Perspectief leer-opdrachtenboek 3/4 vmbo

G o d s d ie ns t /

e bovenbouw d r o o v g in w u le v e ns b e s c ho

leer-opdrachtenboek

vmbo

Perspectief godsdienst/levensbeschouwing voor de bovenbouw

vmbo bovenbouw

leer-opdrachtenboek deel

DĂŠsirĂŠ Brokerhof Hilde van Halm Mattijs Bron Inge Brokerhof Maxine Herinx Met tekeningen van Margreet de Heer

Colofon Perspectief Godsdienst/levensbeschouwing voor het voortgezet onderwijs

Methode-overzicht

Désiré Brokerhof, Hilde van Halm, Mattijs Bron, Inge Brokerhof en Maxine Herinx, onder verantwoordelijkheid van Oase Media b.v.

Hoevelaken.

vmbo Lesboek 1 Leergids 1 Lesboek 2 Leergids 2 Leer-opdrachtenboek 3/4

Aan dit deel werkten verder mee

vmbo-t/havo/vwo

Zehra Bal, Bill Banning, Greet Brokerhof-van der Waa, Naomi Bronkhorst, Karin Leeuwenhoek, Halima Özen-el Hajoui, Jochem Quartel, Rawie Sewnath, Anne Stael, Bas van der Sijde, Anne Claudine Tuller, François Weststrate.

Leer-opdrachtenboek 1 Leer-opdrachtenboek 2

Redactie- en auteursgroep

978-9006-48480-9 978-9006-48481-6 978-9006-48483-0 978-9006-48484-7 978-9006-48486-1

978-9006-48488-5 978-9006-48489-2

havo/vwo Leer-opdrachtenboek 3

Ontwikkeling, samenstelling, fotoresearch en opmaak

havo

Oase Media b.v., Hoevelaken

Leer-opdrachtenboek 4/5

Vormgeving: Ontwerpbureau Neo, Velp Fotografie omslag: Inge Hondebrink, Nijmegen

vwo Leer-opdrachtenboek 4/5/6

Locatie omslagfoto: Amadeus Lyceum, Vleuten Tekeningen Mees & Mus: Margreet de Heer

digibordbij

ISBN 978 90 06 48486 1 Derde druk, eerste oplage, 2015 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2015

1 vmhv 2 vmhv 3/4 vmh 4/5 h 4/5/6 v

978-9006-48490-8

978-9006-64575-0

978-9006-64576-7

978-9006-48494-6 978-9006-48495-3 978-9006-48496-0 978-9006-64577-4 978-9006-64578-1

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff is dé educatieve mediaspecialist en levert educatieve oplossingen voor het Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Middelbaar Beroepsonderwijs en Hoger Onderwijs. Deze oplossingen worden ontwikkeld in nauwe samenwerking met de onderwijsmarkt en dragen bij aan verbeterde leeropbrengsten en individuele talentontwikkeling.

ThiemeMeulenhoff haalt het beste uit élke leerling.

Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze educatieve oplossingen: www.thiememeulenhoff.nl of via de Klantenservice 088 800 20 15 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd.

Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk.

Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

Inhoudsopgave Hoor eens!

4

Intro op acht levensbeschouwingen.

9 Je lijf, je leven

13

Over lichaamscultuur en lichaamstaal, mooi en lelijk, gezond en ziek, ziel en geest, jong en oud.

10 Relaties

39

Over familie en vrienden, verliefd zijn en seks, liefde en trouw, hufterigheid, respect en tolerantie.

11 Agressie

65

Over sterk en zwak, verdedigen of aanvallen, van kwaad tot erger, godsdienstige conflicten en terreur.

12 Dood gewoon

89

Over het grootste taboe, sterven, begraven, afscheid en rouw, euthanasie en zelfdoding.

13 Toekomst

Legenda In dit boek kom je de volgende soorten vragen en opdrachten tegen: Bij de gele strepen staan denkvragen voor jezelf en discussievragen om te bespreken in de klas.

Bij de blauwe strepen staan opdrachten om alleen of met een groepje klasgenoten uit te voeren.

Bij de groene strepen staan opdrachten om een eigen portfolio aan te leggen. Over de bedoeling daarvan lees je alles op blz. 10 en 11.

In de tekst staan woorden in kleur afgedrukt. Dit zijn belangrijke begrippen en personen, waarvan je de betekenis moet kennen. Maak zelf een begrippenlijst.

In elk thema vind je informatie over verschillende levensbeschouwelijke stromingen.

De opdracht die daarbij hoort, heet:

Stromingen-opdracht Elke stroming heeft zijn eigen symbool.

123

Over morgen en later, dromen en doen, vrije keuze, utopieĂŤn en eindtijd.

PROJECTEN:

Informatief deel

150

Werken Duurzaamheid Vrede Doorgeven

36 62 86 120

De opdrachten waarbij je internet nodig hebt, vind je op:

WWW. nline perspectief-o .nl

Hoor eens!

Dit is het derde boek Perspectief.

Met nieuwe thema’s en projecten die allerlei levens­ beschouwingen in beeld brengen.

Je gaat door met het ontwikkelen van je eigen kijk op het leven.

Een levensbeschouwing is een persoonlijke kijk op het leven. Die heeft iedereen, gelovig of niet. Iedere levensbeschouwing heeft verschillende aspecten. Sommige zijn duidelijk zichtbaar: een meisje draagt een hoofddoek of een kruisje om haar nek. Andere zijn verborgen: wat iemand diep in zijn hart gelooft, weet niemand. Een ander aspect is geluid.

Als je weet waar je naar moet luisteren, dan hoor je veel levensbeschouwelijks om je heen.

1. orgel in een moderne kerk.

2. op de minaret zie

Derde en vierde jaar Dit is het derde boek van Perspectief. Vorige jaren heb je kennisgemaakt met acht verschillende stromingen. Je weet er inmiddels al aardig wat van. Maar er is nog veel meer te vertellen. Daarom gaan we verder met nieuwe thema’s en projecten.

Bij dit boek hebben we geen leergids die je wegwijs maakt in de lesstof. Alle vragen en opdrachten staan in dit boek. Verder is de werkwijze hetzelfde: we bekijken wat mensen denken en doen van verschillende kanten. En we gaan aan de slag met het maken van een portfolio. (Zie blz. 10.)

1 Weet je zonder te bladeren welke acht stromingen in dit boek voorkomen?

2 Kun je uitleggen waarom dit boek ‘Perspectief’ heet?

je de luidsprekers die de gelovigen oproepen tot het

Luisteren

gebed.

‘Clap along if you feel like happiness is the truth,’ zong Pharrell Williams en de hele wereld zong het met hem mee. Een aanste-

3. muzikanten van de Amsterdam Klezmer Band.

4

kelijk liedje, waarvan iedereen het gevoel herkende: waarom zouden we allemaal niet gewoon een beetje blijer en vrolijker zijn?

Duizenden mensen hebben hun eigen ‘Happy’-videoclip op YouTube gezet.

Daarmee laten ze zien dat blijdschap in hun leven belangrijk is.

Door liedjes wordt er veel levensbeschouwelijks uitgedragen. Dat kan een eenvoudige boodschap zijn, die iedereen wel begrijpt, zoals van Pharell Williams.

Bij andere muziek moet je misschien wat beter luisteren om het te herkennen.

In klassieke muziek zijn veel stukken te vinden met een christelijke oorsprong. In de missen van Mozart, Brahms en Puccini – om maar een paar componisten te noemen – zijn de teksten van de katholieke mis op muziek gezet. Händel schreef een ode aan de Schepping en Bach maakte twee beroemde muziekstukken naar aanleiding van het lijdensverhaal van Jezus. Daarnaast zijn er veel christelijke reli-popbandjes; er zijn

zelfs festivals met christelijk geïnspireerde popmuziek. Klezmer is de Joodse variant van populaire muziek. Je hoort er oosterse en Spaanse invloeden in; het is melancholiek en vrolijk tegelijk.

De Britse zanger Sami Yusuf maakt moderne muziek, inclusief videoclips, waarin hij de alom aanwezige liefde van Allah bezingt.

Yusuf is een voorbeeld uit de Anasheedstroming in de popmuziek: religieuze liederen die op een moderne manier God en zijn profeet bezingen.

Hindoes hebben eigenlijk geen ‘eigen’ popbandjes. Ook niet in India. Misschien kun je de Bollywoodfilms tot een hedendaags hindoe-geluid rekenen. Wel worden er soms eeuwenoude mantra’s, zoals het Hare Krishna, in een modern jasje gestoken. Maar onder hindoes is dat niet heel populair.

3 Welke levensbeschouwelijke geluiden hoor jij om je heen?

4 Wat vind jij mooie levensbeschouwelijke muziek? Leg je antwoord uit.

Kerkklokkenruzie Een paar jaar geleden was er ophef in Tilburg. De pastoor van de katholieke kerk luidde daar elke ochtend om kwart over zeven de kerkklokken, om de dienst van half acht aan te kondigen. Buurtbewoners klaagden: zij vonden dat klokgebeier in de vroege ochtend een ernstige vorm van geluidsoverlast. De rechter moest eraan te pas komen. In Arabische landen hoor je het vijf keer per dag: de azan – de oproep tot gebed. Vroeger beklom de muezzin de

minaret om de oproep ‘live’ te doen. Tegen­ woordig wordt er meestal een bandje afgespeeld. In sommige plaatsen in Nederland gebeurt dat nu ook. Soms alleen op vrijdag, soms dagelijks. Veel moskeeën zijn er voorzichtig mee. Ze willen de omwonenden niet voor het hoofd stoten. Er wordt dan ook weleens geprotesteerd tegen die oproepen door mensen die iets tegen de islam hebben.

In principe hebben moskeeën – net als kerken – het recht om gelovigen op te roepen voor een dienst of voor het gebed.

Daarvoor hebben we immers vrijheid van godsdienst. Maar soms botst dat met mensen die een andere overtuiging hebben en zeggen ‘ernstige geluidsoverlast’ te ervaren. De ene groep wil het liefst zo min mogelijk merken van de geloofsovertuiging van anderen; voor de andere groep zijn die geluiden onlosmakelijk met hun geloof verbonden.

Niet alleen ‘buiten’ hoor je soms iets van de levensbeschouwing van de mensen om je heen; ook ‘binnen’ in godshuizen, meditatieruimten en zelfs in het voetbalstadion kun je iets horen van de levensbeschouwing die mensen hebben.

Stromingen-opdracht 5 Laat je inspireren door de volgende vier bladzijden en ga vervolgens op zoek naar hoe jouw levensbeschouwing klinkt. Maak een (geluids) opname en laat die horen in de klas.

Hoor eens!

5

‘Sjema Jisrael’

Bij de Westmuur in Jeruzalem wordt op de sjofar geblazen.

