Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de welzijnsopleidingen Maatschappelijke zorg en Pedagogisch werk. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving.
MAATSCHAPPELIJKE ZORG NIVEAU 3 EN 4
Traject MZ is gebaseerd op het kwalificatiedossier 2022 voor de opleiding Maatschappelijke zorg. In dit kwalificatiedossier hebben de eigen regie en de zelfredzaamheid van cliënten een belangrijke plek gekregen. Ook is er meer aandacht voor de eigen professionele ontwikkeling en voor technologie in de zorg. Traject sluit aan op dit kwalificatiedossier met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld. Traject bestaat uit:
een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: - een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren; - actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk; - begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of hij de theorie voldoende beheerst; - een begrippenlijst. Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: - een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback; - praktijksituatie(s). Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen; - vaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden; - door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen; - een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of hij de stof beheerst; - een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen. Wil je weten welke materialen er nog meer beschikbaar zijn bij Traject? Kijk dan op www.thiememeulenhoff.nl/mbo/welzijn/traject-mz
VING • ME GE T M
LINE LEERO ON
Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft
Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling
zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten. -
VING • ME GE T M
LINE LEERO ON
- theorieboeken; - een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden,
Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling
Auteurs: M.J.L. van Geleuken I. Hartgers M.B.J. Linssen P.E.M. Peters M.C.M. van der Steen Eindredactie: N. van Os
MBO_Traject_MZ_BOPO_9789006663631_DRUK.indd All Pages
31/07/2023 11:52
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 288
31/07/2023 11:43
A&F
MOD ULE BOP
1
Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling
Auteurs M.J.L. van Geleuken I. Hartgers M.B.J. Linssen P.E.M. Peters M.C.M. van der Steen Eindredactie N. van Os
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 1
31/07/2023 11:42
Colofon Auteurs
Over ThiemeMeulenhoff
M.J.L. van Geleuken I. Hartgers M.B.J. Linssen P.E.M. Peters M.C.M. van der Steen
ThiemeMeulenhoff ontwikkelt slimme flexibele leeroplossingen met een persoonlijke aanpak. Voor elk niveau en elke manier van leren. Want niemand is hetzelfde. We combineren onze kennis van content, leerontwerp en technologie, met onze energie voor vernieuwing. Om met en voor onderwijsprofessionals grenzen te verleggen. Zo zijn we samen de motor voor verandering in het primair, voortgezet en beroepsonderwijs.
Eindredactie N. van Os
Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl
Met medewerking van M.C. Baseler H. de Jonge D.J.E.M. Leenhouwers
Omslagontwerp Studio Fraaj, Rotterdam
Vormgeving binnenwerk Studio Michelangela
Opmaak binnenwerk Crius Group, Hulshout
ISBN 978 90 0666363 1 Eerste druk, eerste oplage, 2023 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2023 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 2
31/07/2023 11:42
Voorwoord Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de welzijnsopleidingen Maatschappelijke zorg en Pedagogisch werk. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving. Traject MZ is gebaseerd op het kwalificatiedossier 2022 voor de opleiding Maatschappelijke zorg. In dit kwalificatiedossier hebben de eigen regie en de zelfredzaamheid van cliënten een belangrijke plek gekregen. Ook is er meer aandacht voor de eigen professionele ontwikkeling en voor technologie in de zorg. Traject sluit aan op dit kwalificatiedossier met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld. Traject bestaat uit: • theorieboeken; • een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten. Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: • een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren; • actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk; • begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of hij de theorie voldoende beheerst; • een begrippenlijst. Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: • een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback; • praktijksituatie(s). Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen; • vaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden; • door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen; • een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of hij de stof beheerst; • een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen. We wensen alle studenten en docenten veel plezier en succes met het werken met Traject. Amersfoort 2023, Auteurs, redactie en uitgever
