Elementaire kennis bedrijfseconomie 1 | Theorieboek | InBusiness Financieel by ThiemeMeulenhoff

Elementaire kennis bedrijfseconomie 1

THEORIEBOEK FINANCIEEL NIVEAU 3&4

Bewezen didactiek De methode InBusiness is ontwikkeld door ervaren auteurs, die in de leereenheden een duidelijke verbinding leggen tussen theorie en praktijk. De didactische opbouw van elke leereenheid is gebaseerd op het bewezen effectieve zes-leerfasen model: 1 Introductie 2 Theorie 3 Verwerking 4 Toepassing 5 Evaluatie/zelftoets 6 Toetsing De methode is compleet en van hoge kwaliteit. InBusiness is samen met docenten ontwikkeld, inhoudelijk sterk, prettig leesbaar, visueel aantrekkelijk en voldoet aan de eisen van de kwalificatiedossiers en aan de exameneisen. Digitaal, boeken of blended InBusiness Financieel is leverbaar op papier, volledig digitaal en als combinatie van beide (blended). De theorieboeken geven een heldere uitleg over de verschillende onderwerpen. Bij het theorieboek wordt een basislicentie geleverd, met extra theorie en opdrachten aangeboden in de interactieve digitale leeromgeving eDition. De werkboeken bevatten oriëntatievragen, kennisvragen, routineopgaven, praktijktaken en een integrale casus. Als docent kun je bovendien een keuze maken uit het totale aanbod leereenheden van InBusiness en die samenstellen tot een boek OpMaat. Digitaal is de methode beschikbaar voor scholen als Totaallicentie (volledig digitaal) of als Verwerkingslicentie (opdrachten digitaal, theorie op papier) in de interactieve leeromgeving eDition.

LEEROM INE G NL

• MET ING O EV

InBusiness bevat leereenheden die geschikt zijn voor de kwalificaties: - Financieel administratief medewerker (crebo: 25139) - Bedrijfsadministrateur (crebo: 25138) - Junior assistent-accountant (crebo: 25140)

Elementaire kennis bedrijfseconomie 1 THEORIEBOEK

Elementaire kennis bedrijfseconomie 1 bevat negen leereenheden die de theorie behandelen met betrekking tot alle belangrijke kostensoorten. Ook onderwerpen als eenvoudige kostprijsberekeningen, inclusief afschrijvingen en break-evenanalyse komen aan bod.

• MET ING O EV

Dit boek is onderdeel van InBusiness, een modulaire methode voor mbo economie. Een breed aanbod van leereenheden dekt alle onderwerpen voor de commerciële en financiële opleidingen. In de serie InBusiness Financieel worden leereenheden aangeboden voor dekking van het kwalificatiedossier Financieel administratieve beroepen.

LEEROM INE G NL

InBusiness Financieel

Auteur: Edward van Balen Eindredactie: Pieter Mijnster

9 789006 521948

Master_Financieel_A4 EKBE-theorie.indd All Pages

2/06/20 11:38

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 176

2/06/20 11:05

Elementaire kennis bedrijfseconomie 1

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 1

2/06/20 11:03

Colofon Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt. Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl ISBN 9789006521948 ISBN 9789006521955 1e druk, 1e oplage, 2020 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2020

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 2

2/06/20 11:03

Voorwoord Het middelbaar beroepsonderwijs verandert voortdurend onder invloed van maatschappelijke ontwikkelingen en in het bijzonder door de eisen die de beroepspraktijk aan de opleidingen stelt. Daartoe behoren nieuwe kwalificatiedossiers, maar ook ontwikkelingen zoals een breed eerste jaar voor economie opleidingen. Voor die opleidingen brengt ThiemeMeulenhoff nu de modulaire economie methode InBusiness uit: • Als vervolg op de methode BV in Balans voor de financiële beroepsopleidingen, is er nu InBusiness Financieel. • Als vervolg op de methode Rendement voor de commerciële beroepsopleidingen is er nu InBusiness Commercieel. InBusiness is opgebouwd uit een groot aantal leereenheden, die op drie verschillende manieren aangeboden worden: • Als hoofdstukken in een standaardboek met een vaste volgorde over één vakgebied of hoofdonderwerp; • Als hoofdstukken in een door de docent zelf samen te stellen Boek Opmaat, desgewenst met verschillende onderwerpen commercieel en financieel, in een zelf te bepalen volgorde; • Als complete leereenheden in de interactieve digitale leeromgeving eDition met directe feedback en resultatenoverzicht. Deze bevat de volledige theorie en alle opdrachten, zeer geschikt voor meer zelfstandig werken door studenten en voor afstandsonderwijs. De methode InBusiness is ontwikkeld door ervaren auteurs, die in de leereenheden een duidelijke verbinding leggen tussen theorie en praktijk. De didactische opbouw van elke leereenheid is gebaseerd op het zes-leerfasen model: Introductie, Theorie, Verwerking, Toepassing, Evaluatie/zelftoets, Toetsing. LET OP: Bij dit standaardboek behoort een basislicentie voor toegang tot de digitale leeromgeving eDition. Iconen helpen je daarbij op weg. Hiermee word je verwezen naar de digitale leeromgeving eDition, waar je de volgende onderdelen vindt die behoren tot de standaardinhoud van elke leereenheid van InBusiness Financieel: • Extra opdrachten (zoals extra kennisvragen, routineopgaven, praktijktaken en/of integrale casus) • Test je kennis en inzicht • Samenvattingsopdracht Hiermee worden theorie en opdrachten aangeduid, die extra aandacht vragen en belangrijk zijn voor je. De serie InBusiness is met de grootste zorg ontwikkeld. Wij hopen dat je met plezier met InBusiness werkt. Wanneer je vragen of suggesties hebt, neem dan contact met ons op. De auteurs en uitgever