‘Luister dus, Israël: de HEER, onze God, de HEER is de enige! Gij zult de Heer uw God liefhebben met geheel uw hart, geheel uw ziel en geheel uw verstand.’ In het Hebreeuws begint deze tekst met: ‘Sjema Jisrael…’ Het sjema wordt door gelovige joden tweemaal per dag gezegd tijdens het gebed. Traditioneel zijn het de laatste woorden die een jood zegt. Ouders leren hun kinderen het te zeggen voor het slapengaan. Het gebed is opgerold terug te vinden in de mezoeza: een kokertje aan de deurpost van joodse huizen. En ook in de holtes van de tefilin – de gebedsriemen. Zo is er een constante herinnering aan deze belangrijke woorden, de oproep om te luisteren naar de woorden van God. Een karakteristiek geluid dat bij het jodendom hoort, is de ramshoorn, of sjofar. Het is een herinnering aan de ram die Abraham heeft geofferd. Met het Joods Nieuwjaar wordt er honderdmaal op geblazen en ook op Jom Kippoer klinkt het instrument.

Orgel en zang

Tijdens de kerkdienst zingt het jongenskoor een modern christelijk lied.

6

Als je een kerk binnenloopt, wordt je aandacht vaak getrokken door het orgel dat daar te zien is. Het kerkorgel is natuurlijk het bekendst van de zondagse kerkdiensten. Het begeleidt de psalmen en gezangen die door de gemeente gezongen worden. Al worden daarvoor ook andere instrumenten gebruikt: piano, dwarsfluit en soms een hele band. Vaak ook zingt een koor of cantorij een deel van de liederen in de eredienst. Er zijn diverse bundels met psalmen en gezangen voor gebruik in de kerken. In orthodoxe kerken worden de psalmen op hele noten gezongen. Maar er zijn ook heel hippe en vrolijke kerkliederen.

Dat er gezongen wordt in de kerk, is niet vreemd. In de Bijbel wordt verteld over mensen die God prijzen in een lied, zoals David en Maria. Als je heel blij bent, moet je wel zingen. Een jubellied, waarin je uiting geeft aan je blijdschap. En wat helpt als je heel bang bent? Hard zingen, om de schaduwen te verdrijven!

Reciteren

Indonesische moslims reciteren verzen uit de Koran in de moskee.

In de tijd dat de profeet Mohammed zijn openbaringen ontving, had hij veel tegenstanders. Mensen die hem voor gek verklaarden, die helemaal niets moesten hebben van zijn vreemde ideeën. Er waren zelfs mensen die hem probeerden te vermoorden. Zo gaat het verhaal over kalief Umar. Zijn eigen zuster had de godsdienst van de profeet aangenomen. Woedend ging hij op weg om eerst haar en daarna de profeet aan zijn zwaard te rijgen. Toen hij naar binnen wilde gaan, hoorde hij hoe de heilige tekst van de Koran werd gereciteerd. Dat maakte zo’n indruk op hem dat hij zijn zwaard liet vallen. ‘Wat een prachtige, nobele taal is dit,’ moet hij gezegd hebben. En hij bekeerde zich.

Hoewel er ook vertalingen zijn, moet je de Koran eigenlijk in het Arabisch horen. Er gaat een bijzondere kracht van uit. Het reciteren van de Koran is een speciale vaardigheid die hoog wordt gewaardeerd en waarvoor zelfs talentenjachten gehouden worden.

Mantra

Volgelingen van Hare Krishna in de straten van Praag.

Een enkele keer zie je ze nog weleens door een stad rondtrekken: leden van de Hare Krishna beweging. Ze zijn gekleed in oranje gewaden en herhalen steeds de mantra: ‘Hare Krishna, Krishna Krishna, Hare Rama.’

Het ‘chanten’ – alsmaar zangerig herhalen – van zo’n mantra heeft een specifieke werking, afhankelijk van de woorden die je gebruikt. De Hare Krishna-mantra zou de ziel reinigen van besmettingen. Het woord Aum is een basismantra voor hindoes. Deze klank – zoals alle klanken die gemaakt worden – heeft een eigen trilling, die inwerkt op de trilling van het lichaam. Door deze klank te herhalen, kun je een hogere vorm van bewustzijn bereiken. Volgens de hindoe-traditie is het universum ontstaan uit deze Aum-klank. Mensen die naar India afreizen om bij een goeroe in de leer te gaan, ontvangen soms een eigen mantra. Het is de bedoeling dat je deze mantra herhaalt, in gedachten of door hem uit te spreken.

Hoor eens!

7

Klankschalen

Tibetaanse klankschalen zijn er in soorten en maten.

Oorspronkelijk zijn klankschalen afkomstig uit Tibet. Ze worden daar door boeddhistische monniken gebruikt.

Je hebt ze in allerlei formaten, die elk eigen klanken voortbrengen. De klank hangt ook af van de soort stok waarmee je tegen de schaal tikt. Klankschalen worden gebruikt bij meditatie. Als het verder stil is, kun je het geluid heel lang blijven horen. Door het metaal van de schaal resoneert de toon lang. De trilling van dat geluid brengt je in een meditatieve sfeer. Aan het eind van de meditatie wordt er weer op de schaal geslagen: een teken om weer terug in de wereld te komen.

Men gaat ervan uit dat de trilling van het geluid een helende werking heeft op lichaam en ziel. De schalen worden ook gebruikt voor therapie. Ze worden dan om iemand heen gezet, of ook wel op bepaalde lichaamsdelen. Het resoneren van de klank voel je dan diep in je lichaam doorwerken. Voor verschillende kwalen worden verschillenden tonen gebruikt.

Voor de mensheid

Enthousiaste menigte tijdens een festival.

8

De laatste eeuwen worden mensen zich er steeds meer van bewust dat we als mensen met elkaar verbonden zijn. Was slavernij in de 18e eeuw nog vanzelfsprekend, in de loop van de 19e eeuw raakte men ervan doordrongen dat we allemáál mensen zijn. Gelijkwaardig, met dezelfde rechten, gevoelens en dromen.

Natuurlijk gaat het nog erg vaak – te vaak – mis. Maar dat gevoel van wereldwijde broederschap is er ook. Het idee is op muziek gezet door Ludwig van Beethoven.

‘Alle Menschen werden Brüder,’ zingt het koor. Het klinkt overweldigend en imposant. Er klinkt een droom in door, van hoe je zou willen dat het is. Voor sommige mensen is dit het volkslied van Europa.

Een andere passende song is: ‘We are the world’. Begin jaren 80 bundelden Amerikaanse artiesten hun krachten om gezamenlijk een lied uit te brengen. De opbrengst was bestemd voor het bestrijden van een hongersnood in Afrika. Muziek verbroedert!

Dolfijnen

Dolfijnen hebben een bijna menselijke uitstraling.

Ietsisten voelen zich vaak verbonden met de natuur. Ze gaan ervan uit dat alles met elkaar verbonden is, dat alles in wezen één is. In meditatie- of therapieruimten hoor je dan ook vaak natuurgeluiden: een cd met het ruisen van de zee, vogels in een bos, wind die door de takken van de bomen gaat. Ze vinden dat er een rust­ gevende werking van uitgaat.

Sommige ietsisten hebben een bijzondere band met dolfijnen. Dolfijnen kijken altijd vrolijk. Ze hebben een sociale, bijna menselijke uitstraling. Er doen allerlei verhalen de ronde over dolfijnen die schipbreukelingen hebben gered van de verdrinkingsdood. Zwemmen met dolfijnen is een vorm van therapie. Kinderen met gedragsmoeilijkheden kunnen beter gaan functioneren als ze af en toe met een dolfijn mogen spelen.

Sommige mensen dichten dolfijnen grootse krachten toe. Het luisteren naar dolfijngeluiden werkt kalmerend en helend.

Bloed, zweet en tranen!

Het legioen deelt een wedstrijd lang alle emoties.

Voetbal is emotie, zeggen ze. En al die emotie moet eruit. In een groot stadion kun je tijdens de wedstrijd de emotie voelen. Het schreeuwen, joelen en juichen wordt bijna als één stem ervaren. Bij internationale voetbalwedstrijden hoor je eerst de volksliederen. Het Wilhelmus wordt door de Nederlandse supporters hard meegezongen. Veel clubs hebben hun eigen clublied.

Daarmee intimideren de fans de tegenstander en steunen ze hun team. Ze proberen hun club als het ware naar de overwinning toe te schreeuwen. En: samen zingen schept een band!

Als de eigen club scoort, wordt er keihard gejuicht.

Doen ze niet genoeg hun best, dan worden ze net zo makkelijk uitgejoeld. En als een scheidsrechter een verkeerde beslissing neemt, doen je oren pijn van het fluitconcert. Helaas zijn er ook ‘spreekkoren’ die zich racistisch uitlaten; soms zo erg dat de scheids­rechter de wedstrijd moet staken.

Hoor eens!

9

uitleg

Portfolio In dit boek krijg je regelmatig de opdracht om informatie over een onderwerp te verzamelen of over een speciaal onderdeel van de lesstof een presentatieblad te maken. Door die opdrachten bouw je aan een persoonlijke portfolio, waarmee je anderen kunt laten zien wat jij allemaal van de verschillende levensbeschouwingen weet.

Zelfstandig werken In de eerste twee leerjaren heb je de lesstof verwerkt aan de hand van de leergids – een doe-boek waarmee je de wereld van geloof en levensbeschouwing hebt verkend.

Vanaf dit jaar ga je meer zelfstandig aan het werk. Nu moet je zelf bepalen wat belangrijk is en wat je voor later wilt onthouden.

Waarnemen Leren begint altijd met goed om je heen te kijken. Door te bekijken wat andere mensen denken en doen, ga je je vanzelf ook een eigen mening vormen.

Vastleggen Natuurlijk kun je niet alles onthouden van wat je ziet. Een deel vergeet je weer. Maar je vergeet minder wanneer je er iets van vastlegt: door op te schrijven wat je meemaakt of een foto te maken

10

van wat je ziet. Dan kun je bewijzen wat je hebt gedaan en laten zien wat je weet.

Plakboek Jouw portfolio wordt dus een soort plakboek met opdrachten die je voor Godsdienst/levensbeschouwing maakt. Een stapel verslagen, presentaties en werkstukjes. Jouw portfolio is dus alleen van jouzelf.

Doordat je er ook altijd bij zet wat je er zelf van vindt, bouw je aan je eigen kijk op het leven.

Aandacht Als je met aandacht werkt aan je portfolio, leg je een goede basis voor een goede beoordeling voor dit vak. Aan het einde van het lesprogramma sluit je het vak af met een bespreking van je portfolio. Dat gaat het beste aan de hand van een samenvatting of terugblik.

Hoe je dat precies gaat doen, hoor je van jouw docent.

1

Let hier goed op: Het is je eigen werk

Je portfolio is van jezelf. Je kopieert je werk niet van het internet en neemt het niet over van een klasgenoot. Want dan is het niet je eigen waarneming. Het overnemen van iets wat niet van jou is, heeft weinig waarde.

