavadora.

10 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_opinion_alvite_castelan_GALEGO.indd 10

29/6/21 19:07

Kiwi

GARANTIZA

KINGBOY x SNOWMAN x BAXTER

A-L-H KINGBOY AQUARIUS ET (VG-87) Hermana completa de KIWI

KIWI: el valor seguro de un líder a2a2 • Altas producciones con muchísima grasa. • Extraordinarias ubres y muy buenas patas. • Vacas longevas y resistentes a las mamitis. • De una familia de vacas de ensueño: KHW Goldwyn Aiko EX-91 y Durham Altitude EX-95. ESCOLMO, S.L. )

OWM

E ET (EX-91 AN AKILIAN

GEN-I-BEQ SN

Distribuidor para Galicia y Asturias Rua Magnolia, 80, bajo 27003 LUGO Tfno. (+34) 982 217 633 Fax (+34) 982 213 144 e-mail: escolmo@gmail.com

Alta fertilidad Genética de Confianza

www.aberekin.com vp025_anuncio_escolmo.indd 11

20/6/21 15:21

A C T U A L I DA D E

Africor Lugo premia as mellores ganderías da provincia en 2020

Asociación Provincial de Gandeiros de Lugo para o Control de Rendementos, Africor Lugo, fíxolles entrega o 23 de xuño, coincidindo coa súa Asemblea Xeral, dos galardóns ás mellores ganderías da provincia no ano 2020. O obxectivo destes premios é recoñecer o esforzo dos gandeiros que traballan día tras día pola mellora da súa explotación, en busca de animais cada vez máis lonxevos e rendibles que permitan producir leite de boa calidade durante moito tempo. Para estar no grupo das mellores ganderías da provincia (táboa 1) é preciso colocarse entre os mellores cen por produción, índices xenéticos e cualificación morfolóxica. A maiores, débese rexistrar un intervalo entre partos e un reconto celular non superior á media da provincia. Segundo este criterio,

CONCESIONARIO OFICIAL NEW HOLLAND PARA LUGO, ASTURIAS, CANTABRIA Y LA COMARCA DEL DEZA

12 | Vaca Pinta n.º 10 | 05.2019

vp025_actualidade_distincionsAfricorLugo_galego.indd 12

30/6/21 12:48

A C T U A L I DA D E

Táboa 1. Mellores ganderías da provincia en 2020 Gandería

Localidade

Produción por vaca

Índices xenéticos

Cualificación morfolóxica

Casa do Rego

Láncara

14.015

2.823

83,21

Maseda

Pol

13.656

3.007

82,68

Lacpi

Sarria

13.048

2.977

82,56

Vega

Castro de Rei

13.012

2.809

82,49

Campolongo SC

Carballedo

13.327

2.776

82,06

Tío Andrés

Sarria

12.431

3.145

83,88

SAT Lodos e Pérez

A Pastoriza

13.177

2.920

81,13

Varela

Castroverde

12.949

2.724

81,89

SAT Xusto

Castro de Rei

13.203

2.685

82,34

Do Rei

A Pastoriza

13.059

2.751

81,20

Lebón SC

Samos

13.744

2.678

81,48

Cas de Pedro

Carballedo

12.639

2.717

81,72

Fermín

Láncara

12.459

2.731

81,76

Granja Ulloa

Monterroso

12.664

2.711

81,57

SAT Vilar Alaxe

Castro de Rei

12.422

2.680

80,96

as tres mellores da provincia de Lugo en 2020 foron, por esta orde, Casa do Rego (Láncara), Maseda (Pol) e Lacpi (Sarria).

Ademais, Ganadería Rodasinde SC, do Saviñao, logrou ser a mellor por produción media por vaca, con 15.355 kg de leite; Baixo Holstein, de Sarria, con-

seguiu obter a mellor cualificación media, con 89,20 puntos, e Tío Andrés, de Sarria, a mellor por índices xenéticos, cunha media ICO de 3.145.

Manto Maquinaria SLU Crta. N-640, km 87,5 27192 La Campiña - Lugo Tel. 982 315 756 - Fax 982 303 203 www.mantomaquinaria.com | info@mantomaquinaria.com

05.2019 | Vaca Pinta n.º 10 | 13

vp025_actualidade_distincionsAfricorLugo_galego.indd 13

30/6/21 12:48

Gomas e camas para vacas Limpezas automáticas distribución material gandeiro

Estabulacións libres

MÁIS DA M ETADE DAS VACA S GALEGA S COMEN O UD CORNADIZ ORMEN EN AS, CUBÍC ULOS OU CAMA S VENDID AS POR NÓS

MELLORES GANDERÍAS

BE EV

ELIXEN OS NOSOS PRODUTOS

Sop ino

LIMPEZAS AUTOMÁTICAS DE CABLE

ARROBADEIRAS ESPECIAIS PARA CANAIS

A AUTÉNTICA LIMPEZA ALEMÁ. NON COMPRE IMITACIÓNS

Gomas e Camas para Vacas

vp025_publi_dismagan_galego.indd 14

Limpezas Automáticas

MÁIS DE 2.000 LIMPEZAS INSTALADAS EN ESPAÑA

Tubular Bovino

29/6/21 11:59

S N OS

BEBEDOIRO INOX CON VOLTEO E VÁLVULA DE ENCHIDO

Soportes fabricados en inox de 4 mm, tubo de protección inox 60 mm e válvula de 200 litros/minuto de caudal

BOX PARA EXTERIOR CON PARQUE

Box e parque fabricados en polietileno. Inclúe presebes de penso e herba e cubos para leite e auga

PRODUTOS EXCLUSIVOS, FABRICADOS SÓ PARA DISMAGÁN

Polígono Industrial do Corgo, parcela 3, 27163 O Corgo (Lugo) Teléfono: 671 485 702 (TONI) • 671 485 703 (Servicio Técnico) E-mail: toni@dismagan.es // Web: www.dismagan.es distribución material gandeiro

vp025_publi_dismagan_galego.indd 15

29/6/21 11:59

O LEITE

Entre 1 e 5 racións de lácteos ao día é a recomendación das guías alimentarias recoñecidas pola FAO e a OMS Os tipos de produtos, as súas calidades e a frecuencia de consumo son tres dos datos facilitados nestes documentos. Resumimos a súa información principal e apuntamos cales son as melloras que vemos necesarias con base nunha revisión publicada no mes de maio.

a actualidade hai uns 100 países con Guías alimentarias baseadas en alimentos (GABA), exemplares cuxa intención é informar das recomendacións dietéticas a nivel nacional, educar a poboación neste sentido e guiar as políticas nacionais de alimentación e nutrición, así como a industria de alimentos. Estas directrices comezaron a facerse aínda máis frecuentes a partir do ano 1992, tras a Conferencia Internacional sobre Nutrición, coorganizada pola Organización Mundial da Saúde (OMS) e a Organización das Nacións Unidas para a Agricultura e a Alimentación (FAO), e a principal forma en que se promoven as mensaxes sobre a diversidade dietética e os patróns saudables nestes documentos é a través de recomendacións por

grupos de alimentos, entre os que se atopan os produtos lácteos. Este pasado mes de maio fíxose pública unha revisión destas guías a nivel mundial [*], que pon o foco, precisamente, neste grupo: os lácteos e as súas recomendacións de consumo. Segundo se apunta nesta revisión, nas diferentes guías dos países o grupo de alimentos relativo aos lácteos inclúe opcións diversas e culturalmente relevantes para as súas diversas formas: leites, queixos, iogures, quefir e demais. Aínda que o leite de vaca se recomenda con maior frecuencia nas guías de todo o mundo, varios países aconsellan alimentos lácteos doutras fontes animais, como cabras, ovellas, camelos, búfalos…, e outros resaltan a inxestión de certos produtos lácteos sobre outros (fermentados, sen pro-

cesar, enriquecidos con vitamina D, pasteurizados, probióticos…). A pesar destas diferenzas, os lácteos son recomendados cun rango de racións ao día que varían de entre 1 a 5. Na táboa 1 reflíctese un bo resumo destes consellos a nivel mundial. Na primeira das grandes áreas analizadas, África, só sete países (13 % dos países da rexión) teñen GABA e algúns están a traballar para lanzar a súa primeira edición. Os lácteos son un grupo propio de alimentos para estes países e a maioría deles recomendan a súa inxestión diaria, entre 1 e 2 veces ao día. A rexión de Asia e Pacífico comprende 17 países con estas guías (53 % do total). A maioría clasifica os lácteos como grupo propio, recomenda entre 1 e 2 racións ao día e destaca o seu contido en calcio.

16 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_esLaLeche_guiasAlimentarias_galego_sabe.indd 16

29/6/21 19:11

O LEITE

Táboa 1. Resumo das recomendacións de produtos lácteos nas Guías alimentarias baseadas en alimentos por rexións Frecuencia de consumo recomendada

Rexión

Produtos lácteos recomendados

Calidades recomendadas

África

Leite (de cabras, camelos, vacas e ovellas), leite fermentado, mursik, amarurano, maas, wara, iogur e queixo

Fresco, fermentado, baixo en graxa, desnatado, baixo en lactosa, simple ou sen azucre, baixo en sal

Asia e Pacífico

Leite (de vaca), iogur, queixo, callada, alternativas enriquecidas con calcio

Baixo en graxa, baixo en lactosa, simple ou sen azucre, enriquecido

Europa

Enteiro, baixo en graxa, sen graxa, Leite, leite fermentado, magro, baixo en graxa iogur, ayran, queixo, saturada, baixo en sal, – 2-4 racións/día queixo fresco, requeixo, baixo en azucre, baixo – 250-500 ml/día callada, xeado, bebidas en lactosa, sen azucre, – 300-450 g/día de proteína vexetal, alto contido de calcio, substitutos do queixo ácido, enriquecido en vitamina D, rico en proteínas, fermentado

América Latina e Caribe

Leite (líquido, en po; de vaca, cabra, búfalo), iogur, queixo, callada, requeixo, kumis, quefir

Próximo Leste

Leite (líquido, en po), queixo, produtos de soia, iogur, bebida de iogur (doogh), iogur colado (labneh), queixo crema, xeado

Leite (líquido, seco, evaporado), iogur, queixo, quefir, iogur América xeado, soro de leite, do Norte sobremesas lácteas, bebidas de soia fortificadas e iogur de soia

Baixo en graxa, sen graxa, baixo en sal, suave, branco, pasteurizado, fermentado, probiótico, mínimamente procesado, baixo en azucre, baixo en lactosa, natural, sen sabor, sen azucre Baixo en graxa, sen graxa, fermentado, sen aditivos, branco, baixo en sodio, natural, simple, sen sabor, sen procesar, enriquecido en vitamina D

– 1-2 racións/día – 400-500 ml/día

– 1-4 racións/día – 300 g/día

– 1-5 racións/día – 500 ccl/día

– 1-4 racións/día

Porcións recomendadas por produtos

• 1 cunca (250 ml) de leite ou iogur • 28 g de queixo • 30 g de requeixo • 1 cunca (150-250 ml) de leite • 100 g de leite ou produto lácteo • 30 g de leite en po • 100-200 g de iogur • 40 g de queixo • 150-200 ml de leite • 100-250 g de iogur • 200 g de quefir ou leite fermentado • 60-90 g de callada • 200 g de queixo fresco • 85-200 g de requeixo • 30-60 g de queixo curado • 2-3 rebandas de queixo • 0,5-1 cunca (200-245 g) de leite • 150-245 g de iogur • 60 g de requeixo • 34 g de callada • 20-30 g de queixo • 2 culleradas de queixo relado • 20-27 g de leite en po • 1/4 cunca de leite evaporado • 1 cunca (240 ml) de leite ou iogur • 30-60 g de queixo • 1 cunca de pudin con base en leite • 8 culleradas de labneh • 1,5 cuncas de xeado baixo en graxa • 3 culleradas de leite en po

Baixo en graxa, sen • 1 cunca (250 ml) de leite graxa, baixo en lactosa, sen lactosa, baixo en – 2-3 racións/día • 175 g de iogur sodio, sen azucre, • 50 g de queixo enriquecido

O 62 % dos países de Europa, un total de 32, teñen GABA e consideran os produtos lácteos como un grupo propio. Máis da metade das guías europeas recomendan entre 2 e 4 porcións de lácteos ao día e poñen o foco en seleccionar opcións baixas en graxa, así como alimentos lácteos fermentados e queixos.

Na rexión de América Latina e Caribe contan con guías o 88 % dos países, uns 29, e sobre o 60 % deles non os clasifican como grupo propio senón como “alimentos procedentes de animais”. A maioría recomenda produtos desnatados ou baixos en graxa, a cantidade varía de 1 a 5 racións ao día e salienta a súa inxes-

tión para a saúde dos ósos, os dentes e os músculos. No Próximo Leste hai tan só sete guías dispoñibles, clasifican os lácteos como grupo propio e recomendan a súa inxestión entre 1 e 4 veces ao día, con prioridade aos baixos en graxa. Por último, en América do Norte, tanto EE. UU. como Canadá teñen Guía alimentaria baseada en alimentos, pero só EE. UU. os considera grupo propio; no Canadá encádranos dentro do grupo de “alimentos proteicos”. As mensaxes céntranse en lácteos baixos en graxa, como o iogur ou os queixos con baixo contido en sodio, e recomendan entre 2 e 3 racións ao día. Esta análise revelou que máis do 70 % das guías conteñen mensaxes sobre o consumo de produtos lácteos, pero que xeralmente se orientan cara á información básica como as opcións recomendadas, os tamaños das porcións e a súa frecuencia de consumo. En canto a nutrientes e saúde, a maioría céntrase na inxestión adecuada de calcio e os seus beneficios para a saúde de ósos e dentes, pero poucas van máis aló. Ademais, sorprende que se sigan nomeando as bebidas de soia ou vexetais dentro do grupo de lácteos en rexións como América do Norte ou Europa. Quizais sexa momento de focalizar esforzos neste tipo de documentos para que non queden nunha grande oportunidade perdida para mellorar a saúde pública. Oxalá evolucionen para aliñarse mellor cos propósitos de nutrición e saúde dos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS) das Nacións Unidas e maticen as recomendacións sobre os produtos lácteos máis aló dun enfoque tan básico. Todos os axentes involucrados na cadea do sector lácteo, especialmente os ligados á produción, teñen esta tarefa pendente. [*] Comerford KB, Miller GD, Boileau AC, Masiello Schuette SN, Giddens JC and Brown KA (2021) Global Review of Dairy Recommendations in FoodBased Dietary Guidelines. Front. Nutr. 8:671999. doi: 10.3389/ fnut.2021.671999

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 17

vp025_esLaLeche_guiasAlimentarias_galego_sabe.indd 17

30/6/21 16:04

A PÉ DE PISTA

Fotos: Afca

XXXIII CONCURSO DE GANDO FRISÓN SAN BERNABÉ. TRECEÑO (VALDÁLIGA, CANTABRIA)

Vaca gran campiona de Treceño

Canton Ami Doorsopen gaña o concurso de frisonas en Treceño A localidade cántabra retomou o pasado 11 de xuño o seu concurso, no que participaron 21 ganderías e 77 animais.

receño (Valdáliga, Cantabria) celebrou o seu Concurso de Gando Frisón San Bernabé 2021, o primeiro que se puido levar a cabo en Cantabria desde o inicio da pandemia. O certame estivo avalado polo xuiz catalán Pol Collell, quen se mostrou contento de poder volver a gozar dos campionatos e sinalou a gran calidade dos animais participantes, así como o gran traballo dos gandeiros, manexadores e preparadores. Canton Ami Doorsopen, da gandería El Cantón SC (Valdáliga), foi elixida vaca gran campiona do evento, tras ser nomeada vaca intermedia campioa, ademais de levar o título de mellor ubre. Este ani-

mal logrou o triunfo ante a vaca nova campiona, Cudaña Anjulieta Emilio, de Granja Cudaña (Valdáliga), e a vaca adulta campiona, La Roza Marisa Foorman, da SAT Ceceño (Valdáliga). O título de gran campiona reserva do concurso conseguiuno Llinde Wally Golddust, da SAT Ceceño, que foi elixida previamente vaca intermedia subcampiona. O premio de gran campioa de xovencas foi para a xata campiona, Llinde Arlinda Discjokey, da SAT Ceceño, que se impuxo á xovenca campiona, Gloria Jordy Antia Roja, de Gloria Holstein. Por outro lado, a gran campiona reserva de xovencas foi a xata subcam-

Llinde Arlinda Discjokey, gran campiona de xovencas

Granja Cudaña recibiu o premio ao mellor rabaño

piona, Cudaña App Haniko ET, de Granja Cudaña. Por último, o nomeamento ao mellor rabaño

recaeu en Granja Cudaña, seguido pola SAT Ceceño, Gloria Holstein, El Cantón SC e La Flor.

18 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_aPieDePista_trecenho_galego_sabe.indd 18

30/6/21 12:26

Disfruta de la libertad con el nuevo ARION 400

¡La libertad que nos apasiona! – Presentamos un aumento de potencia para mayores rendimientos. – Nuevos sistemas inteligentes de asistencia al operario que facilitan el trabajo. – Con transmisiones que facilitan las labores. – Mayor confort en la cabina, durante toda la jornada.

Más sobre el nuevo ARION 400 en: arion400.claas.com

vp025_publi_claas.indd 19

20/6/21 15:25

+34 981 880 550 elmega@elmega.com

¡Síganos en nuestras redes sociales! vp025_anuncio_elmega_HR.indd 20

20/6/21 15:27

Consulte precios sin compromiso elmega@elmega.com

+34 981 880 550

vp025_anuncio_elmega_HR.indd 21

Camiño vello de Mourelle S/N 15840 - Santa Comba (A Coruña) Galicia

20/6/21 15:27

FORMACIÓN

MANUEL FERNÁNDEZ, VOGAL DE XESTIÓN DE EXPLOTACIÓNS E INSTALACIÓNS DE ANEMBE

En Vaca.tv

“O veterinario asesor debe partir dunha premisa: se o seu cliente gaña diñeiro coa súa granxa, cumpriu co seu traballo; se o perde, a súa misión fracasou” Conversamos con Manuel Fernández, vogal de Xestión de Anembe, quen nos explicou, entre outros temas, cales son os principais obxectivos da súa vogalía, os retos da súa profesión en materia de xestión e as estratexias que se deben seguir para lograr optimizar o rendemento das nosas granxas. Cóntenos cales son os obxectivos da vogalía de xestión de explotacións e instalacións en Anembe. O obxectivo é formar e informar os socios sobre un tema que, ás veces, parece un pouco confuso, como é a xestión da explotación desde o punto de vista técnico e económico, e a influencia das instalacións no rendemento das granxas. Que tipo de información se manexa ao redor das granxas? Cada vez xéranse máis datos ao redor dos animais. Un exemplo claro son os robots de muxido no vacún leiteiro, onde aparece unha nube de datos que hai que xestionar, e un dos erros máis grandes é considerar eses datos xerados por bloques sen ter en conta que estes se interrelacionan. Agora está de moda o machine learning como ferramenta de aprendizaxe de conclusións na lectura deses datos. Cando falamos de xestión de explo-

tacións, a que nos referimos exactamente? O veterinario asesor debe partir dunha premisa: se o seu cliente gaña diñeiro coa súa granxa cumpriu co seu traballo; se o perde, a súa misión fracasou. Desde ese punto de vista, á hora de analizar os datos, hai que levar unha orde e modulala segundo a relevancia económica que teña cada bloque; por exemplo, é máis importante o gasto en nutrición que outro tipo de gastos. Isto só se pode conseguir cunhas directrices primeiro económicas e logo técnicas moi claras, cun sistema de monitorización de datos sólido e cunha comunicación gandeiro-veterinario máis que fluída. A estratexia pasa por estudar os datos da granxa de forma ordenada e, sobre todo, tendo en conta a importancia económica de cada bloque de xestión. Por exemplo, non ten o mesmo impacto económico o bloque de alimen-

tación, que supón polo menos o 50 % dos custos totais da granxa, ca outros. Cal é o interese da súa vogalía dentro de Anembe? En Anembe dáselle moita importancia á patoloxía dos individuos e colectivos, todo o que entra na medicina veterinaria, unha disciplina na que o veterinario sempre é indispensable. Con todo, a medicina da produción emerxeu xa hai anos con forza, obrigándonos a analizar criterios produtivos e datos colectivos ademais dos individuais. Hoxe en día, coa aparición de novas tecnoloxías como os robots de muxido e a nube de datos que rodea unha granxa, ábrense novas posibilidades de análises e predición de obxectivos. Anembe, a través da vogalía que represento, é consciente deste reto e asesora os seus socios con ferramentas e formacións acordes a isto.

22 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_anembe_manuelFernandez_GALEGO.indd 22

29/6/21 19:15

FORMACIÓN

O VETERINARIO ASESOR, UN PAPEL FUNDAMENTAL PARA UNHA MAIOR RENDIBILIDADE NA GRANXA Tres décadas avalan a súa experiencia neste sector, no que traballou en diversas áreas da produción de pequenos e, sobre todo, de grandes ruminantes. Nesta última etapa conxuga todos os campos polos que pasou e unifícaos no concepto de xestión integral, pois considera que “a evolución natural dun asesor experimentado é avanzar cara á consultoría integral de granxas”. Actualmente, ademais de vogal de Xestión de Explotacións e Instalacións de Anembe, é CEO de Consuvet, empresa na que desenvolve aplicacións especializadas en xestión económica nas granxas, e webmaster de cowsulting.com.

O HORIZONTE PARA AS GRANXAS BASÉASE EN TER UN FONDO ESTRATÉXICO NO TRABALLO, É DICIR, EN BUSCAR FÓRMULAS QUE AS FAGAN RENDIBLES

Hoxe en día, coa aparición de novas tecnoloxías, como os robots de muxido e a nube de datos que rodea unha granxa, ábrense novas posibilidades de análises e predición de obxectivos

Cales son os retos da profesión veterinaria para os vindeiros anos no que se refire á xestión? Non cabe dúbida de que os veterinarios fomos pezas fundamentais na evolución das granxas, achegando coñecemento especializado en diferentes áreas, como a calidade de leite, a reprodución, a prevención ou a nutrición. O horizonte para elas baséase en ter un fondo estratéxico no traballo, é dicir, en buscar fórmulas que as fagan rendibles. Tendo en conta que os gandeiros van evolucionar nos próximos anos cara a unhas maiores esixencias á hora de producir para cobrar subvencións, que se verán recortadas, van necesitar, ademais dun asesoramento modular, un asesoramento “estratéxico”. Ninguén mellor que un veterinario poderá concretar como facer evolucionar unha granxa cara a unha mellor rendibilidade. Para iso teremos que apoiarnos en ferramentas informáticas e esa transi-

ción necesita que nos adaptemos e evolucionemos. Non todos elixiremos ese camiño, pero non cabe dúbida de que é unha parte moi importante. Cales son os principais bloques temáticos da xestión de explotacións e instalacións? O bloque principal é a simulación económica de obxectivos. A partir de aí, e tendo en conta que hai módulos que teñen maior peso económico no escandallo de custos (como a nutrición), haberá que chegar a un compromiso entre os gastos que non son de alimentación de forma razoable e que nos permita ter uns gastos de alimentación que sexan compatibles cos obxectivos. Isto quere dicir que, se quitamos ao prezo de leite os gastos que non son de alimentación (practicamente gastos fixos), nos ten que quedar diñeiro para alimentar as vacas cun prezo compatible coa produción que queremos alcanzar. Por tanto, o bloque da xestión económica vai ser o eixe fundamental xunto co da alimentación, pero isto non quere dicir que haxa que deixar pasar aspectos como os de xestión da produ-

ción, calidade de leite, reprodución, sanidade e benestar animal. Debido á pandemia puxestes en marcha a formación en liña. Cales son os webinarios relacionados coa vogalía de xestión e cales están previstos para os vindeiros meses? Ao longo destes meses desenvolvemos xa unha parte importante deles. De todos, eu salientaría os que fan fincapé no manexo de robot de muxido, impartidos por Jack Rodenburg, e tamén os que se focalizaron en economía, a cargo de Víctor Cabrera. Agora quédanos repasar algúns sobre temas de benestar animal, manexo, estrés por calor etc. e con iso quedaría pechada a rolda de cursos da vogalía de xestión. Malia que nun principio estean dirixidos a socios de Anembe, recíbense cada vez máis solicitudes para poder acceder a eles e normalmente vanse concedendo.

Máis información https://www.anembe.com/

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 23

vp025_anembe_manuelFernandez_GALEGO.indd 23

30/6/21 16:11

S A Ú D E P O DA L

O uso de pediluvios e/ou pulverización dos cascos con solucións apropiadas parécenos unha medida que debe ser implementada de forma rutinaria

Saúde podal en Portugal: patas saudables, bovinos produtivos Neste artigo ofrecemos algunhas pautas de boas prácticas e de manexo adecuado para a saúde podal bovina e, consecuentemente, para a saúde dos animais. Paulo Hess Técnico en Podoloxía Bovina en Finca Pé Macieira da Lixa, Felgueiras (Portugal)

través da nosa experiencia, dámonos de conta de que existe nos últimos anos un espertar crecente nas explotacións en relación a este aspecto, que consideramos de grande importancia para lograr unha boa mobilidade nos animais.

Cada vez máis os produtores ven a pedicura preventiva como unha operación esencial e gran parte dos nosos clientes xa non prescinden dunha visita regular a súa granxa. Unha visita cunha periocidade máis ou menos mensual permite unha personalización do servizo de pedicura en cada explotación. Esta frecuencia posibilítanos non só reducir rapidamente o número de vacas coxas, acometidas dalgunha forma de coxeira grave, senón tamén mellorar a mobilidade de todo o efectivo. Pensamos que o investimento máis valioso é a preparación dos animais para iniciar a lactación. Todas as vacas e xovencas deben ser inspec-

24 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_saudePodal_pauloHess_galego.indd 24

30/6/21 10:35

S A Ú D E P O DA L

O RECORTE PREVENTIVO, A VIXILANCIA DE LESIÓNS E UN MANEXO ADECUADO SON FUNDAMENTAIS PARA A SAÚDE PODAL

cionadas para garantir que os cascos estean nas mellores condicións antes das últimas semanas de xestación; desta forma non só se detectan e son tratadas convenientemente lesións nun período de descanso e maior dispoñibilidade metabólica, senón que dotamos os animais dunha menor probabilidade de desenvolver coxeiras no período crítico das primeiras semanas de lactación; unha segunda inspección e/ou recorte de cascos poden ser programados entre os 120-150 días en lactación conforme as necesidades individuais de cada animal e/ou establo. Cremos tamén que un pedicuro profesional ten a misión de monitorizar os puntos de risco de cada explotación que poden comprometer a saúde podal dos animais e tentamos aconsellar o produtor para que adopte as mellores medidas caso por caso. Algúns factores, como tipo e hixiene dos pisos, comodidade e descanso, acceso e dispoñibilidade á auga e á comida, estrés por calor, tempo de espera para o muxido... mantémolos constantemente baixo vixilancia. Para obter un mellor resultado, os cascos deben ser inspeccionados de forma temperá (en xatas e xovencas), buscando sinais de crecemento esaxerado e/ou irregular ou do desenvolvemento de lesións como a dermatite dixital, que ten unha gran tendencia a facerse crónica e é de difícil resolución definitiva. Nestes casos un tratamento adecuado e rápido é fundamental, pero cremos que a mellor maneira de reducir o impacto desta lesión é proporcionarlles aos animais as mellores condicións de hixiene das camas e pisos para reducir a exposición dos cascos á acción química do xurro, que lle abre

camiño a esta infección oportunista. O uso de pediluvios e/ou pulverización dos cascos con solucións apropiadas parécenos unha medida que debe ser implementada de forma rutineira. Igualmente, consideramos que as explotacións que lles ofrecen aos animais en lactación a posibilidade de deitarse confortablemente en camas ben amortecidas, ben dimensionadas, sen obstáculos e limpas son as que conseguen os mellores resultados. Así mesmo, nos últimos anos estamos a asistir a un verdadeiro espertar cara á atención do impacto da calor (estrés térmico) sobre o rendemento e a produción dos animais. Son cada vez máis as granxas que dobran esforzos para diminuír os efectos negativos das temperaturas elevadas. Unha vaca leiteira ten unha amplitude térmica “óptima” aproximadamente entre os 14 e os 19 °C. Todos os esforzos, como a construción de establos altos e con boa ventilación, ventilación forzada, a dispersión de auga con aspersores... parécennos moi importantes para garantir unha temperatura ideal e reducir ao mínimo o tempo que os animais pasan de pé enriba dos cascos. En resumo, somos da firme opinión de que o recorte preventivo (que devolve a forma e a función aos cascos), a vixilancia de lesións e o seu inmediato tratamento, así como a adopción de medidas de manexo para que as vacas permanezan deitadas confortablemente o maior número de horas posible, son fundamentais para a saúde podal. Desta forma garántese que as vacas “chegan o máis lonxe posible”, expresando todo o seu potencial na produción leiteira.

A construción de establos altos e con boa ventilación [...] é moi importante para garantir unha temperatura ideal e reducir ao mínimo o tempo que os animais pasan de pé enriba dos cascos

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 25

vp025_saudePodal_pauloHess_galego.indd 25

30/6/21 10:36

RECOÑECEMENTOS

Mellores explotacións e mellores vacas de Galicia en 2020 A Federación Frisona Galega (Fefriga) fai públicas as mencións honoríficas ao traballo dos mellores criadores galegos, co obxectivo de promover e renderlles homenaxe, este ano con máis razón que nunca, a aqueles que co seu esforzo, dedicación e profesionalidade máis se distinguiron durante o pasado ano. A seguir, ofrecemos as listas destas distincións honoríficas outorgadas ás explotacións e aos animais, tomando como base os criterios de produción, ICO e cualificación morfolóxica.

Ganadería Rodasinde SC

San Rián SCG

MELLORES EXPLOTACIÓNS DE GALICIA 2020 - (PRODUCIÓN)1

Concédeselles diploma ás 20 explotacións que, cun mínimo de 17 lactacións (normalizadas) finalizadas en 2020, obtivesen as mellores medidas de produción (kg de leite) de Galicia. GADERÍA

LOCALIDADE (PROVINCIA)

N.º MUX2

LEITE

% G.

% P.

KG MUX.

GANADERÍA RODASINDE SC

O SAVIÑAO (LU)

15.355

3,15

3,17

970

GANADERÍA CASA REY, SC

RODEIRO (PO)

15.170

3,63

3,27

1.046

MOSQUERA

ORDES (C)

15.023

2,18

3,33

828

GRILLE S. COOP. GALEGA

MAZARICOS (C)

14.801

3,13

3,26

946

SAT AS PANDAS

VILALBA (LU)

14.753

3,60

3,24

1.010

CASA CRESPO, SC

LUGO (LU)

14.624

3,81

3,07

1.006

VARELA LABRADA

CASTRO DE REI (LU)

14.559

3,92

3,33

1.056

GARCÍA

DUMBRÍA (C)

14.469

3,49

3,38

993

AS TRAVESAS AGROPECUARIA SL

CARRAL (C)

14.364

3,33

3,22

940

GANDEIRÍA FONDÓN

RIBADEO (LU)

14.078

3,62

3,30

975

MENORA SAT N 1208 XUGA

COSPEITO (LU)

14.039

4,32

3,07

1.038

MILLÁN

TABOADA (LU)

14.020

3,46

3,22

936

CASA DO REGO

LÁNCARA (LU)

14.015

3,73

3,37

996

SAT VILA ALBORES 1044

MAZARICOS (C)

13.956

3,43

3,29

938

CASA PENELAS

GUNTÍN (LU)

13.900

3,10

3,23

880

CASILMOURE

ANTAS DE ULLA (LU)

13.888

3,81

3,21

974

SAT SEIXAS

TABOADA (LU)

13.879

4,12

3,25

1.024

GANDEIRÍA L. CORNES SC

VAL DO DUBRA (C)

13.871

4,15

3,36

1.042

NOVOA

TABOADA (LU)

13.866

3,76

3,31

980

PÉREZ

LALÍN (PO)

13.824

3,82

3,35

992

26 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_reconocimientos_fefriga_galego.indd 26

29/6/21 12:59

RECOÑECEMENTOS

MELLORES EXPLOTACIÓNS DE GALICIA POR ICO 2020

Outórgaselles título de recoñecemento ás 20 mellores explotacións por índices xenéticos (ICO). Para a súa concesión tívose en conta que na avaliación xenética de novembro 2020 as explotacións galardoadas cumprisen os seguintes requisitos: ter 17 ou máis reprodutoras, non superar o 5 % de vacas no Rexistro Auxiliar “A” e ter máis do 75 % das reprodutoras maiores de 36 meses valoradas xeneticamente. GANDERÍA (LOCALIDADE - PROV)

N.º REP

ICO

KG/L

KG/G.

KG/P.

ICOP

ICAP

IPP

ICU

IXT

ICOT

SAN RIÁN SDAD. COOP. GALEGA - BRIÓN (C)

+3321

+713

+36

+29

+842

+0,38

+0,75

+1,40

+1,33

+773

LANDEIRA SDAD. COOP. GALEGA - NEGREIRA (C)

292

+3302

+827

+33

+29

+839

+0,29

+0,82

+1,24

+1,18

+753

TÍO ANDRÉS - SARRIA (LU)

+3145

+785

+28

+27

+758

+0,37

+0,81

+1,31

+1,23

+678

CASA COCHERO - GUITIRIZ (LU)

+3143

+773

+28

+27

+747

+0,38

+0,88

+1,25

+1,22

+698

CASA MENOR 1614 SL - BOIMORTO (C)

+3143

+747

+34

+30

+840

+0,19

+0,47

+1,06

+0,93

+613

QUINTIÁN, SC - O PáRAMO (LU)

+3059

+736

+30

+24

+731

+0,23

+0,68

+1,13

+1,05

+627

CASA GABINO - FRIOL (LU)

+3053

+626

+28

+24

+690

+0,61

+0,94

+1,27

+1,30

+663

SAT TEIXEIRO - A PASTORIZA (LU)

138

+3049

+513

+24

+20

+579

+0,57

+0,92

+1,49

+1,47

+770

FINCA MOURISCADE - LALÍN (PO)

+3041

+583

+32

+23

+709

+0,38

+0,56

+1,15

+1,07

+631

SAT 828 ILMA-XUGA - BOIMORTO (C)

139

+3027

+704

+28

+23

+690

+0,29

+0,90

+1,35

+1,31

+637

XENDRE, SC - OROSO (C)

120

+3013

+698

+34

+29

+823

-0,09

+0,48

+0,92

+0,81

+486

PUMAR DE BUXÁN - VAL DO DUBRA (C)

+3011

+807

+29

+28

+790

+0,32

+0,60

+1,10

+1,04

+513

LÓPEZ TELLADO, MASEDA, SC - POL (LU)

+3007

+696

+29

+25

+724

+0,51

+0,79

+1,02

+1,06

+576

JOSÉ LUIS MEIJOME FERNÁNDEZ - LALÍN (PO)

+3005

+645

+28

+20

+641

+0,57

+0,74

+1,27

+1,25

+658

CAVADAS SAT XUGA 941 - XERMADE (LU)

182

+2995

+624

+29

+24

+703

+0,46

+0,57

+1,07

+1,02

+591

GANADERÍA CORREA, SC - MUXÍA (C)

+2985

+566

+19

+22

+573

+0,61

+0,83

+0,98

+1,02

+712

LÓPEZ ZOLLE, SC - PARADELA (LU)

126

+2985

+562

+32

+24

+704

+0,33

+0,76

+1,08

+1,07

+579

GANADERÍA DUBRA, SC - TRAZO (C)

104

+2978

+629

+33

+22

+712

+0,73

+0,70

+1,13

+1,19

+572

GANADERÍA LACPI, SLU - SARRIA (LU)

+2977

+733

+30

+25

+748

+0,62

+0,65

+1,15

+1,16

+515

GANADERÍA QUEIRUGUEIRA SL–VAL DO DUBRA (C)

210

+2977

+660

+30

+23

+703

+0,24

+0,75

+1,14

+1,07

+580

MELLORES EXPLOTACIÓNS DE GALICIA POR CUALIFICACIÓN 2020

Outórgaselles diploma ás 20 mellores explotacións por media de cualificación morfolóxica. Para a concesión deste recoñecemento tomouse como data de referencia a da última cualificación que tivo lugar na gandería e, ademais, as explotacións deben cumprir os seguintes requisitos: - Contar con 17 ou máis reprodutoras cualificadas. - Ter cualificadas máis do 90 % das femias maiores de 36 meses. - Non superar o 5 % de reprodutoras inscritas no Rexistro Auxiliar “A”. GANDERÍA (LOCALIDADE - PROV)

MEDIA CUALIF.

ICAP

IPP

ICU

IXT

ICOT

ICO

BAIXO HOLSTEIN - SARRIA (LU)

89,20

+ 0,81

+ 1,01

+ 1,51

+ 1,53

+645

+2574

MANTOÑO HOLSTEIN - BARREIROS (LU)

89,19

+ 0,90

+ 0,88

+ 1,36

+ 1,40

+449

+2097

FINCA LA ASUNCIÓN - TOURO (C)

85,78

+ 0,43

+ 0,83

+ 1,17

+ 1,15

+567

+2558

CASEIRO DE ERNES - COSPEITO (LU)

85,45

+ 0,83

+ 1,00

+ 1,31

+ 1,40

+513

+2373

RIAL DE LOUREIROS - ARZÚA (C)

85,21

+ 0,42

+ 0,85

+ 0,97

+326

+2267

CESARES HOLSTEIN, SC - LOUSAME (C)

84,44

+ 0,41

+ 0,69

+ 1,10

+ 1,04

+546

+2668

FRAGA, SC - LALÍN (PO)

84,42

+ 0,71

+ 0,88

+ 1,30

+ 1,34

+500

+2664

CABANAS - SANTIAGO DE COMPOSTELA (C)

84,39

+ 0,65

+ 0,88

+ 1,24

+ 1,26

+510

+2669

MATO - SILLEDA (PO)

84,33

+ 0,32

+ 0,83

+ 1,06

+ 1,02

+476

+2281

GANADERÍA PENA - BEGONTE (LU)

84,32

+ 1,01

+ 0,86

+ 1,17

+ 1,27

+369

+2175

GANADERÍA MANTEIGA, SC - VILA DE CRUCES (PO)

83,76

+ 0,40

+ 0,78

+ 1,17

+ 1,12

+528

+2706

CALLOBRO HOLSTEIN - TRABADA (LU)

83,70

+ 0,55

+ 0,78

+ 1,01

+ 1,04

+459

+2581

TÍO ANDRÉS - SARRIA (LU)

83,70

+ 0,37

+ 0,81

+ 1,31

+ 1,23

+678

+3145

CASA PAÍNZA - O PÁRAMO (LU)

83,69

+ 0,39

+ 0,78

+ 0,95

+ 0,99

+498

+2638

CASA CAPÓN - CHANTADA (LU)

83,69

+ 0,69

+ 0,84

+ 1,19

+ 1,23

+574

+2583

CASA EIRAS, SC - O PINO (C)

83,67

+ 0,59

+ 0,81

+ 1,26

+ 1,25

+618

+2893

SAT AGRIC.JUNQUERA COLMEIRO, SC - VILA DE CRUCES (PO)

83,53

+ 0,38

+ 0,89

+ 1,14

+ 1,12

+454

+2487

RIÓS - SILLEDA (PO)

83,52

+ 0,99

+ 0,86

+ 1,43

+ 1,47

+692

+2911

JOSÉ LUIS MÉIJOME FERNÁNDEZ - LALÍN (PO)

83,51

+ 0,57

+ 0,74

+ 1,27

+ 1,25

+658

+3005

CASA POZO, SC - LUGO (LU)

83,49

+ 0,68

+ 0,70

+ 1,22

+ 1,21

+483

+2417

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 27

vp025_reconocimientos_fefriga_galego.indd 27

30/6/21 16:13

RECOÑECEMENTOS

MELLORES PRODUCIÓNS VITALICIAS DE GALICIA 2020 (1)

Dada a importancia que ten para os criadores a lonxevidade das súas reprodutoras, concédeselles o título de recoñecemento a todas aquelas femias que, finalizando unha lactación en 2020, conseguisen ao longo da súa vida unha produción de leite igual ou superior ao 100.000 kg. Nesta relación só figuran as 20 primeiras; a relación completa está publicada en www.fefriga.com. NOME

GANDERÍA (PROVINCIA)

N.º LACT.

LEITE

% G.

% P.

EUGENIA

CASA MARROTE (LU)

188.846

2,79

2,92

VILAR-ALAXE BUCKEYE 547

SAT VILAR-ALAXE (LU)

158.186

3,44

2,97

BLANCO 340 TORETE

BLANCO DE LAGO SC (C)

152.806

3,32

3,07

MARTINA BLITZ TAMARA

MARTINA (LU)

150.284

3,47

2,90

2225 SANTA CHIARA 4865

SC BREA (LU)

148.592

3,20

2,95

85 RAKUUNA

COOPERATIVA AGRARIA PROVINCIAL (C)

148.017

2,82

3,33

LANCERO MTOTO LAIKA

DO LANCERO (LU)

147.257

2,87

3,01

ALGRABUSAN SPIRTE 112-3512

SAT ALGRABUSÁN (LU)

145.841

4,21

3,07

CONDE.X JEFFERSON ISA

CONDE DA XESTEIRA, SL (PO)

145.663

3,09

3,00

CAAMAÑO GANXABAR 7778 TOYSTORY

SAT CAAMAÑO XUGA (C)

140.850

3,41

3,31 2,78

GUSTAVO BLITZ BISELA

GANDERÍA IGLESIAS-FERRADAS SC (PO)

139.929

3,75

O'CHOPE BUCKEYE 4488

SAT O CHOPE (PO)

138.600

3,54

3,01

CARBALLO XACOBEO TORDIÑA 724

SAT CASA CARBALLO 1023 XUGA (LU)

133.826

4,18

3,33

COLOMBE 9843

SAT O CARBOEIRO (LU)

132.876

4,70

3,28

BOS CHUSCO BAXTER LANCIA ET

SC CHUSCO (LU)

132.038

3,74

3,12

AS REGAS MOSCOW 6131

SAT AS REGAS N.º 924 XUGA (C)

132.032

2,69

3,09

PROLESA GOL 7875

PROLESA SAT (LU)

132.014

3,61

3,11

GANXABAR CAAMAÑO 4486 JAZZMAN

SAT CAAMAÑO XUGA (C)

131.885

3,74

3,28

LAXAS MYS SOFIA

LAXAS (PO)

131.582

3,89

3,30

VILLEIRIZ 4307 SINGLE

CASA VILLEIRIZ (LU)

130.500

3,46

3,11

MELLORES PRODUTORAS DE GALICIA 2020 - PRIMÍPARAS (1)

Concédeselles este recoñecemento ás 20 mellores primíparas que, non superando os 30 meses de idade no momento do parto, finalizasen a súa lactación (normalizada a 305 días) en 2020. NOME

GANDERÍA (PROVINCIA)

N. º MUX2

LEITE

% G.

% P.

KG MUX

CAMPIÑA PLACTON 1623

SAT A CAMPIÑA (LU)

19.334

4,18

2,96

1.382

LANGUEIRON MICHELIN P 1533

DEVESA LANGUEIRÓN, SL (C)

18.638

3,91

3,53

1.387

VILA_ALBORES MISSOURI 1359

SAT VILA ALBORES 1044 (C)

17.736

3,16

3,06

1.102

G.SAR MONTROSS ERA 1176

GANDERÍA SAR,S.L. (C)

17.612

2,57

2,95

973

SAT VARELA SUPERTORO 1067

VARELA LABRADA (LU)

17.593

3,00

3,03

1.060

DOBLE "S" JEDI 5933 ET

DOBLE "S" (C)

17.590

3,13

3,52

1.169

SATDOCAMPO 1533 MONTROSS

GANADERÍA DOCAMPO SAT N.º 975 XUGA (C)

17.526

3,74

3,01

1.183

SAT VARELA JETT 1074

VARELA LABRADA (LU)

17.281

2,40

3,14

957

G.SAR TROCA MONTROSS 1014

GANDERÍA SAR, SL (C)

17.071

2,64

2,89

944

LIÑARES COPA SUPERTORO LL 17

GANDERÍA LIÑARES, SLU (C)

16.969

2,29

3,17

927

FONDON DENIM 4120

GANDEIRÍA FONDÓN (LU)

16.873

3,23

3,21

1.086

G.SAR CHONI MONTROSS 996

GANDERÍA SAR, SL (C)

16.871

2,74

3,15

993

PENELAS MERIDIAN 0015

CASA PENELAS (LU)

16.843

2,90

3,05

1.002

PENELAS HELIX 9356

CASA PENELAS (LU)

16.728

2,79

3,29

1.018

SANDA 132 MONTROSS

GANDERÍA SAR, SL (C)

16.632

2,69

3,18

976

CUNDINS DANELIS JEDI FIV ET

CUNORDAM SC (C)

16.587

3,54

3,06

1.096

AS PANDAS DELUXE 752

SAT AS PANDAS (LU)

16.522

2,98

2,91

973

LSCG 446 SUPERTORO

LANDEIRA SOC. COOP. GALEGA (C)

16.492

2,63

3,22

964

SEIXAS RENOVE 3722

SAT SEIXAS (LU)

16.433

3,89

2,99

1.130

RODASINDE GABOR 487 7798

GANADERÍA RODASINDE S.C. (LU)

16.426

2,89

3,16

993

28 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_reconocimientos_fefriga_galego.indd 28

29/6/21 12:59

RECOÑECEMENTOS

MELLORES PRODUTORAS DE GALICIA 2020 - VACAS (1)

Concédeselles este recoñecemento ás 20 vacas de 2 ou máis partos que na lactación (normalizada) finalizada en 2020 máis kg de leite produciron. NOME

GANDERÍA (PROVINCIA)

N. º MUX2

LEITE

% G.

% P.