3
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 3
31/07/2023 11:42
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 4
31/07/2023 11:42
Inhoudsopgave Module 1
Oriëntatie op het beroep
9
Je begeleidt cliënten bij verschillende activiteiten 10 1 Werken in de maatschappelijke zorg 13 1.1 Wat is maatschappelijke zorg? 13 1.2 Maatschappelijke zorg vroeger en nu 16 1.3 Rol van de (persoonlijk) begeleider 19 1.4 Soorten zorgsettings 21 Begrijp je de theorie? 25 2 Doelgroepen binnen de maatschappelijke zorg 26 2.1 Mensen met een verstandelijke beperking 26 2.2 Mensen met een lichamelijke beperking 31 2.3 Kwetsbare mensen die (intensieve) zorg nodig hebben 34 2.4 Mensen met psychische en psychiatrische problemen 38 2.5 Mensen met gezinsproblemen 43 2.6 Dak- en thuislozen 44 2.7 Mensen met een justitiële maatregel 46 2.8 Asielzoekers en vluchtelingen 48 Begrijp je de theorie? 50 3 Werken als (persoonlijk) begeleider maatschappelijke zorg 51 3.1 Een beroep om trots op te zijn 51 3.2 Beroepsprofiel (persoonlijk) begeleider maatschappelijke zorg 3.3 Begeleiden bij ondersteuningsvragen 56 3.4 Beroepscode 57 3.5 Professionele standaard 58 Begrijp je de theorie? 63 Begrippen 64
Module 2
Wet- en regelgeving in de maatschappelijke zorg
52
69
Meneer Kuypers is op zoek naar ondersteuning 70 1 Wetgeving en cliëntondersteuning 73 1.1 De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) 73 1.2 Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) 77 1.3 Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (Wet BIG) 88 1.4 Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) 89 1.5 Wet zorg en dwang (Wzd) 90 1.6 Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg (Wkkgz) 93 1.7 Wet verplichte meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling 97 Begrijp je de theorie? 99 2 Werk en inkomen 100 2.1 UWV 100 2.2 Participatiewet 102 2.3 Arbeidsomstandighedenwet 103 2.4 Collectieve arbeidsovereenkomst 105 Begrijp je de theorie? 107 5
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 5
31/07/2023 11:42
BOP
3 Financiering van maatschappelijke zorg en ondersteuning 108 3.1 Kosten van maatschappelijke zorg en ondersteuning 108 3.2 Het zorgstelsel 109 Begrijp je de theorie? 119 4 Opkomen voor cliënten 120 4.1 Wet op de ondernemingsraden 120 4.2 Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (Wmcz) 122 4.3 Organisaties voor cliëntenbelangen 124 Begrijp je de theorie? 129 Begrippen 130
Module 3
Organisatie van de maatschappelijke zorg in Nederland
135
Bram is toe aan de volgende stap: begeleid wonen 136 1 Rollen en taken binnen de (maatschappelijke) zorg 140 1.1 Rol en taken van de overheid 140 1.2 Rol en taken van gemeenten 144 1.3 Rol en taken van zorgaanbieders en CIZ 148 1.4 Rol en taken van cliënten en hun omgeving 149 Begrijp je de theorie? 152 2 Organisatie van de zorg: ontwikkelingen en knelpunten 153 2.1 Ontwikkelingen in de organisatie van zorg 153 2.2 Knelpunten in de organisatie van zorg 162 Begrijp je de theorie? 167 Begrippen 168
Module 4
Werken in een maatschappelijke zorgorganisatie
171
Je praat met Owen over zijn omscholingstraject 172 1 Kenmerken van een zorgorganisatie 175 1.1 Organisatie 175 1.2 Missie, visie, doelstellingen en strategie 181 1.3 Regels en grenzen in het werk 184 1.4 Cao en rechtspositie 186 1.5 Rechten en plichten 187 Begrijp je de theorie? 188 2 Werkklimaat 189 2.1 Wat is het werkklimaat? 189 2.2 Belang van een goed werkklimaat 191 2.3 Kenmerken van een goed werkklimaat 192 2.4 Agressie en intimidatie 199 2.5 Veilig werken 203 2.6 Medezeggenschap 205 Begrijp je de theorie? 207 3 Arbeidsomstandigheden 208 3.1 Ziekte en verzuim 208 3.2 Beroepsgerelateerde klachten 210 3.3 Arbeidstijden 214 3.4 Balans tussen werk en privé 217 6