2

3 4

De inhoud klopt Alles wat je verzamelt, is interessant, klopt en is goed gedocumenteerd.

Dat betekent dat je vermeldt waar je je informatie vandaan hebt (bronvermelding), dat je de data noemt waarop je iets hebt gedaan en dat je de namen noemt van mensen die je hebt gesproken.

Je werk is goed verzorgd Je teksten zijn duidelijk en zonder taalen typfouten. Voorzien van passende plaatjes met bijschrift.

Geef je eigen mening Je verzamelt informatie en voegt ook altijd een eigen mening toe. Dan wordt duidelijk dat je erover hebt nagedacht.

?

Digitaal of op papier Je mag je portfolio op papier maken of digitaal.

Misschien heeft je docent een voorkeur, maar voor dit lesboek maakt het niet uit. Het gaat om de inhoud, de vorm is minder belangrijk.

11

9

Jelijf,jeleven

9·1

Ik, mij en mezelf

In deze les zoomen we in op jouw eigen ‘ik’ en de verschillende manieren waarop je je lichamelijk­ heid ervaart en uit.

Het moment waarop een kind ‘ik’ gaat zeggen, is bijzonder. Want het gevoel ‘jezelf’ te zijn, zal vanaf dat moment een bepalende rol spelen in je leven. Maar het roept ook vragen en problemen op. Want wie ben jij zelf? Hoe laat je dat zien of merken? Hoe zien anderen jou?

En klopt dat met wat jij over jezelf denkt?

14

‘Ik’ Wanneer er een kind geboren is, zijn de ouders blij als ze kunnen melden dat het gezond is – met ‘alles erop en eraan’. Het is een wonder om te bedenken hoe het kind is gegroeid in de buik van de moeder. Dat alle cellen op hun eigen plek de juiste taak hebben opgepakt. Dat het oog oog is geworden, de arm arm en de buik buik. Wat fantastisch dat alles in dat kleine lichaampje goed werkt.

Pas in de loop van de tijd wordt een kind zich bewust van zijn lichaam. Het speelt met zijn eigen voeten alsof het speelgoed is. Het ontdekt een hand en dat blijkt zijn eigen hand te zijn. Als een kind leert praten, noemt het zichzelf eerst nog bij zijn eigen naam, net als vader en moeder. Pas later gaat een kind ‘ik’ zeggen. Dat ‘ik-gevoel’ betekent dat je weet dat ze jou bedoelen als ze je naam noemen. Dat je voelt dat je door je eigen ogen naar buiten kijkt en andere mensen ziet. En die andere mensen kijken naar jou en zien jou: een lichaam, net als iedereen, maar toch weer

niet. Want jij bent het en niemand anders.

En je weet: ik ben ik!

In de puberteit gaat je ik-gevoel een tijdje in de achtbaan. Door de hormonen en de groeispurt wordt de kijk op jezelf door elkaar geschud. En dan kun je het gevoel krijgen dat je jezelf niet (meer) bent. Kan dat wel: jezelf niet zijn? (Zie bron 1 en 2.)

1 Wat vind jij het meest opvallend aan jezelf?

2 Heb je weleens het gevoel dat je jezelf niet bent? Wat is er dan aan de hand?

Lees bron 2.

3 Hoeveel ‘zelven’ heb jij? Welke?

4 Schetsen Lees bron 2.

Schets (teken, schrijf of vertel van) een situatie waarin je voor je gevoel het meest jezelf bent.

Waardoor kun je dan jezelf zijn? w Wat is ‘jezelf’? w

bron 1

bron 2

Miss Piggy Het boek Hoe overleef ik mezelf van Francien Oomen gaat over Roos. Ze voelt zich na de verhuizing ongelukkig.

Op school noemen ze haar Miss Piggy.

Roos denkt dat ze haar te dik vinden.

Daarom steekt ze na het eten haar vinger in de keel. Ze maakt thuis veel ruzie met haar moeder en stiefvader.

Als ze graffiti gaat spuiten, leert ze Vincent kennen. Uiteindelijk vertelt ze Vincent haar hele verhaal. En hij vertelt haar dat híj gepest werd met zijn grote neus. Hij vond dat vroeger vreselijk, maar het kan hem nu niet veel meer schelen. Hij wordt door zijn vrienden nu zelfs Neuz genoemd. Roos begrijpt dat ze zichzelf helemaal niet hoeft te veranderen. En uiteindelijk blijkt dat ze haar Miss Piggy hebben genoemd vanwege haar blonde krullen en haar wipneusje.

Helemaal niet erg, dus!

Jezelf zijn… of niet Roos Vonk schrijft in een column: ‘Als we zeggen dat we onszelf niet zijn, bedoelen we vaak dat we iets verkeerd hebben gedaan. “Sorry, ik was mezelf niet.” Daarmee zeg je dat je echte zelf heus wel oké is.’ Je had het niet zo bedoeld. Of je hebt achteraf spijt van wat je hebt gedaan of gezegd…

Toch klopt er iets niet als je zegt dat je jezelf niet was. Alles wat we doen is een uiting van ons zelf. Maar dat ‘zelf’ verschilt per situatie. Bij je vrienden doe je anders dan thuis of op school. En als je chagrijnig wordt wanneer je moe bent, ben je dus eigenlijk toch gewoon jezelf.

Wanneer ben je dan wel of niet ‘jezelf’?

Volgens psychologen hebben we een heleboel ‘zelven’: ik-als-vriend, ik-alskind, ik-als-leerling. En je ene zelf is niet echter dan het andere.

Bron: Roos Vonk, ‘Jezelf zijn’; www.zelfkennis.nl.

Je lichaam Elk mens is een ‘ik’ en daar is er maar één van. De spieren waarmee jij beweegt, de ogen waarmee jij kijkt, de voeten waarop jij staat – dat alles hoort helemaal bij jou. Als je vrienden of vriendinnen je aan zien komen, zien ze al van verre dat jij het bent.

Zelfs zonder dat ze je gezicht nog hebben gezien. Ze zien het aan je manier van lopen, aan het zwaaien met je armen. Je lichaam spreekt al zonder dat je zelf iets hebt gezegd.

Jouw lichaam hoort onlosmakelijk bij jou. Je hebt nu eenmaal jouw lichaam. Of bén je je lichaam? Het rare is dat je van een afstand naar je eigen lijf kunt kijken. Je ziet in de spiegel hoe het eruitziet. Dat voelt alsof je naar een ander kijkt. En soms lijkt je lichaam z’n eigen gang te gaan, of jij het nu wilt of niet. Het wordt ziek of heeft pijn. Of het wordt te moe om nog iets te doen, terwijl je zelf nog zo veel zou willen. In dat soort gevallen lijkt je lichaam iets wat je nu eenmaal hébt en waar je rekening mee

moet houden. Maar toch is je lichaam niet los te denken van jouzelf. Het is niet iets aparts. Jij bestaat niet zonder je lichaam.

Alles wat je doet, zegt, voelt of denkt, vindt op een of andere manier plaats in je lijf. Je bént je lichaam.

Hoe zit het nou: héb je een lichaam of bén je een lichaam? (Zie bron 3.)

5 W elke lichamelijke kenmerken horen helemaal bij jou?

6 Wanneer heb je het gevoel dat je lichaam iets is wat je hebt en waarmee je rekening moet houden?

7 Observeren Kijk in de spiegel; beschrijf wat je ziet.

Laat daarna twee klasgenoten opw schrijven wat ze zien als zij naar jou kijken.

Is er verschil? Zo ja: wat dan? w

9·1 Ik, mij en mezelf

15

8 Sorteren Lees bron 3.

Soms heb je het gevoel dat je een lichaam hébt, soms dat je een lichaam bént. Dat verschilt per situatie.

w Maak van de onderstaande situaties twee lijstjes. Zet boven het ene lijstje ‘Ik heb een lichaam’ en boven het andere ‘Ik ben een lichaam’…

• Als ik wakker word en moet opstaan • Tijdens het sporten • Als ik slaap • Als ik verliefd ben • Bij het gamen • Als ik ziek ben • In de bioscoop • Tijdens een heftige ruzie

w Vergelijk je lijstjes met je buurman of buurvrouw. Is er verschil?

w Hoe zit het nu: heb je een lichaam of ben je een lichaam? Waarin zit hem het verschil?

Lichaamscultuur In de West-Europese cultuur, waarvan we in Nederland deel uitmaken, ligt er een grote nadruk op lichamelijkheid. Dat is niet altijd zo geweest. In de Middeleeuwen bedekte men het lichaam zo veel mogelijk. Toen was het ideaal om dik en wit te zijn. Dat was het teken dat je niet hard hoefde te werken voor de kost. Terwijl nu iedereen zijn best doet om dun en een beetje bruin te zijn.

In het puriteinse Engeland van de 18e eeuw was er nauwelijks aandacht voor lichamelijke kwesties en werd er niet gesproken over seks. Dat is nu wel anders. Niemand kijkt vreemd op van een billboard met

16

meisjes in enkel een string. En alle details van het seksleven worden op tv besproken.

Onze lichaamscultuur komt bijvoorbeeld tot uiting in de vele reclames voor lichaamsverzorging en gezonde voeding. Hydraterende crèmes en drinkyoghurts die je weerstand verhogen, worden door slanke dames aangeprezen. En je telt niet mee als je niet wekelijks in de fitness aan je conditie werkt.

In de westerse cultuur is het de norm dat je je best doet om er goed uit te zien en dat ook zo goed mogelijk te laten zien. Ondertussen wordt aan de opgroeiende generatie een ideaalbeeld meegegeven, waaraan eigenlijk geen mens kan voldoen. Want op reclames en in tijdschriften worden de modellen bijna altijd in Photoshop bijgewerkt. Het gevolg is dat je jezelf vergelijkt met mooie mensen die helemaal niet bestaan. En dus dat je ontevreden bent met je eigen lijf. Want misschien kun je je foto’s voor Facebook wel wat opleuken, maar je eigen lijf kun je niet photoshoppen…

9 H oe belangrijk vind jij je lichaam?

10 Wat doe je om je fit en gezond te voelen?

11 Vergelijk jij jezelf met modellen op tv?

12 Vind je het moeilijk om jezelf te accepteren zoals je bent?

Lees bron 4.

13 Vind jij de westerse lichaamscultuur losbandig?

14 Kunnen vrouwen die zich moeten kleden met een hoofddoek of in een volledig bedekkende lichaamssluier volgens jou zichzelf zijn? Leg je antwoord uit.

15 In sommige westerse landen geldt een verbod op de boerka omdat communicatie met iemand in boerka moeilijk en identificatie bijna onmogelijk is. Wat is er voor en tegen zo’n verbod?

16 Hoe denk je dat een politieman uit Raqqa oordeelt over een boerkaverbod in westerse landen?

17 Portfolio Maak een presentatieblad over lichaamscultuur voor in je portfolio.

bron 3

bron 4

Een ‘het’?

