PrimaOnderwijs januari 2016 by EDG Media

nummer 1 • januari 2016 • www.primaonderwĳs.nl • verschĳnt 6x per jaar •

Dubbeldikke editie!

21st century skills MET o.a: Breinprofessor Jelle Jolles | Maakonderwijs

Onderzoeken | Ondernemen | Ontwerpen | Ontdekken + KNVB Schoolvoetbal | Samen een Gezonde School

Cover POnderwijs jan2016.indd 1 01_EDG_PO_Jan16_cover.indd 1

17-12-15 11:59 17-12-15 12:22

Leergang basisvaardigheden voor middenmanagement

We g suc ens her ces haa ld!

8-daagse training effectief leiderschap

Start: 3 februari 2016 - Amersfoort Vervolgdata: 9 mrt / 4 apr / 18 apr / 6 jun / 16 sep / 10 okt / 11 nov

U geeft nog niet zo lang leiding of u gaat binnenkort leidinggeven? Deze leergang is een enerverende ontdekkingsreis voor (toekomstig) managementtalent. De kennis en vaardigheden die u verwerft, werpen direct vruchten af in de eigen schoolpraktijk. U kunt zich verheugen op een intensieve leergang, met een even pittig als gevarieerd programma. Hierbij staat uw eigen leervraag en uw persoonlijke ontwikkeling centraal.

Voor: (leerjaar)coördinatoren, teamleiders, afdelingsleiders, unitleiders in primair, voortgezet en beroepsonderwijs die hun (toekomstige) leidinggevende positie met kennis en vaardigheden willen onderbouwen.

“Zowel in

houdelijk als organ isatorisch zeer goed e training ”

Schrijf u in op www.cps.nl/trainingbmm

Adv CPS POonderwijs Jan16.indd 1 02_EDG_PO_Jan16_Ad_CPS.indd 2

08-12-15 16:25 16-12-15 19:45

Inhoud Vanaf pagina 10

SPECIAL Werken aan

21st century skills vraagt om inspirerend onderwijs!

77 78 80 82 84

Met 170.000 lezers het grootste blad voor alle onderwijsprofessionals. PrimaOnderwijs is een uitgave van

Samen werken aan een Gezonde School 110 jaar Schoolvoetbal gevierd met Donald Duck! Orgaandonatie: ook voor basisonderwĳs boeiend Met Aansluiting is het totaalplaatje compleet Mindfulness in het curriculum?

Naast het magazine biedt PrimaOnderwijs een tweewekelijkse nieuwsbrief en www.primaonderwijs.nl

Vormgeving Tom Venema Martin Hollander Sandy Karremans

EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht

Medewerkers Brigitte Bloem, Tefke van Dijk, Inez van Goor, Joke Heikens, Marguerite Irrgang, Mirjam Janssen, Marieke Moraal

Uitgever Erik Trimp Assistent-uitgever/coördinator Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl

03_EDG_PO_Jan16_Inhoud.indd 3

Foto’s Human Touch Photograpy, iStock, Shutterstock, Hollandse Hoogte

Verschijning en verspreiding PrimaOnderwijs verschijnt 6 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland. Redactie 030-241 70 44 redactie@primaonderwijs.nl Sales Mark Hutzezon 030-2417025, mhutzezon@edg.nl

Klantenservice 030-241 70 30 klantenservice@edg.nl Copyright 2016 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.

17-12-15

13:34

Kom met de hele klas naar de gratis

wetenschapsshow in Omniversum

In de interactieve show van Mad Science wordt een aantal verschĳnselen uit de film The

Mysteries of the Unseen World levensecht. Een heuse professor neemt de leerlingen mee op reis door de fascinerende wereld van lucht en licht. Hĳ doet proefjes, experimenten en vertelt op een leuke manier waarom dingen zĳn zoals ze zĳn. Aan de leerlingen in de zaal wordt geregeld gevraagd om te helpen tĳdens de demonstraties van wetenschappelĳke experimenten. De spectaculaire grootbeeldfilm The Mysteries of the Unseen World toont dingen die we niet kunnen zien omdat ze te klein, te Dit is een kattenvlo!

langzaam of juist te snel zĳn. Denk aan de groei van een plant, vervorming van waterdruppels of het ploffen van popcorn. Met behulp van geavanceerde technieken is het de filmmakers gelukt om deze verschĳnselen vast te leggen en op fascinerende wĳze te onthullen en begrĳpelĳk te maken. Bekijk de trailer op www.omniversum.nl/onderwijs/informatie/ Programma/Mysteries_of_the_Unseen_World/

advertentie

MaKey MaKey

“

Onderwijswetenschappen studeren in deeltijd?

Bestelt u in januari 2016 een of meer sets MaKey MaKey in onze webshop (http://tinyurl.com/o2qm2wp), dan betaalt u

Kies voor een academische master www.ou.nl/onderwijs

€ 40,00

geen € 44,95, maar slechts p.st. Gebruikt u bij het afrekenen de couponcode prima2016 Bij bestellingen onder de € 250,== rekenen wij € 6,95 orderkosten.

http://www.ictLESKISTEN.nl | http://webshop.ictLESKISTEN.nl

4-5_EDG_PO_Jan16_Nieuws.indd 4

6515500

info@ictLESKISTEN.nl twitter: @ictLESKIST | facebook: ictLESKISTEN

16-12-15

22:04

film Mysteries the Unseen W of orld en maak kans op een Kom met je klas op vrijdag 29 januari of gratis Mad Sci ence worksho 5 februari 2016 naar Mysteries of the Unseen p bĳ jullie in de klas t.w.v . € 125,-. Reser World en sluit gratis aan bĳ de spectaculaire veer voor 5 februari 20 16 onder verm wetenschapsshow Mad Science. Naast de elding van PrimaOnd er wĳs. De win spectaculaire show krĳgen de leerlingen een naar wordt op 5 fe korte workshop, zodat niet alleen de ogen en bruari bekend gemaakt. oren geprikkeld worden, maar de leerlingen ook met de handen aan de slag gaan. Meer informatie en reserveren: www.omniversum.nl/onderwĳs/informatie/ Programma/Mad_Science_show/

NIEUWS

GRATIS Klassenbezoek

W IN workshop o p j u ll i e s c h o ol! Reser veer nu voor de

advertentie

u! n l e t s Be

DOCENTENAGENDA 2016-2017 Kies voor deze kleurrijke versie of personaliseer de agenda met een eigen logo of zelfs geheel naar eigen ontwerp!

Deze agenda heeft alle afspraken, cijferlijsten, een overzichtelijk opgezet calendarium, roosterpagina’s, rekentabellen voor het berekenen van proef- en rapportcijfers, een informatiekatern met nuttige adressen, data van de eindexamens, feestdagen en schoolvakanties in één agenda!

Bestellen kan eenvoudig via www.primaonderwijs.nl/docentenagenda/ De agenda kan tot 1 maart 2016 besteld worden, met een minimale afname van 10 exemplaren. Dan heeft u hem nog voor de zomervakantie in huis.

adv docentenagenda.indd 1 4-5_EDG_PO_Jan16_Nieuws.indd 5

16-12-15 15:51 16-12-15

22:05

14 t/m 18 maart 2016

Leer uw leerlingen omgaan met geld! Geld verdienen

Sparen

Geld uitgeven

Keuzes maken

€ - €€ weekvanhetgeld.nl

initiatief van

Week van het geld - 14 tot en met 18 maart 2016

5695-WIG WvhG 2016 Adv Prima Onderwijs-192x285mm.indd 1 06_EDG_PO_Sept15_Ad_WIG.indd 66 6_EDG_PO_Jan16_WeekvhGeld.indd

24-08-15 09:05 17:15 26-08-15 16:43 17-12-15

bezoekt winnende school

Golfbalchallenge Versla de zwaartekracht! Dit was de opdracht van André Kuipers aan alle basisscholen van Nederland. De leerlingen deden mee aan de Golfbalchallenge: laat een golfbal vallen van een meter hoogte en zorg ervoor dat hĳ er zo lang mogelĳk over doet voor hĳ de grond raakt. En dat is gelukt! Basisschool de Bongerd uit Zuidland bleek in staat de zwaartekracht het langst te weerstaan. Zĳ kregen het voor elkaar om de golfbal maar liefst 10 uur en 50 minuten in de lucht te houden. André Kuipers kwam de constructie op de school zelf testen. De winnende klas liet hun constructie aan André zien: ‘We bedachten een buis gevuld met haargel gemengd met water. Na een aantal proeven hadden we de goede verhouding en viel de bal heel langzaam door de buis.’ Met de Golfbalchallenge hebben TechYourFuture en Techniekpact op een speelse manier wetenschap en techniek in de klas gebracht. De challenge daagde kinderen uit om te ontdekken, te ontwerpen en steeds weer nieuwe oplossingen te bedenken. En bovenal heeft het veel kinderen plezier in techniek gegeven.

NIEUWS

André Kuipers

advertentie

2016

VAKBEURS VOOR ONDERWIJSINNOVATIE & ICT

De IPON leermiddelenbeurs • De Klas voor de Toekomst • Het Leren van Nu plein De Expertise Summit • De Gewoon Speciaal conferentie • De IPON Awards 2016

SPONSORS

1215_Ad IPON PrimaOnderwijs.nl.indd 7_EDG_PO_Jan16_Nieuws.indd 7 1

MELD JE GRATIS AAN OP WWW.IPON.NL

Het IPON congresprogramma is gevalideerd door Register Leraar.

14-12-2015 11:41:52 16-12-15 19:47

TEST | ONTDEK | KIES Inholland begeleidt leerlingen tijdens de Open Dag naar een bewuste studiekeuze met het programma TEST | ONTDEK | KIES; een â&#x20AC;&#x2DC;routeâ&#x20AC;&#x2122; waarmee leerlingen hun bezoek kunnen personaliseren al naar gelang de fase van studiekeuze waarin zij zich bevinden. Wanneer uw leerlingen nog geen idee hebben wat ze willen gaan studeren, beginnen zij hun Open Dagbezoek bij TEST. Hier spelen zij, onder begeleiding van ons Studiekeuze Adviescentrum, het competentiespel. Dit spel helpt hen bij het in kaart brengen van hun interesses en vaardigheden. Na afloop ontvangen zij een advies voor de te bezoeken interessegebieden bij ONTDEK. Weten uw leerlingen al in welke richting ze willen gaan studeren? Dan starten zij hun Open Dagbezoek bij ONTDEK. Hier gaan zij in gesprek met docenten en studenten van de verschillende interessegebieden. Vervolgens bezoeken ze een of meerdere opleidingspresentatie(s) van de opleiding(en) die het beste aansluit(en) bij hun interesses. Als uw leerlingen hun keuze gemaakt hebben, kunnen zij voor vragen over o.a. de Studiekeuzecheck, inschrijfvoorwaarden of hulp bij hun inschrijving, terecht bij het onderdeel KIES.

Open Dag, zaterdag 13 februari van 10.00 tot 14.00 uur. Meer info over de Open Dag vindt u op www.inholland.nl/opendag

Wij wensen u een geweldig en leerzaam

2016 MEDICORPAD_PrimaOnderwijs_fijnefeestdagen_HIRES_192x285.indd 1 8_EDG_PO_Jan16_Ad_Inholland+Medilex.indd 8

14-12-2015 12:57:40 16-12-15

19:48

Wil je kennis en ervaring opdoen op het gebied van Wetenschap & Technologie (W&T) en onderzoekend leren? Kom dan op woensdag 27 januari 2016 naar de Winterschool van het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit (WKRU). De Winterschool is een professionaliseringsdag op het gebied van W&T en onderzoekend leren voor leraren uit het basisonderwĳs, pabodocenten en –studenten. Er zĳn diverse workshops en lezingen. Kĳk op www.ru.nl/wetenschapsknooppunt/activiteiten/winterschool voor meer informatie over de workshops of om je aan te melden (mogelĳk t/m 18 januari).

NIEUWS

Winterschool 2016 – Wetenschap de klas in!

Op zoek naar bollebozen Vanaf zaterdag 9 januari 2016 gaat Nienke de la Rive Box in de nieuwe NTR-quiz-spelshow Superbrein op zoek naar de slimste bollebozen van Nederland. Een show vol experimenten, spannende proeven en verrassende weetjes waarin drie teams tegen elkaar strĳden voor de felbegeerde titel ‘Superbrein’. Naast twee teams van topwetenschappers in de dop, bestaat het derde team in alle afleveringen uit vloggers Niek Roozen, Britt Scholte (beiden uit serie Brugklas) en Quinty Misiedjan. ‘Dokter Brein’ laat de hersenen van de deelnemers kraken. De teams beantwoorden vragen over de afloop van wetenschappelĳke experimenten, voeren proeven en ludieke opdrachten uit, krĳgen een praktische uitdaging en worden in de beslissende laatste ronde onderworpen aan een heus vragenvuur. ‘Hoe lang duurt het voor het licht van de zon de aarde bereikt?’ ‘Hoe zeg je het woord ‘legovogel’ omgekeerd?’ En ‘Hoeveel tenen heeft een aap?’ Uitzending: 10 weken lang vanaf 9 januari, 19.00 uur, NPO Zapp.

! P I T A ND

CNV Onderwĳs organiseert zaterdag 30 januari 2016 een filmdag met aansluitend een netwerkborrel in Utrecht, Arnhem en Leeuwarden. De verschillende locaties zĳn Filmtheater ‘t Hoogt Utrecht, Focus Filmtheater Arnhem en Slieker Film Leeuwarden. Leden hebben gratis toegang en niet-leden betalen €10. De getoonde film haakt in op actuele onderwerpen waaronder asielbeleid, regeldruk in het onderwĳs en rouwverwerking. Initiatiefnemer Arno van Zanten: ‘Door het succes van de vorige filmdag willen we ook dit jaar weer aansluiten bĳ actuele onderwerpen in het onderwĳs. Onderwĳsmensen willen het beste voor leerlingen. Het kan dan heel prettig zĳn om via een film op situaties in je werk te reflecteren met collega’s van andere scholen ervaringen, ideeën en tips uit te wisselen onder het genot van een drankje.’ www.cnvfilmdag.nl

E G A

PrimaOnderwĳs 9

9_EDG_PO_Jan16_Nieuws.indd 9

16-12-15

19:48

21st century skills. vragen om inspirerend. onderwijs!.

L A I C SPE 10-13_EDG_PO_Jan16_JellesJolles.indd 10

16-12-15

19:49

Breinprofessor Jelle Jolles: ‘Leraren, treed buiten je comfortzone en prikkel die nieuwsgierigheid!’ Onderwijsvernieuwers pleiten voor het aanwakkeren van nieuwsgierigheid bij kinderen in het basis- en voortgezet onderwijs. Kinderen leren gemakkelijker en beter als hun nieuwsgierigheid wordt geprikkeld. Maar het gaat niet zozeer om ‘aanwakkeren’, stelt hoogleraar Jelle Jolles, als wel om ‘brandend houden’. Nieuwsgierigheid is immers iets wat jonge kinderen van nature in overvloed hebben. Nieuwsgierigheid is nodig om prikkels uit de omgeving op te nemen. De prikkels zetten zich vast in leerervaringen in de hersenen. Die zijn net als smalle weggetjes op het land. Die weggetjes in de hersenen moeten zich echter verbreden en uiteindelijk een wijdvertakt wegennet worden. Hierbij is de inspirerende rol van de leraar essentieel. ‘Dus leraren, treed buiten je comfortzone en prikkel die nieuwsgierigheid!’ ➜ ➜ ➜ PrimaOnderwĳs 11

10-13_EDG_PO_Jan16_JellesJolles.indd 11

17-12-15

15:31

‘Bied kinderen een tafel vol mogelijkheden en daag ze uit’ tekst brigitte bloem foto jelle jolles judith van ijken foto’s kinderen met dank aan willem-alexanderschool bergen (nh)

Neuropsycholoog Jelle Jolles is universiteitshoogleraar geen ontplooiing. Je moet die nieuwsgierigheid dus aan de Vrije Universiteit Amsterdam en directeur van wel blijven prikkelen. Al die prikkels zijn als het ware het Centrum Brein & Leren. Hij houdt zich al zijn hele de smeerolie voor de hersenen.’ werkende leven bezig met leren en met de ontwikkeling van het menselijk brein. ‘Ons brein’, schetst Jolles, ‘is Fouten maken essentieel voor onze informatieverwerking. Sommige Tal van onderzoeken hebben inmiddels uitgewezen dat delen van de hersenen houden zich bezig met verwerking kinderen beter leren als ze verwonderd worden en je van visuele prikkels. Andere gaan aan de slag met hun nieuwsgierigheid prikkelt. In onze huidige samenauditieve impulsen. En zo geldt het voor alle zintuigen. leving en ook op school leren kinderen het nogal eens Ook zijn er deelorganen die voortdurend scannen of af om nieuwsgierig te zijn, is de ervaring van Jolles. Als iets nieuw is. Weer andere zijn nodig voor het handelen één van de redenen geeft hij aan dat lange tijd werd en doen. Het brein zorgt ervoor dat een mens zich aangeleerd dat je geen fouten mag maken. ‘Veel kinderen aanpast aan een veranderende omgeving. Het filtert zijn daardoor angstig geworden om zich buiten de relevante informatie van onbelangrijke zaken die snel gebaande paden te begeven. Dan is de kans op fouten vergeten kunnen worden.’ Jolles gebruikt de metafoor immers het grootst.’ Jolles heeft er wel begrip voor dat van een wegennet. ‘Bij een babybrein zijn het nog leerkrachten proberen om de leerlingen in hun volle groep zoveel mogelijk zandpaadjes. Met de juiste prikkels en in de loop van de tijd ‘Leraren en ouders zijn de motor met de neuzen dezelfde kant op te krijgen. ‘Veel veranderen de paadjes in twee-, van de talentontwikkeling’ leerkrachten ervaren een drie- en vierbaanswegen. De paadjes die niet gebruikt worden, overwoekeren met grote druk van de onderwijsinspectie. Dat is helaas wel onkruid en verdwijnen. Daarmee worden geen functionele de dood in de pot voor de nieuwsgierigheid.’ verbindingen meer tot stand gebracht.’

Talentontwikkeling

Informatiesluizen Volgens Jolles is de mens van nature geïnteresseerd in nieuwe dingen en gebeurtenissen, we zijn nieuwsgierig. Al was het alleen maar omdat we willen over leven. Zoals onze voorouders lang geleden. Lette je niet goed op de omgeving, dan werd je opgegeten. ‘Nieuwsgierigheid is dus een aangeboren eigenschap. Als de nieuwsgierigheid geprikkeld wordt, gaan de informatiesluizen van de hersenen open en worden de binnenkomende prikkels met extra aandacht bekeken’, legt Jolles uit. ‘Met overwoekerde paadjes bereik je

De KNAW en Akademie van Kunsten pleiten – in het licht van Onderwijs2032 – voor het aanwakkeren van nieuwsgierigheid bij kinderen in het basis- en voortgezet onderwijs. ‘Daar sta ik helemaal achter, met een heleboel praktische en wetenschappelijke argumenten’, zegt Jolles. ‘Het gaat alleen minder om ‘aanwakkeren’ als wel om ‘brandend houden’. Het komt vooral neer op de rol en de houding van ouders, leerkrachten en scholen. Leraren en ouders zijn de motor van de talentontwikkeling. Als volwassene schep je condities voor ontplooiing. Je inspireert, wijst routes, daagt uit, reikt kennis aan, geeft vertrouwen, emotionele steun en feedback. En je zorgt dat de nog ongerichte nieuwsgierigheid van het jonge kind meer wordt gericht en zich verder kan ontwikkelen.’ Jolles ziet het kinderbrein als ‘work in progress’. Aan het eind van de adolescentie – zo tussen het 23e en 25e jaar – is pas

10-13_EDG_PO_Jan16_JellesJolles.indd 12

16-12-15

19:50

21st century skills

duidelĳk welke neuropsychologische vaardigheden zĳn ontwikkeld, welke ervaringen zĳn opgedaan en welke verwachtingen en attitudes zĳn verworven. Al die vaardigheden en belevingen zĳn verankerd door veranderingen in de hersenen. Er zĳn complexe netwerken gevormd: een ‘wegennet in het brein’ dat nodig is om alle deelorganen met elkaar te laten praten. Die hersenrĳping wordt voor het grootste deel bepaald door de prikkels uit de omgeving. Als een kind en tiener adequaat is gestimuleerd en veel ervaringen heeft opgedaan en heeft geoefend in cognitieve en non-cognitieve processen, kan het brein tot volle wasdom zĳn gekomen. Dat laat meteen zien waarom Jolles van mening is dat leerlingen op veel te jonge leeftĳd keuzes moeten maken en vakken moeten laten vallen. Het vakoverstĳgende, waar Platform 2032 over spreekt, is dan ook een goede ontwikkeling, meent hĳ. Om dezelfde reden vindt Jolles maatwerkdiploma’s zonde. ‘Daarmee zeg je tegen een leerling dat hĳ ergens niet goed in is. Maar wat niet is, kan zeker nog komen. Het gaat om potentie. Een leerling die nu minder presteert op een bepaald gebied, kan met de juiste impulsen over een aantal jaren misschien uitstekende resultaten halen. Pas aan het eind van de adolescentie zĳn jongeren in staat om goed overwogen keuzes voor hun toekomst te maken. Voor die tĳd kan een kind of jeugdige wel een beslissing nemen, maar dat is niet hetzelfde als goed kiezen.’

BreinPlein Kinderen en jongeren willen heel graag zelf nieuwe dingen ontdekken, is de ervaring van Jolles. Hĳ adviseert leraren daar veel meer gebruik van te maken. ‘Ik ben niet positief over het vaak schrale leermateriaal en de smalle lesmethoden die op veel scholen worden aangeboden. Dat geldt in het bĳzonder voor de aanpak van het ontdekkend leren. Ik ben er ook geen groot voorstander van dat scholen met dat doel aan de 3Dprinter gaan. Voor dat geld kun je als school een heleboel andere zaken kopen, waarmee een veel groter aantal kinderen ook veel meer kan doen.’ Jolles is gecharmeerd van de Maker Education Movement, waarbĳ kinderen ongemerkt leren door het maken van goede en mooie ontwerpen (zie verder in deze

special, red.). ‘In die lĳn zĳn wĳ met ons Centrum Brein & Leren ook bezig.’ Op de website BreinPlein.nl verzamelen Jolles en zĳn medewerkers nieuwe inzichten op het gebied van breinontwikkeling die onder meer toepasbare kennis voor het onderwĳs opleveren. BreinPlein wil voor scholen een hulpmiddel zĳn om na te denken over attitudeverandering en geeft handvatten en ‘gebruiksaanwĳzingen’, licht Jolles toe. ‘BreinPlein laat zien dat je met simpele middelen de nieuwsgierigheid van kinderen kunt prikkelen. Bouwmateriaal, complexe driedimensionale puzzels, denk-stimulerende platen. En hoe leuk is het om in een oude rommelschuur of op een rommelzolder rond te struinen, apparaten uit elkaar te halen, dingen te maken. Dat soort materiaal prikkelt zo veel meer de fantasie en nieuwsgierigheid dan het fancy materiaal dat je voor veel geld kunt aanschaffen. De afgelopen decennia zĳn we veel te voorzichtig geweest met kinderen. Bied kinderen een tafel vol mogelĳkheden, inspireer ze en daag ze uit. Vang de aandacht van je leerlingen door iets geks te vertellen of een bĳzonder probleem aan de orde te stellen. Treed buiten je comfortzone en prikkel de nieuwsgierigheid, zodat ze zelf met ideeën en oplossingen komen die je gezamenlĳk kunt gaan onderzoeken. Kinderen zĳn slim, inventief en ondernemend. Sta open voor de oplossingen die zĳ aandragen. Onverwachte zaken blĳven goed hangen: maak een quiz, doe een spel. Trek met je collega-leraar van een ander vak op en verzin samen iets leuks. De inspirerende rol van de leraar is gigantisch belangrĳk. Evenals de faciliterende en stimulerende rol van de schoolleider en school. En daarbĳ gaat het er natuurlĳk vooral om wat er gebeurt in die jonge breinen: met de vaardigheden, beleving en houding van onze kids.’

Wetenschappelĳke update Sinds kort weten we dat de neuropsychologische ontwikkeling doorloopt tot ver na het 20ste jaar. En dat er toch verschillen zĳn in de ontwikkeling van de hersenfuncties van jongens en meisjes. De taalfuncties ontwikkelen zich bĳ de meeste meisjes eerder. De meeste jongens zĳn daarentegen vroeger met het ruimtelĳk denken en de psychomotoriek, het bewust aansturen van bewegingen door de hersenen. Ook weten we dat de sociale achtergrond van het kind van grote invloed is op de ontwikkeling van de hersenen. Het gaat daarbij vooral om het scheppen van voorwaarden: wordt er thuis regelmatig voorgelezen, is er veel sociale support, is er voldoende aanbod van speelmateriaal, hebben de ouders een stimulerende houding? Allemaal aspecten die belangrĳk zĳn voor de ontwikkeling van het jonge brein en de ontplooiing van kinderen en jongeren.

PrimaOnderwĳs 13

10-13_EDG_PO_Jan16_JellesJolles.indd 13

16-12-15

21:32

Klaar voor de 21e eeuw

Vaardigheden voor een veranderende wereld Auteurs: Robert J. Marzano en Tammy Heflebower ISBN: 978 94 6118 1749 Prijs: € 62,Beknopte versie ISBN: 978 94 6118 2173 Prijs: € 9,95

Bestellen: www.bazalt.nl/klaar-voor-de-21e-eeuw

Bazalt maakt deel uit van de Bazalt Groep en werkt daarin samen met partners HCO en RPCZ.

14-15_EDG_PO_Jan16_Ad_Bazalt.indd 14

16-12-15

19:51

Zijn de 21e eeuw vaardigheden al onderdeel van uw onderwijs? Deel met ons uw voorbeelden op www.bazalt.nl/21e-eeuw-in-uw-school en maak kans op 1 van de 5 exemplaren van de beknopte versie van Klaar voor de 21e eeuw Download onze tips op www.bazalt.nl/21e-eeuw en maak kans op 1 van de 5 exemplaren van de beknopte versie van Klaar voor de 21e eeuw.

Bent u zich aan het oriĂŤnteren? Een workshop 21e eeuw vaardigheden op uw school geeft praktische handreikingen. U weet vervolgens waar u mee kunt starten. Neem contact op met dienstverlening@bazalt.nl voor meer informatie of een offerte.

meesters meesters in in leerkracht leerkracht

Bazalt | 088 5570500 | info@bazalt.nl | www.bazalt.nl

14-15_EDG_PO_Jan16_Ad_Bazalt.indd 15

16-12-15

19:51

Leerlijn voor 21ste eeuwse vaardigheden Remco Pijpers (Kennisnet):

‘Wij willen concreter maken hoe je een en ander kunt integreren in het onderwijs’ Jongeren hebben 21ste eeuwse vaardigheden nodig om succesvol te kunnen deelnemen aan de maatschappij van de toekomst. Welke competenties zijn daarbij belangrijk? Welke keuzes maak je als school? En hoe kun je als leerkracht inhoud geven aan lessen in digitale vaardigheden? De theorie biedt scholen richtlijnen en kaders, voor de praktijk zijn lesvoorbeelden handig. SLO en Kennisnet denken mee. door tefke van dijk foto human touch photograpy

mend ken Wer Kernvakken

n ke

Communiceren

a l & Re ke n

Probleemoplossend vermogen

Onderwijs in de 21e eeuw

Kritisch denken

rig

Sociale en culturele vaardigheden

n s gie

Le re

Samenwerken

-b

etr ok

- onderne

Om het leren van 21ste eeuwse vaardigheden op te kunnen nemen in het curriculum, hebben scholen richtlijnen en een kader nodig. Expert kind en digitale media bij Kennisnet Remco Pijpers: ‘Er wordt veel over gepraat, we willen het concreter maken. Hoe kun je een en ander integreren in het onderwijs? Daar moet je een leerlijn voor ontwikkelen. Samen met een aantal schoolbesturen maken we op dit moment leerlijnen voor programmeren en digitale geletterdheid. We willen die voor iedereen beschikbaar stellen.’ Scholen kunnen eigen accenten leggen. Je kunt bijvoorbeeld inzetten op mediawijsheid of op creativiteit. ‘Het is verstandig aan te sluiten bij wat je al doet. Iedere school heeft een eigen profiel, talenten en kwaliteiten en maakt e igen keuzes.’

Begin 2016 verschijnt ook een nieuw leerplankader Digitale Vaardigheden, ontwikkeld door SLO, met hulp van Kennisnet (zie ook Werken aan 21ste eeuwse vaardigheden in deze special, red.). Het moet scholen in het basis- en voortgezet onderwijs grote lijnen én praktische handvatten bieden en leerkrachten helpen inhoud te geven aan lessen in digitale vaardigheden. ‘Bij het schrijven van het plan trekken we nauw op met scholen en leerkrachten’, zegt Petra Fisser, curriculum ontwikkelaar ICT bij SLO. ‘Hierdoor weten we ook meteen of zij er iets mee kunnen in de praktijk.’ Het gaat nadrukkelijk om een leerplankader en niet om een

w ieu -n

Eigen accenten

Nieuw leerplankader helpt scholen

Leve

21ste eeuwse vaardigheden, ook wel 21st century skills genoemd, zijn competenties die leerlingen nodig hebben in de toekomst. In het bestaande model voor 21ste eeuwse vaardigheden (zie afbeelding) gaat het om competenties als creativiteit, samenwerken, p robleemoplossend vermogen en kritisch denken. Verder is een betrokken, ondernemende, nieuwsgierige houding belangrijk. Nationaal Expertisecentrum Leerplan Ontwikkeling (SLO) en Kennisnet zijn tot de conclusie gekomen dat het model aan een uitbreiding toe is. De laatste jaren hebben digitale vaardigheden meer aandacht gekregen. In het vernieuwde model komen er enkele belangrijke dingen bij, waaronder de vier componenten mediawijsheid, ICT-basisvaardigheden, informatievaardigheden en computational thinking. Tot slot is ook zelfregulering van belang bij digitale geletterdheid.