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 3

2/06/20 11:03

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 4

2/06/20 11:03

Inhoudsopgave

Voorwoord

EKBE01 Van organisatie naar onderneming 7 Introductie 8 Theorie 8 1 Van organisatie naar onderneming 10 2 Doelen van een onderneming 11 3 Belanghebbenden van een onderneming 13 4 Werkterrein van een onderneming 16 5 Handelsondernemingen 18 6 Bedrijfskolommen 20 7 Organisatievormen 25 Begrippen 26

EKBE02 Opbrengsten en kosten, ontvangsten en uitgaven 27 Introductie 28 Theorie 28 1 De productiefactoren ‘KANO’ 30 2 Opbrengsten en kosten 31 3 Kostencategorieën 35 4 Variabele en constante kosten 37 5 Opbrengsten, kosten, ontvangsten en uitgaven 40 Begrippen 44

EKBE03 Kosten van grond- en hulpstoffen 45 Introductie 46 Theorie 46 1 De grondstofkosten 48 2 Wat kost de grondstof? 49 3 Kostprijs van een goedgekeurd product 54 Begrippen 59

EKBE04 Kosten van arbeid 61 Introductie 62 Theorie 62 1 De arbeidsovereenkomst 64 2 Van brutoloon naar nettoloon 71 3 Van brutoloon naar loonkosten 75 4 Loonstelsels 77 5 Uurtarief en werkplaatstarief 79 6 Gewaardeerd loon 82 Begrippen 84

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 5

2/06/20 11:03

EKBE05 Kosten van duurzame productiemiddelen 85 Introductie 86 Theorie 86 1 Technische en economische gebruiksduur 88 2 Kosten van een duurzaam productiemiddel 90 3 Afschrijven 92 4 Complementaire kosten en interestkosten 96 Begrippen 101

EKBE06 Overige kostensoorten

103 Introductie 104 Theorie 104 1 De kosten van grond 106 2 De kosten van diensten van derden 107 3 De kosten van belastingen 112 4 De kosten van financiering 116 Begrippen 119

EKBE07 Directe en indirecte kosten 121 Introductie 122 Theorie 122 1 Kostprijsberekening met directe en indirecte kosten 124 2 Opslagmethoden 125 Begrippen 134

EKBE08 Constante en variabele kosten

135 Introductie 136 Theorie 136 1 Variabele kosten 138 2 Constante kosten 140 3 Variabele kosten per product 143 4 Integrale kostprijs 145 5 Verkoopprijs 147 6 Verkoopprijs bij een handelsonderneming 149 7 Berekening van de nettowinst 151 8 Opbrengsten- en kostenlijn tekenen 153 Begrippen 155

EKBE09 Break-evenanalyse 157 Introductie 158 Theorie 158 1 Break-evenpunt 160 2 Break-evenafzet en break-evenomzet 161 3 Break-evenafzet met een formule 164 4 Break-evenafzet grafisch bepalen 165 5 Veiligheidsmarge 167 6 Gewenst winstniveau 167 7 Break-evenomzet van een handelsonderneming 168 Begrippen 170

171

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 6

2/06/20 11:03

FINANCIEEL

EKBE01

Van organisatie naar onderneming

Auteur Edward van Balen Eindredactie Pieter Mijnster

v1.0

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 7

2/06/20 11:03

EKBE01

Van organisatie naar onderneming

THEORIE Introductie De uitdaging Met regelmaat houden bedrijven bijeenkomsten voor belanghebbenden. Bekend zijn aandeelhoudersvergaderingen of bijeenkomsten voor trouwe afnemers of leveranciers. Het is gebruikelijk dat een van de voorlichters van de onderneming daarbij informatie verstrekt over de ontwikkelingen die de organisatie doormaakt. In de aankomende bijeenkomst voor diverse belanghebbenden moet er in een onderneming een presentatie worden gehouden over: • • • • •

de visie en missie van de onderneming; de ontwikkelingen rond duurzaam ondernemen (Triple P); de productiesector(en) waarin de onderneming actief is; welke rol de onderneming in de handel speelt; hoe de onderneming is georganiseerd, verduidelijkt met een organogram.