In de zomer leeft een mens toch meer met zijn lichaam dan in de winter. In de winter pakken we het in, zetten het zo veel mogelijk binnen en kijken er verder niet te veel naar om. ’s Zomers komt het ineens tevoorschijn. Het moet de zon in, het moet zwemmen en wandelen, het moet zich goed voelen en ons gelukkig maken.

Het is vreemd dat we ons zo bewust zijn van ons lichaam en erover kunnen spreken als over een ‘het’, terwijl we heus wel weten dat we zonder dat lichaam helemaal niet bestaan.

Kritiek In sommige islami­ tische landen heeft men veel kritiek op de losbandige lichaamscultuur in westerse landen. Het vele bloot in het openbaar is hun een doorn in het oog. Het verschil met hun eigen cultuur is ook groot. Daar mogen vrouwen alleen gesluierd over straat, soms zelfs met een volledig bedekkende lichaamssluier, een boerka.

Een extreem geval deed zich voor in de Syrische stad Raqqa waar de terreurbe­ weging IS een islamitische staat heeft gevestigd. IS betekent ook Islamitische Staat. Politiepatrouilles controleren de kleding van vrouwen. Een hoogleraar aan de universiteit meldde hoe bewa­ pende IS-mannen een bus staande hielden vanwege een niet correct geklede vrouw. De vrouw werd naar huis gestuurd om zich om te kleden. Pas na anderhalf uur mocht de bus verder.

Marjoleine de Vos in NRC Handelsblad.

Op het lijf geschreven Een speciale manier om met je lichaam een statement te maken, is het laten zetten van een tattoo. Tatoeëren is een gebruik dat duizenden jaren teruggaat in de geschiedenis en al voorkwam bij de oude Egyptenaren en Grieken. Het tatoeëren is in onze cultuur sinds de jaren 60 van de vorige eeuw enorm populair geworden. Er zijn allerlei redenen waarom mensen een tattoo laten zetten.

Ook bijvoorbeeld de wens om iets van je geloof te laten zien. Yolanthe en Wesley Sneijder hebben bijvoorbeeld een vers uit Psalm 23 als tattoo laten zetten.

Ontleend aan: De Volkskrant, juli 2014.

Op het internet zijn allerlei voorbeelden te zien van tattoos die religieus zijn geïnspireerd. In Jeruzalem laten jaarlijks honderden christenen een tattoo zetten als permanente uiting van hun geloof. En Joodse jongeren laten als eerbetoon aan hun omgekomen familieleden hun kampnummer op de arm tatoeëren.

9·1 Ik, mij en mezelf

17

18 H oe denk jij over tattoos?

19 Zou jij een tattoo willen? Waarom wel of niet?

20 P ortfolio Zoek op het internet informatie over de verschillende redenen waarom mensen tattoos laten zetten. Maak een geïllustreerd informatieblad over tatoeëren voor je portfolio. Neem tenminste één voorbeeld op van een tattoo die op het geloof geïnspireerd is.

Woordeloze communicatie Met een tattoo kun je de buitenwereld iets laten zien van wat jij belangrijk of mooi vindt. Je lichaam vertelt dan een verhaal dat helemaal over jou gaat.

Maar jouw lichaam vertelt natuurlijk veel meer verhalen. In het contact met andere mensen is lichaamstaal veel belangrijker dan woorden. Dat komt omdat woorden iets vertellen over wat je denkt. Lichaamstaal vertelt iets over wat je voelt. En gevoel is een diepere laag in jezelf. (Zie bron 5.)

Soms voel je dingen waarvoor je geen woorden hebt en die je nauwelijks kunt uitleggen. Maar met je lichaam kun je op allerlei manieren zonder woorden met anderen communiceren. Je gezicht speelt daarbij een belangrijke rol. Je gezicht laat vaak zien wat je voelt. Onderzoek heeft aangetoond dat er wereldwijd zes basisemoties zijn. Of je nu uit Nederland, Japan of Brazilië komt, iedereen blijkt ongeveer op dezelfde manier te laten zien welke gevoelens er vanbinnen leven.

21 W elke lichaamstaal kun je gebruiken in de volgende situaties?

• Je wilt iets gedaan krijgen van een leraar die uit zijn humeur is; • je krijgt aan de kassa te weinig geld terug; • je bent op een feestje je cadeautje vergeten; • een vriend of vriendin zegt iets, wat je graag geheim had gehouden; • je komt te laat thuis omdat je de trein hebt gemist.

22 Welke lichaamstaal gebruik je bewust?

18

bron 5 Lichaamstaal Kijk naar het hele gedrag als je naar lichaamstaal kijkt. Als je op basis van één gebaar oordeelt, krijg je wellicht een verkeerde indruk. Als iemands mondhoeken omhoog wijzen, neem dan niet klakkeloos aan dat hij blij is. Kijk wat zijn ogen doen. Als er een verticale rimpel tussen zijn wenkbrauwen loopt en hij voorover leunt, wil dat zeggen dat hij geïnteres­ seerd is, niet kwaad.

Een lach is niet zomaar een lach en een kus is niet zomaar een kus, wat er in liedjes ook gezongen wordt. Als de mondhoeken omhooggaan en de ooghoeken omlaag, betekent dat twee dingen. De mond zegt ‘blij’ en de ogen zeggen ‘verdrietig’. Als je twijfelt, ga dan af op de ogen.

Als iemand met zijn vingers trommelt, kan dat duiden op verveling, maar ook op bezorgdheid, nervositeit en andere soorten van stress. Als iemand met een lege blik in de ruimte staart, wil dat zeggen dat hij luistert. Iemand met over elkaar geslagen armen kan het koud hebben of is het misschien niet met je eens. Bekijk alle gebaren in hun context. Als je twijfelt aan wat er in iemand omgaat, kijk dan naar hoe hij zijn lichaam houdt.

Uit: Elizabeth Kuhnke, Lichaamstaal voor dummies.

23 W elke lichaamstaal valt je op bij je leeftijdgenoten?

24 Fotograferen en naspelen Kijk op de link bij deze opdracht en noteer de zes basisemoties.

Maak foto’s van jezelf in deze zes w basisemoties en bewaar ze in je portfolio.

Bedenk bij elke basisemotie een w herkenbare situatie en speel die zonder woorden na in de klas.

9·2

Mooi of lelijk?

In deze les verdiepen we ons in het uiterlijk schoon en wat dat voor mensen betekent.

Maakt schoonheid mensen gelukkig of juist niet?

Schoonheid wordt in onze samenleving hoog gewaardeerd. Ze zeggen dat mooie mensen meer bereiken, meer invloed hebben en vaak een gemakkelijker leven hebben. Iedereen doet dus z’n best om mooi te zijn. Maar wat is mooi en wat is lelijk? Je moet toch uiteindelijk je lijf accepteren zoals het is…

Mooi zijn De meeste mensen doen elke dag opnieuw hun best om er zo goed mogelijk uit te zien.

Ze brengen hun haar in het gareel met gel.

Ze werken de wallen onder hun ogen weg met make-up. Ze gebruiken oogschaduw om hun ogen net iets groter te laten lijken. Ze scheren hun benen en kiezen de kleding waarin hun lichaam zo voordelig mogelijk uitkomt. Veel mensen nemen zich voor eens een weekje te lijnen om overtollig vet kwijt te raken. En ze sporten meestal niet alleen voor de gezondheid, maar ook om er beter uit te zien. Kortom: mooi zijn is belangrijk.

Al zal niet iedereen dat zo ronduit toegeven als in het musicalliedje ‘Mijn pakkie-an’.

(Zie bron 6.)

Recent onderzoek heeft aangetoond dat mensen van nu minder tevreden zijn over hun lichaam dan vroeger. In een onderzoek onder vrouwen bleek dat slechts 2% zichzelf mooi vond. Gemiddeld 25% van de vrouwen overwoog een plastisch chirurgische ingreep. Fabrikant van lichaamsverzorgingsproducten Dove maakte een video waarin een tekenaar portretten maakte van mensen zonder ze te zien. Het eerste portret maakte hij op aanwijzing van de persoon zelf. Het tweede op aanwijzing van anderen. Steeds bleek dat men zichzelf veel minder mooi vond dan anderen hen vonden.

Het blijkt dus heel moeilijk om je eigen schoonheid goed in te schatten.

25 26 27 28

oe belangrijk is mooi zijn?

H Wat doe je zelf om mooi te zijn?

Vind je jezelf mooi genoeg?

Welk bedrag geef je maandelijks uit aan lichaamsverzorging? En aan make-up en kleding? Hoeveel procent is dat bij elkaar van je maandbudget?

Vind je dat percentage hoog of laag?

bron 6 Pakkie-an In de musical Aida zingt de dochter van Farao: Van de vroege ochtend tot de late avond heb ik maar één zorg: wat trek ik aan?

Luister luister, ijdeltuiten: echte schoonheid zit van buiten, ja, in streepjes, nopjes, ruit en pied de poule.

Laat het schitteren en stralen om er alles uit te halen, en dat is in mijn geval nogal een boel.

Loop ik in een lap vitrage, is dat morgen al een rage, van Kadesh tot Thebe, tot aan Assouan.

Dus ik zweer het bij de goden, liever dood dan uit de mode...

Weet je, kleding is gewoon mijn pakkie-an!

Uit: Musical Aida; song ‘Mijn pakkie-an’.

Lees bron 6.

29 Vindt de prinses die het liedje zingt zichzelf mooi?

30 Hoe belangrijk is mooi zijn voor haar?

31 Wat is jouw reactie op haar uitspraak: ‘Liever dood dan uit de mode?’

32 Omschrijven Geef in een zo kort mogelijke zin aan wanneer iemand mooi is.

9·2 Mooi of lelijk?

19

Beeldengroep van Apollo en Daphne uit 1625 (Rome). Een voorbeeld van de klassieke schoonheid waarmee Griekse en Romeinse goden altijd werden afgebeeld.

Schoonheid

Bijbel Hoe denkt de Bijbel over lichamelijkheid en schoonheid? En welk houvast biedt dat voor gelovige chris­ tenen?

20

In haar boek ‘Het recht van de mooiste’ toont Nancy Etcoff aan dat schoonheid er beslist toe doet. Zij is als psychologe verbonden aan de Harvard Medical School en stelt: ‘Het uiterlijk is het meest publieke deel van jezelf. We nemen het uiterlijk van anderen waar en in een fractie van een seconde stellen we vast of we die ander aantrekkelijk vinden. Of dat zo is, toetsen we aan een ideaalplaatje van de menselijke gedaante dat in onze hersenen gegrift is. En vervolgens verbinden we er consequenties aan.’

Onderzoek toont aan, dat knappe mensen in een ruzie eerder gelijk krijgen en dat ze anderen gemakkelijker van hun mening kunnen overtuigen. Hierbij speelt ook mee dat aantrekkelijke mensen sociaal meer op hun gemak zijn en meer neigen tot assertief gedrag.

Al met al wil iedereen graag mooi zijn.