Ictgeletterdheid

Creativiteit

16-17_EDG_PO_Jan16_Kennisnet.indd 16

16-12-15

20:26

21st century skills

leerlĳn. Fisser: ‘In een leerlĳn staat precies beschreven welke onder werpen er op welke niveaus in welke klassen aan de orde moeten komen. Dat werkt in de praktĳk te beperkend.’

Praktische lessen

In die praktĳk lopen de digitale vaardigheden van leerlingen nogal uiteen, merkt Monique van der Hoeven, manager onderbouw vo en bovenbouw mbo bĳ SLO. ‘Soms zie je dat leerlingen in groep 5 al informatievaardigheden op gevorderd niveau hebben. Op een andere school zitten leerlingen in groep 7 op beginnerniveau. Een leerplankader geeft scholen en leraren de ruimte de lessen af te stemmen op het niveau van hun eigen leerlingen.’ Het kader bevat praktische lesvoorbeelden, maar het is niet de bedoeling dat leerkrachten digitale vaardigheden in losse lesjes geven. Fisser: ‘Digitale vaardigheden zĳn onderdeel van het leven en het functioneren in de maatschappĳ. Die vaardigheden gebruik je niet op zichzelf. Bovendien hebben leerkrachten nu soms al het gevoel dat het programma overladen is. Dan zit je niet te wachten op extra lesjes.’

Computational thinking Het hoeft niet ingewikkeld te zĳn om digitale vaardigheden binnen bestaande vakken en lessen aan te bieden, vindt Allard Strĳker, curriculumontwikkelaar ICT bĳ SLO. Sterker nog: soms is het maar een kleine stap. ‘Ik was laatst op een school waar leerlingen aan het onderzoeken waren welke autootjes het snelst van een schans zouden rĳden: de zwaarste of de kleinste? Dat deden ze heel gestructureerd. Ze proberen eerst dit, dan dat, en dan namen ze weer de volgende stap.

Dat is in feite al een begin van computational thinking, wat weer de basis is van programmeren. Het leerplan moet scholen helpen de verschillende activiteiten in een groter kader te zetten. Strĳker: ‘Scholen gaan uit enthousiasme soms aan de slag zonder duidelĳke uitgangspunten. Dat is jammer. Als activiteiten in verschillende klassen en verschillende leerjaren op elkaar aansluiten, is het rendement veel groter.’

Scholen volop aan de slag Remco Pĳpers is enthousiast over het nieuwe leerplan. ‘Het bedrĳfsleven komt vaak in het nieuws met een oproep aan het onderwĳs om leerlingen voor te bereiden op de 21ste eeuw. Door die berichten lĳkt het soms alsof er in het onderwĳs weinig op dit gebied gebeurt, maar dat klopt toch echt niet. Integendeel. Veel scholen zĳn aan de slag gegaan met onderwĳs in 21ste eeuwse vaardigheden. Dit nieuwe leerplankader sluit daar goed op aan en dat is precies wat Kennisnet en SLO willen: samen dingen maken waar het onderwĳs verder mee kan.’

Alles wat je moet weten over 21ste eeuwse vaardigheden Door technologie en digitalisering verandert de maatschappĳ van een industriële naar een kennisen netwerksamenleving. In de toekomst gaat technologie een nog grotere rol spelen. Jongeren hebben 21ste eeuwse vaardigheden nodig om hierop voorbereid te zĳn. Kennisnet helpt scholen hierbĳ. Meer weten? Kĳk op

kennisnet.nl/digitale-vaardigheden PrimaOnderwĳs 17

16-17_EDG_PO_Jan16_Kennisnet.indd 17

16-12-15

21:32

Hare Majesteit Koningin Máxima is erevoorzitter van het platform Wijzer in geldzaken.

Financiële vaardigheden zijn essentieel om mee te doen in de samenleving van de 21ste eeuw De moderne samenleving stelt hoge eisen aan de financiële vaardigheden van burgers. Steeds vaker moeten burgers zelfstandig beslissingen nemen met een belangrijke financiële component. Digitalisering heeft daarnaast gevolgen voor de wijze waarop we met geld omgaan. Het is belangrijk dat kinderen en jongeren leren denken in digitale, ontastbare transacties.

Jongeren nemen steeds eerder deel aan het economische verkeer.

Voorheen kochten we vooral in winkels en betaalden we met contant geld. Tegenwoordig betalen we, als we al naar de winkel gaan, met een pinpas, of soms zelfs helemaal contactloos. De online aankopen zijn explosief gegroeid.

Jongeren worden snel zelfstandig en mogen vanaf hun veertiende gaan werken. Van het verdiende geld kopen ze bijvoorbeeld een tablet of een smartphone. Op en direct na hun achttiende worden zij geacht zelfstandige financiële keuzes te maken. Vroeg aanleren van verantwoord financieel gedrag is dus essentieel.

Welke vaardigheden moeten jongeren aanleren? • • • • • •

De waarde van geld kennen Omgaan met ontastbare transacties Kritisch consumeren en verantwoorde keuzes met financiële gevolgen kunnen maken Plannen en vooruitkijken met geld Omgaan met financiële risico’s Rechten en plichten als consument en werknemer kennen

De wereld Sparen van het geld

en n vooruigroep age Docentenhandleiding Feestdndleid tkijkVen ing e Do

Financiële vaardigheden zijn essentieel om mee te doen in de samenleving van de e eeuw. Wijzer in geldzaken heeft in samenwerking met educatieve uitgeverij Zwijsen lesmateriaal ontwikkeld om kinderen in het basisonderwijs te leren omgaan met geld. Meer weten over ons lesmateriaal of dit gratis bestellen of downloaden? www.weekvanhetgeld.nl/lesmateriaal

FIN Art prima onderwijs SR•01.3.indd 1 18 18_EDG_PO_Jan16_Wijzeringeld.indd

groep centenhan

Docentenha

Inleiding

dleidin Doce g

r zek

e re n hangro dleep iding Zelf5g eld vegroep enhand rdie

nten

De lessen van Wijzer in geldzaken hebben tot doel financieel bewustzijn bij kinderen te ontwikkelen. De leerlingen kunnen zelfstandig met de werkbladen aan de slag. tot doel financieel in geldzaken hebben De werkbladen en de uitgebreide antwoorden stellenDe leerlingen delessen De lessen van Wijzer van Wijzer te ontwikkelen. in geldzake kinderen doelen te bereiken. in staat om de genoemde slag. bewustzijn bij kinderen n hebben te ontwikk werkbladen aan de tot De elen. zelfstandig met de doel De leerlinge financiee less De leerlingen kunnen stellen de leerlingen en van l bewustz n kunnen bew zelfstand ijn bij en de uitgebre de uitgebreide antwoorden Wijz ustz ig met de De werkbladen en ijn er ide antwoor De leer doelen te bereiken. doelen van eenwerkbla de vorm liever in den den aanbij kind in geld u de Mocht Vanzelfsprekend wilt u zicht houden op wat uw stellen tewerkbladen in staat om de genoemde bereiken zake eren De wer lingen de slag. leerlinge . aanbieden, dan biedt de Dete deze werkbla n heb leerlingen leren. Daarvoor is deze toelichting nkbla in staatkunnen een leerkrachtgebonden les ontw den ben liever in de vorm van den om de zelfs toelichting u aanknopingspunten voor instructie enin staa genoem ikke de werkbladen tot doe hiermee een overzicht van de U uhebt ontwikkeld. Mocht en dan biedt deze tandde len. wat uw t om aanbieden, leshebben l fina u zicht houden op reflectie. gewerkt. De wilt ig met waaraan de leerlingen doelen leerkrachtgebonden de gen de uitg Vanzelfsprekend ncie Vanzelfsp voor instructie en ebre is deze toelichting de el rekend wilt aanknopingspunten oem de mogelijkheid om, na het biedt u uverder toelichting toelichting leerlingen leren. Daarvoor u zicht de doe ide antw werkbla leerlingen van de leren. Daarvoor houden op wat hiermee een overzicht oord den werken, met de leerlingen te reflecteren zelfstandig reflectie. len ontwikkeld. U hebt ontwikke aan gewerkt. De en stell te bere is deze toelichtin uw VanzelfspMocht ld. U hebt leerlingen hebben de hebben. geleerd ze wat op waaraan reke u de werkblad hiermee leerl doelen iken en de de slag doelen waaraan om, na het een overzicht g nd inge leerkrach . . en liever verder de mogelijkheid leer de leerlingen n leren wilt van ontw in de vorm toelichting biedt u tgebonde toelichtin u ling te reflecteren hebben gewerkt.de ikkel toelichtin van een g biedt u . Daar zicht n les aanbiede met de leerlingen en houd doel d. verder zelfstandig werken,

Inleiding

op wat ze geleerd

Lesmateriaal ‘Omgaan met geld’

76% van de ouders vindt dat de school een belangrijke rol moet spelen in financiële educatie educatie.

hebben.

Inleiding

Inleid

ing

Docent

Inleid

leidin

ing

zelfstandi n, dan biedt U hebt g uvoor aanknopi en De en de mogelijkh g werken, reflectie. waar op wat deze eid om,toeli hierm is dezengspunte met de n voor op wat ze aan na het chtin toeli uw instructie geleerd hebben. leerlingen te reflectere en g bied de leerl ee een chtin zelfs over De lesse tand inge g n n t Moc n hebb zicht van Wijze op wat ig werk u verd ht u te ontw van ze gele en, met er de mog en gew de de werk r in geldz leerk ikkele rach erkt. erd de leerl elijkhDe werk n. De blad tgebaken toeli hebb De eid leerli en lieve inge chtinngen onde hebb om, blade en. n geno n les en tot na het n en g u kunn r refle te refle dectie. emde de vorm aanb in doel en zelfst uitge aanknopi finan ctere doele andig n ngsp iede n te berei breide antw n, dan vancieel unte met de een bewustzijn oorde ken. n voor bied werk bij kinde n stelleinstr t deze blade n de ren n aan uctie leerli de en ngen Vanze in staat slag. lfspre kend om de leerlin gen leren. wilt u zicht ontwi houde Daarv kkeld. n op oor is U wat uw doele deze n waara hebt hierm ee een toelichting toelich an de Moch overzi leerlin ting biedt t u de cht van zelfsta werkb leerkr u verde gen hebbe ndig laden achtg r de moge n gewer de werke op wat liever ebond toelich kt. De Ga naar www.weekvanhetgeld.nl/lesmateriaal in de ze geleer n, met de en les lijkhei ting u vorm d om, leerlin aanbi d hebbe aankn reflec van een eden, na gen en download alle aanvullende lesmaterialen: de tie. oping het n. te reflec dan spunt teren en voor biedt deze digibordversies, de thuiswerkbladen en ouderinstructies, eld.nl/lesmateriaal instru ctie en Ga naar www.weekvanhetg de en ook de pdf’s van deze handleiding en de werkbladen. aanvullende lesmaterialen: en download alle ouderinstructies, thuiswerkbladen en digibordversies, de en de werkbladen. Ga naar deze handleiding www.wee en ook de pdf’s van kvanhetg en download eld.nl/les materiaa alle aanvullen l digibordv de lesmateri ersies, de alen: de thuiswerk en ook de bladen en pdf’s van deze handleidi Ga ouderinstructies, naar ng en werkblad en dowde www .weeen. nloa kvan digib d alle hetg ordv eld.n aanv ersie en ook l/les ullen s, de mate de lesm de pdf’s thuis riaal ateri werk van alen blad deze : de en en hand oude leidi rinst ng en de werk ructies, blad en.

Leren omgaan Lere Leren omgaan n om geld met Lega renan met geld om met ge Op het web ldga met an Op het web geld Op het web Leren Op he otm w gaan mebet g eld

nen

groep

Op he t web

Ga naar www. weekv en down anhet load geld.n alle aanvu digibo l/lesm rdvers llende ateria ies, de lesma al thuisw teriale de pdf’s n: de van deze erkbladen en ouder handl instru eiding cties, en de werkb laden .

en ook

16-12-15 19:52 11:12 16-12-15

column astrid timmermans (leerkracht en directeur leskracht)

‘Door het loslaten van het reguliere programma ontstond er ruimte voor het vormen van gedachten’ ‘Daar stond hĳ dan voor de deur van de basisschool om aan zĳn eerste schooldag te beginnen. Vier jaar oud, jas aan, rugtas op en hoogrode wangen van de opwinding. In de kleuterklas wordt het nieuwsgierige kind toegejuicht en maximaal uitgerust om vragen te stellen, te communiceren, sociale vaardigheden op te doen en zelfstandig oplossingen te bedenken. Het inzicht dat doen het nieuwe denken is, moet daar zĳn ontstaan.’

‘Kleuterleid(st)ers realiseren de meest ultieme vormen van onderzoekend, ontwerpend en ondernemend leren. De eenzĳdige onderwĳsaanpak vanuit lesmethodes en tekstboeken staat lĳnrecht tegenover de realiteit van de veranderde wereld. Kinderen van deze tĳd hebben behoefte om te leren, van en met elkaar. Ze leren doeltreffend en zĳn ervaren met ‘trial and error’ uit de digitale- en gamewereld. Leerkrachten kunnen leerlingen veel meer invloed geven in de manier waarop ze kennis en vaardigheden willen ontwikkelen.’

Betekenis toekennen ‘Tĳdens een techniekles in groep 8 werd mĳn les verstoord door boe-roepende leerlingen, die geen zin hadden in een tekstboek. Na een korte interactie, besloot ik het anders aan te pakken. Ik schreef de einddoelen van de lessenserie over duurzame energie op het bord en vroeg de leerlingen of ze onderzoeksvragen konden bedenken bĳ de begrippen. Binnen een mum van tĳd stond het whiteboard vol met vragen! Ik moest hard werken om de leerlingen bĳ te houden. Na één uur hadden we samen meer kennis bĳeen gebracht dan in het lesboek aan de orde werd gesteld. De dagen daarna zĳn we bezig geweest met het verzamelen van materialen: een knĳpkat, een dynamo, een rekenmachine op zonnecellen, magneten, technische Lego-pakketten... De taalmethode werd ingeruild voor overleg (communiceren) en kritisch zoeken naar informatie in boeken, tĳdschriften en op internet. Een volgende stap was het ontwerpen van een werkstuk, waar het antwoord op de onderzoeksvraag in verwerkt moest worden. Zonder 3D-printer en met gebruik van beperkte middelen veranderde de klas in een contextrĳke omgeving. De leerlingen werkten vanuit hun eigen wensen en vragen aan hun persoonlijke doelen, veelal in kleine groepjes. Door het loslaten van het reguliere programma ontstond er ruimte voor het vormen

19_EDG_PO_Jan16_Column.indd 19

van gedachten. Ik gaf zo min mogelijk les en liet de leerlingen zelf verbanden leggen en betekenis toekennen aan wat ze ontdekten.’

Maakonderwijs opent de deur ‘If you can’t explain it simply, you don’t understand it well enough.’ In lĳn met de theorie van Einstein, is het zinvol om leerlingen zelf presentaties te laten verzorgen over wat ze onderzocht, ontworpen en geleerd hebben. Maakonderwĳs opent de deur naar vaardigheidsontwikkeling op het gebied van kritisch denken en probleemoplossend vermogen. Eén van de belangrĳkste randvoorwaarden, is dat kinderen een kader nodig hebben voor het samenwerken. De groep moet helderheid hebben over gedragsverwachtingen bĳ het samenwerken. 21st century skills vragen om een goed doordachte inbedding en een schoolbreed plan van aanpak.’

16-12-15

21:34

Maakonderwijs: gemotiveerde

leerlingen die ongemerkt leren

Maakonderwijs is motiverend, leuk en je leert erdoor in oplossingen denken. Voor de nieuwe generatie moet ‘maken’ een basisvaardigheid worden, zo vindt Arjan van der Meij, pleitbezorger van de maker movement in Nederland. ‘Iedere leerling zou een prototype moeten kunnen bedenken.’ door mirjam janssen

Stel dat een leerling een opvouwbaar drumstel wil Deze Amerikaanse beweging probeert het zelf maken maken, dan is hij op Christelijk College De Populier in van producten aan te moedigen. ‘Ze passen in de Den Haag aan het goede adres. Deze vo-school brengt maker movement’, zegt leraar natuurkunde Arjan van leerlingen de vaardigder Meij. ‘Die kwam tien heid bij om prototypes te Arjan van der Meij: ‘Het is extreem jaar geleden op toen het ontwerpen en die zelf in dankzij nieuwe technogepersonaliseerd onderwijs’ elkaar te zetten. Dat begon logie mogelijk werd op twaalf jaar geleden als een manier om lessen in de een kleinschalige manier producten te maken.’ bètavakken te verlevendigen, inmiddels heeft de (Zie kader Nieuwe technologie.) Op de Populier is school een voortrekkersrol in de ‘maker education’- ontwerpen en uitvoeren inmiddels een vast onderdeel beweging in Nederland. van het schoolcurriculum. Bij het vak Natuur, Leven en Technologie moeten leerlingen van 5 havo en 6 vwo een meesterproef maken, een product waaruit blijkt dat ze zelf iets kunnen ontwerpen en uitvoeren. Maar ook bij andere vakken komen deze vaardigheden aan bod. Van der Meij: ‘Bij biologie bijvoorbeeld krijgen

Nieuwe technologie De afgelopen jaren is nieuwe technologie ontwikkeld die docenten en leerlingen kunnen gebruiken tijdens maaklessen. Bijvoorbeeld: Littlebits: elektronische componenten die magnetisch aan elkaar te zetten zijn. MakeyMakey: een interface die de fysieke wereld koppelt aan de computer. Cubelets: om modulaire robots te bouwen. 3D-printers: hiermee kun je snel een zelfontworpen voorwerp maken. Lasersnijder/lasercutter: een machine waarmee je met een laser door hout of plastic heen kan snijden. Het ontwerp maak je met een computer. Raspberry Pi: kleine programmeerbare computer van een paar tientjes. Arduino: microcontroller waarmee je eenvoudig een interactief systeem kunt bouwen.

20-22_EDG_PO_Jan16_ArjenvdMeij.indd 20

16-12-15

19:54

Maken

leerlingen de opdracht iets te maken dat de functie van de lever uitlegt. Dat kan leiden tot een spel, een computeranimatie of een 3D-print. In de loop der jaren hebben we als docenten geleerd dat je leerlingen de ruimte moet geven zelf iets te bedenken. Eerst zeiden wĳ wat ze moesten maken, tegenwoordig laten we het hen zelf uitproberen.’

Fabklas Het leukst vindt Van der Meĳ de Fabklas, een plek waar leerlingen uit alle klassen mogen komen maken wat ze willen. Ruim dertig leerlingen van brugklasser tot 6 vwo’er doen om de paar maanden een vrĳdagmiddag mee. ‘Ze zĳn totaal vrĳ: ze bedenken een houten fiets, een robothand of een bĳzonder spel. Voor onze docentengroep is het een leuke, maar zeer intensieve manier van lesgeven. Als leraar moet je je per leerling in een heel ander vraagstuk verdiepen. Het is extreem gepersonaliseerd onderwĳs. Overigens helpen de leerlingen elkaar ook veel. Zelfs oudleerlingen komen hier nog af en toe helpen of knutselen.’ De Fabklas laat leerlingen leren zoals in hun kleutertĳd. Ze verzinnen iets, spelen ermee, laten het aan anderen zien en proberen weer wat nieuws. Er is geen vooropgezet doel, het uitgangspunt is de nieuws-

Waarom maakonderwĳs?

• Het maakt van leerlingen producenten in plaats van consumenten. • Leren door maken geeft richting en context aan wat ze leren. • Maken doet een beroep op de - vaak vergeten - vaardigheden van een ouderwetse vakman. • De aandacht voor ontwerpen trekt meer meisjes naar de bètavakken.

gierigheid van de leerling. En die wordt volop geprikkeld, merkt Van der Meĳ. ‘Als het tĳd is, willen ze vaak nog niet naar huis.’

Nog steeds blokken Zelf iets maken, is niet alleen weggelegd voor handige bèta’s, verzekert hĳ. De aanpak leent zich ook voor vakken als Nederlands en geschiedenis. ‘Tegenwoordig zĳn er veel meer hulpmiddelen. Toen ik zelf op school zat, moest je alles figuurzagen. En dat kon ik niet goed, dus werd het niet mooi. Tegenwoordig heb je apparaten als lasersnĳders, 3D-printers en elektronica, waardoor het je eerder lukt om wat je in je hoofd hebt PrimaOnderwĳs 21

20-22_EDG_PO_Jan16_ArjenvdMeij.indd 21

16-12-15

21:35

Tips voor docenten 1. Maak zelf ook eens iets. Dan merk je hoe leuk het is, maar ook waar je tegenaan loopt. Ga gewoon aan de slag met de leerlingen. 2. Accepteer dat je je niet op alles kunt voorbereiden en dat het soms rommelig wordt. Wees bereid samen met de leerlingen te leren. 3. Zorg voor goede gereedschappen, van een 3Dprinter tot goede soldeerbouten, een zaag machine en een lasapparaat. Als leerlingen dit soort gereedschappen zien, willen ze er vanzelf mee werken. Al kun je ook ver komen met een stapel karton, hobbymessen en een lijmpistool. 4. Verbind je met andere makers. Ga kijken op andere scholen of ga zelf vertellen wat je doet. Zo kun je elkaar op ideeën brengen.

‘Als het tijd is, willen de leerlingen vaak nog niet naar huis’ ook in het echt te maken.’ Een nadeel van al dat geknutsel is wel dat de efficiency van de lessen minder groot is, erkent Van der Meij. ‘Als je wilt dat kinderen zoveel mogelijk kennis in hun hoofd stampen en goed scoren op toetsen, dan is dit niet de manier. Het is wel

Informatie makezine.com: Het Amerikaanse blad Make met bijbehorende website staat vol voorbeelden voor uitvinders en knutselaars. Met uitleg hoe je drones, vliegtuigen, raketten en auto’s kunt bouwen of zelfs een robotband die heavy metal speelt. makered.nl: Informatie over Maker Education Nederland, bijgehouden door Arjan van der Meij. Met lesmateriaal, presentaties, filmpjes, opinies, foto’s en evenementen. fabklas.nl: Informatie over de Fabklas, de maakklas van De Populier. Met uitleg van leerlingen en docenten over de werkwijze. instructables.com: Inspirerende site met meer dan 100.000 ontwerpen om iets te maken.

bevorderlijk voor de motivatie. We hebben in N ederland gelukkige kinderen, maar die gaan niet graag naar school. Dit is een aanpak die hun enthousiasme verhoogt.’ Al is hij wel realistisch: ‘Maakonderwijs kan theoretische lessen niet volledig vervangen, die zul je ook moeten houden. De leerlingen moeten nog steeds blokken.’

Proeftuin voor de wereld ‘De grote waarde van het maakonderwijs is dat het een proeftuin kan zijn voor de wereld’, vindt Van der Meij. ‘Leerlingen moeten iets durven maken. De e erste stap is dat ze loskomen van het idee dat ze iets niet kunnen. Basisschoolleerlingen hebben daar nog geen last van, die denken dat ze alles kunnen maken. Maar op een gegeven moment, ergens in de puberteit, r aken leerlingen beschroomd om iets te maken en dat moet juist niet. Onze leerlingen zijn niet bang om iets uit te proberen.’ Zelf een product maken, zou in de 21ste eeuw een basisvaardigheid moeten worden net als lezen, schrijven of rekenen, meent Van der Meij. ‘Iedere leerling zou een prototype moeten kunnen bedenken. Dat leidt tot gemotiveerde leerlingen die ongemerkt leren en die in oplossingen kunnen denken – en dat laatste is ook nog eens goed voor de economie. Ik hoop dat er op iedere school een plek komt waar leerlingen iets kunnen maken. Dat het een onderdeel van het schoolcurriculum wordt dat leerlingen in plaats van een toets iets fysieks in elkaar zetten.’ De vurigste pleidooien voor het maakonderwijs komen van docenten zelf. ‘Het is een bottom up -beweging. Dat maakt het soms lastiger om zaken doorgevoerd te krijgen. Ik moet veel op pad om de boodschap uit te dragen. Voor 2016 hoop ik dat zelf maken een trend wordt op nog meer scholen. En dat er in de jaren daarop een steeds wijdere kring van scholen gaat meedoen.’

20-22_EDG_PO_Jan16_ArjenvdMeij.indd 22

16-12-15

19:54

Nieuw!!!! De Jonge Ontwerper Bouw, test, onderzoek en verbeter 13 bewegende objecten, waaronder auto‛s, raketten, boten enzovoort. Hoe gaat je zelfgebouwde auto sneller, hoe komt je raket verder? Deze leerzame activiteiten vind je in “De jonge ontwerper”. Kinderen ontwerpen, bouwen, onderzoeken, testen, verbeteren en pimpen slimme modellen die rijden, vliegen, rollen of tollen.

Bij het maken wordt gebruik gemaakt van eenvoudige, goedkope materialen zoals karton, rietjes, plakband, lijm, duimstok. Voor speciale zaken wordt een bestel- en prijslijst bijgeleverd. Een lijmpistool is voor veel van de projecten handig. Indeling: bouw- ontwerpopdrachten, voorstellen voor onderzoek, handleiding voor de coach. Prijs: € 17,50. Voor bestellingen zie www.uitgeverijteles.nl, voor informatie mail naar: uitg.teles@inter.nl.net of bel Leo van den Bogaert, 0611 321 344

advertentie3 EDG.indd 1 23_EDG_PO_Jan16_Ad_Teles.indd 23

24-11-15 15:35 16-12-15 19:55

onderwijs met een idee om het plan in te nd ro ik op lo n de tij Al rbeteren. Door ons in onze school te ve de eerste stap gezet dienen heb ik

Een Topklas Robotica, Inrichten van een feedback-cultuur op je school, Vaardig naar de middelbare school, een uitdagend programma voor Pientere Kleuters en Teamontwikkeling op basis van talenten: een paar voorbeelden van initiatieven die leraren uit PO en VO de komende tijd gaan uitwerken met subsidie van het LOF. Heb jij ook zo’n idee? Meld het dan aan!

Wij zoeken naar: • Goede ideeën van leraren • Onderwijsverbeteringen • Samenwerkingsprojecten • Leraren die willen delen en netwerken • Leraren die met andere leraren hun ideeën verder willen ontwikkelen

Je kunt je idee insturen voor 10 februari of 9 mei 2016. Dat zijn de twee selectiemomenten waarop de lerarenjury de inzendingen beoordeelt. Stuur vandaag nog jouw idee in! Voor meer informatie kijk je op:

lerarenontwikkelfonds.onderwijscooperatie.nl

24_EDG_PO_Jan16_Ad_Onderwijscoop.indd 24

16-12-15

19:56

Ontdekken

Ga op levensechte biologieles bĳ BODY WORLDS: The Happiness Project

Een excursie naar BODY WORLDS is onvergetelijk! Dat geldt voor iedereen die er ooit is geweest, en dat zijn er al heel wat, wereldwijd ruim 40 miljoen. De adembenemende anatomietentoonstelling leent zich bij uitstek voor een scholentrip en aangezien het primaire doel is om voorlichting en educatie te geven, is het bijbehorende lesmateriaal geheel gratis beschikbaar. Een bezoek aan de permanente anatomietentoonstelling in hartje Amsterdam is een ervaring waar de leerlingen nog lang over zullen napraten. BODY WORLDS: The Happiness Project neemt leerlingen mee op een fascinerende ontdekkingsreis door het menselĳk lichaam. Aan de hand van preparaten van echte menselĳke lichamen leert je klas over anatomie, het effect van keuzes zoals roken op het lichaam en hoe we een beetje gelukkiger kunnen worden. Bewegen kan bĳvoorbeeld bĳdragen aan het geluksgevoel, daarom staan er twee hometrainers klaar die horen bĳ een opdracht. De leerlingen worden actief betrokken bĳ de tentoonstelling, die geschikt is voor midden- en bovenbouw van het basisonderwĳs en het voorgezet onderwĳs. Er is gratis lesmateriaal beschikbaar, zoals te downloaden werkboekjes, die vol staan met interessante, spannende opdrachten die de leerlingen door de tentoonstelling, verspreid over zeven verdiepingen (!)

• Tickets voor leerlingen verkrĳgbaar vanaf €8, docenten gratis. • Gratis lesmateriaal, speurtocht en spreekbeurtpakket beschikbaar. • Op 5 minuten loopafstand van Amsterdam CS en de Dam. • Gemiddelde bezoekduur 90-120 minuten. • Gratis poster voor iedere klas.

leiden. De docentenhandleiding bestaat uit informatie over de tentoonstelling en lessuggesties ter voorbereiding op het bezoek.

Docenten gratis! Een tentoonstelling met echte menselĳke lichamen klinkt misschien eng. Om zelf te beoordelen of de tentoonstelling geschikt is voor jouw school of klas nodigt BODY WORLDS docenten, leraren en onderwĳsassistenten uit om gratis en geheel vrĳblĳvend een bezoek te brengen aan de tentoonstelling. Op de website kun je een persoonlĳke BODY WORLDS Docentenpas aanvragen. Hier vind je ook alle andere informatie over deze niet alledaagse, bĳzondere tentoonstelling die je met eigen ogen gezien móet hebben! bodyworlds.nl/scholen/ PrimaOnderwĳs 25

25_EDG_PO_Jan16_Bodyworlds.indd 25

16-12-15

21:36

Werken aan 21ste eeuwse vaardigheden Nieuwe handreikingen voor school Scholen vinden het belangrijk om aandacht te besteden aan 21ste eeuwse vaardigheden, blijkt uit het onderzoek 21ste eeuwse vaardigheden in het

curriculum van het funderend onderwijs van SLO. Tegelijkertijd is dit in de praktijk best lastig. Nieuw voorbeeldmateriaal helpt scholen op weg. tekst femke van den berg foto human touch photography

De samenleving verandert en versnelt. ‘Een belangrijke vraag is of leerlingen op school de juiste bagage krijgen om in de samenleving van nu en in de toekomst goed te kunnen functioneren’, zegt Annette Thijs van de afdeling Onderzoek & Advies van SLO. ‘Welke kennis en vaardigheden moeten zij ontwikkelen? Internationale onderzoeksliteratuur wijst op het toenemende belang van 21ste eeuwse vaardigheden: creativiteit, kritisch denken, probleemoplossend vermogen, communiceren, samenwerken, sociale en culturele vaardigheden, zelfregulering en digitale geletterdheid. De meeste zijn overigens niet echt nieuw, maar passend bij de 21ste eeuw zijn andere toepassingen van de vaardigheden van belang. Het gaat erom ze doelbewust aan de orde te stellen, zodat leerlingen zich erin ontwikkelen. Zo draait het er bij samenwerken niet alleen om dat kinderen samen een opdracht uitvoeren, maar moeten ze ook worden voorbereid op samenwerking met mensen over de grenzen en in zelfsturende, interdisciplinaire teams.’