KG MUX

PERLITA

GARCÍA (C)

23.610

2,80

2,71

1.301

GRILLE KINGBOY APPLE 730 ET

GRILLE S. COOP. GALEGA (C)

21.967

2,54

3,08

1.233

GRILLE LIQUID GOLD 626

GRILLE S. COOP. GALEGA (C)

21.657

3,39

3,38

1.468

XUSTO BRAXTON BENZEMA

SAT GANADERÍA XUSTO (LU)

21.301

4,03

2,80

1.456

BLAS DUNO 278-4436

CASA DE BLAS (LU)

21.268

3,67

2,71

1.356

EDRADA SNOWSEN DEZA

SAT EDRADA (LU)

21.254

3,38

3,03

1.364

PENELAS LOVERMAN 3592

CASA PENELAS (LU)

21.234

2,67

2,94

1.193

AS TRAVESAS MASCALESE 1469

AS TRAVESAS AGROPECUARIA SL (C)

21.100

2,30

2,94

1.106

COSTUREIRO N. MERIDIAN XANDRA

COSTUREIRO NOVA SC (LU)

20.921

2,16

2,91

1.060

RODASINDE 325-9556

GANADERÍA RODASINDE SC (LU)

20.900

2,94

3,15

1.273

AS PANDAS BARMAN 629

SAT AS PANDAS (LU)

20.813

2,83

3,00

1.215

TENDEIRO DELETE BASILEA

SAT GANADERÍA XUSTO (LU)

20.614

4,10

3,10

1.485

AS REGAS TORREL 5312

SAT AS REGAS N.924 XUGA (C)

20.510

3,47

2,80

1.287

AS PANDAS STANLEYCUP 490

SAT AS PANDAS (LU)

20.452

3,20

3,04

1.276

LODEIRO SC JETT AIR MOUSE

SC GANDERÍA LODEIRO (LU)

20.415

3,34

2,91

1.276

GRILLE YORICK 441

GRILLE S. COOP. GALEGA (C)

20.401

2,62

2,92

1.131

MOURO BANDADA 5001 BANDIDO

GANADERÍA DO MOURO SCG. (C)

20.395

3,23

2,92

1.253

XUANEIRO BRAVA INVICTUS

XUANEIRO, SL (C)

20.350

2,38

2,93

1.081

O CASTRO LAUTAMIC 0429

GANADERÍA O CASTRO SC (LU)

20.348

3,01

2,99

1.222

RAMOS ARLINDA TORREL

RAMOS (C)

20.338

2,28

3,05

1.084

(1) Datos facilitados polo CEGACOL (2) 2x= 2 muxidos 3X= 3 muxidos R= Robot

Asesoría xenética

A asesoría xenética de Embriovet nace da necesidade de coidar a xenética do vacún de leite Este novo servizo comprende a análise da xenética da granxa, un plan xenético estratéxico e un programa xenético orientado a obxectivos Servizos incluídos:

1. Auditoría xenética de partida

2. Definición de obxectivos 3. Deseño do programa xenético e reprodutivo 4. Xestión dos datos xenómicos

O novo servizo de Embriovet para o coidado da xenética do vacún de leite

5. Selección do seme a empregar 6. Acoplamentos

www.embriomarket.com Parcela 8, Polígono de Piadela, 15300 Betanzos (A Coruña) Tfno/Fax: +34 981 791 843 - 649 239 488

Embriomarket

Embriomarketsl

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 29

vp025_reconocimientos_fefriga_galego.indd 29

29/6/21 12:59

SANTANDER IMPULSA O AVANCE DO SECTOR

En vídeo

Galmesán, a ilusión dun proxecto no rural galego Desde o Banco Santander queren dar a coñecer o labor que están a levar a cabo algúns dos seus clientes para impulsar o desenvolvemento do sector. Así, nesta primeira entrega entramos en Galmesán, unha queixería que empezou a comercializar o seu queixo homónimo hai tres anos, co que gaña cada día máis recoñecemento dentro e fóra do noso país. “Galmesán nace hai catro anos da ilusión por desenvolver un proxecto no rural galego, xa que cremos firmemente no potencial das nosas materias primas”, conta Carmela Cano, xerente da queixería arzuá Galmesán. En base a este concepto, traballaron na creación dun produto vinculado á terra e á tradición galegas e “cremos que en Arzúa se cumprían os requisitos para poñer en marcha este proxecto”. As catro persoas que comezaron coa iniciativa, e ás que xa se sumaron outras tres, estaban convencidas do potencial de Galicia para levala a cabo. “Temos unha calidade na materia prima, o leite de vaca, indubidable, e unha gran tradición e cultura queixeiras; aí están as denominacións de orixe de Arzúa Ulloa, Tetilla, San Simón da Costa, O Cebreiro... facendo grandes queixos, polo que a nosa aposta se orientou cara a unha elaboración innovadora para ofrecer un produto claramente galego, pero diferente ao que se viña facendo ata entón”, conta.

vp025_publirreport_santander_galego.indd 30

O QUEIXO GALMESÁN O Galmesán é unha pasta dura cocida que pouco ten que ver co Arzúa Ulloa ou co queixo de Tetilla, típicos da zona de Arzúa. “Cando nos preguntan que é o que diferencia Galmesán dos queixos da súa contorna sempre digo que, a primeira vista, xa ves que é unha roda grande, 34 centímetros de diámetro, un formato

UNHA VACA, NA ORIXE DO NOME DA MARCA Hai xa unhas semanas que “Galmesano” se transformou en “Galmesán”. Fixérono co obxectivo de reforzar a súa identidade galega, cambiando o sufixo “-sano” por “-san”. “Galmesán fai referencia a unha vaca dun dos gandeiros que hoxe xa é provedora de leite, aquí, no noso taller, pero que naquel momento acababa de nacer, como o noso proxecto”, lembra Cano. A vaca en cuestión chámase Galme e, á hora de poñer ideas enriba da mesa para o nome da marca, propúxose o nome deste animal. “Despois, seguímoslle dando voltas a como incluír a idea de que este é un queixo feito a man (artesán), saudable (san)… e así foi como xurdiu Galmesano; agora Galmesán”.

30/6/21 12:24

“A nosa aposta orientouse cara a unha elaboración innovadora para ofrecer un produto claramente galego, pero diferente ao que se viña facendo”

que non nos é alleo a ningún, pero que, de entrada, asociamos a queixos de importación”, explica. Trátase dun queixo de longa maduración: o proceso de elaboración abarca 18 meses de traballo, desde que recollen o leite no campo ata que o produto final chega aos consumidores. Ten unha textura granulosa e seca, con pouca humidade, xa que a perde no proceso de maduración, e que “nos vai trasladar aos pastos e prados galegos”, engade Cano. Precisamente co obxectivo de ofrecer un produto xenuinamente galego, en Galmesán levan a cabo con coidado o proceso de caracterización e tipificación desde o mesmo momento de selección do leite, que produce un grupo de gandeiros en réxime de pastoreo. “Son leites de vacas que se alimentan de pastos e forraxes galegas en liberdade, polo que teñen unha tipificación do noso pasto e da nosa forraxe que as diferencia das producidas en Castela ou en Cataluña”, sinala a xerente. Tamén na procura da caracterización elaboran os seus propios fermentos. “Esta é unha das maiores capas de valor do noso proxecto e, polo tanto, do noso queixo. Non usamos ningún fermento industrial, ningún cóctel de bacterias foráneas”, puntualiza. Recollen o soro da elaboración e emprégano como fermento. “Así é como garantimos que no queixo estea presente a microbiota autóctona da nosa rexión, todo co fin de ofrecer un produto vinculado á terra”. APOSTA POLO RÉXIME DE PASTOREO Mércanlles todo o leite a gandeiros da cooperativa CLUN que traballan en réxime extensivo de pastoreo, a maioría deles de Arzúa, e tamén contan con algunha granxa da zona do Deza. “Aínda que non facemos a compra directa con eles, si que temos contacto, e fálannos do seu proceso de traballo. Claro, dependendo das condicións climatolóxicas, as vacas terán máis ou menos pasto e, cando fai falta, a ración compleméntase na granxa, pero iso non implica que non teñan que saír”, explica Carmela en relación co sistema de alimentación dos animais. “Ese é o perfil co que traballamos, porque para nós é fundamental”.

vp025_publirreport_santander_galego.indd 31

UN PRODUTO DE ALTO NIVEL AO ALCANCE DE TODOS

“Moitas veces asóciase Galmesán á alta gastronomía, a un perfil de consumo premium ou moi alto” sinala Cano, xa que é un queixo presente nas grandes cociñas do país. De feito, hai pouco tiveron moita repercusión grazas a un vídeo que fixo o Celler de Can Roca cunha receita de Galmesán. Con todo, apuntan que se trata dun queixo dirixido tamén a outros perfís de consumidores: “Temos grupos de pizzerías que non son de alta cociña que elaboran as súas lasañas ou canelóns co noso queixo”. Así pois, e a pesar de que son conscientes e agradecen a repercusión que teñen grazas a cociñeiros como os irmáns Roca, “xa que foi un fito importante para nós”, valoran en xeral a boa acollida que ten o seu produto no sector da gastronomía.

Diariamente transforman da orde de 7.000 litros de leite para lograr uns 400 kg de queixo. “Se facedes a conta, podedes pensar que é unha barbaridade, pero é que nós, no momento final de maduración do queixo, estamos a achegar case 16 litros de leite en quilos de queixo”, explica, ao que despois engade que, aínda que pode parecer que se obtén un baixo rendemento do leite, isto despois trasládase “ao bo rendemento que lle dá o consumidor. De feito, moitos dos nosos clientes son profesionais que valoran o rendemento do produto nas súas cociñas”. En canto a calidades, son moi regulares durante todo o ano: están nunha media pouco variable dun 4,2 % de materia graxa e dunha proteína entre o 3,25 e 3,40 %.

30/6/21 12:24

Mércanlles todo o leite a gandeiros da cooperativa CLUN que traballan en réxime extensivo de pastoreo

A SUSTENTABILIDADE, NA BASE DO PROXECTO

“Desde o primeiro día está marcado na nosa filosofía que o proxecto sexa sustentable”, afirma Carmela. Baseándose nisto, traballan por facer que todos os envasados, a etiquetaxe etc., se elabore con materiais o máis verdes posible. “Indubidablemente, se queremos vender o queixo en porcións, desprovisto da súa protección natural que é a cortiza, temos que facer unha barreira e hai que envasalo ao baleiro, para o que non temos alternativa máis que recorrer ao plástico, pero mesmo neste formato traballamos man a man co provedor para reducir á cantidade mínima o seu uso”, explica. Normalmente, nunha bolsa de envasado ao baleiro empréganse plásticos de 90 micras, pero en Galmesán conseguiron rebaixar esta proporción e están a traballar cun plástico que non chega a 45 micras. “Temos que empregalo, porque non hai outro material que poidamos usar polo de agora, pero puidemos reducilo á metade”. Tamén están a traballar no desenvolvemento de formatos que non necesiten plástico, como o bote de vidro, que están a aplicar para un formato de queixo lasqueado en tarro.

vp025_publirreport_santander_galego.indd 32

PROCESO DE ELABORACIÓN Unha vez recibido o leite, fanlle os primeiros controis en planta, tanto os comúns a toda a industria da transformación (controis organolépticos, pH, acidez, estabilidade, presenza de antibióticos...), como os que levan a cabo a maiores (análise da materia graxa e simulacións de fermentacións). O seguinte paso é o proceso de pasteurización, sobre o que puntualizan que “empregamos leite de pastoreo, pero tecnoloxicamente temos que partir dun leite pasteurizado”, e a retirada parcial da graxa do leite. En canto ao proceso de semidesnatado, explican que, posto que necesitan un 2,5 % graxa para conseguir a textura e a organoléptica que buscan no seu queixo, teñen que retirar unha parte desa graxa. Sobre a pasteurización, apuntan que o fan “non só por seguridade alimentaria, xa que cun queixo con 18 meses de maduración apenas teriamos risco, senón tamén por facer unha selección previa no pausterizador das bacterias acidolácticas que queremos que proliferen para usar como fermentos”. Unha vez pasteurizado e parcialmente desnatado, o leite vértese na cuba na que a mestra queixeira empeza a cociña do queixo. “Durante o enchido da cuba engádense os fermentos e, unha vez que a cociña está feita, callamos o leite con callado natural e, cando adquire a firmeza que buscamos, pasamos a cortala”. Fan cortes moi pequenos, do tamaño dun gran de arroz, os cales cocen. Despois de cocidos, vértense nunha tina de preprensado, onde se compactan os grans e se crea unha pasta, que cortan a man en 42 formas que se envían ao molde. “Entón moldeamos, prensamos e facemos o oreo, para pasalo posteriormente por salgado por salmoira”, enumera Carmela. Este último proceso é especialmente importante para eles, xa que, ao non empregar ningún recubrimento artificial, é neste punto no que se debe desenvolver correctamente a cortiza de maneira natural. Unha vez que sae da salmoira, pasa á fase de maduración e afinado. Do mesmo xeito que seleccionan o leite de explotacións específicas e fan o seu propio fermento, na sala de maduración deixan que proliferen de forma natural as cepas autóctonas da zona. “Este foi un gran reto nos comezos, pero pensamos que se

30/6/21 12:24

UN QUEIXO MULTIPREMIADO

Arzúa é unha terra tradicionalmente queixeira é porque se reúnen as condicións precisas para iso, e o certo é que non tivemos ningún problema en canto á proliferación de cepas de afinado de queixo”. Con este último paso, termina o proceso de elaboración, tipificación e caracterización do queixo Galmesán. COMERCIALIZACIÓN E FUTURO Na actualidade están a comezar co proxecto de elaboracións a partir de subprodutos: “Retiramos parcialmente a graxa, coa cal obtemos nata, entón estamos a tratar de desenvolver algún produto no que poidamos empregar o noso queixo e a nosa nata”, di Carmela. Así mesmo, os plans de futuro pasan por traballar máis o sector internacional. Nesta queixería o equipo é pequeno: sete persoas repártense as tarefas de taller, comercialización e expedición de pedidos, “por iso apoiámonos para a comercialización en distribuidores que traballan paralelamente connosco na tarefa de chegar a todos os puntos co noso produto”. Nos comezos, como é natural, centraron os esforzos en comercializar en Galicia, pero non tardaron moito en dar o salto ao mercado nacional –de feito, hoxe en día, o mercado galego representa para Galmesán entre un 15 e un 18 % do volume total de vendas–. “Este é un queixo que ten pouca humidade e non xera grandes problemas á hora do transporte e iso permitiu que nos primeiros meses de comercialización xa puidésemos chegar a diferentes puntos de España”, conta Carmela. Agora están a comezar as tarefas para abrirse camiño no mercado internacional, onde xa contan con algún cliente e teñen perspectivas de chegar a un volume maior, pero as xestións para conseguilo levan tempo. “Este proxecto nace de crer na riqueza da nosa terra e é algo que queremos levar fóra de España. En Galicia temos unha gran calidade de materias primas e estamos a traballar coa idea de ampliar o mercado fóra do país”.

vp025_publirreport_santander_galego.indd 33

Na última edición de Gourmet Queixos, en 2019, Galmesán foi recoñecido como o mellor queixo curado de vaca de España, o que os converteu nos primeiros premiados no primeiro ano de comercialización. “Para nós foi unha sorpresa, xa que acababamos de saír ao mercado, sen recursos para publicidade; aínda nos estabamos dando a coñecer porta a porta... e chegamos a Madrid, ao Salón Gourmet, e dannos este recoñecemento”, lembra Carmela. Sobre ese momento de alegría, remarca a sorte de poder estar alí con todo o equipo para subir a recibir o galardón: “Estabamos todos: a mestra queixeira, o afinador que está no secadoiro… e que mellor que sexa a xente que se levanta ás 6 da mañá todos os días, con ilusión por facer este queixo, a que recolla o premio?“, engade. Xa con este recoñecemento ás súas costas, decidiron presentarse aos World Cheese Awards, un concurso internacional de queixos celebrado en Bérgamo (Italia), onde se alzaron cunha medalla de prata e dúas de bronce. Con todo, a importancia que lles dan a estes premios é relativa: “Eu sempre digo que poderiamos non telo levado e o noso queixo sería o mesmo. Non conseguir un premio non implica que o produto non o mereza, porque ao final hai moitísimos e boísimos queixos competindo”. Así e todo, Cano valora estes recoñecementos porque “garanten que o produto é de calidade e que se fixo un bo traballo. Cando nos dan os premios sempre lle dou os parabéns ao equipo, porque é un galardón compartido por todo o traballo e o esforzo”.

30/6/21 12:24

ENTREVISTA

MARISA BARREAL, LABORATORIO INTERPROFESIONAL GALEGO DE ANÁLISE DO LEITE (LIGAL)

En Vaca.tv

“Sempre me gustou moito o meu traballo no Ligal e marcho moi satisfeita co conseguido” A encargada da posta en marcha e da dirección técnica do Laboratorio Interprofesional Galego de Análise do Leite, a sarriana Marisa Barreal, retírase despois de trinta anos á fronte desta asociación clave para o desenvolvemento do sector. Na súa última semana aos mandos do Ligal reuniuse connosco paras facer un repaso pola que, sen dúbida, foi unha sobresaínte carreira profesional.

Comezaches a traballar no sector moi nova. Como foron os teus inicios? Ao acabar a carreira, con 23 anos, a miña ilusión era poñerme a traballar, aínda que os meus pais querían que preparase oposicións, como ían facer todas as miñas amigas. Solicitei unha entrevista persoal con don Jesús Lence Ferreiro, que nese momento esta-

ba comezando, en concreto coa posta en marcha dun centro de frío en Baralla, para o cal me contratou, para facer o control da calidade do leite. O certo é que alí fixen de todo, ata poñer o prezo do leite aos gandeiros. Despois, non tardamos en poñer en marcha a fábrica de Leite Río, e logo a de Solán e a de envasado de auga.

Eras a única responsable técnica de todos os procesos da fábrica. Tivo que ser un desafío importante, sobre todo sendo tan nova... A posta en marcha foi un reto especialmente importante para min, sen dúbida. Era o ano 1983, era moi nova, unha muller no medio do resto do persoal, que era máis maior, todos homes e que dependían de min... Pero teño que dicir que en todo momento me respectaron e apreciaron. Estiven durante bastante tempo levando soa toda a parte técnica, desde que se recibían as cisternas do leite ata que saían os envases para o consumidor. Tamén tiña que analizar as mostras dos gandeiros, xa que non existía o Laboratorio Interprofesional, que se creou a finais de 1989. Debeu de ser unha escola de aprendizaxe intensiva, verdade? Eu sabía a hora á que entraba, pero non a hora á que saía... Pero estou moi satisfeita de ter traballado dez anos co señor Lence. Foi unha gran

34 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_entrevista_marisaLigal_galego_sabe.indd 34

30/6/21 17:54

ENTREVISTA

Paula Prado, a nova directora técnica, leva seis meses preparándose para relevar no cargo a Marisa

escola, envioume a facer moitos cursos e permitiume adquirir un gran espírito de constancia, esixencia, responsabilidade e superación no traballo, que considero que foi moi importante para a miña evolución profesional no Ligal, onde tamén me tocou poñer todo en marcha xunto con Javier González-Palencia. No Ligal entraches a traballar en xaneiro de 1990, case ao mesmo tempo que se fundou o laboratorio. Cal era o propósito da súa creación? O Ligal é unha sociedade sen ánimo de lucro na que están representadas as industrias, os gandeiros e tamén a Consellería de Agricultura, e creouse co propósito de que existise un laboratorio neutral onde se analizasen as mostras dos gandeiros para o pago por calidades. Digamos que pasou a ser o “xuíz” da calidade do leite que analiza e envía os resultados tanto ás industrias como aos gandeiros. Isto fixo que se avanzase moito en canto a calidade, xa que a única maneira de mellorala é sabendo en que se falla para poder tratar de corrixirse.

“TRABALLAR CO SEÑOR LENCE PERMITIUME ADQUIRIR UN GRAN ESPÍRITO DE CONSTANCIA, QUE FOI MOI IMPORTANTE PARA A MIÑA EVOLUCIÓN PROFESIONAL NO LIGAL”

Que lembras dos primeiros meses traballando no laboratorio? O edificio cedeuno a Consellería de Agricultura o 4 de outubro de 1989 (tras a posta en marcha do proxecto por parte de Sineiro). Eu fun a primeira persoa en ser nomeada: en xaneiro de 1990 contratáronme a min como directora técnica e en maio a Javier como xerente. Polo tanto, os primeiros catro meses estiven eu aquí soa cos electricistas, fontaneiros etc., cun proxecto de obra que non se adecuaba ás instalacións e aos equipos que iamos poñer, polo que tiven que convencer ao director de obra, o señor Ángel Ligero, para poder modificar case todo, cousa que lle agradezo. En xuño contratamos á secretaria e a mediados de agosto ao resto dos traballadores, de maneira que a finais de ano xa eramos 23 empregados.

Como reaccionaron as industrias lácteas á súa creación? En principio houbo certas reticencias, pero pronto se deron de alta case todas. Só houbo unha que tardou algo máis, un par de anos. En xeral, podo dicir que o sector enseguida comezou a apoiar ao Ligal. Nos comezos quizais había certas dúbidas, porque era o primeiro laboratorio interprofesional que se poñía en marcha en España (había outro en Pamplona, pero só daba servizo a unha industria láctea), aínda que en Europa xa existían varios. Neses primeiros momentos tivemos que facer un gran labor de concienciación, tanto con algunhas industrias como cos gandeiros. Foron tempos bastante intensos, sen dúbida.

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 35

Sin título-1 35

30/6/21 11:21

ENTREVISTA

A EVOLUCIÓN DA CALIDADE HIXIÉNICA DAS EXPLOTACIÓNS, EN DATOS Cales eran as reticencias por parte dos produtores? Os gandeiros desconfiaban de que nos puidesen manipular as industrias, pero grazas aos seus representantes no Ligal, e a nós mesmos, foron vendo que era o mellor para eles. Organizamos moitas visitas ás nosas instalacións para que visen como traballabamos, para que comprobasen que eramos neutrais, que as mostras non se manipulaban, que todo se analizaba de xeito totalmente automático e que os resultados se gravaban no ordenador sen intervencións externas. Iso axudou moito a que confiasen no noso labor. En agosto dese ano comezaron a traballar os primeiros técnicos. Que tipo de formación tiñan? Desde o mes de agosto e ata novembro estiven a formalos. Eran case todos moi novos, acababan de rematar os estudos e non tiñan ningunha experiencia no traballo, nin moito menos no manexo deste tipo de equipos nin nas diferentes técnicas de análise. O que si tiñan era moitas ganas de aprender, polo que moi pronto conseguimos ter a un bo equipo, ben formado e sen malos hábitos de traballo. Todo evolucionou moi favorablemente e puidemos empezar a facer análises das mostras pronto. Cando comezastes coas primeiras analíticas? As primeiras análises fixéronse en decembro de 1990. Comezamos coa análise da composición do leite e co reconto celular aos gandeiros que tiñamos na base de datos. En xaneiro de 1991 empezamos a analizar a calidade bacteriolóxica e a presenza de inhibidores, o que aumentou a base de datos de forma importante, de maneira que poucos meses despois de empezar xa tiñamos a 16.000 gandeiros dados de alta no Ligal. Por suposto, para poder dar os resultados de bacterioloxía e de crioscopía antes tivemos que facer, entre outubro e decembro de 1990, as táboas do Bactoscam e de crioscopía, o que supuxo un esforzo notable, xa que entón en España non había ningunha elaborada. De feito, as nosas táboas foron as que despois usaron os demais laboratorios interprofesionais do país.

Células somáticas (103 cél/ml) Explotacións con <400

N.° aprox. explotacións

Ano

Calidade bacteriolóxica (103 ufc/ml)

1991

28 %

1992

43 %

53 %

23.000

1994

44 %

51 %

28.000

1999

73 %

68 %

2007

85 %

77 %

2012

92 %

91 %

2018

96 %

92 %

“AO PRINCIPIO TIVEMOS QUE FACER UN GRAN LABOR DE CONCIENCIACIÓN, TANTO CON ALGUNHAS INDUSTRIAS COMO COS GANDEIROS”

AS DATAS CLAVE DO LIGAL • 1993. Comézanse a analizar as mostras de control leiteiro. Anteriormente estábanse analizando no Laboratorio de Sanidade Animal de Lugo, pero non dispoñían de suficientes equipos de análise, polo que as mostras tardaban en analizarse e acababan por estragarse. • 1994. Posta en marcha do servizo de control e prevención de mamites mediante a identificación dos microorganismos causantes da mamite e a realización do antibiograma correspondente para valorar cal era o antibiótico máis axeitado. • 1995. Empézanse a analizar os silos de herba e millo. Grazas á colaboración co CIAM, no Ligal puideron calibrar o NIR con ecuacións feitas con dixestibilidade in vivo (moito máis representativa e fiable). Foron o primeiro e único centro de España que dispoñía deste parámetro nutricional que, ademais, permite predicir outros valores nutricionais importantes para a alimentación animal. • 1997. Convértense no primeiro laboratorio interprofesional de España en obter o certificado de acreditación de ENAC. • 1998. Posta en marcha das primeiras análises dos queixos dos diferentes consellos reguladores de Galicia. • 2004. Comézanse a facer as análises de urea. • 2011. Inicio da análise do perfil de ácidos graxos. • 2013. Empezan coas análises de cetose e aflatoxinas.

23.000

7.400

Outro fito destacable foi a creación da guía terapéutica en 2011, posto que vos adiantastes á tendencia cara á redución do uso de antibióticos da que tanto se fala agora. Como xurdiu o proxecto? Publicouse en 2011, pero comezamos a traballar nela xa no ano 2008, coa colaboración do Lasapaga, da Facultade de Veterinaria de Lugo e de dous veterinarios que estaban a traballar no campo en mellora de calidade do leite. A iniciativa xurdiu porque en España xa existían guías terapéuticas para os médicos e pensamos que era necesario facer unha para os veterinarios. Naquel entón non existía ningunha, en Internet non había tanta información e pareceunos boa idea que puidesen dispoñer de material ao que acudir para conseguir un uso máis axeitado e eficiente dos antibióticos e tentar así, na medida do posible, frear as tan temidas resistencias microbianas. Como vedes desde a perspectiva do Ligal a evolución da calidade do leite en Galicia? A posta en marcha do Ligal supuxo unha gran mellora, sobre todo na calidade hixiénica, xa que, a medida que os gandeiros recibían información respecto diso, ía mellorando tamén a calidade do leite. O cambio foi espectacular e, actualmente, traballamos cuns 7.000 gandeiros, dos cales o 95 % cumpre perfectamente cos requisitos de calidade hixiénico-sanitaria esixida na lexislación vixente.

36 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

Sin título-1 36

30/6/21 11:21

ENTREVISTA

“O LIGAL É O NENO AO QUE CRIEI E CÓSTAME DEIXALO AGORA QUE SE FIXO MAIOR”

Que importancia lle dades a garantir a fiabilidade das análises? No Ligal sempre apostamos por ter a máxima garantía de calidade. Eu, como directora técnica, teño que dar as gracias ás diferentes xuntas directivas e aos xerentes que tivemos, porque sempre deron todas as facilidades para poder cumprilas, conscientes de que, a pesar do gasto que iso supón, tamén implica unha garantía nos resultados. Que tipo de controis realizades para asegurar este alicerce básico? Desde os inicios ata hoxe elaboramos patróns por método oficial cos que calibramos e verificamos os equipos. Intercalámolos cada 100 mostras de gandeiros, o que permite ter un control dos equipos en tempo real e con moita frecuencia. No momento en que un patrón dá erro, párase o equipo e repítense noutro as mostras analizadas, desde o anterior patrón a este. Ademais, compramos material de referencia a diferentes laboratorios de Europa e participamos en moitos ensaios de intercomparación. Doutra banda, estamos acreditados pola ENAC desde o ano 1997 na elaboración de patróns (o que nos converte no primeiro laboratorio interprofesional de España en conseguilo), os cales hoxe vendemos a moitos laboratorios de España e mesmo a algún do exterior. A maiores, xa no ano 1998 se ampliou a acreditación aos ensaios instrumentais, onde se analizan as mostras dos gandeiros, e actualmente estamos acreditados en case todos os ensaios.

Outra preocupación é a inviolabilidade das mostras e a súa trazabilidade desde que se toman na granxa ata que chegan ao Ligal. Como asegurades este proceso? Unha vez que o tomador de mostra a saca, o primeiro que fai é poñer a etiqueta de código de barras que identifica todos os datos do gandeiro, así como a industria á que lle entrega o leite. Esa é a etiqueta que logo se le no laboratorio mediante un escáner, tanto no momento da recepción como no da análise. Os resultados gárdanse de forma automática no ordenador central ata o envío destes, tanto á industria como ao gandeiro, é dicir, que a trazabilidade está totalmente garantida. Que opinas sobre a alternativa dunha mostra precintada ou dunha dobre mostra? Eu considero que o precinto non vai achegar ningunha mellora neste sentido e, ademais, vai supoñer un investimento importante no automatismo do Ligal, xa que habería que adaptarse aos novos botes precintados.

A detección de antibióticos en leite é unha das actividades clave que desenvolve o Ligal. Cal é o protocolo que se segue na súa detección? O protocolo de inhibidores foi pactado entre a xunta directiva do Ligal e a Consellería do Medio Rural. O obxectivo principal é detectar o problema canto antes para que non pase ao consumidor, polo que se lles dá prioridade a esas análises para ter os resultados canto antes. Ante a presenza de inhibidores, acode inmediatamente á explotación un inspector do Ligal a facer outra analítica in situ. Se lle dá negativo, permítese a entrega do leite e, se volve dar positivo, bloquéase a entrega ata que ao día seguinte acode persoal do servizo veterinario da Consellería a recoller unha mostra, que envía a analizar ao Ligal e, en caso de dar positiva, identifícase e cuantifícase o antibiótico detectado. E, por suposto, ata que non volva dar negativo, non se lle permite a entrega do leite.

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 37

Sin título-1 37

30/6/21 11:21

ENTREVISTA

Cales son as últimas novidades que incorporou o Ligal? Incorporamos uns novos equipos Fossomatic que permiten dar a porcentaxe de neutrófilos que hai en cada reconto celular, un parámetro que vai axudar moito á hora de saber se hai infección da glándula mamaria (xa que non sempre un reconto celular alto é indicativo disto, como se cría antes). En febreiro deste ano empezamos a informalo en todas as mostras de mamite, ademais de engadir tamén, no informe de antibiogramas, o punto de corte da CMI (concentración mínima inhibitoria) para cada antibiótico que figure no antibiograma de cada un dos microorganismos identificados causantes da mamite. Isto tamén vai ser unha axuda máis para avanzar no uso correcto dos antibióticos. E falando a futuro, cal crees que vai ser a tecnoloxía que vai dar un cambio destacado na forma de traballar do Ligal ou nos servizos que presta? O certo é que neste momento xa somos un referente en España e podemos dicir que estamos ao nivel de moitos laboratorios de Europa. No entanto, penso que será importan-

“CADA VEZ VAI HABER MÁIS DEMANDA DOUTROS SERVIZOS A RAÍZ DA MAIOR DIVERSIFICACIÓN DE PRODUTOS QUE SE ESTÁ FACENDO NAS INDUSTRIAS LÁCTEAS”

te que sexamos conscientes de que cada vez vai haber máis demanda doutros servizos por mor da maior diversificación de produtos que se está facendo nas industrias lácteas. Marisa, durante toda a entrevista faláchesnos en presente e en primeira persoa do plural: “temos”, “estamos”, “pensamos”... Así pois, estás preparada para pechar este capítulo? A ver... Deixa que comece dicindo que, se o Ligal é hoxe un referente, éo grazas ás diferentes xuntas directivas que sempre estiveron aí, apostando por unha garantía nos resultados; grazas a Javier, que durante moitos anos foi director xerente; a Roberto, que é o actual xerente, e ao gran equipo de traballadores do laboratorio, que sempre se implicaron totalmente e foron moi responsables no seu traballo. Iso vai por diante porque, despois de trinta e un anos aquí, somos unha gran familia. Por

outra banda, quédame a tranquilidade de que o Ligal queda en boas mans e sabendo que a miña substituta, Paula Prado, que xa leva seis meses preparándose comigo, vai ser unha excelente profesional e unha gran directora técnica. É un momento de sentimentos enfrontados, non? Claro. Alégrame pensar en todo o tempo que vou ter para dedicarlle a cousas que tiven que deixar de facer, pero tamén é certo que para min o Ligal é como o neno ao que criei e cústame deixalo agora que se fixo maior. Non sei que pesa máis agora mesmo, pero, sen dúbida, si me marcho moi satisfeita co conseguido. Gustoume sempre moito o meu traballo, impliqueime, apostei polo Ligal, por que saíse adiante, e lográmolo. E seguirá adiante. Seguro.

38 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

Sin título-1 38

30/6/21 11:21

Pol.industrial Pedrapartida, parcela 17, 15316 Coirós • Tlf: 981.77.45.00 Rúa da Feira 13, 15680 Ordes • Tlf: 981.68.21.95 • E-mail: frior@frior.com

os ñ a 0 4 e d s Má ero d a n a g l e d al servicio

Ahora, con el ánimo de dar más cobertura y mejorar el servicio a todos nuestros clientes, permanecemos abiertos desde el 1 de mayo en nuestra tienda en Vilar de Arriba, s/n - A Pereira (Santa Comba) SomoS diStribuidoreS PArA GAliCiA de lAS mArCAS:

otroS ProduCtoS: • Arrobaderas • Colchones para camas vacas • tanques usados • repuestos originales de SAC

Les résines au service de l´élevage

Le partenaire de l´éleveur

material vario de FerreterÍA vp025_publi_frior.indd 39

• reparación pulsaderos, etc

¡descuentos especiales en tienda! 23/6/21 12:57

Granja Circular, la certificación de Nanta para avanzar hacia una economía más sostenible Atendiendo a factores económicos, ambientales, sociales y de bienestar animal y con el Decálogo de Granja Circular como guía, este nuevo modelo de Nanta califica a las granjas lecheras en tres categorías en función de sus resultados de sostenibilidad y aporta recomendaciones para una mejora continua. El Pacto Verde Europeo es la hoja de ruta para dotar a la Unión Europea de una economía sostenible. En él se establece un plan de acción para restaurar la biodiversidad, reducir la contaminación e impulsar un uso eficiente de los recursos mediante el paso a una economía limpia y circular. Nanta aporta su granito de arena a este objetivo con el lanzamiento de Granja Circular, su modelo para el sector ganadero, verificado por Aenor, que permite medir y evaluar la sostenibilidad de nuestras actividades para obtener una valoración objetiva de las granjas. Se pretende así demostrar el origen sostenible de los alimentos y dar respuesta a las exigencias cada vez mayores de los consumidores finales, a la vez que se trabaja en línea con las directrices marcadas a nivel europeo. De carácter multidisciplinar, Granja Circular no solo tiene en cuenta la sostenibilidad ambiental y el bienestar animal, los aspectos más demandados por los usuarios, sino que las granjas certificadas también podrán mejorar su viabilidad económica y poner en valor la gran importancia que tienen para la sostenibilidad social de las áreas rurales. De esta manera, mediante estos indicadores y a través de varias herramientas de cálculo, se califica a las granjas. Así, Granja Circular tiene un enfoque eminentemente práctico y maneja los más importantes conceptos del asesoramiento como indicadores de los diferentes tipos de sostenibilidad.

vp025_publirreportaxe_nanta.indd 40

CÁLCULO DE EMISIONES DE LA GRANJA Con Granja Circular es posible predecir y medir las emisiones directas de una granja, nitrógeno, metano y fósforo, así como el impacto ambiental de carbono por unidad o tipo de animal al año y por granja al año. Esto se lleva a cabo gracias a una serie de datos que la granja aporta al modelo: número de animales, peso, producciones… Aunque, en caso de no disponer de alguna de estas informaciones, es posible recurrir a parámetros estándar raciales. Los resultados se expresan en varios informes según el tipo de animal y los kilos de leche producida, así como el origen de las emisiones (fermentación entérica, estiércol). CALIFICACIÓN DE LAS GRANJAS SEGÚN SU SOSTENIBILIDAD Granja Circular evalúa y califica a las granjas en tres categorías, A, B y C, en función del nivel de cumplimiento de los requisitos establecidos por Nanta en el modelo. Estos requisitos abarcan tanto la sostenibilidad medioambiental, como la económica y la social, además del bienestar animal. • Granja A: cumple todos los requisitos. • Granja B: cumple al menos los criterios de sostenibilidad económica. • Granja C: no cumple los criterios de sostenibilidad económica, pero puede cumplir alguno de los demás apartados. Para llegar a esta calificación, la granja aporta una serie de datos e informaciones, en función de los cuales se define el “grado de confianza”, que se expresa como porcentaje en cada uno de los parámetros analizados y su ponderación. ¿POR QUÉ UNIRSE A GRANJA CIRCULAR? Granja Circular permite anticiparse a futuros marcos regulatorios más estrictos, además de dar respuesta a los requerimientos de los nuevos consumidores, cada vez más conscientes de la necesidad de proteger el planeta y exigentes con la sostenibilidad de nuestras actividades.

22/6/21 11:01

A m c l d s P f

C A A v d c c

E q e c l s e

DECÁLOGO DE GRANJA CIRCULAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Gestión de la nutrición para cuidar el planeta evitando la sobreexplotación de los recursos Gestión sanitaria con un enfoque One Health Gestión del bienestar como base de una ganadería sostenible Gestión zootécnica, con el foco en una mejor eficiencia productiva Gestión medioambiental, lucha contra el cambio climático y reducción de las emisiones Gestión de la bioseguridad, factor fundamental para la producción ganadera Gestión de residuos para reducirlos al mínimo Gestión de la economía circular para convertir esos residuos en recursos Gestión de la mano de obra mediante mejor formación y remuneración Gestión de la planificación y control del negocio

Cada uno de estos troncos contiene, además, un manual de buenas prácticas disponibles (BPD) para la mejora continua tras los análisis, ya que, después de realizar la auditoría y calificar a la granja, se emite un informe final que aporta recomendaciones respecto a los puntos de mejora detectados. Además, gracias a una mayor eficiencia en el uso de materias primas y fuentes de energía y a la reducción de residuos, Granja Circular mejora la rentabilidad y pone al alcance del productor la posibilidad de diferenciarse como empresa ganadera y, en consecuencia, participar en nuevos canales de venta. Por último, Granja Circular posibilita la creación de futuras alianzas de crecimiento. CON EL RESPALDO DE AENOR Aquellas granjas merecedoras de una calificación A pueden obtener el Certificado de Conformidad verificado por Aenor, entidad líder en certificación de sistemas de gestión, productos y servicios. Esta calificación permitirá durante tres años el uso de la certificación de Granja Circular. El objetivo de Nanta con Granja Circular no es otro que impulsar a los ganaderos para que desarrollen e implementen soluciones prácticas e innovadoras con el fin de convertirse en parte de la solución para limitar el cambio climático, así como mejorar sus resultados ambientales, económicos y sociales.

vp025_publirreportaxe_nanta.indd 41

Granja Circular tiene en cuenta la sostenibilidad ambiental y el bienestar animal, mejora la economía y pone en valor la importancia de la ganadería para el desarrollo de las áreas rurales Más información en: www.nanta.es/granja-circular

Acerca de Nanta Nanta es la compañía líder en la fabricación y comercialización de piensos compuestos en la península ibérica. Comenzó su actividad en 1968 y desde entonces el alto grado de compromiso con sus clientes y con el mundo de la producción ganadera en general, así como la tecnología empleada y sus programas de I+D+i y calidad han supuesto un auténtico motor de avance para este sector industrial. Una clara vocación y apuesta por la innovación que la compañía mantiene y mantendrá en el futuro. Englobada dentro de la multinacional Nutreco, Nanta cuenta con 22 centros de producción dotados de tecnología punta y todos ellos certificados en la norma ISO 14001 de medio ambiente y ISO 45001 de prevención de riesgos laborales. Cabe destacar, sobre todo, la certificación de seguridad alimentaria FSSC 22000, garantía de la seguridad y la calidad de sus productos. En su porfolio de más de 200 productos se encuentra Recría con Prima, el programa de alimentación de terneras de la compañía, fundamentando en la gama de piensos Novalac Prima para novillas y los lactorremplazantes Nantamilk.

22/6/21 11:01

NA GRANXA

ICORE. TINEO (ASTURIAS)

En Vaca.tv

Icore, un proxecto asturiano para optimizar a recría de machos frisóns Viaxamos ata o centro de Asturias, concretamente ao concello de Tineo, para coñecer o desenvolvemento deste centro piloto dedicado á cría de xatos frisóns co que se pretende estandarizar o seu crecemento, valorizar a súa venda e seguir investigando para a mellora do seu manexo no sector gandeiro.

endibilizar a recría dos xatos frisóns nas ganderías de leite é o obxectivo co que se creou a principios de 2020 o proxecto Icore, cuxas siglas significan Innovación no Control da Recría. Este grupo operativo, cofinanciado polo Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural, o Ministerio de Agricultura, Pesca, Alimentación e Medio Ambiente e o Principado de Asturias, foi promovido por Campoastur, empresa que soporta a maior parte do investimento e que

achega o persoal técnico, a Agrupación de Defensa Sanitaria Gandeira de Valdés, a Cooperativa de Corvera e o Centro Tecnolóxico da Información e a Comunicación (CTIC). A localidade de Bárcena del Monasterio, no concello asturiano de Tineo, foi o lugar elixido para a localización do centro, pois é unha zona de moita produción láctea, cunha delegación propia de Campoastur e na que xurdiu a posibilidade de alugarlle a nave a un socio da cooperativa que cesaba a actividade.

“O sector está comprometido co tema da rendibilidade e vénse falando desde hai moitísimos anos da existencia de pequenos nichos de produto que non están ben optimizados, un deles é o dos xatos pintos machos”, afirma Cuco Nieto, director comercial de Campoastur. Os gandeiros tenden a desfacerse rápido deles e neste proxecto piloto tratan de xerar experiencias neste terreo, de sacarlles valor a eses xatos que se venden nada máis nacer, aos 15 días máis ou menos, e, en definitiva, de buscar un punto máis de rendibilidade para as ganderías de leite. Ademais, aínda que esta primeira fase do grupo operativo está a centrarse só no período lactante, o proxecto pode crecer e ir moito máis alá: “A cadea de valor é moi longa, poderíase pasar á ceba, á transformación, á comercialización… Pódese profundar moito máis nela. De momento só atacamos a primeira fase”, explica o directivo. Os xatos criados neste centro son 100 % asturianos, a inmensa maioría procedentes de ganderías socias da cooperativa Campoastur. “Os gandeiros –cóntanos Nieto–, en función do que teñen, chámannos e nós enviamos o transporte para a súa recollida”. Os animais entran con 15 días e vanse con aproximadamente uns 85 ou 90 días. O seu destino final está nos cebadeiros, cuxa situación é máis que interesante, pois, segundo nos expón Cuco Nieto, “a nivel nacional prodúcese unha cantidade de pintos moi importante e, con todo, os grandes cebadeiros están a optar pola importación de xatos. O problema é que non hai estruturas deste estilo para a estandarización dos lotes e a realización duns procesos sanitarios estables e homoxéneos”.

42 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_nagranxa_icore_tineo_galego_sabe.indd 42

29/6/21 18:19

NA GRANXA

CUCO NIETO: “ESTE SUBPRODUTO DAS GANDERÍAS TEN MOI POUCA MARXE E A ÚNICA MANEIRA DE OPTIMIZALO É TRABALLAR CUNHA GRAN DIMENSIÓN”

O proxecto xoga, neste sentido, un papel fundamental, xa que persegue conseguir lotes uniformes e cunha sanidade estable. “Este subproduto das ganderías ten moi pouca marxe, é moi complicado de rendibilizar, e a única maneira de optimizalo é traballar cunha gran dimensión”, asegura.

CONTROL DA HUMIDADE E CALIDADE DO AIRE A nave onde está situado o centro tivo que ser remodelada e adaptada ás necesidades do proxecto a desenvolver. Rubén López, veterinario de

Campoastur e responsable técnico de Icore, lembra que “para o deseño inicial da nave tivemos que pensar en como iamos xestionar a alimentación e en como ía ser o aloxamento, individual ou colectivo”. Tras tomar a decisión de manter os xatos en grupos con amamantadora, a nave deseñouse cun corredor central e 12 lotes de 9x6 metros, cunha capacidade total de 250 animais. Unha das principais preocupacións dos técnicos era a humidade. Para a súa evasión, o pavimento creouse cunhas drenaxes instaladas

no chan con base nunha inclinación do 3 %. “Con isto –especifica Rubén– logramos que gran parte do líquido xerado se vaia polo chan”. A maiores, as camas son de palla longa, porque “vimos que funciona mellor neste tipo de piso, permite drenar e axuda a que o xato faga o seu niño para estar máis quente”. Outro dos obstáculos a superar era a acumulación de amoníaco no ambiente e para o seu control instalaron uns medidores de clima que rexistran os niveis de temperatura, humidade e amoníaco na nave. “Axúdannos moito a saber cando temos que ventilar e cando non. Aínda que a nave é diáfana e moi ampla, –recoñece o veterinario– ás veces detectamos que os niveis pasan un pouco os desexables, pois o gas acumúlase a nivel do xato e nós non o imos percibir”. Ademais destes medidores, contan con cortinas regulables en altura para facilitar a renovación de aire cando é necesario e están considerando a instalación de ventilación forzada.

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 43

vp025_nagranxa_icore_tineo_galego_sabe.indd 43

29/6/21 18:20

NA GRANXA

RUBÉN LÓPEZ: “PARA O DESEÑO INICIAL DA NAVE TIVEMOS QUE PENSAR EN COMO IAMOS XESTIONAR A ALIMENTACIÓN E EN COMO ÍA SER O ALOXAMENTO, INDIVIDUAL OU COLECTIVO” Camas de palla longa para empapar a humidade e facilitar un niño quente

850 GRAMOS AO DÍA A gran maioría dos xatos son frisóns, pero tamén crían algún macho cruzado. “Ás veces fánselles portes a varios gandeiros e resulta que, ademais de ter xatos frisóns, atopámonos con algún cruzado, excepcionalmente tamén recollemos algún”, manifesta. Chegan cunha media de 48 a 50 kg e permanecen no centro sobre uns 70 días, “isto depende un pouco de como veña o xato. Ás veces –engade– están 90 días, se entran moi pequeniños”. A media de ganancia de peso diaria está nos 850 gramos e vanse cuns 110-115 kg.

PROTOCOLO DE ENTRADA Á chegada, os animais pasan por unha exploración e inspección sanitaria na que se lles pesa, se lles mide a temperatura, se valora o estado pulmonar e o estado do embigo, se lles fai un score de feces e se aplica inmediatamente a desparasitación e o protocolo vacinal. “Así valoramos os tratamentos que temos que afrontar e a taxación do animal”, di Rubén López. Tamén neste momento se lle coloca un chip a cada animal no crotal, grazas ao cal teñen todos os seus datos monitorizados. En canto ao control sanitario traballan con dous grandes problemas: os respiratorios, nos que están máis focalizados, e os dixestivos. “Tentamos anticiparnos ás enfermidades, para non ter que tratar as causas específicas de cada un dos procesos”, declara. Por iso, o que buscan sempre é previlos. Teñen un proceso vacinal para a síndrome respiratoria bovina (SRB) cunha aplicación temperá intranasal e outra posterior inxectable, que inclúe tamén Pasteurella e Mannheimia. “Estes procesos res-

Drenaxes instaladas no solo con base nunha inclinación do 3 % para evitar a humidade

piratorios prexudícannos en dúas maneiras: as propias baixas dos animais, que ocorren moi tarde, co cal xa hai unha porcentaxe relativamente alta de consumo de leite e a perda económica é maior, e os atrasos no crecemento, polos que seguramente o animal está máis tempo sen ser eficiente”, detalla. Desde o punto de vista da saúde dixestiva están a usar uns aditivos que axudan a adiantar un pouco a madurez do sistema dixestivo e evitan as diarreas temperás: “As probas están a saír bastante ben e manteremos o consumo deste tipo de produtos, porque estamos a ver que a incidencia de patoloxías dixestivas non é tanta como cabería esperar”. “Para todas estas tarefas de entrada –puntualiza– temos unha báscula deseñada por nós, pois non existía nada así no mercado, na que se mete o animal para realizar comodamente a exploración e a aplicación destes primeiros tratamentos”.

MANEXO EN LOTES FIXOS Cada semana chegan uns 20 xatos novos, que formarán unha unidade

sanitaria fixa ata a desteta. Cada vez que queda un lote libre, lávase, desinféctase e faise un baleiro sanitario durante unha semana. Encámase e prepárase de novo para os que entran. Rubén López comenta que “o maior hándicap é que nos comprometemos a acoller xatos todas as semanas. Cando entran, mantémolos xuntos ata a desteta e nunca rotamos animais polo centro, pois xa é bastante complicado recibir animais de distintas idades e granxas, como para repartilos por todos os grupos. Sería un desafío moito maior”.