Want mooi zijn loont. Mooie mensen worden bijvoorbeeld eerder aangenomen bij een sollicitatie. En mensen die er goed uitzien, vinden gemakkelijker een partner.

Logisch dat iedereen er alles aan doet om er zo mooi en aantrekkelijk mogelijk uit te zien! Dat geeft natuurlijk ook veel stress en negatieve gevoelens. Want wie lelijk is of minder knap, is in het nadeel. (Zie bron 7.)

Hoewel… Niet iedereen denkt er zo over. De Amerikaanse Naomi Wolf schreef al in 1990 haar boek met als titel ‘De zoete leugen of

de mythe van de schoonheid’. Zij vindt dat mensen gek gemaakt worden. Het is volgens haar een leugen dat je gelukkiger bent als je mooi bent. Mensen moeten maar gewoon gelukkig zijn met wie ze zijn en niet eindeloos proberen te voldoen aan een beeld dat anderen ze opleggen. Van haar zouden we ons uiterlijk wel iets minder belangrijk mogen vinden. (Zie bron 8.)

33 M erk jij in je omgeving dat mooi zijn loont?

34 Ken jij in de praktijk andere voordelen van mooi zijn?

35 Moet je mooi zijn om gelukkig te zijn?

Lees bron 7.

36 Erger jij je aan mooie mensen in reclames?

37 Als het kennelijk geen pluspunt is als mooie mensen in reclames optreden, waarom blijven adverteerders dat dan toch doen?

Lees bron 8.

38 Wat vind je ervan dat Wolf het lichaam een gevangenis noemt?

39 Wat is het verschil tussen de boodschap van Nancy Etcoff en Naomi Wolf?

40 Ben je het met Wolf eens, dat wij ons uiterlijk wel iets minder belangrijk zouden mogen vinden? Waarom wel of niet?

bron 7

bron 8

Negatieve gevoelens Onze samenleving hecht meer belang aan het uiterlijk dan aan het inner­ lijk. Dat vindt een meerderheid van de mensen in een onderzoek in Nederland en Vlaanderen. Twee op de drie personen vinden dat er iets gedaan moet worden tegen discriminatie op uiterlijk. Vooral vrouwen voelen de druk om er alsmaar mooier uit te zien. Velen koesteren negatieve gevoelens bij het zien van modellen op tv. In tv-program­ ma’s zouden meer gewone mensen moeten meedoen.

Gevangenis Naomi Wolf: ‘Al dat geroep van: iedereen is vrij om eruit te zien zoals ze wil…

Dat is net zo’n culturele mythe als die van de gelukkige huis­vrouw die gretig haar vloeren dweilt. (…)

Wij denken dat we vrij zijn, maar ondertussen zitten we opgesloten in de gevangenis van ons lichaam (…).

We zitten opgesloten in de opdracht vijftien pond af te vallen en als ons dat niet lukt, voelen we ons mislukkelingen.’

Uit: Naomi Wolf, De zoete leugen of de mythe van de schoonheid.

Ontleend aan www.onaantrekkelijk.be Een gezicht wordt door veel mensen mooi gevonden wanneer het symme-

Schoonheidsidealen

trisch is en de

In onze cultuur denken we dat ons schoonheidsideaal tamelijk algemeen geldig is.

Niets is minder waar. Tussen de landen van de wereld zijn er aanmerkelijke verschillen.

verhouding van de gulden snede erin is terug te vinden.

Esther Honig liet haar profielfoto door foto-experts uit 25 verschillende landen photoshoppen. De resultaten zijn opmerkelijk: het is heel goed te zien dat de schoonheidsidealen uit de verschillende delen van de wereld hemelsbreed verschillen.

Toch is er wel een constante factor te ontdekken. De oude Griekse filosoof Pythagoras ontdekte het verband tussen schoonheid en wiskunde. Een gezicht dat symmetrisch is en waarin de verhouding van de ‘gulden snede’ is terug te vinden (de verhouding van 1:0,618) wordt vaak mooi en aantrekkelijk gevonden.

De grote vraag is: wie bepaalt het schoonheidsideaal? Door de eeuwen heen was het de rijke elite die het voorbeeld gaf voor wat ‘men’ mooi vond. Nu is het de modesector die bepaalt wat de mensen mooi vinden. En de media spelen daarbij een belangrijke rol.

Lees bron 8.

41 Wat heeft de ‘gevangenis van ons lichaam’ te maken met schoonheidsidealen?

42 Portfolio Maak een presentatieblad over schoonheid en schoonheidsidealen voor je portfolio.

9·2 Mooi of lelijk?

21

bron 9

Make-over Er zijn mensen die verder gaan. Zij houden het niet bij make-up, kleding of sport, maar laten zich door een cosmetisch arts of een plastisch chirurg behandelen. Natuurlijk zijn er ingrepen die medisch noodzakelijk zijn.

Zoals na ongevallen, bij aangeboren afwijkingen en bij mensen met brandwonden. Maar er worden jaarlijks ook behoorlijk wat cosmetische ingrepen gedaan. (Zie bron 9.) Het is ongelooflijk hoeveel de artsen aan een lichaam kunnen veranderen.

Oren kunnen worden rechtgezet, borsten vergroot of verkleind, de oogleden kunnen worden gelift en een neus kan volledig van vorm veranderen. Hier en daar wordt wat vet weggezogen.

Er zijn tv-programma’s waarin mensen een make-over ondergaan. Aan het eind van zo’n programma zie je het resultaat. Soms lijkt het alsof er een ander mens staat.

43 K ijk je naar make-over-programma’s?

Vind je het nodig dat mensen zo’n behandeling ondergaan?

44 Vind je het terecht dat er zo veel aandacht is voor ‘mooi zijn’?

22

Cosmetisch arts Robert Schoemacher is een van de toon­ aangevende cosmetisch artsen.

Hij heeft zijn eigen ‘Perfect Age Centers’. Hij schrijft in een van zijn blogs: ‘Ik vind het na 25 jaar nog steeds een prachtig vak. Je kunt je als cosmetisch arts bezighouden met het verfraaien van een gezicht. Zo kun je met fillers lelijke of storende zaken, zoals donkere kringen onder de ogen, minder laten opvallen of zelfs doen verdwijnen. Met botox kun je bijvoor­ beeld boze trekken verhelpen. Daarnaast kun je een gezicht soms echt mooier maken door bijvoorbeeld een doorsnee mond middels een injectie met hyaluronzuur een sensuele lading te geven.

Lees bron 9.

45 Vind jij het vak van Schoemacher prachtig?

46 Welk bedrag zou jij ervoor overhebben om een cosmetische ingreep te ondergaan?

47 Zou jij een vriend of vriendin aanmoedigen om zich door een cosmetisch arts te laten behandelen?

48 Filmpje maken Maak een filmpje van 1 minuut, waarin je ingaat op de volgende vragen: • Wat denk jij als je goed naar jezelf in de spiegel kijkt?

• Ben je tevreden over je uiterlijk of zou je wel iets willen veranderen?

• Wie is jouw grote voorbeeld? Op welke manier heeft hij of zij invloed op jou?

9·3

Lichaam en geest

In deze les onderzoeken we wat er binnen in een mens zit, wat er nog meer is behalve het lichaam. Wat is de geestelijke basis van ons leven?

Het lichaam is het eerste wat je van iemand ziet, de tastbare buitenkant. Maar bij jezelf voel je dat er meer is. Dat er ook een binnenkant is. Wat is dat precies? Dat je kunt denken, verdrietig en vrolijk zijn? Is dat geest? En wat is dat dan? En wat is de ziel?

Buitenkant en binnenkant Hoe iemand eruitziet, gekleed is en kijkt, geeft je gelijk een eerste indruk. Is die ander aardig of een beetje bitchy, verlegen of stoer? Al bij de eerste ontmoeting heb je een idee over hem of haar. Maar je kunt je aardig vergissen. Je bent geneigd te denken dat er achter een mooie buitenkant een mooie binnenkant zit. Maar dat hoeft helemaal niet. Mooie mensen kunnen liefdeloos en gemeen zijn. Net zoals ‘lelijke’ mensen warm en hartelijk kunnen zijn. Zo simpel is het niet met schoonheid. Zit de schoonheid vanbuiten? (Zie bron 6 en 10.)

Of zit schoonheid eigenlijk vanbinnen, zoals Sophia Loren beweert? (Zie bron 11.)

49 H oe merk je zelf dat een mens een buitenkant en een binnenkant heeft?

50 Hoe zou je de binnenkant van een mens willen noemen?

Lees bron 10 en 11.

51 Vind jij schoonheid iets fysieks of niet?

Leg je antwoord uit.

52 Hoe zou jij schoonheid omschrijven?

53 En hoe zou jij uitleggen wat Sophia Loren bedoelt?

54 Zijn er mensen die je vooral vanbinnen mooi vindt? Zo ja, wie? En wat is er mooi aan ze?

55 Bedenken Iemands persoonlijkheid of karakter zit voor een belangrijk deel aan de binnenkant.

Bedenk tien karaktertrekken die horen w bij een mooie binnenkant.

56 Portfolio Op veel social media kun je bij het aanmelden een avatar kiezen in plaats van een foto van jezelf te plaatsen.

bron 10 Binnenin Schoonheid zit vanbuiten, liefde binnenin, zonder schoonheid kan je leven, zonder liefde heeft het geen zin. www.gedichtenonline.tk

bron 11 Ogen Sophia Loren (1934) is een beroemde Italiaanse actrice, een echte schoonheid. Zij beweert dat schoonheid niets te maken heeft met de buitenkant: ‘Schoonheid is hoe je je vanbinnen voelt en dat weergeeft in je ogen. Het is niets fysieks.’

Ontleend aan: www.citaten.net

Waarom plaatsen mensen een avatar w en geen foto?

Bedenk en teken een avatar voor w jezelf, waarin je iets van je eigen binnenkant laat zien.

Zoek op het internet uit wat een w avatar oorspronkelijk is en uit welke religie het begrip afkomstig is.

Maak een presentatieblad voor je w portfolio over avatars, over de achtergrond en hoe ze nu gebruikt worden – met actuele voorbeelden.

9·3 Lichaam en geest

23

Eigentijdse bewerking van het beroemde schilderij van Michelangelo van de schepping van Adam.

Geest

Bijbel In de Bijbel speelt de geestelijke kant van het menselijk leven een belangrijke rol. Juist de geest maakt dat de mens lijkt op God. Welke gevolgen heeft dat?

24

In het bijbelse scheppingsverhaal wordt verteld over de schepping van de mens (Adam). Zijn lichaam wordt gemaakt uit aarde (adama) en krijgt daarna door God de geest ingeblazen. Gods adem maakt de mens levend. Wat is dat precies, die geest?

De latere denker René Descartes bedacht dat een mens bestaat uit een lichaam en een ‘denkende substantie’. Het denken is volgens hem het bijzondere van het menszijn. (Zie bron 12.) Is die ‘denkende substantie’ de geest uit het scheppingsverhaal?