Aan de slag: Kun jij deze presentatie van inhoud voorzien?

Figuur 1

Shutterstock

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 8

2/06/20 11:03

Leerdoelen Wat heb ik voor deze uitdaging nodig? Kennis: • Ik kan de begrippen organisatie, bedrijf, onderneming, visie, missie, belanghebbenden, Tripple P, productiesector, organogram beschrijven. Begrip: • Ik kan de verschillen aangeven tussen een organisatie, een bedrijf en een onderneming. • Ik kan uitleggen wat het verschil is tussen visie en missie van een onderneming. • Ik kan de verschillende functies van de handel aangeven. Vaardigheid: • Ik kan ondernemingen in productiesectoren plaatsen. • Ik kan een bedrijfskolom op basis van verstrekte gegevens samenstellen. • Ik kan een organogram tekenen en daar de lijn- en staffuncties in aangeven.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 9

2/06/20 11:03

EKBE01

Van organisatie naar onderneming

1.1

De visie en missie van een organisatie Een organisatie is een groep mensen die samenwerkt om een bepaald doel te bereiken. Dat doel moet zo helder mogelijk zijn beschreven. Anders weet je nooit of je je doel hebt bereikt. Het gaat om wie, wat en hoe. Voor een organisatie is het belangrijk om een planning te hebben waarin staat beschreven hoe zij haar doel of meerdere doelen wil bereiken. Hierbij maakt de organisatie gebruik van de productiefactoren natuur, arbeid, kapitaal en ondernemerschap. Je vindt deze productiefactoren terug als machines, grond, werknemers, grondstoffen, elektriciteit en management. Een organisatie zorgt voor een doelmatig gebruik van deze middelen. Een organisatie moet vaststellen waar zij voor staat. Dat is de missie. Bij het beschrijven van een missie gaat het onder meer om vragen als: • • • •

Wie zijn wij? Waarom bestaan wij? Wat kunnen wij voor onze belanghebbenden doen? Wat zijn onze waarden, normen en overtuigingen?

Een onderneming moet een aansprekend toekomstbeeld bieden. Dat is de visie. Bij het beschrijven van een visie is de kernvraag: • Wat willen we bereiken? In de visie van een organisatie is het doel opgenomen dat de organisatie nastreeft. Het gaat bij een visie om het maken van verschil voor klanten en de maatschappij. Wat wil de organisatie bereiken en waar zitten klanten op te wachten? Missie en visie van Philips Missie Het leven van mensen verbeteren met zinvolle innovaties. Visie Philips streeft ernaar middels innovaties de wereld om ons heen gezonder en duurzamer te maken. Ons doel is om in 2025 de levens van drie miljard mensen te hebben verbeterd. Wij bieden de beste werkomgeving voor mensen die onze passie delen en samen bieden we onze klanten en aandeelhouders ongekende meerwaarde. Bron: philips.nl Een organisatie moet ook beschrijven hoe zij de beschreven doelen wil bereiken. Daarom werkt een organisatie met verschillende toekomstscenario’s. Een scenario is een beschrijving van de toekomst waarin staat hoe mensen zijn betrokken bij de missie, de visie, de keuzes die er zijn en welke voordelen en nadelen samenhangen met die keuzes. Er is vaak een optimistisch, een normaal en een pessimistisch scenario. Hierbij houd je rekening met de omgeving van de onderneming op het gebied van economie, bevolking, politiek, techniek, milieu en cultuur. Daarna kijk je naar de zaken waar je wel en waar je geen invloed op hebt.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 10

2/06/20 11:03

Doelen van een onderneming

1.2 Bedrijf en onderneming Een organisatie is economisch zelfstandig als ze zelf voldoende opbrengsten kan verwerven om alle kosten te dekken. Als je van de overheid subsidie nodig hebt om te kunnen bestaan, dan ben je niet economisch zelfstandig. Een bedrijf is een economisch zelfstandige organisatie die zich toelegt op de productie van goederen en diensten. Een onderneming is een bedrijf dat naar winst streeft en naar voortbestaan op de lange termijn. Je kunt dus zeggen dat een onderneming altijd een bedrijf is, maar niet dat een bedrijf altijd een onderneming is.

Figuur 2 Van bedrijf naar onderneming

Roel Seidell

Doelen van een onderneming Het doel van een onderneming is niet zomaar winst maken en verder niets. Doelen worden vaak heel precies omschreven en gaan ook om andere zaken dan alleen maar het behalen van winst. Een verantwoordelijke ondernemer houdt zich aan bepaalde principes en houdt rekening met de verschillende groepen die er belang bij hebben dat het goed gaat met de onderneming. Duurzaam ondernemen Iedere onderneming moet een doel hebben en een plan om dat doel te bereiken. Nu vinden veel ondernemers dat niet alles is toegestaan om zo veel mogelijk winst te behalen. Behalve winst vinden ze dat ook milieu en mensen een belangrijke rol spelen. Bij duurzaam ondernemen gaat het dan om ‘Triple P’. Dat zijn de drie P’s van People, Planet en Profit. Planet Planet staat voor het milieu. Op milieugebied is het van belang dat ondernemingen met zorg omgaan met energie en natuurlijke hulpbronnen, dat ze aan recycling doen en dat ze hun afvalgassen en afvalwater zuiveren. Als je een product niet meer kunt gebruiken, kun je het als afval verbranden. Maar je kunt ook de gebruikte materialen terugwinnen. Dat is recycling of hergebruik.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 11