Behoefte aan houvast Leerkrachten, leerlingen, coördinatoren en schoolleiders in het primair onderwijs - en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs - vinden het belangrijk om bewust aandacht te besteden aan de 21ste eeuwse vaardigheden. ‘De meeste scholen zijn enthousiast’,

vertelt SLO-onderzoeker Sigrid Loenen. ‘Wel zijn er grote verschillen in de mate waarin zij ‘iets’ met de 21ste eeuwse vaardigheden doen. Sowieso hebben scholen veel behoefte aan houvast. De kerndoelen en referentieniveaus geven weinig richting; daarin komen 21ste eeuwse vaardigheden weinig expliciet voor. Ook in de lesmethoden is er weinig substantiële en systematische aandacht voor deze vaardigheden.’ Om leerkrachten beter toe te rusten, zijn concretiseringen van de vaardig heden in de vorm van voorbeeldlesmateriaal essentieel. ‘In 2015 hebben we een aantal lesvoorbeelden helemaal uitgeschreven, zodat scholen er direct mee aan de gang kunnen’, vertelt projectleider Petra Fisser. Er zijn al lesvoorbeelden ontwikkeld voor de vaardig heden creativiteit, probleemoplossend vermogen en digitale geletterdheid. Die zijn inmiddels via publicaties en de website van SLO breed beschikbaar. ‘In 2016 willen we ook voor de overige vaardigheden lesvoorbeelden maken. Verder wil SLO nog k aders en instrumenten ontwikkelen voor het volgen en beoordelen van leerlingen.’ Het is essentieel dat 21ste eeuwse vaardigheden een plekje krijgen in de gangbare lesmethoden en dat leerkrachten zich kunnen bijscholen, stelt Fisser. ‘Over het aanpassen van lesmethoden en bijscholen van leerkrachten is al contact met educatieve uitgeverijen, lerarenopleidingen en trainingsbureaus.’

Quickscans

SLO heeft twee quickscans ontwikkeld om scholen meer inzicht te geven in de inbedding van 21ste eeuwse vaardigheden in hun eigen curriculum. De quickscans (te vinden op http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/quickscan) zijn bedoeld als reflectie-instrumenten. Ze bestaan uit vragenlijsten: een voor de schoolleider, een voor de leerkrachten. Teamleden kunnen de resultaten van de quickscans gebruiken om in gesprek te gaan over wat zij de moeite van het leren waard vinden en hoe ze dit concreet vorm willen geven. 26

26-27_EDG_PO_Jan16_SLO.indd 26

16-12-15

19:57

21st century skills

Herijking curriculum Tot slot wordt in het onderzoek aanbevolen de 21ste eeuwse vaardigheden een meer zichtbare plek in de landelĳke leerplankaders te geven en mee te nemen bĳ een periodieke herĳking van het curriculum. Fisser: ‘In februari 2015 startte het Platform Onderwĳs2032 een

Uit de praktijk Op KBS Sint Bavoschool in Harmelen is het team actief aan de slag gegaan met 21ste eeuwse vaardigheden. ‘Als school wil je de afstand naar de toekomst zo klein mogelĳk laten zĳn. Dit betekent dat je ook aandacht wilt hebben voor nieuwe vaardigheden’, zegt directeur Wilma Vissenberg. De Sint Bavoschool heeft vooral aandacht voor creativiteit, kritisch denken, zelfregulering en samenwerken. ‘Het kritisch denken wordt op onze school bĳvoorbeeld ontwikkeld door echt in te gaan op wat kinderen naar voren brengen en hierop door te vragen’, zegt Mandy Blom, leerkracht van groep 7. ‘Niet direct zeggen ‘wat goed’, maar kritisch ingaan op wat kinderen aanreiken. Wat bedoelen ze precies met hun antwoord? Kunnen ze het verder uitleggen?’ Om de ‘zelfregulering’ van leerlingen te ontwikkelen, heeft het team een scholing gevolgd. ‘Daarin hebben we onder meer geleerd hoe we kinderen kunnen leren om te reflecteren op hun gedrag en het dan bĳ

maatschappelĳke dialoog over wat leerlingen in het basisonderwĳs en voortgezet onderwĳs moeten leren om klaar te zĳn voor de toekomst. De hoofdlĳn van het advies is inmiddels bekend. Hierin wordt ook aandacht besteed aan een eigentĳds curriculum dat inspeelt op wat de maatschappĳ van de 21ste eeuw nodig heeft.’

te sturen’, vertelt Vissenberg. ‘In alle groepen is daar nu aandacht voor.’

Digitale geletterdheid Inmiddels is het team bezig met een nieuwe scholing van twee jaar rondom de vaardigheid ‘samenwerken’. Ook neemt de aandacht voor digitale geletterdheid toe. Deze vaardigheid bestaat uit vier componenten: basiskennis van ICT, mediawĳsheid, informatievaardigheden en computational thinking: het besef dat je ICT kunt inzetten voor het oplossen van problemen. ‘We hebben besloten het aantal computerplekken uit te breiden’, vertelt Vissenberg, ‘met zowel iPads, Chromebooks als PC’s. Ook kĳken we kritisch of we bepaalde boeken kunnen vervangen door online leermiddelen of andere verwerkingsvormen.’ De Sint Bavoschool startte vorig jaar met een lespakket social media, zodat leerlingen meer leren over mogelĳkheden en gevaren hiervan. Zo leren ze bewust en kritisch omgaan met media en worden ze mediawĳzer. Ook denkt de school na over de vraag of goede, snelle rekenaars onderwezen moeten worden in programmeren.

PrimaOnderwĳs 27

26-27_EDG_PO_Jan16_SLO.indd 27

16-12-15

21:36

Wetenschap en technologie in de klas: waarom en hoe? Wetenschap & Technologie (W&T) zijn enorm belangrijk in het onderwijs. Verwondering en de wil om te onderzoeken zijn onmisbare stappen in een natuurlijk leerproces. Als je ontdekkend en onderzoekend leren stimuleert, ontwikkelen kinderen op jonge leeftijd onmisbare vaardigheden voor de toekomst waar ze hun hele leven profijt van hebben! De Kinderboekenweek greep dit belangrijke thema ook aan. Met succes! Nooit eerder gingen zoveel leerkrachten aan de slag met W&T in de klas, veel van hen voor het eerst. We gaan op zoek naar de verhalen uit de praktijk. door tefke van dijk foto’s hollandse hoogte

Leerlingen zijn van nature nieuwsgierig en spraak makende weetjes trekken de aandacht van alle kinderen. Het thema ‘Raar maar waar’ van de Kinderboeken week 2015 heeft deze nieuwsgierigheid bij veel kinderen verder gestimuleerd. De week stond volop in het teken van natuur, wetenschap en technologie. Als Kinderboeken weekgeschenk kregen kinderen niet alleen het spannende boek Per Ongelukt, maar ook een toegangskaartje voor maar liefst 22 wetenschaps musea en science centra in heel Nederland. Kinderen ontdekten daar de meest uiteenlopende raar-maarware weetjes. Ze lieten een ei zweven in water bij het Nederlands Watermuseum, bekeken een stukje van de maan van dichtbij in Space Expo, stonden oog in oog met een dinosaurus bij Naturalis of ontdekten meer over het dieet van een stadsvos bij Het Natuur historisch. Ook scholen gingen enthousiast aan de slag met het thema. Ruim 8.000 leerkrachten hebben zich aangemeld op de site van de Kinderboekenweek voor extra informatie over toepassing in de klas.

Waarom is W&T belangrijk? De afgelopen jaren heeft zich een voorzichtige, posi tieve trend in de aandacht voor technologie ingezet. Mede door de extra stimulans en inspanningen van diverse partners zet deze trend door. We zijn er echter nog niet. De wereld verandert snel. Technologie speelt een steeds grotere rol. Dat vraagt om nieuwe vaardig heden. Onderwijsinstellingen, werkgevers, werk nemers, jongeren, topsectoren, regio’s en Rijk hebben in 2013 een nationaal Techniekpact gesloten. Met dit

28-29_EDG_PO_Jan16_BetaTechniek.indd 28

17-12-15

11:32

Onderzoeken & ontdekken

Techniekpact willen zĳ de komende jaren een aandeel bètatechniek bereiken van ‘vier op de tien’ in alle onderwĳsniveaus. Daarvoor is meer aandacht nodig voor W&T in het onderwĳs. Zowel vanuit het ontwikkelperspectief van de kinderen als vanuit perspectief van de Nederlandse economie. Sinds 2000 speelt Wetenschap en Technologie al een grotere rol in het basisonderwĳs. Het Techniekpact verenigt de ambities uit de bestaande plannen en initiatieven met als doel om in 2020 op alle 6.546 Nederlandse basisscholen W&T onderdeel te laten zĳn van het onderwĳsprogramma.

Kiezen voor Technologie Het Techniekpact 2020 is de basis voor het programma Kiezen voor Technologie. In dit programma staan de actiepunten die scholen helpen om met wetenschap en technologie aan de slag te gaan. Het borduurt voort op bestaande, succesvolle benaderingen maar bevat ook nieuwe ambities. Uitgangspunt is dat leerkrachten en schoolleiders samen aan de slag gaan om W&T te integreren in het onderwĳs. De scholen bepalen zelf de manier waarop dit gebeurt en welke punten hierbĳ belangrĳk zĳn. Door wetenschap en technologie de klas in te halen, bereiden scholen kinderen voor op de toekomst. Dit hoeft niet ingewikkeld te zĳn. Ga samen op ontdekkingstocht en maak van het alledaagse iets

bĳzonders. Verschillende regionale netwerken van Kiezen voor Technologie kunnen daarbĳ helpen (zie www.kiezenvoortechnologie.nl). Deze netwerken stimuleren de ontwikkeling van W&T-onderwĳs en de professionalisering van leerkrachten op basisscholen. Eigen initiatief, samenwerken, van elkaar leren en het uitwisselen van kennis staan hierbĳ centraal. Zo kan gericht vanuit de vraag en de visie van de school ondersteuning komen om Wetenschap en Technologie een plek te geven in de klas. Om de vraag te formuleren, zĳn goede voorbeelden een bron van inspiratie. Die moeten zo veel mogelĳk gedeeld worden.

Praktĳkvoorbeelden en succesverhalen gezocht! Ben jĳ tĳdens de Kinderboekenweek enthousiast (voor het eerst) aan de slag gegaan met W&T? Wil jĳ succesverhalen of tips delen met collega-leerkrachten? Laat het ons weten via redactie@primaonderwijs.nl! Het hele jaar plaatsen we in elke editie van PrimaOnderwĳs jullie verhaal uit de praktĳk!

PrimaOnderwĳs 29

28-29_EDG_PO_Jan16_BetaTechniek.indd 29

17-12-15

11:31

Landstede Groep werkt succesvol met methode Feuerstein

‘Geef leerlingen inzicht in hoe ze denken en verbeter zo hun leercapaciteiten’ Als leerlingen vastlopen op school, wordt er al snel getwijfeld aan hun intelligentie. Afstromen naar een lager niveau is dan vaak een voor de hand liggende reactie. Het Feuerstein Kenniscentrum denkt daar anders over. ‘Je kunt veel beter naar de leer-en denkvaardigheden van een leerling kijken’, vindt projectleider Liesbeth Ruinemans. ‘Wij geloven namelijk dat je leren kunt leren en dat iederéén dat kan. Je moet alleen de juiste cognitieve functies weten te gebruiken.’ door studio stampĳ

In het onderwĳs van Landstede Groep ‘Het mooie is dat Feuerstein Landstede Groep is een wordt sinds een paar jaar gewerkt niet uitgaat van beperkingen, onderwĳsorganisatie met met de methode van Feuerstein. maar van mogelĳkheden’, een gevarieerd aanbod voor Hiermee krĳgen leerlingen inzicht vult Marjo Lam aan. Zĳ is jong en oud. Zĳ biedt in hóe ze leren. Een vaardigheid kadermanager Leren, voortgezet onderwĳs, die goed aansluit bĳ de eisen Ontwikkelen en middelbaarberoepsonderwĳs en van de 21ste eeuw. ‘In deze Begeleiden bij volwassenonderwĳs in de regio’s snel veranderende maatschappĳ Landstede Groep. Overĳssel, Gelderland en Flevoland. red je het niet meer met het ‘Wĳ geven leerlingen Maximale ontwikkelkansen voor leren van een beroep dat je de volliever geen labeltjes als iedereen is het uitgangspunt gende dertig of veertig jaar uit kunt dyslexie, ADHD of PDDvoor deelnemers, studenten oefenen’, licht Liesbeth Ruinemans NOS. We kĳken naar wat ze en leerlingen van van het Feuerstein Kenniscentrum toe. wél goed kunnen en probeLandstede Groep. ‘Werknemers moeten voortdurend meeren hun denkvaardigheden te bewegen met de ontwikontwikkelen. kelingen in de markt, oplossingsDoor die positieve constructieve vermogen hebben en out of the benadering wordt een leerling box kunnen denken. Dan is het veel meer gemotiveerd. Dat geeft goed als je je denkvaardigheden zelfvertrouwen. Onze droom is optimaal hebt ontwikkeld. Vanuit dat we het inzicht in hoe je leert dit gezichtspunt kun je eigenlĳk mee kunnen geven aan ál onze ook niet anders dan je hele leven leerlingen, individueel en in groepsLiesbeth Ruinemans Marjo Lam blĳven leren. ’ verband.’ 30

30-32_EDG_PO_Jan16_Feuerstein.indd 30

16-12-15

19:58

21st century skills

Professor Feuerstein Iedereen kan leren denken, kan leren leren. Dat is het uitgangspunt van de methode waar professor Reuven Feuerstein (1921-2014) zĳn leven aan heeft gewĳd. Na de Tweede Wereldoorlog werkte hĳ in Israël als onderwĳzer met wezen uit de concentratiekampen. Hĳ constateerde dat de leerpotentie van deze kinderen niet te meten was met een IQ-test. Daarmee kon je wel in kaart brengen wat kinderen nog niet wisten, maar niet wat hun leercapaciteiten waren. Feuerstein redeneerde dat er bepaalde algemene vaardigheden voor ons denken nodig zĳn, zoals verbanden kunnen leggen, problemen herkennen en benoemen, systematisch zoeken, logisch denken, plannen, enzovoorts. Deze denkvaardigheden zĳn gereedschappen om elk probleem op te lossen. Hĳ ontwikkelde een methode om die denkvaardigheden te trainen. Professor Feuerstein was ervan overtuigd dat intelligentie een zichzelf versterkend systeem is dat je je hele leven kunt blĳven ontwikkelen. Zĳn gedachtengoed wordt in leven gehouden en verder ontwikkeld in het Feuerstein Institute in Jeruzalem.

PrimaOnderwĳs 31

30-32_EDG_PO_Jan16_Feuerstein.indd 31

16-12-15

21:30

Train je brein volgens Feuerstein

Anne van der Meulen

Als Anne van der Meulen een les Breinfitness geeft, legt hij eerst een halter op tafel. Hij vertelt zijn leerlingen hoe hersens werken en geeft aan dat je ze kunt trainen, zoals je een spier met een gewicht sterker maakt. De halter symboliseert het aanpassend vermogen van het brein en blijft bij alle lessen op tafel liggen. Anne en ook zijn collega Mirjam van Dijk zijn opgeleid als Feuerstein-trainer.

Leerlingen die op Landstede een mbo-opleiding volgen, krijgen vanaf het eerste jaar lessen Breinfitness. Anne vertelt: ‘Met een actieve werkvorm als Speedcups kun je al heel snel laten zien hoe cognitie werkt. Je moet bij deze werkvorm waarnemen, een volgorde aanbrengen en die snel reproduceren. Waarom kan de één dit beter dan de a nder? Wat is zijn of haar denkstrategie hierbij en wat kunnen anderen daarvan leren? Zo krijg je inzicht in hoe je denkt, in welke aspecten je goed bent en wat je kunt verbeteren. De methode van Feuerstein voorziet bovendien in goede middelen om hiermee aan de slag te gaan in de vorm van werkbladen en actieve werkvormen.’

Doceren is coachen ‘De positie van een docent verandert’, zegt Mirjam. ‘Het is niet alleen zenden en dan hopen dat de boodschap overkomt. Als docent moet je juist aansluiten bij de ontwikkeling van de leerling. Wij moeten zelfstandige, onafhankelijk en creatieve denkers opleiden. We moeten leerlingen door actieve werkvormen laten ervaren hoe ze zelf een strategie kunnen bedenken om een probleem op te lossen. Je bent veel meer een mediator. De methode van Feuerstein geeft inzicht in hoe leren werkt. Daar heb je niet alleen profijt van op school, maar ook in het dagelijks leven.’

Mirjam van Dijk

Motiverend ‘Wij zien goede resultaten van deze aanpak’, zegt Anne. ‘Ik heb vorig schooljaar gewerkt met een groep met grote verschillen in leervermogen, culturele achter gronden en persoonlijke ontwikkeling. Leerlingen zien snel resultaat van de lessen Breinfitness. We moeten eerst denken en dan doen! Dat motiveert, ze geven niet meer zo snel op. Meer dan de helft van deze groep heeft aangegeven hiermee verder te willen en doet mee in lessen waarin leer- en denkfuncties getraind worden. Dat is toch geweldig!’

Het Feuerstein Kenniscentrum Het Feuerstein Kenniscentrum is een onderdeel van Landstede Groep. Zij bieden cursussen en trainingen voor d ocenten die zich de methode van Feuerstein eigen willen maken. Leren hoe je een actief denkproces bij leerlingen kunt bevorderen, is nuttig voor iedereen die onderwijs geeft. Kijk voor meer informatie op www.feuersteinkenniscentrum.nl

Betere resultaten dankzij methode Feuerstein Leren ging Emma Peeters (17) op de lagere school gemakkelijk af. In de brugklas havo/vwo tweetalig ging ze met glans van het eerste naar het tweede jaar. Maar in de tweede kwamen de eerste onvoldoendes. Het ging steeds moeizamer met Emma op school en ze kreeg het advies om over te stappen naar de havo. Emma kreeg huiswerkbegeleiding en les hoe ze beter kon plannen. Ze mocht toetsen maken in een ander lokaal, werkte keihard, maar het mocht niet baten. Aan het einde van havo drie ‘Ik was eerst niet mezelf waren Emma’s cijfers zodanig gekelderd dat ze niet over kon naar het op school. Nu wel!’ volgende jaar. Misschien was ze op de mavo beter op haar plek? Emma’s ouders kregen sterk het gevoel dat er iets niet klopte. Was hun dochters niveau dan zo verkeerd geschat? Ze zochten hulp en ontmoetten studiebegeleider Hans de Goede die werkte met de methode van Feuerstein. Hans: ‘Eigenlijk was het bij het intakegesprek al duidelijk waar het mis ging met Emma. In een leervermogenonderzoek werden mijn vermoedens bevestigd. Emma mocht van zichzelf geen fouten maken, ze was niet gewend om om hulp te vragen als iets niet lukte en stelde geen vragen in de klas.’ Hans en Emma gingen aan de slag met de werkbladen van Feuerstein en al snel ging Emma vooruit. Ze leerde dat ze best fouten mocht maken, hoe ze beter relaties kon leggen en hoe ze de vinger kon leggen op wat ze nou precies niet snapte. Emma: ‘Ik bereid me nu beter voor op een les en heb daardoor meer zelfvertrouwen. Ik weet hoe ik lastige dingen aan moet pakken en dat maakt het een stuk minder spannend. Ik was eerst helemaal niet mezelf op school. Nu wel. Volgend jaar wil ik toegepaste gerontologie gaan studeren. Ik heb er veel vertrouwen in dat dat prima zal gaan!’

30-32_EDG_PO_Jan16_Feuerstein.indd 32

16-12-15

21:24

www.schoolsupport.nl

SCHOOLSUPPORT

HELPT EN VERRIJKT Leermiddelen voor meeren hoogbegaafden zijn voor Schoolsupport een speerpunt. Daarbij zoeken we het in de breedte én in de diepte. In de breedte: voor alle vakgebieden en leeftijdsgroepen. En in de diepte: lesstof die verrijking en extra uitdaging biedt, maar ook lesstof voor vakoverstijgend werken, voor creatief denken, voor anders leren, aandacht voor de sociaal-emotionele kant en voor persoonlijke ontwikkeling.

Hieronder een selectie uit Schoolsupport’s ruime aanbod. Ster- en Denkspellenpakketten

LEREN

Sterrenwerk werkboeken Sterrenwerk is een uitgebreide serie werkboeken voor hoogbegaafde leerlingen op de basisschool. U heeft ruime keuze uit pakketten voor verschillende vakgebieden en niveaus. Sterr enw

Sterrenwerk

Denkspel- en leerlijnoplossingen voor (hoog)begaafde leerlingen van groep 1 t/m 8. De pakketten bieden verrijkingsmateriaal voor intelligente/snelle leerlingen en bevatten uitgaven die staan op de Leermiddelenlijst van de SLO.

voor

DE RUIMTE IN!

11 -1 reek

2 jaa r

sen

en p at

ron

voor 10-12 jaar

> schoolsupport.nl/ster+pakketten+hoogbegaafdheid

Kangoeroe Rekentoppers

erk

Reken e

Taal

en 5

> schoolsupport.nl/sterrenwerk

Brainsnacks kaartspellen

Hoogbegaafdheid in kaart

Breingym! Logisch denkvermogen, concentratie, ruimtelijk inzicht, associaties, berekeningen en nog vele andere breincapaciteiten worden met deze breingymboxen op de proef gesteld.

De kaarten zijn een praktisch hulpmiddel dat ondersteunt om hoogbegaafdheid te leren zien aan de hand van drie thema’s: leergedrag, emotioneel gedrag en sociaal gedrag. Onderwijsprofessionals krijgen zo inzicht in het gedrag van een leerling waarna de kaarten ‘sleutels’ bieden om verder te handelen. 9 789086 646029 >

Productcode: HBK01

Lilian van der Poel

48 praktische signaleringskaarten voor leerkrachten om hoogbegaafd gedrag te observeren, te begrijpen en te beïnvloeden

Uitdagende rekensommen voor (plus)leerlingen in groep 5 t/m 8. De opgaven zijn verdeeld over drie niveaus, geordend naar rekenthema, zijn voorzien van didactische tips én bevatten uitgebreide uitwerkingen. > schoolsupport.nl/

kangoeroe+rekentoppers

hoogbegaafdheid in kaart.indd 1

> schoolsupport.nl/

brainsnacks

10/04/14 12:42

> schoolsupport.nl/

hoogbegaafdheid+in+kaart

BESTEL DE GRATIS CATALOGUS

Voor meer uitgaven en meer informatie kijkt u in de bijgevoegde catalogus Verrijken. U vindt daar informatie over tientallen gevarieerde en verrassende uitgaven voor meeren hoogbegaafde leerlingen van 4 tot 12 jaar. De catalogus is ook online te bekijken of gratis te bestellen via de website: www.schoolsupport.nl

adv_januari.indd 5 33_EDG_PO_Jan16_Ad_Schoolsupport.indd 33

3-12-2015 16-12-1515:18:20 19:59

Goede typevaardigheid: belangrijk voor meerdere 21st century skills! Zonder goed kunnen typen, geen goede beheersing van 21st century skills als digitale geletterdheid. Het klinkt zo simpel, maar veel horen we er niet over. Toch is een goede typevaardigheid enorm belangrijk. Niet alleen om met verschillende devices om te gaan, maar ook voor de communicatie én een goede lichaamshouding. DuckTypen is onderdeel van DuckWise, dat zich breed focust op 21ste eeuwse vaardigheden. Primair valt goed kunnen typen onder digitale geletterdheid. En het is belangrijk voor meerdere skills. ‘Zo ondersteunt het bijvoorbeeld ook de communicatie’, legt product manager DuckTypen Sanneke Jansen, uit. ‘Communiceren gaat sneller, makkelijker en zonder ruis als je goed blind kunt typen. Je kunt je namelijk focussen op het werk waar je mee bezig bent, zonder naar je bord te hoeven kijken. Kinderen leren van toetsen jongs af aan omgaan met smartphones, tablets en computers. Ze weten exact hoe de apparaten werken, maar ze leren niet allemaal typen. Vaak denken ze overigens wel dat ze al goed kunnen typen. Op sommige

zijn. Ook leren kinderen van jongs af aan rechtop te zitten als ze typen. Ook veel volwassenen zitten met een gebogen rug te typen. Als je blind kunt typen, hoef je je hoofd niet te buigen om te kijken welke toetsen je indrukt. Dit voorkomt rugklachten. Enige voorwaarde om te starten met een typecursus is dat het kind goed kan lezen en schrijven. Ze moeten de letters herkennen en woorden kunnen vormen. Verder moeten de handen groot genoeg zijn om met tien vingers bij de toetsen te komen. Dit begint vanaf 7 jaar. Maar er zijn ook kinderen die er wat later aan toe zijn.’

30 spellen Het leren typen hoeft tegenwoordig helemaal geen saaie bedoening meer te zijn. In DuckTypen wisselen verschillende games zich af met leeroefeningen. In de games kom je verder als je zo snel en foutloos mogelijk bepaalde letters en woorden typt. Bij de leeroefeningen moet je een lang stuk achter elkaar typen, met een maximum aantal tikken per minuut en een minimaal aantal fouten. Ze beginnen met het leren van losse letters, ook door elkaar, zodat ze zonder na te denken weten waar de letters zich op het toetsenbord bevinden. ‘Dit zijn eerst non-woorden’, zegt S anneke. ‘Daarna worden het echte woorden. Door eerst nonwoorden toe te voegen, word je extra uitgedaagd om de juiste toetsen te vinden. Met echte woorden gaat

scholen wordt typen als les of bijles aangeboden, maar niet iedereen ziet hier het belang van in. Het zijn tot nu toe voornamelijk de ouders die een typecursus voor hun kind aanschaffen.’

Voorkomt rugklachten Toch is goed leren typen ook van belang voor de school. Sanneke: ‘Kinderen hebben sneller hun schoolwerk af. Ze worden behendig in het maken van typewerkzaamheden zoals presentaties in PowerPoint of werkstukken in Word. Ze werken efficiënter, want ze focussen zich beter op wat ze aan het typen 34

34-35_EDG_PO_Jan16_Donald.indd 34

16-12-15

20:00

Digitale geletterdheid

dit sneller, omdat je brein de woorden herkent.’ In DuckTypen komen alle Duckstad karakters naar voren. Naast Donald Duck ook de neefjes, oom Dagobert en Katrien maar ook Clarabella, Goofy en Willie Wortel. Sanneke: ‘Door Duckstad als uitgangspunt te nemen, bieden we kinderen een kans om te leren typen terwĳl ze op avontuur gaan in Duckstad. Ze worden in de cursus verslaggever van de Duckstadkrant en de spellen die ze spelen, zijn de avonturen waarover ze verslag moeten doen. Donald Duck en Duckstad zĳn heel rĳk aan mogelĳkheden en verhalen. Kinderen vinden Duckstad geweldig en kunnen hun fantasie hier echt in kwĳt.’ De cursus bevat 30 verschillende spellen, allemaal met verschillende niveaus die kinderen moeten doorlopen. Sanneke: ‘Denk aan spellen als het weerbericht, het filenieuws, een viswedstrĳd tussen Donald Duck en Buurman Bolderbast en een schattenjacht onder water met oom Dagobert en Willie Wortel.’

Meester Warbol DuckTypen staat standaard ingesteld op een gemiddeld niveau. Als dit te makkelĳk is, kan het spel een niveau moeilĳker worden gemaakt, zodat de cursus uitdagender wordt. Deze kinderen halen aan het eind ook een hoger aantal aanslagen per minuut. Kinderen die het moeilĳker vinden, kunnen naar een makkelĳker

niveau worden gezet. Het minimaal te behalen aanslagen per minuut blĳft gelĳk, maar de opbouw is iets rustiger. Zowel scholen als ouders krĳgen bĳ de start toegang tot een eigen dashboard. In dit dashboard is de status van de cursist te zien. Hier kunnen ze ook zien wat het niveau is waar ze inzitten, bĳ welke game ze zĳn en met welke score ze de games gehaald hebben. ‘Als een game niet gehaald is, staat hier welke score ze moeten halen’, legt Sanneke uit. ‘Daarnaast wordt de cursist begeleid door meester Warbol. Hĳ legt uit wat de cursist moet doen. Denk aan vingerzetting, welke letters volgen, wanneer het moeilĳker wordt etc. DuckTypen is ingericht om het zo makkelĳk mogelĳk te maken voor de ouder en leerkracht. Het neemt leerlingen mee in de wereld van Duckstad. Het is en blĳft natuurlĳk een cursus, maar we hebben het zo leuk en uitdagend mogelĳk gemaakt zodat het fun is om te leren typen. Zonder dat dit afbreuk doet aan de kwaliteit van de cursus. Het is een unieke combinatie tussen educatie en de kracht van het merk Donald Duck, dat kinderen meeneemt op avontuur.’