Voor Descartes was het de grote vraag hoe lichaam en geest samenhangen. Als je bijvoorbeeld bedenkt dat je op wilt staan, gaat je lichaam dat doen. Hoe zit dat?

Descartes ging ervan uit dat je bewustzijn in de pijnappelklier in de hersenen zit. En dat deze klier het lichaam aanstuurt. De pijnappelklier is volgens hem een soort schakelkast: gedachten worden er omgezet in daden en omgekeerd.

Intussen weten we dat ons brein iets ingewikkelder in elkaar zit. Het hele zenuwstelsel speelt een belangrijke rol in alles wat mensen denken, voelen en doen. Er is niet één klier die als schakelkast dienst doet. Alles wat je doet of denkt is verbonden met verschillende vaste plekken in je hersenen. Als iemand praat, lacht of schrikt, kunnen ze dat in de hersenen zien aan de verhoogde activiteit. Wetenschappers

hopen in de toekomst een soort plattegrond van het brein te kunnen maken waarop alle soorten activiteiten van een mens te zien zijn.

57 Uitleggen Bekijk de foto hierboven.

Leg uit wat het bijbelse scheppingsverhaal te maken heeft met het thema van dit hoofdstuk.

58 Heeft Descartes gelijk: is volgens jou het denken het bijzondere van de binnenkant van de mens?

59 Zijn er nog meer dingen die volgens jou horen bij de binnenkant van de mens? Zo ja, welke?

Lees bron 12.

60 Wat bedoelt Descartes met ‘waarheden veranderen en onze zintuigen bedriegen ons’?

61 Vind jij zelf het feit dat je denkt een bewijs dat je bestaat?

62 Is je levende lijf een bewijs dat je bestaat?

63 Mindmap maken en onderstrepen Maak met een groepje een ‘mindmap’ met alles waaruit een mens bestaat.

Onderstreep alles wat te maken heeft met het lichaam groen.

Onderstreep alles wat te maken heeft met de geest rood.

bron 12

bron 13

‘Ik denk, dus ik ben’ De beroemde filosoof René Descartes (1596-1650) kwam tot de kernachtige stelling: ‘Ik denk, dus ik ben.’

Volgens hem is het feit dat we kunnen denken het bewijs dat we bestaan.

Waarheden veranderen, onze zintuigen bedriegen ons en we twijfelen voort­ durend. Wát je denkt, daar kun je aan twijfelen. Maar dát je denkt, is een feit.

Dat je twijfelt betekent dat er een ‘ik’ bestaat die twijfelt. Dus besta je. Dit is volgens hem de eerste en enige zekerheid in het leven.

Descartes legde de basis voor het rationalisme: de filosofische stroming die het verstand ziet als voornaamste bron van kennis. Dat rationalisme heeft heel veel invloed gehad op wat mensen van nu denken en geloven.

Totale mens-principe Louis van Gaal verwees na de forse zege van het Nederlands elftal op Spanje (5-1) opnieuw naar het totale mens-principe.

‘Het klopt dat de spelersvrouwen voor de wedstrijd in ons hotel zijn geweest.

En dat zal morgen in Rio de Janeiro ook weer even gebeuren. Als de jongens happy zijn, dan scheelt dat toch weer even.’

Het ging Van Gaal te ver om de galavoorstelling na rust tegen Spanje aan het totale mens-principe op te hangen.

‘Maar alle beetjes helpen,’ zei hij. ‘De sfeer is zo goed. Als je ziet hoe hard er gewerkt is om zo tegen Spanje te kunnen spelen. Ik werd er emotioneel van toen Van Persie zijn gelijkmaker met me vierde. Dat hoeft hij natuurlijk niet te doen. Maar hij doet het wel.’

Bron: Algemeen Dagblad, juni 2014.

64 Uitkiezen en uitleggen Lees bron 12.

In hun boek ‘Dus ik ben’ borduren de hedendaagse filosofen Stine Jensen en Rob Wijnberg voort op het werk van Descartes. Ze beschrijven de gedachte ‘Ik denk, dus ik ben’ en tien variaties hierop: • Ik voel, dus ik ben • Ik heet, dus ik ben • Ik hoor erbij, dus ik ben • Ik lijd, dus ik ben • Ik heb een verleden, dus ik ben • Ik heb lief, dus ik ben • Ik word erkend, dus ik ben • Ik reis, dus ik ben • Ik consumeer, dus ik ben • Ik heb een lichaam, dus ik ben Kies één factor uit, die volgens jou w door jouw leeftijdgenoten als belangrijkste wordt gezien. Leg uit waarom.

Eenheid Dat lichaam en geest heel nauw met elkaar samenhangen, weet eigenlijk iedereen uit

eigen ervaring. Als je zenuwachtig bent voor een proefwerk moet je vaker naar de wc. Misschien heb je wel diarree van de spanning. Of hoofdpijn. Als je verliefd bent, voel je vlinders in je buik. En als je bang bent, gaat je hart sneller kloppen. Allemaal voorbeelden van hoe je je vanbinnen voelt en hoe dat aan je lijf te merken is.

Wetenschappers zijn ervan overtuigd dat alles wat er vanbinnen (geestelijk) met een mens aan de hand is, ook vanbuiten (lichamelijk) iets teweegbrengt.

Voor een topprestatie op het voetbalveld komt het natuurlijk vooral aan op (lichamelijk) fit zijn. Maar bondscoach Van Gaal ging tijdens het WK 2014 in Brazilië toch uit van het ‘totale mens-principe’, zoals hij dat noemde. (Zie bron 13.) Lichaam en geest zijn volgens dat principe helemaal met elkaar verweven. En je kunt eigenlijk niet zeggen wat belangrijker is. Een mens is een eenheid van lichaam én geest.

9·3 Lichaam en geest

25

65 W elke andere voorbeelden kun je noemen van de samenhang van lichaam en geest?

Lees bron 14.

66 Leidt volgens jou een goede sfeer tot betere resultaten in een wedstrijd?

67 Wat heb je aan een goede sfeer in de voetbalploeg als de spelers niet fit zijn?

68 Wat heb je aan fitte spelers als de sfeer in de ploeg niet goed is?

69 Wat is belangrijker: lichaam of geest?

70 Uitzoeken Een bekende uitspraak is: ‘Een gezonde geest in een gezond lichaam’.

Zoek uit van wie die uitspraak is en w wanneer die persoon leefde.

Leg uit wat de zin betekent.

De ziel Descartes had het over de verhouding tussen lichaam en geest. Veel religies zeggen dat een mens een ziel heeft. Zijn geest en ziel hetzelfde?

Soms worden deze twee woorden door elkaar gebruikt maar meestal is er wel een verschil. Als het over de geest gaat, worden vooral activiteiten bedoeld die te maken hebben met denken. Je geest piekert, twijfelt, begrijpt iets, hakt knopen door, wil iets of juist niet. Dat zijn allemaal mentale, geestelijke activiteiten. Als het over de ziel

26

bron 14 Geestelijke fingerprint ‘Ik ben méér dan de gegevens die over mij verzameld zijn in statistieken en computerbestan­ den: sekse, leeftijd, opleiding, functie, prestaties, koopgedrag, enzovoort. We hebben een onvervreemdbare eigen “kern”, de “ziel”. (…) De ziel is iets wat ieder mens als persoon volstrekt uniek maakt. Met een geheel eigen belevings­ wereld. Zoals er niemand in de wereld bestaat met een gelijke vingerafdruk, zo is er ook niemand met eenzelfde ziel.’

Naar: Bernard Rootmensen, Waar het op aankomt.

gaat, gaat het over het wezen van een mens. De ziel is je kern, datgene wat jou tot uniek mens maakt. (Zie bron 14.)

In religies wordt de ziel verbonden met God of met het goddelijke.

71 W at is in je eigen woorden het verschil tussen geest en ziel?

72 Schilderij maken Maak een schilderij, tekening of fotobewerking waarin je in beeld brengt wat de ziel is of betekent.

9·4

Gezond en ziek

In deze les verdiepen we ons in de vragen rond leefstijl, gezond­ heid, ziekte en gebreken.

Ingrijpende vragen die niet enkel te maken hebben met ons lijf, maar met ons hele leven.

Mensen zeggen vaak: ‘Als je maar gezond bent – dat is het belangrijkste!’ Dat is ook zo.

Maar dat merk je pas als je ziek bent. Vaak is je lichaam sterk genoeg om zelf weer beter te worden. Maar niet alle ziektes zijn te genezen, niet alle handicaps zijn te verhelpen.

De vraag blijft: waarom worden mensen ziek?

Leefstijl Gezond zijn is de normale gang van zaken.

Alle organen in je lichaam doen wat ze moeten doen en je voelt je gewoon goed. Je zit lekker in je vel.

Zolang dat zo is, heb je niet het gevoel dat je daar iets voor moet doen. Je voelt je gewoon goed en je denkt dat dat altijd zo blijft… Tot je een keer ziek wordt. En dat overkomt iedereen. Elk kind krijgt wel een paar kinderziektes. Elke volwassene heeft weleens een keertje griep. Dat gaat allemaal wel weer over, met of zonder pilletjes.

Toch blijkt jouw doen en laten ook van invloed op hoe je je voelt. Hoeveel je slaapt, of je genoeg beweegt, wat je eet… alles heeft uiteindelijk invloed op je gezondheid.

Natuurlijk, ook allerlei bacteriën en virussen spelen een rol. Maar hoeveel invloed die ziekmakers op je hebben, is ook een beetje afhankelijk van je leefstijl.

Het vervelende is, dat veel dingen die leuk en lekker zijn juist slecht zijn voor je gezondheid. Gevolg is bijvoorbeeld dat er

een recordaantal obesitaspatiënten rondloopt.

Er zijn programma’s op tv geweest waarin de leefstijl van jonge deelnemers werd getest en de ontwikkeling van hun gezondheid werd voorspeld. Veel jongeren schrokken enorm van de uitkomst. Toch bleek het lastig voor ze om iets aan hun leefstijl te veranderen.

73 Top-3 maken Wat moet je vooral niet doen als je gezond wil blijven?

Maak een top-3 van ongezond gedrag. w Zorg dat je het met de hele klas eens wordt over de volgorde: wat is het ergst?

En wat moet je juist wel doen om w gezond te blijven?

Maak een top-3 van gezond gedrag. w Zorg dat je het met de hele klas eens wordt over de volgorde: wat is het allerbelangrijkst?

9·4 Gezond en ziek

27

Ook je geest werkt mee om je lichaam goed te laten functioneren. Die bekende uitspraak is niet voor niets: ‘Een gezonde geest in een gezond lichaam’! (Zie opdracht 70.) Dus: zit je in een mentale dip? Ga sporten, dat helpt! En ben je lichamelijk aan het kwakkelen? Laad mentaal eens goed op en rust uit. Dan gaat het vast beter.

Een zelfherstellende machine Bij alles wat je doet, gebruik je je lichaam, of je nu fietst, loopt, danst, schaatst of zit.