2/06/20 11:03

EKBE01

Van organisatie naar onderneming Als je geen restafval meer hoeft te verbranden maak je gebruik van een circulaire economie. Daarbij hoef je geen nieuwe grondstoffen meer te gebruiken. HERGEBRUIK ECONOMIE

CIRCULAIRE ECONOMIE Grondstoffen

Grondstoffen Productie Productie

Recycling

Recycling Gebruik

Gebruik

Restafval Figuur 3 Bij Planet staat het milieu centraal.

Tiekstramedia

Maar kan ook om de vraag gaan of je een streek mag ombouwen tot toeristisch gebied. Misschien is een andere bestemming voor dat gebied op de langere termijn veel beter voor de bevolking of het milieu. Denk maar aan de aanleg van skigebieden in Oostenrijk waarbij veel bomen zijn verdwenen en waar lawines en overstromingen nu voor steeds meer gevaar zorgen. In eigen land is de schade van de aardbevingen in Groningen als gevolg van de aardgaswinning een duidelijk voorbeeld van maatschappelijke kosten. De kosten hiervan had de NAM (een onderneming van Shell, Exxon en de overheid) in de aardgasprijs moeten doorberekenen.

Figuur 4 The Footprint Challenge

Footprint Challenge

Om inzicht te krijgen in de kosten voor de samenleving kun je de voetafdruk (footprint) van een bedrijf of een mens berekenen. Met een voetafdruk bereken je hoeveel hectare van de aarde jij als mens nodig hebt. Dat is meestal meer dan je denkt. Om je voetafdruk kleiner te maken kun je denken aan: • • • •

Wees zuinig met elektriciteit en gas. Eet vaker biologisch en plantaardig en neem verse producten uit je eigen regio. Ga duurzaam met vakantie: vlieg minder en kies vaker het openbaar vervoer. Doe langer met je spullen en kies vaker voor tweedehands in plaats van het nieuwste van het nieuwste. 12

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 12

2/06/20 11:03

â&#x20AC;&#x201A; Belanghebbenden van een onderneming Bedrijven kunnen dit gedrag beĂŻnvloeden door beloning. Ook de overheid kan maatregelen nemen om gedrag te veranderen. Op footprintchallenge vind je meer informatie over je voetafdruk. People Op sociaal vlak (People) gaat het om het welzijn van mensen. Pas geen kinderarbeid toe en laat geen gevaarlijke situaties bestaan bij de productie. Zorg wel voor mogelijkheden voor de opleiding van werknemers en bied kinderopvang aan. Profit De derde P staat voor Profit. Winst maken betekent inkomen voor eigenaars. Maar ook alle andere belanghebbenden van een onderneming vinden het voortbestaan van de onderneming belangrijk. Winst is nodig als buffer voor als het wat minder gaat met de onderneming en is noodzakelijk voor de financiering van nieuwe projecten van de onderneming.

Belanghebbenden van een onderneming

3.1

Verschillende belanghebbenden Veel groepen hebben er belang bij dat het goed gaat met een onderneming. Elke groep heeft een eigen doel dat ze nastreeft. De volgende groepen zijn belanghebbenden van een onderneming

Werknemers Werknemers hebben hun arbeid als inbreng. In ruil daarvoor krijgen ze een inkomen. Voor degenen die dat willen, zijn er mogelijkheden om opleidingen te volgen. Aspecten als je nuttig voelen, jezelf ontplooien en zekerheid voor je bestaan zijn voor werknemers ook belangrijk.

Leidinggevenden Leidinggevenden brengen hun arbeid en hun ondernemerscapaciteiten in een onderneming in. Zij krijgen naast hun vaste inkomen een extra beloning als ze een bepaald minimumresultaat of target bereiken. Ook aspecten als status en zelfontplooiing spelen voor deze groep mee.

Uitzendbureaus Uitzendbureaus krijgen steeds meer invloed op ondernemingen, omdat zij het mogelijk maken dat ondernemingen op korte termijn werknemers kunnen inhuren voor een bepaalde periode. Een onderneming kan dan in minder drukke tijden met minder personeel werken.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 13

2/06/20 11:03

EKBE01

Van organisatie naar onderneming

Vakbonden

Figuur 5 Werknemers, laat je horen!

Shutterstock

Vakbonden treden vaak namens werknemers op. Zij zorgen ervoor dat allerlei zaken rondom arbeid goed zijn geregeld en ze onderhandelen met een onderneming over arbeidsvoorwaarden en werkgelegenheid. Afspraken over de hoogte van het pensioen en de leeftijd waarop je met pensioen mag, zijn de laatste jaren steeds vaker onderwerp van gesprek.