Kĳk voor meer informatie op

www.ducktypen.nl/voor-scholen/ PrimaOnderwĳs 35

34-35_EDG_PO_Jan16_Donald.indd 35

16-12-15

21:39

Op Teacher Maker Camp mag leerkracht proeven aan maakonderwijs De lasercutter bromt, de 3D-printer zingt, de soldeerbouten tikken en de muizen klikken. De geuren van verbrand kunststof, hout en leer wisselen elkaar af en de werkbladen liggen vol met materialen, gereedschappen en laptops. Leerkrachten rennen rond met usb-sticks en prototypes en bereiden zich voor op de presentatie van hun Fabelachtige Fabricages. Het is een prettige chaos in de Waag in het Fablab Amsterdam op de vierde en laatste dag van het Teacher Maker Camp. Veertig docenten uit po, vo, mbo en hbo dompelen zich vier dagen lang onder in de wereld van maker education en experimenteren met digitale maaktechnieken, zoals 3D-printen, lasersnijden, robotica en programmeren. Voor even zetten zij hun pet van leraar af om zelf weer lerende te worden en maakonderwijs te ervaren. Onderwijspionier Per-Ivar Kloen van FabKlas loopt met een brede grijns rond. ‘Ken je het A-teamgevoel nog? Het is geen optie om niks te maken!’

Platform Maker Education (makereducation.nl). Maar vandaag zijn het de leerkrachten die in het monumentale gebouw op de Nieuwmarkt de mouwen mogen opstropen. ‘Als ieder kind de kans moet krijgen uitvinder te worden, verdient dan ook niet elke leraar de kans om dat gevoel te ervaren?’, verklaart Karien Vermeulen van Creative Learning Lab, de veertig rondrennende leerkrachten.

Gevoel ervaren Creative Learning Lab van Waag Society timmert al jaren aan de weg op het gebied van maakonderwijs, onder meer door tijdens FabSchool-woensdagmiddagen met kinderen te knutselen met technologie en leuke en leerzame maakprojecten te publiceren op fabschool.nl, want delen hoort bij maakonderwijs. Daarnaast is Waag Society mede-initiatiefnemer van

36-38_EDG_PO_Jan16_Waag.indd 36

16-12-15

20:01

Maken

In 2016 organiseert Creative Learning Lab ‘Het enthousiasme van onze Met ondersteuning van het Stimuleringsweer een Teacher Maker FabSchool-kinderen, de begefonds voor de Creatieve Industrie Camp. Ook meedoen? Abonneer leiders en onze partners van organiseerde Waag Society en haar je op de nieuwsbrief FabKlas en Frysklab deden ons partners het Teacher Maker Camp. de vraag stellen: hoe kunnen we Karien: ‘We wilden werken met geom op de hoogte te blĳven: onze passie en ervaring overdragen passioneerde leraren met een open waag.org/nieuwsbrief aan leerkrachten? Want, zoals Sylvia houding, die niet bang zĳn om te pionieren, Libow-Martinez van Invent to Learn zei: te leren en te veranderen. De belangrĳkste “It is impossible to teach 21st century learners ingrediënten van ons Teacher Maker Camp if you have not learned in this century.” Maker education moesten zĳn: genoeg tĳd om vanuit een intrinsieke is leren (door te) maken. Het is een creatieve manier motivatie in samenwerking aan projecten te werken, om van kinderen uitvinders te maken. Maker education een veelheid aan gave materialen, goede begeleiding, is het stimuleren van hoofd, handen en hart. In de een bak met inspiratie in de vorm van sprekers, een afgelopen jaren zĳn allerlei moderne technologieën werkbezoek aan het Cinekid Medialab, ruimte voor goedkoop en makkelĳker beschikbaar geworden. reflectie op het eigen leerproces en bovenal: veel lol! Daarmee kunnen kinderen op een laagdrempelige We hebben de leraren uitgedaagd om dingen te doen manier ontwerpen én maken. De leerlingen van vandie ze nog nooit hebben gedaan, om uit hun comfortdaag, en daarmee de werknemers en burgers van zone te stappen en vooral te experimenteren. En dat morgen, kunnen deze gereedschappen gebruiken om hebben ze gedaan!’ hun creativiteit te laten ontluiken. Door de verbinding Decibelmeter tussen creativiteit en technologie kunnen kinderen Een uur voor de show and tell-expo heerst er in de zich beter ontwikkelen. Maakonderwĳs richt zich op Waag een mix van opwinding en stress. Er klinkt veelkennisconstructie in plaats van kennisoverdracht en vuldig gejuich en hier en daar een vloek. Oververhitte is procesgericht. Het is voor iedereen geschikt: jong batterĳen worden afgevoerd, prototypes worden nog en oud, denkers en doeners.’

PrimaOnderwĳs 37

36-38_EDG_PO_Jan16_Waag.indd 37

16-12-15

21:40

snel getest, meters bedrading worden in kledingstukken verwerkt, looddampen worden weggeblazen, handen zitten vol met geleidende verf en leesbrillen worden verwisseld. Een docent verzucht: ‘Het is lastig om afstand te nemen. Je wordt er zo in meegezogen. Opeens laat ik dingen vallen, vergeet ik te eten en naar de wc te gaan.’ Dan worden trots de verbluffende resultaten getoond: een ontdekdoos voor zintuiglijk leren, een interactief lichtbloemenveldje à la Daan Rozengaarde, interactieve wearables en poëtisch draaiende lampen. De decibelmeter ‘dBeter’ voor in de klas bijvoorbeeld is gemaakt door vier leerkrachten uit het primair onderwijs. Zij bedachten een apparaat dat hun klas helpt op een leuke manier stil te worden als het volume te hoog wordt. Ze hebben 3D-smilies geprint, de behuizing

Kijk voor een videoverslag van het Teacher Maker Camp op vimeo.com/144122076 Lees meer ervaringen van deelnemers op waag.org/teachermakercamp

‘gelasercut’ en een Arduino met geluidsensoren en LED lampjes geprogrammeerd en gesoldeerd. En dat allemaal in vier dagen! Lerares Monique: ‘Dit lag best ver van me af, dus ik dacht, laat ik me er nou eens vier dagen helemaal in storten zodat ik me iets vrijer voel om het met de leerlingen te gaan doen.’ Haar collega Tim vult aan: ‘Ik realiseer me dat ik nog heel veel kan leren.’

Speeltuin in de klas Naast mooie projecten, zijn ook waardevolle inzichten opgedaan. Sommige deelnemers realiseren zich dat het soms best een speeltuin mag zijn in de klas. Anderen voelen zich aangesproken door de waardering voor het proces in plaats van alleen de eindresultaten. Volgens ICT-coördinator Lenny gaat het niet om de techniek, ‘maar om wat je ermee kunt, oplossingen bieden en andere mogelijkheden zien.’ Karien voelt zich nu veel zekerder om de kinderen en het proces los te laten. En Robert Jan stelt vast dat het tijd is voor alternatieve vormen van leren: ‘Maakonderwijs laat zien hoe het anders kan. Niet alleen klagen, maar er iets mee doen.’

36-38_EDG_PO_Jan16_Waag.indd 38

16-12-15

20:02

Leskracht adv POnderwijs jan16.indd 32 39_EDG_PO_Jan16_Ad_Leskracht.indd 39

07-12-15 16:19 16-12-15 20:03

Ondernemers in de dop Eigenlijk pakken leerlingen van Openbare Daltonschool De Eskampen in Peize en OBS De Vogels in Oegstgeest een project net zo aan als gewone bedrijven: ze brainstormen, maken een plan, zoeken draagvlak, overleggen met alle betrokkenen en voeren het uit. Via Ondernemend leren ontdekken leerlingen hun talenten terwijl ze aan een project werken en dat leidt tot bijzondere initiatieven. tekst mirjam janssen

Groen schoolplein Drie bovenbouwleerlingen van De Vogels vonden dat het schoolplein duurzamer kon. Ze maakten een nieuw ontwerp, spraken met de gemeente, vroegen offertes op bij aannemers en hielden presentaties. Het schoolplein telt nu ook een speelheuvel en meer groen. ‘Het initiatief paste in de projectweek Ondernemen & Ontwerpen die De Vogels twee keer per jaar houdt’, vertelt directeur Harriët Zuidgeest. ‘We maken daar tijd voor naast de andere vakken. Kinderen krijgen dan de ruimte creatief te denken. Er komt een enorme onder nemingslust vrij. Het gaat ons om het leerproces dat ze doormaken. We toetsen hun prestaties niet. Dat is killing voor de creativiteit.’ Ondernemend leren past goed bij haar school, vindt Zuidgeest. ‘Wij geven gedifferentieerd les in groepen met aparte instructies, waarin leerlingen vaak verschillende rollen vervullen. Er zijn ook andere, digitale manieren van communiceren bijgekomen, die je bij onder nemend leren ook inzet. Onze leerlingen maken bijvoorbeeld apps.’

Aan de slag met een 3D-printer Op De Eskampen gingen leerlingen van de plusklas samen met die van de buurschool OBS Het Spectrum aan de slag met een 3D-printer. ‘Eerst hebben ze die samen in elkaar gezet’, vertelt leerkracht Anet Timmer. ‘Daarna hebben ze ‘traliëns’ ontworpen: plastic beestjes die ze in de supermarkt verkochten. Net als in een echt bedrijf liep niet alles zoals ze wilden en moesten ze hun plannen soms bijstellen. In een project als dit komen veel 21st century skills aan bod: ze leren samenwerken, gaan op onderzoek en doen ICT-vaardigheden op. Wij gebruiken het ook om de leerlingen meer zelfinzicht te laten krijgen. Ze stellen zichzelf een doel - bijvoorbeeld beter samenwerken - en reflecteren daarop.’ Voor de leerkrachten vergt dit een andere benadering. ‘Je krijgt een meer coachende rol en moet laten zien dat je zelf soms ook op onderzoek uit moet. Voor de leerlingen is het prettig dat ze meer verant woordelijkheid krijgen: dat stimuleert hun enthousiasme en motivatie.’ De projecten werden mogelijk gemaakt door de ministeries van OCW en Economische Zaken.

Op zoek naar meer inspirerende voorbeelden om Ondernemend leren op school te introduceren? Kijk op www.dedagvandaag.nl/dossiers/category/ondernemendleren

40-41_EDG_PO_Jan16_JongOndernemen.indd 40

16-12-15

20:04

Ondernemen

Ontwikkel 21st century skills in vier dagen Speel het spel en maak kennis met ondernemen Wil jij jouw les verrijken met de vaardigheden die leerlingen nodig hebben voor hun toekomstige studie of carrière? Met het gratis BizWorld-spel van Jong Ondernemen ontdekken zeven- en achtste-groepers de basisbeginselen van het bedrijfsleven, ondernemerschap en de economie. Ruim 800 scholen deden afgelopen jaar mee aan het programma. Onlangs startte de 10-jarige Lars met BizWorld. Hij beschrijft zijn bevindingen, van dag tot dag.

DAG 1: ONTWERPDAG ‘We zĳn op school ons eigen bedrĳfje begonnen! Met een groepje uit de klas gaan we vriendschapbandjes verkopen. We noemen het BizBling. We moeten een plan maken, uitrekenen hoeveel geld we nodig hebben en dat laten zien aan iemand die zelf al een bedrĳf heeft. Hĳ beoordeelt het plan en zal uitleggen wat we nodig hebben. We mogen hem ook vragen stellen. Ons zelfgemaakte proefBizBling-bandje is in ieder geval goed gelukt. Morgen gaan we er meer maken om te verkopen, als ons plan is goedgekeurd.’

DAG 2: PRODUCTIEDAG ‘Met wat hulp in de klas is ons plan goedgekeurd. Vandaag maken we heel veel BizBling-bandjes. We hebben van onze investeerder Bizeuro’s gekregen om te starten en hebben bĳ de groothandel alles gekocht wat we nodig hebben voor de bandjes en de verpakking. In de les leren we wat een bank doet, of we geld moeten lenen, wat aandelen zijn en hoeveel onze bandjes moeten opleveren. Gelukkig ben ik goed in rekenen.’

Verbeterde 21st century skills Laura Rosendah Huber promoveerde afgelopen april aan de Universiteit van Amsterdam op het effect van het programma. Hiervoor volgde ze twee jaar lang 118 basisscholen waarvan er 85 deelnamen aan BizWorld en 33 de controlegroep vormden. Er werd daadwerkelĳk ondernemersbloed gesignaleerd. Laura: ‘Het ging vooral om verbeterde 21st century skills. Kwaliteiten als zelfvertrouwen, prestatiegerichtheid, risicobereidheid, analytisch vermogen, doorzettingsvermogen, pro-activiteit en creativiteit namen significant toe.’

40-41_EDG_PO_Jan16_JongOndernemen.indd 41

DAG 3: MARKETINGDAG ‘Vandaag moeten we reclame maken voor onze bandjes. Superleuk want ons logo wordt natuurlĳk helemaal bling! We gaan posters en flyers maken en een toneelstukje bedenken om reclame te maken. Die nemen we ook op met de iPad.’

DAG 4: VERKOOPDAG EN FINANCIËLE AFSLUITING ‘Nu wordt het echt spannend! Vandaag is de big sale dag op school. Best eng, want we moeten ons toneelstukje laten zien aan groep 7 en zorgen dat ze onze bandjes willen kopen. We hebben onze stand helemaal met bling versierd. Als we de meeste Bizeuro’s hebben verdiend, hebben we gewonnen. De andere groepjes hebben sleutelhangers gemaakt van voetbalclubs, dus misschien winnen zĳ wel. Maar dat geeft niet, ik ben vooral nieuwsgierig naar hoeveel winst wĳ hebben gemaakt om aan een goed doel te schenken!’ Ook enthousiast? Scholen kunnen zich gratis aanmelden voor BizWorld via www.jongondernemen.nl/bizworld. De klas ontvangt een leskoffer, toegang tot de online programmaomgeving Mijn Jong Ondernemen, Powerpointpresentaties per les die je zelf kunt personaliseren, informatiebrief voor ouders, vrĳblĳvende voorlichtingsbĳeenkomst en voor iedere leerling werkbladen en een certificaat.

16-12-15

21:41

42_EDG_PO_Jan16_Ad_Fixjerisk.indd 42

16-12-15

20:07

ICT-vaardigheden

Acer stimuleert digitalisering in het onderwĳs

Basisschool it Bynt uit Winsum wint Acer Complete Classroom Makeover

Steeds meer scholieren zijn in het bezit zijn van een smartphone, maar vindt de digitalisering ook al in de schoolbanken plaats? ‘Innovatie vraagt om zorgvuldige afwegingen. Ook vereist innovatie betrokkenheid en inspanningen van het onderwijs en van private partijen, zoals uitgevers en ICT-leveranciers’, aldus de Vier in balans-monitor van Kennisnet. Als antwoord introduceerde Acer de ‘Acer Complete Classroom Makeover’, waarbij scholen kans maakten op een digitale makeover. En die is gewonnen door basisschool it Bynt uit Winsum. 108 scholen deden mee aan de actie. Marc Pauly, directeur bĳ Acer Benelux, overhandigde de prĳs. Pauly: ‘Door het creëren van innovatieve oplossingen voor schoolomgevingen, kunnen leerlingen op verkenning gaan via nieuwe wegen van interactie en communicatie. Zo kunnen zĳ zich optimaal voorbereiden op de digitale wereld van vandaag en morgen.’ Acer houdt zich samen met partner Microsoft bezig met digitalisering in het onderwĳs. ‘Microsoft gelooft in het principe dat mensen opvallende dingen kunnen doen als technologie binnen handbereik is. Wĳ willen leerlingen en docenten in staat stellen om een geheel nieuwe manier van leren toe te passen, te onderwĳzen en te leren door middel van exploratie, zich aan te passen aan individuele leerbehoeften, zodat ze kunnen ontwerpen, bedenken en bouwen met de hedendaagse technologie’, aldus Eduard Beck, Senior Sales Manager Education Nederland Microsoft.

Ewoud van der Weide, leerkracht bĳ it Bynt, deed mee aan de actie omdat hĳ ziet dat onderwĳs voortdurend in beweging is. ‘De prĳs komt op een geweldig moment. Vorig jaar zĳn OBS de Miedskoalle en CBS de Stapstien gefuseerd tot it Bynt. We zĳn druk bezig met het ontwikkelen van het ICT-beleid. Je ziet scholen middelen aanschaffen om te innoveren. Wĳ willen het andersom aanpakken: waar willen we met ons onderwĳs naartoe en welke rol kunnen moderne middelen daarin vervullen?’ Van der Weide ziet dat de nadruk steeds meer komt te liggen op de vaardigheden van de 21ste eeuw. ‘We gaan de komende vier jaar het onderwĳsaanbod en methodiek zodanig inrichten dat de nadruk steeds meer komt te liggen op eigenaarschap van het eigen leerproces.’ Volgens Ewoud biedt deze prĳs grote mogelĳkheden om meer richting het leren van de 21ste eeuw te gaan, om stappen te maken richting innovatief, experimenterend en coachend onderwĳs. PrimaOnderwĳs 43

43_EDG_PO_Jan16_Acer.indd 43

16-12-15

21:41

Basisschool De Horizon opent techniekwerkplaats

‘Kinderen hebben hier het gevoel dat alles mogelijk is’ ‘Gaat uw gang!’, zegt juf Mariska Faber uitnodigend. Groep 8A van katholieke basisschool De Horizon loopt uitgelaten de spiksplinternieuwe techniekwerkplaats binnen. Twee jongens trekken direct hun schoenen uit en installeren zich op het kleed in de ontwerphoek. Een groepje meiden heeft het chemielab gevonden en hijst zich in labjassen. Vandaag mag de klas voor het eerst een lesuur d oorbrengen in het gebouwtje naast de school in P rinsenbeek, dat onlangs vrijkwam. Het bestuur besloot om het de komende drie jaar te huren en gaf directeur Frank op de Beek de opdracht om er een bestemming voor te verzinnen. Die hoefde niet lang na te denken: het werd een plek voor Wetenschap & Techniek-onderwijs.

Onderzoeken en ontwerpen Op de Beek is fervent voorstander van Onderzoekend en Ontwerpend Leren. ‘De methode geeft leerlingen de ruimte om zelf na te denken en prikkelt hun creativiteit’, zegt hij. Onderzoeken en ontwerpen is het uitgangspunt op zijn school. Lessen beginnen met een thema, waarna leerlingen zelf bedenken wat ze er nog meer over willen weten. ‘Op die manier wordt het voor

44-45_EDG_PO_Jan16_TechniekTalent.indd 44

hen betekenisvol.’ De techniekwerkplaats bestaat uit een lab voor proefjes en een grote open ruimte waar de leerlingen in groepjes aan allerlei projecten kunnen werken. Twee jongens hebben de sloophoek met kapotte apparaten gevonden. De één haalt een oude telefoon uit elkaar, de ander een kruimeldief. ‘Huh, ik dacht dat het er heel anders uit zou zien’, zegt hij verrast. ‘Er zit ook een wieltje in. Dat vind ik vreemd. Misschien is dat om te kunnen zuigen?’ De meiden in het lab zijn zeep aan het maken. Ze zijn druk in de weer met geurstoffen, pipetten en maatbekers. Er ontstaat een groene smurrie die lichtjes naar lavendel ruikt. ‘We willen de zeep dunner maken, maar we hebben er net zout bijgedaan’, zegt een van de meiden. ‘Ik denk dat er nu weer water bij moet. Spoel jij de maatbeker even om?’, vraagt ze haar klasgenootje. ‘Oké’, klinkt het, ‘gewoon weer 30 milliliter?’

16-12-15

20:30

Onderzoeken & ontwerpen

Juf Mariska loopt rond in de werkplaats, houdt een oogje in het zeil en beantwoordt talloze vragen. Ze is meer een coach dan een leerkracht. Hoe bevalt die rol? ‘De kinderen blĳven me verbazen met de conclusies die ze trekken en de vragen die bĳ ze opkomen. Hoe minder ik stuur, hoe verder zĳ gaan. Je hoeft helemaal niet alles te weten, zĳ weten al een heleboel.’

Meerwaarde

Workshop voor leerkrachten Leerkrachten van De Horizon volgden ter voorbereiding op de komst van de werkplaats een workshop met een techniekcoach van TechniekTalent.nu. Tĳdens de workshop ervaren ze zelf hoe het is om onderzoekend en ontwerpend te leren. Voor leerkracht Els van Wingerden was het een succes: ‘De workshop is dé manier om zelf te ervaren hoe het is om zonder vaststaande uitkomst te werken. Je raakt veel enthousiaster, want het raakt je van binnen.’ Dat is precies het doel van de workshop, meent techniekcoach Inge van den Berg, die de workshop verzorgde: ‘Als leerkrachten zelf enthousiast zĳn, kunnen ze dat overbrengen aan de kinderen.’ Van Wingerden is helemaal om: ‘Als leerkracht ga je mee in wat de kinderen denken. Gaan zĳ linksaf, dan doe jĳ dat ook. Dat maakt het hele proces veel dynamischer.’

Er zĳn tal van manieren om Wetenschap & Techniekonderwĳs te geven op de basisschool. Sommige scholen integreren het bĳvoorbeeld in andere lessen in de klas. Een aparte werkplaats waar alles klaar staat, heeft volgens Faber een meerwaarde. ‘Leerkrachten hoeven zelf niets meer te doen.’ En belangrĳker: ‘Ik merk dat de kinderen, als ze hier binnenkomen, het gevoel hebben dat alles mogelĳk is. Ze willen onderzoeken waarom iets is en kunnen hier allerlei verschillende technieken combineren.’

Voor iedereen Alle leerlingen van De Horizon, ook de allerkleinsten, zitten per week drie kwartier in de werkplaats. ‘Misschien wordt dat langer’, zegt Op de Beek, ‘maar dat moet de praktĳk uitwĳzen.’ Het materiaal wisselt elk kwartaal, zodat leerlingen telkens voor nieuwe uitdagingen staan en wellicht worden ook anderen bĳ de werkplaats betrokken. ‘Bĳvoorbeeld opa’s die in de techniek hebben gezeten’, zegt de directeur. Wat dat betreft is de ontwikkeling van zĳn Wetenschap en Techniek-onderwĳs evengoed een kwestie van onderzoeken en ontwerpen.

Wil jĳ ook meer aandacht voor techniekonderwĳs? De techniekcoaches van TechniekTalent.nu helpen hier graag bĳ! Kĳk voor meer informatie op www.techniektalent.nu/techniekcoach.

PrimaOnderwĳs 45

44-45_EDG_PO_Jan16_TechniekTalent.indd 45

16-12-15

21:42

Apple Solution Experts Maatwerk voor het onderwijs Werken in het onderwijs betekent werken in een constant veranderende omgeving. Een belangrijke ontwikkeling, die razendsnel gaat, is de inzet van IT binnen en buiten de school en het gebruik van individuele digitale leermiddelen. Implementatie van IT kan echter een complex en langdurig proces zijn. De Apple Solution Experts in onderwijs (ASE’s) bieden de oplossing. Voor een optimale invoer en uitrol van IT op school, heeft Apple een landelijk netwerk van ASE’s ontwikkeld. Deze Apple Solution Experts in onderwijs zijn verkooppunten van Apple technologie waar teams van technische en inhoudelijke specialisten zich exclusief bezighouden met het adviseren en begeleiden van IT-projecten met Apple binnen het onderwijs. Veel scholen zijn momenteel aan het onderzoeken hoe ze IT zo goed mogelijk kunnen implementeren. Simpelweg meer of nieuwere materialen aanschaffen, biedt geen garantie voor het creëren van onderwijskundige meerwaarde. Wat willen we als school? Is de juiste content beschikbaar? Is het betaalbaar? Wie gaat het betalen? Hoe bereiden we onze leerkrachten hierop voor? Wanneer informeren we ouders? Is een pilot zinvol? Wat voor netwerk hebben we nodig? Hoe kunnen we het beheren? Zijn er voorbeeldscholen die we kunnen bezoeken? Hiervoor zijn de ASE’s u graag van dienst. Onderwijskundige meerwaarde Een ASE onderwijsteam bestaat uit minimaal drie adviseurs en twee technische specialisten die uw project vanaf de eerste kennismaking kunnen begeleiden. Naast kennis beschikken ASE’s ook over veel contacten en ingangen binnen het onderwijs en bij voor het onderwijs van belang zijnde derde partijen. Uw ASE kan u hierdoor adviseren en koppelen aan

00_Apple spread POnderwijs jan16 HR onder elkaar.indd 1 46-47_EDG_PO_Jan16_Apple.indd 46

andere specialisten, onderwijskundigen, referentiescholen en andere partijen die u kunnen helpen bij het maken van uw keuzes. ASE’s zijn ook kundig op het vlak van financiering binnen een onderwijsomgeving. Zij kunnen samen met u bepalen wat de kosten zijn van uw plannen en hoe hiermee om te gaan. Zij kennen de regels rondom financiering en ouderbijdrages, kunnen diverse financieringsconstructies aan u voorleggen en kunnen adviseren rondom een mogelijke aanbesteding. Ook kunnen ASE’s een specifieke bestelomgeving verzorgen waar ouders rechtstreeks de benodigde apparatuur kunnen bestellen en afrekenen. ASE’s zijn op elk vlak de aangewezen partij om samen met u verder te werken aan de toekomst van uw school en uw leerlingen.

Device Enrollment Program (DEP) ASE’s zijn ook dé partijen die het Device Enrollment Program (DEP) voor onderwijsinstellingen aanbieden en inrichten. Hiermee worden iPads en Macs van de onderwijsinstelling automatisch aangemeld en geconfigureerd, zodat ze binnen enkele minuten volledig van alle gewenste leermiddelen en andere content zijn voorzien. Apple Solution Experts informeren u graag over de beheersmogelijkheden van Apple-hardware en stellen samen met u een passend beheersplan voor uw onderwijsinstelling op.

16-12-15 14:47 16-12-15 20:32

00_App

15 14:47

Uw Apple Solution Experts assisteren bij de aankoop, installatie en ondersteuning van een volledige onderwijsoplossing, binnen uw bestaande werkomgeving. Hier vindt u de verschillende ASE’s met daarbij wat ze voor u kunnen betekenen.

Amac heeft zich de afgelopen jaren bewezen als deskundig aanbieder van technologische oplossingen voor het onderwijs. Bij Amac hebben we inzicht in de problemen die men in de dagelijkse praktijk tegenkomt en daardoor kunnen we Apple oplossingen en beproefde werkwijzen aandragen die uitkomst kunnen bieden.

Uitdagend onderwijs kan niet zonder gebruik van IT. Veel scholen vragen zich af of hun digitale leeromgeving wel op orde is. Kunnen alle docenten er mee overweg? Hoe voorziet u leerlingen van het juiste device? En wat doet u bij schade? Studywise neemt deze zorgen uit handen. Zo kunt u focussen op lesgeven en inhoud en bent u toch klaar voor het onderwijs van morgen.

Infotheek biedt specifieke Apple oplossingen voor het onderwijs. Van het inrichten van iPad scholen tot de integratie van Apple binnen mixed omgevingen en van het inrichten van WiFi tot de verhuur van Apple. Daarnaast levert Infotheek de allernieuwste Apple hardware direct uit voorraad.

Met Xando haal je de beste cijfers voor IT. IT-specialisten voor het onderwijs zijn er genoeg. Het gaat er om, dat die specialist zijn kennis ook over kan brengen. Dat hij u prettig vertrouwd maakt met uw IT. Xando is dé Apple expert voor geheel Nederland én thuis in het onderwijs. We komen onze kennis graag met u delen.

Skool Automatisering is de Apple Solution Expert die de behoeftes van basisscholen door en door kent. Als netwerkbeheerder voor het basisonderwijs levert Skool de producten en oplossingen van Apple en integreert deze in de klas. Met CampusShop.nl zijn we een ervaren partner voor het VO, middelbaar en hoger onderwijs.

IVIZI staat klaar voor het Limburgse onderwijs, van basisschool tot universiteit. Wij ondersteunen onderwijsinstellingen met het succesvol implementeren van Apple technologie.

Wilt u direct weten bij welke Apple Solution Experts u terecht kunt?

www.mijnase.nl

Van Dijk Educatie is marktleider in de distributie van leermiddelen in het VO, MBO, HBO en WO. Vanuit onze pragmatische aanpak begeleiden wij scholen in de transitie van folio naar digitaal ondersteund onderwijs. Met tablet4learning leveren wij als Apple Onderwijspartner in Nederland complete ontzorging voor tablets, digitale leermiddelen en ondersteunende dienstverlening.

00_Apple spread POnderwijs jan16 HR onder elkaar.indd 2 46-47_EDG_PO_Jan16_Apple.indd 47

16-12-15 14:48 16-12-15 20:32

LEREN IN DE 21E EEUW: VAN EEN VISIE OP ONDERWIJS NAAR EEN VISIE OP LEREN

Daar waar de visie van een school ooit volstond met het antwoord op de vraag: Hoe verzorgen wij onderwijs? Zien we scholen nu vooral zichzelf de vragen stellen: Hoe leren onze leerlingen? En: Hoe leren wij als professionals? Thema’s als gepersonaliseerd leren, lerende organisatie, leergesprekken en leren ‘leren’, maken duidelijk dat het belangrijk is om samen de term ‘leren’ voor zowel leerling als professional concreet vorm en inhoud te geven.

In het huidige onderwijsdebat is er veel aandacht voor

Naast deze nieuwe vaardigheid is de vaardigheid

het onderwijs van de toekomst. Wat leert een leerling

‘ICT-geletterdheid’

tegenwoordig op school en is dat de juiste voorbereiding

naar

op de toekomst?

(inclusief

drie

uitgebreid

ICEREN

ONDER

WIJSM

AAKJE

SAMEN

WWW.ONDERWIJS

ICT-basisvaardigheden

programmeren),

mediawijsheid

ONDE

RWIJS

MAAK

JESAM

Werken

aan

deze

en brede

RWIJSMAA

KJESAMEN

WIJSMAAKJE

RWIJSMAA

KJESAMEN

zoals

talentontwikkeling,

wanneer je de vaardigheden met elkaar als team vertaalt naar concreet en waarneembaar gedrag van leerlingen en leraren. Daarvoor is het van belang dat je je met collega’s allereerst uitspreekt over de beelden die je hebt

.NL

WWW.ONDE

WWW.ONDER

Kernwaarden,

van leerlingen, kunnen omgezet worden naar de praktijk

bij het onderwijs en leren van de toekomst. Daarna geef

SAMEN.NL

EN.NL

leren.

gepersonaliseerd leren en eigenaarschap/autonomie

MAAKJESAMEN.NL

WWW.ONDE

WWW.