Daar sta je niet eens bij stil. Gedachteloos zet je de ene voet voor de andere, typ je een regeltje op het toetsenbord van je laptop of pak je een beker van tafel.

Maar er zijn ook situaties waarbij je juist heel bewust bezig bent met je lichaam. Wie aan sport doet, zal trainen. Daarmee vergroot je je kracht en je conditie. Als amateursporter merk je al hoeveel meer je kunt door te trainen. Topsporters gaan nog verder. Zij proberen door training en een uitgekiende voeding het uiterste uit hun lichaam te halen en tot een perfecte prestatie te komen. (Zie bron 15.)

Als je gezond bent, is je lichaam net een goed geoliede machine. Alles functioneert zoals het moet en je hebt er geen omkijken naar. Vaak merk je pas wat je normaal allemaal doet en kan, wanneer er iets mis is. Pas als je je duim kneust, merk je hoe vaak je die nodig hebt. Het grote verschil tussen een machine en je lichaam is dat een machine zichzelf niet kan herstellen als er iets mis is. Je lichaam kan dat voor een groot deel wel. Bij een kleine blessure of een griepje doet het lichaam alles om zichzelf weer beter te maken. En als dat niet genoeg is, kan een arts helpen het herstel te bevorderen. (Zie bron 15.)

28

74 W at doe jij aan sport? Helpt dat om je beter te voelen?

75 Wat vind jij de meest indrukwekkende sportprestatie? Wat maakt die zo bijzonder?

76 Over welke werking van je eigen lichaam verbaas jij je weleens?

Waarom?

77 Lijkt het menselijk lichaam op een machine? Leg je antwoord uit.

78 Er zijn robots in de maak die sterk op mensen lijken. Wat is het blijvende verschil tussen dit soort robots en jou?

Lees bron 15.

79 Denk je dat topsport goed is voor je lichaam?

80 Wat heeft Kramer moeten doen, denk je, om in 2012 weer terug te komen in de wereldtop schaatsen?

81 Beeldopdracht Maak een tekening, cartoon of collage waarin je jouw eigen lichaam als machine voorstelt.

Geneeskunde De medische wetenschap ontwikkelt zich snel. Er worden voortdurend nieuwe ontdekkingen gedaan en men weet steeds meer over het menselijk lichaam en hoe dat werkt. Er worden ook voortdurend nieuwe behandelingen en medicijnen getest. Voor mensen die ziek worden, kan dat van levensbelang zijn. Een levensgevaarlijke ziekte als aids kon in het begin niet genezen worden, maar door de ontwikkeling van nieuwe medicijnen gaan mensen in westerse landen nu niet meer dood aan aids.

Die medicijnen zijn alleen wel heel duur.

Zieken in arme landen kunnen die vaak niet betalen en gaan toch nog dood.

bron 15

bron 16

Allrounder Sven Kramer heeft sinds 2006 een indrukwekkende schaatscarrière opgebouwd. Tijdens een wedstrijd is hij het toonbeeld van een ‘geoliede machine’. Hij heeft vele tientallen medailles veroverd, zowel op wereld­ kampioenschappen allround en afstan­ den alsook op de Olympische Spelen.

Toch heeft hij in 2010 en 2011 een flinke dip gehad door een luchtwegin­ fectie en een blessure aan zijn rechter­ bovenbeen. Maar in 2012 kwam hij weer helemaal terug en werd hij zowel Europees als wereldkampioen. Op 1 december 2013 won hij in Astana zijn dertigste wereldbekerwedstrijd, waarmee hij Rintje Ritsma voorbijging als beste Nederlandse schaatser.

Ebolavirus Een van de ziektes waartegen geen vaccin bestaat en ook geen medicijn is om de ziekte te genezen, is ebola. De ziekte kwam voor het eerst voor in Congo in 1976 en is genoemd naar de rivier waar de eerste uitbraak plaatsvond. Mensen die door het ebolavirus besmet raken, krijgen hoge koorts en inwendige bloedingen. In de meeste gevallen is de ziekte dodelijk. In 2014 heeft een ernstige uitbraak in verschillende landen van Midden-Afrika aan vele honderden mensen het leven gekost.

Hoe goed artsen ook zijn, hoeveel nieuwe medicijnen en behandelingen ze ook ontwikkelen, niet alle ziektes zijn te genezen. (Zie bron 16.) Aan sommige ziektes en aandoeningen valt niets te doen.

82 A an welke beperkingen van het lichaam valt ook in de toekomst volgens jou niets te doen?

83 Zal de medische wetenschap uiteindelijk alle ziektes kunnen genezen?

84 Portfolio Lees bron 16.

Zoek informatie over het ebolavirus. w Maak een informatieblad over de w ziekte, recente uitbraken, de kwetsbaarheid van hulpverleners en de vraag wat artsen er (intussen) tegen kunnen doen.

Handicaps Er zijn mensen die niet weten wat het is om een gezond lichaam te hebben. Zij zijn met een afwijking geboren. Of een afwijking kan door een ziekte of ongeval zijn ontstaan.

De Wereldgezondheidsorganisatie heeft afwijkingen ingedeeld naar niveau van ernst: een stoornis, een beperking en een handicap. De ernst ligt vooral in de beleving van iemand zelf. Kort gezegd: een stoornis is een lichamelijke afwijking. Als iemand door zo’n stoornis iets niet kan, wordt het een beperking en de beperking wordt een handicap als die een structurele belemmering vormt. (Zie bron 17.) Vergeleken met alle ziektes zijn handicaps de meest voorkomende belemmeringen voor een gezond leven. Ongeveer 10% van de wereldbevolking heeft een handicap en 80% van de gehandicapten leeft in ontwikkelingslanden.

In het dagelijks leven kunnen handicaps voor grote problemen zorgen. Niet alleen doordat gehandicapten allerlei praktische hulp en zorg nodig hebben, maar ook door de houding van andere mensen. Die zien de gehandicapten al gauw niet helemaal voor vol aan. Mensen die in een rolstoel zitten, vertellen dat zij in een winkel zelden aangesproken worden. Winkelpersoneel praat tegen degene die de rolstoel duwt in plaats van tegen henzelf. Alsof je niet serieus genomen wordt wanneer je een handicap hebt.

85 H eb jij zelf een handicap of beperking?

Hoe is dat?

9·4 Gezond en ziek

29

86 K en je iemand die een beperking of handicap heeft? Kijk je daardoor anders naar hem of haar?

87 Ga je anders om met iemand die een beperking heeft?

88 Welke mensen in je eigen omgeving hebben een beperking of handicap?

Hoe gaan zij daarmee om?

89 Verslag van een tv-programma Bekijk een aflevering van ‘Je zal het maar hebben’.

Maak een kort verslag van de aflevering die je hebt bekeken.

Wat vind je van de personen die geïnterviewd worden?

Beschrijf een van de personen uit het programma. Welke aandoening heeft diegene? Wat houdt dat in? Vind jij diegene erg beperkt/gehandicapt?

Waarom?

Wat vind je positief aan de manier waarop deze jongeren met hun ziekte/ beperking omgaan?

Afwijkingen bij een ongeboren kind Iedere aanstaande ouder vraagt zich weleens af of haar of zijn kind gezond zal zijn.

Ongeveer 5% van de baby’s heeft een aangeboren of erfelijke aandoening.

bron 17 Broos Marloes is twintig en woont in het buiten­ land. Aan de buitenkant zie je bij haar niet dat er iets mis is. Ze heeft een ziekte waardoor ze heel snel iets breekt.

Zelfs een zachte aanraking van iemand anders kan al een botbreuk bij haar veroorzaken. Normaal zit ze in een rolstoel. Niet omdat ze niet kan lopen, maar om te voorkomen dat andere mensen tegen haar aan botsen. Haar broze botten vormen dus een dagelijkse belemmering.

Prenataal onderzoek kan bepaalde ziektes of aandoeningen al voor de geboorte aantonen, bijvoorbeeld of het kindje het syndroom van Down heeft. En als de ouders dat dan eenmaal weten, kunnen ze kiezen voor een abortus. Gevolg is, dat er tegenwoordig maar heel weinig kindjes met Down worden geboren.

Ouders kunnen zelf bepalen welk onderzoek ze laten doen of niet. Als uit een van de onderzoeken blijkt dat het kind een ziekte of afwijking heeft, komen ze voor een ingrijpende keuze te staan. Is de ziekte zo ernstig dat het een reden is om de zwangerschap af te breken? Of zal het kind er goed mee kunnen leven?

90 H oort ziekte bij het leven, of is ziekte een afwijking?

91 Maakt het uit of het ziek is of gezond hoeveel je van een kind houdt?

30

Maatschappij Het is een belangrijk ethisch vraagstuk of je als mens zelf mag beslissen om een kind geboren te laten worden of niet. Wanneer is een leven zinvol?

En wie bepaalt dat?

92 Z ou jij alles willen weten en je ongeboren kind laten onderzoeken?

93 Hoe komt het dat er maar heel weinig kinderen met Down worden geboren?

94 Hoe vind je het als een stel tot een abortus besluit omdat het kindje een beperking heeft?

95 Kun je van tevoren bepalen wat een mensenleven waard is?

96 Case Speel de volgende situatie na: een jong stel krijgt te horen van de arts dat ze een kindje met Down krijgen. Wat gaan ze doen? Gaan ze de zwangerschap afbreken? Wat zijn hun afwegingen?

Wat vindt de arts?

Waarom worden mensen ziek?

Mensen hebben zich altijd afgevraagd waarom er ziekte bestaat en hoe je daar als mens mee om moet gaan. Lichamelijke beperkingen geven altijd te denken. ‘Als

God goed is,’ vragen christelijke theologen zich bijvoorbeeld af, ‘waarom worden mensen dan ziek? God wil dat toch niet?’

En: ‘Als Allah de meest barmhartige is en alles beheerst,’ vragen moslimtheologen, ‘waarom bestaan er dan handicaps?’ De antwoorden die gelovigen of religieuze leiders op deze vragen geven, kunnen verschillend zijn. Ook binnen één geloof of traditie.

Stromingen-opdracht 97 P ortfolio Lees de informatie op de volgende bladzijden.

Voer een gesprek met iemand uit je w omgeving die een ziekte of een beperking heeft. Vraag hem of haar naar het waarom van die ziekte of beperking en welke invloed dat heeft op zijn of haar levensbeschouwing.

Maak een kort verslag en bewaar dat w in je portfolio.

Christendom

Ieder moet zijn kruis dragen, maar een ander kan je daarbij wel helpen.

Soms vragen christenen zich af of het hun eigen schuld is dat ze ziek zijn. Ze zien hun ziekte dan als een straf van God voor iets wat ze verkeerd gedaan hebben. Anderen geloven dat niet. Ziekte is volgens hen meer een fout in het lichaam waar God ook niets aan kan doen.