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 6
31/07/2023 11:42
3.5 Situaties die de arbeidsomstandigheden kunnen bedreigen Begrijp je de theorie? 226 Begrippen 227
Module 5
Professionele ontwikkeling
231
Je krijgt de tip om proactief te zijn 232 1 Je deskundigheid op peil houden 235 1.1 Een leven lang ontwikkelen 235 1.2 Motieven om jezelf te blijven ontwikkelen 239 1.3 Verschillende vormen van leren 243 1.4 Kennis uit onderzoek 245 1.5 Online leren 246 1.6 Blended learning 248 Begrijp je de theorie? 249 2 Deskundigheidsbevordering in de praktijk 250 2.1 Het belang van deskundigheidsbevordering in de praktijk 2.2 Bij- en nascholing 251 2.3 Reflecteren op je beroepsmatig handelen 252 2.4 Themabijeenkomst 256 Begrijp je de theorie? 259 3 Vaardigheden voor een leven lang ontwikkelen 260 3.1 Een onderzoekende houding 260 3.2 Het belang van een onderzoekende houding 262 3.3 Reflecteren 262 3.4 Feedback in de praktijk 266 3.5 Proactief werken aan je eigen ontwikkeling 267 3.6 Ontwikkelacties formuleren 270 Begrijp je de theorie? 271 4 Beroepsontwikkeling 272 4.1 Deelnemen aan discussies 272 4.2 Ethische dilemma's 274 4.3 Je positie versterken 276 Begrijp je de theorie? 279 Begrippen 280
Register
219
250
283
7
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 7
31/07/2023 11:42
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 8
31/07/2023 11:42
BOP MOD ULE
1
Oriëntatie op het beroep Als (persoonlijk) begeleider maatschappelijke zorg ondersteun je mensen die een ondersteuningsvraag hebben. Soms zijn deze cliënten kwetsbaar en help jij ze om hun leven weer op de rit te krijgen. Je helpt ze overzicht te krijgen, een volgende stap te nemen en nieuwe vaardigheden aan te leren. Dit alles zorgt ervoor dat de cliënt de eigen regie over zijn leven terugkrijgt en/of versterkt. In deze module leer je wat nu precies maatschappelijke zorg is en hoe de maatschappij tegen zorg aankijkt. Je kunt in verschillende soorten zorgorganisaties gaan werken en met allerlei soorten doelgroepen in aanraking komen. De professionaliteit van dit beroep is vastgesteld in een professionele standaard. Zo weet jij hoe je moet handelen en weten cliënten en hun naasten wat ze van je mogen verwachten.
Auteur M.C.M. van der Steen Bewerkt door D.J.E.M. Leenhouwers Eindredactie N. van Os
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 9
31/07/2023 11:42
BOP MODULE 1 Oriëntatie op het beroep
© Getty Images / South_agency
Je begeleidt cliënten bij verschillende activiteiten Je werkt sinds kort als begeleider op een kleinschalige woonvoorziening voor cliënten met een verstandelijke beperking. Er wonen 32 cliënten. Het werk is heel anders dan op je vorige werkplek, waar je ouderen in een dagopvang begeleidde. 'Ik vind het zo leuk dat een baan in de maatschappelijke zorg zo divers kan zijn. En geen dag is hetzelfde', zeg je regelmatig. Vandaag begeleid je enkele cliënten bij activiteiten. Ze gaan spelletjes spelen en schilderen. Je hebt alles voorbereid en klaargelegd en vraagt aan de cliënten wat ze willen doen. Veel cliënten kiezen voor een spelletje. Eline en Peter gaan een schilderij maken. De 48-jarige Saar doet niet mee, ze is moe van haar drukke ochtend bij de fysiotherapeut en wil liever rustig een stripboek lezen. Ze heeft het syndroom van Down, een IQ van 60 en een ontwikkelingsleeftijd van zo'n 10 jaar. Om ervoor te zorgen dat ze zo goed mogelijk mobiel en zelfredzaam blijft in de zelfzorg, krijgt ze wekelijks fysiotherapie. 'Prima Saar, ga jij maar lekker je boek lezen!', zeg je. Bij de schildertafel zie je dat Peter geen schort draagt. 'Waarom heb je je schort niet aan, Peter?', vraag je. 'Ik krijg dat stomme rotding niet aan', zegt hij mokkend. 'Heb je het al geprobeerd?', vervolg je. Peter schudt zijn hoofd. 'Probeer het eens', zeg je, en je geeft hem het schort. Peter heeft een paar pogingen nodig, maar uiteindelijk heeft hij zijn schort dan toch aan. 'Fijn', glundert hij, 'dan wordt mijn nieuwe trui tenminste niet vies!'
10
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 10
31/07/2023 11:42
ORIËNTATIE
1 H E T B E R O E P ( P E R S O O N L I J K ) B EG E L E I D E R Als (persoonlijk) begeleider in de maatschappelijke zorg ondersteun je mensen die hulp nodig hebben in het dagelijks leven. Vorm drietallen. Benoem om de beurt een onderwerp waar je cliënten als (persoonlijk) begeleider mee zou kunnen ondersteunen. Noteer deze onderwerpen.