AMAMANTADORAS E PENSOS O plan de alimentación no centro Icore está deseñado con base nunha curva de lactación a 42 ou 49 días en función do peso dos xatos e do sistema elixido: amamantadoras. Utilizan un leite de calidade para este tipo de animais cun 100 % de proteína de orixe láctea e varían a porcentaxe de graxa do leite dependendo da temperatura ambiente, segundo sexa primavera, verán, outono ou inverno.

44 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_nagranxa_icore_tineo_galego_sabe.indd 44

30/6/21 16:06

Soluciones Solucionesmodernas modernaspara para proSoluciones modernas parapropro- S fesionales fesionales de de la la cría cría de de terneros terneros fe fesionales de la cría de terneros

Ganar tiempo y flexibilidad

Más prestación

Terneros sanos

Trabajo más ligero

a r a p s a r o d a v o n n i eId as s terneros u s y www.holm-laue.com usted Ganar Ganar tiempo tiempo y y flexibilidad flexibilidad

Más Más prestación prestación

Terneros Terneros sanos sanos

Trabajo Trabajo más más ligero ligero

Reducción de gastos

Reducción Reducción de de gastos gastos

s apraara roarsap o d d a a v v o o nn IdIedaesaisnin sussutsetrenrenreorsos yy www.holm-laue.com www.holm-laue.com usutsetded Delegado Miguel Sá: 00351919028774

Moorweg 6 • 24784 Westerrönfeld, Alemania • Teléfono: +49 4331 20174 - 0 • Correo electrónico: info@holm-laue.de

Cosmolabor: 964 139 487 •Alemania Parrondo Cabornero: 626 983 Luciano Fernández: 0034 626 983 049 Moorweg Moorweg 6 • 24784 6+351 • 24784 Westerrönfeld, Westerrönfeld, Alemania • Teléfono: • Teléfono: +490034 +49 4331 4331 20174 20174 - 0 043 •-Correo 0 ••Correo electrónico: electrónico: info@holm-laue.de info@holm-laue.de Jesmi: 0034 677 72 96 30 • Alberto Disega: 0034 670 286 215 • Albaitaritza: 0034 948 50 03 43 • Trivic: 0034 938 86 62 99 pub_holm_laue_castelan_ok.indd 97 vp025_holm_laue.indd 45

25/6/19 22/6/21 12:37 18:11

NA GRANXA

A superficie dispoñible de bebedoiro en cada lote está dividida en dúas para garantir o acceso a auga limpa

Cada amamantadora dálles servizo a catro lotes Báscula deseñada por eles mesmos para facilitar os protocolos de entrada

R.L.: “TEÑEN AUGA E PENSO DESDE O DÍA CERO, XA QUE A NOSA BATALLA É CONSEGUIR QUE COMAN PENSO E QUE HAXA UNHA TRANSICIÓN OBVIAMENTE SAUDABLE”

A media de consumo de leite desde que entran ata que saen está en 19 kg e, en canto ao penso, están a realizar diversos ensaios: “Estamos a probar unha mestura unifeed deseñada para xatos con distintos tipos de moenda e cunha fonte de fibra, que imos variando tanto en picado como en concentración. Cando se fai de maneira separada, cremos que dificulta o manexo e provoca certo desequilibrio. Coa mestura unifeed só tes que achegar unha cousa ao comedeiro e está balanceada, pois ten a porcentaxe xusta de fibra que o

xato necesita para desenvolver o seu sistema dixestivo. Cremos que é un acerto, seguiremos traballando nesa liña seguramente”. Os animais teñen acceso a penso desde o primeiro día que acceden ao centro, segundo nos explica Rubén López: “Non soamente para que o consuman senón para que se afagan ao seu cheiro, á súa textura e ao seu sabor. Realmente, ao principio non van comer gran cousa, pois teñen acceso a bastante leite, porque nos interesa manter baixo o posible balance enerxético negativo, pero si

notamos que veñen, próbano e inícianse ao consumo moito antes do que cabería esperar. Isto é para nós fundamental. Teñen sempre auga e penso desde o día cero, xa que a nosa batalla é conseguir que coman penso e que haxa unha transición obviamente saudable”. Nesas probas de diferentes tipos de moenda estaban a traballar o día da nosa visita ao centro. Había algúns lotes coa mestura unifeed máis moída e outros, nos que se diferenciaba máis o granulado do penso e da fibra. “A cuestión é facer probas e ver que nos encaixa mellor. Hai que ter en conta o balance que supón na súa alimentación, o benestar animal, o benestar das persoas que traballamos aquí, pois cunha mestura evitamos manexar dúas fontes de alimento nos comedeiros, e a parte económica”, apunta o responsable. En relación á instalación dos bebedoiros optaron por dividir en dúas a superficie lineal de acceso a auga para cada lote. “Se un bebedoiro se ensucia, sempre van ter dispoñible outro impecable. Outra das nosas obsesións –acepta– é que teñan sempre auga limpa. A maduración do sistema dixestivo e o inicio do consumo de penso van moi ligados a ter acceso a auga de boa calidade”.

46 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_nagranxa_icore_tineo_galego_sabe.indd 46

29/6/21 18:20

Bienestar y rendimientos

PORQUE NO TODAS LAS LECHES SON IGUALES

Complejo de 3 fuentes naturales que mejoran el rendimiento y crecimientos Extractos de plantas que favorecen el equilibrio de la microbiota. Oligoelemento indispensable. Su forma natural permite biodisponibilidad.

una

mejor

Los prebióticos (MOS) favorecen una mejor regulación de la flora intestinal.

LECHES MATERNIZADAS

www.serval.fr/es Servicio comercial : 629 64 02 61 Servicio técnico : 656 83 30 80 commercial@serval.fr

Serval España vp025_publi_serval.indd 47

20/6/21 15:31

NA GRANXA Aínda que o proxecto de investigación ten data de caducidade, aseguran que a súa intención é seguir adiante

R.L.: “SABEMOS EN TODO MOMENTO QUE OCORRE NA GRANXA EN CANTO A CONSUMOS, TANTO EN CANTIDADE COMO EN VELOCIDADE DE CONSUMO, PARÁMETROS QUE NOS SERVEN PARA ANTICIPARNOS Á APARICIÓN DE ENFERMIDADES”

Están probando mesturas unifeed con distintos tipos de moenda e variadas fontes de fibra, en picado e en concentración

Para a desteta apostan por un proceso moi progresivo. Baixan cada día 200 mililitros de leite para provocar a introdución ao penso paulatinamente. Con este sistema, valoran uns resultados “bastante bos, porque o consumo de penso é positivo a unha idade relativamente temperá e o consumo global de quilos de leite mantense ben”. As amamantadoras permiten un aforro de man de obra importante e un reporte de información moi valioso para xestionar a granxa telematicamente. “Desde o ordenador podemos saber en todo momento que ocorre na granxa en canto a consumos individuais e colectivos, tanto en cantidade como en velocidade de consumo, parámetros que nos serven para anticiparnos á aparición de enfermidades”, confirma. Toda a información das amamantadoras se dirixe a un software de xestión que deseñaron especificamente para o centro e é así como revisan todos os datos reportados, xunto co seu control de enfermidades e as tarefas descritas para cada día. Rubén López subliña a importancia deste programa informático xa que “supón unha parte funda-

mental para o traspaso de datos á entrada e á saída, as taxacións dos animais, as revisións sanitarias e as diferentes alarmas que nos alertan de posibles problemas”.

PREZOS SUPERIORES AO MERCADO Os gandeiros que envían animais a este centro reciben un abono por eles en función do peso de entrada, pois non se paga o mesmo por un xato de 60 kg que por un que chega con 40 kg, e dunha serie de medicións en canto ao seu status sanitario. Segundo indica o responsable de Icore: “Aquelas explotacións que envían animais con moi bo peso e un bo estado de saúde reciben por eles un prezo superior ao de mercado”. Actualmente, desde que o animal entra no centro xa pasa a ser da súa propiedade, pero están a valorar a posibilidade de aplicar un retorno a maiores sobre aqueles animais que se portan mellor, é dicir, “se unha gandería ten repetidamente mellores índices que a media, témosllo que valorar, porque seguramente son gandeiros que se preocupan de encostrar, de ter a parideira limpa, de manter os animais secos… e van achegar-

nos exemplares que arrincarán e se desenvolverán mellor que outros”.

RETOS PARA O FUTURO Este centro piloto ten hoxe en día unha capacidade para 250 animais, está a lograr unha rotación de 20-24 xatos de entrada por 43-44 de saída cada 15 días e alcanza así un resultado de 1.100 animais criados por ano. A pesar de que a iniciativa está vinculada a un proxecto de investigación e innovación con data de caducidade no pasado mes de abril, tanto Cuco Nieto como Rubén López asegúrannos que a súa intención é seguir cara adiante, afrontar unha ampliación e, seguramente, facer máis animais ao ano, quizais tamén con razas de maior rendemento cárnico, e manter a estrutura e o servizo aos socios. Ademais destas ideas, márcanse como próximos retos transferirlle o coñecemento e a experiencia ao sector para mellorar esta primeira fase da recría, desenvolver produtos de alimentación con boa resposta para o crecemento e a saúde dos xatos e optimizar os recursos para manter reducida a porcentaxe de baixas e diminuír as colas de crecemento.

48 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_nagranxa_icore_tineo_galego_sabe.indd 48

29/6/21 18:20

O novo fito no muxido robotizado

Lely Astronaut A5 Observamos as vacas e escoitamos os nosos clientes. O resultado foi un brazo híbrido completamente novo, case sen consumo de aire e cunha gran precisión na conexión. Conseguimos tamén unha maior capacidade de muxido cun menor custo enerxético, así como unha maior fiabilidade e facilidade de uso. Todo isto fai do Lely Astronaut A5 o robot que marca unha nova era no muxido automatizado e que lle permite ao gandeiro de leite afrontar o futuro con garantías de éxito. O seu Lely Center local daralle máis información sobre este fito no muxido.

vp025_publi_lely_galego.indd 49

GALICIA, ASTURIAS E CANTABRIA AGROTEC ENTRECANALES SL - LELY CENTER OUTEIRO DE REI Parque empresarial de Matela, P11A, nave 1 27150 Outeiro de Rei (Lugo) Tfno. +34 671 646 745 loscorralesdebuelna@cor.lelycenter.com CASTELA E LEÓN, MADRID E TOLEDO TECNOLOGÍAS DE ORDEÑO SL - LELY CENTER ÁVILA C/ Hornos Caleros, 29 05003 Ávila Tfno. +34 920 254 116 avila@avi.lelycenter.com PAÍS VASCO, NAVARRA E CATALUÑA LELY IBÉRICA CSV SA – LELY CENTER IN AIZOAIN Polígono Iruregaña, naves 5 e 6 31195 Aizoain (Navarra) Tfno. +34 629 083 587 aizoain@aiz.lelycenter.com

30/6/21 12:22

AMETSLEKU, Á VANGARDA NA LIMPEZA CON LELY A gandería Ametsleku naceu en 2002 e recentemente reformou as antigas instalacións para introducir a raza fleckvieh e instalar o Discovery Collector para a limpeza, unha aposta que fixeron pola súa adaptación á estrutura da granxa e a calidade da hixiene.

EN VÍDEO!

o Valle de Carranza (Biscaia) atópase a explotación que dirixe Alejandra Aras xunto a súa parella. En 2002 abriron Ametsleku, que, como o seu propio nome indica, é amets por un lado, que significa ‘soño’, e leku por outro, que é ‘lugar’ en vasco: “É un pouco o noso pequeno gran soño, a nosa aposta de vida”, afirma Alejandra. Empezaron con dúas xovencas, coas cales se moveron por España, foron evolucionando ata a actualidade, na que fixeron un gran cambio ao reacondicionar as vellas instalacións que pertencían á familia da parella de Alejandra. Actualmente teñen 180 animais, dos cales un 30 % son fleckvieh, unha raza coa que están aprendendo a traballar: “Estámonos coñecendo aínda”. O centenar de vacas que teñen en produción dan unha media de 33 litros/vaca/día. A aposta pola nova raza fixérona polas calidades; de feito, a graxa ascende a un 4,5 % e a proteína a un 3,5 %. Ademais, “debemos dicir que o trato é exquisito, son ani-

vp025_publi_lely_galego.indd 50

mais de unha nobreza que chama a atención e de fácil manexo. Para min as fleckvieh eran unhas descoñecidas, pero a día de hoxe estamos contentos coa elección”.

ADAPTACIÓN DAS FLECKVIEH AO ROBOT Lely instalou nesta explotación o Astronaut A3 reacondicionado con todas as actualizacións que ten un robot actual: o engraxamento dos cilindros en cada muxido, bomba de baleiro con un kit de autolimpeza; en definitiva, un robot actualizado co último software de Lely. A gandeira resalta que as frisonas non teñen ningún problema por acceder ao muxido no sistema robotizado, pero “é sorprendente o fluído que ten tamén coas fleckvieh, non houbo problemas de adaptación, van con moita frecuencia e o comportamento no robot é moi tranquilo”. O Astronaut A3 ofrécelles información diaria aos gandeiros, algo que destacan nesta gandería de Carranza. “O día a día ás

UN AU

O Lely Collector permite elixir o punto de descarga

veces atropélanos e sobre todo con certo volume de animais, pero dunha forma moi sinxela, ademais de moi fiable, tes acceso a moitos datos que che facilitan tanto o manexo como a detección de posibles celos ou problemas”, resalta Alejandra. Trátase dunha ferramenta que ben empregada achega información que é útil na boa xestión dunha granxa.

30/6/21 12:22

Na ap lim po m el in qu qu nó

bu en pa

to oi oa aou neón

A gandeira Alejandra Aras xunto ao director comercial de Lely Alberto Sánchez

LELY DISCOVERY COLLECTOR • Mide 1.411 mm de longo e 1.188 mm de ancho. Ten unha altura de 606 mm, pesa 390 kg e soporta un peso máximo de carga de 750 kg. • Dispón de dous motores eléctricos (cada motor conduce unha roda). Conta cunha batería de 12 v, con 55 Ah de capacidade e cárgase nun máximo de seis horas. Desprázase a unha velocidade de 100-200 mm/s. A capacidade de limpeza é de 500 m2 con 100 vacas a un intervalo de 2 horas. • O consumo medio é de 125 W (3 kWh/d). • Dispón de sensores de navegación, un xiroscopio e outro sensor ultrasónico. • As bolsas de almacenamento de auga teñen unha capacidade de 70 L cada unha e a velocidade de descarga da auga é de 3,5 mm L/min. • É silencioso, cunhas emisións acústicas por debaixo de 70 dB.

AUGA PARA UNHA MAIOR SEGURIDADE As rutas e a frecuencia de limpeza pódense configurar en función das necesidades que teña o gandeiro. Se desexa axustar o programa, por calquera razón, pode facelo facilmente usando o seu teléfono móbil. Dispón de dúas bolsas de auga que, a medida que vai absorbendo o esterco, primeiro vaino humedecendo e, unha vez que está absorbido, molla o chan por detrás para que quede moito máis limpo e as vacas non esvaren.

Dispoñen do Astronaut A3 reacondicionado

UN SISTEMA DE LIMPEZA AUTOMATIZADO Na última renovación desta explotación apostaron por introducir un sistema de limpeza automatizado e fixérono incorporando o Discovery Collector, o cambio máis destacado desta explotación. “Esta elección foi porque nos ofrecía axeitarse ás instalacións que xa tiñamos. Tamén vimos que a calidade da limpeza era excelente e que nos ofrecía un punto de descarga que nós podiamos elixir”, comenta. O Collector está deseñado para estabulacións con pisos sólidos e adopta un enfoque diverso e revolucionario en comparación cos raspadores tradicionais. Non

vp025_publi_lely_galego.indd 51

MELLORAS NA SAÚDE empurra o esterco, senón que o aspira, o que permite que non se acumule e a limpeza sexa permanente, de forma que se inhibe o crecemento de bacterias, o que garante unha maior limpeza de pezuños, ubres e colas. Ademais, a máquina non require cables nin canles e podes navegar facilmente entre as vacas, portas de clasificación, arredor dos corredores do cubículo e área de espera. Nesta explotación, “o Collector sae nas horas pares e, cando enche a súa capacidade de 350 litros, retorna á estación de orixe onde está o orificio e aí procede á descarga”, explica Alberto Sánchez, director comercial de Lely Center.

Coa limpeza de Lely Collector búscase conseguir unha mellor saúde nas patas dos animais e, en consecuencia, unha mellora nos problemas de mastite. “Ao ter as vacas as patas limpas, van meter menos esterco nas camas, polo que haberá menos problemas de saúde e tamén se mellorará na reprodución, xa que mostrarán de forma máis natural os seus celos e imolos poder observar mellor”, explica Alberto. Trátase dunha máquina totalmente eléctrica que consegue que as vacas estean ao nivel do chan, que este se manteña limpo as 24 horas do día e “por suposto, intentamos que os animais estean mellor e así prolongar a súa vida”.

30/6/21 12:22

NA GRANXA

SAT PRADOS HONDOS. VILLANUEVA DE DUERO (VALLADOLID)

pensando en como mellorar e obter maior rendibilidade. “Ao final métome en moitos charcos, se fose só polas vacas viviría ben”, apunta ao recoñecer que el mesmo se encarga das obras, dos cultivos, das regas... e que lle gustaría contar coa súa propia planta para facer iogures. “Eu non dou valor ao diñeiro, unha vez que coñecemos os números, vou para adiante e o meu pai enfádase comigo”, di entre risas.

CATRO XERACIÓNS CON VACAS

En Vaca.tv

Ángel Fernando San Juan, xerente da SAT Prados Hondos

Boas producións con base na alimentación e no benestar dos traballadores Traballar sen presións, coidar a alimentación e manter un manexo correcto dos animais son os eixes nos que se asenta esta explotación valisoletana dirixida por Ángel Fernando San Juan. Ademais, apostou pola robotización do muxido e está en pleno crecemento, pois este ano chegará aos oito robots.

Localización: Villanueva de Duero (Valladolid) Propietarios: Ángel Fernando San Juan Velasco, Severino San Juan Fadrique e Maite Rojo Martínez Empregados: 4 N.° total de animais: 720 Vacas en produción: 340 Media de produción: 41 litros/vaca/día Porcentaxe de graxa: 3,84 % Porcentaxe de proteína: 3,38 % RCS: <200.000 cél./ml IPP: 417 IA/preñez vacas: 2,78 IA/preñez xovencas: 1,94 N.° medio de partos: 2,29 Superficie agrícola: 200 ha Venda do leite: Entrepinares Prezo do leite: 0,35 €/litro (con calidades e sen IVE)

SAT Prados Hondos conta cuns 720 animais na actualidade e cunhas 320 cabezas en produción. Ángel Fernando San Juan, xunto a súa muller, Maite Rojo, e o seu pai, Severino San Juan, é propietario desta explotación de Villanueva de Duero, que está en crecemento constante. En xullo está previsto que instalen o sétimo robot e a finais de ano o oitavo. Desa evolución continua, Ángel recoñece que ten gran parte da responsabilidade, pois está sempre

A historia desta explotación remóntase ao bisavó de Ángel, quen sempre tivo algunha vaca e terras. Continuou o seu avó ata chegar ás mans do seu pai e o seu tío. “Empezaron con moitas dificultades, ademais o meu avó morreu pronto”, explica Ángel. No ano 1989 decidiron empezar o proxecto na localización que se atopa agora. “Crearon a zona que é de formigón na actualidade. Tiña un patio de exercicios con uralitas e sala de muxido, iniciáronse cunha de seis puntos e pronto ampliaron a unha de dez”, rememora. Logo, chegou a quenda de Ángel, quen comprou a parte correspondente do seu tío para instalarse na explotación. “Eu de pequeno xa axudaba aquí, á vez que estudaba. Cando empecei, quixen montar todo isto novo e xa con robots, e así fomos aumentando ata o punto no que estamos agora”. Engade que desde sempre tivo fixación pola instalación de robots: “Estiven traballando aquí desde que era neno e sei o que é o muxido. É unha cousa que a min nunca me gustou. Por unha banda, como non me gusta, non llo podo inculcar aos traballadores. Por outra, antes estaban o meu pai e o meu tío, pero íame a quedar eu só. Ou puña robots ou non me metía nesta lea”. A maiores, teñen catro traballadores e persoal externo especializado en temas de reprodución, clínica ou nutrición, entre outros.

52 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_naGranxa_PradosHondos_galego_sabe.indd 52

30/6/21 12:33

NA GRANXA

DISTRIBUIDORES PARA ESPAÑA Y PORTUGAL

Alta Calidad Alemana Asegurada!

As camas de produción son de area e límpanse cunha máquina articulada deseñada por Ángel

“TRABALLEI AQUÍ DESDE QUE ERA NENO E SEI O QUE É O MUXIDO. OU PUÑA ROBOTS OU NON ME METÍA NESTA LEA”

INSTALACIÓNS E DISTRIBUCIÓN DO GANDO As vacas de produción atópanse distribuídas entre dúas das naves que conforman a explotación. Unha das estruturas está dividida en catro lotes: xovencas recentemente paridas, primíparas máis avanzadas en días de lactación, vacas ben adaptadas e vacas con algún problema, aquelas que teñen algunha patoloxía, necesitan algún tratamento ou lles custa máis ir ao robot. As xovencas recentemente paridas están nun espazo interior de area e sen cubículos durante uns días tras o parto. “Están nunha zona pegada ao corredor para poder controlalas mellor e detectar calquera incidente”, apunta o gandeiro. O resto das produtoras descansan en cubículos de cama de area, que arranxan a diario. Noutro módulo, atópase un lote de multíparas recentemente paridas, que son ao redor dunhas 120 para dous robots. A outra parte da nave é a que se atopa en construción, onde porán 120 cubículos máis, cos que chegarán aos 500, e os outros dous robots que incorporarán proximamente. Ademais, hai outras dúas zonas de cama quente de palla para multíparas preparto e posparto, que limpan cada 20 días. Dispoñen dunha sala, á que chaman “maternidade”, onde están os xatos en cama quente de palla ata os 15 días. A partir deste momento pasan á amamantadora, situada noutra zona, na que permanecen ata a desteta e, logo, instalan os animais nunha nave de formigón, agrupados por idades.

NOVEDAD

CAZO OR DISTRIBUID JE A FORR

NOVOEUDNAIFEDED CAZ

Tel. (+34) 985 634 238 Comercial: info@fondrigomaquinaria.com Recambios-Asistencia: servicio@fondrigomaquinaria.com

www.fondrigomaquinaria.com 06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 53

vp025_naGranxa_PradosHondos_galego_sabe.indd 53

30/6/21 12:33

NA GRANXA

EN XULLO COMEZARÁN A MUXIR CO SÉTIMO ROBOT E A FINAIS DE ANO CHEGARÁ O OITAVO

ceso á sala de espera está regulado con portas automáticas, polo que as encerran aquí ata que entra a última ao robot e, seguidamente, xa se abren para dar acceso libre ás demais.

MAIOR LIBERDADE LABORAL

Un dos seis robots de muxido cos que están traballando actualmente

As naves dos animais están deseñadas para ter unha boa ventilación. “Na última melloramos a pendente para dar máis velocidade ao aire e crear máis movemento”, comenta Ángel. Ao longo deste ano realizarán algunhas melloras coa implementación de novos sistemas de climatización. Así mesmo, os animais teñen cepillos rascadores e os traballadores coidan a limpeza das instalacións, que fan dúas veces á semana, ademais de acondicionar as camas de xovencas cada catro meses. Para o xurro teñen unha fosa principal de 4.000 m3 para as vacas en produción, outras máis pequenas para os grupos de xovencas e secas e, á parte, outra para augas residuais. A fracción de líquidos retírana dúas veces ao ano, en función do que demanden os cultivos, mentres que a de sólidos unha vez ao ano.

CHEGAR AOS OITO ROBOTS Cando Ángel se incorporou á gandería tiña claro que, se seguía, sería con robots. “Ao empezar a traballar na granxa, puxemos os primeiros, compramos sobre unhas corenta vacas para aumentar máis o gando e

compaxinabamos os robots coa sala de muxido. Despois duns tres anos, incorporamos outras dúas máquinas e, aínda que tardamos un pouco máis en comezar a traballar co cuarto, nese momento xa vendemos a sala”, aclara. Tras un tempo traballando cos catro robots, valorou, xunto cos traballadores, crecer aínda máis, para chegar así ao nivel de traballo da actualidade: 340 vacas en muxido e seis robots. En xullo terán xa o sétimo e para finais de ano chegarán ao oitavo. O obxectivo desta granxa é traballar folgadamente. Para iso, coa incorporación dos próximos equipos robotizados, ampliarán o persoal. “O nivel de gando, de partos e demais crecerá, polo que será necesario ter unha persoa máis, para facer mellor as tarefas e evitar estar saturados”, explica Ángel. Ao ter o sistema robotizado dividido por lotes, os labores de control do muxido céntranse, sobre todo, no robot denominado “problemas”. Un traballador encárgase de introducir as vacas con atraso, que sempre son as mesmas, sobre unha ducia. O ac-

A instalación dos robots supuxo diversos beneficios na SAT Prados Hondos. “Moitas veces a xente compara a sala de muxido co robot, pero creo que non se deben facer comparacións”, apunta. Considera que o robot é un sistema de manexo totalmente completo, xa que, se unha vaca necesita máis muxidos, como no caso das recentemente paridas, pode chegar ata os cinco muxidos, “algo que nunha sala sería impensable”. Á par deste beneficio destaca que os animais non están sometidos a presións, posto que entran cando queren a muxirse. “O muxido que se fai é bo, ofrece penso en función da táboa de produción de cada animal e, ademais, dános máis liberdade horaria, porque non temos que estar a unha hora concreta na explotación”, comenta o gandeiro.

200 HECTÁREAS CON COLLEITAS A SAT Prados Hondos ten unhas 200 hectáreas de terreo nas que sementan diferentes forraxes. Con centeo traballan desde hai varios anos, “demos o primeiro corte e o segundo, xa de gran. Nas producións de centeo estamos ao redor dos 26.000 kg/ha de media”, comenta. Este ano cultivaron 140 hectáreas de centeo e na metade delas xa sementaron millo. Nas colleitas de millo bateron a súa marca ao chegar aos 90.000 quilos por hectárea, aínda que na última recollida quedáronse nuns 70.000. Ademais, preparan sete hectáreas de alfalfa, unhas 18 de viñedos e o resto son barbeitos. O gandeiro explica que a calidade das terras non é excelente, pero con boas fertilizacións conseguen chegar a ter bos rendementos.

54 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_naGranxa_PradosHondos_galego_sabe.indd 54

30/6/21 16:15

SISTEMA SISTEMA DEDE CRUZAMIENTO CRUZAMIENTO DEDE 3 RAZAS 3 RAZAS SISTEMADE DECRUZAMIENTO CRUZAMIENTODE DE3 3RAZAS RAZAS SISTEMA

RENTABILIDAD RENTABILIDAD VITALICIA VITALICIA PRODUCCIÓN PRODUCCIÓN GRASA GRASA + + PROTEÍNA PROTEÍNA PRODUCCIÓN PRODUCCIÓN GRASA GRASA + + PROTEÍNA PROTEÍNA COSTES COSTES

TRATAMIENTOS TRATAMIENTOS DE SALUD DE SALUD COSTES COSTES TRATAMIENTOS TRATAMIENTOS SALUD DEDE SALUD DÍASDÍAS LONGEVIDAD LONGEVIDAD

+33% +33% +33% +33%

== ==

-26% -26% -26% -26% +147 +147

TÍFICAME EN TÍFICAME EN TÍFICAM EN TÍFICAME E EN

O O

REDUCCIÓN DE LA REDUCCIÓN DE LA MORTINATALIDAD MORTINATALIDAD

ORBO A PRP AB D D TENTE

+147 +147

R OB A B PR O PA TE D D N

DÍAS DÍAS LONGEVIDAD LONGEVIDAD

RENTABILIDAD RENTABILIDAD VITALICIA VITALICIA

* Estudio * Estudio de 10de años 10 años dirigido dirigido por lapor Universidad la Universidad de Minnesota. de Minnesota. Resultados Resultados confirmados confirmados por elpor Journal el Journal of Dairy of Dairy Science Science

CI CI

REDUCCIÓN REDUCCIÓN DEDE LALA MORTINATALIDAD MORTINATALIDAD

Global Global Genetics Genetics Galicia Galicia Global Global Genetics Genetics * Estudio de años 10 años dirigido la Universidad de Minnesota. Teléfono: Teléfono: 619 760 619 916 760 916 * Estudio P.N. P.N. Európolis Európolis C/Londres C/Londres 29A 29A de 10 dirigido porpor la Universidad de Minnesota. Resultados confirmados el Journal of Dairy Science confirmados porpor el Journal of Dairy Science global@globalgenetics.es global@globalgenetics.es Resultados 28232 28232 Las Rozas, Las Rozas, Madrid Madrid galicia@globalgenetics.es global@globalgenetics.es

procross.info procross.info

Global Genetics Galicia Global Genetics Galicia Teléfono: 619 760 916 Teléfono: 619 760 916 global@globalgenetics.es global@globalgenetics.es

vp025_anuncio_GLOBAL.indd 55

Global Genetics Global Genetics P.N. Európolis C/Londres 29A P.N. Európolis C/Londres 29A 28232 Rozas, Madrid 28232 LasLas Rozas, Madrid

20/6/21 15:35

NA GRANXA

LUIS MIGUEL JIMÉNEZ Veterinario especializado en calidade de leite en Servet Talavera e asesor na SAT Prados Hondos En que aspectos asesoras a esta granxa? Á parte de todo o relacionado coa certificación de explotacións, tanto en benestar animal como no cumprimento da guía de boas prácticas, que foi un pouco a orixe de empezar nesta granxa, tamén asesoramos na implantación de programas de calidade de leite e control de mastite, incluído o secado selectivo. A que retos se enfronta unha granxa desta magnitude en canto a calidade de leite? Nunha granxa destas dimensións, coa particularidade de que ten robots, debemos contar con moi boas ferramentas para determinar como é a saúde do ubre en todo momento. Nós, por exemplo, nesta explotación baseámonos nunha ferramenta fundamental que é a microbioloxía, é dicir, os cultivos microbiolóxicos das vacas que tiveron mastites clínicas ou das que se sospeita que poidan ter unha infección subclínica.

Sempre lle deron importancia á ventilación e farán máis melloras na climatización das naves

Que parámetros son clave para o seu control? O primeiro parámetro para controlar é o reconto de células somáticas do leite de tanque. Aquí, diariamente, o máis importante é examinar o informe que nos proporciona o robot en canto a condutividade do leite ou reconto de células somáticas e así poder valorar que infeccións hai. Se infeccións hai: clínicas, subclínicas... e iso poderanos proporcionar logo a que tipo de vacas lles imos coller unha mostra para microbioloxía, etc. Doutra banda, todo o que é o manexo da granxa en canto a instalacións, hixiene... Están a buscar algunha mellora? É unha granxa na que van dobrar o número de cabezas e van tentar pór máis robots. Por iso traballamos nesa liña, para ter todo perfectamente cuberto mediante o manexo e que todo vaia correctamente para poder aumentar o número de cabezas.

collendo de aquí os diferentes produtos para a elaboración das racións”, detalla. Á parte teñen unha nave específica para a maquinaria.

“TEMOS TERRAS MALAS, PERO AO FINAL CON BOAS FERTILIZACIÓNS CONSEGUIMOS BOAS COLLEITAS”

Cobren as trincheiras con plásticos nos laterais e con dobre capa e pesos por arriba

O carro colle as forraxes nesta nave con compartimentos para preparar a ración

Elaboran os ensilados das súas producións en varias trincheiras cunha capacidade para nove millóns de quilos, almacenan o resto das forraxes nunha nave e para o traballo

diario dispoñen doutra instalación con compartimentos na que “se distribúen os diferentes compoñentes como algodón, soia, millo moído ou alfalfa. O carro autopropulsado vai

O PIAR ESTÁ NA ALIMENTACIÓN Nesta explotación valisoletana a alimentación é fundamental. Por iso, céntranse en facer boas ensilaxes, para conseguir boas racións para os animais: “Moitas veces baseámonos na xenética, pero non. Ten unha boa alimentación, crea un bo alicerce −subliña− e xa continúa co demais. O manexo dos silos pode ser unha fonte de riqueza ou de desgraza para unha granxa, por iso é tan importante”. Tanto é así que pon plástico nas paredes das trincheiras e na parte de arriba, unha capa dobre que cobren con peso. Realizan un fresado a diario e cada tres días observan se hai danos. As zonas exteriores destínanas para as xovencas, “xa que o produto −di− puido ter fermentacións diferentes e non é óptimo”, mentres que para as vacas en produción dan os corazóns dos silos, “así asegurámonos de que non teñen ningún problema”. A ración das vacas de lactación está composta de silo de millo, 17 kg por vaca; polpa prensada, 10 kg; silo de alfalfa, 8 kg; alfalfa en rama, 3 kg; fariña de millo, 4,5 kg; soia, 2 kg; algodón semente, 1,4 kg, e palla, 0,2 kg, ademais do complemento de penso en robot, que dan sobre un 5 kg de media.

56 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_naGranxa_PradosHondos_galego_sabe.indd 56

30/6/21 12:33

SISTEMAS DE GESTIÓN DE

PURINES SEPARADORES Varios tamaños y modelos Tornillo separador y criba: alta dureza Reductor de planetarios: reduce el consumo de energía y alarga su vida útil GREEN BEDDING: > 35% de materia seca

BIOCÉLULA HIGIENIZADORA La biocélula permite reutilizar la fase sólida del purín como material de cama para los cubículos. Producción: Hasta 20 Tn / día de sólido higienizado Características higienización: Pasteurización garantizada (1h a 70º) Secado: Entre un 40 - 55% de materia seca (mediante el ajuste HRT) HIGIENIZACIÓN CONSTANTE VACAS SALUDABLES SISTEMA DE CONTROL REMOTO

AHORRO FINANCIERO CUMPLIMIENTO NORMATIVAS PRODUCCIÓN DIARIA

Próximamente en Galicia:

S.A.T. A VEREDA y S.A.T. ARCICOS

Proveedor integral de soluciones ganaderas www.etxeholz.net etxeholz@etxeholz.net +34 948 983 390 / +34 683 612 406

vp025_publicidade_etxeholz.indd 57

Fabricación y distribución de equipamiento ganadero Gestión de residuos Desarrollo y ejecución de proyectos Asesoramiento medioambiental

22/6/21 18:20

NA GRANXA

“O BO MANEXO DOS SILOS É UN DOS EIXES FUNDAMENTAIS PARA CONSEGUIR BOAS PRODUCIÓNS”

A das secas leva 7,5 kg de palla de cebada, 2,3 kg fariña de millo, 1,7 kg de soia, complementos e correctores. Por último, a das xovencas componse de silo de alfalfa, 9 kg; silo de millo, 5 kg; palla de cebada, 2,6 kg; soia, 0,5 kg, e un corrector vitamínico. Os xatos empezan na sala de maternidade con biberóns de leite en po, alto en graxa e proteína, e penso durante os seus primeiros 15 días de vida. Desde que superan esta primeira quincena, pasan á amamantadora e teñen palla e penso en gránulo lacteado ata os 65 días. A partir de aquí empézanse a destetar, toman penso sen leite e distribúense en grupos de 10 animais ata os catro ou cinco meses. Desde os cinco aos nove toman a ración das vacas en lactación. Finalmente, comezan a tomar a ración de xovencas ata o mes anterior ao parto, que é cando empezan coa de secas. Ademais, 20 días antes de parir poden acceder a unha estación de alimentación para comer un quilo de penso ao día e, 15 días antes, poden tomar ata 3 kg. “Isto faise para que se afagan a ir á cabina e despois non teñan problemas para a entrada no robot”, detalla Ángel.

Os becerros están na sala “maternidade” 15 días antes de pasar a amamantadora

As secas (esquerda) e as xovencas próximas ao parto (dereita) comen a mesma ración

MAQUINARIA PROPIA E RÁPIDA Dispoñen de cinco tractores, “dous que son de bastantes cabalos, porque para facer moitos labores en pouco tempo necesitas maquinaria grande, para preparar o terreo para millo ou para centeo”, resalta. Ademais, teñen bañeiras grandes, camión agrícola para diferentes transportes, cisterna de xurro propia, un manipulador telescópico e unha máquina pequena articulada

para facer cubículos a diario, creada polo propio Ángel. O obxectivo era reducir o tempo que dedicaban a acondicionalos, polo que, tras anos pensando, decidiu comprar unha máquina articulada. “Deseñei un implemento para facer as camas. A verdade é que quedan estupendas e nunha hora fanse todos os cubículos de forma automatizada”, relata.

Tamén posúen unha máquina de gran tonelaxe para baleirar a fosa de xurro, esparexedor de xurro, un carro autopropulsado e un carro arrastrado, ademais de diferentes apeiros agrícolas. O gandeiro puntualiza que “todo é propio, menos a picadora. Subcontratamos este traballo e a sementeira de millo, o demais facémolo nós”.

58 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_naGranxa_PradosHondos_galego_sabe.indd 58

30/6/21 12:33

SIN MOSCAS La solución definitiva y más eficaz contra las moscas

MASTERFLY BAIT ®

Resultados más rápidos Eficacia HASTA 8 MESES Insecticida en polvo

Experts in Pest Control Solutions vp025_anuncio_quimunsa.indd 59

QUIMUNSA · Derio Bidea 51, Munguía - 48100 - Spain · Tel: 946 741 085 · www.quimunsa.com · info@quimunsa.com 20/6/21 15:38

NA GRANXA A recría destétase aos 65 días e distribúese en grupos ata os catro ou cinco meses

Severino e Ángel, dúas xeracións da familia vinculadas á granxa

XENÉTICA CENTRADA NA PRODUCIÓN No aspecto da reprodución dos animais traballan con xenética francesa e americana. Para a selección dos touros, Ángel dá moita importancia á produción, aos sólidos e aos caracteres funcionais, ademais de buscar bos ubres e correcta colocación de tetos. Fíxase tamén en touros A2A2, xa que “a maioría das vacas son A2A2, pero se nun futuro dou o salto a facer leite deste tipo, quero telas xa todas”, aclara. Adoitan utilizar uns oito sementais por campaña. O gandeiro destaca que a recría é propia: “O crecemento que estamos a facer ten como base a nosa granxa, todo noso, sen comprar nada, aínda que estamos valorando adquirir algunhas xovencas para ir un pouco máis rápido”.

A media do número de partos aproxímase aos 2,3. O intervalo entre partos é de 417 días e a idade media da primeira inseminación é aos 13 meses. A media de inseminacións por preñez está en 2,78 para as vacas e en 1,94 para as xovencas.

MELLORAS NOS PREZOS PARA MANTER O SECTOR Ángel ve futuro á súa granxa en todos os niveis: “Temos boas producións, boa sanidade, os traballadores a gusto; eu creo que estamos ben”. El quere continuar neste proxecto e gustaríalle que algún dos seus dous fillos, que agora teñen tres e seis anos, algún día seguise á fronte desta explotación. En canto ao futuro do sector, considera que ten que haber unha re-

“NON LLE PODEN CONXELAR OS PREZOS AO GANDEIRO, AO FINAL ACABAN CO SECTOR”

conversión. “Creo que os prezos do leite teñen que subir de maneira obrigada, porque ao final hai un beneficio moi grande que se está quedando unha pequena parte da cadea: a distribución e a industria”, advirte. Engade que os prezos que se pagan pola manteiga ou o leite en po non se corresponden co que gaña o gandeiro. “Cando a xente de a pé vexa o prezo ao que está a comprar o leite e se decate de como llo pagan ao gandeiro, dirá que se están facendo as cousas moi mal”, puntualiza. Por último, acepta a subida nos custos de alimentación e materias primas, “xa que o agricultor ten dereito a especular de cando en vez e a ter unhas marxes mellores”, pero o que non considera xusto é “conxelarlle os prezos ao gandeiro, ao final acaban co sector”.

60 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_naGranxa_PradosHondos_galego_sabe.indd 60

30/6/21 12:34

De camiño cara a un segundo robot “Onde hai un soño, hai un camiño”. Con esta frase reciben os visitantes en Ganadería Bedollo, en Santayana de Soba (Cantabria), e precisamente están en pleno traxecto cara ao seu obxectivo: lograr muxir todo o seu rabaño en dous robots de muxido GEA DairyRobot R9500. Os irmáns Emilio, Rosa e María Fuente Ezquerra son os propietarios desta granxa familiar, que iniciaron os seus avós e continuaron os seus pais, na que moxen un total de 82 vacas. Instalaron o primeiro dos robots hai dous anos, porque viron que as vacas necesitaban un terceiro muxido e non era fácil encontrar man de obra cualificada. Actualmente están incrementando o seu rabaño e moxen os animais cos dous sistemas: robot e sala. Grazas á robotización, chegaron aos tres muxidos de media, conseguiron un incremento na produción e notaron moita mellor calidade de vida para os animais. Tamén teñen colares CowScout, arrimador de comida FRone, tanque TCool de 6.000 litros e un separador de xurro, recentemente estreado. Contan os días para recibir a segunda máquina robotizada e esquecerse da sala de muxido.

vp025_publirreportaxe_gea_galego.indd 61

30/6/21 12:12

Nome da explotación: Ganadería Bedollo Localización: Santayana (Soba, Cantabria) Número total de animais: 170 Vacas en produción: 82, 52 en robot e 30 en sala Media de produción en robot: 39 litros/vaca/día Media de produción en sala: 35 litros/vaca/día Media de número de muxidos en robot: 3,2 Número de muxidos en sala: 2 Porcentaxe de graxa: 3,88 % Porcentaxe de proteína: 3,40 % RCS: 76.000 cél./ml

Emilio, María e Rosa, xunto a Esteban Abascal, de Agrocantabria (segundo pola esquerda), e Juan Carlos González, delegado de GEA na zona (dereita)

Rosa Fuente: “Achéganos maior produción de leite e maior calidade de vida para os animais”

Que sistema de muxido tiñan antes de instalar o robot? Antes traballabamos só coa sala de muxido 6x2 de GEA, a que seguimos mantendo aínda.

Cando o instalaron? O día 21 de agosto fará dous anos que empezamos a muxir con el.

Por que decidiron robotizar o muxido? Porque empezamos a ter vacas que necesitaban facer tres muxidos e facía falta máis man de obra. Eramos moi remisos a pór o robot de muxido, pero ao final non nos quedou máis remedio. Agora estamos moi contentos e as vacas, máis.

Como planificaron o proceso de instalación do robot? A verdade é que foi bastante complicado, porque puxemos a granxa patas arriba. Tivemos que pasar as vacas secas para outra nave, cambiar as xatas totalmente de sitio e agrandar o establo das xovencas. Foi un cambio bastante grande.

Por que elixiron GEA? GEA pareceunos, desde o primeiro momento, interesante polo tema do foso, que é moi cómodo para os tratamentos, a separación por cuartos, a colocación manual e o servizo técnico.

Como lembran o proceso de cambio? Foi duro, pero máis duro para nós que para as vacas. A nós custounos afacernos a levar sempre un móbil encima ou a vivir pegados a un ordenador. Con todo, as vacas están moi ben desde o primeiro momento.

María Fuente “Esta gandería pasou de xeración en xeración. Empezaron os meus avós, coas súas oito vacas. Despois, cando a miña avoa quedou viúva, incorporáronse á explotación os meus pais e foron crecendo aos poucos ata a unión do meu irmán Emilio. Logo, pasados uns anos, comezamos tamén a traballar na granxa a miña irmá Rosa e eu.

vp025_publirreportaxe_gea_galego.indd 62

Ter a gandería aquí, no val de Soba, implica uns custos de produción moi elevados, só hai que ver como é o terreo. Decidimos quedarnos en Soba porque para nós é calidade de vida; é máis, eu tiña claro que a miña vida ía ser na aldea e rodeada de vacas, que é o que me encanta. A miña nai sempre vai ser o noso claro exemplo a seguir e tentamos levar ben o traballo, somos uns irmáns moi unidos e, grazas a iso e ao esforzo de toda a xente que traballa para a nosa gandería, Bedollo sae adiante”.

30/6/21 12:12

Como é a organización do traballo con robot e sala? Ao principio custounos un pouco adaptarnos, porque non sabiamos como tiñamos que funcionar. A día de hoxe, tentamos pechar as lactacións no robot. Por unha banda, as vacas paren nun patio onde está a sala e, segundo van parindo, ímolas incorporando ao robot. Pola outra, as vacas do robot que están a piques de secar volven á sala. Non nos gusta estar cambiando as vacas de patio e a elas non lles gusta nada volver á sala. Entre nós, cada un ten o seu traballo dentro da granxa. Chegamos aquí e non hai que preguntar que temos que facer hoxe, todos sabemos onde ir desde o momento en que chegamos. Eu encárgome do muxido; o meu irmán Emilio, dos tratamentos, das inseminacións e dos labores de campo, e a miña irmá María, da recría, que leva moitísimo tempo. Logo, entre todos facemos a limpeza de camas e o resto dos traballos. Que diferenzas notan dun sistema a outro? No robot, o punteo do penso é algo fundamental. O que máis notamos é que as xovencas primíparas crecen, desenvólvense moito máis que estando na sala de muxido, e tamén a calidade do ubre. Que beneficios achega a robotización? Achéganos maior produción de leite e maior calidade de vida para os animais, ao ter o ubre máis san, estás a alongarlles a vida ás vacas. Actualmente, as vacas teñen moita máis calidade de vida, mesmo máis cá nós, pois, ao continuar traballando con sala, seguimos amarrados aos horarios de traballo. Cando estea instalado o segundo robot, será totalmente distinto. Ademais, proporciónanos moitos datos e en calquera parte que esteas ou a calquera hora do día, ves o que está a pasar no robot. Cal é o plan de futuro? O noso plan de futuro é crecer un pouco máis en número de animais para poñer outro robot. Agora mesmo fixemos un grande investimento co robot e o separador de xurros e temos que ir amodiño. Para nós sería ideal poder instalar mañá o segundo robot, pero non vai poder ser así. Agora mesmo temos que esperar a que volvan abrir os plans de mellora e a ver se así podemos continuar.

Emilio Fuente Teñen algún equipamento máis de GEA? Ademais da sala de muxido, tamén temos de GEA o arrimador de comida FRone, os colares CowScout, un tanque TCool de 6.000 litros e un separador de xurros que acabamos de arrincar a semana pasada. Como traballan co arrimador de comida FRone? Está programado para pasar unha vez cada tres horas. A vantaxe que vimos con el é que ás vacas non lles falta comida en ningún momento do día e están comendo constantemente. O que lles fai o arrimador é que, cando pasa, as incita a levantarse e veñen comer. Con que obxectivo incorporaron á granxa o separador de xurros? Co separador de xurros a experiencia é moi curta. A intención que temos é tentar darlle solución ao excedente de xurro. Con este sistema queremos darlle saída á parte sólida, pois creo que así vai ser fácil de transportar, e aplicarlles o líquido aos nosos campos.