Vermogenverschaffers Vermogenverschaffers van eigen en vreemd vermogen geven een onderneming de mogelijkheid projecten te financieren. Als beloning ontvangen de eigenaren een deel van de winst en zeggenschap. De verschaffers van vreemd vermogen, zoals banken en beleggers met obligaties, ontvangen rente en in bijzondere gevallen ook zeggenschap.

Leveranciers Leveranciers leveren grondstoffen en duurzame productiemiddelen. Maar ook verzekeringen, transport, advies en andere dienstverlening horen hierbij.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 14

2/06/20 11:03

â&#x20AC;&#x201A; Belanghebbenden van een onderneming

Overheid De overheid zorgt voor randvoorwaarden zoals veiligheid, infrastructuur, regelgeving en wetgeving. De overheid ontvangt ook een deel van de winst in de vorm van belasting, maar er is geen rechtstreeks verband tussen wat de overheid geeft en wat ze ontvangt.

Figuur 6 Belastingdienst: iedereen heeft ermee te maken.

Shutterstock

Milieuorganisaties proberen invloed uit te oefenen op de bedrijven en de overheid zodat beleid ten aanzien van afval, recyclen van materialen en ontwikkeling van nieuwe productiemethoden verbetert.

Figuur 7 Vervuiling

Shutterstock

Afnemers Tot slot zorgen de afnemers van producten ervoor dat een onderneming haar producten en diensten kan verkopen. De invloed van afnemers hangt af van het soort producten en diensten dat wordt geleverd en hoe belangrijk een afnemer voor de onderneming is. Als afnemers andere eisen aan producten stellen, zal de onderneming hierop moeten inspelen. 15

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 15

2/06/20 11:03

EKBE01

Van organisatie naar onderneming

3.2 Lastige beslissingen voor ondernemers Belanghebbenden streven allemaal verschillende doelen na. Er is dus nooit sprake van één doel. Als het goed gaat met de onderneming, gaat het ook goed met de verschillende groepen. Toch zijn er gebeurtenissen die verschillend uitpakken voor verschillende groepen, bijvoorbeeld: • Een onderneming ontslaat vaste werknemers en werkt meer met uitzendbureaus. • Een onderneming gebruikt goedkopere grondstoffen, die meer afval veroorzaken. • Er worden hogere lonen uitgekeerd, waardoor er minder winst voor aandeelhouders is. • De overheid kondigt strengere milieueisen aan, waardoor de productie duurder of misschien wel onmogelijk wordt. Door deze strijdige belangen is leidinggeven aan een onderneming vaak een heel lastig spel.

Werkgevers Werkgevers Vermogenverschaffers Overheid Overheid Bedrijf Leidinggevenden Leveranciers Fiscus Banken Onderneming Aandeelhouders Accountant Verzekeraars Gemeente Vakbonden Afnemers Figuur 8

Werkterrein van een onderneming

4.1

Productiesectoren Er zijn zoveel verschillende soorten bedrijven dat er bijna net zoveel manieren zijn om bedrijven in te delen. Een bedrijf kan helemaal aan het begin van een productieproces staan, maar ook helemaal aan het eind. Sommige bedrijven houden zich met elke fase van een productieproces bezig. Goederen leggen vaak een lange weg af. Er zijn telkens bedrijven die iets met het product doen, zodat het meer waard wordt. Produceren is dan ook waarde toevoegen. Als je de weg die een product aflegt weergeeft in een schema, noem je dat een bedrijfskolom. Je kunt alle bedrijven indelen in vier productiesectoren.

Primaire sector Bedrijven in de primaire sector winnen hun producten uit de natuur. Voorbeelden zijn mijnbouw, landbouw, veeteelt, bosbouw en visserij.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 16

2/06/20 11:03

Werkterrein van een onderneming

Figuur 9 De natuur levert grondstoffen voor de primaire sector.

Shutterstock

Secundaire sector Bedrijven in de secundaire sector verwerken grondstoffen en natuurproducten uit de primaire sector en maken daar eindproducten en halffabricaten van. Voorbeelden zijn worstmakerijen, meubelfabrieken, olieraffinaderijen en margarinefabrieken.

Figuur 10 Veel fabrieksarbeid in de secundaire sector.

Shutterstock

Tertiaire sector Bedrijven in de tertiaire sector zijn dienstverlenende bedrijven. Ze houden zich onder meer bezig met handel, transport, verzekering, administratie en advisering. Voorbeelden zijn verzekeringsmaatschappijen, benzinestations, patatbakkers, accountantskantoren, supermarkten en juweliers. Bedrijven in de tertiaire sector zijn altijd ondernemingen, omdat ze naar winst streven. Een andere naam voor deze sector is de commerciële dienstensector.

Figuur 11 Commerciële bedrijven vind je in de tertiaire sector.