.NL

WWW.ONDERWIJSMAAKJE

verdeling

vaardigheden vraagt om een toekomstgerichte visie

SAMENWERKEN

1.2 STELLING n twikkele OPDRACHT “Het on e ed go Benoem met welk van ve ie ICT GELETTER at ic DHEID commun doel jij heterogene en dt or eden w gh en di ar va stige homo gene groep om STE ek LLING 6.6 to ngen leerli in onze ds van ee st “Leerlingen heb appij ALGEMEEN ben maatsch formeert. geen boeken ker.” nodig, belangrij zij vinden alle STELLING 0.4 s op inte rne t.” rd eerd nalisee sonalis Geperso “Geper leren staat centraal RELE CULTU van ZELFRE EN GULERING in het onderwijs SOCIAAL HEDEN KRITISCH DENK VAARDIG de toekomst.” 5 7. STEL G N LING 8.5 STELLI oet “Klassenhool m OPDRACHT “Elke sc n een k is management erlinge Welke feedbac haar le ke r je lij pe ap belemmert de effectief wannee maatsch ieden.” isch denken krit nb leer het ling aa e in de stag wil en ling leer bij ontwikkeling van versterken? zelfregulering.” WWW.

een

deelvaardigheden;

informatievaardigheden. COMMUN

met

je de 21e eeuwse vaardigheden inhoud en betekenis in

.NL

waarneembaar gedrag. Na het concretiseren kunnen

SAMEN.NL

vervolgens initiatieven in de praktijk ontstaan waarin men Het

Platform

toekomstgericht

Onderwijs2032 onderwijs

concludeert

samenhangend

dat

elkaar aanspreekt vanuit de gezamenlijke visie op leren.

Wat vinden we belangrijk en hoe zien we (en zien anderen)

leerlingen een stevige gemeenschappelijke basis meegeeft

dit terug in ons onderwijs van vandaag.

van kennis en vaardigheden die ze nodig hebben om actief deel te kunnen nemen aan de maatschappij.

Benieuwd naar hoe collega’s, ouders en leerlingen naar het onderwijs in de 21e eeuw kijken? En wat jij hier zelf eigenlijk

Veel van deze vaardigheden worden samengevat onder

van vindt? Speel dan het O21-spel en ga het gesprek aan

de noemer ‘21e eeuwse vaardigheden’ (O21). Op basis

met elkaar. Van discussie en visie, naar onderwijs dat er

van recente onderzoeksgegevens (SLO, 2014) zijn de

toe doet in de 21e eeuw!

zeven vaardigheden (Voogt en Roblin, 2010) uitgebreid met een achtste vaardigheid ‘zelfregulering’. Het begrip zelfregulering benadrukt belangrijke intrapersoonlijke vaardigheden die voor de persoonsontwikkeling van leerlingen van belang zijn.

Bestel het O21-spel op

www.onderwijsmaakjesamen.nl/ webwinkel

Download de O21 poster op omjs.nl/pp

Onderwijs Maak Je Samen

48_EDG_PO_Jan16_Ad_Onderwijsmaakjesamen.indd 48

16-12-15

20:08

Programmeren

voor 1024 kinderen in de Ziggo Dome Op 17 februari maken maar liefst 1024 kinderen kennis met programmeren tijdens een MegaDojo in de Ziggo Dome. Schoolkinderen in de leeftijd van 7 tot 12 jaar kunnen zich aanmelden via mega.coderdojo.nl. Kijk snel of er nog plek is! In computertermen is 1024 bytes een kilobyte en 1024 kilobytes is een megabyte. Een magisch getal en dus krĳgen precies 1024 kinderen tĳdens de MegaDojo de kans om aan de slag te gaan met programmeren. Tĳdens deze MegaDojo proeven ze aan de digitale wereld en leren ze over de techniek áchter computers en internet.

Gratis workshops Samen met CoderDojo en lokale partners heeft Ziggo de ambitie om in 2016 minimaal 10.000 jongeren in de leeftĳd van 7 tot 17 jaar kennis te laten maken met de ontelbare mogelĳkheden die technologie te bieden heeft. Tĳdens een CoderDojo leren jongeren veel meer dan programmeren alleen. Ook samenwerken, logisch en creatief denken zĳn skills die tĳdens een CodorDojo worden gestimuleerd en bĳdragen aan de algemene ontwikkeling. Betere kennis van techniek is ook in niet-ICT-banen nodig. Automonteurs moeten met boardcomputers om kunnen gaan en mensen in de bouw moeten met 3Dmodellen overweg kunnen. Je leert niet schrĳven om auteur te worden. Zo leer je bĳ CoderDojo ook niet programmeren om programmeur te worden. Door te programmeren leren kinderen logisch en creatief denken, ontdekken

ze de mogelĳkheden van technologie en worden ze voorbereid op de banen én de start-ups van de toekomst. Op dit moment missen veel jongeren nog die vaardigheden. Gelukkig werken allerlei partĳen in Nederland en andere Europese landen samen om met elkaar op tĳd klaar te zĳn voor de toekomst. De CoderDojo’s, met Ziggo als ambassadeur, zijn hier een inspirerend onderdeel van. Inmiddels zijn er meer dan 700 actieve Dojo’s in meer dan 60 landen, waarvan meer dan 20 in Nederland. De coaches tĳdens een CoderDojo zĳn allemaal vrĳwilligers met een enorme passie voor ICT. De workshops zĳn gratis en vinden buiten schooluren plaats op verschillende locaties in Nederland. Kĳk op www.coderdojo.nl voor meer informatie en om te zien of er al een Dojo in jouw gemeente is! Aanmelden voor de MegaDojo in de Ziggo Dome kan via mega.coderdojo.nl

PrimaOnderwĳs 49

49_EDG_PO_Jan16_Ziggo.indd 49

17-12-15

14:29

21st century skills in de praktijk

De wereld van nu en

de rol van Samsam ‘Weet je wat het is’, zegt Melle (12), ‘met de Samsam ReportersClub moeten kinderen lekker naar buiten om wat te gaan doen, in plaats van dat ze de hele dag naar het scherm te staren.’ Deze opmerking is misschien wel het grootste compliment voor een nieuw digitaal platform: blijkbaar is het gelukt een balans te vinden tussen naar buiten gaan, onderzoek doen én ICT-vaardigheden! tekst madeleine vreeburg

Het is een hot topic: 21st century skills. Iedereen, van minister tot programmeur, is het erover eens: hier moeten we wat mee in het onderwijs. Onze leerlingen hebben deze vaardigheden nodig, nu en in de toe komst. Het past ook in de tijdgeest waarin steeds meer betrokkenen, leraren, ouders, politici, school bestuurders en onderwijskundigen aangeven dat de nadruk op de kernvakken taal en rekenen heeft geleid tot een eenzijdig aanbod in het onderwijs. Uiteraard zijn die vakken van groot belang, maar het is niet voor niets dat het Platform #Onderwijs2032 pleit voor ‘een prominentere positie in de vaste kern’ van mondiaal burgerschap. Dat betekent, volgens #onderwijs2032, meer aandacht voor sociale vaardigheden en meer kennis over mensenrechten. Zo k rijgen leerlingen een beeld van de samenleving in hun wijk en in de wereld. Maar ook krijgen ze inzicht in de m anier waarop ze kunnen bijdragen aan een cultureel diverse samen leving. Tijdens een Onderwijs Café van Samsam ver woordde een ouder het als volgt: ‘Je v erwacht toch ook van de school dat zij jouw kind de wereld leren kennen.’ Volgens veel ouders gebeurt dat nu te weinig.

50-52_EDG_PO_Jan16_Samsam.indd 50

‘Samsam levert in het basisonderwijs een substantiële bijdrage aan het realiseren van wereldburgerschapsdoelen.’ Uit: IOB evaluatie 2014, Ministerie van BZ.

Zelf nadenken De vaardigheden die horen bij de 21ste eeuw zijn ICT-vaardigheid, creativiteit, probleemoplossend ver mogen, kritisch denken, communiceren, sociale en culturele vaardigheden. Zijn dit nou allemaal nieuwe dingen? Natuurlijk niet, zelfs ICT-vaardigheid is al niet meer nieuw. Verschillende pedagogen en onderwijs kundigen wijzen al veel langer op nut en noodzaak van kritisch denken en het ontwikkelen van probleem oplossend vermogen. De vraag die zich hierbij aan dient, is hoe je deze vaardigheden aan kinderen kunt leren? Dit moet gebeuren in een context die zinvol, uitdagend en inspirerend is. De thema’s waarmee Samsam werkt, lenen zich bij uitstek voor het oefenen van deze vaardigheden. Kinderen worden uitgedaagd zelf te onderzoeken wat zij met de rest van de wereld te maken hebben. Het gaat dan ook over complexere vragen en problemen zoals klimaat, voedsel en kinderrechten. Daarop zijn geen eenvoudige antwoorden en die geeft Samsam ook niet: laat kinderen zelf nadenken, onderzoek doen in hun eigen omgeving en samen ideeën ontwikkelen.

16-12-15

20:08

21st century skills

Acht basisschoolklassen ontmoetten elkaar tĳdens de Samsam Scholenruil.

Samsam ReportersClub Samsam ReportersClub biedt leerlingen en leerkrachten de mogelĳkheid om in de eigen omgeving op onderzoek te gaan. Dit gebeurt door het uitvoeren van een missie, bĳvoorbeeld de missie om uit te zoeken waar jouw kleren vandaan komen en waarom. Leerlingen kunnen achter de computer aan de slag, maar ze kunnen ook interviews (thuis of op straat) afnemen, hun eigen kledingkast onderzoeken, winkelketens bellen en filmpjes maken. Er wordt in groepjes gewerkt en uiteindelĳk publiceren de leerlingen een reportage over hun onderzoek. Die wordt pas zichtbaar als zĳ hem willen delen met anderen. Samsam ReportersClub biedt een veilige digitale omgeving, waarin leerlingen samenwerken, kritisch leren denken en de wereld zien door hun eigen ogen.

‘Een eyeopener! Er zijn zoveel verbindingen tussen wereldburgerschap en andere vakken.’ Marja Hagenbeek, cursist training Samsam Academie.

Het crossmediale platform Samsam, met twee tĳdschriften voor groep 5-6 en groep 7-8, de website en de lesbrieven voor leerkrachten is dit jaar uitgebreid met de ReportersClub. Daarmee geeft Samsam handen en voeten aan een paar belangrĳke pedagogische uitgangspunten en aan de noodzaak om te werken met 21st century skills. Kinderen leren samenwerken, niet alleen omdat het belangrĳk is voor hun eigen ontwikkeling, maar ook omdat we mondiale uitdagingen alleen samen tegemoet kunnen treden. Om samenwerkend leren echt vorm te geven, hebben de missies van de ReportersClub een hoge mate van uitdaging en variatie.

Kritisch en creatief Kritisch en creatief kunnen denken, is essentieel voor wie zich staande wil houden in deze wereld. Samsam is ervan overtuigd dat kinderen heel goed in staat zĳn om kritisch te leren denken. Het materiaal sluit altĳd aan bĳ de leef- en leeromgeving van kinderen. Samsam kiest als didactisch principe dat kinderen pas leren wanneer kennis actief wordt verworven: zélf aan de slag en geen onderwĳsmateriaal dat vooral de ‘juiste’ antwoorden presenteert. Leerlingen gaan in hun eigen kast en buurt op zoek naar de herkomst van kleding bijvoorbeeld en onderzoeken hoe het komt dat de meeste kleren ‘made in China’ zijn. ‘De leerlingen hadden helemaal niet het idee dat ze met leren bezig waren. Ze gingen na schooltĳd in hun teams aan de slag omdat ze graag interviews wilden afnemen’, zegt een leerkracht van groep 7. Vooral de virtuele omgeving waarin Samsam zich manifesteert, biedt kansen om te werken aan mediawĳsheid en ontwikkeling van ICT-vaardigheden. Voor Samsam is dit geen doel, maar een middel om kinderen te helpen zich verbonden te voelen met de wereld om hen heen. PrimaOnderwĳs 51

50-52_EDG_PO_Jan16_Samsam.indd 51

16-12-15

21:44

De klassen gaan op de foto met rapper Yes-R tĳdens het evenement Peace Out.

Sociale en culturele vaardigheden betekenen voor Samsam dat je elkaar leert kennen en op basis van gelĳkwaardigheid het gesprek aangaat. Dit wordt zichtbaar in de Samsam Scholenruil. Leerlingen die elkaar normaal gesproken niet zo snel tegenkomen, worden door Samsam met elkaar in contact gebracht en ontmoeten elkaar live op school. Van deze ontmoetingen hebben leerlingen verslag gedaan op de Samsam ReportersClub in de missie Ontmoeting. Acht basisschoolklassen wisselden afgelopen zomer een dag van school. Tĳdens de Vredesweek in september kwamen deze klassen bij elkaar tijdens het slotevenement Peace Out.

Wereld ontdekken

Samsam & 21st century skills Samsam & 21st Century Skills De wereld van nu & de rol van Samsam Samsam maakt nieuwsgierig ... Leerlingen leren hoe je de wereld kunt bekijken: met empathie en respect.

Platform Onderwijs #2032 pleit vindt dat burgerschap met een mondiale insteek een prominentere positie in de vaste kern van het onderwijs moet krijgen. Vindt u dat ook? Dan is lesgeven met Samsam het antwoord!

Samenwerkend leren. Rollen oefenen en online werken in een veilige omgeving.

Samsam biedt content voor: ∞ Mondiaal burgerschap ∞ Taal ∞ Wereldoriëntatie ∞ Levensbeschouwing

en - onderneme Werk nd Kernvakken Sociale en culturele vaardigheden

Samenwerken

nre

ken

& Rekene Taal n

nie

sgie Probleemoplossend vermogen

Communiceren

Onderwijs in de 21e eeuw

Samsam Samsam zit op alle sociale media!

ICTgeletterdheid

Kritisch denken

Creativiteit

Samsam video’s yeah!

Samsam vertelt niet hoe de wereld in elkaar zit, maar laat kinderen zelf nadenken! Bijvoorbeeld door de opdracht: ‘Wat kan JIJ doen tegen voedselverspilling?

rig

Alle leerkrachten met een abonnement op Samsam krĳgen bĳ het januarinummer gratis Bewaartips Samsam & 21st century skills voor op het digibord.

Jan Bouwen, leerkracht t Vierschip, Arnemuiden

Gratis gastles

Leven - b etro k

‘De nieuwe Samsam is altijd een belangrijk moment. De kinderen lezen het blad van voren naar achteren.’

Bron Het model voor 21e eeuwse vaardigheden zoals ontwikkeld door Kennisnet © Kennisnet

Ivo (11) uit Woerden en Abdourahman (10) uit Utrecht deden mee aan de Scholenruil. Ze kwamen elkaar weer tegen bĳ het evenement Peace Out. Ivo: ‘We hebben elkaar tussendoor niet meer gezien, maar wel een brief geschreven. Die ligt bĳ ons thuis in de vitrine.’ Abdourahman: ‘Ik heb de brief op school opgehangen. We hebben net mailadressen uitgewisseld.’

Samsam heeft met de ReportersClub gekozen voor het ontwerpen van een veilige omgeving waarin kinderen kunnen oefenen met verschillende vaardigheden. Bĳ het uitvoeren van een missie kun je alle kanten op: een filmpje maken en plaatsen, foto’s maken en bĳ je eigen verhaal zetten, reageren op elkaars werk maar bovenal: met je team op onderzoek gaan in je eigen wereld en de resultaten daarvan delen met anderen als je dat wilt. Leerkrachten kunnen ook zelf een opdracht ontwerpen binnen de omgeving van de Samsam ReportersClub, die blĳft dan binnen de eigen klas. De wereld ontdekken, op je eigen niveau en samen met anderen, dat is waar Samsam voor staat.

Dé manier om actief en creatief aan de slag te gaan en 21ste eeuwse vaardigheden op te doen: leerlingen verdiepen zich samen als echte onderzoekers in een thema. Ze maken hun eigen verhaal: ∞ film ∞ foto’s ∞ schrijven

r ee ! l m Sam HaaSam.Z t Z.O ui

Nog geen abonnee? Leer Samsam kennen en vraag een gratis gastles aan via info@samsam.net o.v.v. Gastles Samsam Prima. Je kunt ook bellen met 088-7120340.

50-52_EDG_PO_Jan16_Samsam.indd 52

16-12-15

20:09

Koekeloere heeft nieuw lesmateriaal! Bestel het nieuwe lesmateriaal bij de videoâ&#x20AC;&#x2122;s van Koekeloere via de Schooltv-webshop. schooltvwebshop.nl/abonnementen

53_EDG_PO_Jan16_Ad_NTRschooltv.indd 53

16-12-15

20:10

Ontwerpend leren in de praktĳk Jong geleerd, is oud gedaan, weten ze op de pabo van Hogeschool Inholland. Al in de eerste maanden van hun opleiding verzorgden de eerstejaars studenten workshops ontwerpend leren voor driehonderd leerlingen uit groep 7. Voor de workshops, waarbij de leerlingen een sorteermachine maken, gaan de studenten in groepjes van drie naar de scholen toe. Zoals het hoort bĳ ontwerpend leren, begint de les met de introductie van een probleem. Bĳ het ene groepje schieten de leerlingen een boer te hulp die van de supermarkt zĳn eieren op grootte moet sorteren, bĳ een ander groepje helpen de leerlingen een domme fabrikant die ballen van allerlei afmetingen door elkaar heeft gegooid en deze nu weer moet sorteren.

Het ontwerp De leerlingen weten wel raad met het probleem: al snel staat er een waslĳst ontwerpeisen voor de sorteermachines op het bord. Deze variëren van algemene eisen, zoals stevig en onderhoudsvrĳ, tot specifieke eisen, zoals betrouwbaar - alle ballen komen in de juiste bak terecht - en het aantal soorten dat de machine moet kunnen onderscheiden. Na het maken van een ontwerpschets gaan de leerlingen aan de slag.

De uitvoering Anderhalf uur lang wordt er hard en geconcentreerd gewerkt en dat leidt tot verbluffende resultaten. De studenten zijn onder de indruk: ‘De kinderen zijn

ontzettend slim en kregen in 35 minuten voor elkaar waar wĳ zelf anderhalf uur voor nodig hadden!’

Testen en verbeteren Het testen is een spannende aangelegenheid: werken de sorteermachines bĳ de demonstratie net zo goed als tĳdens het bouwen? Twee vragen staan bĳ ieder apparaat centraal: ‘wat werkt goed?’ en ‘wat kan beter?’. Met deze vragen sporen de studenten de leerlingen aan om goed naar elkaars ontwerpen te kĳken en ideeën op te doen voor het verbeteren van hun eigen machine.

Het resultaat De leerlingen ontvangen een welverdiend applaus voor de demonstratie van hun apparaten. Ook de studenten hebben een compliment verdiend, vinden de leerlingen. Eén van hen merkt op: ‘Over een paar jaar zĳn jullie toch pas écht juf en meester? Dat leek eigenlĳk al zo!’

Ontwerpend leren op de pabo Voor de studenten was het een succeservaring en dat vindt techniekdocent Ilse Disseldorp, organisator van

54-55_EDG_PO_Jan16_InHolland.indd 54

16-12-15

20:34

Ontwerpen het project, belangrĳk: ‘Veel studenten die aan de opleiding beginnen, zĳn huiverig voor mĳn vak. De benadering die ze kennen van school, met formules, abstracte berekeningen en lastige teksten, schrikt een deel van hen af. Tĳdens mĳn colleges pak ik het daarom anders aan. In mĳn lessen doe ik precies datgene wat ik wil dat de studenten in hun stageklas doen: de handen uit de mouwen en zelf onderzoeken en ontwerpen. Aan de hand van een voorbeeldles behandel ik het model en de didactische principes die aan de opzet ervan ten grondslag liggen. Tĳdens deze lessen zĳn de studenten even fanatiek als kinderen. En met dat enthousiasme wil ik dat ze voor de klas staan. Daarom ben ik zo blĳ met dit project.’

Geniale ideeën Dat dit werkt, blĳkt uit de ervaring van eerstejaars Ida Taphoorn: ‘Ik dacht altĳd dat je zelf technisch moet zĳn om techniekles te geven, maar dat is helemaal niet zo. Als je je maar goed voorbereidt. Wat ik leuk vond,

in 2020 moeten alle scholen wetenschap en technologie structureel hebben ingevoerd in hun onderwijsprogramma. Daarom heeft Inholland, onder de vlag van Inholland Academy, een breed aanbod aan nascholingen, waaronder de gecertificeerde opleiding Onderwĳskundig coördinator wetenschap en technologie. Tijdens alle opleidingen en cursussen wordt gewerkt volgens de beproefde concepten van onderzoekend en ontwerpend leren. Aan de hand van een voorbeeldles, zoals het voorbeeld van de sorteermachine, worden de didactische principes behandeld, zoals het formuleren van ontwerpeisen en het belang van de testfase voor het leereffect. Bĳ onderzoekend leren wordt veel aandacht besteed aan het formuleren van onderzoeksvragen en het aanleren van onderzoeksvaardigheden. Zo komen alle 21st century skills aan bod.

Energie

waren het enthousiasme en de geniale ideeën van de leerlingen. Ik heb geleerd dat je de kinderen ook wat kunt leren door het niet voor te zeggen of te vertellen, maar door de juiste vragen te stellen.’ Belangrĳk bĳ ontwerpend leren is een probleemstelling die leerlingen ruimte biedt om met eigen oplossingen te komen. Dat zit met deze workshop wel goed, blĳkt uit de reactie van leerkracht Maxime Verweĳen: ‘Een leuke opdracht! Door de weinige informatie en eisen hadden de kinderen een grote eigen inbreng en waren de resultaten heel verschillend. Een goede samenwerkingsopdracht: de kinderen vonden het erg leuk en hebben allemaal hun steentje bĳgedragen.’

Karin Baptiste, onderwĳskundig coördinator wetenschap en technologie in opleiding, vertelt enthousiast: ‘De afwisseling in de bĳeenkomsten tussen informatieoverdracht, het uitwisselen van ervaringen en praktische uitvoering ervaar ik als heel zinvol. De bĳeenkomsten zĳn prettig, ontspannen en leerrĳk. Opvallend is dat ik na een behoorlĳk zware dag (groep en bĳeenkomst) redelĳk moe binnen kom maar er met energie weer uit ga!’

Inholland Academy Voor de deelnemende scholen zĳn workshops als deze een rĳke inspiratiebron. Maar er wordt meer verwacht:

De workshop zelf geven of een training ontwerpend leren volgen? De lesbeschrĳving van de workshop ontwerpend leren, een filmpje van de resultaten en informatie over de opleidingen en trainingen van Inholland Academy zĳn te vinden op www.inholland.nl/ontwerpendleren. Voor vragen kun je ook terecht bĳ Ilse Disseldorp, ilse.disseldorp@inholland.nl.

PrimaOnderwĳs 55

54-55_EDG_PO_Jan16_InHolland.indd 55

16-12-15

21:45

VAKWEDSTRIJDEN VOOR LAATSTEJAARS VMBO’ERS: EEN UITDAGENDE VOORBEREIDING OP DE BEROEPSKEUZE “Het is voor leerlingen een persóónlijke uitdaging, ze doen het niet om een ander te pleasen” De arbeidsmarkt verandert in razend tempo. Welke skills moeten leerlingen ontwikkelen om hier goed op voorbereid te zijn? En hoe zorg je dat zij hun eigen beroepskeuze belangrijk vinden en serieus nemen? “Met vakwedstrijden train je nú de vaardigheden die je later nodig hebt en denken de deelnemers onbewust na over hun toekomst,” meent Debora van Loon, docent ICT op het Griendencollege in Sliedrecht en al zeven jaar opdrachtschrijver voor Skills Talents. “Vroeger was beroepskeuze iets simpels,” zegt Debora van Loon. “Je ging naar school, leerde een vak en daarna was je lasser, verpleger of bloemist. Leerlingen van nu staan voor een pittiger traject. Er wordt veel meer van hen verwacht. Als docent moet je daar in meegroeien en ondersteuning bieden.” Skills Talents biedt daar met de teamvakwedstrijden voor laatstejaars vmbo’ers een mooi middel voor. Er zijn elf wedstrijden in verschillende vakrichtingen. De wedstrijdopdrachten worden geschreven door diverse mensen uit het onderwijs en sluiten aan op de laatste ontwikkelingen in een vakgebied.

“Hun zelfvertrouwen groeit, of ze nu winnen of niet” Van Loon ervaart dat de competities een krachtige impact hebben op de leerlingen: “Het is ongelofelijk hoe serieus ze aan de slag gaan. Ze willen goed samenwerken en een sterk team samenstellen om hun kansen te vergroten. Eentje die vlot kan babbelen en goed kan presenteren, eentje die creatief denkt en weer een ander die goed is met computers. Ze denken: ‘Hoe kunnen we elkaar gebruiken en wat kunnen we van elkaar leren?’ Dat is precies de mentaliteit die ze straks nodig hebben als ze klaar zijn met school.“ In elk vakgebied is de impact van technologische ontwikkelingen merkbaar. Automonteurs pluggen het voertuig aan een computer, hoveniers maken hun tekeningen digitaal en vrijwel elke beroepsgroep is in toenemende mate afhankelijk van het internet. Van Loon: “Als ik vroeger een spreekbeurt had op school, dan ging ik naar de bibliotheek. Nu zoeken ze op Wikipedia. De leerlingen van deze tijd zijn gewend om met hele andere middelen en bronnen te werken. Dat wil ik stimuleren, want die vaardigheden hebben ze later ook nodig. Tijdens Skills Talents moeten leerlingen online research doen voor hun opdrachten. Wat ik daarbij heel belangrijk vind, is kritisch nadenken. ‘Het staat op Google, dus het is waar’, daar komen ze niet mee weg.”

“STEEDS MEER VMBO-SCHOLEN ZIEN VAKWEDSTRIJDEN ALS KRACHTIGE TOOL” Jos de Goey, algemeen directeur Skills Netherlands

Grillige toekomst Steeds meer vmbo-scholen zien de toegevoegde waarde van een vakwedstrijd als Skills Talents, constateert De Goey. “Het wordt herkend als een krachtige tool om leerlingen voor te bereiden op hun toekomst, en die is nogal grillig. Daarom heb je mensen nodig die in de breedte opgeleid zijn, die in staat zijn om zich aan te passen aan al die veranderingen. Skills Talents sluit daar heel mooi op aan.” Talent ontdekken Veel vmbo’ers hebben geen idee wat ze later willen worden. Skills Talents is volgens de Goey een creatieve manier om de beroepskeuze te benaderen: “Eerst ontdekken waar je goed in bent en nog niet teveel vastpinnen op een bepaald beroep. Dat past veel beter bij de huidige arbeidsmarkt én bij de belevingswereld van jongeren.” Skills Talents in het PTA De wedstrijdopdrachten van Skills Talents zijn inzetbaar als les- en toetsingsmateriaal, zo past het binnen de structuur van het onderwijsprogramma. “Het is belangrijk dat docenten hun bijdrage aan Skills Talents niet ervaren als ‘extra werk’. De wedstrijden sluiten dan ook aan op de eindtermen van het vmbo. Zo hoeft de docent zo min mogelijk extra inspanning te leveren, maar kan wel genieten van het eﬀect dat een wedstrijd heeft op de hele klas.”

56-57_EDG_PO_Jan16_Skills.indd 56

16-12-15

20:11

Van Loon is van mening dat leerlingen veel meer uitgedaagd moeten worden dan nu het geval is: “Eigenlijk moet je de lat altijd hoger leggen dan je denkt dat ze aan kunnen. Dat werkt echt. Ik heb de meest ongemotiveerde jongeren een partij geconcentreerd zien werken aan de wedstrijdopdrachten. Ze zijn gek op dat element van competitie. Hun zelfvertrouwen groeit, of ze nou winnen of niet. Hoe dat komt? Leren op school, dat doen ze toch vaak om een ander te pleasen. Ik denk dat zo’n wedstrijd voelt als een persoonlijke uitdaging. Ze doen het voor hun eigen plezier.”

STICHTING SKILLS NETHERLANDS Skills Netherlands promoot het beroepsonderwijs en vakmanschap bij jongeren, onder andere door het organiseren van vakwedstrijden. Er zijn vakwedstrijden voor de basisschool (Skills Juniors), het vmbo (Skills Talents) en voor het mbo (Skills Heroes). Winnaars van deze laatste competitie kunnen zelfs doorstromen naar wedstrijden op Europees en wereldniveau: EuroSkills en WorldSkills. De vakwedstrijden komen tot stand in samenwerking met het onderwijs en bedrijfsleven. Meer informatie over de vakwedstrijden: www.skillsnetherlands.nl

NATIONALE KAMPIOENSCHAPPEN

VMBO

MBO

EUROPESE EN INTERNATIONALE KAMPIOENSCHAPPEN

1 KEER PER 2 JAAR, EVEN JAREN 2016: GÖTEBORG

56-57_EDG_PO_Jan16_Skills.indd 57

NATIONALE WINNAARS VORMEN TEAM NEDERLAND

1 KEER PER 2 JAAR, ONEVEN JAREN 2017: ABU DHABI

16-12-15

20:11

Van zelfgeknutselde kartonnen robots tot aan Raspberry Pi’s… Met NewTechKids leer jij je leerlingen programmeren! Angela Lang is juf van groep 1 en 2 op de Leonardo da Vinci basisschool in Amsterdam. Nooit eerder gaf zij les in computertechniek, zeker niet in programmeren en al helemaal niet aan haar jonge groep. Tot september vorig jaar. Samen met 74 andere basisschoolleraren en -leraressen volgde ze een speciale training van NewTechKids, waardoor ze nu zelf de kennis heeft om haar eerste en tweede groepers te introduceren in de wereld van coderen. Je leest het goed; eerste en tweede groepers! Met een speciaal voor basisschoolleerkrachten ontwikkeld programma leerden 75 leerkrachten van scholen in Amsterdam en Delft hoe zij een les ‘Intro in Coderen’ aan hun klas konden geven. De leerkrachten werden hiermee voorbereid op de Europese C odeweek 2015, die van 10 tot 18 oktober plaatsvond en het doel heeft kinderen, jongeren, ouders en docenten te leren programmeren. Door de training van NewTechKids maakten die week alleen al zo’n 2.000 schoolkinderen uit groep 1 t/m 4 kennis met aspecten als coderen, ontwerpen, toetsenbordcommando’s en algoritmes. ‘Ik ben helemaal niet technisch’, vertelt juf Angela, ‘maar dat is voor Intro in Coderen ook helemaal niet nodig. De focus ligt niet op het technische aspect maar op de gedachte erachter. Hoe werkt iets en waarom? Dat was ontzettend leuk!’