Arrimador FRone

ENTREVISTA En vídEo

Separador de xurros

vp025_publirreportaxe_gea_galego.indd 63

Tanque TCool

30/6/21 12:13

SAÚDE ANIMAL

Cando o BVD mostra a súa peor cara, temos que estar ben armados A continuación describo o traballo que realicei nunha granxa da ADSG de Gando Vacún de Mesía (A Coruña), onde levei a cabo o seguimento e a curación dun brote clinicamente dramático de BVD, que foi detectado en novembro de 2018 e controlado en febreiro de 2020. M.ª Esperanza González Rodríguez Veterinaria responsable ADSG G.V. Mesía, A Coruña Licenciada en Veterinaria pola Universidade de Santiago de Compostela (USC) Especialista en Medicina da Prevención en Bovinos

INTRODUCIÓN

a no pasado a granxa sufrira un brote de BVD (detectado mediante diagnóstico rutineiro en campaña de control), que se abordou de maneira intensiva, erradicándoo e vacinando durante dous anos. Con todo, volveuse relaxar e desde 2009 non facía nada: nin vacinar nin monitorizar nin controlar. Desde 2012, volve adscribirse ao programa de control oficial da ADSG e é en 2018 cando a autora diagnostica un novo brote. Un dos detalles máis bonitos deste caso é que, grazas aos controis efectuados en cumprimento da campaña

de control do BVD, a veterinaria pode describir “en directo” como se vai estendendo a enfermidade. En maio todos os animais novos eran seronegativos. Dous meses máis tarde, en xullo, con constancia dun empeoramento reprodutivo leve, revisa esa seroloxía e atopa un 5 % de seropositividade (considérase baixa). Finalmente, en outubro, cun impacto xa sorprendentemente intenso na reprodución (abortos, reabsorcións e infertilidade), determina un 76 % de seropositividade na cohorte de idade máis nova e dous tenreiros abortados positivos a antíxeno.

Desde o momento do diagnóstico, a implementación do programa de control é impecable: procura intensiva de PI e eliminación inmediata, vacinación con vacina viva a todo o efectivo, tamén inmediata, e reforzamento da bioseguridade. Con todo, transcorridos seis meses desde o comezo do programa de erradicación, a clínica observada segue a ser gravísima; de feito, en realidade, empeoraba! Entre marzo e xuño, nove abortos (sete deles PI) e oito xatos PI... As perdas son incontestables. Ademais, este desastre acrecéntase en febreiro cun brote de pneumonía e epistaxe no 90 % das vacas adultas (tres meses despois de comezar coas medidas correctivas).

64 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_saudeAnimalBVD_galego.indd 64

29/6/21 18:53

SAÚDE ANIMAL

GRAZAS AOS CONTROIS EFECTUADOS EN CUMPRIMENTO DA CAMPAÑA DE CONTROL DO BVD, A VETERINARIA PODE DESCRIBIR “EN DIRECTO” COMO SE VAI ESTENDENDO A ENFERMIDADE

A dificultade de controlar a preocupación do gandeiro debeu de ser inmensa: temos un diagnóstico, tomáronse todas as medidas para controlalo e fixéronse todos os investimentos inmediatamente. Con todo, a clínica empeora e empeora. A ensinanza está clara: o BVD, como ben describe o título, ten “caras” extremadamente nocivas.

HISTORIA E ANTECEDENTES A granxa está situada no concello de Mesía (Galicia, España), con 150 vacas frisonas, 94 animais de produción láctea e 56 xovencas para recría entre 0 e 23 meses; organizadas por lotes, pero todas comparten naves. O sistema de produción é intensivo, animais alimentados con carro unifeed, que non saen a pastoreo. Granxa pechada; non compra animais dende hai 15 anos. A súa situación xeográfica dentro dunha comarca de alta densidade gandeira é de

illamento, a súa bioseguridade por contacto con outros animais é aparentemente alta. Hai que puntualizar que un dos poucos puntos críticos da bioseguridade é a entrada do camión de recollida de becerros mamóns, que entra nas instalacións a unha zona moi próxima onde se aloxa a recría. En 2004 incorporouse aos controis sanitarios da Asociación de Defensa Sanitaria bovina (en diante, ADSG). En 2007 tivo un brote de BVD, elimináronse portadores, animais persistentemente infectados (en diante PI), vacinou durante 2 anos. En 2009, cando considerou que tiñan o problema solucionado, abandonou os programas preventivos e a vacinación. En 2012, por esixencias administrativas, retomou os programas sanitarios da ADSG, que eu levo a cabo como veterinaria responsable; así, en novembro de 2018, diagnostico este novo gromo de BVD.

Genera tu propia energía Hasta un 70% de

ahorro en tu factura de luz desde el primer día Instalamos proyectos de autocosumo llave en mano

Borja Reguera 654 11 66 61

Gestor Especializado Sector Primario

Descuento del

10%

para los lectores de la revista

Más de 5.000 MW en cartera de proyectos en Europa y La,noamérica

Ges:onamos ayudas, permisos y legalizaciones en toda la península

Conseguimos ayudas de hasta el 65% del total del proyecto

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 65

vp025_saudeAnimalBVD_galego.indd 65

29/6/21 18:53

SAÚDE ANIMAL

DESCRICIÓN CLINICA, DIAGNÓSTICO DIFERENCIAL E PROBAS ANALÍTICAS O programa sanitario preventivo da ADSG inclúe anualmente, como mínimo, un control serolóxico (*) e tres mostraxes en tanque de leite (**). En 2018 fixen o primeiro control serolóxico rutineiro (*) no mes de maio e obtívose unha seronegatividade dos 20 animais mostreados do 100 %, do mesmo xeito que viña sucedendo en controis levados a cabo desde 2012. En xullo dese ano, ante unha problemática reprodutiva leve, repetín a analítica-control, houbo un animal seropositivo fronte Ac-BVDp80 de 22 analizados (5 % seropositividade), que non considerei significativo, pois a analítica de tanque tamén indicaba unha prevalencia baixa, menos do 5 % de posibilidades de ter un portador dentro do rabaño. En outubro dese mesmo ano a problemática reprodutiva foi máis severa, varios abortos e reabsorcións. Repetín control-serolóxico, mostraxe de tanque e mostraxe de abortos; estes resultados deixaron patente que o noso problema principal era o BVD, con 19 animais seropositivos dos 25 sangrados (76 % seropositividade), un incremento da prevalencia en tanque que aumentou as posibilidades de ter un PI a entre un 25-65 %, unha mostra en cartilaxe auricular dun aborto positiva a BVD-Antíxeno-Elisa (Ag) e mostra de pulmón doutro aborto positiva a PCR-BVD. Respecto das outras enfermidades avaliadas, sempre obtiven resultados seronegativos.

2. Vacinamos con Bovela a todos os animais maiores de tres meses. Confiando no seu efecto 100 % protección fetal, asegurabamos que o que nacese a partir do 19 de xullo non serían PI. 3. Mostraxe de cartilaxe auricular (*) precostral a todos os animais nados a posteriori, abortos incluídos: • Decembro 2018:1 cartilaxe-aborto negativo, 1 cartilaxe -vivo negativo • Xaneiro 2019: 8 cartilaxes-vivos negativos • Febreiro 2019: 3 cartilaxes-vivos negativos • Marzo 2019: 10 cartilaxes-vivos; 4 positivos, 6 negativos • Abril 2019: 4 cartilaxes-vivos: 4 positivos, 1 cartilaxe-aborto positivo • Maio 2019: 4 cartilaxes-aborto: 2 positivos e 2 negativos • Xuño 2019: 2 cartilaxes de aborto positivos e 3 cartilaxes-vivos negativos • Xullo 2019: 10 cartilaxes-vivos negativos • Agosto 2019: 1 cartilaxe-vivo negativo • Setembro 2019: 6 cartilaxes-vivos negativos • Outubro 2019: 12 cartilaxes-vivos negativos • Novembro 2019: 12 cartilaxesvivos negativos • Xaneiro 2020: 9 cartilaxes-vivos negativos

DESDE MEDIADOS DE MARZO ATA PRINCIPIOS DE XUÑO TODO O QUE NACEU VIVO ERAN PORTADORES, 8 ANIMAIS, AO IGUAL QUE 7 DOS 9 ABORTOS, É DICIR, UN TOTAL DE 15 PI

(*) ELISAS fronte Ac.BVD-p80, Ac.IBR-gB e Ac neospora en animais de 6-23 meses (**) Ac. Anti- proteínaP80-BVD por Elisa-competición e Acantiglicoproteína- gB de IBR mediante ELISA-bloqueo

DIAGNÓSTICO FINAL E CONTROL O diagnóstico parecía claro; só quedaba tomar medidas para controlar e parar o brote. Así, coa participación activa do gandeiro, o 21 de novembro foi o punto de partida: 1. Mostreamos cartilaxe auricular (*) a todos os nados entre maionovembro (15 animais), xa que, polo seguimento que viña facendo, sabía que a entrada do virus era posterior a maio. Resultaron negativos e así asegureime de que non había PI na granxa.

*Mostraxe de cartilaxe auricular, BVD-Ag-ELISA

66 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_saudeAnimalBVD_galego.indd 66

29/6/21 18:53

VACUNA CON RESPONSABILIDAD FRENTE A

BVD ESTÁS EXPUESTO

Con la BVD te expones a sufrir enormes pérdidas económicas en tu explotación.

La Diarrea Vírica Bovina (BVD) es una de las enfermedades más comunes en el ganado vacuno. A pesar de años de lucha frente a la enfermedad, la prevalencia de BVD en Europa permanece casi invariable. No te expongas más. Tu veterinario puede ayudarte a proteger tu explotación y prevenir el contagio de BVD.

INFÓRMATE DE TODO EN BVDZERO.ES

HAGAMOS

HISTORIA DE LA BVD vp025_publicidade_boheringer.indd 67

20/6/21 15:39

SIGUIMIENTO DEL CASO, CON sólo los 4 primeros positivos, para reducir la presión viral DISCUSIÓN DISCUSIÓN

no esperamos las 3 semanas para reconfirmación de los no esperamos semanas para reconfirmación de los siguientes y antelas la 3 patología neonatal que presentaban

siguientes y ante la patología neonatal que presentaban Este caso con una exacerbada (diarreas y neumonías). Este caso connuestro una program exac (diarreas y neumonías). reproductiva, al incluir SAÚDE ANIMAL al yincluir nuestro BVD,reproductiva, fue diagnosticado vacunado prec Todos los PI fueron sacrificados, reconfirmamos(**) A INMUNODEPRESIÓN SIGUIMIENTO DEL CASO, CONCLUSIÓN Y sólo los 4 primeros positivos, para reducir la presión viral problemática vez se agrandaba má BVD,POR fuecada diagnosticado y vacuna DISCUSIÓN PROVOCADA BVD no esperamos las 3 semanas para reconfirmación de los siguientes y ante la patología neonatal que presentaban (diarreas y neumonías).

PERMITIU EXPRESAR evidente, desdeAmediados problemática cada vezde semarzo agrandh DOUTRAS

Este caso con una exacerbada problemática SINTOMATOLOXÍA reproductiva, al incluir nuestro programa el control del PATOLOXÍAS BVD, fue diagnosticado y vacunado precozmente; pero la problemática cada vez se agrandaba más y se hacía más evidente, desde mediados de marzo hasta principios de junio, todo lo que nació vivo eran portadores, 8 animales, al igual que 7 de los 9 abortos, es decir un total de 15 PIs. En febrero 2019, se sumó una problemática respiratoria con un único sintoma muy llamativo, epistasis generalizada en el 90%de los animales productores, lo que incluso me hizo pensar en un BVD-tipo2, que descarté al serotipar muestras de cartílago auricular confirmadas positivas que O gandeiro empezou a ter serias evidenciaron BVD-tipo1.

de junio, tododesde lo quemediados nació vivode eram evidente,

animales, al igual quelo7 que de los 9 abor de junio, todo nació vi total animales, de 15 PIs. al igual que 7 de los

En febrero 2019, se sumó una problem total de 15 PIs. con un único sintoma muy llamativo, epista

En febrero 2019, se sumó una p

dúbidas sobre a eficacia do diagnóstico e da vacina. Pola miña experiencia –levo 16 anos traballando nestes programas–, tiña claro que a eficacia para protección fetal, en brotes activos, non é viable ata 8-9 meses posvacinación, momento a partir do cal non deben nacer máis (**) por PCR-BVD en cartilaxe-auricular PI, pero ante o aluvión de portado(**) por PCR-BVD en cartílago-auricular res e o derrubamento dos índices El ganadero empezó a tener serias dudas sobre la reprodutivos, nada comparable con Mayo 2019, llegaron las dudas, la problemática eficacia del diagnóstico y de la vacuna. Por mi experiencia, gromos de BVD que seguín, Todos Cuando os PIpensábamos foron sacrificados. aumentaba. que lo habíamos outros llevo 16 años trabajando en estos programas tenía claro fixo me para xurdisen min tamén Reconfirmamos (**) só os catro prihecho todo bien… que que la eficacia protección a fetal, en brotes activos , moitas dúbidas. meiros positivos, pero, para reducir no es visible hata 8-9 meses postvacunación, momento a partir cualesaxerada no deben nacer más PIs. Pero ante el alubión Eradel tan a problemática a presión viral, non esperamos as 3 de portadores el desplome de los índices reproductivos, que me fixoypensar que “tiña que hasemanas para reconfirmación dos nada comparable ber algo máis”.con otros brotes de BVD que había seguintes e ante a patoloxía neoseguido , hizo que me surgieran a mi también En maio de 2019, volvinlles facer natal que presentaban (diarreas e muchas dudas. control-serolóxico (esta vez por dupneumonías). plicado en dous laboratorios) aos En maio de 2019 chegaron as dú8 animais que había entre 23 e 6 bidas, a problemática aumentaba. (**) por PCR-BVD en cartílago-auricular meses de idade. Confirmouse a seCando pensabamos que o fixemos roconversión de todos, non “coou” todo ben... ningún PI. Eses mesmos soros foron SEGUIMENTO DO CASO, CONCLUSIÓN E testados en pool fronte a PCR-BVD, (**) por PCR-BVD cartílago-auricular Mayo 2019, en llegaron las dudas, la vacas problemática igual que as produtoras meDISCUSIÓN diante PCR-tanque de leite. Todas Este caso, cunha exacerbada proaumentaba. Cuando pensábamos que resultaron lo habíamos estas mostras negativas. blemática reprodutiva, ao incluír o Quedaba claro que non había renoso programa o control do BVD, hecho todo bien… BVD, o status foi diagnosticado e vacinado preMayo 2019, llegaron las circulación dudas,virallade problemática inmunolóxico das vacas bloqueou o cozmente, pero a problemática cada virus a pesar do granlo número de PI vez agrandábase máis e facíase máis aumentaba. Cuando pensábamos que habíamos que nacía, volvimos confiar na nosa evidente, desde mediados de marzo vacina e nas nosas análises. ata principios xuño todo o que nahecho tododebien… Pensei entón se a inmunodepresión ceu vivo eran portadores, 8 animais, implicou patoloxías concominantes e do mesmo xeito que 7 dos 9 abortos, analicei Ac. fronte a Leptospira, feé dicir, un total de 15 PI. bre Q e herpevirus tipo 4, resultando En febreiro de 2019, sumouse seronegativos fronte a Leptospira, unha problemática respiratoria cun 42 % de seropositividade a herpesviúnico síntoma moi rechamante, rus tipo 4 e 33 % de seropositividade epistase xeneralizada no 90 % dos a febre Q. animais produtores, o que mesmo me fixo pensar nun BVD tipo 2, que descartei ao serotipar mostras de cartilaxe auricular confirmadas positivas, que evidenciaron BVD tipo 1.

en el 90%de los animales productores, lo con un único sintoma muy llamativ hizo pensar en un BVD-tipo2, que desc

en el 90%de los animales produc

muestras de cartílago auricular confirmad hizo pensar en un BVD-tipo2, qu evidenciaron BVD-tipo1.

muestras de cartílago auricular co evidenciaron BVD-tipo1.

El ganadero empezó a tener serias eficacia del diagnóstico y de la vacuna. Po

llevo 16 años trabajando en estos progr El ganadero empezó a tener que la eficacia para protección fetal, en del diagnóstico y de la vac no eseficacia visible hata 8-9 meses postvacuna 16 no años trabajando esto partirllevo del cual deben nacer másen PIs. Pe

que la eficacia para protección de portadores y el desplome de los índicf es visible hata 8-9 meses nadano comparable con otros brotes pos de partir, del cualque no deben nacer más seguido hizo me surgieran muchas dudas. y el desplome de lo de portadores

nada comparable con otros bro seguido , hizo que me surg muchas dudas.

68 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_saudeAnimalBVD_galego.indd 68

30/6/21 16:32

SAÚDE ANIMAL

FÓRONSE CORRIXINDO O RESTO DOS PROBLEMAS REPRODUTIVOS, VOLVENDO EN FEBREIRO DE 2020 A RECUPERAR OS ÍNDICES DE PARTIDAS, PERO DEIXANDO SECUELAS, COMO UN INCREMENTO DO INTERVALO ENTRE PARTOS DE 101 DÍAS, QUE SE RECUPERARÁ MOITO MÁIS LENTAMENTE

GANDEIROS

TÉCNICOS

A bioseguridade ten que ser real, non aparente

APRENDIZAXES

XXXXXX

As vacinas deben ser usadas para previr, non para curar

XXXXX

Non vos fiedes dos diagnósticos moi claros; pódennos cegar

XXXXXX

Non infravalorar ningún resultado alarmante, aínda que o seu valor sexa baixo

XXXXXX

CONCLUSIÓN Conclúo, por tanto, que a inmunodepresión provocada por BVD permitiu expresar a sintomatoloxía doutras patoloxías, coas que convivimos habitualmente de forma subclínica, que se autocontrolan cun bo status sanitario dos nosos animais, pero que ante unha baixada da inmunidade se manifestan, mesmo amplificando a súa sintomatoloxía e fronte ao cal non existen tratamentos eficaces, así como amplificando os síntomas do BVD. Isto é directamente proporcional ás perdas económicas que se agravan e alongan no tempo. Para min isto queda de manifesto neste caso, xa que, ao controlar o BVD, eliminando os portadores que se xeraron antes da vacinación e ao

cumprirse as expectativas postas na vacina, control de circulación viral e protección fetal 100 % (non naceron PI despois do 19 de xullo), fóronse corrixindo o resto dos problemas reprodutivos, volvendo en febreiro de 2020 a recuperar os índices de partida, pero deixando secuelas, como un incremento do intervalo entre partos de 101 días, que se recuperará moito máis lentamente.

NOTA

Este traballo recibiu o segundo premio do Concurso de Casos Clínicos de BVD, presentados por veterinarios españois para optar ao Premio BVDZero España 2020.

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 69

vp025_saudeAnimalBVD_galego.indd 69

29/6/21 18:54

Ubroseal® vólvese azul para facilitar a súa diferenciación do leite Boehringer Ingelheim Animal Health España, compañía líder en saúde do ubre e calidade do leite, realizou unha modificación nun dos produtos máis representativos da súa gama para o coidado do ubre: Ubroseal®. Manuel Cerviño, doutor en Veterinaria e asesor técnico para ruminantes da compañía, explícanos un pouco máis en profundidade en que consiste esta modificación e como afecta ao mundo da saúde do ubre.

Que é Ubroseal® e para que está indicado? Ubroseal® é un selador de tetos formulado a base de subnitrato de bismuto. Trátase dun produto inerte, non soluble en leite, non se absorbe e non contén ningún tipo de antibiótico nin antiséptico. Está indicado para selar de modo efectivo os tetos das vacas. Ademais, está deseñado para que persista durante todo o período seco, ata o inicio da nova lactación. Os seladores de tetos son un produto relativamente novo. Como xurdiu a idea de empezar a empregalos? Orixinariamente, as primeiras indicacións do NMC (National Mastitis Council) nos EE. UU., foron as de aplicarlles un antibiótico por vía intracisternal a todas as vacas no momento do secado. O obxectivo era dobre. Por unha banda, eliminar as infeccións residuais nos ubres tras a lactación e, pola outra, protexer este órgano fronte a novas infeccións durante o período seco. Isto, cos ollos de hoxe en día, pode parecer un tanto aberrante, xa que se estaba promovendo un uso preventivo dos antibióticos, pero o resultado foi moi bo. O aumento cada vez maior na produción individual dos animais, entre outros factores, estaba a afectar á xeración do tapón de queratina que, de modo natural, debe formarse nas vacas. Isto favorecía as infeccións, tanto ao comezo do período seco como ao final, unha vez desprendido o tapón natural. A solución foi, entón, aplicar de modo rutineiro produtos antibióticos no momento do secado e, como digo, o resultado foi claro. Esta tendencia é consecuencia da evolución do sector? Claro. A produción de leite evolucionou, mellorando a sanidade e, o uso indiscriminado de antibióticos, especialmente de maneira preventiva, foi cuestionado en prol dunha “saúde única” que permita preservar a súa eficacia e diminuír a xeración de resistencias. A opción foi favorecer o selado do ubre mediante o uso de seladores de tetos, de maneira que se evitaban as novas infeccións a través da canle do teto. Con iso, os antibióticos quedaban relegados a un “uso selectivo de antibióticos no secado” ou, simplemente, “secado selectivo”.

vp025_publicidade_boheringer_galego.indd 70

MANUEL CERVIÑO | BOEHRINGER INGELHEIM

O sector é cada vez máis conservador no uso de antibióticos. Cales sinalarías como as claves da dinámica actual? Trátase de mellorar as técnicas hixiénicas do muxido e a produción leiteira en xeral; aplicarlles un selador de tetos a todas as vacas no momento do secado e utilizar produtos antibióticos de secado, de maneira selectiva, só cando sexa real e obxectivamente necesario. Os resultados deste novo paradigma no manexo do secado están a ser realmente bos e o procedemento cada vez esténdese máis entre os produtores. Para o noso equipo de expertos de Solomamitis está moi claro: debe restrinxirse o uso de antibióticos no secado e utilizarse de maneira rutineira un selador de tetos. O antibiótico persiste no ubre e xa non hai que ocuparse del, excepto polo período de supresión que xera. É igual cos seladores de tetos? Non, en absoluto. Precisamente isto ten que ver coa nova modificación de Ubroseal®, que supón unha mellora substancial no produto. Está deseñado para que persista na canle e a cisterna do teto durante todo o período seco. Doutro

30/6/21 12:58

xeito non sería eficaz. Nalgunhas ocasións, o produto despréndese cando se inicia a lactación. Noutras, é o becerro quen o extrae ao mamar, sen ningún tipo de consecuencia para el. A maioría das veces é o muxidor quen o extrae durante o primeiro muxido e, de forma menos frecuente, o selador queda atrapado nos filtros da máquina de muxido. En todos os casos, identificar o produto e diferencialo do leite ou do costro é primordial. Precisamente isto está relacionado co gran cambio de Ubroseal®, que agora pasa a ser azul. A que é debido? Ata agora todos os seladores do mercado, incluíndo Ubroseal®, eran brancos, o que en ocasións dificultaba moito distinguilos, xa que normalmente estaban “manchados” co leite, coágulos de leite ou costro. É moi importante ter claro que iso que estamos a ver no chan da sala de muxido, ou aquilo que extraemos manualmente, ou o que vemos no filtro é realmente o selador, e non outra cousa. E o certo é que confundilo era moi fácil. Por este motivo, e como resposta á demanda dos nosos clientes, Boehringer Ingelheim tomou a determinación de engadir a Ubroseal® un colorante azul. Deste xeito, diferenciar o selador de calquera outra cousa é agora realmente sinxelo, xa que non hai nada desta cor na contorna da vaca. É curioso que unha cousa tan sinxela poida achegar un beneficio tan claro, non? Si. En ocasións, pequenos cambios marcan a diferenza e este é un deses casos. Creo que o mérito non está na modificación en si, que é relativamente sinxela, senón no feito de que Boehringer fose capaz de reaccionar fronte a unha demanda de maneira áxil e certeira. Entón, van coexistir os dous tipos de Ubroseal® no mercado? Só temporalmente. As existencias do Ubroseal® clásico branco irán terminándose e serán substituídas paulatinamente polo novo produto de cor azul. En pouco tempo só se servirá o Ubroseal® coloreado. Todo isto vai ser moi rápido, xa que os stocks se esgotan con rapidez.

“Cambios coma este facilitan a instauración de políticas de manexo eficaces”

Como cres que esta modificación no selador pode axudar a mellorar a saúde do ubre e a calidade do leite? Creo que calquera cambio que contribúa a facilitar o traballo do produtor sempre redunda nunha mellora na saúde do ubre. No noso país, veterinarios e gandeiros traballan en xeral moi ben este aspecto. De feito, somos un claro referente en toda a UE. Cambios coma este, en aparencia pequenos, pero en realidade substanciais, facilitan a instauración de políticas de manexo eficaces e sobradamente aceptadas, como é o “secado selectivo”. Hoxe en día, creo que ninguén pon en dúbida os beneficios do uso sistemático de seladores no secado e calquera cousa que lles axude neste labor é sempre moi positiva. A partir de agora, Ubroseal® será azul e, por tanto, a retirada efectiva do selador vai ser moito máis fácil e cometeranse menos erros. É, sen dúbida, unha moi boa noticia.

Para cada vaca. En cada secado. Vacas en secado 2,6 g suspensión intramamaria para bovino. Medicamento suxeito a prescrición veterinaria.

vp025_publicidade_boheringer_galego.indd 71

30/6/21 12:58

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

Uso de seladores internos de tetos durante o período seco Neste artigo analizamos o uso de seladores internos de tetos durante o período seco, unha ferramenta da que dispoñemos actualmente para conseguir que as infeccións intramamarias nesta etapa se reduzan e, con iso, obter uns bos índices de saúde mamaria ao comezo da lactación seguinte. Carlos Noya Couto Veterinario. Servizo de Calidade de Leite en Seragro SCG

INTRODUCIÓN

enomínase período seco ao tempo de descanso produtivo das vacas entre unha lactación e a seguinte; este período non pode ser considerado menos importante que o de lactación, xa que, de

como sexa este, dependerá en gran medida a produción da seguinte lactación e a prevalencia de mamites nos primeiros 100 días desta (Bradley, Green, 2004; Leon et al., 2007). De feito, sería máis apropiado nomear esta etapa coma o comezo dunha nova lactación. O devandito período debe perseguir, por unha banda, recuperar nutricionalmente un animal que estivo sometido a fortes esixencias produ-

72 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadeLeite_carlosNoya_galego.indd 72

29/6/21 19:07

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

OS SELADORES INTERNOS SON UNHA EXCELENTE MEDIDA PARA PREVIR NOVAS INFECCIÓNS INTRAMAMARIAS DURANTE O PERÍODO SECO, ASÍ COMO PARA A PREVENCIÓN DE NOVOS CASOS DE MASTITES NA SEGUINTE LACTACIÓN

tivas e, pola outra, rexenerar todo o tecido mamario posibilitando unha renovación celular que faga que o animal exprese na seguinte lactación todo o seu potencial produtivo. Dende o punto de vista da saúde do ubre, este período é unha oportunidade, posto que se alcanzan os mellores resultados en canto a curacións de infeccións intramamarias existentes, sobre todo as producidas por xermes de tipo contaxioso, pero tamén representa un risco de adquisición de novas infeccións. A taxa de novas infeccións durante o período seco é máis elevada que a que ten lugar durante a lactación (Smith et al., 1985).

TERAPIA DE SECADO O tratamento con antibióticos de todos os animais ao secado, ademais de para curar infeccións intramamarias existentes no momento de secar as vacas, tamén se estivo utilizando como “preventivo” de novas infeccións intramamarias no período seco. Isto realízase desde os anos 60 cando o Instituto Nacional de Investigación Láctea

(NIRD polas súas siglas en inglés), introduciu o seu famoso “Plan dos 5 Puntos de Control de Mamite”, onde o uso de antibióticos no momento do secado era un deles. Isto debíase ao feito de que a maioría das vacas chegaban infectadas ao secado e estas infeccións estaban causadas principalmente por microorganismos contaxiosos como Staphilococcus aureus e Streptococcus agalactiae. Sen ningunha dúbida, a implementación na granxa de todos estes plans por parte de veterinarios especialistas contribuíu enormemente a minimizar os problemas de saúde de ubre durante estas décadas. Con todo, o escenario a día de hoxe é moi diferente; o reconto de células somáticas en tanque diminuíu drasticamente dende entón e os patóxenos principais tamén son diferentes, con relativamente poucas granxas con problemas de xermes contaxiosos por Stap. aureus ou Strep. agalactiae. O maior desafío é o control das mamite de orixe ambiental, nas que unha porcentaxe moi considerable de animais chegan sans ao momento

LA EFICACIA DE LO NATURAL

Phytodip PRODUCTO DE HIGIENE NUEVO PRODUCTO DE DE HIGIENE DE PEZONES ACTIVOS PEZONESCON CONPRINCIPIOS PRINCIPIOS ACTIVOS NATURALES NATURALES Eficacia del ácido láctico potenciado con una mezcla estudiada de extractos naturales de plantas con propiedades antibacterianas y fungicidas (cumple la norma en 1656). Altísima calidad cosmética por sus principios activos que respetan el manto ácido de la piel y por la alta concentración de dermoprotectores. Acción potenciadora de las defensas naturales de la piel. No gotea y posee una alta persistencia entre ordeños. Acción ahuyentadora de insectos por sus extractos naturales.

Diseño, desarrollo y fabricación de productos para higiene ganadera. Fabricado y distribuido por: PROQUIDEZA S.L. B-36.354.694 Telf. (+34) 986 787 537 Fax (+34) 986 787 603 Pol. Industrial Lalín 2000 Parcela C42/43 - 36500 Lalín (Pontevedra) España • info@proquideza.com info@proquideza.es

www.proquideza.com

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 73

vp025_especialCalidadeLeite_carlosNoya_galego.indd 73

29/6/21 19:07

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

do secado, polo que non ten ningún sentido aplicarlles un tratamento antibiótico preventivo. A isto unimos a enorme preocupación global sobre o uso dos antibióticos debido ao incremento de infeccións humanas polo aumento de bacterias multirresistentes. Unha das causas do incremento das resistencias microbianas é o uso excesivo e irracional de antibióticos tanto en medicina humana como veterinaria, no vacún leiteiro o maior consumo de antimicrobianos está asociado á saúde do ubre, e estímase que 2/3 corresponden ao antibiótico de secado. A Comisión Europea publicou en 2015 o informe titulado Directrices para unha utilización prudente de antimicrobianos en medicina veterinaria, no que se promove mellorar o manexo dos animais e establecer medidas de hixiene exhaustiva, así como evitar o tratamento antibiótico de secado sistemático, administrándolles antibiótico soamente a aqueles animais con infección.

SELADORES INTERNOS DE TETOS Neste contexto de mellora continua das granxas, na que se se realiza correctamente o manexo durante toda a lactación –referido a rutinas de muxido, hixiene, alimentación etc.–, conseguimos manter baixo control a incidencia de mamites e chegamos con poucas vacas infectadas ao secado, é onde entran en xogo diferentes alternativas, coma os seladores internos de tetos. Estes seladores son substancias inertes (normalmente subnitrato de bismuto), que preveñen fisicamente a posible entrada de microorganismos polo canal do teto, simulando, na medida do posible, o tapón de queratina. Este tapón fórmase a partir do extracto córneo da epiderme e exerce unha función bactericida, ademais de barreira física. Un factor importante que permite a invasión de patóxenos na glándula mamaria durante o período seco é o significativo atraso na formación dun completo tapón de queratina na canle do teto (Williamson et al., 1995; Dingwell et al., 2003). Os cuartos que teñen tetos abertos e con lesións de punta de teto teñen 1,7 veces maior probabilidade de desenvolver unha IIM durante o

período seco comparado cos cuartos con punta de tetos pechados e sen lesións nela. Isto confírmanos a importancia dos labores de prevención e control que realizamos os veterinarios de calidade de leite, que debemos garantir unha correcta muxibilidade nas granxas que asesoramos, implantando correctas rutinas de muxido e chequeando a máquina de muxido, para chegar ao momento do secado coa menor cantidade posible de esfínteres abertos ou danados. Tamén sabemos que, cando o nivel de produción de leite ao secado é maior a 21 litros diarios, inflúe significativamente na porcentaxe de tetos abertos e de novas IIM durante o período seco. Coa cada vez maior produción dos animais ao momento do secado, a formación do tapón complícase máis. Estes animais, nos que non se forma tapón de queratina, son máis susceptibles de infeccións intramamarias. Os seladores internos levan usándose desde 1996, ano no que se empezaron a usar en Nova Zelandia. En Australia empezaron a utilizarse en 2002 e en Europa introducíronse un ano máis tarde. Desde entón usáronse como unha excelente medida para previr novas infeccións intramamarias durante o período seco, así como a prevención de novos casos de mastites na seguinte lactación. Con base na miña experiencia, recomendo o seu uso en todos os animais ao secado, ben sexa de maneira individual naquelas vacas que non teñen infección ao secado, ou acompañados de terapia antibiótica naquelas vacas que así o requiran. A súa utilidade vese reflectida en todos os animais, pero, se cabe, con máis intensidade naquelas vacas que chegan con moi alta produción ao secado, naquelas granxas nas que as vacas secas están en zonas exteriores ou campos e na época do verán, na que a maior presenza de moscas supón un maior risco de infeccións intramamarias. Cada vez máis, debido á problemática de resistencias a antibióticos que comentamos anteriormente, está a estenderse en máis granxas a terapia selectiva de secado. Esta terapia consiste en tratar con antibiótico só

CANDO O NIVEL DE PRODUCIÓN DE LEITE AO SECADO É MAIOR A 21 LITROS DIARIOS, INFLÚE SIGNIFICATIVAMENTE NA PORCENTAXE DE TETOS ABERTOS E DE NOVAS IIM DURANTE O PERÍODO SECO

74 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadeLeite_carlosNoya_galego.indd 74

29/6/21 19:08

NUEVO Colector de ordeño NUEVA

Pezonera

VER VÍDEO

La pareja perfecta para un rendimiento extremo sin precedentes

BouMatic.com vp025_publi_boumatics.indd 75

Flo-Star Xtreme y Magnum Turbo Azufre 4 Torrejón de Ardoz Madrid 28850 T: 609 277 617

Pol. Industrial Pedrapartida - parcela 17 Coirós, A Coruña 15316 T: 981 77 45 00

20/6/21 15:41

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

63,96

64,35

Novas infeccións

60,1

Taxa de curación

40 20

21,09

18,78 7

19,04 6,5

lad or Se

Se lad or

Mastite clínica

An tib iót ico +

An tib io te r

ap ia

OS SELADORES INTERNOS SON UNHA EXCELENTE MEDIDA PARA PREVIR NOVAS INFECCIÓNS INTRAMAMARIAS DURANTE O PERÍODO SECO, ASÍ COMO PARA A PREVENCIÓN DE NOVOS CASOS DE MASTITES NA SEGUINTE LACTACIÓN

aqueles animais que presenten unha infección ao secado. Para monitorizar isto pódense utilizar recontos celulares individuais, illamentos microbiolóxicos ou diferentes técnicas diagnósticas presentes a día de hoxe. Nestas granxas é fundamental o uso de seladores internos en todas as vacas. Outro punto clave é a forma de administración e a hixiene do proceso de introdución destes seladores. A infusión dos cuartos co selador interno require dunha atención coidadosa nas técnicas de administración para evitar a introdución de patóxenos. O selador interno adminístrase despois do antibiótico, se fose o caso, sempre cos tetos secos e desinfectados. Non se debe difundir o selador interno no interior da glándula mamaria, xa que a súa función é permanecer na canle do teto durante todo o período seco. Despois do parto débese retirar manualmente os restos deste selador interno. Para corroborar estas ideas, no Servizo de Calidade de Leite de Se-

ragro realizamos un estudo ao longo dos últimos dous anos, con datos de 173 explotacións e un total de 9.405 vacas secas neste período. Analizamos tres parámetros: risco de novas infeccións no período seco, risco de curación no período seco e prevalencia de mastite clínica nos primeiros 60 días posparto. Vemos que practicamente non existen diferenzas nestes parámetros cando se comparan o uso de só selador con selador máis antibioterapia e os resultados son mesmo mellores tanto en incidencia de mastite clínica coma de risco de novas infeccións cando se compara co uso de antibioterapia exclusivamente.

76 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadeLeite_carlosNoya_galego.indd 76

30/6/21 16:34

Es el momento de renovar tu maquinaria Haz tu explotación agrícola más sostenible y digital con el Plan Renove del Santander. Te ayudamos con financiación en condiciones preferentes para renovar tu maquinaria agrícola e impulsar de nuevo tu negocio. Infórmate sobre todas las soluciones que Santander Agro puede ofrecerte. Entra en bancosantander.es o acércate a cualquiera de nuestras oficinas.

Financiación sujeta a previa autorización por parte del Banco.

vp025_publi_santander.indd 77

22/6/21 11:56

vp024_publi_progenex.indd 78

22/6/21 19:02

vp024_publi_progenex.indd 79

22/6/21 19:02

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

Constitución dun panel estable de catadores de leite líquido en Cantabria No seguinte estudo explícase o proceso de conformación dun panel adestrado de catadores neste territorio co fin de captar as características organolépticas deste alimento cun dobre obxectivo: desde o CIFA, o da investigación, e dende a Oficina de Calidade Alimentaria (Odeca), o da certificación. Ana Villar Bonet1, Aurora Irigoyen Moriana2, Guillermo José Mercé Arévalo3

Licenciada en Bioloxía e doutora en Veterinaria. Investigadora Área de Calidade dos Alimentos de Orixe Animal: Leite, Centro de Investigación e Formación Agrarias (CIFA) 2 Doutora en Bioloxía. Socia traballadora de Sensolab 3 Enxeñeiro técnico forestal no Grupo Tragsatec 1

AS CARACTERÍSTICAS ORGANOLÉPTICAS DO LEITE

leite producido en cada granxa ten a súa personalidade, tanto desde o punto de vista da súa composición coma desde o punto de vista organoléptico. O sabor e o resto dos aspectos sensoriais do leite varían en función do sistema de produción, a raza da vaca, o manexo xeral do rabaño e, de forma moi especial, a alimentación, sendo posible distinguir o leite cru obtido de rabaños alimentados con

pasto daqueles alimentados con outras forraxes (silo ou herba seca) ou con distinto contido en concentrado. A empresa láctea recolle o leite producido por moitas ganderías dando lugar a un leite de mestura que non permite detectar esas sutís diferenzas asociadas a cada gandería e sistema de produción. Na industria, o leite é sometido a procesos tecnolóxicos, que o converten nun produto seguro e estable, pero que, sen dúbida, tamén inflúen no seu sabor final.

O leite é un alimento que absorbe cheiros con moita facilidade; a empresa, para garantir a eliminación dos posibles malos cheiros adquiridos durante a súa obtención, leva a cabo un proceso de desodorización, normalmente mediante unha cámara sen carga. Así mesmo, durante o proceso de produción na gandería, chegan ao leite bacterias de diferentes orixes, algunhas delas, como as lácticas, serviron tradicionalmente para elaborar produtos lácteos, pero tamén é posible atopar bacterias patóxenas ou non patóxenas que aínda así poden deteriorar o leite (fermentadoras, lipolíticas e proteolíticas, entre outras). Na industria láctea, para poder garantir a súa seguridade alimentaria, así como unha vida útil que permita a súa distribución, o leite é sometido a un tratamento por calor. O tratamento térmico máis frecuente é o UHT (ultra high temperature), que dá lugar a un produto estéril, cunha vida útil de ao redor de tres meses e que permite unha conservación a temperatura ambiente. A comodidade deste produto conduciu a que actualmente o 97 % do consumo de leite líquido en España sexa leite UHT (MAPA, 2017).

80 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadecatadoresLeite_galego.indd 80

30/6/21 10:23

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

A COMODIDADE DESTE PRODUTO CONDUCIU A QUE ACTUALMENTE O 97 % DO CONSUMO DE LEITE LÍQUIDO EN ESPAÑA SEXA LEITE UHT

A pasteurización era hai unhas décadas o tratamento térmico máis amplamente utilizado; a relación temperatura/tempo á que é sometido o leite (normalmente ao redor de 75 °C/15 segundos) é máis suave que a aplicada no leite UHT (ao redor de 155 °C/2 segundos); aínda que a pasteurización elimina todas as bacterias patóxenas, persisten no leite bacterias vivas cuxa actividade pode conducir á acidificación do leite nuns días, o que fai necesario o seu manexo en condicións de refrixeración desde a súa produción ata o seu consumo. Como é natural, os diferentes procesos térmicos aos que pode ser sometido o leite dan lugar a diferenzas a nivel sensorial. A graxa ten unha menor densidade que a auga, polo que a nata tende a ascender á superficie cando se deixa repousar o leite dentro dun envase calquera ou un vaso. A molestia que supuña para moitos consumidores percibir esa nata ao quentala, ou simplemente percibila parcialmente separada no produto, conduciu á

industria á homogenización do leite. Con esta técnica redúcese o tamaño dos glóbulos de graxa ata un extremo no que a crema xa non se separa. A homoxenización inflúe non só no sabor senón en gran medida en como se percibe a textura do leite e a sensación graxa na boca. Tanto as propiedades do envase coma as condicións e tempo de almacenamento do leite antes do seu consumo tamén inflúen nas súas características organolépticas. No CIFA leváronse a cabo varias sesións de cata de leite dirixidas a consumidores, onde as mostras presentáronse a uns 16-20 °C e sen aditivos. O resultado destas catas puxo de manifesto que o leite pasteurizado é diferenciado maioritariamente do leite UHT, así como que a sensación graxa do leite en boca é diferente se se trata de leite homoxeneizado ou non (Memoria de actividades CIFA, 2019).

QUE É A ANÁLISE SENSORIAL? A análise sensorial consiste na avaliación dos atributos organolépticos dun

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 81

vp025_especialCalidadecatadoresLeite_galego.indd 81

30/6/21 10:24

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

produto por parte dos sentidos. Por tanto, o equipo de análise é a persoa (xuíz) ou conxunto de persoas (xurado/panel de catadores) que levan a cabo esa valoración. En función do obxectivo que se persiga coa análise sensorial formúlase un tipo de proba e un tipo de panel. Probas afectivas. Se se pretende valorar a aceptación, preferencia ou agrado dun alimento pódese suxerir unha cata de consumidores na cal o xurado estea formado por persoas sen unha formación especializada (panel de consumidores). Para este tipo de análise requírese un gran número de catadores para que os resultados teñan significación estatística. Probas discriminantes. Neste tipo de probas o que se busca é determinar se existe diferenza sensorial perceptible entre dúas ou máis mostras e, nalgúns casos, avaliar esa diferenza. Son probas sinxelas e de grande utilidade práctica que, en función do obxectivo concreto da proba, poden ser levadas a cabo por un panel de consumidores, pero que tamén se suxire dentro dos labores de catadores cualificados. As máis usadas son as probas de comparación pareada simple, triangular, dúo-trío, comparacións múltiples e de ordenamento. Probas descritivas. Con este tipo de probas o que se pretende é describir e cuantificar o produto segundo os seus atributos sensoriais e requírese dun panel ou conxunto de xuíces adestrados para valorar a calidade sensorial dun produto de maneira consistente e reproducible, sen ter en conta gustos ou preferencias persoais.

FORMACIÓN DUN PANEL ESTABLE DE CATADORES DE LEITE EN CANTABRIA O interese da constitución dun panel adestrado de catadores de leite en Cantabria responde a un dobre propósito; por unha banda, desde o CIFA, un obxectivo de investigación e, por outra, desde a Oficina de Calidad Alimentaria (Odeca), un obxectivo de certificación. O panel de catadores está pensado para darlles soporte a proxectos CIFA en liñas de traballo como a produción ecolóxica de leite (discriminación leite ecolóxico vs. convencional; descrición sensorial do leite de produción ecolóxica); influencia do tratamento térmico nas características organolépticas do leite (análise comparativa leite pasteurizado vs. UHT ou estéril; descrición sensorial do leite pasteurizado);

posible identificación de leite “de pastoreo” ou leite “de pasto” (colaboración na definición de leite de pasto; análise discriminativo entre leite de pasto e leite de mestura) e outros. A Odeca, dentro das súas competencias como entidade de certificación de produtos agroalimentarios, ten a responsabilidade de velar polos produtos amparados dentro dunha DOP ou IXP, protexendo o mantemento da calidade e autenticidade do produto. Por isto, os paneis de catadores son unha ferramenta imprescindible para a descrición e a avaliación das características sensoriais destes produtos e permiten asegurar que cumpren cos parámetros sensoriais definidos nos regulamentos.

Figura 1. Cata de leite en cabina

PRINCIPAIS LIÑAS DE TRABALLO DOS CATADORES PARA OS PROXECTOS CIFA Produción ecolóxica de leite: discriminación leite ecolóxico vs. convencional; descrición sensorial do leite de produción ecolóxica Influencia do tratamento térmico nas características organolépticas do leite: análise comparativa leite pasteurizado vs. UHT ou estéril; descrición sensorial do leite pasteurizado Posible identificación de leite “de pastoreo” ou leite “de pasto”: colaboración na definición de leite de pasto; análise discriminativa leite “de pasto” vs. leite de mestura Outros

EQUIPO RESPONSABLE DO PANEL Para a constitución dun panel estable de catadores cómpre contar cun equipo que se responsabilice da organización das sesións, da preparación, codificación e presentación das mostras aos catadores, dirección das sesións, así como da recollida dos datos e o seu posterior tratamento estatístico. Neste caso o equipo estivo constituído por persoas tanto do CIFA como da Odeca. A figura de xefe de

82 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadecatadoresLeite_galego.indd 82

30/6/21 10:24

O V E U N

RumenSmart™

� AUMENTA LA GRASA !

RumenSmart™ Solución inteligente para aumentar la grasa de la leche

Alimenta con RumenSmart™   

Incrementa la grasa láctea Promueve una población bacteriana ruminal benéfica Reduce la depresión de la grasa láctea inducida por la dieta

A SM005-00

Confía en Adisseo, líder mundial en nutrición con aminoácidos en rumiantes desde los 90s. Contacta hoy mismo con nuestro equipo técnico. +34974316092 @ Info.nasp@adisseo.com

www.adisseo.com vp025_anuncio_adisseo.indd 83

20/6/21 15:46

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

OS PANEIS DE CATADORES SON UNHA FERRAMENTA IMPRESCINDIBLE PARA A DESCRICIÓN E A AVALIACIÓN DAS CARACTERÍSTICAS SENSORIAIS DESTES PRODUTOS

Figura 2. Adestramento en olores

panel recaeu sobre unha experta en análise sensorial e unha investigadora do CIFA, que conxuntamente lideraron o equipo responsable.

SELECCIÓN DOS INTEGRANTES DUN PANEL: XUÍCES Un panel de análise sensorial constitúe o verdadeiro instrumento de medida e, consecuentemente, os resultados da análise dependen da formación dos seus membros. Por tanto, é importante o sistema de recrutamento das persoas que desexan participar nel. Na formación do panel estable de catadores seguíronse as directrices da UNE-EN NISO 8586: 2014, “Guía xeral para a selección, adestramento e control de catadores e catadores expertos”. A norma indica como se deben levar a cabo as distintas etapas para a formación dun panel de catadores: 1) recrutamento, 2) selección, 3) adestramento e 4) avaliación do panel ou control dos catadores.

selección mediante probas de olores (identificación dun total de 18 olores, emparellamento e ordenación) [figura 2], gustativas (detección, emparellamento, discriminación e ordenación) e de visión (test de Ishihara) [figura 3]. Así, dun total de 47 persoas que participaron no curso, só 17 finalmente se incorporaron para formar parte do panel de cata de leite, segundo as súas capacidades visuais, olfactivas, gustativas, pero, sobre todo, a súa dispoñibilidade e aceptación do produto.