Shutterstock

Quartaire sector Bedrijven in de quartaire sector zijn ook dienstverlenende bedrijven, maar ze streven niet naar winst. Een andere naam is dan ook de niet-commerciële dienstensector. Het is mogelijk dat deze bedrijven kostendekkend moeten werken, maar het is ook mogelijk dat 17

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 17

2/06/20 11:03

EKBE01

Van organisatie naar onderneming deze bedrijven alleen met subsidies kunnen blijven bestaan. Ze zijn dan niet economisch zelfstandig. Voorbeelden van bedrijven in de quartaire sector zijn ziekenhuizen, brandweer, politie en verzorgingshuizen.

Figuur 12 Brandweer en ziekenhuizen zijn dienstverlenend.

Shutterstock

4.2 Van bedrijf naar onderneming Er is de laatste tijd steeds meer sprake van instellingen die kostendekkend moeten werken of zelfs winstgevend moeten worden. Vroeger moesten de Nederlandse Spoorwegen met subsidie zorgen voor openbaar vervoer per trein. Tegenwoordig moet de NS ook winst maken om te blijven bestaan. De NS is dus van de quartaire sector naar de tertiaire sector gegaan. Zo is het ook met veel energiebedrijven gegaan. Het betreft bedrijven die onderneming zijn geworden.

Handelsondernemingen Een handelsonderneming maakt niet zelf producten, maar koopt producten in. Dat kan rechtstreeks van een producent zijn, maar een handelaar kan ook bij een groothandel artikelen kopen. Deze groothandel koopt de artikelen dan bij producenten op. Een handelaar is dus eigenaar van goederen, niet zomaar een tussenpersoon.

5.1 Taken van de handel De handel heeft een aantal taken. Collecteren Een handelaar koopt goederen bij een aantal producenten. Op deze manier verzamelt de handelaar verschillende soorten goederen. Opslaan Als een handelaar het verschil in tijd wil overbruggen, moet hij goederen opslaan. De handelaar heeft voorraden, zo kan hij op elk gewenst moment zijn klanten voorzien. Tijdens de opslag moet hij de goederen onderhouden. Soms zijn aan het opslaan hoge kosten verbonden voor bijvoorbeeld koeling of bewaking. Sorteren Niet alle producten zijn van gelijke kwaliteit of van dezelfde grootte. Tijdens de opslag kan een handelaar sorteren. Dit komt vooral bij verzamelende handel voor. Zo is er bijvoorbeeld sortering naar grootte (bij aardappels) en naar kwaliteit (bij koffiebonen). Assorteren Een handelaar wil zijn afnemers verschillende producten of kwaliteiten aanbieden. Daarom probeert hij een assortiment producten aan te bieden. Dit zal zich voornamelijk voordoen bij distribuerende handelaren. Dit is assorteren. 18

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 18

2/06/20 11:03

Handelsondernemingen Distribueren Als goederen door een klein aantal handelaren zijn opgekocht, zorgen deze handelaren er ook voor dat de goederen bij de consument terechtkomen. Meestal zorgt de handel ervoor dat er veel verkooppunten voor deze producten zijn. Een ander woord voor distribueren is verdelen.

Figuur 13 Producten in een distributiecentrum.

Shutterstock

Financieren Een producent van landbouwproducten moet de oogst afwachten voordat hij geld voor zijn goederen krijgt. Om te kunnen leven zal een boer vaak worden gefinancierd door een handelaar. In dit geval ontvangt de boer dus eerst geld, een hele tijd later levert hij landbouwproducten.

Verkoop bevorderen Klanten weten niet altijd wat je allemaal met een nieuw product kunt doen. Of ze weten niet welk product ze moeten kiezen en welk product het beste is. Eén van de taken van een handelaar is producten onder de aandacht van klanten te brengen en zo de verkoop bevorderen. Reclame kan deze keus beïnvloeden.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 19

2/06/20 11:03

EKBE01

Van organisatie naar onderneming

Figuur 14 Keus genoeg.

Shutterstock

5.2 Van verkoopprijs naar nettowinst Een onderneming krijgt goederen in grote hoeveelheden geleverd. Behalve de inkoopprijs komen ook de transportkosten en de kosten van verzekering erbij. Dat is waar de onderneming mee begint. Daarna komen de kosten voor de opslag, het bewaren, het verpakken en het verkopen. Verkoopkosten kunnen onder andere bestaan uit transportkosten, reclamekosten, de kosten van de vertegenwoordigers en kosten van de verkoopruimten. Een handelaar heeft een idee over de inkoopprijs en de verkoopprijs. Het verschil is de brutowinst per product. Van deze brutowinst moet dan nog een bedrag af voor de bedrijfskosten. Wat overblijft, is de nettowinst per product. Opbrengst van de verkopen − Inkoopwaarde van de verkopen Brutowinst − Bedrijfskosten Nettowinst