NewTechKids is een Amsterdams onderwijsinstituut, speciaal opgericht om kinderen al vanaf de eerste groepen op de basisschool de vaardigheden bij te brengen die ze nodig hebben in de steeds digitaler wordende wereld. Dit doen ze niet door ICT-specialisten voor de klas te zetten, maar door de leerkrachten trainingen en tools te bieden waardoor ze zelf in staat zijn deze lessen te geven. Het bedrijf is opgericht door Dr. Marja-Ilona Koski, een voormalige lerares informatica op een basisschool in Finland, en Deborah Carter, een innovatiespecialist uit Canada. Marja-Ilona studeerde Computer Science aan de Universiteit van Helsinki en haalde haar PhD aan de TU Delft. ‘Het is belangrijk dat leerkrachten leren om het probleem oplossende en innovatieve vermogen van kinderen aan te spreken’, legt ze uit. ‘Niet elk kind wordt later programmeur of computerspecialist. NewTechKids programma’s veranderen kinderen niet in master programmeurs en leren ze geen specifieke technische vaardigheden. Onze pedagogie, curriculum en lesplannen bieden kinderen een sterke basis om technologie te begrijpen: hoe werkt het, waarom werkt het en hoe kan ik die manier van denken inzetten om nieuwe,

Juf Angela kruipt zelf in het hoofd van een robot.

58-59_EDG_PO_Jan16_NewTechKits.indd 58

17-12-15

10:18

Programmeren door een ‘concept-context’ benadering. Het concept wordt in een sociale context geplaatst die tot de verbeelding spreekt van de leerlingen. Hetzelfde concept wordt steeds in een nieuwe context geplaatst om het beter te begrĳpen. Je aankleden, een boterham smeren: in feite zijn het allemaal algoritmes.’

Pen en papier innovatieve oplossingen te bedenken? Kinderen leren bĳ ons om vaardigheden op metaniveau te ontwikkelen: probleemoplossend, kritisch en logisch denken. Falen wordt gevierd om kinderen het belang van vastberadenheid en doorzettingsvermogen te leren.’

Innovators in de dop Volgens de oprichters van NewTechKids dienen de lessen als inspirerend uitgangspunt en is het aan de leerkracht zelf om de opgedane kennis ‘te hacken’, eigen te maken en verder te ontwikkelen. Deborah Carter: ‘We willen de leerkracht comfortabel maken met de lesstof op een niveau dat het toepasbaar is voor hen. Kinderen weten heel goed hoe ze met een apparaat moeten omgaan, dat hoeven wĳ ze niet te leren. Maar wĳ willen graag dat ze ook snappen hoe het werkt. Dat ze ook innovators worden en dingen leren creëren. Dat is een heel ander niveau. Daar willen we leerkrachten bĳ helpen zodat zĳ op hun beurt de leerlingen verder wegwĳs kunnen maken in deze materie. Gadgets, apps, software en hardware veranderen voortdurend, maar de fundamentele concepten achter de technologie, zoals programmeren, systeemdenken en algoritmen niet.’

Concept-context Marja-Ilona begeleidt de trainingen: ‘We werken aan de basisbeginselen van programmeren, maar ook aan nieuwe manieren van lesgeven, aan het ín de klas staan in plaats van vóór de klas. De vraag die de leerkracht het meest moet stellen aan de leerling is: waarom? En zeg het als leerkracht ook gewoon eerlĳk als je iets niet weet. Stel voor om samen een oplossing te vinden of om hulp in te roepen als jullie er niet uitkomen. Technologie kan heel abstract zĳn dus leren we leerkrachten de les ook tot leven te laten komen

Verrassend genoeg heb je voor het geven van een leuke codeles geen computers nodig. Juist niet! MarjaIlona gelooft dat ‘no tech’-lessen de stof langzamer laten bezinken. ‘Pen en papier, kartonnen dozen, knippen en plakken... daar kom je heel ver mee. Uiteraard integreert NewTechKids ook ‘high tech’-materialen als Raspberry Pi kits en LEGO Mindstorms robots, maar door het in elkaar knutselen van een robothoofd van karton kruipen kinderen letterlĳk in een robot.’

Mindset Met of zonder technische snufjes, het allerbelangrĳkste voor een goede les is en blĳft volgens NewTechKids de mindset van de leerkracht. Marja-Ilona: ‘Het kan alleen als de leerkracht er voor open staat, als hĳ/zĳ

bereid is om te experimenteren, te leren, te falen en door te zetten. Technologische educatie is nieuw, snel in opkomst en de manieren van lesgeven en methodes zĳn nog vol in ontwikkeling. Wĳ willen bĳdragen aan die verandering in het onderwĳs en door onze kennis en ervaring te delen aan leerkrachten, kunnen zĳ de leerling de 21ste eeuwse vaardigheden bĳ brengen die ze nodig hebben voor een succesvolle toekomst.’

€100 korting op 9-weekse training! Sta jĳ te popelen om jouw groep zelf te leren coderen? NewTechKids organiseert van 2 maart tot 10 mei 2016 een training van 9 weken in Amsterdam. Lezers van PrimaOnderwĳs ontvangen 100 euro korting en betalen 800 euro in plaats van 900 euro (ex btw en boekingskosten). Schrĳf je in op

www.newtechkids.com/primaonderwĳs Voertaal tĳdens de training is Engels.

PrimaOnderwĳs 59

58-59_EDG_PO_Jan16_NewTechKits.indd 59

17-12-15

10:18

Doe mee(r) met Schooltv! Leren door beleving en beeld is voor elk kind uitdagend. Met de Schooltvabonnementen die horen bij de populairste Schooltv-programma’s leren de kinderen over allerlei onderwerpen uit de eigen leefwereld.

Nu op elk tweede, derde en vierde Schooltv-abonnement 50% korting

Schooltv-abonnement

Voor elke leeftijdsgroep is er een abonnement waarmee je je leerlingen activeert en motiveert, op een door jou gekozen tijdstip. Zo wordt leren leuk en interactief voor de leerling en lesgeven voor jou eenvoudiger. Laat de hele school meedoen met de Schooltv-abonnementen en sluit ze nu voor het komende halfjaar nog af. Op elk tweede, derde en vierde abonnement krijg je 50% korting.

Koekeloere

Studio Snugger

Moffel en Piertje trekken de wereld in om antwoorden te vinden op hun vragen.

Thomas van Luyn behandelt in hoog tempo allerlei onderwerpen die aansluiten bij oriëntatie op jezelf en op de wereld.

Groep 1-2

Groep 3-4

€ 90,00 (instappen in januari) € 180,00 (volledig jaar)

5-6 jaar

De Buitendienst van nieuws uit de natuur

€ 80,00 (instappen in januari) 5-6 jaar 7-8 jaar € 180,00 (volledig jaar)

Welkom bij de Romeinen Dorine Goudsmit ontvangt in deze historische comedy Romeinse gasten die al eeuwen dood zijn.

Tom, Yannick, Nienke en Matthijs zoeken antwoorden op allerlei vragen over de natuur en het milieu.

Groep 6-8

Midden- en bovenbouw

€ 74,50

€ 80,00 (instappen in januari) € 180,00 (volledig jaar)

Binnenkort ook verkrijgbaar: Welkom in de IJzeren Eeuw

9-12 jaar

BINNENK ORT

Dokter Corrie

Dokter Corrie geeft op ludieke wijze en met bekende Nederlanders seksuele voorlichting. Groep 7-8

9-12 jaar

Schooltv-abonnementen

Maak je lessen leuker en interactiever! • werkboekjes, handleidingen, digibord- en tabletoefeningen • leren met bewegend beeld en oefeningen • doen, beleven en ontdekken • thema’s die aansluiten op de kerndoelen • gemakkelijk inzetbaar • abonnement eenvoudig opzegbaar

schooltvwebshop.nl/abonnementen

Adv 1_1 PrimaOnderwijs januari 2016.indd 1 60_EDG_PO_Jan16_Ad_NTRschooltvwebshop.indd 60

15-12-15 15:34 16-12-15 20:13

Onderzoeken

Lesprogramma van het Zuiderzeemuseum prikkelt alle zintuigen!

Spraakmakend iPad-filmproject brengt

watersnoodramp Zuiderzeegebied tot leven Proeven, voelen, zien, horen, ruiken, doen… Een bezoek aan het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen staat garant voor geprikkelde zintuigen, maar gekoppeld aan een watersnoodramp is dat bijna eng. Bijna, want Reportage rampgebied belooft vooral een spannende, bijzondere en hoogst leerzame belevenis voor leerlingen uit het basis- en voortgezet onderwijs te worden. Het is dit jaar honderd jaar geleden dat de watersnoodZelfstandig uit te voeren Ter voorbereiding op het bezoek aan het museum ga ramp in het Zuiderzeegebied plaatsvond. De ramp had je als leerkracht in twee lessen van 60 minuten zelf grote gevolgen: 16 mensen en duizenden dieren vermet je leerlingen aan de slag. Je ontvangt online dronken, honderdduizenden mensen en dieren werden lesmateriaal en een handleiding en behandelt ondergeëvacueerd en grote gebieden waren maandenlang werpen als beeldtaal, interviewtechnieken, presentatie, onbewoonbaar. Door het educatieve iPad-filmproject Reportage rampgebied van het Zuiderzeemuseum montage en uiteraard de watersnoodramp in 1916. De krĳgen leerlingen op een unieke en eigentĳdse manier lessen zĳn laagdrempelig en makkelĳk zelfstandig uit inzicht in dit belangrĳke hoofdstuk uit onze gete voeren. De workshop in het museum duurt schiedenis. Onder begeleiding van ervaren totaal 2,5 uur. De leerlingen krĳgen een Reportage workshoptrainers van De frisse blik gaan korte instructie in het filmen en gaan rampgebied kost € 195 leerlingen gewapend met iPad en microdan het museum in om te filmen. voor de hele klas (max. 30 foon als onderzoeksjournalisten op Daarna monteren ze hun film op leerlingen) plus begeleiders pad. Het buitenmuseum wordt gede iPad tot een reportage van en loopt van 28 maart tot 28 transformeerd tot rampgebied om 2 minuten. Als laatste onderdeel oktober 2016. Neem voor een idee te krĳgen van de ravage en presenteren leerlingen hun boekingen en informatie over stank. Ze lopen over de steigers langs reportages in de klas. De films het programma contact op met de getroffen huizen en gaan in geworden door De frisse blik afgede afdeling sales via werkt en geüpload naar een apart sprek met de bewoners over de impact sales@zuiderzeemuseum.nl onderdeel van de site van het en gevolgen van deze ramp. Ze leren wat 0228-351135 Zuiderzeemuseum, al hebben wĳ zo je wel en juist niet moet doen tĳdens een het vermoeden dat Reportage rampoverstroming en zien wat Hoogheemraadschap gebied ook zonder de films terug te kĳken een Hollands Noorderkwartier in Noord-Holland doet om onvergetelĳke indruk zal achterlaten. een watersnoodramp te voorkomen.

Kĳk op www.zuiderzeemuseum.nl voor meer aansprekende programma’s zoals Whatsappening Zuiderzee. Leerlingen ontvangen hierbĳ opdrachten van de eigen docent via WhatsApp en gaan in groepjes op zoek naar informatie in de verschillende buurtjes in het museum. Antwoorden sturen ze via WhatsApp terug in de vorm van foto, film, audio of tekst. Welke groep is het snelst, het meest creatief en vindingrĳk?

61_EDG_PO_Jan16_Zuiderzee.indd 61

16-12-15

21:46

DDOS aanvallen, cyberpesten, datalek. Onderwijs van de 21ste eeuw slaat terug! Student Safety First

Controle over je bandbreedte

eLearning en de goedkeuring van de initiatieven rondom mobiliteit, sociale media, online samenwerking en andere vormen van technologische inzet, zijn de meest belangrijke en spannende veranderingen die zijn ontstaan in het onderwijs van de 21ste eeuw. De verschoven zienswijze veroorzaakt door deze nieuwe onderwijs- en leermethoden resulteert ook in nieuwe eenvoudige tot geavanceerde bedreigingen die een andere manier van denken over IT-oplossingen nodig maakt. IT binnen de scholen wordt hierbij belangrijker dan ooit!

Internationaal onderzoek heeft uitgewezen dat de benodigde bandbreedte de komende vijf jaar ieder jaar met gemiddeld 32% zal toenemen. IT-afdelingen staan hierdoor voor een zeer moeilijke taak. Gaan we ieder jaar meer bandbreedte beschikbaar stellen (met de hieraan gekoppelde extra kosten) of gaan we bandbreedte onder controle houden door efficiĂŤnter met het dataverkeer om te gaan. Leerlingen hebben meerdere mobiele apparaten die meerdere internetsessies hebben openstaan, maken gebruik van onder andere Bittorrent, die steeds meer bandbreedte eist. Ook door de multimediatoepassingen die in het onderwijs nodig zijn, ontkom je er vaak niet aan om de bandbreedte te verhogen. Het is echter onnodig om dit oneindig te blijven doen. Veel internetverkeer is vaak niet schoolgerelateerd, dus is het verstandiger om dit onder controle te houden en onderwijsgerelateerd verkeer voorrang te verlenen op overig internetverkeer. Het eerste is mogelijk door gebruik te maken van webfiltertoepassingen waarbij onnodig verkeer geblokkeerd kan worden door specifiek verkeer niet toe te staan. Voorbeeld hiervan is het toelaten van specifieke YouTube-filmpjes of YouTube in zijn algemeen en tegelijkertijd mediastreaming van bijvoorbeeld Netflix te blokkeren. Anderzijds kan een Next Generation Firewall prioriteit stellen (zogenaamde Quality of Service) op de webapplicaties die gebruikt worden om specifiek internetverkeer voorrang te geven en daarmee een zeker bandbreedte te kunnen blijven garanderen.

Bij Barracuda begrijpen we de ongekende uitdagingen waarmee u en uw medewerkers worden geconfronteerd. Wij bieden de meest geavanceerde en kosteneffectieve oplossingen om een veilige en welvarende eLearningomgeving te behouden. Of uw behoeften nu op locatie zijn, binnen de cloud of een mix van beide, bij Barracuda hebben wij u gedekt!

62-63_EDG_PO_Jan16_Baracuda.indd 62

17-12-15

11:22

Voorkom Cyberpesten

DDOS aanvallen, wat kun je doen?

Net als bij bandbreedtebeheer is het ook vaak wenselijk om controle te houden over de inhoud van het verkeer zelf. De uitdagende vraag voor de IT-afdeling luidt: Hoe kan ik bepaald internetverkeer blokkeren zonder dat dit ten koste gaat van bepaalde lessen waar het juist wel toegelaten moet worden? Bijvoorbeeld blokkeren van pornografie of social media-verkeer dat voor bepaalde lessen wel degelijk gewenst is. Of een selfservice portaal voor de docent die zelf in staat is tijdens tentamens tijdelijk toegang te verlenen tot afgeschermde websites zonder tussenkomst van IT. Denk ook aan cyberpesten, dat is een groot probleem op scholen en staat hoog op de politieke agenda. Hoewel het probleem vooral vanuit een sociaal pedagogisch insteek wordt benaderd, heeft de IT-afdeling hier wel degelijk een rol in. Zo is het monitoren van de inhoud van onder andere email, chatverkeer, Whatsapp en Instagram mogelijk om op basis hiervan te beoordelen of het om cyberpesten gaat. Hierbij wordt niet de inhoud van alle chat’s gemonitord, maar als er bepaalde sleutelwoorden worden aangetroffen, kan in realtime een signaal worden uitgestuurd worden (alerts) naar een beheerder of eventuele docenten die nader onderzoek kunnen doen om zo te voorkomen dat leerlingen ongepast gedrag laten zien. Zowel de Barracuda Next Generation Firewalls als ook de Web Filter zijn in staat om ook versleuteld (https://) verkeer uit te kunnen pakken waardoor deze bekeken kan worden.

DDOS aanvallen komen helaas vaker voor dan gedacht. Iedere school heeft wel eens te maken (gehad) met slechte performance van en naar het internet. Dit hoeft niet altijd te maken te hebben met een aanval op het netwerk van de school, maar het komt wel steeds vaker voor. Of het nu de nieuwsgierigheid van de leerling is door simpelweg een gratis DDOS tool te downloaden en deze op het schoolnetwerk uit te proberen of een bewuste DDOS aanval voor het verhinderen van bepaalde tentamens: met onze huidige Next Generation Firewalls en Web Application Firewall is de IT-afdeling in staat om dit soort aanvallen tijdig te detecteren op zowel het netwerk als op applicaties welke via het internet worden aangeboden. Hiermee wordt voorkomen dat netwerken en applicaties voor langere tijd niet bereikbaar en worden de aanvallers gedurende een bepaalde tijd geblokkeerd.

Voor meer informatie over Barracuda Networks onderwijstechnologie voor het reduceren van de IToverhead en tegelijkertijd een state-of-the-art beveiliging en gegevensbescherming, gaat u naar https://www.barracuda.com/industry/k12 of bel 020-3220026.

U kunt ook mailen voor een gratis 30 dagen evaluatieversie naar NLsales_team@barracuda.com of online aanvragen www.barracuda.com/purchase/evaluation. NL 2.0. • Copyright © Barracuda Networks B.V. • Gorizialaan 9, 5926 TA Venlo • www.barracuda.com

62-63_EDG_PO_Jan16_Baracuda.indd 63

17-12-15

11:22

De school van de toekomst werkt samen met ouders en samenleving Het Platform Onderwijs2032 heeft bijna een jaar nodig gehad voor het advies over het onderwijs van de toekomst. In februari 2015 startte het Platform een maatschappelijke dialoog met als doel het kabinet inhoudelijk te adviseren over hoe het toekomstige onderwijs vorm moet krijgen. Volgens Peter de Vries, consultant bij CPS Onderwijsontwikkeling en advies en schrijver van het Handboek School in de samenleving, moet er zeker wat veranderen. tekst: marieke moraal

Het onderwijs staat voor behoorlijk grote opgaven. De druk vanuit de overheid, de samenleving en de ouders wordt steeds groter. Constant wordt gezegd dat het anders moet, maar de vraag is hoe? ‘Scholen zouden zelf met die bezinningsvraag aan de gang moeten gaan’, zegt Peter de Vries. ‘Hoe zorg ik dat ik de l eerling goed voorbereid op de samenleving van vandaag en morgen? Is het leren en socialiseren, dat nu in één systeem zit, nog wel houdbaar? Zijn gescheiden opleidingen in deze tijd nog wel reëel? Wat vaststaat, is dat het onderwijs niet meer zo vaststaat als het stond, en daar moeten we iets mee.’

We leven in een veranderend tijdperk in plaats van in een tijdperk van verandering. Volgens De Vries heeft Jan Rotmans gelijk in zijn boek Verandering van tijdperk. Rotmans meent dat de hele samenleving op dit moment op zijn kop staat, net als tijdens de industriële revolutie. ‘Door de nieuwe technologie zitten we in zo’n veranderingsproces’, aldus De Vries. ‘Vroeger leidde je op voor een aantal banen waarvan je wist dat die eraan kwamen. De veranderingen gaan nu zo snel, dat we eigenlijk niet meer weten voor welke banen we moeten opleiden. We lijken in een vacuüm te zitten, de buitendruk is groter dan de binnendruk. We lopen zo

64-65_EDG_PO_Jan16_CPS.indd 64

16-12-15

20:14

Samenwerken CPS-consultant Peter de Vries: ‘Wat vaststaat, is dat het onderwijs niet meer vaststaat, en daar moeten we iets mee’ het risico dat de boel implodeert. Direct je hele schoolsysteem veranderen, werkt niet want dan verlies je het vertrouwen van docenten en ouders. De enige manier om het vacuüm op te heffen, is gaatjes prikken; de school veranderen in een samenlevingsgerichte school.’

school stelt wel degelĳk eisen aan de leerlingen, alleen vlieg je die anders aan. Zo zou je de samenleving samen met de school stageopdrachten kunnen laten bedenken waarbĳ hbo’ers, wetenschappelĳk universiteitsstudenten en mbo’ers samenwerken, ieder naar hun eigen capaciteiten.’

Learn around

Vloeiend proces

Die samenlevingsgerichte school steunt in de visie van De Vries op drie ĳkpunten. De eerste is ouderbetrokkenheid ‘3.0’, dat is intensief samenwerken met de ouders. Als tweede moet goed gekeken worden naar jeugdzorg waarbĳ volgens De Vries de regie weer terug moet naar de primaire opvoeders: de ouders én de leraren. Het derde thema is wat De Vries in zĳn handboek School in de samenleving ‘learn around’ noemt. ‘Daarbĳ vervaagt de grens tussen school en onderwĳs zodanig, dat onderwĳs van school leert en school weer van onderwĳs. Dat betekent bĳvoorbeeld dat niet alleen leerlingen op maatschappelĳke stage gaan, maar ook leraren, zodat ze weten op welke samenleving ze de leerlingen voorbereiden.’

‘De overheid meet de resultaten van het onderwĳs nu met verantwoording’, zegt De Vries. ‘Je kunt je afvragen of we daarin niet zĳn doorgeschoten. Het lĳkt nu een soort wantrouwen te zĳn. Toon maar aan dat je de goede dingen doet. Alles moet aangeleverd worden met cĳfers en protocollen. Dat kost veel tĳd en veroorzaakt een hoge werkdruk. Er moet een balans zĳn tussen vertrouwen en meten.’ De Vries ziet veel in een startgesprek aan het begin van het schooljaar tussen de leerkracht en elke ouder en zĳn of haar kind. Hĳ adviseert: ‘Maak afspraken. Stem met iedere ouder af wat je doet en hoe je dat doet. Zorg dat je samen met de ouders de regie weer neemt. Dat moet een vloeiend proces zĳn waarin de verantwoordelĳkheid steeds meer overgedragen wordt aan het kind. Je hebt dus ouderparticipatie, dat is vrĳwilligerswerk doen, je hebt ouderbetrokkenheid, dat is samenwerken met de leraar, en je hebt ouderverantwoordelĳkheid, die neemt af naarmate die van de leerling toeneemt.’

Agora Als voorbeeld van een samenlevingsgerichte school noemt De Vries Agora in Roermond. De indeling in havo, vwo en vmbo is daar afgeschaft. De leerlingen krĳgen nog steeds een einddiploma op niveau, maar zitten door elkaar. De Vries: ‘De samenlevingsgerichte

Haal de buurt naar school In het zuiden van het land en in Amsterdam zĳn experimenten waarbĳ ouders kinderen basisvaardigheden kunnen bĳbrengen op school. Scholen kunnen ook op andere manieren meer contact zoeken met de samenleving, stelt De Vries. ‘Je kunt vrĳwilligerscontracten sluiten met mensen in de buurt die bĳvoorbeeld kinderloos zĳn of zonder baan zitten, of met grootouders. Mensen uit het bedrĳfsleven, de winkel, belangenorganisaties… haal ze naar school en ga met ze in gesprek. Hoe kunnen wĳ het best onderwĳs op deze plek, in deze wĳk, in deze straat geven? Moet je kĳken hoe gewillig die samenleving wordt. Die wil uiteindelĳk ook morgen de beste burgers hebben. De oplossing zit in de dialoog met de ouders en de samenleving direct om de school heen.’

Het handboek School in de samenleving is verkrĳgbaar via www.cps.nl/uitgeverĳ

PrimaOnderwĳs 65

64-65_EDG_PO_Jan16_CPS.indd 65

17-12-15

15:29

Hoe betrek je samenleving en ouders bij school? Op deze pagina boeken die je handvatten geven Handboek School in de samenleving

The Leader in Me

Hoe 7 gewoonten zorgen voor (persoonlijk) leiderschap bij leerlingen

In dit handboek staat waarom het noodzakelijk is dat scholen samenlevingsgericht worden. Naast theoretische achtergronden, praktijkvoorbeelden en handvatten bevat dit boek een concreet stappenplan. Zo kunnen scholen bieden wat leerlingen nodig hebben in de 21ste eeuw.

De maatschappij vraagt van leerlingen dat ze verantwoordelijkheid nemen, probleemoplossend denken en goed kunnen samenwerken. Dit boek beschrijft een procesaanpak die schoolleiding, leerlingen en ouders betrekt bij het ontwikkelen van de 21ste eeuwse vaardigheden.

Prijs: € 44,90 Bestelnummer: 32398 Sector: PO/VO/MBO

Handboek technisch NIEUW lezen in de basisschool

NIEUW

Prijs: € 24,99 Bestelnummer: 32402 Sector: PO/VO/MBO

Handboek Ouders in de school

Instructie en didactiek in de doorgaande lijn In dit handboek beschrijven de auteurs welke inhoudelijke en didactische accenten leraren leggen tijdens het voorbereidend lezen (groep 1 en 2), het aanvankelijk lezen (groep 3), het voortgezet lezen (groep 4 en 5) en het onderhouden van de technische leesvaardigheid (groep 6 t/m 8).

Ouderbetrokkenheid heeft een positief effect op de schoolprestaties en de werkhouding van leerlingen. Dit complete handboek geeft schoolleiders en leraren ideeën, tips en instrumenten.

Prijs: € 69,00 Bestelnummer: 32396 Sector: PO

Ouderbetrokkenheid voor elkaar In tien stappen naar een goede samenwerking tussen school en ouders

Kinderen behalen betere leerresultaten als ze betrokken ouders hebben die effectief samenwerken met school. Dit boek leidt stap voor stap naar optimale ouderbetrokkenheid en bevat praktische handvatten.

Prijs: € 20,90 Bestelnummer: 32369 Sector: PO/VO/MBO

Prijs: € 46,90 Bestelnummer: 32340 Sector: PO/VO

SET Handboek Ouders in de school Ouderbetrokkenheid voor elkaar

U kunt het handboek Ouders in de school en het boek Ouderbetrokkenheid voor elkaar nu voor een aantrekkelijke setprijs aanschaffen. Met deze boeken vergroot u de samenwerking tussen school en de ouders. Een perfecte combinatie!

Prijs: € 61,90 Bestelnummer: 32373 | Sector: PO/VO

Ga voor meer informatie en bestellen naar www.cps.nl/uitgeverij

CPS Boeken Adv POnderwijs Jan 2016.indd 1 66_EDG_PO_Jan16_Ad_CPSboeken.indd 66

08-12-15 16:27 16-12-15 20:15

n e d r o w ir a it il m n é n Een vak lere

! a V e V t e m s i n n Maak ke

Als docent of decaan wilt u natuurlijk een mooie toekomst voor uw leerlingen. Een studiekeuze maken, is voor velen van hen echter een moeilijk proces waarbij ze uw advies en sturing nodig hebben. Heeft u al van de opleiding Veiligheid en Vakmanschap gehoord? Hier leren leerlingen een vak onder bijzondere omstandigheden, waardoor ze zowel binnen Defensie als daarbuiten een goede basis voor hun toekomst leggen. Een vak leren én militair worden, dat is waar het bij de VeVa-opleiding (Veiligheid en Vakmanschap) om draait. Bij VeVa maken leerlingen kennis met de Koninklijke Marine, Koninklijke Landmacht en Koninklĳke Luchtmacht. Tĳdens de opleiding volgen ze naast de lessen aan een ROC ook beroepspraktijkweken op de plek waar zij mogelijk komen te werken, zoals op een kazerne of aan boord van een schip. Leerlingen zijn praktijkgericht bezig en doen veel aan sport. VeVa biedt meerdere toekomstzekere vakgebieden, waaronder de vijf technische richtingen Bedrijfsautotechniek, Bouw, ICT, Mechatronica en Vliegtuigonderhoud.

Veva adv POnderwijs jan16.indd 8 67_EDG_PO_Jan16_Ad_DeVeva.indd 67

Waardevol diploma

Na het algemene gedeelte van de opleiding specialiseert een leerling zich in één van de verschillende vakrichtingen. De één kiest een meer operationele vakrichting, de ander een ondersteunende richting in bĳvoorbeeld de techniek of logistiek. Zo wordt de basis gelegd voor het uiteindelĳke vakmanschap. Elke vakrichting leidt tot een volwaardig MBOdiploma dat ook buiten Defensie uiterst waardevol is.

Ontdek alles over VeVa!

Kijk op www.veva.nl naar de vele mogelijkheden die deze opleiding te bieden heeft.

08-12-15 16:37 16-12-15 20:15

Winnaar Talent Docent Trofee Matĳs Lips geeft alleen nog digitaal les

Hoe motiveer je leerlingen voor de Nederlandse taal? Met wat lef, aandacht en volledig digitale lessen, is het antwoord van Matijs Lips, docent Nederlands aan het Nassau College in het Drentse Beilen. Deze docent Nederlands weet als geen ander hoe je leerlingen uitdaagt en bij de Nederlandse les houdt. Daarom won hij de Talent Docent Trofee 2015 van uitgeverij Malmberg. De prijs is voor Matijs een bevestiging van zijn visie op onderwijs. Zijn moderne manier van lesgeven is uitdagend en sluit aan bij het onderwijs van morgen. door marguerite irrgang (uit cos, januari 2016)

‘Ik geef nu vier jaar Nederlandse les op mavo, havo en vwo. We geven hier sinds drie jaar les les op de iPad. De lesmethode Talent van uitgeverĳ Malmberg gebruik ik sinds twee jaar. Tĳdens de invoering van deze digitale methode heb ik veel contact gehad met Malmberg. Ik heb de uitgeverĳ veel feedback gegeven. Eigenlĳk waren de rollen omgedraaid. De methode luisterde dit keer naar de docent en niet andersom.’