Figura 3. Test de Ishihara. Proba de agudeza e capacidade de discriminación de cores

Pasos 1 e 2: recrutamento e selección O recrutamento dos futuros compoñentes do panel levouse a cabo entre persoas vinculadas ao sector (gandeiros, elaboradores de produtos lácteos, técnicos do sector, profesores da rama agroalimentaria, persoal de laboratorios etc.) e persoal do CIFA e a Odeca. O modo de recrutamento foi a través da organización dun curso ao que se convidou a moitas persoas do sector e no que, finalmente, participaron 47 persoas. O título do curso de capacitación foi “Formación básica en análisis sensorial de leche y quesos de Cantabria” (25 de setembro-20 de novembro de 2017). Realizáronse 4 sesións destinadas á formación xeral en análise sensorial e 84 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadecatadoresLeite_galego.indd 84

30/6/21 10:24

2020

Se podrá fraccionar el pago de la prima en 2 veces

Seguro de

Ganado Vacuno de reproducción y producción

Incluye saneamiento ganadero. Asegure la calidad de su leche

(células somáticas, aflatoxinas…)

PARA SUSCRIBIR SU SEGURO DIRÍJASE A: • MAPFRE ESPAÑA CÍA. DE SEGUROS Y REASEGUROS • AGROPELAYO SOCIEDAD DE SEGUROS S.A. • CAJA DE SEGUROS REUNIDOS (CASER) • SEGUROS GENERALES RURAL • ALLIANZ, COMPAÑÍA DE SEGUROS • PLUS ULTRA SEGUROS • HELVETIA CÍA. SUIZA S.A. DE SEGUROS • MUTUALIDAD ARROCERA DE SEGUROS • CAJAMAR SEGUROS GENERALES S.A. • GENERALI DE ESPAÑA, S.A. SEGUROS • FIATC, MUTUA DE SEGUROS Y REASEGUROS • BBVASEGUROS, S.A. DE SEGUROS • AXA SEGUROS GENERALES • SEGUROS CATALANA OCCIDENTE • REALE SEGUROS GENERALES • MGS SEGUROS Y REASEGUROS S.A. • SANTALUCÍA S.A. CÍA. DE SEGUROS • MUSSAP, MUTUA DE SEGUROS • AGROMUTUA-MAVDA, SDAD. MUTUA DE SEG. • PELAYO, MUTUA DE SEGUROS A PRIMA FIJA vp025_anuncio_agroseguro.indd 85

20/6/21 15:47

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

Paso 3: adestramento Para a formación dun panel de catadores é necesario o desenvolvemento dunha serie de sesións orientadas a formar os xuíces nas tarefas a realizar na avaliación do produto, que inclúen o coñecemento das características destacadas do produto, o uso de escalas ordinais, o adestramento en técnicas de avaliación e o emprego dunha terminoloxía específica. No caso do panel de catadores de leite de Cantabria, o adestramento levouse a cabo dentro de 2 cursos de formación. Dedicáronse 4 sesións no primeiro curso, xa citado, e outras 5 sesións nun segundo curso (14 de maio-12 de xuño de 2018) para establecer os principais atributos a estudar en leite, a metodoloxía e o tipo de escala para cada atributo. O adestramento estivo dirixido fundamentalmente a establecer o protocolo para a realización de probas descritivas. As sesións incluíron traballo en grupo, esta parte levaba a cabo nunha aula, e traballo individual, que se levaba a cabo nas cabinas da sala de catas, instalada no edificio do CIFA (figura 1). Adestramento: construción da ficha de cata descritiva Seguindo as recomendacións da ISODIS 22935-2 (2006), os atributos a avaliar englobáronse dentro de 3 bloques: aparencia (fase visual), cheiro (fase olfactiva) e atributos perceptibles en boca e gustativos (fase gustativa). A escala de avaliación de cada atributo foi acordada cos compoñentes do panel nunha escala maioritaria de 1 a 5 (figura 4). Algúns atributos eran unicamente avaliados cualitativamente (presenza/ausencia; Si/Non) ligados a unha descrición. A cantidade de mostra avaliada foi de 50 ml por catador, e a maneira de presentación da mostra foi en copas de cristal tapadas cun vidro de reloxo ou placa petri, para condensar o cheiro no espazo de cabeza. As mostras servíronse a temperatura ambiente, ao redor de 18 °C. De todas as características sensoriais do leite que foron obxecto de análise, só 18 atributos foron incluídos na ficha de cata definitiva, tras o correspondente consenso entre os membros do panel (figura 4). Na fase de aparencia avaliáronse cor, densidade (persistencia do leite na parede da copa) e presenza de partículas na parede da copa, todos en escala.

Na fase de cheiro avaliáronse a intensidade do cheiro (cuantitativa, escala 1-5), cheiro predominante (de maneira cualitativa; láctico Si/Non), descrición do cheiro predominante (descritiva), detección doutros cheiros non predominantes (de maneira cualitativa e descritiva) e detección de cheiros estraños (de maneira cualitativa e descritiva). Na fase perceptible en boca e gustativa avaliáronse sensación graxa, consistencia (maior ou menor sensación acuosa), intensidade do sabor, dulzor e intensidade do aroma (cuantitativas, escala 1-5), aroma predominante (de maneira cualitativa; láctico Si/Non), descrición do aroma predominante (descritiva), detección doutros aromas non predominantes (de maneira cualitativa e descritiva), detección de aromas/ sabores estraños (de maneira cualitativa e descritiva) e persistencia do

aroma (cuantitativa, escala 1-5) [figura 4, ficha de cata]. Entre as mostras de leite analizadas, incluíronse mostras de leite pasteurizada de granxa; debido ao seu menor tratamento térmico e tecnolóxico, e tratarse de leite procedente dunha soa gandería e diversidade de sistemas de alimentación, estas mostras presentaron unha maior variedade sensorial, o que deu lugar a unha ficha de cata tan exhaustiva.

Figura 4. Ficha de cata de leite despois do traballo realizado co panel Fase

ATRIBUTOS DO LEITE (Marcar cunha cruz o grao de intensidade segundo a escala descrita)

COR 1= tostado, 2= branco tostado, 3= branco azulado, 4= branco claro, 5= branco intenso VISUAL

DENSIDADE 1 = nada persistente; 5 = moi persistente PRESENZA DE PARTÍCULAS 1 = sen partículas; 2= presenza media de partículas; 3= moitas partículas

INTENSIDADE OLOR 1 = inapreciable; 5 = moi intenso OLOR PREDOMINANTE (Láctico: Si/Non) OLFACTIVA

NON

DESCRICIÓN DO OLOR PREDOMINANTE ((describir) Manteiga, iogur, nata, torrefacto, pasto, herba seca, ensilado, concentrado etc. DETECCIÓN DOUTROS OLORES NON PREDOMINANTES (describir)

NON

SENSACIÓN GRAXA EN BOCA 1 = inapreciable; 5 = moi intenso

NON

CONSISTENCIA/CORPO 1 = moi acuoso; 5 = moi denso INTENSIDADE DO SABOR 1 =i napreciable; 5 = moi intenso DOZURA 1= nada doce; 5 = moi doce INTENSIDADE AROMA 1 = inapreciable; 5 = moi intenso GUSTATIVA

AROMA PREDOMINANTE (láctico: Si/Non)

NON

DESCRICIÓN DO AROMA PREDOMINANTE (describir) Manteiga, iogur, nata, torrefacto, pasto, herba seca, ensilado, concentrado etc.. OUTROS AROMAS NON PREDOMINANTES (describir)

NON

SABORES/AROMAS EXTRAÑOS (describir) Entendido como defecto o posible sabor metálico, ácido, rancio, a deterxente etc.

NON

PERSISTENCIA 1 = nada persistente; 5 = moi persistente

86 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadecatadoresLeite_galego.indd 86

30/6/21 13:29

Alfalfa de secano e regadío

Mesturas Forraxeiras

Alfalfa SAN ISIDRO, elevada produción, gran perenidade, secano ou regadío

VICTORIA, a Alfalfa mellorada, para

Gama SPEEDYLMIX, 6 tipos de pradeiras , anuais de sega ou pastoreo

secano ou regadío

Gama PLURIMIX, 4 tipos de pradeiras , frescos perennes para secanos

Alfalga TIERRA DE CAMPOS, rústica e adaptada ao secano

Gama REGMIX, 3 tipos de pradeiras perennes de regadío

Gama SECMIX, 2 tipos de pradeiras perennes para secano

www.rocalba.com

vp025_publi_ROCALBA_galego.indd 87

Expresión vegetal

28/6/21 11:16

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

OS RESULTADOS OBTIDOS INDICAN A DIFICULTADE DE VALORACIÓN DE CERTOS ATRIBUTOS, COMO A IDENTIFICACIÓN DE CHEIROS ESTRAÑOS, A CUANTIFICACIÓN DA PRESENZA DE PARTÍCULAS E A INTENSIDADE DO OLOR

Figura 5. Valoracións da fase visual

Adestramento: desenvolvemento das sesións e mostras de leite Unha vez establecidos os diferentes atributos, procedeuse ao adestramento dos catadores buscando, na medida do posible, referencias para cada un deles. Na sesión de atributos de aparencia, avaliáronse leites con diferente tratamento térmico (esterilizado, UHT e pasteurizado), con diferente porcentaxe graxa (desnatado, semidesnatado e enteiro), homoxeneizados e non homoxeneizados, e incluíuse mesmo algunha bebida vexetal, dunha aparencia similar ao leite. No caso da cor, a puntuación (1-5) non respondía a unha escala graduada de cor senón a diferentes tonalidades de branco que se resumiron en: 1) tostado; 2) branco-tostado; 3) brancoazulado; 4) branco-claro; 5) branco intenso. Respecto da persistencia do leite en parede a principal influencia é a porcentaxe graxa do leite, sendo o leite desnatado o que deixa menor pegada e a enteiro a que maior. A presenza de partículas foi avaliada cunha escala de 1 a 3 debido a que a escala de 1 a 5 era máis dificultosa para os catadores neste atributo, sendo o 1 un leite sen partículas (normalmente correspondíase con mostras de leite UHT desnatado e homoxeneizado) e 3 un leite con moitas partículas (mostras de leite pasteurizado, enteiro e sen homoxeneizar). Nas sesións dedicadas á fase olfactiva, o obxectivo foi xerar no panel unha “biblioteca” de cheiros. Traballouse con referencias da familia láctica e da familia vexetal. Para o adestramento do panel coa familia láctica preparáronse mostras de leite mesturado con iogur, con nata e con manteiga.

A inclusión de mostras de leite pasteurizado de granxa (procedente dun só rabaño) abría un abanico de posibles cheiros asociados á ración fornecida ás vacas en lactación. Avaliáronse referencias naturais de silo de millo, silo de herba, herba fresca, palla e concentrado; estas eran presentadas en frascos de plástico opacos e cuxa boca estaba selada cunha lámina de papel de aluminio perforado (figuras 6 e 7). O obxectivo da proba consistía en identificar a forraxe do frasco, sen visualizalo. Noutra sesión preparáronse mostras de leite cocido con silo de herba, herba con trevo, herba seca e concentrado. Así mesmo, déronse a catar mostras de leite pasteurizado non homoxeneizado de rabaños alimentados con pasto, leite pasteurizado non homoxeneizado de rabaños alimentados fundamentalmente con penso e millo, e distintas mostras de leite comercial pasteurizado e UHT. Cabe destacar que na mostra de leite comercial suplementado con omega 3, algúns membros do panel detectaron cheiros estraños a peixe. Nas sesións dedicadas á fase perceptible en boca e gustativa, para os atributos de sensación graxa e consistencia elaboráronse referencias engadindo ao leite nata ou augando leite, para fixar os atributos. Avaliáronse leites con diferente contido graxo establecendo que o leite desnatado ten unha sensación graxa e consistencia de 1-2 mentres o leite enteiro variaba entre 3-5. A falta de homoxeneización do leite, isto é, a dispersión natural da graxa dá lugar a unha maior sensación graxa en boca que cando ese mesmo leite, co mesmo contido graxo, se homoxeneiza.

88 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadecatadoresLeite_galego.indd 88

30/6/21 16:16

vp025_huvepharma.indd 89

Albiotic.Pharmasin.Adv.200x280mm.SP01.0421.indd 1

20/6/21 15:48

4/23/2021 12:57:30 PM

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

NAS SESIÓNS DEDICADAS Á FASE OLFACTIVA, O OBXECTIVO FOI XERAR NO PANEL UNHA “BIBLIOTECA” DE CHEIROS. TRABALLOUSE CON REFERENCIAS DA FAMILIA LÁCTICA E DA FAMILIA VEXETAL

Figura 6 (esq.). Exercicio de identificación de cheiros Figura 7 (dta.). Frascos perforados con referencia de mostras de alimentos e ficha de identificación

Respecto ao sabor doce, avaliar a sensibilidade dos catadores ao sabor doce da lactosa en leite avaliando mostras de leite con diferentes niveis de lactosa engadida. Os aromas lácticos foron avaliados de maneira similar ao cheiro, con mostras de leite mesturado con iogur, con nata e con manteiga. Ao longo das sesións avaliouse unha ampla variedade de mostras de leite do mercado, buscando atopar unha mostra para cada puntuación da escala asociada a cada atributo. Nas actividades desenvolvidas na aula, levábase a cabo unha posta en común tras cada valoración, dando lugar, ás veces, a acalorados debates que finalmente serviron para homoxeneizar puntuacións e criterios.

AVALIACIÓN DO PANEL Seguindo as indicacións da norma UNE-NISO 8586:2014, realizouse un control do traballo do panel e dos catadores para valorar o seu funcionamento. Para valorar o rendemento individual e o rendemento do panel expuxéronse diversas probas. En primeiro lugar avaliouse a capacidade discriminativa, que é a capacidade do panel para distinguir, coa ficha de cata establecida, entre produtos diferentes. En segundo lugar avaliar a repetibilidade do panel e dos catadores, entendida como medida da concordancia entre as avaliacións realizadas sobre a mesma mostra na mesma sesión de cata, e a reproducibilidade do panel e dos catadores, entendida como a medida da concordancia entre as avaliacións realizadas sobre a mesma mostra en sesións diferentes.

Para a capacidade discriminante presentouse como mostra diferente unha bebida de avea fronte a dúas mostras de leite pasteurizado de granxa, de cara a poder identificar diferenzas no maior número de atributos. Para as probas de repetibilidade e reproducibilidade presentouse unha mostra de leite pasteurizado de granxa 2 veces nunha mesma sesión e en sesións diferentes. Os atributos avaliados de maneira cuantitativa estudáronse mediante unha análise da varianza, os datos cualitativos mediante un estudo de χ2, e os descritivos mediante comparación (SPSS, versión 18.0). Os resultados das probas de repetibilidade, reproducibilidade e capacidade discriminante, indicaron un resultado satisfactorio a nivel de panel pero con diferenzas individuais entre os panelistas. Os resultados tamén puxeron de manifesto a dificultade que entrañaba a valoración dalgúns parámetros. Dentro dos parámetros cualitativos a identificación do cheiro non predominante. Dentro dos parámetros cuantitativos a intensidade do cheiro e a presenza de partículas. Na figura 8 amósanse os resultados dos atributos cuantitativos (excepto presenza de partículas que ten unha escala de 1 a 3) da proba discriminante e de repetibilidade. Nesta proba contrastáronse unha mostra de leite pasteurizado, presentada 2 veces na mesma sesión, entre outras mostras, e unha bebida de avea. O perfil diferenciado desta última é claramente visible (liña negra) e a concordancia da avaliación das 2 mostras do mesmo leite tamén. Na figura 9 móstranse os resultados dos atributos cuantitativos (excepto pre-

senza de partículas que ten unha escala de 1 a 3) da proba discriminante e de reproducibilidade. Nesta proba contrastáronse os resultados dunha mesma mostra de leite pasteurizado, presentada en 2 sesións consecutivas. Con pequenas diferenzas, pódese apreciar un perfil similar para ambas, para todos os atributos considerados. Nas figuras 10 e 11 móstranse as porcentaxes de presenza dos atributos cualitativos (Si/Non) tanto para os ensaios

90 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadecatadoresLeite_galego.indd 90

30/6/21 10:24

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

DOS GRÁFICOS DEDÚCESE UNHA ALTA CONCORDANCIA NA IDENTIFICACIÓN DO CHEIRO LÁCTICO COMO PREDOMINANTE NOS LEITES PRESENTADOS O MESMO DÍA E MENOR CANDO SE PRESENTARON EN SESIÓNS DIFERENTES

Figura 8. Resultado da proba discriminante e de repetibilidade (presentación da mesma mostra ao longo dunha mesma sesión) de atributos cuantitativos (excepto presenza de partículas) Cor Color 5

Persistencia Persistencia

Densidade Densidad

4 3

Intensidade aroma Intensidad

aroma

Bebida aveaavena Bebida

Intensidade olor olor Intensidad

Dozura Dulzor

Sensación graxa Sensación

Intensidadesabor sabor Intensidad

Leche Leite pasteurizado pasteurizada Leite pasteurizado Leche pasteurizada

grasa

Consistencia Consistencia

Figura 9. Resultado dunha proba de reproducibilidade (presentación da mesma mostra en dúas sesións distintas) de atributos cuantitativos (excepto presenza de partículas) Color Cor 5

Persistencia Persistencia

Densidade Densidad

4 3 2

Intensidad Intensidadearoma aroma

Intensidade olor

Intensidad olor

Sesión 1 1 Sesión Sesión 2 2 Sesión

de repetibilidade como de reproducibilidade. Dos gráficos dedúcese unha alta concordancia na identificación do cheiro láctico como cheiro predominante nos leites presentados o mesmo día e menos concordancia cando se presentaron en sesións diferentes. Non houbo moita concordancia na detección dun segundo cheiro (cheiro non predominante) e observouse unha alta discrepancia sobre todo nas mostras iguais presentadas o mesmo día. Tampouco houbo moita concordancia na detección dun segundo aroma en boca (aroma non predominante) e observouse unha alta discrepancia tanto nas mostras iguais presentadas o mesmo día como nas mostras presentadas en sesións diferentes.

AgroBank

Dulzor

Dozura

Sensación graxagrasa Sensación

Intensidad Intensidadesabor sabor

Consistencia Consistencia

Figura 10. Resultado de repetibilidade (presentación da mesma mostra ao longo dunha mesma sesión) de atributos cualitativos 100 80 Leite pasteurizado

60 40

Leite pasteurizado

20 0

tic

lác

o ed pr

e nt

n no

ed pr

ño

tra

s re

d re

om Ar

n no

ed pr

ño

tra

s ae

om Ar

Asesoramento e servizo para o sector agrario

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 91

vp025_especialCalidadecatadoresLeite_galego.indd 91

30/6/21 16:20

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

Figura 11. Resultado de reproducibilidade (presentación da mesma mostra en dúas sesións distintas) de atributos cualitativos 100 80

Sesión 1

60 Sesión 2

40 20 0

tic

lác

o ed pr

e nt

n no

ed pr

ño

tra

s re

d re

om Ar

n no

CONCLUSIÓNS A constitución dun panel adestrado de cata require traballo e dedicación pero, sobre todo, continuidade. Tras o labor de recrutamento, selección, formación básica e adestramento inicial requírese un labor de mantemento. Como todo instrumento de medida, é imprescindible o axuste entre os compoñentes do panel e a calibración periódica, que non pode realizarse se non é a base dun adestramento e formación continuados. Os resultados obtidos polo panel indican a dificultade de valoración de certos atributos como a identificación de cheiros estraños, a cuantificación da presenza de partículas e a intensidade do cheiro, o que deberá ser tido en conta nas próximas sesións de adestramento do panel, para reducir a variabilidade destes atributos. O traballo co panel durante os meses de adestramento puxo de manifesto a necesidade de elaboración de referencias para cada un dos parámetros sensoriais, que permitan uniformizar as puntuacións do panel dentro da escala establecida para cada atributo cuantitativo, así como a elaboración de referencias olfactivas e gustativas que permitan o adestramento continuo para identificar posibles cheiros e aromas presentes no leite. Neste momento, o equipo responsable da análise sensorial do CIFA está a elaborar documentos que recollen os procedementos para a preparación de referencias para o adestramento dos xuíces do panel nos atributos cualitativos (identificación de cheiros, aromas etc.) e cuantitativos (unha referencia para cada valor

ed pr

ño

tra

s ae

om Ar

dentro de cada escala); así mesmo, están a redactarse as instrucións – dirixidas aos xuíces do panel– para a valoración dos atributos cualitativos e cuantitativos, incluídos na ficha de cata, a partir das referencias preparadas.

AGRADECEMENTOS Agradecemos a colaboración de moitas persoas do sector que nos animaron a poñer en marcha a creación dun panel adestrado de catadores de leite en Cantabria. Á Odeca colaboradora directa en todo este proceso. A Jesús Oria, Benito Fernández, Manuel Mora, Fernando Mier e outros moitos compañeiros que desde os seus postos de responsabilidade apoiaron o proxecto. A Ana Rita P. Marqués e Marta Mier coas que iniciamos esta andaina. A Lara Hermosa, Humberto Mallavia, Laura Muñana, Juan Blanco e José Carlos González que formaron parte, en distintos momentos, do equipo CIFA-Odeca, organizador do panel e, por suposto, a todos os compoñentes do panel de catadores polo seu compromiso e o seu interese.

REFERENCIAS

ISO 22935-2:2009 [IDF 99-2:2009] Milk and milk products- Sensory analysis- Part 2: Recommended methods for sensory evaluation. MAPA 2017 Memoria de actividades CIFA, 2019 UNE-EN ISO 8586:2014, “Guía general para la selección, entrenamiento y control de catadores y catadores expertos”

92 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadecatadoresLeite_galego.indd 92

30/6/21 10:25

Complet GP

mellora o contido en graxa e proteína do leite

En vídeo

A dixestibilidade da fibra das forraxes é o factor clave nunha ración de vacún leiteiro e a súa xestión descansa na ración deseñada. Por iso, Complet Grasa-Prot achegará fibra dixerible e aditivos que mellorarán a eficiencia da ración e axudaranche a conseguir os obxectivos que necesitas: • Mellor porcentaxe de graxa • Mellor porcentaxe de proteína • Evitar a inestabilidade do leite asociada a compoñentes lácteos e á estacionalidade

Vantaxes do penso complementario • Complet Grasa-Prot mellora os contidos de graxa e proteína do leite. • A correcta xestión da fibra e da súa dixestión marca a calidade do leite e a saúde animal. • O equilibrio perfecto lógrase manexando dous índices: Índice de Fibrosidade (IF) e Índice de Dixestibilidade da Fibra (IDF).

Con só engadir 500 g de penso por vaca e día conseguirás as calidades que necesitas

Mellor xestión da fibra + aditivos = Mellores calidades

Polígono de Sabón, 11B 15142 Arteixo (A Coruña) vp025_pub_piensossil_galego.indd 93

Tlfs. 981 600 322 – 641 489 661

piensossil@piensossil.com 30/6/21 12:59

Foto: Alfonso Goris

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

A importancia dos detalles no manexo do secado Nas seguintes páxinas poñemos un enfoque integral á hora de abordar o período seco, ao que denominamos “Plan de Cinco Puntos no Manexo do Secado”, a través do cal revisaremos algúns dos detalles que consideramos fundamentais para poñelo en marcha de maneira correcta.

Carlos Carbonell, Laura Elvira Equipo Técnico Veterinario de Ruminantes MSD Animal Health

INTRODUCIÓN

n 1963 os viticultores franceses pedíronlle ao eminente químico francés Louise Pasteur axuda para evitar que se lles estragara o viño durante o seu transporte. Por este motivo, Pasteur descubriu que, quentando

o viño a unha determinada temperatura e tempo, se eliminaban as bacterias que o danaban, sen alterar un ápice a súa calidade e o seu sabor. Porén, se non se cumprían rigorosamente os tempos e temperatura establecidos, os resultados eran moi distintos. A consecuencia deste achado revolucionou o comercio e o desenvolvemento desta industria. Esta historia pon en evidencia como en moitos casos o resultado final de-

94 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadeLeite_carbonell_galego.indd 94

30/6/21 16:22

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

O PERÍODO SECO É A FASE DE MAIOR IMPORTANCIA NO CONTROL DA SAÚDE DO UBRE DA VACA LEITEIRA

pende en gran medida da suma de coidar os pequenos detalles, aínda que algúns deles poidan parecer a priori que carecen de importancia. Esta premisa cobra especial relevancia nas rutinas de traballo nunha gandería de leite, incluíndo, como non, o manexo da saúde do ubre na vaca seca. O período seco é un tempo de descanso necesario para que a vaca rexenere o seu tecido mamario despois dunha longa lactación, de forma que poida maximizar a súa produción na seguinte lactación. Ao mesmo tempo, é a fase de maior importancia no control da saúde do ubre, xa que nesta etapa se presenta unha oportunidade para a curación das infeccións intramamarias adquiridas durante a lactación previa (1, 2). Con todo, é á súa vez a época de maior risco para adquirir novas infeccións por patóxenos ambientais (3-5), especialmente ao comezo (durante a involución mamaria) e ao final do período (durante as semanas previas ao parto ou costroxénese) (6).

Por iso é polo que o manexo do período seco poida determinar a cantidade de mamites subclínicas dun rabaño e o risco de padecer mamite clínica na lactación temperá. Por iso, os fallos de manexo penalizarán a produción e supervivencia das vacas na seguinte lactación (7, 8).

O MUNDO ESTÁ A CAMBIAR Un pouco de historia axúdanos a entender por que durante moito tempo se recomendou o uso xeneralizado de tratamento antibiótico de secado. A finais dos anos 60, investigadores do Reino Unido, ante o problema xeneralizado de calidade de leite, tanto de mamites clínicas como subclínicas na industria leiteira, elaboraron un plan de control de mamite de cinco puntos (9,10). Un destes cinco puntos consistía no tratamento antibiótico intramamario sistemático a todos os animais no momento do secado. O propósito era dobre: por unha banda, diminuír a

2 Soluciones PREMIUM para el control celular

SELLADOR MARCANTE DE DIÓXIDO

SELLADOR CON NUESTRA EXCLUSIVA MOLÉCULA LSA®

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 95

vp025_especialCalidadeLeite_carbonell_galego.indd 95

30/6/21 10:34

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

OS FALLOS DE MANEXO PENALIZARÁN A PRODUCIÓN E A SUPERVIVENCIA DAS VACAS NA SEGUINTE LACTACIÓN

O éxito deste plan de 5 puntos foi evidente, pois logrou reducir en gran medida os casos de mamite clínica e o reconto de células somáticas no tanque de leite

alta porcentaxe de vacas infectadas, principalmente por patóxenos contaxiosos como S. aureus ou Str. agalactiae, adaptados a vivir no ubre. Doutra, este antibiótico de longa acción axudaba a previr as novas infeccións durante o período seco. O éxito deste plan de 5 puntos foi evidente, pois logrou reducir en gran medida os casos de mamite clínica e o reconto de células somáticas no tanque de leite (10). Como consecuencia, a súa implementación estendeuse, con certas modificacións, aos países que contaban cunha industria leiteira importante. Despois de anos traballando, a calidade do leite das granxas mellorou claramente e, por iso, as preocupacións no sector lácteo cambiaron. Hoxe en día, os consumidores reclaman outras esixencias ao sector, tendo cada vez máis peso os requisitos a nivel ambiental (pegada de carbono), o benestar animal ou o bo uso dos antibióticos. Debido ao problema que supón o rápido incremento das resistencias bacterianas aos antibióticos, en 2014 creouse en España un Plan Nacional de Resistencia aos Antibióticos (PRAN), coordinado pola Axencia Española do Medicamento (AEMPS) que, co fin de reducir o uso de antibióticos mediante a colaboración co sector, impulsou un plan voluntario específico para o sector do vacún leiteiro.

A este escenario actual hai que engadirlle a nova regulamentación europea en materia de medicamentos veterinarios que entrará en vigor en xaneiro de 2022 (Regulamento UE 2019/6) e que nun futuro se trasladará a nivel nacional. Nela tense en conta a limitación do uso profiláctico dos antibióticos, o que incluiría a antibioterapia de branqueo ao secado, polo que a terapia de secado selectivo parece a mellor alternativa de futuro a este nivel para o control da saúde do ubre.

SECADO SELECTIVO O secado selectivo consiste en seleccionar que vacas ou cuarteiróns van recibir tratamento antibiótico, co único obxectivo de curar unha infección intramamaria existente. E isto, que pode parecer sinxelo, xerou bastante debate técnico-científico á hora de aplicarse en granxa, desde cales deben ser os criterios de selección na explotación para instaurar o secado selectivo, ata como decidir que vaca é ou non candidata a recibir tratamento antibiótico. Respecto da prevención das novas infeccións durante este período, aquí si hai unanimidade en que os seladores internos de subnitrato de bismuto son unha ferramenta excelente para a substitución dos antibióticos, tal e como se observa na gráfica 1 (11). A experiencia previa en países que levan tempo traballando con secado

selectivo, como Holanda ou Dinamarca, e de numerosos estudos publicados, constatan como co secado selectivo se poden obter resultados polo menos tan bos como coa terapia antibiótica de branqueo, cunha importante redución do uso de antibióticos (12-14). Non obstante, non debemos esquecer que nin o selador interno nin o antibiótico de secado son solucións máxicas e que ante o actual escenario cada día cobra maior importancia coidar os pequenos detalles no manexo do secado. Por iso é polo que un enfoque integral analizando todos os puntos relacionados directa ou indirectamente coa saúde do ubre na vaca seca sexa o que asegure maiores posibilidades de éxito.

96 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadeLeite_carbonell_galego.indd 96

30/6/21 10:34

SELLADO POR VACACIONES

TODAS

LAS VACAS MERECEN UN

SELLADOR

Una nueva barrera en la protección del pezón

VP025_pub_msd_sellador.indd 97

23/6/21 12:49

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

Gráfica 1. Porcentaxe de redución de infeccións intramamarias ao parto (verde) e de mamites clínicas os primeiros 150 días (DEL) cando se usa selador en comparación con non usalo (11) Selador vs. non selador 0% -20 % -40 %

UN ENFOQUE INTEGRAL, ANALIZANDO TODOS OS PUNTOS RELACIONADOS DIRECTA OU INDIRECTAMENTE COA SAÚDE DO UBRE NA VACA SECA, SERÁ O QUE ASEGURE MAIORES POSIBILIDADES DE ÉXITO

-48 % -73 %

-60 % -80 % % redución de IIM ao parto

% redución de MC 1.os 150 DEL

ENFOQUE INTEGRAL DO PERÍODO SECO Na honra dos investigadores británicos que iniciaron os programas de calidade de leite, a este enfoque integral ímoslle chamar “Plan de Cinco Puntos no Manexo do Secado”. Nel revisaremos algúns dos detalles que consideramos importantes para realizalo de maneira correcta. Punto 1. Preparación ao secado A preparación da vaca para o secado é un desafío nas explotacións de alta produción, tal e como se observa na figura 1. As vacas con altas producións presentan máis probabilidades de ter problemas de condición de tetos ao tardar máis tempo en muxirse e adoitan chegar ao secado con maiores producións de leite. O cesamento do muxido incrementa a presión intramamaria, provocando un acurtamento e unha dilatación da canle da mamila que facilita o goteo e a perda de abre a porta á entrada

dos distintos patóxenos ambientais. A maior produción ao secado, maior risco de perda de leite e maior probabilidade de ter os tetos abertos e que estes tarden máis tempo en formar o tapón de queratina. Ademais, tamén hai un maior atraso na involución mamaria (15-19). A todos estes factores hai que sumarlle o maior risco de sufrir dor no ubre, que se manifesta con cambios de comportamento e unha redución do tempo de descanso, incrementando o estrés no animal, faino que sexa moito máis susceptible a novas infeccións (20, 21). A pregunta clave sería: cal é a produción de leite recomendado á hora de secar unha vaca? Non obstante, esta pregunta non ten fácil resposta. Se revisamos distintos estudos, case todas as investigacións marcan os puntos de corte entre 15 e 21 litros por día (16, 19, 22). Pero cantas das as vosas vacas chegan ao secado cunha produción superior?

Figura 1. Factores de risco asociados á preparación para o secado que actúan sobre o risco de padecer novas infeccións dos animais Secado da vaca (cesamento do muxido) Produción de leite

Presión intramamaria

Condicións de tetos

Goteo ou perda de leite

Tapón de queratina

Dor ubre Estrés Novas infeccións

98 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadeLeite_carbonell_galego.indd 98

30/6/21 16:23

VANTAXES  Melloran a estrutura do solo, drenaxe, retención de auga e aireación, proporcionando un mellor ambiente de enraizamento das plantas.  Posúen calidades de liberación de nutrientes lenta. O material continúa a súa descomposición dentro do solo, reducindo a cantidade de nitróxeno e fosfato que pode orixinarse cos fertilizantes químicos.

PRODUTOS FERTILIZANTES

 Melloran a capacidade de traballo dos chans, especialmente arxilosos pesados.  Melloran a retención de auga nos solos lixeiros.

O seu contido en materia orgánica, nitróxeno e fósforo fanos especialmente atractivos para a elaboración de fertilizante no sector agroforestal. Entre as súas variadas vantaxes hai que destacar que melloran a estrutura do solo, o seu grao de porosidade e a capacidade de retención de auga debido fundamentalmente á achega de materia orgánica. Ademais, proporciónalle ao solo nitróxeno, fósforo e potasio de liberación lenta, e, ao achegar cal, permite regular o pH do solo. AGROAMB ten inscritos os diferentes produtos fertilizantes que elabora no Rexistro de Produtos Fertilizantes do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente.

FERTILIZANTES AUTORIZADOS

 Melloran a resistencia á compactación do solo e á erosión.

CÓDIGO

TIPO

NOME COMERCIAL

F0001757/2022

Fertilizante orgánico NPK de orixe animal e vexetal

AGROTHAME ORGANITE START

 Reducen a necesidade de fertilizantes artificiais.

F0001894/2022

Emenda orgánica compost

AGROTHAME ORGANITE COMPOST

F0001895/2022

Emenda orgánica compost

AGROTHAME ORGANITE COMPOST START

 Regulan o pH do solo, ao achegar cal.

F0001896/2022

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMICO START

F0001897/2022

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMICO

F0001919/2023

Fertilizante órgano-mineral nitroxenado líquido

AGROTHAME ORGANITE N-LIQ

F0001925/2023

Fertilizante órgano-mineral NK líquido

AGROTHAME ORGANITE PURINE

F0001926/2023

Fertilizante órgano-mineral NP líquido

AGROTHAME ORGANITE LIQUID

F0001980/2023

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMICO ZEN

F0002420/2025

Fertilizante órgano-mineral NPK

AGROTHAME ORGANITE AGRO

F0002421/2025

Fertilizante órgano-mineral NPK

AGROTHAME ORGANITE SULFAGRO

F0002422/2025

Emenda orgánica húmica

AGROTHAME ORGANITE HUMOST

AGROAMB Ponte de Outeiro, 10 | 27256 Castro de Rei (Lugo) Teléfono (+34) 982 231 365 | Fax (+34) 982 240 534 E-mail agroamb@agroamb.com | Web www.agroamb.com vp025_pub_agroamb_galego.indd 99

28/6/21 11:17

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

AÍNDA QUE A MAMITE É UNHA ENFERMIDADE DAS VACAS, O PROBLEMA PREVENSE E RESÓLVESE COAS PERSOAS, COMA CASE TODO O QUE PASA NUNHA GANDERÍA

sentes na canle do teto. Por iso é polo que a calma, a orde e a hixiene deben ser esenciais para evitar a entrada de patóxenos, moi especialmente no momento de aplicar os seladores internos. Tanto se o protocolo se aplica a nivel de vaca (cada paso aplícase nos 4 tetos á vez) como a nivel de teto (procedemento completo teto por teto), debemos prestar especial atención a coidar estes detalles frecuentemente subestimados: • Organización do secado: o ideal na sala de muxido será agrupar as vacas a secar, se é posible ao comezo do muxido, cando a sala e a roupa das muxideiras están máis limpas. Ademais, estes estarán máis frescos e concentrados á hora de facer ben o procedemento de secado dos animais.

Produción do leite kg/d

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

13 15 17 21 Semanas despois do parto

11 13 15 17 21 Semanas despois do parto

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

Punto 2. Procedemento de secado Ao secar a vaca, eliminaremos o efecto protector polo arrastre do leite durante o muxido das bacterias pre-

• Orde e protocolo de secado: manter unha orde e unha sistemática na limpeza e desinfección dos tetos e na aplicación do tratamento intramamario é fundamental, especialmente cando se aplica a nivel de vaca, para evitar contaminacións da punta do teto. • Inserción parcial da cánula intramamaria: diminúe o risco de entrada de patóxenos e provoca menor dano na canle do teto (imaxe 1) (26). Aínda que a súa aplicación require máis coidado por parte do muxidor, os beneficios están máis que xustificados (2). Nun traballo recente, a inserción completa incrementou en 2,6 veces o risco de infección intramamaria ao parto respecto a inserción parcial (27). No caso de que a vaca se mova moito, pódese realizar a inserción completa.

Gráficas 2 e 3. Curva de produción en primíparas e multíparas en función da duración do período seco previo (23)

Produción do leite kg/d

Unha solución habitual para as vacas que chegan con alta produción ao secado é continuar muxindo e diminuír a duración do período seco, pero, cal é a duración óptima do secado? Non existe unha relación clara entre esta duración e a saúde de ubre, aínda que si que existe unha correlación coa produción. E do mesmo xeito que a pregunta previa, tampouco ten unha resposta fácil, aínda que hai certo consenso en que as primíparas necesitan un período seco maior (56 días) que as multíparas (35-42 días) para optimizar a produción (23, 24), tal e como podemos ver nas gráficas 2 e 3 (23). Con todo, hai factores que poderían diferenciar o resultado das multíparas. Nun estudo recente no que se analizaron 32.000 lactacións, as vacas con maiores producións na lactación anterior obtiñan peores producións na seguinte lactación cando o seu período seco era curto (< 45 días) (25), o que nos suxire que estes animais necesitan un tempo de descanso un pouco maior, exactamente o oposto ao que se adoita facer coas vacas que seguen dando moito leite no momento do secado, que é alongar a lactación en lugar de tratar de diminuír a súa produción. Para liquidar estes retos, é moi recomendable traballar conxuntamente co seu técnico para que as súas vacas cheguen coa mellor condición de tetos posible ao secado e establecer a súa duración óptima e os criterios para decidir se aplicar ou non un tratamento antibiótico de secado. E como non, para cuestionar as diferentes opcións cando cumpra diminuír a produción das vacas que chegan con moito leite, tomando medidas que sexan fáciles de implementar no manexo da súa granxa.

Pezeshki et al. <35 d; 42 d;

56 d (23)

100 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadeLeite_carbonell_galego.indd 100

30/6/21 10:34

Distribuidor autorizado: Asesoría Enerxética Terra Cha | Tel. 982 51 22 33 | +34 637 31 76 63 vp023_publi_terracha.indd 87

22/3/21 17:17

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

Imaxe 1. Imaxe ao microscopio electrónico dun corte dunha punta do teto despois dunha inserción completa (a) ou parcial (b) [26]. A inserción parcial respecta máis a punta do teto, producindo unha menor dilatación temporal da canle e menor perda de queratina (k)

• Tras aplicar o secado: sempre que sexa posible, trataremos de manter as vacas de pé uns 30 minutos despois da aplicación do secado, por exemplo, arrimando comida fresca. O adestramento dos responsables da aplicación dos tratamentos intramamarios de secado xunto ao seu técnico é a mellor maneira de mellorar este apartado. Punto 3. Período seco Ao longo deste período, de gran susceptibilidade a novas infeccións intramamarias, débese proporcionar un ambiente que reduza a exposición aos patóxenos ambientais e que lles ofreza o máximo benestar aos animais, optimizando o seu sistema inmune. Para iso, como en calquera fase de transición nas vacas de leite, débese: • Evitar a sobrepoboación e o amontoamento, tanto en comedeiros como no número de cubículos dispoñibles ou m2 por vaca na área de descanso (táboa 1)). • Manter un nivel de hixiene excelente. • Ter coidado co estrés por calor neste grupo de vacas. As repercusións non serán só para a vaca, senón que se lle poden transmitir ao feto, con repercusións na súa vida produtiva futura. • Observar e vixiar a involución do ubre das vacas secadas recentemente. Os sistemas de puntuación de limpeza, locomoción ou condición corporal das vacas son uns bos sistemas para tentar obxectivar se se está traballando ben neste período. Los sistemas de puntuación de limpieza, locomoción o condición corporal de las vacas son unos buenos sistemas para intentar objetivar si se está trabajando bien en este periodo.

Táboa 1. Recomendacións de densidade de cubículos e espazo por vaca en cama quente Grupo

Cubículo

Lote secas

100 %

Preparto

80 %

Cama quente > 8 m2 > 10-12 m2

Punto 4. Preparto Durante as tres semanas previas ao parto, o obxectivo é maximizar o consumo de materia seca, para previr os problemas metabólicos do posparto. Para iso, do mesmo xeito que no punto anterior, débese: • Maximizar o benestar. • Maximizar a hixiene. • Facilitar o acceso ao comedeiro e ofrecer forraxes de moita calidade. • Se é posible, separar os lotes de xovencas e vacas é moi recomendable, aínda que é difícil en moitos casos debido ao seu tamaño. As xovencas teñen maiores necesidades, especialmente a nivel de contido en proteína (15,5 %), debido a que aínda están a crecer. Ademais, súmase unha menor capacidade de consumo de materia seca (28)

e o estrés social ao aloxarse con vacas adultas con maior nivel xerárquico. Para minimizar o estrés social, manter grupos estables parece ser a estratexia máis axeitada. Os sistemas de puntuación de enchido ruminal, o control de consumo de carro ou a monitorización da cetose posparto poden ser útiles para determinar se o consumo de materia seca está sendo correcto.

Gráfica 4. Capacidade de consumo de materia seca (MS) en porcentaxe de peso vivo (PV) diferencial entre vacas e xovencas (28) 2 1,8 1,5 1,4 Xovencas 1,2 Vacas 1 -19

-17

-15

-13 -11 -9 -7 -5 Días previos ao parto

-3

-1

102 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_especialCalidadeLeite_carbonell_galego.indd 102

30/6/21 10:34

E S P E C I A L : C A L I DA D E D O L E I T E E M U X I D O

Punto 5. Manexo do parto O parto pode ter lugar baixo distintos sistemas que poden ben primar a hixiene e atención ao parto, ou ben reducir o estrés nas vacas. • Parideira individual: permítenos extremar tanto a atención ao parto como a hixiene, pero as vacas terán maior estrés. Por iso, neste sistema as vacas deben levarse xusto no momento do parto. • Parideira agrupada: opción intermedia a nivel de hixiene e atención ao parto, cun mínimo estrés para a vaca. Moitas veces sucede no mesmo lote de preparto de cama quente. • Ausencia de parideira: os partos teñen lugar no propio curral de secas. Nestes casos, é máis difícil manter unhas boas condicións de hixiene e atención ao parto, polo que habería que compensalo maximizando a hixiene da cama.

CONCLUSIÓNS Ante un escenario de redución de uso de antibióticos, o secado selectivo pode verse coma un problema ou ameaza. Porén, en realidade trátase dunha excelente oportunidade, tanto para os técnicos coma para os gandeiros de darlle importancia ao coidado dos pequenos detalles neste período clave na vaca de leite. Seguro que o sector se adaptará perfectamente a este novo escenario, tal e como fixo en anteriores ocasións. Lembremos que, aínda que a mamite é unha enfermidade das vacas, o problema se prevén e se resolve sempre coas persoas, como case todo o que pasa nunha gandería. E por certo, os descubrimentos de Pasteur posteriormente aplicaríanse tamén noutros sectores e, grazas a iso, gozamos do leite pasteurizado. Así que o mundo do leite lle debe moito ao viño! Brindemos por iso.

BIBLIOGRAFÍA

1. Halasa T, Nielen M, Whist AC, Østerås O. Meta-analysis of dry cow management for dairy cattle. part 2. Cure of existing intramammary infections. J Dairy Sci [Internet]. 2009;92(7):3150-7. Disponible en: http:// dx.doi.org/10.3168/jds.2008-1741 2. McDougall S. Management factors associated with the incidence of clinical mastitis over the non-lactation period and bulk tank somatic cell count during the subsequent lactation. N Z Vet J. 2003;51(2):63-72.

3. Green MJ, Green LE, Medley GF, Schukken YH, Bradley AJ. Influence of dry period bacterial intramammary infection on clinical mastitis in dairy cows. J Dairy Sci [Internet]. 2002;85(10):2589-99. Disponible en: http://dx.doi.org/10.3168/jds.S00220302(02)74343-9 4. Breen JE, Bradley AJ, Green MJ. Quarter and cow risk factors associated with a somatic cell count greater than 199,000 cells per milliliter in united Kingdom dairy cows. J Dairy Sci [Internet]. 2009;92(7):3106-15. Disponible en: http://dx.doi.org/10.3168/ jds.2008-1562 5. Larry Smith K, Todhunter DA, Schoenberger PS. Environmental Pathogens and Intramammary Infection During the Dry Period. J Dairy Sci. 1985;68(2):402-17. 6. Bradley AJ, Green MJ. The importance of the nonlactating period in the epidemiology of intramammary infection and strategies for prevention. Vet Clin North Am - Food Anim Pract. 2004;20(3 SPEC. ISS.):547-68. 7. Pantoja JCF, Hulland C, Ruegg PL. Dynamics of somatic cell counts and intramammary infections across the dry period. Prev Vet Med. 2009;90(1-2):43-54. 8. Lipkens Z, Piepers S, Verbeke J, De Vliegher S. Infection dynamics across the dry period using Dairy Herd Improvement somatic cell count data and its effect on cow performance in the subsequent lactation. J Dairy Sci [Internet]. 2019;102(1):640-51. Disponible en: http://dx.doi.org/10.3168/jds.201815130 9. Neave FK, Dodd FH, Kingwill RG, Westgarth DR. Control of Mastitis in the Dairy Herd by Hygiene and Management. J Dairy Sci. 1 de mayo de 1969;52(5):696-707. 10. Hillerton E, Booth JM. The Five-Point Mastitis Control Plan-A Revisory Tutorial! NMC Annu Meet Proc. 2018;(February):3-17. 11. Rabiee AR, Lean IJ. The effect of internal teat sealant products (Teatseal and Orbeseal) on intramammary infection, clinical mastitis, and somatic cell counts in lactating dairy cows: A meta-analysis. J Dairy Sci [Internet]. 2013;96(11):6915-31. Disponible en: http:// dx.doi.org/10.3168/jds.2013-6544 12. Santman-Berends IMGA, van den Heuvel KWH, Lam TJGM, Scherpenzeel CGM, van Schaik G. Monitoring udder health on routinely collected census data: Evaluating the short- to mid-term consequences of implementing selective dry cow treatment. J Dairy Sci [Internet]. 2021;104(2):2280–9. Available from: http://dx.doi.org/10.3168/ jds.2020-18973. 13. Tato Mosquera A. ¿Secado selectivo? Terapia selectiva de secado. Vaca Pint. 2020;17:76–85. 14. Rowe SM, Godden SM, Nydam D V., Gorden PJ, Lago A, Vasquez AK, et al. Randomized controlled non-inferiority trial investigating the effect of 2 selective dry-cow therapy protocols on antibiotic use at dry-off and dry period intramammary infection dynamics. J Dairy Sci [Internet]. 2020;103(7):6473–92. Available from: http://dx.doi.org/10.3168/ jds.2019-17728 15. Niemi RE, Hovinen M, Vilar MJ, Simojoki H, Rajala-Schultz PJ. Dry cow therapy and early lactation udder health problems—Associations and risk factors. Prev Vet Med [Internet]. 2021;188(September 2020):105268. Disponible en: https://doi.org/10.1016/j. prevetmed.2021.105268 16.Dingwell RT, Leslie KE, Schukken YH, Sargeant JM, Timms LL, Duffield TF, et al.