Bedrijfskolommen

6.1

De bedrijfskolom: van oerproducent tot consument De weg die een product aflegt van de allereerste (oer)producent tot aan de consument is de bedrijfskolom. Zo’n bedrijfskolom kun je voor alle producten tekenen. Een onderneming vervult één of meer fasen in een bedrijfskolom. Dit kan de daadwerkelijke productie zijn, maar het kan ook om handel gaan. De schematische bedrijfskolom en de bedrijfskolom van brood kun je als volgt weergeven.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 20

2/06/20 11:03

â&#x20AC;&#x201A;Bedrijfskolommen

Oerproducent markt

Graanboeren markt

Groothandel markt

Opkoper/ graanhandelaar markt

Industrie markt

Meelfabriek markt

Kleinhandel markt

Bakkerij markt

Figuur 15 Bedrijfskolom

Tiekstramedia

In werkelijkheid is er sprake van een groot aantal graanboeren en bakkers. Het aantal graanhandelaren is minder groot en van meelfabrieken zijn er maar enkele. De gezamenlijke graanboeren vormen samen een bedrijfstak. Zo vormen ook de gezamenlijke graanhandelaren en de bakkers een bedrijfstak. Een bedrijfstak bestaat dus uit bedrijven (ondernemingen) die eenzelfde soort productie in een bedrijfskolom uitvoeren. Tussen deze bedrijfstakken zitten markten. Tussen graanboeren en graanhandelaren bevindt zich een graanmarkt. Voor een graanboer is dit een verkoopmarkt en voor een graanhandelaar een inkoopmarkt. De goederen leggen een weg af naar beneden en krijgen een steeds grotere waarde. Vervoerders, verzekeraars en banken zorgen ervoor dat het proces soepel verloopt. Zo belanden de goederen bij de uiteindelijke afnemer: de consument. De consument is een eindverbruiker en hoort niet bij de bedrijfskolom. Bedenk dat de transportsector diensten verleent aan verschillende bedrijven van de bedrijfskolom. Maar transportbedrijven zijn geen eigenaar van goederen, dus blijven ze onzichtbaar en ze horen dus niet bij de bedrijven van die bedrijfskolom.

6.2 De plaats van een onderneming in de bedrijfskolom Een onderneming vervult een of meer functies in een bedrijfskolom. Sommige ondernemingen houden zich bezig met de productie, terwijl andere ondernemingen zich richten op het inkopen en verkopen van producten. Een onderneming kan ook produceren en handelen. Vooral ondernemingen die handelen in producten lossen problemen op als het gaat om de hoeveelheid, de kwaliteit, het tijdstip en de plaats. De activiteit van zoâ&#x20AC;&#x2122;n onderneming bepaalt mede de plaats van die onderneming in de bedrijfskolom. Collecterende handel De collecterende handel (ook wel de verzamelende handel) koopt eerst goederen op. Vervolgens worden de goederen gesorteerd in verschillende maten en kwaliteiten. De handelaar slaat de goederen voor korte of langere tijd op en vervoert ze daarna naar een bepaalde plaats. Collecterende handel vind je vooral voor in de bedrijfskolom. Distribuerende handel De distribuerende handel koopt groot in en verkoopt vaak in kleinere hoeveelheden aan bedrijven en consumenten in een bepaald land of een bepaalde regio. Distribuerende handel vind je dan ook onder in de bedrijfskolom.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 21

2/06/20 11:03

EKBE01

Van organisatie naar onderneming Groot- en kleinhandel Als een bedrijf aan een ander bedrijf verkoopt, is er sprake van groothandel. Opkopers, exporteurs en importeurs zijn voorbeelden van groothandel. Een groothandel collecteert, omdat hij goederen opkoopt bij producenten en distribueert, omdat hij deze goederen verdeelt over meerdere detaillisten. Groothandels vind je dan ook vooral midden in een bedrijfskolom.

Figuur 16 In de stad vind je kleinhandel; verkoop aan consumenten.

Shutterstock

Bedrijven die leveren aan de consument noem je kleinhandel. Het zijn de detaillisten die de goederen aan de eindverbruikers verkopen en ze vallen hierdoor onder de distribuerende handel die zich aan het eind van een bedrijfskolom bevindt. Al met al kun je zeggen dat je in een bedrijfskolom ondernemingen vindt die zich toeleggen op de productie van goederen en diensten en ervoor zorgen dat deze producten aan de uiteindelijke afnemers worden geleverd.

6.3 Veranderingen in de bedrijfskolom Goederen veranderen elke keer van eigenaar. Vervoerders, verzekeraars en financiers worden geen eigenaar, maar krijgen uiteraard wel betaald voor hun diensten. Dit zijn de diensten van derden. Om verschillende redenen kunnen bedrijfskolommen veranderen. Deze veranderingen hebben bijvoorbeeld te maken met nieuwe productietechnieken, andere grondstoffen, bedrijven die samengaan of bedrijven die zich opsplitsen. Er zijn vier vormen: • • • •

integratie differentiatie parallellisatie specialisatie

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 22

2/06/20 11:03

â&#x20AC;&#x201A;Bedrijfskolommen Integratie Als een bedrijf wordt samengevoegd met een ander bedrijf uit een vorige of volgende bedrijfstak in dezelfde bedrijfskolom, is er sprake van integratie. Dit kan gebeuren als een leverancier en een afnemer samengaan of, zoals in de afbeelding, dat een handelaar in graan dit zelf gaat malen en als meel verkoopt. Een bedrijfskolom wordt door integratie korter. VOOR