‘Je hebt wel lef nodig bij invoering van vernieuwing’

Over de streep ‘Ik noem mezelf geen digitaal wonder. Een collega en ik zĳn de enige twee die alles echt digitaal doen. Er zĳn collega’s die veel meer de kat uit de boom kĳken. Ik hoop dat deze trofee mĳn collega’s ook over de streep gaat trekken, want digitaal lesgeven is wat mĳ betreft ideaal. Ik geef per week drie uur Nederlands. Daarnaast zĳn er twee uren facultatief. Deze methode leent zich daar uitstekend voor, want leerlingen kunnen heel zelfstandig werken. Er zĳn instaptoetsen en daardoor kunnen leerlingen op hun eigen niveau werken. Zo kunnen goede leerlingen ook opdrachten overslaan.’

Beschouwen ‘Tĳdens de drie vaste lesuren geef ik een uur klassikaal les en er zĳn twee werklessen. Ik probeer de klassikale lessen zoveel mogelĳk te beperken. Mĳn lessen zĳn heel divers. Leerlingen kunnen kiezen uit de lesstof die ze willen doorlopen. Ze kunnen oefeningen doen aan de hand van de studiewĳzer of een andere digitale opdracht. Mĳn leerlingen doen niet alleen oefeningen uit de methode, maar krĳgen ook andere opdrachten. Zo maken ze allemaal een eigen website. Op die website bouwen ze een schrĳfportfolio op. Ze kunnen een boek lezen en daar een verwerkingsopdracht bĳ

maken. Dat is vaak een ouderwets boekverslag in een uitgetypte versie. Dat mag ook, maar ik probeer de leerlingen te motiveren door ze bijvoorbeeld een blog te laten schrĳven of een filmpje te laten maken. Beschouwen vind ik heel belangrijk in mijn les. Daarnaast vind ik dat leerlingen ICT-geletterd moeten

68-69_EDG_PO_Jan16_MathijsLips_N.indd 68

21-12-15

14:56

Digitale vaardigheid worden. Niemand levert bĳ mĳ nog iets in op papier. veel in op de actualiteit. Niet alleen zaken Dat vind ik fĳn, want ik krĳg online een veel beter als grammatica, spelling en werkwoordsoverzicht van de kwaliteiten van de leerling. Met een vormen zĳn dus van belang. Ik vind dat leerlingen druk op de knop zie ik de resultaten ook moeten kunnen debatteren per leerling. Een ander voordeel is ‘Eigenlijk zit overal een en beschouwen. Naar aanleiding het feit dat de leerling niet hoeft te van de aanslagen in Parĳs heb laagje 21ste eeuwse printen, want vaak is er iets aan de ik gediscussieerd over vrĳheid. hand met de printer of is hun print- vaardigheden over heen.’ Ik vroeg aan de leerlingen wat tegoed weer op. Eigenlĳk zit overal vrijheid is. Ik heb toen een een laagje 21ste eeuwse vaardigheden over heen. verwerkingsopdracht gegeven. Leerlingen konden Zonder digitale middelen kan ik niet meer. Digitale een gedicht schrĳven of een filmpje maken. Een toepassingen horen bĳ deze tĳd.’ jongen heeft toen een app gevonden waarmee je een verhaal kon tekenen. Weer een ander koos voor een Discussie over vrijheid gedicht dat ze maken met het programma Adobe ‘De methode Talent is voor mĳ geen doel, maar een Voice. Dat kan allemaal op de iPad.’ middel. Ik merk dat ik soms ook afstand neem van de methode en bepaal zelf wat ik functioneel vind. Meer tijd voor feedback Natuurlĳk houd ik altĳd de kerndoelen in de gaten, ‘Waar een goede les aan moet voldoen? Dat is een maar ze zĳn niet meer zo heilig voor mĳ. Ik vind dat lef goede vraag. Een goede les is zeker niet meer klassikaal. Hĳ moet uitdagend zĳn voor de leerlingen en er moeten onderdelen in zitten als reflecteren en beschouwen. De laatste tĳd probeer ik veel aandacht te besteden aan debatteren. Dat hoort ook bĳ deze tĳd. Ik heb gemerkt dat ik leerlingen zo kan enthousiasmeren. Door digitaal te werken is er veel afwisseling in werkvormen. Digitaal leren vinden ze daardoor leuk. Leerlingen zeggen dat ze mĳ tof vinden, omdat ik me inzet voor de relatie met de leerling. De Talentmethode heeft mĳ veel mogelĳkheden gegeven voor feedback. Niet alleen bĳ de opdrachten, maar ook één-op-één. Doordat leerlingen zelfstandig aan opdrachten werken op hun eigen niveau, bespreek je ook veel met de leerlingen. Daarnaast vind ik dat elke leerling elke les het gevoel moet hebben dat ie gezien wordt. Ik eindig veel van mĳn lessen met een Kahoot quiz. (www.getkahoot.com) Dit is een site waarop je quizzen of toetsen kunt samenstellen. Leerlingen weten al dat ze moeten inpakken als ik een muziekje opstart en Kahoot op het digitale board verschĳnt. Zo eindigt de les met een online quiz. De ene keer is het een wedstrĳd in spelling en de andere keer vraag ik naar een woord dat hun weekeinde samenvat. We eindigen zo met positieve energie en daarom gaan ze weer fris de klas uit. Ze zĳn allemaal gehoord. Aan het einde van het jaar krĳgt de winnaar een leuke beker.’

Toekomst

hebben in het onderwĳs belangrĳk is. Lef heb je nodig bĳ het invoeren van vernieuwing. Ik kies er bewust voor om ook ander digitaal materiaal te gebruiken. Er zĳn diverse sites waar ik gebruik van maak. Ik gebruik de site van Jonge Jury (jongejury.nl) voor leuke boekentips en nieuwtjes/blogs over boeken. Ook ga ik

‘Wĳ zĳn als school al best ver met het invoeren van iPad-onderwĳs en kunnen daarom goed gebruikmaken van digitale methodes. Ik ben naar een prachtige school geweest in Wĳk bĳ Duurstede en daar zag het er geweldig uit. Toch vond ik dat ze in het onderwĳs nog niet genoeg gebruik maakten van de iPad en de digitale mogelĳkheden. Er is nog een hele wereld te verkennen. Digitaal lesgeven en leren, is wat mĳ betreft de toekomst. We moeten nieuwsgierig blĳven en open minded.’ PrimaOnderwĳs 69

68-69_EDG_PO_Jan16_MathijsLips_N.indd 69

21-12-15

15:02

al vanaf

25,voor 6 weken

Tenniskids@school Tenniskids is hét KNLTB tennisprogramma voor kinderen tot en met 12 jaar. Met een kleiner racket en zachtere ballen leren kinderen de sport razendsnel te spelen. Plezier en samenspel; daar draait het om bij Tenniskids. Met het KNLTB Schooltennispakket heeft u de kans om Tenniskids op een gave en toegankelijke manier in uw lesprogramma op te nemen. Het Schooltennispakket bevat:

· Rackets, ballen, pylonnen en diploma’s · Uitgewerkte lessen, ook voor leraren zonder tenniservaring · Complete lessen voor groep 3 t/m 8

Bestel nu uw Schooltennispakket op www.knltbschooltennis.nl

9 maart 2016

“Interessante, boeiende en inspirerende dag. Ik ben blij dat ik ben geweest.”

Thema: veranderen, verbeteren en verbinden Veranderen doen we continu, met als doel de zorg voor leerlingen met dyslexie te verbeteren door de juiste professionals met elkaar te verbinden. De Nationale Dyslexie Conferentie is hét jaarlijks evenement voor iedereen die beroepshalve betrokken is bij dyslexie; in de klas, op school, in de behandeling, of op het werk. Het succes ligt in de mix van onderwijspraktijk, gezondheidszorg en wetenschap!

Een dag om niet te missen! Stel uw eigen programma samen en kies uit 45 lezingen. Ga naar www.nationaledyslexieconferentie.nl

conferentie@lexima.nl | 033-4348000

[08-01-2016] Advertentie Prima Onderwijs - NDC2016.indd 1 70_EDG_PO_Jan16_Ad_KNLB+Lexima_N.indd 70

4-12-2015 21-12-1516:17:52 14:55

Ontdekken

Betekenisvol leren, voor leerling én docent belangrĳk

Voor leerlingen is het niet altijd duidelijk waarom ze moeten leren wat ze leren. Betekenisvol leren helpt daarbij. Hogeschool Windesheim heeft samen met het Thomas à Kempiscollege en TechYourFuture lesprojecten ontwikkeld die leerlingen motiveren voor bèta- en techniekonderwijs. door joke heikens

‘Het is lastig om leerlingen die meer hebben met sport, te motiveren voor vakken als natuurkunde en techniek’, legt hoofddocent Annoesjka Boersma van Windesheim uit. ‘Maar als we kunnen uitleggen dat diezelfde vakken hen helpen om betere sportprestaties neer te zetten, wordt het een ander verhaal. Leerlingen die hier meedoen aan de Highland Games bĳvoorbeeld, kunnen met natuurkunde onderzoeken hoe je een boomstam het verst kunt gooien. Bĳ boogschieten is het weer belangrijk hoe je je voeten neerzet. We laten zien hoe wetenschappers het meest optimale voetenwerk vaststelden. De leerlingen leren dan niet alleen natuurkunde voor hun eigen sportprestaties te gebruiken, maar zien ook hoe zĳ daar later in een technisch beroep anderen mee kunnen helpen.’

Betekenisvol leren, dat is voor de leerling én de docent belangrĳk. ‘Sta stil bĳ waarom je lesgeeft. Wat is je motivatie? Is het dat je bĳ wil dragen aan een succesvolle maatschappij met sociaalverantwoordelijke mensen? Om jezelf én je leerlingen meer te motiveren, kun je leerlingen vragen stellen: waarom zit je op deze school? Wat wil je leren? Wat kan er beter en hoe dan? Dat vraagt van docenten een stapje terug doen, uit de actiestand komen. Leerlingen raken meer betrokken bij het onderwijs en de docent leert wat er leeft. Daar kan hĳ zĳn les beter op aansluiten. Dat werkt wederzĳds positief’, zegt Boersma. ‘Laat leerlingen ontdekken waar ze de kennis die ze nu mee krĳgen, in hun latere leven kunnen inzetten. Soms hebben ze hulp nodig bĳ deze ontdekkingstocht, dan geef je die.’

Drie elementen ‘In het betekenisvol leren moeten drie elementen zitten. Een motiverende leeromgeving, samenwerken en reflectie. Dat eerste kan door een aantrekkelijke activiteit te bieden waar ze kennis van techniek voor nodig hebben, zoals het winnen van de Highland Games. Met elkaar en met de docent bereiden ze zich voor op die activiteit, doen hem en evalueren hem. Reflecteren laat leerlingen het nut van de lesstof inzien en maakt ze bewust van wat zij daar later mee zouden willen en kunnen. Door leerlingen inhoud te leren gebruiken voor zaken die zij belangrijk vinden en ook een doorkijkje te geven naar een vergelijkbaar beroep, ontwikkelen ze zich op cognitief, cultureel en sociaal vlak. Hun persoonlijkheid groeit en dat is wat je wilt bereiken voor als ze later de maatschappij ingaan.’ PrimaOnderwĳs 71

71_EDG_PO_Jan16_Betekenisvolleren.indd 71

16-12-15

21:48

10 TIPS

voor een onderzoekende en leergierige klas Vanaf 2011 ontwikkelden Lian van de Wiel en Carla Wiechers bij Blink Wereld een vernieuwende methode wereldoriëntatie waarin onderzoekend en ontdekkend leren centraal staat. In hun zoektocht naar wat werkt in de praktijk, spraken ze tientallen leerkrachten, zaten bij meer dan vijftig scholen achter in de klas en zagen honderden leerlingen aan het werk. Dit zijn hun 10 gouden tips voor leerkrachten die onderzoekend en ontdekkend willen gaan leren.

Draai de rollen om

Laat de kinderen het leuke werk doen. Ga niet zelf op onderzoek uit voor je les, maar laat de kinderen dit doen. Laat ze zich afvragen hoe iets zit (pas dan wordt leren leuk en onthoud je het beter). Geef ze proefjes, neem ze mee in een experiment, laat ze iets op internet onderzoeken en stimuleer ze om te presenteren wat ze allemaal hebben ontdekt.

Prikkel de nieuwsgierigheid

Stel open vragen en laat de kinderen naar het antwoord zoeken. Houd informatie achter en geef de kinderen de rol van spoorzoekers. Verwoord samen een probleem en ga op zoek naar de oplossing. Verras ze! Bedenk mysteries en creëer de hele week door huh-momenten die de leergierigheid opwekken, want de leukste klas is een lerende klas.

Heb lol

Start met lol en gebruik humor. De huh, de wow en aha zorgen voor de lol om te onderzoeken, te maken, je in te leven, in je hoofd te reizen en op het puntje van je stoel te zitten. Laat rare foto’s zien, verrassende filmpjes of zet kinderen op het verkeerde been. Lol is de motor van de les, motiveert altĳd en maakt lesgeven leuk!

Koester emoties

Emotie zorgt dat dingen voor de lange termĳn beklĳven. Voelen is onthouden, zegt ook de wetenschap. Vraag iemand naar de leukste momenten op de basisschool; er ligt altĳd een emotie aan ten grondslag. Topografie en woordjes verdwĳnen, maar samen met de leerkracht een vis of koeienoog opensnĳden blĳft een levenslange ervaring.

72-73_EDG_PO_Jan16_Blink.indd 72

Laat de hersens kraken

Bĳt af en toe op je tong om antwoorden te geven. Daag alle leerlingen echt uit om hun hersens te laten kraken. Als je zelf moet nadenken en onderzoeken, onthoud je het zoveel beter en langer.

Leer nog meer

Samen iets onderzoeken, levert zoveel meer op dan alleen nieuwe kennis. Je leert hoe je onderzoek doet, waar je iets kunt vinden, hoe je gegevens vergelĳkt, hoe je je mening vormt en kritisch leert denken. Bedenk dat je kennis overal vandaan kunt halen en benoem en waardeer de skills die de kinderen hebben opgedaan om tot die kennis te komen.

Fouten maken moet!

Als je spelenderwĳs mag leren, kom je pas vooruit als je fouten mag maken. Fouten zĳn leerzaam. Je moet bekĳken welk pad je was ingeslagen, je afvragen waarom het fout ging en hoe je dit weer kunt oplossen. Het goed doen of weten, is niet het doel, maar het proces van het onderzoeken. Geef de kinderen daar alle ruimte voor.

Werk samen

Onderzoeken en samenwerken horen bĳ elkaar. Ook al doe je alleen je onderzoek, je wilt altĳd je belevenissen delen en over je resultaten vertellen. Besteed aandacht aan hoe je in de klas met elkaar samenwerkt en gebruik creatieve vormen. Brainstorm, laat iedereen op geeltjes ideeën opschrĳven en stimuleer ze om out of the box te denken.

16-12-15

20:18

Onderzoeken & ontdekken

Zorg voor veiligheid

De vrĳheid om onderzoek te doen, vraagt veel veiligheid in de klas. Stel daarom duidelĳke grenzen. Zo laat je als leerkracht zien wie je bent en waar je voor staat. Voor kinderen is het belangrĳk dat ze weten wat ze aan je hebben. Zo kunnen ze ook zichzelf te laten zien.

Durf inconsequent te zĳn

Bij het stellen van grenzen is het belangrĳk dat je consequent bent, maar neem af en toe ook de vrĳheid om inconsequent te zĳn. Als je de teugels in handen hebt, kun je die af en toe ook laten vieren. Soms vraagt het onderzoek erom. Dus laat de kinderen bĳvoorbeeld gerust een middag hun mobiel meenemen om een filmpje te maken of laat ze lekker wild dansen bĳ hun zelfgemaakte lichtshow.

Carla Wiechers richtte samen met Ad van Liempt en andere journalisten van het Utrechts Nieuwsblad de Dwarsligger op, een van de eerste kinderkranten met serieuze kinderjournalistiek. Ze maakte veel onderwĳsmethodes, met een voorkeur voor vernieuwende invalshoeken. Bĳ Blink Wereld is zĳ hoofdredacteur en concept-designer. Lian van de Wiel werkte bĳ verschillende educatieve uitgeverĳen in diverse rollen; van marketeer tot business consultant. Vanuit die rollen is het ontwikkelen van vernieuwende educatieve concepten haar specialiteit geworden; dat kunnen methodes zĳn, maar ook educatieve belevenissen bĳ culturele instellingen. Bĳ Blink Wereld is zĳ uitgever.

72-73_EDG_PO_Jan16_Blink.indd 73

Blink Wereld is de allereerste complete lesmethode voor geschiedenis, aardrĳkskunde en natuur & techniek die uitgaat van een activerende didactiek waarbĳ leerlingen zelf gaan ontdekken en onderzoeken. Het drieluik slaat aan in de markt. Een op de drie basisscholen die een nieuwe lesmethode zoekt voor wereldoriëntatie, kiest voor Blink Wereld (voor het volledige pakket of voor een van de drie onderdelen: Binnenstebuiten, Grenzeloos of Eigentĳds). Kĳk voor meer info op www.blinkwereld.nl Blink Wereld is een lesmethode van

16-12-15

21:49

Advertorial

Catermaat voor gouden schoolkantines Na elke pauze weer vol energie aan de slag!

Een lekker, verantwoord, gevarieerd aanbod eten en drinken. Daarmee verleidt Catermaat uw leerlingen om tijdens pauzes op school te blijven, gezonder te eten en zich fitter en energieker te voelen. Kijkend naar hun energiebehoefte en de richtlijnen van het Voedingscentrum stellen we een assortiment op maat samen. Voor de juiste energie op het juiste moment. Via balie-uitgifte en verkoopautomaten. Een tarwepistolet kip-groenten bijvoorbeeld, boordevol voedingsstoffen voor de langdurige energie. Of vers fruit of snoeptomaatjes voor energie tussen de lessen door.

Totaalpakket vending, catering, koffie Schoolcateraar Catermaat heeft acht vestigingen verspreid over het land. Er zit er dus altijd een bij u in de regio. Elke vestiging is gespecialiseerd in vending, catering en warme dranken, apart of gecombineerd te leveren. Wilma de Reus, Catermaat: ‘Samen leveren wij elke dag energie aan honderden scholen, bedrijven en instellingen. In de vorm van verse broodjes, verantwoorde tussendoortjes, goede koffie en feestelijke hapjes. Wij nemen de facilitaire zorg van u over, staan altijd voor u klaar, bieden snelle hulp en verrassen u regelmatig. Allemaal ingrediënten voor een energieke samenwerking.’

‘Catermaat denkt bewust mee’ ‘Catermaat maakt onze leerlingen bewust van de producten en voedingsstoffen die zij tot zich nemen door verantwoorde producten goedkoper te maken, calorieën op prijslijsten te vermelden en alleen bruine pistolets aan te bieden. Bij andere aanbieders krijg je nog steeds witte. Catermaat denkt verder altijd met onze leerlingen mee. Zo bedenken zij samen speciale actiebroodjes om geld op te halen voor goede doelen en organiseren ze samen de laatste lesdag.’ Marnix Israël | CSW Van de Perre

Catermaat en Gezonde Schoolkantine In het kader van de voedingsrichtlijnen en onze visie ‘Catermaat voedt energie’ werken wij actief aan een gezonder voedingsaanbod op scholen. Steeds meer leerlingen, ouders en docenten denken positief over een Gezonde Schoolkantine; zij

hechten steeds meer waarde aan gezondere eetgewoonten. Jongeren kiezen vaak onbewust en impulsief voor ongezonde producten. Door het aanbod te verkleinen en minder in het zicht te plaatsen, neemt het maken van slechte voedingskeuzes af. Tegelijkertijd presenteren we een breed, gezond aanbod op aantrekkelijke wijze en op in het oog springende plaatsen. Zo prikkelen we leerlingen tot gezondere keuzes en overtuigen we ze dat gezond ook lekker is.

Eigen Gezonde Schoolkantine-expert Catermaat is partner van het Handvest Gezonder Voedingsaanbod op Scholen en heef t een eigen Gezonde Schoolkantine-specialist in huis. Wilma de Reus werkt nauw samen met het Voedingscentrum en de stichting Jongeren op Gezond Gewicht. Zij zorgt dat de kennis organisatiebreed gedeeld en toegepast wordt en ondersteunt bij de invoering van de Gezonde Schoolkantine op scholen in heel Nederland. Wilma:

74-76_EDG_PO_Jan16_Catermaat.indd 74

16-12-15

20:36

‘Het vertalen van voedings- en presentatierichtlijnen naar een cateringaanbod en automatenplan is altijd maatwerk. Wij bekijken uw situatie, beoordelen en adviseren wat goed en minder goed bij u werkt, en nemen uw wensen en die van uw leerlingen in onze aanpak op.’

Nieuwe regelgeving per 1 januari 2016 Op driekwart van de scholen die Catermaat bedient, bestaat ons aanbod uit minimaal 75% basisproducten en maximaal 25% niet-basisproducten. Regelmatig scoren we met onze balie- en automatencatering boven de 80% basisproducten. Hieronder vallen o.a. fruit, zuivel, salades, broodjes en broodvervangers zoals Wasa Sandwich. Niet-basisproducten zijn bijvoorbeeld snoep, koek en chips. Beide productcategorieën bestaan uit voorkeurs-, middenweg- en uitzonderingsproducten. Sinds 1 januari 2016 gelden de nieuwe Richtlijnen Gezondere Kantines van het Voedings centrum. Deze gaan uit van een ‘gouden’ of ‘zilveren’ schoolkantine. De voormalige voorkeurs- en middenweg producten in de groepen ‘basis’ en ‘niet-basis’ worden nu ‘de betere keuze’ genoemd. Kiest u voor niveau Goud? Dan moet minimaal 80% van het aanbod eten

74-76_EDG_PO_Jan16_Catermaat.indd 75

en drinken uit ‘betere keuzes’ bestaan en maximaal 20% uit uitzonderingsproducten. Bij niveau Zilver is dit 60% versus 40%. Wilma: ‘Op basis van de oude regels werd het balie- en automaatassortiment als geheel beoordeeld. Een gezond balieaanbod en een ongezond automaataanbod konden zo toch een Gezonde Schoolkantine-schaal opleveren. Voortaan worden deze cateringvormen apart beoordeeld. Wij hebben inmiddels een groot aanbod tussendoortjes en fris-, fruit- en zuiveldranken geselecteerd. Als koploper kunnen we dan ook direct starten met het verantwoord en gevarieerd vullen van vendingautomaten.’

Ons doel: 80% gouden schoolkantines In oktober 2015 heeft Catermaat de intentieverklaring Akkoord Gezonde Voeding op Scholen 2016-2020 getekend. Dit is het aangescherpte vervolg op het Handvest Gezonder Voedingsaanbod op Scholen dat op 31 december 2015 afliep. Wilma: ‘Hiermee verbinden wij ons de komende vier jaar aan de twee doelen uit dit Akkoord: een gezonder voedingsaanbod op 40% van alle scholen in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs, waarvan op 25% een kantine van niveau Goud. Catermaat gaat echter nog een stap verder. Ons streven is om binnen twee jaar 80% van de kantines op ‘onze’ scholen omgetoverd te hebben tot energieke, gouden, gezonde schoolkantines.’

Baliecatering: vers en verantwoord Catermaat biedt een breed assortiment broodjes. Van pistolets tot focaccia´s. Van boerenbollen tot Waldkorn-pyramides. Altijd vers, ter plekke belegd, met groenten verrijkt en daardoor nog lekkerder. Een echte hardloper is de bruine pistolet kip-kerriesalade met appel en komkommer. Ook de Waldkorn-pyramide

16-12-15

20:37

helpen mankementen en laten de automaten jaarlijks preventief onderhouden. Verder kunnen wij waterkoelers plaatsen om leerlingen te stimuleren meer water te drinken. Wist u dat de snelheid van denken, besluiten, concentreren en logisch redeneren met 14% stijgt na het drinken van water? Wilma: ‘Onze vendingautomaten zijn uitgerust met een telemetriesysteem dat elke productbeweging registreert. Periodieke rapportages geven u een helder inzicht in het consumptiegedrag van uw leerlingen. Omdat wij op afstand volgen welke producten het beste verkopen, bijna uitverkocht zijn of niet goed lopen, kunnen wij het voorraadbeheer en de bevoorrading op uw specifieke situatie afstemmen. U kunt dus vertrouwen op goedgevulde automaten en een goedlopend productassortiment.’

‘Balans tussen gezond en lekker’ ‘Ik doe al zes jaar prima zaken met Catermaat. Dagelijks de heerlijke geur van ovenverse broodjes in de kantine, lekkere lunches voor het personeel op studiedagen en automaten met een verantwoorde balans tussen gezond en lekker. Dit schooljaar doen wij met Catermaat mee aan een onderzoek msterdam naar de Gezonde Schoolkantine van de VU A en het Voedingscentrum. Als eerste school in L eiden hebben we in november 2015 de Gezonde S choolkantine-schaal gekregen. Catermaat en Visser ’t Hooft: een prima partnerschap!’ Willem Koster | Visser ’t Hooft Lyceum

met zelfgemaakte Bretonse kipsalade met ui en witte kool is een favoriet. Onze cateringmedewerk(st)ers volgen regelmatig trainingen in het beleggen en presenteren van de broodjes. Wilma: ‘Leerlingen houden van afwisseling dus zorgen we voor veel variatie. Zo presenteren we naast ons basisassortiment elk kwartaal vijf nieuwe Catermaatjes: speciale broodjes, wraps, salades of desserts. Ook inspraak geeft energie. Daarom is er elke maand een Catermaat-combideal: een bijzonder broodje met een flesje water, fris- of zuivel drank, vernoemd naar de leerling die het bedacht heeft of fan van het broodje is. Zo werken we samen met leerlingen aan lekkere en gezonde keuzes.’

Vendingautomaten: compleet verzorgd Catermaat plaatst de verkoopautomaten gratis bij u op school en kiest samen met u de meest verantwoorde producten energiemix uit ons brede assortiment A-merken. Wij vullen en reinigen de automaten, ver-

Maatkoffie, ons energieke koffielabel Bij pauzes, vergaderingen en ouderavonden hoort een goede kop koffie. De instant-, snelfilter-, freshbrew- en versebonenkoffie van ons eigen huismerk Maatkoffie slagen overal glansrijk voor smaaktesten. Dat geldt ook voor onze (h)eerlijke Fairtrade-koffie. Zelfs uw meest kritische koffiedrinkers raken enthousiast. Ook thee- en chocoliefhebbers komen bij Catermaat aan hun trekken. Wij leveren namelijk al uw warme dranken, bekers, roerstaafjes, suiker, creamer, koekjes en koffieautomaten. Als koffievoorziening voor het middelbaar en voortgezet onderwijs, is onze koffie automaat Catervend erg populair. Deze garandeert een supersnelle koffie-uitgifte zodat iedere docent tijdens de pauze rustig van een lekker bakkie kan genieten. Speciaal voor het basisonderwijs bieden wij diverse filterkoffiemachines en halfautomatische percolatoren. Wilt u gratis fruit bij uw koffiebestelling ontvangen? Vraag naar de voorwaarden!

Ga voor goud met Catermaat Overweegt u een Gezonde Schoolkantine? Bent u benieuwd naar de mogelijkheden voor uw school? Laten we samen voor een gouden schoolkantine en gouden samenwerking gaan. Bel of mail ons voor een afspraak!

74-76_EDG_PO_Jan16_Catermaat.indd 76

Catermaat, Veldsteen 30, 4815 PK Breda, 0800 - 02 30 788 backoffice@catermaat.nl, www.catermaat.nl

16-12-15

20:37

Samen werken aan een Gezonde School! Veel scholen investeren in een gezonde en veilige school. De Gezonde School-aanpak helpt om structureel te werken aan de gezondheid van leerlingen. In PrimaOnderwĳs laten we elke editie zien hoe jouw school een Gezonde School kan worden. Een Gezonde School werkt aan één of meerdere thema’s. Deze editie staat het themacertificaat Relaties en seksualiteit centraal. Themacertificaat Relaties en seksualiteit behalen Een school die voldoende heeft geïnvesteerd in beleid, educatie, signalering en omgeving kan het themacertificaat Relaties en seksualiteit van het vignet Gezonde School aanvragen. Dit themacertificaat is er voor po, vo en mbo. De pĳlers zĳn: Visie en beleid Een succesvolle aanpak kenmerkt zich door een duidelĳke visie op het thema en een breed gedragen beleid in de school. Tips staan op seksuelevorming.nl. De school faciliteert deskundigheidsbevordering in het lesgeven over relaties en seksualiteit. Ook beschikt de school over een reglement met gedragsregels. Educatie De school verzorgt lessen over relaties en seksualiteit. Met in het po aandacht voor lichamelĳke ontwikkeling en zelfbeeld, sociaal emotionele ontwikkeling, voortplanting, seksuele weerbaarheid en gezinsvorming. In het vo komen thema’s als puberteit, relatievorming, veilig vrĳen, wensen en grenzen, seksuele diversiteit en homonegativiteit aan de orde. Signalering Periodiek gaat de school na of leerlingen zich veilig voelen en hoe het gesteld is met hun seksuele gezondheid. Er is een zorgstructuur waarbinnen aandacht is voor vragen en problemen. Leerkrachten, docenten en begeleiders brengen signalen die wĳzen op problemen ter sprake en weten waar zĳ naar toe kunnen verwĳzen. Er is een vertrouwenspersoon aanwezig. Omgeving Seksuele vorming doe je samen met ouders. De school informeert ouders over het beleid en de lessen die worden gegeven. Het is belangrĳk dat de school toezicht houdt om grensoverschrĳdende situaties te voorkomen. Denk aan: geen volledig afgesloten toiletruimtes, toezicht op het schoolplein en goede verlichting in de fietsenstalling. Idealiter werkt de school ook samen met ketenpartners, zoals de regionale GGD.

Voeding Stimuleren van gezond eten en drinken.

Relaties en seksualiteit Aandacht voor de ontwikkeling van gezonde relaties en seksualiteit.

Welbevinden en sociale veiligheid Bevorderen van sociaal gedrag en tegengaan van ongewenst gedrag.

Roken en alcohol Voorkomen van roken en alcoholgebruik.

Bewegen en sport Stimuleren van een actieve leefstĳl.

Fysieke veiligheid Ter voorkoming van ongelukken in en om de school.