Sommige gelovigen denken dat de ziekte op zichzelf niet goed is, maar dat God er toch iets goeds mee kan bewerken. In bepaalde christelijke kringen is ziekte niet iets om ophef over te maken. Je ondergaat je lot blijmoedig zoals Jezus zijn lijden aan het kruis zonder protesten droeg.

Naastenliefde is een belangrijke waarde in het christelijk geloof, zeker ten opzichte van armen en zieken. Toch is dat niet altijd positief. Zieken en gehandicapten worden dan zielig gevonden of niet voor vol aangezien.

Veel christenen ervaren hun geloof vooral als een steun in tijden van ziekte. Zij geloven dat God hun de kracht geeft om door de moeilijke tijd heen te komen.

9·4 Gezond en ziek

31

Islam

Islamitische kalligrafie met de Godsnaam, Allah.

De eerste opvatting gaat ervan uit dat Allah de Almachtige is en dat je geen vragen moet stellen bij wat Hij doet. Als je ziek of gehandicapt bent, moet je maar gewoon aannemen dat daar een wijze bedoeling voor is.

Bij een andere benadering wordt er gewezen op de verschillende soorten handicaps. Er zijn handicaps die iemand zichzelf aandoet en die een ander mens of dier je aandoet. En er zijn handicaps die Allah je aandoet.

Alleen daarvoor is Allah verantwoordelijk. En zo’n handicap is altijd goed, want het is óf een straf die je verdiend hebt óf je zult er op een of andere manier voordeel van hebben.

De meeste moslims zien een ziekte of handicap als een kans om iets goeds te doen, een beproeving waardoor je kunt laten zien dat je er goed mee omgaat. Daarbij gaan veel moslims ervan uit dat Allah je niet meer oplegt dan je kunt dragen. (Soera 2:286)

Jodendom

Joden grijpen voor praktische en ethische kwesties terug op de Thora.

32

De joodse traditie biedt eigenlijk geen verklaring voor ziekte en handicaps. Het is vooral zaak zieke of gehandicapte mensen te accepteren zoals ze zijn.

Aan Rabbi Meïr van Rothenberg (13e eeuw) werd de vraag voorgelegd of een verlamde man wel voorzanger in de synagoge kon zijn. Hij antwoordde ‘dat het beter is wanneer de voorlezer misvormd is. God is niet als een koning van vlees en bloed, die hele vaten gebruikt en kapotte vaten weggooit. God heeft juist een voorkeur voor gebroken vaten. Zo staat het in de Psalm (51:19): Een gebroken en verbrijzeld hart zult u, God, niet verachten.’ God houdt juist van mensen met een handicap, lijkt hij te zeggen.

Lastig is wel dat zieke en gehandicapte mensen zich niet altijd aan de geboden kunnen houden die bij het geloof horen. De consequentie is dat anderen de zieke of gehandicapte zullen moeten helpen om toch een goede gelovige te zijn. Of ze worden vrijgesteld, maar dan worden ze weer niet helemaal voor vol aangezien.

Boeddhisme

De lotus is in het boeddhisme het symbool voor zuiverheid.

In het boeddhisme is je karma belangrijk. In versimpelde vorm is dat de rekening van je daden in je vorige leven(s), die vereffend moet worden. Een zieke of gehandicapte zal zich dus afvragen: wat heb ik verkeerd gedaan dat ik nu ziek ben? Maar karma is slechts één van de vijf natuurwetten. Het kan net zo goed ergens anders aan liggen. Dan wordt die hele vraag naar het waarom al minder belangrijk en kun je die loslaten.

De Boeddha leerde dat wij mensen vaak verkeerd tegen de dingen aankijken. Onze geest wordt bepaald door voorkeur (bijvoorbeeld voor gezondheid), afkeer (bijvoorbeeld van een handicap) en illusie (bijvoorbeeld dat je het slachtoffer van je situatie bent). Door een beter inzicht moet je anders naar de dingen gaan kijken. Dan ontdek je dat er eigenlijk geen wezenlijk verschil bestaat tussen gezond en gehandicapt.

Volgens de Boeddha is ziekte het grootste kwaad in de wereld. Dat betekent dat het het grootste goed in de wereld is om te zorgen voor zieken.

A-godsdienstigen

Zonder ziekte zouden we niet weten wat gezondheid is.

Iedereen krijgt te maken met ziekte en handicaps, ook a-godsdienstigen. Zij hebben geen mogelijkheid om dat te verklaren door een hogere macht of iets buiten de mens.

Als ze erover nadenken, moeten ze zich dus afvragen of het te verklaren is door de mens zelf. Heeft de zieke niet goed voor zichzelf gezorgd? Is de ziekte zijn eigen schuld?

Dat kan natuurlijk. Als iemand die veel gerookt heeft longkanker krijgt, is dat misschien zijn eigen schuld. Maar het is wel gek dat iemand anders die ook veel gerookt heeft, geen longkanker krijgt. Dan lijkt het leven een soort loterij, waarbij het een kwestie van geluk of pech is of je in de prijzen valt of niet.

Soms houden mensen zich eraan vast dat het leven nu eenmaal vol tegenstellingen zit. Je hebt rechts en links, groen en rood, gezond en ziek. Zouden we zonder ziekte weten dat we meestal gezond zijn? Waarschijnlijk niet.

Niet dat dat een verklaring is. Maar wel een feit. Ziekte bestaat nu eenmaal. En soms gaat het niet over.

9·4 Gezond en ziek

33

9·5

jong en oud

In deze les kijken we naar de levenscyclus van een mens en wat het betekent als je lichaam ouder wordt.

Als je jong bent – in de bloei van je leven – is je lijf op de top van zijn kunnen. Maar er komt onherroepelijk een moment dat je ontdekt dat je ouder wordt. Dat je minder soepel bent, sneller moe. De ouderdom komt met gebreken, zeggen ze. Als je jong bent, kun je je dat nauwelijks voorstellen. Wat betekent het om oud te zijn?

We zouden er heel wat voor over hebben om de rimpels van de ouderdom gewoon uit

Jong ‘Het verschil tussen jonge en oude mensen is, dat oude mensen weten wat het is om jong te zijn, maar jonge mensen niet weten wat het is om oud te zijn.’ Dit is een uitspraak van de Nederlandse letterkundige Cees Buddingh die zelf 67 is geworden.

Ouder worden is dus altijd een stap in het onbekende, hoe jong je ook bent en hoe oud je ook wordt.

Als je jong bent, heb je je hele leven nog voor je. En dat zou je het liefst zo willen houden. Je zou misschien wel altijd jong willen blijven. (Zie bron 18.)

98 Zou je altijd jong willen blijven?

99 Wat zijn de voor- en nadelen van jong zijn?

100 Wat zijn de voor- en nadelen van oud zijn?

Lees bron 18.

101 Waarom wordt het portret van Dorian steeds lelijker?

102 Wat zou er gebeuren als je niet ouder zou worden?

103 Waarom kan de de eeuwige jeugd maar beter een droom blijven?

te kunnen trekken!

104 Reclamespotjes maken Er zijn veel verhalen die gaan over de eeuwige jeugd en het eeuwige leven.

Het lijkt erg aantrekkelijk om niet oud te worden en niet af te takelen.

Verdeel de klas in twee groepen.

De ene groep maakt een reclamespotje of folder voor een levenselixer waardoor je eeuwig jong en mooi blijft.

Noem zo veel mogelijk positieve dingen – het is tenslotte reclame.

De tweede groep maakt een waarschuwing voor hetzelfde drankje. Waar moeten de mensen die het innemen voor oppassen of waarom moeten ze er helemaal niet aan beginnen?

Aftakeling Vroeg of laat komt voor iedereen de aftakeling. Een mens wordt ouder, het lichaam wordt slapper. De huid veroudert.

Er ontstaan rimpels en kraaienpootjes.

Ouderdom en aftakeling zijn onvermijdelijk.

Dat zal elk mens uiteindelijk moeten accepteren, zelfs al is hij of zij vroeger erg knap geweest. (Zie bron 19.)

34

bron 18

bron 19

Droom van eeuwige jeugd In het boek Het portret van Dorian Gray van Oscar Wilde (1890) wil de hoofdpersoon Dorian eeuwig jong en mooi blijven. Zijn wens gaat in vervulling. Maar een portret van hem toont hoe hij er écht uit zou hebben gezien zonder zijn eeuwige jeugd.

Omdat Dorian toch jong en mooi blijft, leeft hij er lekker op los. Daardoor wordt zijn portret heel snel lelijker. Op een gegeven moment is het zó afschuwelijk dat hij het kapot maakt. Maar daardoor maakt hij ook zichzelf kapot…

Een eeuwige jeugd blijkt dus helemaal niet zo mooi te zijn. Zijn daden hebben geen gevolgen en hij wordt niet ouder en wijzer. Hij leert niet bij.

De droom van de eeuwige jeugd kan maar beter een droom blijven, zo lijkt dit boek te zeggen.

Het boek van Oscar Wilde is diverse keren verfilmd.

Zeventig Sigrid Koetse is 70 en ze zit tegenover me in een brasserie ergens in Oud-Zuid.

Haar jas doet ze uit, haar hoedje houdt ze op. Maar ze zal heus wel grijs zijn.

‘Als je in de spiegel kijkt…’ zegt ze. ‘Die kop… als je heel mooi bent geweest, is dat best moeilijk.’

‘En u bent heel mooi geweest?’

‘Ja.’ ‘Op uw twintigste?’

‘Een vrouw is op haar best na haar veertigste.

En nu is het: wat zie je er nog goed uit.

Nou, dan weet je wel hoe laat het is.

Hoewel, laatst zei een wildvreemde man in de tram het net even anders. Die zei: “Wat leuk dat ik u zie, en o, u bent nog steeds zo mooi.” Dat was aardig.’

105 Wat zijn de meest opvallende fysieke kenmerken van ouder worden?

106 Kunnen oude mensen mooi zijn?

107 Vind je ‘mooi of lelijk’ een belangrijke kwestie?

Bijbel In onze samen­ leving worden ouderen vaak afgeschreven.

55-plussers vinden maar moeilijk een nieuwe baan.

In de Bijbel worden ouderen juist met ontzag en respect behandeld.

Waarom?

Koos van Zomeren in gesprek met actrice Sigrid Koetse, NRC Handelsblad.

111 Song of film bespreken Geef een voorbeeld van een song, serie of film over onsterfelijkheid die je aanspreekt.

w Beschrijf het verhaal in het kort en geef aan wat je erin aanspreekt.

Lees bron 19.

108 Waaraan kun je vooral zien dat Sigrid Koetse het moeilijk vindt om oud te worden?

109 Op welke leeftijd vind jij dat mensen meestal het mooist zijn?

110 Portfolio Maak een kort interview voor je portfolio met iemand die 70 jaar is of ouder.

w Stel in elk geval de volgende vragen: • Wat betekent oud zijn voor u?

• Wanneer was u op uw mooist?

• Wat zou u willen veranderen aan uw lichaam als dat kon?

9·5 Jong en oud

35