Association of cow and quarter-level factors at drying-off with new intramammary infections during the dry period. Prev Vet Med. 2004;63(1-2):75-89. 17. Edwards JP, O’Brien B, Lopez-Villalobos N, Jago JG. Overmilking causes deterioration in teat-end condition of dairy cows in late lactation. J Dairy Res. 2013;80(3):344-8. 18. Neijenhuis F, Barkema HW, Hogeveen H, Noordhuizen JPTM. Relationship between teat-end callosity and occurrence of clinical mastitis. J Dairy Sci [Internet]. 2001;84(12):2664-72. Disponible en: http://dx.doi.org/10.3168/jds.S00220302(01)74720-0 19. Gott PN, Rajala-Schultz PJ, Schuenemann GM, Proudfoot KL, Hogan JS. Intramammary infections and milk leakage following gradual or abrupt cessation of milking. J Dairy Sci [Internet]. 2016;99(5):4005-17. Disponible en: http://dx.doi.org/10.3168/ jds.2015-10348 20. Bertulat S, Fischer-Tenhagen C, Suthar V, Möstl E, Isaka N, Heuwieser W. Measurement of fecal glucocorticoid metabolites and evaluation of udder characteristics to estimate stress after sudden dry-off in dairy cows with different milk yields. J Dairy Sci [Internet]. 2013;96(6):3774-87. Disponible en: http://dx.doi.org/10.3168/jds.2012-6425 21. Rajala-Schultz PJ, Gott PN, Proudfoot KL, Schuenemann GM. Effect of milk cessation method at dry-off on behavioral activity of dairy cows. J Dairy Sci [Internet]. 2018;101(4):3261-70. Disponible en: http:// dx.doi.org/10.3168/jds.2017-13588 22. Rajala-Schultz PJ, Hogan JS, Smith KL. Short communication: Association between milk yield at dry-off and probability of intramammary infections at calving. J Dairy Sci [Internet]. 2005;88(2):577-9. Disponible en: http://dx.doi.org/10.3168/jds.S00220302(05)72720-X 23. Pezeshki A, Mehrzad J, Ghorbani GR, Rahmani HR, Collier RJ, Burvenich C. Effects of short dry periods on performance and metabolic status in holstein dairy cows. J Dairy Sci. 2007;90(12):5531–41. 24. Kuhn MT, Hutchison JL, Norman HD. Dry period length to maximize production across adjacent lactations and lifetime production. J Dairy Sci [Internet]. 2006;89(5):1713-22. Disponible en: http://dx.doi.org/10.3168/jds. S0022-0302(06)72239-1 25. Olagaray KE, Overton MW, Bradford BJ. Do biological and management reasons for a short or long dry period induce the same effects on dairy cattle productivity? Vol. 103, Journal of Dairy Science. 2020. p. 11857-75. 26. Boddie RL, Nickerson SC. Dry Cow Therapy: Effects of Method of Drug Administration on Occurrence of Intramammary Infection. J Dairy Sci [Internet]. 1986;69(1):253-7. Disponible en: http://dx.doi.org/10.3168/jds. S0022-0302(86)80394-0 27. Leelahapongsathon K, Piroon T, Chaisri W, Suriyasathaporn W. Factors in dry period associated with intramammary infection and subsequent clinical mastitis in early postpartum cows. Asian-Australasian J Anim Sci. 2016;29(4):580-5. 28. Grummer RR, Mashek DG, Hayirli A. Dry matter intake and energy balance in the transition period. Vet Clin North Am - Food Anim Pract. 2004;20(3 SPEC. ISS.):447-70.

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 103

vp025_especialCalidadeLeite_carbonell_galego.indd 103

30/6/21 16:24

Gando, una plataforma online que permite gestionar los datos de la granja en todo lugar y momento El veterinario Luis Fernández y el ganadero Dosindo Rey comprueban los datos en la plataforma Gando

Gando es una plataforma online que gestiona los parámetros asociados a una explotación de vacuno de leche de una manera sencilla y cómoda. Administra las principales áreas de la producción lechera, desde aspectos básicos de la granja, como censos y producciones, hasta asuntos relativos al trabajo de los veterinarios, como el control de la reproducción, la gestión de la salud y la calidad de leche.

Luis Fernández Couto Veterinario asesor de vacuno de leche en la provincia de A Coruña

¿Cuáles son las principales características de Gando? Es un programa muy fácil de usar, que permite al ganadero una gestión rápida y dinámica. Destaca, sobre todo, por su simplicidad. ¿Cómo coordinan veterinarios y ganaderos la plataforma? Lo primero es enseñar al ganadero a pasar los datos al programa. Es simple, pero hay que saber cómo introducirlos y cómo podemos aumentar las áreas de información. Esto permite tener todos los datos online, por lo que cualquiera de nosotros puede tener acceso a la granja en cualquier momento y desde cualquier dispositivo. Por ello, desde la distancia puedo gestionar y comentar con el propio ganadero la información que tenemos. ¿Qué beneficio le sacan a la plataforma? Aparte de ser una gran ayuda para la gestión reproductiva, permite que los ganaderos sean cada vez mejores y puedan tener acceso a toda la información de su granja en el momento. Facilita la búsqueda de áreas de mejora o de aspectos en los que estemos registrando penalizaciones. Otro de los beneficios que cabe destacar es que los veterinarios y los ganaderos podemos contactar y tener acceso a los mismos datos en cualquier momento para poder interpretarlos y tomar decisiones. ¿Cómo se adapta el programa a las actualizaciones? El programa permite incluir áreas o campos nuevos de forma muy rápida. El ganadero tiene un contacto directo que le ofrece soluciones de manera simple e inmediata.

“El ganadero introduce los datos y los veterinarios le ayudamos a reconocer las áreas de mejora”

¿Cuál es el proceso para incorporar los datos del control lechero? En cuanto se introducen automáticamente los datos del control lechero, nos llega un aviso por correo y en ese mismo instante ya tenemos acceso a ellos. Se pueden organizar por diferentes parámetros: estado de gestión, células somáticas... Igual sucede con los datos registrados por el Ligal. Es muy ventajoso poder contar con este tipo de información de manera tan rápida, porque así tomamos decisiones cuanto antes. En vuestro caso ¿quién registra los datos en la plataforma? Este trabajo corresponde al ganadero. La granja es su empresa, es su negocio. Debe ser él quien introduzca todos los datos. Los veterinarios le ayudamos a saber cómo registrarlos y a reconocer las áreas de mejora. Por ejemplo, para conocer de manera veraz los datos relativos a inseminaciones, fertilidad o celos, es fundamental ayudar al ganadero a que sepa manejar bien datos; si no se pueden distorsionar. Uno de los pilares es la gestión de la reproducción. ¿Qué permite Gando? Lo que permite es poder, en un momento dado y con un botón, tener tanto datos de concepción como de fertilidad administrados por lactación, toro, protocolo..., es decir, es todo muy dinámico y simple. El ganadero lo lee muy rápido y tiene índices al momento con una veracidad perfecta.

Para más información, contacte con Ceva Salud Animal en el 902 367 218 o a través del correo electrónico ceva.salud-animal@ceva.com VP025_pub_CEVA.indd 104

22/6/21 18:17

Ganadería Candendo SC Localización: Tordoia, A Coruña Vacas en producción: 75 Media de producción: 37 litros/vaca/día Porcentaje de grasa: 3,90 % Porcentaje de proteína: 3,35 % Intervalo parto -1.ª inseminación: 92,02 días Media de días abiertos: 120,86 Tasa de concepción en vacas (80 % semen sexado): 48,17 % Tasa de concepción en novillas (80 % semen sexado): 67,74 %

Dosindo Rey González Socio de la Ganadería Candendo SC

¿Por qué ha apostado por Gando? Nos lo presentó nuestro veterinario y nos pareció un programa muy ágil y fácil de usar. Ofrece una visión sobre los datos de la explotación que el ganadero comprende rápidamente. ¿Cómo se organiza con el veterinario? Al ser un programa online, podemos estar los dos comentando los datos sin estar juntos en la granja. Eso nos permite ser más ágiles para tomar las decisiones, ver los puntos débiles o dónde hay que mejorar. ¿Qué proceso realizan para la introducción de los datos y de los resultados del control lechero? Cuando hacemos el control de reproducción, los datos me quedan todos a mí y, desde cualquier lugar y dispositivo, puedo introducirlos en la plataforma. En cuanto a los del control lechero, cuando recibo el correo electrónico que me avisa de que están disponibles, solo tengo que entrar en el programa y ya los veo colocados con gráficas, reconozco rápidamente las vacas con alguna alerta, compruebo la evolución de los animales que han tenido problemas, etc.

Gando Plataforma de integración y gestión de datos online

ww w.gando.es VP025_pub_CEVA.indd 105

En vídeo

“Uno de los listados más interesantes que ofrece Gando es el de previsiones a siete meses”

¿Le sacan partido a Gando? Es una plataforma muy ágil con la que podemos estar en contacto con el veterinario en todo momento. Además, él puede ver los mismos datos que nosotros y así, desde la distancia, hacemos hincapié en aquellos puntos débiles. Si hay alguna mejora que hacer, ¿cómo actúan? Lo comentamos con nuestro veterinario, pues él conoce la información actualizada a través de Gando y es fácil detectar las necesidades que hay. Al final, Gando nos permite una comunicación fluida entre ambas partes. ¿Cuáles son los listados más usados? Gando tiene un abanico muy grande de listados, pero siempre hay algunos más destacados para los ganaderos. Lo más importante es que puedes visualizar todo el trabajo del último mes y de tiempo atrás por apartados: inseminaciones, partos, celos... Otro de los listados que me parece más interesante de Gando es el de las previsiones a futuro, porque puedo comprobar los pronósticos de días en leche, de partos, entre otros, a siete meses vista.

ceva.salud-animal@ceva.com Tel. 902 367 218 ww w.ceva.es 22/6/21 18:17

E S T R É S P O R C A LO R

Necesidade de potasio (K+) na alimentación de vacún de leite e o seu efecto na biohidroxenación das graxas no rume e no aumento da graxa en leite As estimulacións habituais sobre as necesidades de potasio nas nosas vacas non teñen en conta as perdas de sudoración nin as asociadas ao estrés calórico. Neste artigo analizamos a importancia do mantemento de niveis axeitados deste mineral nas materias primas para a alimentación animal e o seu efecto na produción de leite. Alexandre Udina Director técnico de Adial alexudina@adial.es

potasio é o terceiro mineral máis abundante no corpo dunha vaca despois do calcio e do fósforo. É un elemento fundamental na composición dos músculos (a maior concentración de potasio é no músculo esquelético) e as células do sangue, ademais regula a presión

osmótica dos fluídos corporais e as transmisións nerviosas; tamén participa na síntese de proteínas e nos procesos de fosforilación da creatinina. A nivel celular, un 98 % do potasio atópase dentro da célula e un 2 % fóra desta, polo que participa sobre todo nas función catiónicas dentro dela. En contraste, o sodio é o principal electrolito en plasma e fluído extracelular. Potasio, sodio e cloro son os tres maiores electrolitos do corpo que mante-

106 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_estresCalor_potasio_galego.indd 106

30/6/21 11:07

E S T R É S P O R C A LO R

O POTASIO É O MINERAL MÁIS ABUNDANTE NO LEITE DA VACA, POLO QUE OS SEUS NIVEIS SERÁN LIMITANTES PARA A SÚA PRODUCIÓN

Figura 1. Minerais no leite (mg/100 ml) Mineral

Mg/100 ml

Potasio

138

Calcio

125

Cloro

103

Fósforo

Sodio

xofre

Magnesio

ñen o balance catión-anión (DCAD) e a bomba de sodio:potasio é a encargada da absorción de nutrientes e refugallos metabólicos da célula. A forma e estado destas dependen da concentración do sodio e potasio en combinación cos líquidos do citoplasma. Ademais, o potasio é o mineral máis abundante no leite da vaca, polo que os seus niveis serán limitantes para a súa produción. As necesidades de potasio, un catión esencial que se inclúe en todos os modelos de formulación para vacas de leite, foron aumentando cos anos, á

vez que foi incrementando a capacidade produtiva das vacas. Así, o NRC recollía unha necesidade do 0,7 % de K nos anos 60, do 0,9 % nos anos 70, do 1 % nos anos 80 e xa nos anos 90 aumentouse ao 1,2 %, pasando agora a niveis do 1,5 % de K. Para o cálculo das necesidades de K, o modelo do NRC calcula as perdas endóxenas de potasio; así, as perdas urinarias calcúlanse en función do peso corporal, as fecais en función da inxestión e os requirimentos do leite calcúlanse en 1,5 g de K por kg de leite. Tamén se ten en conta a biodispoñibilidade do potasio do alimento (NRC estima un 90 % de absorción). O que non teñen en conta estas estimacións son as perdas por sudoración nin as perdas asociadas ao estrés calórico onde a vaca perde máis potasio. A capacidade de retención de potasio no corpo é moi baixa en comparación co sodio ou co cloro, de modo que o balance pode ser negativo se hai estrés calórico e, de feito, aconséllase aumentar nun 0,5 % o nivel de K nestas situacións (ata niveis do 1,8 ao 2 %).

Táboa 1. Necesidades de mantemento para K. Comparación dos modelos Agresearch e NRC para K usando seis escenarios ESCENARIO Modelo Agresearch

Peso corporal kg

650

680

600

650

Leite kg

DMI kg

[K] sen marxe de seguridade

0,95

0,97

0,85

0,8

0,69

0,89

[K]

1,14

1,16

1,02

0,96

0,83

1,07

Ouriños, g/d

24,7

25,84

22,8

24,7

Feces, g/d

122

146,4

Leite, g/d

Total, g/d

206,7

207,84

192,84

189,8

216,1

246,1

Ratio de absorción

0,9

K mineral req. g/d

230

231

214

211

240

273

[K]

1,15

1,07

1,05

1,00

1,14

Agresearch MLF, 1995; NRC, 2001

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 107

vp025_estresCalor_potasio_galego.indd 107

30/6/21 11:07

E S T R É S P O R C A LO R

Táboa 2. Estudo sobre balance mineral en vacas de leite Vacas en lactación temperá no inverno (valores en meq/día) Consumo

Produción Alimento

Auga

Total

1.786

262

3.219

2.620

484

Retención

Leite

Ouriños

Feces

Total

Aparente

2.048

696

1.015

458

2.169

-122

3.219

1.746

1.796

611

4.153

-925*

3.104

1.252

1.056

625

2.933

171*

A CAPACIDADE DE RETENCIÓN DE POTASIO NO CORPO É MOI BAIXA EN COMPARACIÓN CO SODIO OU CO CLORO, DE MODO QUE O BALANCE PODE SER NEGATIVO SE HAI ESTRÉS CALÓRICO

Temperatura media do día: 14,14 °C. HR: 89 %; índice de calor: 68 Silanikove, N., 1997 JDS 80:949 Non se consideran as perdas en suor

Táboa 3. Riqueza de potasio en materias primas de alimentación animal Riqueza en potasio % Fariña de soia 44

2,2

Fariña de xirasol 28 %

1,35

Fariña de colza

1,27

S.E. algodón

0,95

Cebada

0,4

Trigo

0,32

Millo

0,29

Gluten feed

1,13

DDGS trigo

0,92

FEDNA

Nun estudo do balance de minerais (miliequivalentes por día de K, Na e Cl) de Silanikove (1997) no inverno (sen estrés calórico) observouse o balance negativo de potasio pola súa alta taxa de excreción urinaria, fecal e vía leite en comparación ao sodio e, sobre todo, ao cloro que si se retén con facilidade. O balance negativo de potasio neste estudo só se pode compensar aumentando a inclusión de potasio na ración. Noutro estudo posterior de White (2008) sobre o efecto de aumentar o nivel de potasio do 1,2 ao 2 % en MS, observáronse unhas melloras produtivas e o balance co 1,2 % de K era preto de cero (ou algo negativo) e só aumentando a porcentaxe se entraba nun balance positivo a partir do 1,4 % K sobre materia seca da ración. Estes estudos xa indicaban que os requirimentos do NRC do 2001 de 1,2 % K estaban subestimados e, por tanto, xa se debían aumentar os requirimentos en condicións normais (sen estrés calórico). Os niveis de potasio da ración dependerán do tipo de materias primas e aditivos usados para a súa formulación e son moi variables nas forraxes; tanto ensilados como herbas secas poden ter unha gran variabilidade segundo o tipo de fertilización; tamén nos cereais

hai certa variabilidade, pero adoitan aceptarse os niveis das táboas FEDNA como correctos.

CARBONATO DE POTASIO COMO SUPLEMENTO DE K NA RACIÓN Outro aspecto importante é a fonte de potasio a suplementar e todos os estudos comparativos entre carbonato de potasio e cloruro de potasio chegan á mesma conclusión: só o carbonato de potasio ten un efecto positivo na produción e a graxa en leite. Un estudo de 2012 en Progressive Dairyman (“Potasium source matters”, Elliot Block) comparaba un lote control cun lote suplementado con carbonato de potasio e outro con cloruro de potasio, e só no lote con carbonato había unha biohidroxenación ruminal máis completa que explicaba os resultados positivos en produción e graxa. A razón é que o cloro do cloruro de potasio afecta negativamente ao balance DCAD e o efecto positivo de suplementar con potasio vese neutralizado polo efecto negativo do cloro. O carbonato de potasio é a mellor fonte de potasio, achega entre un 48 e un 52 % de K, mentres que o bicarbonato de potasio só achegará un 30 % de K. O produto debe ser Feed Grade e

108 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_estresCalor_potasio_galego.indd 108

30/6/21 11:07

CMY

REDUCE EL IMPACTO DEL ESTRÉS TÉRMICO COOLCARE® UNA SOLUCIÓN PROACTIVA Y HOLÍSTICA Evite el impacto económico del estrés térmico, protegiendo la salud y el desempeño de los animales.

Coolcare® es la solución nutricional completa de De Heus para combatir los efectos negativos del estrés térmico en las vacas lecheras. “Presenta un modo de acción múltiple basado en la integración de los elementos que intervienen en la reducción del estrés por calor, con aditivos que garantizan que el TMR se mantenga fresco durante más tiempo”, afirma Rubén González, Key Account Manager en Vacuno de Leche. Agregue Coolcare® a su TMR o suplemente en el pesebre, siguiendo las recomendaciones de nuestros técnicos de De Heus.

vp025_pub_deheus.indd 109

20/6/21 16:04

E S T R É S P O R C A LO R

Leite (kg)

Táboa 4. Relación entre a porcentaxe da ración de potasio e a produción de leite na dieta 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20

0,8

0,9 1,0 1,1

1,2

1,3

1,4

1,5

1,6

1,7

DIVERSOS ESTUDOS CORRELACIONARON OS NIVEIS DE POTASIO COA PRODUCIÓN DE LEITE E EN TODOS ELES APARECE UNHA CORRELACIÓN POSITIVA: A MÁIS POTASIO, MÁIS LEITE

1,8

% Potasio na dieta

J.W. West, 1992

Táboa 5. Efecto de carbonato de potasio para aumenta o DCAD O incremento de potasio favorece o consumo de materia seca e a produción de leite Parámetros

Control

Carbonato de potasio

DCAD

Potasio en dieta, % MS

1,28

2,07

Peso corporal, kg

669,10

674,10

CMS, kg/d

26,18

26,82

Diferenza

0,64

Leite, kg/d

39,32

40,82

1,50

LCG, kg/d

41,62

44,32

2,70

LCG 3,5 % kg/d

42,19

46,10

3,91

J.Harrison, 2010

estabilizado para evitar que provoque reaccións térmicas. Tamén é recomendable usar na súa produción tecnoloxía de membranas para que o produto estea libre de mercurio e doutros metais pesados. Con 200 g/vaca/día de carbonato de potasio está a aumentarse un 0,5 % o K da ración (para un consumo de 20 kg MS/día), pero o máis importante é saber exactamente os seus niveis da ración mediante unha analítica da mestura unifeed para analizar a porcentaxe K ración e suplementar a dose necesaria. A variabilidade do potasio nas materias primas, e sobre todo nas forraxes, fai que sexa necesario un control analítico deste. Normalmente non hai potasio na auga, de modo que non debe facerse ningunha corrección por estoutra achega nutricional, pero pódese reformular con materias primas con máis potasio (melaza, alfalfa, soia...), para aumentalo vía materias primas e reducir as necesidades da achega suplementaria de carbonato de potasio. Na situación actual de altos prezos da soia (2021), esta substituíuse por alternativas proteicas como a fariña de colza ou a de xirasol, que adoitan ter moito menos potasio que a fariña de soia, de modo

que podemos estar con niveis de potasio limitantes ao reducila ou substituíla.

EFECTO DO POTASIO NA PRODUCIÓN DE LEITE Ao ser o mineral máis abundante do leite, xa nos indica que a súa incorporación á ración será limitante na produción desta. Diversos estudos correlacionaron os niveis de potasio coa produción de leite e en todos eles aparece unha correlación positiva: a máis potasio, máis leite. Noutras probas onde se usou carbonato de potasio estabilizado para acrecentar a porcentaxe de potasio na ración, observouse un aumento da inxestión de materia seca, da produción de leite e tamén da graxa en leite.

EFECTO DO POTASIO NA GRAXA DO LEITE: A BIOHIDROXENACIÓN RUMINAL A depresión da graxa en leite prodúcese cando hai acidose ruminal polo uso de carbohidratos altamente fermentables, por fibra insuficiente ou pola presenza de ácidos graxos insaturados no rume. Nestas situacións

as bacterias ruminais poden producir compostos intermedios da graxa que causan depresión da graxa do leite. Hai dous compostos implicados niso, que son Trans C18.1 e o Trans10Cis12 Cla, cuxa formación se inhibe co uso do carbonato de potasio. En distintas probas publicadas pola Universidade de Clemson, Carolina do Sur (Jenkins, T.) tamén se observan efectos positivos nos perfís de AGV do rume, cun aumento do cociente acetato:propionato a medida que aumenta a % K ración. A máis potasio, máis acetato:propionato ratio. Este aumento do nivel de acetato tamén se correlaciona co crecemento de porcentaxe de graxa en leite. O uso de distintas graxas engadidas ou de materias primas como aceite de soia, semente de algodón, DDGS etc. tamén se estudou noutras probas en Clemson. Os perfís de ácidos graxos indican se a biohidroxenación foi máis completa ou non e, ao ir aumentando o nivel de potasio da ración, melloráronse estes perfís, cun efecto positivo na graxa en leite. A suplementación con carbonato de potasio na ración ten un efecto na biohidroxenación das graxas rumi-

110 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_estresCalor_potasio_galego.indd 110

30/6/21 11:07

ESPECIAL: GENÉTICA Y REPRODUCCIÓN E S T R É S P O R C A LO R

Tabla 1. Resumen conceptual de los posibles factores de riesgo y protectores frente a NO FUIMOS CAPACES DE Figura 2. Biohidroxenación graxa en rume NOUTRAS PROBAS ONDE DETECTAR COMO IMPORTANTES las pérdidas de gestación en vacuno de leche SE USOU CARBONATO DE FACTORES PREVIAMENTE ASÍ ¿Qué factores pueden afectar a que mis vacas tengan pérdida de gestación? POTASIO ESTABILIZADO PARA DESCRITOS, COMO SON EL BIOHIDROGENACIÓN Posibles factores de riesgo Posibles factores protectores ACRECENTAR A % DE K NA ESTRÉS POR CALOR, EL TORO, RACIÓN, OBSERVOUSE UN Elevado número de lactación Edad (novilla < primípara < multípara) EL INSEMINADOR O EL USO DE AUMENTO DA INXESTIÓN DE MS Primera inseminación ≥2 inseminaciones SEMEN SEXADO DA PRODUCIÓN E TAMÉN DA IA tras protocolos para FTAI IA tras celo visto o monta natural GRAXA EN LEITE

(780/6.253, 12,5 % vs. 42/443, 9,5 % de PG para vacas sin y con historial de PG previo, respectivamente). Por lo tanto, podemos afirmar que una vaca que ya ha sufrido pérdida de gestación entre los días 28-110 no tiene por qué tener más probabilidad de volver a sufrir PG en siguientes IA en esa misma lactación. Días en leche (DEL) Los días en leche de la subpoblación de vacas que pudimos analizar por los datos disponibles (N=5.408 gestaciones) no se relacionaron con la PG (P=0,78), es decir, que la PG se distribuía de manera uniforme a lo largo de todo el periodo productivo, sin centrarse en un rango determinado de días en leche. Protocolo para FTAI En el gráfico 2 se detallan los resultados numéricos de PG que encontramos según el protocolo hormonal utilizado para inseminar. No existen diferencias estadísticamente significativas en la pérdida de gestación entre los diferentes protocolos hormonales. Si bien es cierto que sí que existen diferencias en cuanto a PG entre el uso de protocolos para FTAI frente a celo visto o monta natural, como hemos explicado antes.

Inseminador, toro y tipo de dosis PG factores previamente así descriseminal (sexada vs. convencional) tos, como son el estrés por calor, el Finalmente, ni el inseminador toro, el inseminador o el uso de se(P=0,90), ni el toro empleado (N=218; men sexado. Sin embargo, debemos P>0,05), ni el tipo de semen (sexado destacar que las pérdidas de gestao convencional; P=0,62) fueron facción son un tema muy complejo, por Figura 3. Biohidroxenación ruminal normal e alterada no rume en relación depresión tores estadísticamente significativos que nuevos estudios que vayan BIOHIDROGENACIÓN normal ylo alterada en elcoa rumen en de en leite (DGL) engraxa la aparición de pérdidas gestaciorebatiendo o confirmando resultados relación con la depresión de grasa en leche (DGL) nales en nuestro estudio. siempre serán bienvenidos.

DGL CONCLUSIONES Nuestros resultados demuestran que estos tres factores: ser novilla, las trans -10, cis-12 CLA trans -10 18:1 segundas o más inseminaciones y la VIA ANORMAL inseminación después de celo visto Altos niveles de aceites, o la monta natural (o sea, las IA que almidón no siguen a protocolos hormonales , ionóforos. bajo NDF o Estearico bajo pH de rumen pueden Linoleico (18:2) de sincronización) se asociaron a 18:0 colaborar en el cambio a la VIA menos pérdidas de gestación entre anormal VIA28 y 110. Además, el hecho los días NORMAL de ya haber sufrido previamente cis-9, trans -11CLA trans -11 18:1 pérdida de gestación no eleva la probabilidad de una nueva PG tras futuras inseminaciones. Por lo tanto, los ganaderos pueden seguir insemide hidroxenación das nais, é dicir, aumenta a biohidroxe- a vía NOTAnormal DE LOS AUTORES nando vacas que hayan sufrido PG o queesaumenta crecemento nación completa dos ácidos graxos graxas, Este trabajo el resumenocomentado anteriormente, si el resto de los ínartículo científico Fernández-Novo ruminais implicadas poliinsaturados en rume, prodúcese dasdelbacterias dices indican mantener a la vaca; de A, Fargas vía. O, Loste JM, Sebastián F, máis esteárico (18:0) e máis palmí- nesta Pérez-Villalobos N, Pesantez-Pacheco JL, igual forma, podemos recomendar Outro dos efectos positivos do potico (16:0), e redúcense os intermePatron-Collantes R, Astiz S. Pregnancy adaptar las estrategias preventivas Lossé(28-110 Days of do Pregnancy) in Hols- o o aumento pH ruminal; diarios como os CLA (conxugados do tasio contra la PG al número de lactación tein Cows: de A Retrospective Study. Ani- moi potasio solubiliza ácido linoleico), que son os responsa- carbonato de nuestras vacas. Finalmente, en mals 2020; 26;10(6):925. doi: 10.3390/ en rume, de modo que actúa bles de inhibir a formación de graxa rápido ani10060925 estas granjas no fuimos capaces de en leite. Todos os estudos con suple- tamén de tampón ruminal e, por tandetectar como importantes para la mentación de carbonato de potasio to, pódese considerar un buffer nuindican que se estimula e se favorece tricional, que é a recomendación

12.2020 | Vaca Pinta n.º 21 | 77 06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 111 vp021_espcialXenetica_perdasXestacionais_castelan.indd 77 vp025_estresCalor_potasio_galego.indd 111

17/12/20 12:50 30/6/21 11:08

E S T R É S P O R C A LO R

Táboa 6. Suplementación con carbonato de potasio e efecto nos conxugados da graxa Item

+ carbonato de potasio

Control

P>F

c16:1

1,47

1,32

0,05

0,03

c18:0

12,6

14,2

0,48

0,02

t6,t8 c18:1

0,36

0,31

0,02

0,03

t9 c18:1

0,29

0,26

0,01

0,07

t10 c18:1

0,68

0,4

0,09

0,03

t11 c18:1

1,43

1,05

0,17

0,11

t12 c18:1

0,61

0,55

0,03

0,09

c9,t11 CLA

0,44

0,34

0,03

EN SITUACIÓNS DE ESTRÉS CALÓRICO ESTES NIVEIS DE K DEBEN AUMENTARSE AO 1,8 OU 2 % POLO CRECEMENTO DAS PERDAS DE POTASIO POR MÁIS SALIVACIÓN, MÁIS PERDAS DE OURIÑOS E MÁIS SUDORACIÓN

Figura 4. Probas sobre graxa en leite Melloras da graxa en leite con carbonato de potasio

5 4,5

4,31 3,86

4 3,5 3 2,5

1,86

1,57

1,5 1 0,5 o

Graxa %

Graxa kg

Suplemento de carbonato potásico (1,8 % K)

Control (1,2 % K)

Dairy Research Summary A&H, 2010

actual no manexo de substancias tampóns, que, á vez, teñan un efecto nutricional. Outro buffer nutricional serían as algas mariñas calcarias Litothamne Calcareum (Acid Buf), que proporcionan calcio e magnesio, e xustamente esta achega de magnesio é necesaria cando se usan niveis altos de potasio, xa que un incremento deste pode prexudicar a absorción de magnesio. A recomendación é manter a relación 4:1 entre K e Mg, de modo que, se se traballan niveis do potasio do 1,8 %, hai que subir o magnesio ao 0,45 %, considerando sempre a solubilidade deste, xa que a relación 4:1 é para minerais biodispoñibles se non hai que corrixir as súas inclusións. Con esta consideración, a suplementación de carbonato de potasio combinada co uso de Acid Buf é unha forma segura de elevar o K e de manter os niveis de magnesio metabólicos. O efecto do carbonato de potasio en elevar a graxa en leite, tanto en porcentaxe como en cantidade total (kg graxa), recolleuse en múltiples

probas publicadas. Como exemplo, hai un crecemento medio entre o 0,4 % e o 0,6 % nos niveis de graxa cando se aumenta o nivel de potasio do 1,3 % ao 1,8 % (media de distintas probas).

outro dos seus efectos positivos é a subida da graxa en leite pola súa acción na biohidroxenación ruminal.

CONCLUSIÓNS As necesidades de potasio foron incrementándose polas melloras produtivas das vacas de leite e as recomendacións están ao redor do 1,4 e do 1,5 % K sobre MS en vacas de alta produción. En situacións de estrés calórico estes niveis de K deben aumentarse ao 1,8 ou 2 % polo crecemento das perdas de potasio por máis salivación, máis perdas de ouriños e máis sudoración. A forma máis práctica e efectiva de suplementar con potasio a ración é con carbonato de potasio Feed Grade, analizando previamente a mestura unifeed e as forraxes, para determinar o nivel de potasio da ración e calcular a suplementación necesaria. O potasio é limitante na produción de leite e a súa suplementación incrementa a produción; ademais,

BIBLIOGRAFÍA

Harrison J.: Effectiveness of potassium carbonate to increase dietary cationanion difference in early lactation cows. J.Dairy Science, 2012 Jenkins, T.: Shifts in fermentation and intermediates of biohydrogenation induced by potassium supplementation into continuous cultures of mixed ruminal microorganisms. Proceedings ADSA 2010 – Colorado Lundquist, Rick: Pump up potassium – Dairy Today 2011 Morris, P.H.: Volatile fatty acids and biohydrogenation intermediates in continuous cultures are returned to normal by addition of potassium carbonate but not by potassium chloride – Journal Animal Science, 2012

112 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_estresCalor_potasio_galego.indd 112

30/6/21 11:08

vp025_publi_timac_agro_silo.indd 113 Anuncio EUROSIL_200x280_OK_trz.indd 1

20/6/21 16:09 17/3/21 12:02

E S T R É S P O R C A LO R

Análise do impacto do estrés térmico no gando leiteiro Revisamos os efectos que pode chegar a ter o estrés por calor nas vacas atendendo aos seguintes parámetros: produción leiteira, metabolismo enerxético, saúde animal, enfermidades posparto, estado inmunolóxico e reprodución. Alfonso Cabria1, Ramon Armengol2 Técnico de Crystalyx 2 Profesor da Universidade de Lleida (UdL)

INTRODUCIÓN

vances no manexo (sistemas de refrixeración; Armstrong, 1994; VanBaale et al., 2005) e estratexias nutricionais (West, 2003) aliviaron parte do impacto negativo do estrés térmico no gando leiteiro, pero cada verán enfrontámonos a diminucións na produción leiteira ao longo e ancho do noso país. Por iso, é fundamental desenvolver diferentes enfoques (xenéticos, de manexo e nu-

tricionais) para manter a produción ou minimizar a redución da produtividade das vacas leiteiras durante os “estresantes” meses de verán. As perdas económicas debido ao estrés térmico son difíciles de calcular. Algúns datos indican que, incluso cando se toman medidas de arrefriamento (duchas, ventiladores), as perdas poden ascender a 100 $/vaca/ano (entre diminución da produción, fertilidade e gastos sanitarios)

POR QUE AS VACAS SON TAN SENSIBLES AO ESTRÉS POR CALOR? A partir dunha temperatura ambiente de aproximadamente 25 °C, o

114 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_estresCalor_cristalyx_galego.indd 114

30/6/21 11:13

E S T R É S P O R C A LO R

A CONTINUA MELLORA XENÉTICA SUXIRE QUE A PRODUCIÓN DE LEITE SEGUIRÁ CRECENDO E, CON ISO, OS EFECTOS NEGATIVOS DO ESTRÉS TÉRMICO SOBRE AS VACAS LEITEIRAS

gando comeza a sufrir estrés por calor. Os animais responden reducindo a inxestión de alimento de forma significativa. Este feito é particularmente problemático nas vacas ao final da xestación e durante o primeiro terzo da lactación, o que conduce a un déficit enerxético considerable. Os animais responden cunha diminución na produción de leite. O mecanismo biolóxico polo cal o estrés por calor ten un grande impacto sobre a produción e reprodución explícase en parte pola redución da inxestión de alimento, pero tamén inflúe unha alteración a nivel endócrino, así como unha redución da ruminación e absorción de nutrientes (Collier e Beede, 1985; Collier et al., 2005), o que resulta nunha diminución neta de nutrientes e enerxía dispoñibles para a produción. En condicións fisiolóxicas ideais, o organismo responde á falta de enerxía mobilizando os acedos graxos libres das reservas corporais. Estes serven como unha fonte adicional de enerxía e poden aliviar as consecuencias negativas dun balance enerxético negativo.

As vacas leiteiras que sofren de estrés por calor considerable non teñen esta capacidade de adaptación. Estudos da Universidade de Arizona (EE. UU.) demostraron que se mobiliza menos graxa corporal baixo estas condicións de temperatura, o que fai que esta fonte de enerxía non estea dispoñible. O balance enerxético negativo asociado cos primeiros días posparto leva un maior risco de trastornos metabólicos e problemas de saúde (Goff e Horst, 1997; Drackley, 1999), diminución da produción de leite e rendemento reprodutivo reducido (Lucy et al., 1992; Beam e Butler, 1999; Baumgard e col., 2002, 2006). Durante os días de intensa calor observouse que as vacas teñen un consumo selectivo, polo que reducen o consumo de forraxe e aumentan o de concentrados, o que incrementa aínda máis o risco de acidose ruminal (McDowell, 1972). A continua mellora xenética suxire que a produción de leite seguirá crecendo e, con iso, os efectos negativos do estrés térmico sobre as vacas leiteiras.

COMERCIAL VEIRAS, S.A.

CISTERNAS

AVD. SAN MARCOS 65 15890 SANTIAGO DE COMPOSTELA A CORUÑA - Tel.: 981 587 722 www.comercialveiras.com mail: cveiras@comercialveiras.com

RECAMBIOS ORIGINALES SAME, DEUTZ-FAHR, LAMBORGHINI Y HURLIMANN ¡CONSÚLTENOS PRECIO Y DISPONIBILIDAD!

CARRo mEzClAdoR AuTopRopulSAdo • • • •

TRACCIóN A LAS CUATRO RUEDAS FRESA DE 1,50 REvISADO Y FUNCIONANDO SEMINUEvO

Disponemos de carros mezcladores arrastrados a TFT desde 2.000€

DISTRIBUIDORES OFICIALES DE TRACTORES DEUTZ-FAHR, SAME, LAMBORGHINI, HURLIMANN, Y DE OTRAS MARCAS: vICON, LACASTA, COvESA

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 115

vp025_estresCalor_cristalyx_galego.indd 115

30/6/21 11:13

E S T R É S P O R C A LO R

Equipos como ventiladores ou sistemas de nebulización (duchas) utilízanse sistematicamente nas explotacións leiteiras habituadas a longos períodos de altas temperaturas para reducir a temperatura corporal. Ademais, hai outras ferramentas para preservar o potencial de produción leiteira e previr a aparición das enfermidades posparto directamente relacionadas cunha menor inxestión de materia seca. Existen produtos para mellorar a actividade ruminal, salivación e dixestibilidade da forraxe, que aumentan a eficiencia da alimentación.

EFECTOS SOBRE A SAÚDE RUMINAL Sábese desde hai moito tempo que o estrés por calor afecta directamente ao rume e ao seu microbiota. As vacas poden disipar a calor a través do bafexo e este aumento da frecuencia respiratoria dá como resultado un incremento do CO2 (dióxido de carbono) exhalado. Un sistema tampón de pH sanguíneo eficaz necesita un cociente 20: 1 de HCO3- (bicarbonato) e CO2. Debido á diminución inducida pola hiperventilación no CO2 en sangue, o ril secreta HCO3- para manter esta relación. Isto reduce a cantidade de bicarbonato que se pode utilizar (a través de saliva) para amortecer e manter un pH ruminal óptimo. Ademais, as vacas bafexantes babean, reducindo a cantidade de saliva que normalmente habería ir ao rume. Así mesmo, debido ao menor consumo de alimento, as vacas con estrés por calor rumian menos e, por tanto, xeran menos saliva. As reducións na cantidade de saliva que ingresa o rume fai que a vaca tensa pola calor sexa moito máis susceptible á acidose ruminal aguda e subclínica (ver revisión de Kadzere et al., 2002).

e calorosos) A partir dos 25 °C pódense apreciar os efectos da calor na produción leiteira das vacas. − Humidade relativa. Altas humidades relativas dificultan a evaporación da suor dos animais e, por tanto, a súa refrixeración.

A RUMINACIÓN, FUNCIÓN CLAVE PARA A SUPERVIVENCIA E A PROLIFERACIÓN MICROBIANAS, DEPRÍMESE DURANTE EPISODIOS DE ESTRÉS POR CALOR E DESHIDRATACIÓN

CONSECUENCIAS O estrés calórico ocasiona perdas considerables, aumentando a incidencia de: • Cetose • Desprazamento de abomaso • Retención de placenta e metrite • Acidose polo aumento de bafexo, ritmo respiratorio e a consecuente perda de saliva (sialorrea) • Inmunodepresión, procesos inflamatorios e estrés oxidativo, por incremento da actividade metabólica (Mallard et al., 1998) • Diminución da produción leiteira • Sobrecarga hepática • Alteración dos parámetros reprodutivos. Modifica o proceso normal de maduración dos ovocitos, a fertilización, a implantación e o desenvolvemento embrionario. Celos silenciosos ou menor duración, mortes embrionarias e menor taxa de concepción. O final da xestación resulta un período crítico na vaca, xa que é cando se prepara o animal para a futura lactación. Poderíase dicir que esta empeza no preparto. Neste período a alimentación adoita ter maior base fibrosa, as posibilidades de inxestión da ración ven restrinxidas debido ao tamaño do feto do xato e o sistema mamario prepárase para a seguinte lactación (Capuco et al., 1997; Sorensen et al., 2006). É importante lembrar que os requirimentos nutritivos do tenreiro e o 60 % do seu desenvolvemento alcanzan o seu máximo valor nos úl-

timos dous meses de xestación (Bauman e Currie, 1980). Neste contexto, as vacas secas e de preparto son as máis vulnerables. Así mesmo, pódese producir un desequilibrio da microbiota ruminal, que terá efectos negativos conforme se produzan cambios na alimentación (cambios de ración); a eficiencia da alimentación vese claramente afectada. A ruminación, función clave para a supervivencia e proliferación microbianas, deprímese durante episodios de estrés por calor e deshidratación (Kadzere e col., 2002).

FACTORES A TER EN CONTA Como comentamos, as altas temperaturas afectan directamente ao confort e consumo de materia seca das vacas leiteiras, véndose máis afectados os animais en período seco e alta produción. Demostrouse que o estrés térmico durante a xestación ten un impacto negativo sobre a lactación. Temos que ter en conta: − Calor metabólico (procesos metabólicos e fermentación ruminal). − T.ª ambiental (en España hai tendencia a sufrir veráns máis longos 116 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_estresCalor_cristalyx_galego.indd 116

30/6/21 16:25

Varias ganaderías cuentan ya con nuestros ventiladores GanaDEría PuLuan (aS FOnTES, MOnFOrTE DE LEMOS) 6 ventiladores, 5 m, 2 zonas de control de temperatura Media de litros de leche/día: 40 | Sala de ordeño GEa GanaDEría LaCPi SC (ViLar DE SuSaO, OuraL) 4 ventiladores, 5 m, 1 zona de control de temperatura Media de litros de leche/día: 44 | Robot GEA GanaDEría Xuiz SC (a POrTaXE, BÓVEDa) 2 ventiladores, 5 m, 1 zona de control de temperatura Media de litros de leche/día: 39 | Sala de ordeño GEa GanaDEría LOyO SC (TOSaL, Sarria) 3 ventiladores, 5 m, 1 zona de control de temperatura Media de litros de leche/día: 40 | Sala de ordeño GEa GanaDEria SEMuGuEira SC (SEGan, SaViÑaO, LuGO) 5 ventiladores, 5 m, 1 zona de control de temperatura Media de litros de leche/día: 39 | Sala de ordeño GEa GanaDEria XEiTO SC (Sarria, LuGO) 3 ventiladores de 6 m inverter control de temperatura GanaDEria JaViEr (arGOnDE, LuGO) Ventilador de 6 m inverter GanaDEria CaSa PiÑEirO SC 5 ventiladores de 2, 5 m con control de temperatura y agua en cornadiza con gota fina de agua

aly made in It

NUEVO SISTEMA DE VENTILACIÓN • Ventiladores de tres aspas con gran caudal de aire • Silenciosos • Bajo consumo energético (motores inverter de caudal variable) • Fácil reparación y bajo coste de averías al llevar motor eléctrico, correa y polea • Ventiladores con sistemas de refrigeración de gota fina cuando se instala el sistema de agua en cornadiza

FINANCIAMOS A DOS AÑOS SIN INTERESES FINANCIAMOS HASTA 6 AÑOS LA INSTALACIÓN

ͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺͺ Doctor Casares n.º 189-190 Entresuelo 27400 Monforte de Lemos (Lugo)

vp024_anuncio_tecnagi.indd 117

&1$*, 6 /

Tel.: 617334424

luis@tecnagi.com

www.tecnagi.com

5&$/"(* 4 - 4&37*;04 "(3 $0-"4 & ("/%&*304

22/6/21 19:03

E S T R É S P O R C A LO R

É IMPORTANTE INVESTIR EN PREVENCIÓN DURANTE ESTES PERIODOS DE ESTRÉS, PRINCIPALMENTE NAS VACAS EN PERÍODO SECO, PREPARTO E ALTA PRODUCIÓN

MEDIDAS RECOMENDADAS 1. Proporcionar sombra. 2. Limpar os bebedoiros (proporcionar auga fresca e limpa). 3. Asegurar o acceso ao alimento (unifeed). 4. Alimentar durante as horas máis frescas e con frecuencia elevada (2-3 veces/día). 5. Estar atento ás inconsistencias das feces. 6. Utilizar aspersores, sistemas de nebulización e ventiladores para baixar a temperatura corporal. 7. Reducir o tempo na sala de espera previa ao muxido e acondicionar o devandito habitáculo, xa que adoita ser un período de alto estrés. 8. Alimentalas con forraxes de alta calidade e máis dixeribles. 9. Utilizar ferramentas nutricionais adicionais que estimulen o crecemento das bacterias ruminais, preveñan acidoses etc. axudando á vaca no período de secado e alta produción.

CIENTÍFICAMENTE PROBADO

COSTES ESTIMADOS EN CONDICIONES DE ESTRÉS TÉRMICO SEVERO

ESTRÉS TÉRMICO

CONSECUENCIAS VISIBLES

SIGNOS INVISIBLES AMBIENTE: ITH > 68 CETOSIS, METRITIS, CUAJARES, MAMITIS AUMENTO DE LA FRECUENCIA RESPIRATORIA Y JADEO

ESTRÉS OXIDATIVO

MENOR RUMIA

DISBIOSIS DE LA FLORA RUMINAL

ALTERACIÓN DE PARÁMETROS REPRODUCTIVOS

REDUCCIÓN DEL CONSUMO DE MATERIA SECA

12 € / vaca /año INMUNODEPRESIÓN

INCREMENTO DE LA TEMPERATURA

DISMINUCIÓN DE PRODUCCIÓN DE LECHE

MAYOR RIESGO DE ACIDOSIS

MAMITIS, PROBLEMAS DE SALUD, MORTALIDAD 2-3 € / vaca /año

400 € / vaca /año

ALTERACIÓNS NO COMPORTAMENTO

REPRODUCIÓN

CONCLUSIÓNS

Ademais, as altas temperaturas provocan cambios no comportamento do animal: a) Restrinxe o seu movemento durante as horas máis quentes do día buscando áreas sombreadas. b) Consome ¾ partes do alimento durante as horas máis frescas do día e pola noite. c) Aumenta o tempo dedicado a consumir auga e permanece preto de bebedoiros. d) Evitan tombarse. Unha considerable cantidade de calor disípase a través do abdome, polo que o animal permanece máis tempo de pé para facilitar a eliminación de calor. Isto leva a unha maior incidencia de coxeiras (tamén aumentadas pola acidose ruminal) Cook e col. (2007).