Milieu en natuur Een frisse, groene en bewuste leeromgeving. Bekĳk of jouw school in aanmerking komt voor één of meerdere themacertificaten op www.gezondeschool.nl

GGD GHOR Nederland is namens de partners beheerder van vignet Gezonde School. Neem voor vragen, advies en ondersteuning contact op via vignetgezondeschool@ggdghor.nl.

77_EDG_PO_Jan16_GGD.indd 77

16-12-15

20:19

110 jaar KNVB Schoolvoetbal gevierd met Donald Duck special als cadeau!

Kom samen in beweging met de grootste schoolsportcompetitie van Nederland Dit jaar bestaat het schoolvoetbal 110 jaar! De KNVB viert dit met een speciale schoolvoetbaleditie van Donald Duck. Van Arjen Robben tot Marco van Basten en van Louis van Gaal tot Manon Melis. Ooit speelden deze voetbaliconen zelf schoolvoetbal. De schoolvoetbaltoernooien vormen al meer dan honderd jaar een spannend voetbalfeest. Met leuke herinneringen voor de rest van je leven. Jaarlijks beginnen ruim 240.000 kinderen aan een voorronde van het KNVB Schoolvoetbal, een dag waarop de trots op je school en de gezellige strijd 足tegen scholen uit de buurt centraal staat. De meeste scholen doen mee aan het schoolvoetbal met kinderen uit groep 5, 6, 7 of 8 en vertegenwoordigen hiermee ruim 5.800 scholen. Dit is meer dan 80 procent van alle basisscholen in ons land. Hiermee is het het grootste schoolsporttoernooi van Nederland.

De scholen die de lokale voorronde winnen, plaatsen zich voor de regio- en districtsfinales. Hier nemen de scholen uit de regio het tegen elkaar op. De beste schoolvoetbalteams kwalificeren zich voor de landelijke finale. Op het sportcomplex van de KNVB in Zeist strijden deze teams op 22 juni 2016 om het Nederlands kampioenschap. Deze dag staat garant voor een enorm spektakel met supporters, spandoeken, muziek en bekende (oud)voetballers.

78-79_EDG_PO_Jan16_KNVB.indd 78

17-12-15

13:35

Lokale samenwerking Bĳ alle voorrondes van het schoolvoetbal spelen amateurverenigingen een grote rol van betekenis bĳ de organisatie. Voor veel kinderen (met name meisjes) is het schoolvoetbal een eerste kennismaking met voetbal. Het schoolvoetbal heeft een grootse historie en omvang en biedt kansen vanwege de betrokkenheid van amateurverenigingen zoals de mogelijkheid om lokale samenwerking tussen verenigingen en onderwĳs te realiseren. Denk bĳvoorbeeld eens aan het organiseren van een proeftraining voor de hele klas bĳ een voetbalvereniging met een echte voetbaltrainer.

Voor iedereen Niet alleen de voetballende deelnemers kĳken ieder jaar uit naar het toernooi. Ook alle supporters van het schoolteam. Denk aan klasgenoten, leerkrachten, ouders, broertjes en zusjes. Voor veel scholen is het schoolvoetbal een traditie: een paar weken per jaar is voetbal hét onderwerp van gesprek op school. Ook veel kinderen die niet op voetbal zitten, vinden het leuk om af en toe een balletje te trappen. Bij sommige deelnemers wordt zelfs een verborgen talent ontdekt. Schoolvoetbal brengt je in beweging als voetballer, maar ook als fan, coach, reporter of verzorger. Het is bij uitstek de plaats waar mensen die relatief onbekend zĳn met de sport, met voetbal in aanraking komen. Kinderen, meisjes in het bĳzonder, maar ook de ouders en leraren. Iedereen heeft een rol in het schoolvoetbal.

Samen lekker bezig Trots, plezier en samen sporten, spelen een belangrijke rol bij het schoolvoetbal. Het is voor kinderen belangrĳk dat ze genoeg beweging krĳgen. Actief bezig zĳn met leeftĳdsgenoten is cruciaal voor de gezondheid en de sociale ontwikkeling van het kind. Het schoolvoetbal is dé kans voor alle kinderen om met vriendjes en vriendinnetjes van school een gezellige dag op de voetbalvelden door te brengen. Het samenzijn is

78-79_EDG_PO_Jan16_KNVB.indd 79

een mooie mogelĳkheid om de band met de kinderen uit de klas te versterken. Voor veel kinderen een leuke en ongedwongen manier om kennis te maken met voetbal.

Donald Duck Schoolvoetbal special Speciaal voor de klassen die meedoen aan het schoolvoetbal, heeft de KNVB een speciale en bĳzondere actie. Alle basisscholen krĳgen de gelegenheid om Donald Ducks te bestellen die helemaal in het teken staan van het (school)voetbal. Deze Donald Duck wordt eenmalig samengesteld en kun je cadeau geven aan schoolvoetballende kinderen!. Hoe leuk is het om klassen die meedoen aan het schoolvoetbal te verrassen met deze speciale editie van de Donald Duck?!

Bestellen OP = OP Bestellen van de Donald Duck is simpel, ga naar www.knvb.nl/donaldduck en ga naar de bestelbutton. De oplage is beperkt, dus wees er snel bĳ, zodat jullie in maart 2016 voor klassen die meedoen aan het schoolvoetbal een leuke verrassing hebben!

17-12-15

13:35

Orgaandonatie:

ook voor basisonderwijs boeiend Kinderen laten nadenken over orgaandonatie, waarom zou je? Wouter Woldhuis, leerkracht aan groep 6, 7 en 8, weet wel waarom. ‘Als ze 12 zijn, kunnen ze hun keuze al vastleggen. Dan moeten ze wel weten wat donatie en transplantatie inhoudt. Daarom werk ik met DonorDenkers.’ door ellen segeren foto’s mariska de groot

Twintig kinderen uit de combinatieklas op De Meander in het Groningse dorp Sauwerd drommen samen voor hun lokaal. Meester Wouter geeft vandaag de laatste biologieles over organen, weefsels en orgaandonatie met de methode DonorDenkers van de Nederlandse Transplantatie Stichting. Zodra de deur opengaat, stuiven de kinderen naar binnen. Meester Wouter vraagt wat ze nog weten uit de vorige lessen. ‘Welke organen er zijn en waar die zitten’, roept Ezra. ‘Wat weefsels zijn’, zegt Amber, ‘zoals botweefsel en hartkleppen.’ Wouter knikt. Bob vult aan: ‘Dat je uit vier dingen kunt kiezen: ja, nee, een speciaal iemand b eslist of je nabestaanden beslissen.’ Hij doelt op de opties bij de registratie in het Donorregister. De kennis zit er goed in.

‘Ik wil graag mensen helpen’ Op de tafels liggen posters over organen en weefsels die de kinderen in groepjes hebben gemaakt. Terwijl ze daar de laatste hand aan leggen, vertellen ze e lkaar hun ideeën over orgaandonatie. Annelie oppert: ‘Ik vind het goed dat je er levens mee kunt redden.’ E smee is het met haar eens. ‘Als je dood bent, heb je er zelf toch niks meer aan. Ik wil graag mensen helpen. Maar dan vind ik dat anderen dat ook moeten doen.’ Bob gaat nog een stapje verder: ‘Als je zelf geen donor bent, vind ik dat je het ook niet verdient om een orgaan van iemand anders te krijgen.’

DonorDenkers Breng jij orgaandonatie ook onder de aandacht van je leerlingen? Dit kan met DonorDenkers: de interactieve lesmodule over orgaandonatie voor het basisonderwijs. Met de digitale vriendjes Donnie en Rezi ontdekken leerlingen van groep 7 en 8 alles over donatie en transplantatie: met leerzame spelletjes, interactieve opdrachten en interessante filmpjes. Neem een kijkje op DonorDenkers.nl waar Donnie en Rezi vragen beantwoorden als: hoe werken mijn organen en weefsels? Wat gebeurt er als je organen of weefsels niet (goed) meer werken? En hoe werkt een transplantatie? DonorDenkers is gebaseerd op onderzoek uit het UMCG en samen met leerkrachten uit het basisonderwijs ontwikkeld.

‘Het is niet eng of vies’ Jolijn, Amber en Esmee hebben een poster gemaakt over het hoornvlies. ‘We wisten niet dat ze dat kunnen transplanteren’, zegt Jolijn, ‘maar ik wist ook niet dat donatie bestond. Ik vind het heel goed dat het kan.’ Amber: ‘Ik heb er wel eens iets over gezien op tv, maar nu we DonorDenkers hebben gehad, weet ik dat het niet eng of vies is. Ik wil wel donor zijn, want dan heeft iemand anders nog iets aan mijn organen als ik dood ben.’ Esmee twijfelt nog. ‘Nee zeggen, vind ik egoïs-

80-81_EDG_PO_Jan16_DonorDenkers.indd 80

16-12-15

20:19

DonorDenkers is het meeste wel duidelĳk uitgelegd.’ Caelan komt erbĳ staan. ‘De poppetjes in DonorDenkers, Rezi en Donnie, vind ik grappig. Rezi legt alles uit over organen en Donnie over doneren. Daar heb ik veel van geleerd.’

Twee harten

Wouter Woldhuis, CBS De Meander

tisch, dus dat kan eigenlĳk niet. Maar met een orgaan van een donor is het net alsof je met iemand anders leeft, dat lĳkt me ook wel gek.’

‘Ik begrijp het veel meer’ Ezra en Bob hebben samen een poster gemaakt over de alvleesklier. ‘Die hebben we gekozen omdat we er niks van wisten’, licht Bob de keuze toe. Ezra knikt. ‘Ik begrĳp nu veel meer over de organen en weefsels en over donatie. Sommige lessen vond ik leuk, maar er waren ook lastige dingen bij. Op de website van

Meester Wouter loopt alle groepjes langs, die hun poster toelichten. Op één ervan staan twee harten. ‘Dit is het hart van liefde en dit het echte hart’, legt Gyso uit. Dan houdt Wouter een stemrondje. Bĳ de vraag wie er eventueel wel donor zou willen worden, gaan er zes vingers omhoog. Danitsia zegt: ‘Je kunt er levens mee redden.’ Bij ‘nee’ zijn er vier vingers. André argumenteert: ‘Ik vind het eng dat er in me wordt gesneden.’ De rest twĳfelt of ze de keuze zouden overlaten aan een specifieke persoon of de nabestaanden. Max: ‘Ik zou mĳn moeder laten kiezen.’ Veel kinderen zijn door de lessen een voorzichtige mening gaan vormen. De les is bĳna afgelopen, maar er is nog één prangende vraag. ‘Kun je ook huid doneren als je nog levend bent?’ Wouter gaat het opzoeken. Het is duidelĳk: het onderwerp spreekt tot de verbeelding.

OOK GRATIS LESMODULE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWĲS Naast het materiaal voor het basisonderwĳs is speciaal voor het voortgezet onderwĳs de interactieve digitale lesmodule DonorWise ontwikkeld. DonorWise helpt jongeren bĳ hun keuze om wel of geen orgaandonor te worden. De lesmodule bestaat uit afwisselende werkvormen waarmee leerlingen hun kennis over orgaandonatie uitbreiden. Via quizvragen krĳgen zĳ betrouwbare informatie hierover en klassikale discussies met prikkelende stellingen stimuleren hen om zelf een mening te vormen. DonorWise past bĳ de vakken biologie, maatschappĳleer en Nederlands maar sluit ook goed aan op de vakken verzorging en levensbeschouwing. De digitale lesmodule is gratis te gebruiken via DonorWise.nl.

PrimaOnderwĳs 81

80-81_EDG_PO_Jan16_DonorDenkers.indd 81

16-12-15

20:20

Met Aansluiting als extra toets is het totaalplaatje compleet! Ook al weegt het schooladvies veel zwaarder dan de score van de eindtoets, de behoefte aan meetwerk blijft groot. Bij ouders en bij scholen in het voortgezet onderwijs. Gelukkig wordt er niet alleen naar cognitieve vaardigheden gekeken. Ruim baan voor de alternatieve toets. tekst jolanda van der ploeg

Hij kan zich er wel over opwinden: leerkrachten die niet weten dat de eindtoets verplicht is en school besturen die zich niet verdiepen in de keuzemogelijk heden. Alex Otten, directeur van drie basisscholen in Veendam, Oude Pekela en Emmen, kwam zelf via een enthousiaste bestuurder in aanraking met een alter natieve eindtoets en wil daar graag over vertellen. Want: ‘Als niemand nadenkt over wat er allemaal mogelijk is, dan verandert er nooit wat. En dan blijven we zitten met het vermaledijde imago van de eind toets, die ik altijd associeer met kinderen pesten.’

Uitslag enquête Stress bij de kinderen, belasting van de leerkracht en de vraag of het zinnig is om scholen op basis van s cores met elkaar te vergelijken. Uit een enquête gehouden onder leerkrachten, directie- en bestuursleden werk zaam in het primair onderwijs bleek dat 9 procent niet wist dat de eindtoets verplicht is. Twee keer zo groot is de groep die meende dat alleen de Cito te gebruiken is. Andere, meer kindvriendelijke toetsen, zijn Iep, en het adaptieve Route 8. Otten: ‘Iedere school moet nadenken over de toets die hij het beste vindt, maar dan moeten er wel keuzemogelijkheden zijn.’ Dat is 65 procent van de ondervraagden met hem eens; de helft daarvan vindt zelfs dat er pas bij vijf of meer alternatieve aan bieders echt sprake is van keuzevrijheid. Dat zou met aanbieders als AMN, Diataal en Cesan in 2017 dan ook kunnen gebeuren. Keuzes liggen nog niet vast. Al heeft 75 procent van de scholen al voor dit jaar een keuze gemaakt; bij een ruimer aanbod zegt een derde tot 50 procent de huidige keuze te heroverwegen. ‘Je moet goed kijken wat bij je school past’, zegt Otten. ‘Iedereen kent de eindtoets die door Cito is gemaakt,

maar wie weet hoe die van Iep eruitziet? Vind je drie ochtenden toetsen te veel? Wil je zelf uitmaken w anneer je de toets afneemt? Dat zijn allemaal afwegingen. Ik vind de online toets Aansluiting van AMN heel prettig. Dat is een extra toets, die meer meet dan alleen taal en rekenen en die je al voor de kerstvakantie afneemt. Het kost niet zo veel tijd, de kinderen kunnen zelf bepalen wanneer ze hem invullen en ik haal er wel de informatie uit die ik nodig heb. Dan kun je je weer snel bezig houden met het allerbelangrijkste: met de kinderen aan het werk, dingen ontdekken en samenwerken.’

Blinde vlekken Dat het schooladvies van doorslaggevende b etekenis is voor het voortgezet onderwijs, is wettelijk bepaald. Maar de toets is wel een ondersteuning van het a dvies. Otten: ‘We kunnen prima een advies geven op basis van het aantal jaren dat de kinderen bij ons op school zitten. Daarbij zijn ook de sociale en e motionele aspecten van belang. Hoe een kind in e lkaar zit, hoe het samenwerkt, wat de thuissituatie is. Deze zaken neem je mee in je overweging van het advies. Natuurlijk is het belangrijk dat je het niveau kent van rekenen, begrijpend lezen en s chrijven. Dat zit ook in Aansluiting. Maar er worden ook vragen gesteld over de manier van leren van kinderen, hoe ze zaken oplossen, wat hun interesses zijn. Soms word je door de vraagstelling gewezen op blinde vlekken, op iets waar je niet aan gedacht had. Die kun je weer gebruiken om je onderwijs te verbeteren. Zo krijg je een bredere invalshoek.’ Dat de toets altijd een momentopname is, staat buiten kijf. ‘Wat ik heel belangrijk vind, is dat je de resultaten niet

82-83_EDG_PO_Jan16_AMN.indd 82

16-12-15

20:20

‘Iedere school moet nadenken over de toets die hij het beste vindt, maar dan moeten er wel keuzemogelijkheden zijn.’

alleen voor jezelf houdt maar ook met de kinderen deelt. Je laat ze zien waar ze heel goed in zijn, dat ze trots kunnen zijn op hun prestaties. Maar je kunt ze ook mee laten denken over wat ze willen leren en wat ze daarvoor nodig hebben. Het zijn gesprekken die heel erg op hun ontwikkeling gericht zijn, maar ook op hun ervaring. Wat vinden zij ervan?’

Aansluiting Een nieuw aspect van Aansluiting is dat ook de o uders en de leerkracht de vragenlijst invullen. ‘Zo krijg je een completer beeld van de kinderen. Een totaalplaatje. Als je een toets alleen maar gebruikt om je eigen onderwijs te evalueren, is dat jammer. Er worden bijvoorbeeld vragen gesteld over de b etrokkenheid vanuit huis. Helpen de ouders met huiswerk, vraagt het kind om hulp? Spelen er veel vriendjes of juist niet? Ik merk dat ouders het p lezierig vinden dat ze er zelf iets over kunnen zeggen. Op sommige scholen zie je dat aan het b egin van het schooljaar, als de leerkracht een nieuwe groep heeft, de ouders worden uitgenodigd om iets over hun kind te vertellen, in plaats van te luisteren tijdens de later geplande tienminuten gesprekken. Dat vind ik mooi. Het geeft een andere insteek, en dat doet Aansluiting ook. Je komt net iets meer te weten. Dat kleine beetje informatie kan bevestigend zijn, maar ook verhelderend. Het advies zal niet meteen veranderen, maar wordt wel onderbouwd. Daarover kun je weer in gesprek met de ouders. En dat kun je ook richting voortgezet o nderwijs meegeven.’ Kijk voor meer informatie op www.amn.nl PrimaOnderwijs 83

82-83_EDG_PO_Jan16_AMN.indd 83

16-12-15

20:21

Mindfulness in het s De belangstelling voor mindfulness in het onderwijs neemt toe. Onderzoeken bevestigen de positieve effecten van mindfulness. Wat betekent ‘mindfulness’ nu eigenlijk voor de leerling, leerkracht en school. tekst inez van goor

Mindfulness wordt gedefinieerd als met aandacht aanwezig zĳn in het hier en nu, zonder oordeel. Oorspronkelĳk is mindfulness afkomstig uit het Boeddhisme. In de jaren ’70 haalde de Amerikaanse hoogleraar Jon Kabat-Zinn de term uit de religieuze context. Op basis van de mindfulnesstechnieken ontwikkelde hĳ een programma voor stressreductie. Deze achtweekse training, ook wel aandachttraining genoemd, wordt inmiddels ook in Nederland aangeboden en door een aantal ziektekostenverzekeraars vergoed.

Mindfulnessoefeningen leren je je aandacht te richten, waardoor je de focus en concentratie vergroot. Juist nu is dit op scholen meer dan ooit wenselĳk. Leerkrachten en kinderen krĳgen het steeds drukker. De veelheid aan taken en de werkdruk nemen toe, als ook de veranderingen in het onderwĳs en de maatschappĳ. Door de overvloed aan informatie en de invloed van social media wordt het aantal prikkels dat leerkrachten en leerlingen te verwerken krĳgen steeds groter. De onrust in de klas, gedragsproblemen en het gevoel

84-85_EDG_PO_Jan16_Zen.indd 84

16-12-15

20:21

t schoolcurriculum? Reacties leerlingen Een basisschoolleerling vertelt: ‘Ik vind de oefe ningen heel fijn omdat ik dan rustig word. Ik merk dat alle kinderen daarna heel stil zijn waardoor je beter kan werken.’ Een leerling uit het voortgezet onderwijs zegt: ‘Ik ben blijven zitten in 2 vwo door een gebrek aan aandacht en concentratie. Dit jaar krijgen we mindfulnesstraining op school en voel ik veel minder stress. Voor een toets doe ik een ademhalings oefening en soms doe ik de bodyscan. Daarna voel ik me heel ontspannen. Mijn resultaten zijn nu veel beter.’

van overbelasting nemen toe, terwijl de broodnodige innerlijke rust afneemt.

Tegenhanger Mindfulness zorgt voor een tegenhanger. Het beïn vloedt de manier waarop de leerkracht met stress en werkdruk omgaat. Het stimuleert kinderen zich te concentreren, te vertrouwen op persoonlijke talenten en meer compassie te hebben met zichzelf en anderen. Tegelijkertijd vernieuwt het beoefenen van mindfulness de persoonlijke motivatie om zelf bevlogen en aan wezig te blijven, bewuste aandacht in de klas te h erstellen en zowel leerlingen als jezelf te leren minder reactief om te gaan met werkdruk, prestaties, verwachtingen en oordelen. Waardoor het werk plezier toeneemt en ziekteverzuim ten gevolge van stress vermindert.

Verbetering schoolklimaat Dat het goed is voor leerlingen bevestigt Yvon Mul, leerkracht op De Pieter Jelles Troelstraschool, de eerste mindfulness-school in Nederland. ‘Op een basisschool worden kinderen gevormd dus het is goed als ze daar al de onrust in zichzelf leren herkennen en weten wat je kunt doen om jezelf tot rust te brengen. Wij zien echt dat de kinderen er baat bij hebben. Ze vragen zelf om de oefeningen, met name voor toetsmomenten. De toetsresultaten zijn ook beter. De concentratie en het welbevinden nemen toe en er wordt minder gepest. Het hele schoolklimaat verbetert.’

ADHD Ook voor kinderen met ADHD kan mindfulness uitkomst bieden. Dit is goed nieuws, omdat ADHD prevalentie ieder jaar nog toeneemt. Ook het medicatiegebruik is dramatisch gestegen: In Nederland gebruikt nu vijf procent van de leerlingen tussen vier en achttien jaar

medicijnen tegen ADHD. Hoogleraar orthopedagogiek en directeur van trainingscentrum UvA Minds Susan Bögels deed onderzoek. Hieruit bleek dat een acht weekse mindfulnesstraining evenveel effect geeft als de effecten van medicatie.

21ste eeuw Bij het implementeren van mindfulness is het mogelijk externen in te huren, maar beter is het als de leer kracht zelf een achtweekse training volgt. Wanneer de leerkracht mindful met de leerlingen omgaat, zal het makkelijker zijn om mindfulness te integreren in het dagelijkse leven en de lessenpraktijk. Voorlopig zullen scholen op zichzelf aangewezen zijn voor de invoering. Er gaan echter geluiden op dat mindfulness een vaste plaats zou moeten krijgen in het schoolcurriculum van de 21ste eeuw. Eind vorig jaar zei staatssecretaris Dekker dat ook hij niet langer om het nut van mindfulness voor het onderwijs heen kan. Maar of het een vaste plaats in het curriculum zal krijgen, weet hij nog niet. Voorstanders zijn echter niet van plan te wachten op de goedkeuring van de regering. De voorzitter van Stichting Openbaar Onderwijs Westelijke Tuinsteden zegt: ‘Politiek en beleid hebben we niet nodig. Dingen die goed zijn voor leerlingen moet je gewoon doen.’

Tips

• Op de website van een Amerikaanse organisatie

die mindfulness in het onderwijs stimuleert, www.mindfuleducation.org/resources.html, staan interviews met kinderen, leerkrachten en beleidsmensen die hun ervaringen met mindfulness op school vertellen.

• Op www.leraar24.nl staat een leuk en informatief

filmpje over mindfulness op school in Nederland.

• Google op ‘mindfulness in de klas’ en ‘Geluiden

oefening’ of ‘Bodyscan’ om een indruk van een oefening te krijgen.

• Kijk op www.academievoormindfulteaching.nl

voor een opleiding voor leerkrachten. Kijk op www.happyteachers.nu voor een externe mindfulnesstrainer

• Lees het boek Mindfulness voor Kinderen en

Mindfulness voor leerkrachten (Trees van Hennik, 2015) met bijbehorende CD vol oefeningen.

PrimaOnderwijs 85

84-85_EDG_PO_Jan16_Zen.indd 85

16-12-15

20:22

Geld, geld, geld

De leukste tips voor tijdens de Week van het geld! Van 14 tot en met 18 maart vindt de Week van het geld plaats. Door middel van allerlei activiteiten leren kinderen die week omgaan met geld. Veel activiteiten vinden in de klas plaats, maar ook geven professionals op aanvraag gratis lessen en workshops in de klas. Door kinderen jong te leren omgaan met geld redden ze zich later beter. Op deze pagina leuke artikelen om direct mee aan de slag te gaan.

groep

1-2 Het boodschappenspel Spel waarbij kinderen naast rekenen met geld ook prijzen leren vergelijken. Je speelt het spel met 2 – 4 spelers. Euro muntstempels Stempel geldsommen of maak je eigen munten met de Euro muntstempels. De afdruk is op ware grootte.

r maar n niet van papie Bankbiljet ten zij kt aa gem n ne lin en van katoen Rekenen met geld (Maxi Loco groep 4) Een uniek spelsysteem met gevarieerde geldrekenopdrachten in een boekje die het kind zelf kan nakijken. Euro puzzel Met deze legpuzzel leren kinderen over de euro en rekenen met de euro. Hoe ziet €2,91 eruit? En €291? En welke landen hebben de euro?

groep

e leners 82% van de Nederlands/ha ar lening zijn r voo betaalt te veel groep

5-6

Raak. Redactiesommen geld Met de redactiesommen in deze oefenboeken oefenen leerlingen volop met het oplossen van moeilijke rekenvraagstukken. Tel je geld Zakgeldboek voor kinderen waarmee ze leren over de waarde van geld en het bijhouden van een eigen geldadministratie.

Leren omgaan met geld Als je je leerlingen goed wilt leren omgaan met geld, bestel dan ons themapakket ‘Leren omgaan met geld’. Met dit pakket besteed je op een leuke manier aandacht aan alle leerdoelen die het SLO heeft opgesteld.

Educatheek Geld, geld, geld4.indd 1 86_EDG_PO_Jan16_Ad_Educatheek.indd 86

3-4

at het gin Elisabeth IIIversta De Engelse koninna illende landen sch 33 in meest op bankbiljet ten, melijk groep Omgaan met geld

7-8

De lezers leren hoe de verschillende volken op de wereld geld verdienen, sparen en uitgeven, en hoe andere soorten geld eruitzien.

Familie poen Speel mee met de familie Poen. Wie met geluk en tactiek als eerste z’n kaarten kwijtraakt, wint veel geld!

M et 1 gram puu 1 m² bladgour dgomud kun je aken Kijk voor deze en nog veel meer leuke artikelen over geld op

www.educatheek.nl/weekvanhetgeld

De grootste leermiddelenwinkel van Nederland

07-12-15 10:41 16-12-15 20:22

LBBO PRESENTEERT:

Dinsdag 5 April 2016

Beurs Beter Begeleiden HĂŠt evenement om jezelf volledig op de hoogte te brengen van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van begeleiding en om ervaringen uit te wisselen met vakgenoten. Wij bieden vier top lezingen waar onderwijskunde, pedagogiek, didactiek, psychologie en passend onderwijs centraal staan. Op de beursvloer tonen exposanten hun nieuwste producten en diensten op het gebied van onderwijs en begeleiding.

Pasi Sahlberg

learn What can the Dutch Finnish Lessons 2.0; ge in Finland? from educational chan

Annemiek Mol Lous

ssyndroom binnen Posttraumatisch stres ren) atiek vluchtelingkinde het onderwijs (problem

Bram Orobio de Castro Executieve functies en

agressie-regulatie

ter Heerschop

Marcel van Herpen en Pe Laat je kennen

In het kort Datum Locatie Tijdstip

5 april 2016 ht. Beatrix Theater, Utrec r 08.30 uur - 17.00 uu

Kosten

cl. 21% BTW) Niet leden E 165,- (in W) E 125,- (incl. 21% BT Leden

en?

Met meer dan 10 person

terbegeleiden.nl

10% korting, www.be

www.beterbegeleiden.nl LBBO adv PrimaOnderwijs def.indd 1 87_EDG_PO_Jan16_Ad_BBB.indd 87

24-11-15 09:51 16-12-15 20:22

Congresagenda voorjaar 2016 In het voorjaar organiseert Medilex Onderwijs weer interessante congressen voor onderwijspersoneel in het primair en voortgezet onderwijs. Al onze dagen kenmerken zich door een praktische insteek met theoretische onderbouwing zodat de opgedane kennis de volgende dag direct toe te passen is op school. Volledige congresprogrammaâ&#x20AC;&#x2122;s bekijken en inschrijven kan via www.medilexonderwijs.nl.

Dinsdag 9 februari

Woensdag 23 maart

VAN GROEP 2 NAAR GROEP 3

PESTEN IN HET PRIMAIR ONDERWIJS

Een warme overgang van speels naar school leren

Actuele kennis en handvatten voor een effectieve aanpak van (cyber)pesten op school

www.medilexonderwijs.nl/van2naar3

www.medilexonderwijs.nl/pestenpo

Woensdag 17 februari

Donderdag 24 maart

VERSTOORDE TAAL - WAT IS NORMAAL

PESTEN IN HET VOORTGEZET ONDERWIJS

Omgaan met taalstoornissen in de klas

Actuele kennis en handvatten voor een effectieve aanpak van (cyber)pesten op school

www.medilexonderwijs.nl/taalstoornis

www.medilexonderwijs.nl/pestenvo

Dinsdag 8 maart

Donderdag 24 maart

KLASSE COMBINATIEKLASSEN

VERHOUDINGEN, PROCENTEN, BREUKEN EN KOMMAGETALLEN

Organiseren en instrueren in een combinatieklas www.medilexonderwijs.nl/combinatieklas

Leerinhouden en didactiek in groep 5 t/m 8 www.medilexonderwijs.nl/groepsdynamica

Woensdag 9 maart

Dinsdag 29 maart

TOETS UW MANIER VAN TOETSEN

(HOOG)BEGAAFDHEID VO

Praktische handvatten voor het maken en beoordelen van toetsen in het vmbo www.medilexonderwijs.nl/toetsing

Medilex Onderwijs - Congressen en cursussen voor het onderwijs

88_EDG_PO_Jan16_Ad_Medilex.indd 88 MEDICORPAD_PrimaOnderwijs_agenda_080116_HIRES_192x285.indd 1

Van inzichten tot praktische handvatten voor het voortgezet onderwijs www.medilexonderwijs.nl/hoogbegaafd

T. (030) - 657 51 57 E. info@medilexonderwijs.nl

16-12-15 20:23 26-11-2015 11:52:02