Graanboer

Groothandelaar

Meelfabriek die direct van graanboeren koopt

Meelfabriek

Bakker

Figuur 17 Integratie

Tiekstramedia

Differentiatie Als een bedrijf juist wordt opgesplitst in twee opeenvolgende fasen in dezelfde bedrijfskolom is dat differentiatie. Bakkers die zelf brood bakken en verkopen besluiten brood in te kopen bij grote broodbakkerijen en het in hun bakkerij te verkopen. Een bedrijfskolom wordt door differentiatie langer. VOOR

meelfabriek

bakker

bakkerijen

broodboetieks en supermarkten

Figuur 18 Differentiatie

Tiekstramedia

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 23

2/06/20 11:03

EKBE01

Van organisatie naar onderneming Parallellisatie Als een bedrijf uit de ene bedrijfskolom een bedrijf uit een andere bedrijfskolom overneemt, is er sprake van parallellisatie. Een voorbeeld is een tankstation dat een kleine supermarkt begint. Of een bakker die een kaaswinkel overneemt. Een bedrijfskolom wordt door parallellisatie breder.

Figuur 19 Hier kun je meer kopen dan alleen benzine.

Shutterstock

Specialisatie Bij specialisatie legt een bedrijf zich uitsluitend toe op een deel van de activiteiten in een bedrijfstak. Een bakker die besluit zich helemaal te richten op luxe gebak en lekkernijen en het bakken van brood overlaat aan een gewone bakker of supermarkten is hier een voorbeeld van. Je kunt dan zeggen dat een bedrijfskolom door specialisatie smaller wordt. VOOR

Meelfabriek

Bakker

Boulanger

Figuur 20 Specialisatie

Gewone bakker

Tiekstramedia

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 24

2/06/20 11:03

Organisatievormen

Organisatievormen Een onderneming is een organisatie en streeft één of meer doelen na. Om die doelen te bereiken, moeten mensen samenwerken. Er moeten taken worden uitgevoerd. In een functie zitten altijd verschillende taken. Het is belangrijk afspraken te maken wie in een organisatie leiding geeft aan een ander.

7.1 Relaties in organisaties Bij een lijnrelatie is er een baas en een ondergeschikte. De baas geeft een opdracht en de ondergeschikte voert die opdracht uit. In een leger is een sergeant de baas van een korporaal en een korporaal is weer de baas van een soldaat. Bij een stafrelatie is er ook sprake van een baas, maar de stafmedewerkers adviseren hun baas en geven geen opdrachten ‘naar beneden’. Een echte organisatie heeft zowel lijnfuncties als staffuncties. In de volgende afbeelding staat een schema van de interne organisatie van een bedrijf. De interne organisatie is de manier waarop een organisatie alles wat betreft personen, functies, taken en verantwoordelijkheden heeft georganiseerd. Zo’n schema heet ook wel een organogram. Directeur Directie-assistent

Hoofd productie

Uitvoerder 1

Uitvoerder 2

Hoofd verkoop

Uitvoerder 3

Uitvoerder 4

Figuur 21 Organogram

In dit organogram kun je zien dat er lijnbevoegdheid bestaat tussen de directeur en de hoofden van de afdeling productie en de afdeling verkoop. Ook tussen de hoofden en de uitvoerders bestaat deze lijnbevoegdheid. Maar het hoofd verkoop kan geen opdrachten geven aan de uitvoerders 1 en 2. De directie-assistent heeft een staffunctie. Hij of zij geeft de directeur advies; de directeur kan de directie-assistent opdrachten geven. Afdelingen kun je op verschillende manieren organiseren: • Zo kan een bedrijf afdelingen creëren naar land, zoals binnenland en buitenland. En zo kan binnenland weer zijn verdeeld in noord, midden en zuid. Dit is de geografische indeling. • Je kunt afdelingen ook indelen naar de functie die zij vervullen. Zoals Productie, Inkoop, Verkoop, Administratie en Technische Dienst. Dit is de functionele indeling. • Nog een andere indeling is die naar product, zoals koffie en thee.

Elementaire-kennis-bedrijfseconomie-1_Theorie.indb 25

2/06/20 11:03

Elementaire kennis bedrijfseconomie 1

THEORIEBOEK FINANCIEEL NIVEAU 3&4

LEEROM INE G NL

• MET ING O EV

Elementaire kennis bedrijfseconomie 1 THEORIEBOEK

• MET ING O EV

LEEROM INE G NL

InBusiness Financieel

Auteur: Edward van Balen Eindredactie: Pieter Mijnster

9 789006 521948

Master_Financieel_A4 EKBE-theorie.indd All Pages

2/06/20 11:38