Nalgunhas zonas do noso país, é habitual atoparnos con problemas de fertilidade ata finais de outono. Hai dous parámetros que marcarían a rendibilidade: vacas xestantes por baixo de 150 días posparto e media de inseminacións por vaca inferior a 2,5 para garantir un parto por vaca e ano. En períodos de estrés térmico, prodúcese unha menor secreción de hormona LH e inhibición do desenvolvemento folicular, o que explica a menor calidade dos óvulos desprendidos e a consecuente diminución da fertilidade. Ademais, existe unha menor viabilidade embrionaria, posto que a hipertermia resulta letal para os embrións nos seus primeiros días de crecemento.

O estrés calórico é unha combinación moi complexa de factores metabólicos e ambientais que obriga ao gando a sufrir adaptacións que involucran cambios fisiolóxicos, metabólicos e de comportamento para manter a temperatura corporal constante. Estes cambios poden ter unha duración prolongada, afectar á produción, así como tamén a rendibilidade do establo a curto, mediano e longo prazo. É importante investir en prevención durante estes períodos de estrés, principalmente nas vacas en período seco, preparto e alta produción. Desta maneira pódese contribuír a aumentar a rendibilidade das explotacións.

118 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_estresCalor_cristalyx_galego.indd 118

30/6/21 11:13

vp025_publicidade_crystalyx.indd 119

22/6/21 13:31

E S T R É S P O R C A LO R

Auga, vento, tempo e vaca, todo o que necesitas para refrescar ben as túas vacas no verán Tras preguntarme cales son as características do que chamamos “calidade de arrefriamento”, a resposta que me dou consiste nas catro palabras que aparecen no título: auga, vento, tempo e vaca. Neste artigo desenvolvo cada un destes catro factores e cal debe ser a súa contribución correcta para conseguir esa calidade. Israel Flamenbaum, Ph.D Cow Cooling Solutions Ltd. Israel e Cowcooling Flamenbaum & Seddon Ltd. O Brasil israflam@inter.net.il, www.cool-cows.com

urante as miñas actividades de consultoría visito moitas granxas leiteiras, especialmente aquelas situadas en “rexións cálidas” do mundo. As visitas céntranse nos esforzos para reducir o impacto negativo do estrés por calor de verán no rendemento dunha vaca. Moi poucas granxas que visito non teñen ningún tipo de medio para arrefriar as súas vacas no verán e necesitan comezar desde o principio. O “arrefriamento das vacas” é un dos temas estudados principalmente

nos últimos anos por investigadores de universidades e institucións de investigación en países cálidos e publicado en artigos científicos e populares. Con base na información alcanzada, os ministerios de agricultura e organizacións de agricultores publicaron libros e boletíns de recomendacións, brindando instrucións para a instalación e operación axeitadas dos sistemas de arrefriamento das vacas no verán. Desafortunadamente, a pesar do extenso coñecemento publicado sobre este tema e o acceso dos agricultores á

120 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_estresCalor_flameumbaum_galego.indd 120

30/6/21 11:29

E S T R É S P O R C A LO R

OS ESTUDOS MOSTRAN QUE CADA 5 MINUTOS DE MOLLADO, COMBINANDO CON VENTILACIÓN FORZADA, PROPORCIONA O ARREFRIAMENTO MÁXIMO

Metionina bypass

información, só unha pequena parte das granxas leiteiras que visitei ata agora executa o seu sistema de arrefriamento correctamente e obtén os resultados esperados. O índice de “relación verán/inverno” estivo funcionando durante máis dunha década no sector lácteo de Israel. Esta é unha boa ferramenta para avaliar a capacidade da granxa para afrontar con éxito o estrés por calor do verán. Os datos publicados en Israel nos últimos anos indican unha gran variación neste índice en termos de produción de leite e taxa de concepción, entre diferentes granxas. En media, as granxas leiteiras israelís produciron un 4 % menos de leite no verán (xullo-setembro), en comparación co inverno (xaneiro-marzo). O alcance da diminución foi de máis do 20 % nalgunhas das granxas, mentres que noutras non houbo ningunha diminución. No mesmo ano, a media nacional da taxa de concepción de verán alcanzou o 26 %, que oscila entre menos de 10 % en certas granxas leiteiras e o 40 % noutras. Cal é a diferenza entre as granxas leiteiras con respecto ao desempeño da vaca do verán? É probable que parte desta radique na localización xeográfica e topográfica das granxas leiteiras, o tipo de instalacións e a densidade das vacas dentro delas, así como o tipo de alimentación e a frecuencia con que se distribúe. Con todo, na miña opinión, o factor que causa o maior impacto no rendemento da vaca no verán é a “calidade de arrefriamento”. Recentemente pregunteime cales son as características do que chamamos “calidade de arrefriamento” e a resposta que me dou consiste nas catro palabras que aparecen no título deste artigo: auga, vento, tempo e vaca. Neste artigo gustaríame desenvolver cada un deste catro factores e a súa contribución á calidade do arrefriamento. Na miña experiencia aprendín que só a aplicación completa e a com-

C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S · C5 H11 N O2 S

Metionina protegida para una mejor biodisponibilidad

T.+34 9150140 41|info@norel.net|www.norel.net

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 121

vp025_estresCalor_flameumbaum_galego.indd 121

30/6/21 11:29

E S T R É S P O R C A LO R

PARA EVITAR O IMPACTO NEGATIVO DOS VENTOS CRUZADOS NATURAIS NO VERÁN, RECOMÉNDASE BLOQUEALOS A TRAVÉS DE CORTINAS OU PAREDES FEITAS DE MATERIAIS MÁIS SÓLIDOS

binación correcta de todas elas permite lograr un bo arrefriamento das vacas no verán e lograr resultados produtivos e reprodutivos esperados, como se mencionou anteriormente.

AUGA No noso caso, non é só a auga para beber, aínda que este problema é de grande importancia para as vacas no verán. Recoméndanse polo menos 10 cm de bebedoiro por vaca con auga limpa e fría para as vacas en rexións cálidas, para permitir que, preferiblemente, as súas necesidades se dispersen o máis posible ao longo da corte. A auga no noso caso é para o proceso de arrefriamento. A combinación do mollado con ventilación forzada é a mellor maneira de arrefrialas. A evaporación da auga do corpo do animal permite a perda de calor, que é cinco veces a perda de calor lograda por ventilación ou do mollado soamente. Pero mollamos as vacas correctamente? Varios factores inflúen na calidade do mollado, entre eles o tamaño das pingas e a resistencia da superficie da vaca, que depende do tipo de esparexedores utilizados e a distancia entre eles. As pingas demasiado pequenas poden non penetrar a pelame da vaca, o que impide o contacto entre a auga e a súa pel, e isto afecta o arrefriamento. Incluso os ventos laterais naturais que sopran perpendicularmente ás pingas humectantes poden desviar a auga cara aos lados e manter a vaca seca. A frecuencia do mollado tamén é un factor impor-

tante. Os estudos mostran que cada 5 minutos de mollado combinando con ventilación forzada proporciona o arrefriamento máximo, cando o mollar en intervalos máis grandes reducirá a calidade do arrefriamento. Entón, a primeira condición para alcanzar un bo arrefriamento é alcanzar un bo mollado.

VENTO A evaporación adecuada da auga da superficie da vaca, especialmente en rexións húmidas, require ventilación das vacas con alta intensidade. Nisto a investigación tamén nos axudou e descubriu que a ventilación forzada a 3 metros por segundo, cando se combina co mollado das vacas cada 5 minutos, pode proporcionar un arrefriamento óptimo. A miña recomendación é que cada granxa leiteira teña un medidor de velocidade do vento e coloque os ventiladores no patio de espera, a liña de alimentación e a área de descanso de acordo coa velocidade do vento creada polos ventiladores. Ademais, en referencia ao seu funcionamento, os ventos laterais naturais poden ter un impacto importante na calidade da ventilación. Na miña experiencia, estes ventos poden diminuír á metade da velocidade do vento producido polos ventiladores ao longo da liña de alimentación, patio de espera ou área de descanso. Para evitar o impacto negativo dos ventos cruzados naturais no verán, recoméndase bloquealos a través de cortinas ou paredes feitas de materiais máis sólidos, que se poden quitar no inverno.

TEMPO O factor tempo é moi importante para o éxito do arrefriamento das vacas. Este é o total de horas acumuladas durante o día para que se arrefríen no verán, así como os intervalos entre a sesión de arrefriamento. A vaca de alto rendemento produce máis de 2.000 watts de calor e para perdela no medio ambiente a través do arrefriamento debe arrefriarse intensamente durante moito tempo durante o día. Un gran erro é pensar que ao arrefriar as vacas durante uns poucos minutos antes de cada sesión de muxido, poden arrefriarse o suficiente. Con base en estudos recentes, aprendemos que para disipar

122 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_estresCalor_flameumbaum_galego.indd 122

30/6/21 11:29

vp025_publi_emporvet.indd 123

20/6/21 16:10

E S T R É S P O R C A LO R

RECOMENDO O USO DOS TERMÓMETROS INTRAVAXINAIS PARA AVALIAR A EFICACIA DO SISTEMA E A XESTIÓN DO ARREFRIAMENTO

a maior parte da calor producida pola vaca de alto rendemento durante o día, é necesario arrefriala entre 4 e 6 horas acumuladas por día (dependendo no nivel de produción) e a maior cantidade de veces posible. Cal é a duración óptima de cada sesión de arrefriamento? Non hai unha resposta clara para iso e probablemente sexa diferente dunha granxa a outra e dependa das distancias que as vacas necesitan para camiñar cara a e desde a sala de muxido e/ou o sitio de arrefriamento. A súa exposición á radiación solar directa en corredores sen sombra, así como a súa densidade no sitio de arrefriamento poden influír na calidade deste e, por tanto, na duración das sesións de arrefriamento óptimas. Estudos recentes realizados en Israel mostraron que, en condicións nas que non se require que as vacas camiñen longas distancias baixo o sol, a duración óptima de cada sesión de arrefriamento pode ser de 30 minutos, combinando ventilación forzada continua e humedecendo as vacas por un período curto ( 30-40 segundos), cada 5 minutos, cando se proporciona tratamento 8 veces ao día (case cada tres horas).

VACA Este é, por suposto, o factor máis importante na nosa historia. Todo o descrito ata agora está destinado a permitir o seu bo arrefriamento; con todo, estamos seguros de que hai unha vaca presentada no lugar correcto no momento adecuado para recibir o tratamento para o que investimos e traballamos tanto? A presenza do animal no sitio de arrefriamento é, na miña opinión, o factor máis importante, determinando a calidade dese arrefriamento e a causa principal das diferenzas na resposta das vacas a este tratamento nas diferentes granxas. Isto é particularmente certo para aquelas granxas leiteiras que arrefrían as vacas na liña de alimentación, onde este se realiza sen “bloquealas” e, deste xeito, asegurando a súa presenza no si-

tio de arrefriamento cando funciona. Mesmo cando as encerramos na liña de alimentación cando se arrefrían, a calidade pode ser diferente entre elas, situadas en “áreas” cunha cobertura de arrefriamento mellor ou inferior, derivadas da localización do ventilador ou do esparexedor en relación coa vaca específica. O mesmo aplícase ao arrefriamento no patio de espera ou de arrefriamento especial, onde o grao de cobertura pode diferir dunha vaca a outra no mesmo patio, dependendo de onde se atope. Ata este punto un pode entender que hai moitos factores diferentes que poden afectar á calidade do arrefriamento e, por tanto, á forma en que a granxa manexa o estrés por calor no verán. Está moi claro que, só combinando a operación adecuada de forma simultánea de todos os factores mencionados antes, pode dar o resultado esperado e o retorno do investimento en arrefriamento de vacas. Recentemente comezamos a usar unha nova tecnoloxía simple e barata para monitorear os cambios diúrnos na temperatura corporal da vaca, facendo uso de rexistradores de datos de temperatura intravaxinais (data loggers), inseridos na súa vaxina conectados a dispositivos CIDR. Recomendo encarecidamente o uso destes termómetros para avaliar a eficacia do sistema e a xestión de arrefriamento da granxa e aconsello inserir polo menos 10 dispositivos por cada grupo. A información ensinaranos se as nosas vacas están suficientemente refrixeradas e, no caso dunha gran variación entre elas, será un sinal de que o noso tratamento non é uniforme e hai marxe de mellora. Ao estudar a “rendibilidade” do arrefriamento mediante un programa especial que desenvolvín hai pouco, chego á conclusión de que, ao dar os resultados esperados, o investimento en arrefriamento pode pagarse en menos de dous anos, deixando unha ganancia respectada para o produtor, despois de cubrir todos os gastos operativos e de alimentación adicionais

necesarios para o aumento da produción de leite no verán. Doutra banda, unha granxa leiteira que inviste moito diñeiro para instalar e operar os medios de arrefriamento, que non recibe os resultados esperados, pode perder diñeiro, debido á diminución na produción de vacas máis o custo do arrefriamento. En conclusión, é importante arrefriar as vacas no verán, pero cómpre facelo adecuadamente para obter a mellora na produción de leite e a fertilidade e alcanzar os beneficios económicos do proceso.

124 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_estresCalor_flameumbaum_galego.indd 124

30/6/21 16:27

KetoRisk INNOVACIÓN

¿Qué harías si pudieras saberlo antes de que suceda?

KetoRisk es LA PRIMERA herramienta basada en inteligencia artificial que permite identificar vacas en riesgo de cetosis. Elanco ayuda a cada vaca lechera a alcanzar su máximo potencial. Pregunta a tu veterinario o contacta en Elanco con suarez_alfredo@elanco.com (647 303 926) The Vital 90 Days™, Elanco y la barra diagonal son marcas registradas de Elanco o sus filiales. © 2021 Elanco Animal Health, Inc. o sus afiliadas. PM-ES-21-0181

vp025_publi_elanco.indd 125 PM-ES-21-0181 Anuncio A4 Ketorisk ES.indd 1

20/6/21 16:12 06/05/2021 11:12:37

ALIMENTACIÓN

Como os sistemas de monitorización son eficaces á hora de anticiparnos ás patoloxías ocasionadas polos cambios na alimentación Neste estudo poñemos o foco nas principais causas que provocan a inxestión das nosas vacas e ofrecemos algunhas pautas para evitar a súa aparición, levando a cabo unha serie de premisas entre as que destacan, pola súa eficacia, os sistemas de monitorización. Alberto Fernández Servizo Técnico Posvenda Monitorización MSD Animal Health

indixestión simple do gando vacún, tamén coñecida como empacho ou parada de bandullo, é unha enfermidade na que a motilidade e/ou fermentación ruminal se ven alteradas de forma aguda. O motivo está frecuentemente asociado a un fallo no manexo da alimentación, debido a cambios na cantidade e/ou calidade dos alimentos inxeridos. O rume é basicamente unha cámara de fermentación onde bacterias e outros microorganismos dixiren o

alimento previamente triturado mediante a mastigación e a ruminación. Para un adecuado funcionamento ruminal, é fundamental contar cunha poboación microbiana saudable e activa. Os principais compoñentes producidos tras esta fermentación microbiana son o ácido acético, propiónico e butírico, máis coñecidos como ácidos graxos volátiles (AGV), que son, á súa vez, aproveitados polos ruminantes para nutrirse. Calquera alteración no alimento que inxire o animal, xa sexa debido

126 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_alimentacion_mariaMarcos_galego.indd 126

30/6/21 10:48

ALIMENTACIÓN

PARA MANTER ESTE EQUILIBRIO RUMINAL CÓMPRE UN CORRECTO AXUSTE ENTRE A CANTIDADE DE FIBRA E CONCENTRADO QUE CONSOME O ANIMAL

Figura 1. Esquema que mostra os principais tipos de hidratos de carbono e os ácidos graxos volátiles nos que se descompoñen ao fermentar no rume

a cambios no manexo e/ou composición da alimentación ou a racións incorrectamente formuladas, poden alterar o ambiente intrarruminal, desequilibrando a comunidade microbiana e alterando con iso o resultado da fermentación. En función da proporción dos distintos tipos de hidratos de carbono que inxira o animal, a fermentación microbiana dará lugar a unha distinta proporción de AGV. Os máis fibrosos (celulosa, hemicelulosa etc., coñecidos como fibra bruta) descompóñense de forma máis lenta formando principalmente ácido acético e butírico con baixa acidificación, e os azucres ou amidóns sufrirán unha fermentación máis rápida,

que dará lugar a maior formación de ácido propiónico, con máis efecto acidificante (figura 1). Cando por cambios na alimentación se incrementa en gran medida a produción de ácido propiónico, o pH ruminal descenderá rapidamente, o que provocará que gran parte das bacterias e protozoos indispensables para a fermentación ruminal morran, multiplicándose outras bacterias que producirán grandes cantidades de ácido láctico, reducindo aínda máis o pH. Como consecuencia, reducirase a motilidade ruminal e o animal diminuirá a súa inxestión, recuperándose en gran parte dos casos de forma espontánea despois de 24-48 horas.

La ENERGÍA LÍQUIDA más saludable para los rumiantes. Piensos líquidos. Productos personalizados. Asesoramiento técnico veterinario.

983 210 813 morea.es 06.2021 Vaca Pinta n.º 25 | 127

vp025_alimentacion_mariaMarcos_galego.indd 127

30/6/21 10:48

ALIMENTACIÓN

Figura 2. Brote de indixestións debido aos cambios da composición, mestura e/ou picado (caso real)

Outro aspecto a considerar nesta enfermidade é o papel que xoga a saliva na neutralización dos ácidos que se forman no rume. Os cereais e, en xeral, os pensos concentrados son inxeridos case sen mastigar, de forma que apenas producen saliva. Con todo, cando os animais consomen forraxes, mastíganos moito máis para podelos tragar con máis facilidade e estimulan a ruminación posterior, polo que os impregnan con abundante cantidade de saliva, a cal neutraliza en gran parte a acidificación producida pola fermentación, grazas ao efecto tampón que exerce o bicarbonato presente nela. Por iso, para manter este equilibrio ruminal, cómpre un correcto axuste entre a cantidade de fibra e concentrado que consome o animal, xunto á homoxeneidade da mestura da ración para evitar que o animal poida seleccionar o alimento, descompensando ese equilibrio. As principais causas das indixestións son: 1. Alimentación do gando cunha ración pobre en fibra e rica en concentrado. 2. Cambios bruscos na ración. 3. Inxestión de ensilados moi ácidos. 4. Inxestión de altas cantidades de concentrado. Na figura 2 podemos ver como nun caso real os cambios na composición, mestura e/ou picado poden dar lugar a un brote de indixestións nunha granxa de vacún leiteiro. Neste caso, a ración

habitual da granxa consistía en 17 kg de concentrado + 8 kg de alfalfa + 4 kg de palla + 3 kg de ensilado de herba. O día 13 de abril substituíuse o carro mesturador e suprimiuse o ensilado de herba da ración. A partir do día 14 de abril o gandeiro comezou a identificar unha baixada brusca na ruminación do grupo e decidiu revisar o funcionamento do novo carro, dándose de conta de que estaba a realizar un picado e mestura do alimento peores ao habitual. Como consecuencia, podemos atopar animais con manifestacións clínicas de distinta gravidade segundo a cantidade acumulada de ácido láctico e a velocidade coa que este se produza. Nas indixestións de carácter leve, os animais presentan perda de apetito ou mesmo inapetencia total durante 24-48 horas. Como consecuencia da menor inxestión, o animal baixará de forma considerable a súa ruminación, a motilidade ruminal decrecerá, diminuirá a inxestión de auga, o morro estará seco e as feces terán pouca consistencia e, en ocasións, serán de cor agrisada. Uns días despois producirase unha considerable baixada da produción láctea, tal e como podemos ver na figura 3. Cando nos atopamos ante casos máis graves, os signos anteriores estarán máis acentuados. Ademais, poderemos atopar animais caídos, con taquicardia e taquipnea, e mesmo podería levar á morte do animal.

128 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_alimentacion_mariaMarcos_galego.indd 128

30/6/21 10:48

La vaca Allﬂex, la vaca más fresca.

LAS ALTAS TEMPERATURAS COMPROMETEN LA SALUD DE LAS VACAS Y AFECTAN NEGATIVAMENTE AL RESULTADO PRODUCTIVO Y REPRODUCTIVO EN TÉRMINOS CUANTITATIVOS Y CUALITATIVOS. SenseHubTM es una solución innovadora que proporciona información a tiempo

real sobre el estrés por calor del grupo y comprueba el efecto de las medidas para mitigarlo.

www.allﬂex.global vp025_publi_msd.indd 129

22/6/21 11:32

ALIMENTACIÓN

Figura 3. Gráfico de saúde no que se observan alertas (descenso da actividade, inxestión e ruminación) nunha das vacas tres días despois de producirse os cambios na ración e o carro unifeed, e como dous días despois de iniciarse as alertas aparece un descenso de produción láctea

Figura 4. Gráfico de saúde do animal. A aparición de alertas de saúde anticipándose a manifestacións clínicas visibles permite unha actuación temperá, o que evita consecuencias como a baixada brusca da produción láctea do animal

CONCLUSIÓN Á hora de anticiparnos e evitar a aparición de indixestións simples, cómpre ter presente as seguintes premisas: 1. A maioría prodúcese por un mal manexo da alimentación. 2. Os cambios bruscos na alimentación, a subministración de racións ricas en concentrados e pouca herba seca ou forraxes bastas, ou o consumo excesivo de ensilados moi ácidos son as causas principais desta enfermidade.

3. Unha correcta homoxeneidade na ración evitará que os animais poidan seleccionar e a ración inxerida sexa máis equilibrada. 4. No caso de dispor de sistemas de monitorización, como os de Allflex Livestock Intelligence®, poderemos anticiparnos á hora de detectar problemas no manexo da alimentación. 5. Os sistemas de monitorización tamén nos permitirán adiantarnos á hora de detectar os animais afec-

tados, comparado cos síntomas clínicos, polo que poderemos tratar máis temperá e minimizar o impacto da enfermidade (figura 4). Dentro dos produtos de Allflex Livestock Intelligence®, a aposta de MSD Animal Health pola tecnoloxía máis innovadora para a identificación e monitorización, atópanse sistemas de monitorización que nos permiten, entre outras funcionalidades, a detección temperá de indixestións en vacún.

130 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_alimentacion_mariaMarcos_galego.indd 130

30/6/21 10:48

15ª Feria Internacional para la Producción Animal 15th International Animal Production Show

vp025_publi_FIGAN.indd 131

22/6/21 10:40

ALIMENTACIÓN

Se a dixestibilidade do amidón e do gran é limitada, os factores de xestión e nutrición deben ser discutidos co seu equipo de xestión

O amidón fermentable está relacionado co rendemento lácteo Neste artigo analizo o rendemento lácteo con fibra e amidón, comparando as medicións da dixestibilidade deste último no rume e no tracto total cos nosos outros indicadores. John Goeser PhD, PAS & Diplomado polo Colexio Americano de Nutrición Animal Laboratorio Rock River Inv. Universidade de Winsconsin, Madison

valor enerxético do ensilado de millo e das dietas derívase principalmente da fibra e do amidón. Por cada quilo de fibra ou amidón, hai teoricamente 4,2 calorías potenciais por cada gramo de nutriente. Con todo, o gando leiteiro non pode aproveitar o valor calórico potencial debido á dixestión incompleta dos nutrientes. Os coeficientes de dixestión da fibra e o amidón son moi diferentes.

Por exemplo, o coeficiente de dixestión de nutrientes para a fibra é de aproximadamente o 45 %. Isto pode estimarse utilizando a medida da dixestibilidade total do tracto FND (TTNDFD) nunha análise de forraxe. O gran e o amidón dixírense máis cumpridamente, nalgúns casos achegándose ao 95 ou 98 % da dixestión total do amidón no tracto (TTSD). Comprender que a dixestión da fibra é menor que a do amidón axúdanos a darnos de conta de que o valor enerxético dixerible da primeira é substancialmente menor que o do amidón. Por exemplo, con 7 quilos de inxestión de fibra e un 50 % de dixestión, a vaca lei-

teira só recoñece 3,5 quilos de nutrientes e enerxía dixeribles. En cambio, con 7 quilos de inxestión de amidón e un 90 % de dixestión, a vaca leiteira recoñece 6,3 quilos de nutrientes dixeribles e enerxía. Esta é a razón pola que máis forraxe se relaciona ás veces cunha menor produción de leite. Os nutricionistas dedican tempo á dixestión da fibra da forraxe; non obstante, tamén existen oportunidades substanciais para o gran e o amidón. O amidón é diferente da fibra porque se dixire tanto no rume coma no tracto dixestivo inferior. Moitos recoñeceron que unha mala dixestibilidade do amidón do ensilado ou do gran de millo limitará a produción de leite do gando leiteiro e tamén pode relacionarse cunha inxestión excesiva de materia seca sen aumentar a produción de leite. Esta segunda situación tradúcese nunha redución da eficiencia da conversión alimenticia. Ambas as situacións presentadas representan unha oportunidade económica. Medir tanto a TTSD como a dixestibilidade do amidón no rume pode ser útil para determinar o rendemento leiteiro e as oportunidades económicas. Por cada quilo de amidón dixerible no rume, pódense producir aproximadamente 3,5 litros máis de leite. Fredin et al. (2014) demostraron que o contido do amidón fecal pode predicir con exactitude a TTSD das vacas leiteiras. A experiencia dos últimos 5 anos demostrou que o esterco lácteo contén entre case 0 e ata 15 % de amidón. O 15 % das mostras de esterco de vacas de leite ten un contido de amidón fecal do 1 % ou menos. Isto equivale a un 98 % de TTSD e leste é o obxectivo. Moitos estudos confirmaron que a dixestibilidade do amidón no rume é substancialmente máis variable que a dixestión total do tracto. Por exemplo,

132 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_digestibilidad_almidon_galego.indd 132

30/6/21 10:59

ALIMENTACIÓN

MEDIR TANTO A TTSD COMO A DIXESTIBILIDADE DO AMIDÓN NO RUME PODE SER ÚTIL PARA DETERMINAR O RENDEMENTO LEITEIRO E AS OPORTUNIDADES ECONÓMICAS

Figura 1. Dixestibilidade total do amidón da ración mixta in situ 7 horas, para mostras europeas. Os percentís 15, 50 e 85 están representados coas liñas negras en cada histograma

En vídeo

MARÍA HERMIDA PONSE Á FRONTE DO LABORATORIO ROCK RIVER EN ESPAÑA en 2014 resumín moitos estudos publicados e obtiven que de media a dixestión total do amidón da ración mixta era de aproximadamente o 60 % e a desviación estándar era de preto de 16 %. Esta desviación estándar é máis do dobre da variación observada na TTSD. A dixestión do amidón no rume pode estimarse con diferentes medidas de laboratorio; con todo, a dixestión do amidón no rume ás 7 horas evidenciou ser valiosa para identificar as oportunidades de dixestión do gran e do amidón. Para as racións mixtas totais en todo o mundo, a dixestión do amidón no rume ás 7 horas ten unha media do 70 % e recoñecemos unha variación substancial ao redor da media. En Europa, a dixestibilidade media do amidón para as racións mixtas totais foi similar, con amplos rangos e rendementos. A figura 1 mostra a dixestibilidade do amidón no rume para as mostras analizadas en Europa durante os últimos anos.

CONCLUSIÓN Existen oportunidades de rendemento lácteo con fibra e amidón en todo o mundo. Este a miúdo pásase por alto nos programas de nutrición leiteira. En España, podemos empezar a recoñecer oportunidades adicionais de rendemento leiteiro comparando as medicións da dixestibilidade do amidón no rume e no tracto total cos nosos outros indicadores clave de rendemento. Se a dixestibilidade do amidón e do gran é limitada, os factores de xestión e nutrición, como a madurez da colleita, o tamaño das partículas do gran, o ensilado e a xenética da semente, deben ser discutidos co seu equipo de xestión.

BIBLIOGRAFÍA

Fredin, S.M., L.F. Ferraretto, M.S. Akins, P.C. Hoffman & R.D. Shaver. 2014. Fecal starch as an indicator of total-tract starch digestibility by lactating dairy cows. J Dairy Sci. 97:1862-1871. Goeser, J.P. 2014. What do cows have to say about fiber and starch digestion. Proc. 2014 4-State Dairy Nutrition and Management Conf., Dubuque, IA.

A exxefa de servizo da Finca Mouriscade (Deputación de Pontevedra) inicia unha nova etapa profesional ao chegar a un acordo de colaboración co laboratorio americano Rock River para o desenvolvemento da súa actividade en exclusiva para toda España. Con sede en Wisconsin (EE. UU.), Rock River conta cunha potente rede de laboratorios especializados na análise agrícola por todo o mundo. María Hermida continuará exercendo o seu labor profesional no ámbito que mellor coñece, o da análise de ensilados e forraxes, pero a partir de agora farao coa nova metodoloxía do Rock River Laboratory Spain. Especialistas na análise de: Ensilados de pradeira, millo e cereais (trigo, cebada, sorgo...) Forraxes deshidratadas (todo tipo de feos, leguminosas, alfalfa...) Forraxes húmidas (pastone, bagazo de cervexa...) Análises que se adaptan ás súas necesidades: Análise tradicional dos parámetros máis habituais (materia seca, fibras, proteínas...) Análise completa, que inclúe a dixestibilidade en distintos períodos de tempo da fibra neutra e do amidón (no caso dun silo de millo, por exemplo) ROCK RIVER LABORATORY SPAIN María Hermida Polígono Industrial Lalín 2000, Parcela A8 Lalín – Pontevedra (España) maria@rockriverlab-spain.com 986 597 195 | 629 901 290

06.2021 Vaca Pinta n.º 25 | 133

vp025_digestibilidad_almidon_galego.indd 133

30/6/21 11:00

ENTREVISTA

La hipocalcemia o fiebre de la leche tiene una incidencia de hasta el 40-50% del rebaño. EN VÍDEO Implica un coste de entre 100 y 200€ por animal afectado y es responsable de la “entrada” de problemas como cetosis, metritis, desplazamiento de cuajar, pérdida de tono muscular, etc.

RumiLife®UNA CAL 24, SOLA PRODUCTO DE

una solución cómoda,APLICACIÓN eficaz y rentable para las hipocalcemias La hipocalcemia o fiebre de la leche afecta, según diversos estudios realizados en países punteros en producción de leche, hasta a un 40-50 % de los rebaños e implica un coste de entre 100 y 200 euros por animal afectado, además de abrir mayores posibilidades a otras enfermedades como cetosis, metritis o desplazamientos de cuajar. Javier Martínez Gallego, veterinario de Inatega, nos explica en esta entrevista los beneficios de utilizar RumiLife® CAL24 para prevenir esta patología. ¿Es preocupante la incidencia de la fiebre de la leche o hipocalcemia en las vacas? La hipocalcemia es un problema universal y cada vez más detectado en las vacas de leche. La vaca en el momento del parto sufre una serie de cambios grandes y rápidos que provocan que los niveles de calcio en sangre no siempre se mantengan Uso sistemático en por encima de lo recomendable. Se dice que las vacas recién vacas lecheras de paridas sufren de hipocalcemia cuando se les detecta menos 2 o 1más partos. de mmol de calcio libre por litro de sangre. A partir de esta cifra la vaca encontrará problemas para cubrir todas sus necesiSe puede usar como dades y tener un comportamiento productivo normal. terapialos deestudios apoyo, realizados en los países más punteros en Todos tras poner calcio producción lechera elevan hasta un 45-50 % el porcentaje de intravenoso al animal vacas que paren en las granjas y sufren hipocalcemia de forma subclínica y hasta un 5 % los casos clínicos, los que más percibe el ganadero.

Javier Martínez, veterinario de Inatega

¿Cómo se puede controlar la hipocalcemia? Terapias como la aplicación de calcio intravenoso, que fue muy común, hoy están desaconsejadas (salvo en vaca caída) por entrañar riesgo de muerte para la vaca y agravar el proceso de la hipocalcemia al provocar una mayor eliminación de calcio en orina. Dietas adecuadas en preparto, soluciones cálcicas aplicadas intrarruminalmente con la técnica Drench o las aguas aniónicas han demostrado ser eficaces, aunque también suponen dificultades y riesgos que no todas las granjas pueden asumir. Sin embargo, la aplicación de bolos de calcio es una técnica universal, fácil y segura para tratar la fiebre vitularia.

Ctra. Valdefresno, 2. 24228 Corbillos de la Sobarriba. León. Tl.: 987 213 172 - www.inatega.com

vp025_publicidade_inatega.indd 134

22/6/21 12:01

¿Qué hace a RumiLife® CAL24 diferente de otros bolos de calcio? Se podría resumir en tres puntos: manejo sencillo, fórmula única y completa y eficacia probada. • Manejo sencillo: implica, frente a todos sus competidores, una única aplicación en el momento más cercano al parto. • Fórmula única y completa: pone tanto interés en el aporte de calcio, con una importante cantidad de 105 gramos y una biodisponibilidad cercana al 100 % en 24 horas, como en el aporte de dos compañeros imprescindibles para su buena absorción, la vitamina D y el magnesio, también altamente biodisponible. Todo el proceso se consigue optimizar con la incorporación de CALMIN, un producto registrado obtenido de algas marinas. • Eficacia probada: todas las vacas tratadas en tiempo y forma mantienen una calcemia por encima de ese valor límite de 1 mmol de Ca/litro de sangre durante el periodo de riesgo hasta que la vaca puede movilizar las reservas de calcio de sus huesos.

“Se deben aplicar los dos bolos cuando el parto sea inminente o una vez finalizado, sin rutinas más complicadas”

Una solución eficaz y rentable

frente a la fiebre de la leche

¿Cómo recomienda usar RumiLife® CAL24? Se deben aplicar los dos bolos cuando el parto sea inminente o una vez finalizado. No requiere ninguna rutina más complicada. Lo recomiendo, sobre todo, para todas las vacas de la explotación de segundo parto en adelante.

Natural, sostenible y completo

La aplicación de bolos orales de • Tres tipos de calcio de liberación escalonada ¿Es rentable utilizar RumiLife® CAL24? inmediatamente después del calcio algas marinas, esser undesencadeproducto • Magnesio: se interrelaciona con la vitamina D La Obtenido hipocalcemiade es un proceso que puede parto es la terapia más indicada y asimilaciónen delcomparación calcio con otras nante de una retención de placenta la consiguienteQUE metritis, NATURAL, SOSTENIBLE Y yCOMPLETO APORTA: y mejora la ventajosa, como la aplicación de activo geles orales, • Vitamina D3: facilita el transporte de atonía muscular y parálisis digestiva con riesgo de desplaza3 tipos de calcio de liberación escalonada calcios subcutaneos o endovenosos, miento de cuajar, mamitis y otros procesos. La aplicación de calcio y magnesio drenajes orales, etc. Magnesio: Se interrelaciona con la patoloVitamina D RumiLife® CAL24 reduce la incidencia de todas estas • 105 gramos de calcio por dosis (2 bolos)VETERINARIA altaNO REQUIERE PRESCRIPCIÓN gías y facilitayque la vaca la recién parida arranque lactación e mejora asimilación delsuCalcio mente disponible inicie una nueva etapa reproductiva en mejores condiciones. Vitamina D3: Facilita el transporte activo de Calcio y Magnesio. • 9 gramos de magnesio por dosis + 120.000 U.I. Las granjas que utilizan RumiLife® CAL24 con esta rutina tiede vitamina D3 + propilenglicol nen menos patologías asociadas al puerperio y estudios ameSuministra 105 gramos de Calcio por dosis (2 bolos) ricanos recientes confirman una mejora en un 30 % de la tasa de concepción en la siguientedisponible inseminación, además de un Calcio altamente incremento de la producción lechera en la lactación de más Potente buffer para regular el Ph ruminal mos de hacer a los ganaderos más sensibles a la incorporación de 200 litros de media por animal. 9 gramos de Magnesio por dosis +RumiLife® 120.000 de U.I.toros de para Vitamina D3 +que Propilenglicol inseminación mejoren progresivamente Esto es, sin duda, rentabilidad para las explotaciones. los índices de eficiencia alimentaria. Llevamos mucho tiempo CAL24 es necesario en las granjas lecheras modernas. mejorando estos parámetros en nuestros sementales porque ¿Cuáles son los mensajes que Genex está llevando a los creemos que en un futuro cercano serán primordiales en la selección genética. ganaderos? Inatega trabaja con Genex desde el año 2000. Además de A mayores, viendo las dificultades de conseguir buena mano de convencer a los ganaderos de las bondades de los bolos obra para trabajar en las explotaciones de vaca lechera, Genex RumiLife® CAL24, en un contexto de precios altos de las ma- ha desarrollado un programa de planificación reproductiva terias primas usadas en alimentación animal, en Genex trata- innovador y adaptado a estas necesidades de futuro.

Ctra. Valdefresno, 2. 24228 Corbillos de la Sobarriba. León. Tl.: 987 213 172 - www.inatega.com

vp025_publicidade_inatega.indd 135

22/6/21 12:01

M A N E XO

Tratamento da cetose: percorrido histórico e actualidade A cetose ou hipercetonemia é, xunto coa hipocalcemia, a enfermidade metabólica máis importante no gando vacún leiteiro. Aínda que se avanzou moitísimo no seu coñecemento, especialmente na profilaxe a través do manexo e da alimentación, segue a ser moi prevalente, polo que o tratamento dos casos clínicos e subclínicos non pode ser descoidado en ningunha granxa leiteira. Raquel Patrón Collantes1, Juan Vicente González Martín2 1 DVM profesora asociada de Produción Animal UCM; Trialvet, Asesoría e Investigación Veterinaria SL 2 DVM, PhD, Dipl. ECBHM profesor titular de Medicina e Cirurxía Animal UCM, Trialvet, Asesoría e Investigación Veterinaria SL

LEMBRANZA HISTÓRICA

cetose é unha enfermidade coñecida desde hai máis de cento cincuenta anos. Como é lóxico, en todo este tempo a maneira de encarar esta enfermidade pasou por distintas fases, datadas xa en 1849, centráronse no cadro nervioso provocado pola cetose. A porcentaxe

de vacas con cetose que sofren esta forma da doenza é pequena, pero os seus signos clínicos, dado que afectan ao sistema nervioso, son facilmente diagnosticables. Como o proceso nervioso aparecía despois do parto, a enfermidade denominouse manía puerperal e tratouse con hidrato de cloral, un medicamento descuber-

to en 1870 que ten efectos sedantes e anticonvulsivos. Entre os signos clínicos que se poden ver en casos de cetose nerviosa están a ataxia, a marcha en círculos, a hiperestesia, o presionar coa cabeza contra obxectos sólidos, a agresividade, os tremores musculares, a tetania, o nistagmo, o babeo, o lambeteo e a mastigación de obxectos estraños. Hai casos graves nos que podemos atoparnos a vaca caída con grandes tremores tetánicos coma se tratase dunha hipomagnesemia, mordendo ata autolesionarse de maneira semellante ao que sucede na enfermidade de Aujeszky ou cunha agresividade semellante á que se ve na rabia. Algo máis de setenta anos despois das primeiras descricións da cetose nerviosa, en 1923, Sjollema e Van Der Zande descubriron por primeira vez que esas vacas tiñan niveis moi altos de corpos cetónicos no sangue (acetonemia) e nos ouriños (cetonuria). Con eles empezou a fase do estudo clínico da enfermidade, denominada desde entón cetose bovina. Comprobaron que a forma nerviosa da enfermidade non era a máis frecuente, senón que o que sufrían a maioría das vacas era un cadro clínico adelgazante, que comezaban diminuíndo a produción láctea; posteriormente, deixaban para comer primeiro o penso e logo ensilados, pero curiosamente non deixaban para comer herba seca e, en consecuencia, adelgazaban. Ademais, observaron

136 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_manejo_cetosis_galego.indd 136

30/6/21 11:51

M A N E XO

HATZIOLOS E SHAW REPORTARON POR PRIMEIRA VEZ O USO DE CORTISONA INTRAMUSUCLAR, IM, COMO TRATAMENTO DA CETOSE

que moitas vacas con cetose tiñan outras enfermidades concomitantes coma metrite, desprazamento de abomaso ou mastite, e puidese ser a cetose primaria ou secundaria a esas enfermidades. Hupka, en 1928, descubriu que a enfermidade estaba asociada á hipoglicemia, polo que a glicosa inxectada subcutaneamente era o tratamento de elección. Por todo iso cambia o enfoque e nome da enfermidade, que pasa de ser un proceso nervioso, teima puerperal, a ser un proceso dixestivo que Stinson, en 1929, denominará dispepsia posparto. O tratamento con glicosa tamén chegou ata os nosos días, aínda que agora é aplicado de forma intravenosa (IV). Rapidamente se observou que as vacas que se curaban cun único tratamento de 500 ml de glicosa IV ao 50 % −o mesmo que se usa na actualidade− eran poucas. O normal era que as vacas retornasen aos valores previos ou mesmo inferiores de glicosa en sangue ás dúas horas do tratamento. Para liquidar iso aplicouse

o tratamento con glicosa IV de maneira repetida ou mesmo en infusión continua durante varios días, sendo o tratamento máis eficaz, pero pouco viable. En 1939 Marston, revisando todas as investigacións anteriores, evidenciou o papel fundamental dos ácidos graxos volátiles no metabolismo enerxético. A esas alturas sabíase que o ácido acético, e sobre todo o ácido butírico, presente nos silos, daban lugar na parede do rume a ácido acetoacético, que, á súa vez, se transformaba despois en betahidroxibutirato, BHB, e, por tanto, eran produtores dos corpos cetónicos. Con todo, o outro ácido graxo volátil que se atopaba no rume, o ácido propiónico, era glucogénico, e constituía a principal fonte de glicosa dos ruminantes. Tamén se descubriu que o acético e o butírico son a orixe da graxa do leite e o propiónico do azucre, a lactosa, que, á súa vez, está composta por dúas hexosas, a glicosa e a galactosa. Máis tarde

Fabricantes de aceites vegetales y tortas oleaginosas TORTA DE SOJA · COLZA · GIRASOL LINAZA · HARINA DE MAÍZ Y CEBADA También en producción ecológica

comercial@assa1949.com · www.aceitesdesemillas.com · Tel. +34 938 654 600 Priorat, s/n - Pol. Ind. La Borda – 08140 Caldes de Montbui (Barcelona) España

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 137

vp025_manejo_cetosis_galego.indd 137

30/6/21 11:51

M A N E XO

descubriuse que o BHB non só procedía da parede ruminal ao metabolizarse o ácido butírico dos silos, senón que se producía maioritariamente no fígado. De feito, os maiores niveis de BHB en sangue dábanse en vacas en xaxún. Cos coñecementos anteriores empezáronse a probar diversos tratamentos orais con precursores da glicosa como propionato de sodio; lactato de calcio, de sodio ou de amonio; acetato de sodio etc. Finalmente Schulz, en 1952, publicou como o tratamento con propionato sódico reducía os niveis de cetose no sangue e recuperaba os de glicosa e, en 1954, Johnson propuxo o uso de glicerol e de propilén glicol, este último a dose de 500 ml/día por vía oral repartido en dúas tomas. Este último tratamento tamén chegou ata os nosos días. Outra vía de investigación baseouse na influencia das hormonas nesta enfermidade. Hatziolos e Shaw reportaron por primeira vez en 1950 o uso de cortisona intramuscular, IM, como tratamento da cetose. Posteriormente usáronse hidrocortisona, ACTH, fluorohidrocortisona e máis recentemente a dexametasona. Desde o principio observáronse efectos positivos e tamén efectos secundarios que chegaron a ser mortais como a hipopotasemia producida polo uso de doses repetidas, máis acentuada cando se usaba o mineralocorticoide fluorohidrocortisona. Aínda así, séguense usando na actualidade, aínda que só cunha única dose. Por aquela época exploráronse outras posibles causas e tratamentos da cetose, por exemplo os déficits de vitaminas e minerais. Así Henderson, en 1947, asociárona ao déficit de cobalto e usárono como tratamento. Máis tarde White, en 1955, ademais do cobalto, utilizou tamén vitamina B12 de maneira terapéutica. Outros micronutrientes estudados naquela época foron a vitamina E, o selenio e o fósforo. Anos máis tarde estudáronse outras hormonas relacionadas co metabolismo glucídico, por exemplo a insulina e o glucagón. En 1971, Cote publicou o uso de protamina zinc insulina, 200 unidades internacionais inxectadas intramuscularmente, no tratamento da cetose. O uso da insulina é reportado ata datas recentes.

Así, a principios da década dos 80, o tratamento da cetose clínica estaba estandarizado. O artigo de Baird, de 1982, resúmeo en glicosa subcutánea ou intravenosa, propilén glicol ou propionato oral e un glucocorticoide intramuscular. Nese artigo xa se apunta a importancia da cetose subclínica e a necesidade do seu estudo en profundidade. Realmente desde un punto de vista biopatolóxico observouse que o problema residía na elevación dos corpos cetónicos no sangue. Con niveis altos, observábase o cadro clínico, adelgazante ou nervioso, pero con niveis máis baixos diminuía a produción láctea e aumentaba o risco de que aparecesen enfermidades como o desprazamento de abomaso ou problemas infecciosos do tipo de metrite ou mastite. A enfermidade pasou a denominarse entón hipercetonemia. Cando a porcentaxe de animais afectados nunha explotación é alta, o problema hai que abordalo desde o punto de vista do cambio do manexo e a alimentación do rabaño, pero o tratamento dos animais afectados de hipercetonemia, tanto se manifestan signos clínicos coma se o fan de maneira subclínica, é o mesmo para todos. Ao aplicarse os tratamentos anteriores en vaca con hipercetonemia subclínica está a facerse un tratamento preventivo da cetose clínica e das enfermidades secundarias a ela. En 1976, Richardson et al., comprobaron como a monensina alteraba a fermentación ruminal a favor do ácido propiónico e en detrimento do acético e o butírico. Con todo, aínda pasaron outro vinte anos ata que Duffield et al., en 1999, a usasen como tratamento exclusivamente preventivo da cetose en forma de bolo de liberación lenta. Outros tratamentos profilácticos orais son a niacina e colina. Todos estes tratamentos preventivos débense comezar a aplicar días antes do parto.

O TRATAMENTO DA CETOSE NA ACTUALIDADE. QUE DI A EVIDENCIA CIENTÍFICA? Nos anos 80 e 90 aparecen dous movementos que cambiarán a medicina bovina. O primeiro ten a súa orixe na medicina humana, é a medicina basea-

DESDE UN PUNTO DE VISTA BIOPATOLÓXICO OBSERVOUSE QUE O PROBLEMA RESIDÍA NA ELEVACIÓN DOS CORPOS CETÓNICOS NO SANGUE

da na evidencia, EBM polas súas siglas en inglés. As actuacións médicas coma os diagnósticos ou os tratamentos estarán baseados na evidencia científica e esta obtense dos ensaios clínicos aleatorizados, cegos e con grupo control. En segundo lugar, na medicina bovina pásase da medicina individual á de rabaño ou da produción. Trátase máis de manter a saúde que de curar animais enfermos. Trabállase da man da epidemioloxía, tanto para determinar factores de risco como para ver as consecuencias a longo prazo na saúde, a reprodución e a produción dos tratamentos terapéuticos e profilácticos. Así, en 2013, Gordon et al. fan unha revisión sistemática dos diversos tratamentos existentes, seguindo as directrices da EBM. Analizan 1.395 artigos e seleccionan os estudos que se fixeron especificamente para estudar a cetose, pero con grupo control só quedaron dez artigos, dos cales aleatorizados había sete. As conclusións ás que chegaron foron que o propilén glicol oral é a base do tratamento da cetose clínica ou subclínica, que a glicosa pode estar indicada nos casos de cetose nerviosa, que os efectos dos corticoides son equívocos, que a evidencia do uso da insulina é limitada e que a combinación de butafosfán e cianocobalamina podía probar a súa utilidade no futuro. Pero, sobre todo, manifestaron que eran necesarios

138 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_manejo_cetosis_galego.indd 138

30/6/21 11:51

Ayuda a prevenir cetosis

DE ENERG CAJA AN 1 (1 N O

ÑO

OS) UB 2T

AHO RA C

PANSENSTARTER

S UN

L DELANTA

Estimula el apetito Restablece la función ruminal Mejora la producción Aumenta la rentabilidad

Consulta con tu veterinario. Producto sin prescripción. Promoción valida hasta agotar existencias. vp025_publi_virbac.indd 139

20/6/21 16:21

M A N E XO

máis estudos ben deseñados para aclarar as dúbidas. Despois deste, fóronse publicando traballos mellor deseñados, polo que imos ver o uso de cada un dos fármacos. Glicosa Aínda que o tratamento con glicosa foi o primeiro ensaiado e o seu uso chega ata os nosos días, a pesar de que agora sempre vai asociado ao propilén glicol oral, hai algúns puntos que habería que considerar. O tratamento estandarizado consiste en 500 ml de glicosa ao 50 %, aplicado un ou varios días seguidos. Ese tratamento achega 250 g de glicosa, con todo, unha vaca que produza 40 litros de leite secreta diariamente 1.600 g de lactosa, máis de cinco veces a glicosa que achegamos! Doutra banda, Gordon et al. (2017) viron como as vacas con cetose, que tiñan niveis máis baixos de glicosa en sangue, produciron 3,1 kg máis de leite ao día que as que tiñan valores máis altos e no seu protocolo de tratamento non se incluía a glicosa! A pesar de que a asociación de propilén glicol e glicosa produce un incremento da insulina e un descenso do BHB maior que cando se usa só propilén glicol ou glicosa por separado, non foi ata 2020 cando Capel et al. publicaron un artigo aleatorizado cun gran número de vacas. Nel estudaban o resultado de aplicar propilén glicol só, con glicosa o primeiro día ou con glicosa durante tres días. Non atoparon diferenzas entre os tres tratamentos no que se refire á curación da cetose, aparición de complicacións médicas ou produción leiteira, polo que chegaron á conclusión de que a glicosa non achegaba nada ao tratamento con propilén glicol. Con todo, no estudo non houbo casos de cetose nerviosa con hiperexcitación nin casos de fígado graxo, polo que o uso da glicosa intravenosa nestes casos podería ser de utilidade a expensas de novos estudos que o corroboren. Corticoides O uso de corticoides no tratamento da cetose tivo defensores e detractores ao longo da historia. Aínda que no mercado se usaron diferentes moléculas, na actualidade é a dexametasona a máis usada. A dosificación máis común é a de 20 mg por vía intramuscular nunha soa aplicación. É importante indi-

car que un tratamento de tres días é inmunodepresor e pode orixinar graves complicacións infecciosas. Tatone et al., en 2016, publicaron un ensaio clínico aleatorizado no que comparaba o efecto do propilén glicol fronte ao mesmo máis dexametasona en 509 animais con hipercetonemia. As vacas con cetose subclínica tratadas con dexametasona tiveron menos risco de sufrir hipercetonemia a semana seguinte ao tratamento, mentres que, sorprendentemente, nas vacas con cetose clínica a taxa de curación á semana do tratamento foi menor. Non houbo diferenzas entre os dous grupos no risco de sufrir outras enfermidades nin na produción láctea, pero o tratamento con dexametasona reduciu o risco de quedar preñadas á primeira inseminación. Por todo iso, ata que aparezan ensaios que demostren o contrario, non se pode recomendar o uso de dexametasona no tratamento da cetose. Vitamina B12 Entre outras moitas funcións, a vitamina B12 ten a de participar na gliconeoxénese. A cianocobalamina é a forma semisintética máis comunmente atopada no mercado. Na farmacopea veterinaria adóitase atopar asociada ao butafosfán, un composto de fósforo orgánico, debido a que a fosforilación está amplamente implicada na gliconeoxénese. O uso desta combinación de medicamentos xerou unha ampla bibliografía científica. Gordon et al., en 2012, usando butafosfan-cianocobalamina xunto con propilén glicol, observaron unha tendencia maior á curación da cetose e ao incremento na produción. En 2017, estes mesmos autores atoparon, nun novo estudo co mesmo tratamento, que as vacas con menos de 2,2 mmol/L de glicosa producían, cando se aplicaba o tratamento, 2,8 kg máis de leite/día, aínda que non viron efectos sobre a porcentaxe de curación da cetose. Insulina O uso de insulina, independentemente do seu efecto, presentou o problema do tipo de hormona utilizado. Non existe medicamento de uso veterinario, só formulacións de medicina humana. Durante moitos anos usouse a insulina protamina de zinc, pero ese tipo xa non está dispoñible. Gordon et

AS VACAS CON CETOSE SUBCLÍNICA TRATADAS CON DEXAMETASONA TIVERON MENOS RISCO DE SUFRIR HIPERCETONEMIA NA SEMANA SEGUINTE AO TRATAMENTO

al. (2012) non atoparon eficacia no uso da insulina glargina xunto ao propilén glicol fronte a este último só. De novo, en 2017, usando a mesma insulina, os mesmos autores evidenciaron que as vacas con menos de 2,2 milimoles (mmol)/L de glicosa en sangue no momento do tratamento producían 4,2 kg máis de leite ao día se ademais de propilén glicol se usaba insulina, pero, se os niveis de glicosa eran máis altos que ese valor, producíanse 2,3 kg menos de leite ao día. Non existe insulina rexistrada para uso veterinario e, por tanto, tampouco para o gando bovino, polo que desde os puntos de vista da súa adquisición e regulatorio, a súa utilización é problemática. Se ao anterior unimos a inconsistencia dos resultados obtidos nos distintos traballos, o seu uso non pode ser recomendado no tratamento da cetose bovina.

140 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_manejo_cetosis_galego.indd 140

30/6/21 11:52

PLATINUM FORAGE INOCULANTS CON L. hilgardii CNCM I-4785

LIBERE EL VALOR DE SU FORRAJE La calidad del ensilado es imprescindible para el rendimiento de sus animales. Los inoculantes para forraje MAGNIVA™ Platinum de Lallemand Animal Nutrition combinan la acción de L. buchneri NCIMB 40788 con L. hilgardii CNCM I-4785, una cepa bacteriana única y recientemente patentada que mejora la estabilidad aeróbica, reduce el pH y el desarrollo de hongos y levaduras. Esta combinación está disponible en toda la gama de inoculantes para forraje MAGNIVA Platinum.

Su explotación tiene potencial para el éxito. Alcáncelo con MAGNIVA Platinum.

Información sobre nuestra gama de inoculantes para forraje:

LallemandAnimalNutrition.com

vp025_publi_LALLEMAND.indd 141

Un manual para el control de su ensilado:

QualitySilage.com

20/6/21 16:23

M A N E XO

NON EXISTE INSULINA REXISTRADA PARA O USO VETERINARIO E, POLO TANTO, TAMPOUCO PARA O GANDO BOVINO, POLO QUE, DESDE OS PUNTOS DE VISTA DA SÚA ADQUISICIÓN E REGULATORIO, A SÚA UTILIZACIÓN É PROBLEMÁTICA

Monensina A monensina en cápsulas de liberación lenta é o único tratamento baseado nese ionóforo rexistrado en Europa, pero só ten indicación profiláctica. O traballo de Duffield et al., en 1999, a pesar de ser xa antigo, continúa a ser dunha alta evidencia científica por realizarse cun gran número de animais, aleatorizado e dobre cego. Nel demostrouse a tendencia á redución da cetose, a redución significativa do risco de desprazamento de abomaso e de ser eliminadas nos primeiros tres meses posparto, aínda que non tivo efecto na reprodución. Propilén glicol O propilén glicol foi un dos primeiros medicamentos orais e hoxe en día é a base do tratamento da cetose. Absórbese directamente a través da parede ruminal ou é transformado en propionato e despois absorbido. Estimula a gliconeoxénese e a secreción de insulina. Aínda que durante longo tempo se recomendou unha dosificación de 250 ml cada 12 horas de tres a cinco días, o uso dunha dose de 300 ml unha vez ao día estase impoñendo por razóns obvias. Tratamentos prolongados ou doses maiores deprimen o apetito e mesmo poden chegar a ser tóxicas. McArt et al., en 2011, demostraron como o uso exclusivo de propilén glicol en vacas con cetose subclínica servía tanto para solucionar a cetose coma para evitar o cadro clínico e, ademais, as vacas producían un cuarto de litro máis de leite ao día. Nun traballo posterior, McArt et al. (2012), tratando tamén unicamente con propilén glicol vacas con cetose subclínica, comprobaron como diminuía a incidencia de desprazamento de abomaso, diminuía o risco de morrer ou ser vendidas no primeiro mes despois de parto

e aumentaba a posibilidade de quedar preñadas na primeira inseminación. Pola súa banda, Gordon et al., en 2017, estudaron o efecto do propilén glicol, o butafosfán-cianocobalamina e a insulina no tratamento da cetose subclínica e clínica (máis de 2,4 mmol/L de BHB en sangue) con ou sen hipoglicemia (menos de 2,2 mmol/L de glicosa en sangue). Os resultados do estudo no referente á vitamina B12 e a insulina vímolos nos apartados anteriores. Unha particularidade do traballo, ademais da interrelación da hipercetonemia coa glicemia, era que estudaba a duración que debía ter o tratamento con propilén glicol nos casos de cetose clínica, para ser exactos nos casos con BHB maiores de 2,4 mmol/L en sangue. Chegaron á conclusión de que fronte aos tres días do tratamento habitual nos casos de cetose subclínica, nos casos de cetose clínica ou de hipoglicemia o tratamento debía estenderse ata os cinco días e conseguíase, ademais, 3,4 litros máis de leite por día no mes seguinte ao tratamento. Como se puido ver, o tratamento con propilén glicol é, desde o punto de vista do medicamento baseado na evidencia, a base da terapéutica nos casos clínicos da hipercetonemia na vaca. Nos casos de cetose subclínica prevén que as vacas desenvolvan cetose clínica e complicacións como o desprazamento de abomaso, ademais de incrementar a produción láctea.

BIBLIOGRAFÍA

Baird, G. D. Primary Ketosis in the HighProducing Dairy Cow: Clinical and Subclinical Disorders, Treatment, Prevention, and Outlook. 1982 J Dairy Sci 65:1-10. Capel, M.B., Bach, K.D., Mann, S., McArt, J.A.A. A randomized controlled trial to evaluate propylene glycol alone or in combination with dextrose as a treatment for hyperketonemia in dairy cows, Journal of Dairy Science, Volume 104, Issue 2, 2021, Pages 2185-2194. Cote, J. F. Bovine Ketosis: Principles of Therapy. Can. Vet. Jour., vol. 12, no. 1, 1971. Duffield, T. F., K. E. Leslie, D. Sandals, K. Lissemore, B. W. McBride, J. H. Lumsden, P. Dick, and R. Bagg. 1999. Effect of prepartum administration of monensin in a controlledrelease capsule on milk production and milk components in early lactation. J. Dairy Sci. 82:272–279. Gordon JL, LeBlanc SJ, Neuder L, et al. Efficacy of a combination butaphosphan and cyanocobalamin product and insulin for ketosis treatment. J Dairy Sci 2012; 95(Suppl 2):177. Gordon, J. L., S. J. LeBlanc, and T. F. Duffield. 2013. Ketosis treatment in lactating dairy cattle. Vet. Clin. North Am. Food Anim. Pract. 29:433–445. Gordon, J. L., T. F. Duffield, T. H. Herdt, D. F. Kelton, L. Neuder, and S. J. LeBlanc. 2017. Effects of a combination butaphosphan and cyanocobalamin product and insulin on ketosis resolution and milk production. J. Dairy Sci. 100:2954–2966. Gordon, J. L., S. J. LeBlanc, D. F. Kelton, T. H. Herdt, L. Neuder, and T. F. Duffield. 2017. Randomized clinical field trial on the effects of butaphosphan-cyanocobalamin and propylene glycol on ketosis resolution and milk production. J. Dairy Sci. 100:3912–3921. McArt, J. A. A., D. V. Nydam, P. A. Ospina, and G. R. Oetzel. 2011. A field trial on the effect of propylene glycol on milk yield and resolution of ketosis in fresh cows diagnosed with subclinical ketosis. J. Dairy Sci. 94:6011–6020. McArt, J. A. A., D. V. Nydam, and G. R. Oetzel. 2012. A field trial on the effect of propylene glycol on displaced abomasum, removal from herd, and reproduction in fresh cows diagnosed with subclinical ketosis. J. Dairy Sci. 95:2505–2512. Richardson, L.F., Raun, A.P., Potter, E.L., Cooley, C.O., Rathmacher, R.P., 1976. Effect of monensin on rumen fermentation in vitro and in vivo. J. Anim. Sci. 43, 657–664. Shaw, J. C. Ketosis in Dairy Cattle. A Review. J. Dairy Sac. 1956. 4: 402-434. Tatone, E. H., T. F. Duffield, M. B. Capel, T. J. DeVries, S. J. LeBlanc, and J. L. Gordon. 2016. A randomized controlled trial of dexamethasone as an adjunctive therapy to propylene glycol for treatment of hyperketonemia in postpartum dairy cattle. J. Dairy Sci. 99:8991–9000.

142 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_manejo_cetosis_galego.indd 142

30/6/21 11:52

KESSENT® y LysiGEM™ KESSENT® y LysiGEM™ KESSENT® y LysiGEM™ LIDERANDO UNA

LIDERANDO UNA LIDERANDO GANADERÍA UNA MÁS SOSTENIBLE GANADERÍA GANADERÍA MÁS MÁS SOSTENIBLE SOSTENIBLE

La metionina y la lisina son los dos aminoácidos La metionina y la limitantes lisina son los aminoácidos esenciales más parados producción La metionina y la lisina son los dosla aminoácidos esenciales más limitantes para la producción lechera en los rumiantes. esenciales más limitantes para la producción lechera en los rumiantes. lechera en los rumiantes. Los beneficios de la metionina y la lisina son bien Los beneficios de la metionina la lisinade son bien conocidos pero, cuando se y utilizan Los beneficios de la metionina y la lisina sonforma bien conocidos pero, cuando se utilizan de forma concertada, proporcionan beneficios conocidos pero, cuando se utilizan adicionales de forma concertada, beneficios adicionales más allá de laproporcionan suplementación con el aminoácido concertada, proporcionan beneficios adicionales más allá de la suplementación con el aminoácido individual. Sinlasu inclusión nuncacon podremos llegar a más allá de suplementación el aminoácido individual. Sin su inclusión nunca podremos llegar a maximizar ni optimizar nuestra producción. individual. Sin su inclusión nunca podremos llegar a maximizar ni optimizar nuestra producción. maximizar ni optimizar nuestra de producción. KEMIN, como único proveedor metionina y lisina KEMIN, como único proveedor de metionina y lisina ampliamente contrastadas, pone a su disposición KEMIN, como único proveedor de metionina y lisina ampliamente contrastadas, pone a su disposición KESSENT y LYSIGEM. ampliamente contrastadas, pone a su disposición KESSENT y LYSIGEM. KESSENT y LYSIGEM.

kemin.com/ kemin.com/ ruminant-essentialities kemin.com/ ruminant-essentialities ruminant-essentialities © Kemin Industries, Inc. and its group of companies 2021. All rights reserved. ® ™ Trademarks of Kemin Industries, Inc., U.S.A. © Keminstatements, Industries, Inc. and its groupand of companies reserved. ™ Trademarks of Kemin Industries, Inc., U.S.A. Certain product labeling claims may2021. differAll byrights geography or as® required by government requirements. © Keminstatements, Industries, Inc. and its groupand of companies reserved. ™ Trademarks of Kemin Industries, Inc., U.S.A. Certain product labeling claims may2021. differAll byrights geography or as® required by government requirements. Certain statements, product labeling and claims may differ by geography or as required by government requirements. vp025_publi_kemin.indd 143

22/6/21 19:07

M A N E XO

Fumigación sólida con maquinaria a explosión

Métodos para combater moscas sen danar o medio ambiente nin recorrer a insecticidas A mosca é un grave problema á hora de analizar o benestar animal e a rendibilidade en establecementos gandeiros. Produce enfermidades, estrés e gastos de enerxía que atentan contra os nosos animais e a nosa economía. Planificar un control eficiente sen insecticidas daniños para o medio ambiente é posible, eficaz e limpo. Daniel Parodi, Guillermo Lombardo Dead Fly (Córdoba, Arxentina)

s diferentes tecnoloxías que se utilizan no mundo para combater as moscas en granxas leiteiras, crías ou engorde de gando vacún, porcino etc., están moi relacionadas coa contaminación. A isto debemos agregar unha eficiencia parcial, xa que a maioría dos insecticidas en xeral requiren no curto prazo o aumento de dose ou o cambio nas drogas compoñentes. Isto é porque o insecto desenvolve resistencia a esas drogas e/ou se acostuma, polo que pode burlar, pouco a pouco pouco, a súa acción.

TRATAMENTO SEN INSECTICIDAS Un estudo e posterior diagnóstico darán lugar a unha planificación estratéxica para atacar estes insectos, que provocan moito dano no benestar animal e na rendibilidade das nosas empresas, á vez que coidaremos o medio ambiente. As moscas teñen un rol específico e fundamental na transmisión de patóxenos dentro dos nosos rodeos: virus, bacterias e parasitos, cuxas consecuencias adoitan ser severas e difíciles de controlar. Ademais de problemas nos ollos e

144 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_manexo_moscas_galego.indd 144

30/6/21 12:08

M A N E XO

ADEMAIS DE PROBLEMAS NOS OLLOS E OUTRAS PARTES, AS MOSCAS SON UN GRAN VECTOR DA MASTITE. E NON ENFERMAN SÓ OS ANIMAIS, TAMÉN ADOITAN AFECTAR A SERES HUMANOS

outras partes, as moscas son un gran vector da mastite. E non enferman só os animais, tamén adoitan afectar a seres humanos. Nunca máis vixente o popular devandito “mellor previr que curar”. O primeiro que debemos facer é un estudo do estado de situación de cada granxa ou establecemento. Detectar os lugares onde as moscas ovipoñen, se alimentan, descansan e, fundamentalmente, onde prospera a súa descendencia: ovos, larvas e crisálides. O ciclo da mosca é demasiado coñecido como para estendernos nestas páxinas. Coas primeiras calores de tempada aparecen as moscas adultas, pero en realidade é só unha pequena porcentaxe do que realmente está presente no lugar: máis do 80 % das comunidades dos diferentes tipos de moscas atópase oculto á mirada habitual dos encargados. Este é un dos máis graves problemas. O procedemento é observar minuciosamente cada establecemento xunto co seu responsable e coñecer polo miúdo os seus movementos, costumes,

estratexias e operatividade. Iso permitiranos realizar un diagnóstico para elixir que estratexia utilizar en cada sitio puntual da empresa. Os sistemas que actualmente utiliza a empresa Dead Fly, situada na República Arxentina, son catro: “avispiñas” Spalangia Endius, trampas de moscas adultas con cebos especialmente deseñados e elaborados para atrapalas, fumigacións sólidas (dous tipos diferentes que actúan en disímiles circunstancias) e unha fumigación líquida. Estes catro sistemas non representan ningún tipo de contaminantes tóxicos para humanos, animais, aire, terra e auga. Estes catro sistemas, dos cales os tres últimos foron desenvolvidos xunto con universidades e establecementos gandeiros modelos da Arxentina, garanten que non quedarán residuos nin trazas en leite e carne. Pero, ademais, o establecemento non deberá afrontar eventos de intoxicación entre o seu persoal nin entre os seus animais, non terá problemas sanitarios coas dependencias estatais e, o máis importante, ningún destes catro sistemas provoca o que chamamos RESISTENCIA

06.2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 145

vp025_manexo_moscas_galego.indd 145

30/6/21 12:08

M A N E XO

OS SISTEMAS SON CATRO: “AVISPIÑAS” SPALANGIA ENDIUS, TRAMPAS DE MOSCAS ADULTAS, FUMIGACIÓNS SÓLIDAS E UNHA FUMIGACIÓN LÍQUIDA

Trampas de moscas adultas

dos insectos ás formas de ataque, é dicir, as moscas nos seus diferentes estadios xamais desenvolverán costume porque non se utilizan insecticidas, que é o que o provoca. No entanto, debemos saber e entender que xamais chegaremos ao control cero destes insectos. Non é fácil hoxe no mercado atopar este tipo de produtos biolóxicos/ecolóxicos e menos aínda que sexan eficaces. Con todo, estamos en condicións de afirmar que estes catro sistemas teñen probada eficacia e cada vez máis adeptos, que pasamos a describir a continuación. As trampas para moscas adultas As trampas para moscas adultas (TMA) son baldes de cor amarela de dez litros de capacidade, con dispositivos que permiten o ingreso das moscas ao seu interior, pero non a súa saída, é dicir, quedan atrapadas dentro. As moscas detectan na TMA un ecosistema óptimo para o desenvolvemento do ciclo, polo que o ingreso está asegurado. O risco de saída non supera o 2 % das que ingresan. No seu interior colócase un cebo en po, especialmente deseñado e elaborado para a súa efectividade por uns 45 días, que deberá disolverse con auga en temperatura ambiente ata a base dos dispositivos. A produtividade das trampas dependerá da cantidade de moscas adultas existentes e das condicións climáticas de cada lugar, xa que a evaporación é máis intensa en xeografías cálidas ou en meses de moita calor. Na Arxentina os recambios realízanse cada 30 días durante setembro, outu-

Trampas de moscas adultas para interior, que poderán ser situadas en espazos pechados da industria alimenticia

bro e parte de novembro; cada 21 días durante a metade de novembro, decembro, xaneiro e metade de febreiro. Logo vólvese ao recambio cada 30 días ata os meses de abril ou maio, dependendo das características climáticas de zona e ano. No Ecuador, na zona costeira, onde se traballa na industria pesqueira e en granxas porcinas fundamentalmente, os recambios adoitan realizarse cada 10 a 21 días durante todo o ano, dependendo das circunstancias descritas. Situación similar dáse na zona baixa de Bolivia. En Uruguai realízanse dunha maneira similar á Arxentina. As TMA sitúanse por zona en cada establecemento e/ou por metro lineal, dependendo das decisións que tomen os técnicos que realizan o estudo e elaboran a estratexia de ataque. Os cebos, desenvolvidos e elaborados por quen subscribe e por Guillermo Lombardo, non deben ser demasiado vellos, xa que van perdendo eficacia. Vale aclarar que estas TMA non deben colocarse dentro de espazos pechados ou semipechados como pendellos de Compost Barn ou Free Stall. Para os lugares pechados atópanse en desenvolvemento TMA de interior (TMAI), cuxos ensaios se atopan na última fase, polo que en setembro xa estarán dispoñibles para utilizar en calquera establecemento da industria da alimentación.

Spalangia Endius As avespas Spalangia Endius son insectos criados no laboratorio, que se

liberan nos establecementos segundo diferentes parámetros que se van tomando en conta logo de cada estudo. As estratexias, desenvolvidas na Arxentina por quen subscribe e o tec. agr.. Germán Taparello (quen desenvolve actividades tamén no norte e centro de España) cambian de acordo co lugar a tratar. As avispiñas (miden uns 3 mm e non atacan homes nin animais, só viven se hai moscas) nacen, copulan e, inmediatamente, van buscar crisálide de moscas baixo cuberta (terra, esterco, penso etc.), xa que son parasitas delas. Pon un ovo na crisálide onde se está desenvolvendo a mosca que aínda non naceu e a larva de Spalangia aliméntase desa mosca que se atopa na crisálide. Como resultado, nace unha avispiña en lugar dunha mosca. As avispiñas tamén se

146 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_manexo_moscas_galego.indd 146

30/6/21 12:08

vp025_publi_impex.indd 147

20/6/21 16:24

M A N E XO

OS CATRO MÉTODOS DESCRITOS SON TECNOLOXÍAS SINXELAS, DE FÁCIL APLICACIÓN, PERO NON POR ISO MENOS EFICIENTES

Liberación de Spalangia Endius nos seus refuxios

Outro exemplo de fumigación sólida con maquinaria a explosión

alimentan de crisálides non parasitadas por Spalangia, o que provoca a morte desa crisálide. As doses son bolsiñas de papel madeira con crisálides de moscas parasitadas no laboratorio, dunhas 7.000 unidades, que se liberan nos establecementos dentro duns tubos de PVC, previa realización dunha abertura ou corte na bolsiña. No caso de Spalangia Endius, as liberacións realízanse cada 15, 21 ou 25 días, dependendo das características climáticas e particulares de cada sitio en cuestión. Isto débese a que a gran capacidade reprodutiva da mosca e a cantidade de ovos que pon ao longo da súa vida. Sempre, absolutamente sempre, gañaralle á avispiña, aínda que se liberen unha cantidade excesiva delas. Chegaría un punto en que non sería posible no económico nin eficaz. Por iso é

importante medir e coñecer como, cando, canto e onde se liberará Spalangia no establecemento. É o único sistema con certo grao de dificultade para a súa exportación, xa que require temperaturas e envases especiais para o seu traslado, ademais de permisos especiais sanitarios. Existen no mercado outras especies de avispiñas como Muscidifurax Raptor, Spalangia Cameroni e algunhas máis que poden substituír a Spalangia Endius. Só hai que observar os sitios e coñecer o comportamento de cada unha. Fumigacións sólidas e fumigación líquida Trátase doutras estratexias que funcionan moi ben e non botan man de insecticidas que poidan prexudicar o medio ambiente. Dead Fly, propieda-

de de quen subscribe, desenvolveu na Arxentina estas aplicacións que actúan nos diferentes estadios da mosca. O primeiro trátase dunha fumigación que se realiza con máquina fumigadora a explosión para lograr maior penetración nos diferentes substratos, ten como obxectivo principal os ovos das moscas e, en menor medida, as larvas. Trátase dun produto de habitual utilización na Arxentina e no resto do mundo para tratar sitios onde as crías (xeralmente xatos en estaca) desenvolven a súa vida e non ten incidencia no chan nin nos animais, xa que as doses están ben determinadas. Neste caso a humidade do chan ou substrato é un aliado do produto, totalmente ecolóxico. A outra fumigación sólida tamén se aplica con fumigadora a explosión e ten como obxectivo principal os

148 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_manexo_moscas_galego.indd 148

30/6/21 12:09

vp024_publi_eliza.indd 149

20/6/21 16:26

M A N E XO

invertebrados, xa que a súa aplicación produce un dano na superficie dura ou branda dos insectos. Moscas adultas e, en menor medida, larvas de moscas. Neste caso é un complemento dos outros sistemas, xa que se busca controlar aquelas adultas que escapan dos outros controis. Tamén se utiliza para combater formigas. A súa aplicación deberá ser levemente máis vixiada, xa que non é a intención danar insectos que puidesen resultar benéficos nos establecementos. Non é de acción inmediata: demora un curto tempo en actuar, pero é eficaz. Finalmente está a fumigación líquida, co mesmo produto do anterior pero diluído en auga. Neste caso os obxectivos tamén son as moscas adultas e, en menor medida, as larvas, que terán o seu efecto, unha vez que o líquido seque, en lugares de descanso dos insectos.

MÉTODOS SINXELOS E EFICACES Os catro métodos descritos son tecnoloxías sinxelas, de fácil aplicación, pero non por iso menos eficientes. É importante lembrar que as moscas en ningún dos seus diferentes estadios crearán resistencia a estes sistemas biolóxicos/ecolóxicos, debido ás características dos insectos e dos produtos utilizados. Non obstante, é fundamental o bo servizo e o respecto dos lapsos de tempos establecidos por os que realizan os traballos e coñecen os sistemas. Como con calquera estratexia para combater moscas, deberá acompañarse co MIP (manexo integrado de pragas), que im-

Tecnoloxías sinxelas

plica limpezas periódicas, evitar derramamentos de comidas, tratamento do esterco e xurros etc. Tamén é fundamental coñecer que estes sistemas poden armar barreiras contra o ingreso de moscas doutros establecementos próximos ao noso. Outro punto a ter en conta é como dispor das moscas atrapadas nas TMA no momento de realizar os recambios. Deben tratarse de acordo con normativas de cada municipio ou venderse como alimento para peixes ou lombricarios. Os cebos son elaborados con produtos aptos para o consumo humano. Estes sistemas utilízanse actualmente na Arxentina e en Ecuador en granxas leiteiras, granxas de engorde de gando vacún, criadeiros de porcos, avícolas, frigoríficos e toda a cadea da industria alimenticia, como así tamén en vertedoiros ao descuberto, parques recreativos municipais, clubs etc.

Preservación do benestar animal

TMA completa tras 21 días

150 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_manexo_moscas_galego.indd 150

30/6/21 12:09

Programa Integrado de Control de Moscas TEMPORADA DE MOSCAS* T >12°C1

T <12°C1

40 ˚C

Temperatura (T)

30 ˚C

20 ˚C Mosca adulta Huevos

Pupa

10 ˚C

De media por cada aumento de la temperatura de 1ºC entre 16ºC y 35ºC, un 33% más de moscas pueden eclosionar2

Larva

Pupas latentes

0 ˚C Ene

Feb

Pupas latentes

Mar

Abr

May

Jun

Jul

Ago

Sep

Oct

Nov

Dic

** 6 semanas

6 semanas

Neporex

Mata larvas de mosca

Agita

6 semanas

6 weeks

6 semanas

Temperatura promedia mensual

Mata moscas adultas

Para más información sobre programas específicos de uso en la gama de biocidas de Elanco, contacte con su delegado en la zona * Las condiciones de temperatura y humedad pueden variar según la región y de un año para otro. La duración y la sincronización de los programas de control de moscas deberían ajustarse en concordancia con estas variaciones. **Las aplicaciones de Neporex y Agita pueden ser alternas o aplicarse en el mismo día, según se adapte mejor al manejo de purines y/o estiércol de la granja. La distancia entre aplicaciones también puede variar según necesidades específicas de cada explotación. 1. Acharya N. House fly (Musca domestica L.) management in poultry production using fungal biopesticides. Doctoral Thesis, The Pennsylvania State University. 2015. Available at: https://etda.libraries.psu.edu/files/final_submissions/10904. Accessed Jan 08, 2019. 2. Axtell RC. Fly Control in Confined Livestock and Poultry Production.Technical Monograph. 2002;1:6-22.

Utilice los biocidas de forma segura. lea siempre la etiqueta y la información sobre el biocida antes de usarlo.

VP025_pub_elanco_moscas.indd 151

23/6/21 12:47

M A N E XO

COMO CON CALQUERA ESTRATEXIA PARA COMBATER MOSCAS, DEBERÁ ACOMPAÑARSE CO MIP (MANEXO INTEGRADO DE PRAGAS), QUE IMPLICA LIMPEZAS PERIÓDICAS, EVITAR DERRAMAMENTOS DE COMIDAS, TRATAMENTO DE ESTERCO E XURROS ETC.

TMA colocadas en pendello de 400 VO

Tamén é fundamental coñecer que estes sistemas poden armar barreiras contra o ingreso de moscas doutros establecementos próximos ao noso. Outro punto a ter en conta é como dispor das moscas atrapadas nas TMA no momento de realizar os recambios. Deben tratarse de acordo con normativas de cada municipio ou venderse como alimento para peixes ou lombricarios. Os cebos son elaborados

con produtos aptos para o consumo humano. Estes sistemas utilízanse actualmente na Arxentina e en Ecuador en granxas leiteiras, granxas de engorde de gando vacún, criadeiros de porcos, avícolas, frigoríficos e toda a cadea da industria alimenticia, como así tamén en vertedoiros ao descuberto, parques recreativos municipais, clubs etc.

O DESENVOLVEMENTO A empresa Dead Fly, conformada por Daniel Parodi e Guillermo Lombardo, realiza as súas actividades na Arxentina desde hai máis de cinco anos, atravesando diferentes etapas. O desenvolvemento comercial está a cargo de Germán Taparello, quen leva a cabo tarefas tamén de asesoramento técnico en España desde hai varios anos. Durante a época invernal, a empresa fabrica fertilizante orgánico con base no humus de lombriga, tamén ecolóxico e de moi bo resultado. Utilízanse tecnoloxías ecolóxicas e aprovéitase o producido do control de moscas. Actualmente Dead Fly ten presenza en Ecuador, onde se opera fundamentalmente coa industria pesqueira. Tamén incursionou en Uruguai e Bolivia, onde as negociacións están moi avanzadas. A pandemia que atravesa hoxe o mundo demorou os proxectos comerciais internacionais e complicou temporalmente a posibilidade de finalizar as negociacións cos socios locais, pero cun panorama polo demais alentador e positivo para cando sexa posible viaxar e reunirse con menos restricións.

152 | Vaca Pinta n.º 25 | 06.2021

vp025_manexo_moscas_galego.indd 152

30/6/21 16:29

UNA SALA DE ORDEÑO ADAPTADA A TODAS SUS NECESIDADES Cristóbal Touriñán dirige, junto con sus padres, la ganadería coruñesa Pastora. Se trata de una explotación en aumento, con 500 cabezas en la actualidad, que trabaja con una sala de ordeño en paralelo DeLaval P2100 de 16 puntos desde hace tres años y a la que, en los últimos meses, han añadido la unidad de ordeño DeLaval EvanzaTM.

CRISTÓBAL TOURIÑÁN

“La saLa es buena, es RObusTa. LLevamOs TRes añOs TRabaJanDO COn eLLa y esTamOs saTIsFeCHOs”

¡En vídeo!

GANADERÍA PASTORA Localización: Castelo (Muxía, A Coruña) Propietarios: Cristóbal Touriñán, junto con sus padres José Manuel Touriñán y Pastora Novoa Empleados: 1 Vacas en ordeño: 220 Media de producción: 39 litros/vaca/día Porcentaje de grasa: 3,60 % Porcentaje de proteína: 3,40 % Recuento celular: 210.000 cél./ml

vp025_publi_DELAVAL.indd 153

23/6/21 12:55

GANADERÍA PASTORA

La madre de Cristóbal, Pastora, comenzó con esta explotación en 1993. “Al principio, mi padre trabajaba como taxista, pero cuando la ganadería empezó a crecer decidieron apostar por la leche e hicieron el primer establo en los terrenos en los que estamos ahora”, cuenta Cristóbal. Él supo desde pequeño que querría seguir con el negocio familiar, razón por la cual se formó adecuadamente antes de incorporarse en 2013, época en la que hicieron una segunda ampliación. La tercera reforma la acometieron hace ahora tres años, momento en el que instalaron su actual sala de ordeño DeLaval. En Pastora están trabajando con 500 animales, 220 de ellos en ordeño, produciendo una media de 39 litros/vaca/día, con unas calidades del 3,60 % de grasa y del 3,40 % de proteína y con un recuento celular de 210.000 cél./ml. EL PASO A LOS TRES ORDEÑOS Desde hace tres meses están realizando tres ordeños diarios, “básicamente, porque lo pedían los animales”, explican aludiendo a la presencia excesiva de leche en las camas. Tras este cambio, han notado mejoras sustanciales, fundamentalmente en el bienestar animal y en el aumento progresivo del rendimiento productivo, que antes estaba estancado en los 36 litros/vaca/día. No obstante, alcanzar grandes medias no es su objetivo: “Trabajamos con una alimentación baja en concentrados, estamos con mucho forraje, buscando acortar costes para que nos quede más margen por litro de leche; por eso no vamos en busca de producciones desorbitadas. Es nuestra filosofía de vida”, afirma Touriñán. ANALIZAR QUÉ FALLA PARA PODER MEJORAR Antes de decidirse por el tipo de sala que querían, dedicaron mucho tiempo a ver qué carencias tenían en su equipo anterior, una sala en espina de pescado. “Cosas que echábamos en falta en la otra, que eran muchas, intentamos subsanarlas en esta; antes no teníamos ni medidores”, señala.

C C pp Una sala con facilidad para moverse de un animal a otro, sin ruido y con mucha luz

“Como decía yo, si le quitábamos las pezoneras ya no era una sala, entonces necesitábamos dar un salto de calidad para trabajar más cómodos”. Buscaban una máquina preparada para ordeñar debidamente a los animales y que les permitiese seguir aumentando en número de ordeños, razón por la cual optaron por esta sala de ordeño en paralelo DeLaval P2100: “Nos parecía el tipo de sala que mejor se adaptaba a facilitar el crecimiento de la empresa”. La calidad del equipo, así como el nivel del soporte técnico, los llevaron a comenzar a trabajar con DeLaval: “Nosotros teníamos inquietud por los detalles y ellos estaban ahí para resolverlos, para hacer posible todo lo que les pedíamos”, explica Cristóbal. “Además, la sala es buena, es robusta. Llevamos tres años y vemos que cumple con nuestras expectativas. El servicio técnico que tenemos nos resuelve los problemas y, ante cualquier duda, nos buscan la solución y eso es de valorar mucho”, puntualiza.

Durante el proceso de cambio también fue fundamental poder comenzar a trabajar con un sistema de gestión, algo de lo que antes no disponían: “Los datos para un negocio son muy necesarios”, asevera Cristóbal. “Entonces, cuando pusimos esta sala, instalamos todo el programa informático para acceder a temas de identificaciones, celos y detección de mamitis, etc.”. Todavía están terminando de adaptarse a gestionar toda la información que ofrece DelPro, sistema del que valoran “la facilidad a la hora de ver un problema, de descartar animales, de hacer pruebas y comparaciones con lo que quieras… Eso es muy bueno”. Han instalado una tarima ajustable a la altura de cada ordeñador

La pulsación y la medición están en el sótano para reducir al mínimo el ruido en la sala

SS lel ee m m yy

D DD

didd

vp025_publi_DELAVAL.indd 154

23/6/21 12:55

UN SALTO DE CALIDAD EN LA RUTINA DE TRABAJO Los propietarios de Pastora están muy satisfechos con el rendimiento y la disposición de su nuevo equipo de ordeño: “El sitio es reducido, hay poca distancia para moverte de una vaca a otra, es abierta, los animales salen rápido, es cómoda para trabajar… Todo eso fue lo que nos hizo decantarnos por ella”, enumeran. Otros dos rasgos característicos “Teníamos “Teníamos “Teníamosnuestra nuestra nuestrapropia propia propia de este sistema de ordeño son la solución solución soluciónde de deenfriamiento, enfriamiento, enfriamiento,pero pero pero ausencia de ruido y la instalación tuvimos tuvimos problemas problemas con con el el tráfico tráfico de de de una tarima regulable. “Tenemos vacas,visitas visitasal alVMS VMSyyysalud saludanimal. animal. vacas, vacas, visitas al VMS salud animal. un sótano justo debajo, donde esDespuésde deinstalar instalarel elsistema sistemade de Después Después de instalar el sistema de tán la pulsación, la medición… De PIONEROS CON EVANZA El tiempode de or- DeLaval, enfriamiento de vacas DeLaval,las las enfriamiento enfriamiento de vacas vacas DeLaval, las esta manera, evitamos la humedad, La Ganadería Pastora fue la prime- visitas deñohan sevuelto ha reducivisitas han vuelto prácticamenteal alnivel nivel visitas han vuelto prácticamente prácticamente al nivel los problemas de reparaciones y el ra explotación gallega en comenzar que dotenemos (han pasado de ordeñar que tenemos eninvierno. invierno. Lomismo mismo que tenemos en en invierno. Lo Lo mismo ruido”, apuntan. “El ruido parecerá a trabajar con la unidad de orde- ocurre 63 vacas/hora a 70 de vacas/hora) ocurre conla laproducción producción deleche.” leche.” ocurre con con la producción de leche.” una tontería, pero para el que ordeño DeLaval EvanzaTM. “Teníamos José y la media de recolocaciones JoséMaría MaríaMiguel, Miguel,ganadero. ganadero. José María Miguel, ganadero. ña, que se pasa dos horas seguidas problemas de resbalones de las está muy por debajo Talavera laNueva, Nueva, Toledo de los daTalavera Talavera la la Nueva, Toledo Toledo aquí, que necesita estar cómodo pezoneras en los animales, había tos que manejaban antes de su en su trabajo, no lo es”, asegura. que hacer muchas recolocacioinstalación: “Antes, en 180 vaTambién el suelo adaptable se puso nes. Después de estudiarlo, de cas, teníamos recolocaciones buscando el bienestar de los trabausar distintas pezoneras, llegamos de resbalones en 35 animales; jadores: “Un ordeñador no es igual a DeLaval EvanzaTM y, al probarla, ahora estamos en medias de real otro, uno puede medir 2 metros vimos que la diferencia era abismal; colocaciones en 2 o 3 vacas en y otro 1,60, y, de esta forma, cada al día siguiente cambiamos todos cada ordeño”. uno lo puede adaptar a su medida”. los equipos”, cuenta Cristóbal. Además, está previsto que esta sala, de ordeño paralelo de 16 puntos, se amplíe a finales de verano, con la instalación de ocho puntos de ordeño más. “Tenemos una ampliación de la granja proyectada, con los permisos y las licencias aprobadas, para meternos en 200 cabezas más y llegar así a las 400 Sien suexplotación explotaciónesta en unclima clima enelel elque quelas lastemperaturas temperaturasexceden excedende de22°C, 22°C,no nonecesita necesitaque quelalalainvestigación investigación Si Si su su explotación esta en un un clima en en que las temperaturas exceden de 22°C, no necesita que investigación producción, yesta yaen tenemos todo leinforme informesobre sobrelala lacaída caídade deproducción producciónen enlos losdías díasen enlos losque quelas lastemperaturas temperaturasson sonaltas. altas.Cuando Cuandolalalatemperatura temperatura lele informe sobre caída de producción en los días en los que las temperaturas son altas. Cuando temperatura preparado en la sala para ello”. excedede de22°C, 22°C,las lasvacas vacascomienzan comienzanaaasufrir sufrirstress stresspor porcalor. calor.Esto Estoprovoca provocaque quecoman comanmenos menosyyyproduzcan produzcan excede excede de 22°C, las vacas comienzan sufrir stress por calor. Esto provoca que coman menos produzcan menosleche, leche,hasta hastaun un25% 25%de deperdidas. perdidas. El Elstress stresspar parcalor calorpuede puedetambien tambienllevar llevaraaaíndices índicesde depreñez preñezmas masbajos bajos menos menos leche, hasta un 25% de perdidas. El stress par calor puede tambien llevar índices de preñez mas bajos ternerascon conmenos menospeso pesoen enelel elnacimiento. nacimiento. yyyaaaterneras terneras con menos peso en nacimiento. LAS VENTAJAS DE DELAVAL EVANZATM

Cow Cooling

Creando clima adecuado C reando elelclima adecuado para susvacas vacas para sus

¡En vídeo!

La unidad de ordeño DeLaval EvanzaTM tiene tres características principales: 1. Su cartucho, que engloba dos partes: el labio de silicona y la pezonera en formato Clover, de un material denominado TPE. 2. El manguito de leche, que engancha en el colector tipo bayoneta y no reduce la entrada al colector.

JAVIER SEBIO Enfriar Enfriar las las Responsable de posventa en Agrícola vacas vacas es esSebio la la forma forma adecuada adecuada de de aumentar aumentar su su producción producción

.Tel DeLavalEquipos EquiposS.A. S.A. C/ C/Anabel AnabelSegura, Segura,7. 7.28108 28108Alcobendas Alcobendas(Madrid) (Madrid) Tel.91 +34 9144 490 73///63 65 DeLaval DeLaval Equipos S.A. C/ Anabel Segura, 7. 28108 Alcobendas (Madrid) Tel 91 490 490 44 73 7344 //62 62 63

3. El colector, que tiene salida central de evacuación de leche, evita flujos cruzados y mantiene una gran estabilidad de vacío. La unidad de ordeño DeLaval EvanzaTM solo pesa 1,5 kilos, reduce en más de un 80 % los deslizamientos, aumenta el flujo de leche hasta un 9 % y consigue reducir hasta un 7 % el tiempo de ordeño.

www.delaval.es www.delaval.es www.delaval.es

es esuna unamarca marcaregistrada registradade deTetra TetraLaval LavalHoldings Holdings&&Finance FinanceS.A. S.A.yyDeLaval DeLavales esuna unamarca marcacomercial comercialregistrada registradade deDeLaval DeLavalHolding HoldingAB. AB. ElElpropietario propietariose sereserva reservatodos todoslos losderechos derechosde demodificación modificacióndel del diseño diseño diseño

vp025_publi_DELAVAL.indd 155

23/6/21 12:55

KENT

La Mesquería KENT Crsuhabull CRUSHABULL x HIGH OCTANE x ATWOOD

KENT procede dunha profunda familia de vacas con 8 xeracións MB ou EX e amosa un perfil xenómico con excelente morfoloxía, trazos de produción positivos e destacados índices funcionais ou de saúde.

+2,93

+3,01

ÍNDICE TIPO (IXT) Angulosidade I. CAPACIDADE (ICAP) Estatura Anchura peito Profund. corporal Anchura grupa Ángulo grupa I. PATAS E PÉS (IPP) Membros e apromos Ángulo podal Vista lateral Vista posterior Mobilidade ÍNDICE UBRE (ICU) Inserción anterior Altura ins. posterior Ligamento suspensor Profundidade ubre Col. tetos anter. Col. tetos post. Lonxitude tetos 0 -1

2,93 2,54 1,92 2,60 0,75 1,69 1,81 -0,53 0,75 1,35 0,61 0,46 -0,33 1,07 3,01 2,89 2,78 1,67 4,06 0,82 0,10 0,08

-1

+217 kg

115

106 108

117 -1

Fontao - Esperante - 27210 LUGO -Tfno.: 982 284 391 / Fax: 982 284 626 - www.xeneticafontao.com vp024_contraportada.indd 164

@xeneticafontao 21/5/21 11:49

Vaca Pinta 25. Edición en galego

Articles inside

Métodos para combater moscas sen danar o medio ambiente nin recorrer a insecticidas

O amidón fermentable está relacionado co rendemento lácteo

Tratamento da cetose: percorrido histórico e actualidade

Como os sistemas de monitorización son eficaces á hora de anticiparnos ás patoloxías ocasionadas polos cambios na alimentación

Auga, vento, tempo e vaca, todo o que necesitas para refrescar ben as túas vacas no verán

Análise no impacto do estrés térmico no gando leiteiro

Necesidades de potasio (K+) na alimentación de vacún de leite e o seu efecto na biohidroxenación das graxas no rume e no aumento da graxa en leite

A importancia dos detalles no manexo do secado

Constitución dun panel estable de catadores de leite líquido en Cantabria

Cuando el BVD mostra a súa peor cara, temos que estar ben armados

Uso de seladores internos durante o período seco

SAT Prados Hondos. Villanueva de Duero (Valladolid

Icore. Tineo (Asturias

Marisa Barreal, primeira directora técnica do Laboratorio Interprofesional Galego de Análise de Leite (Ligal

Saúde podal en Portugal: patas saudables, bovinos produtivos

Entre 1 e 5 racións de lácteos ao día é a recomendación das guías alimentarias recoñecidas pola FAO e a OMS

Muxir unha vaca non é poñer unha lavadora. Xoán Ramón Alvite

Concurso de San Bernabé. Treceño (Cantabria

Entrevista a Manuel Fernández, vogal de Xestión de Explotacións e Instalacións de Anembe

2021 | Vaca Pinta n.º 25 | 3

Manuel Barahona