2 DOELGROEPEN In de maatschappelijke zorg werk je met verschillende doelgroepen. In de praktijksituatie werk je met cliënten die een verstandelijke beperking hebben. Met welke andere doelgroepen kun je als (persoonlijk) begeleider te maken krijgen? Vorm drietallen en vergelijk jullie antwoorden. Vul jouw antwoorden eventueel aan zodat je een compleet lijstje hebt.
3 J O U W K E UZ E VO O R D E O P L E I D I N G ( P E R S O O N L I J K ) B EG E L E I D E R Noteer in vier steekwoorden waarom jij hebt gekozen voor de opleiding (persoonlijk) begeleider. Vorm tweetallen. Bekijk de steekwoorden van je medestudent en stel hier vragen over. Zorg ervoor dat het jou duidelijk wordt waarom jouw medestudent graag (persoonlijk) begeleider wil worden. Wissel daarna van rol.
Tip: Je kunt in overleg met je docent ook klassikaal pitchen waarom jij graag (persoonlijk) begeleider wilt worden. Zeker aan de start van de opleiding is dit een leuke kennismakingsopdracht.
11
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 11
31/07/2023 11:42
BOP MODULE 1 Oriëntatie op het beroep
4 M O E I L I J K E WO O R D E N I N D E Z E M O D U L E In deze module kunnen woorden voorkomen waarvan je de betekenis nog niet kent. Dit kunnen beroepswoorden of vaktaalwoorden zijn, die je nog nooit eerder hebt gelezen. Zorg ervoor dat je ze begrijpt en kunt gebruiken in de module. Als je de woorden begrijpt, is het gemakkelijker om opdrachten in deze module te maken. Noteer tijdens het lezen van de theorie de woorden die je niet begrijpt. Geef van elk woord de betekenis en een voorbeeldzin. Woord
Betekenis
Voorbeeldzin
Tip: In de begrippenlijst van deze module vind je alvast een selectie van vaktaalwoorden die met deze module te maken hebben. 12
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 12
31/07/2023 11:42
Werken in de maatschappelijke zorg
1
Werken in de maatschappelijke zorg 1 LEERDOELEN
• Je kunt toelichten wat maatschappelijke zorg inhoudt en voor wie het bedoeld is. • Je kunt uitleggen waarom maatschappelijke zorg geboden wordt. • Je kunt toelichten wat de kenmerken zijn van een nachtwakersstaat, • • •
v erzorgingsstaat en participatiesamenleving. Je kunt beschrijven welke belangrijke veranderingen invloed hebben op jouw werk als (persoonlijk) begeleider binnen de maatschappelijke zorg. Je kunt uitleggen waar jouw ondersteuning als (persoonlijk) begeleider op gericht is. Je kunt toelichten binnen welke verschillende soorten zorgsettings ondersteuning aangeboden wordt.
Als (persoonlijk) begeleider maatschappelijke zorg kom je met allerlei mensen in aanraking die in het dagelijks leven begeleiding en ondersteuning nodig hebben. Iedere cliënt heeft daarbij zijn eigen behoeften en ondersteuningsvragen. Je kunt straks gaan werken met verschillende doelgroepen binnen de gehandicaptenzorg, geestelijke gezondheidszorg, thuiszorg of binnen verzorgings-en verpleeghuizen. Daarnaast kun je werkzaam zijn in de maatschappelijke opvang en binnen andere maatschappelijke organisaties. Denk hierbij aan hulpverleningsinstanties voor begeleiding en ondersteuning aan gezinnen, mensen die asiel hebben aangevraagd in Nederland of mensen die in aanraking zijn geweest met justitie en bijvoorbeeld in de gevangenis hebben gezeten. (Persoonlijk) begeleider zijn is een vak. Je biedt in deze functie beroepsmatige begeleiding. Dit is begeleiding en ondersteuning die je als beroepsbeoefenaar verleent, waarvoor je bent opgeleid en waarvoor je betaald wordt.
1.1
Wat is maatschappelijke zorg?
mogelijk te kunnen leiden. Maatschappelijke zorg omvat onder andere: • het bieden van hulp en praktische ondersteuning bij regelzaken of het tijdelijk overnemen van taken als dat nodig is; • het helpen zoeken en verwijzen naar andere professionele hulp; • het helpen bij het versterken van het sociale netwerk van de cliënt; • het bieden van noodhuisvesting.
Niet iedereen is in staat om zijn leven zelfstandig vorm te geven en mee te doen in de samenleving. Sommige mensen hebben hier, vanwege onderliggende problemen, begeleiding en ondersteuning bij nodig. Zij kunnen een beroep doen op de maatschappelijke zorg. Ze krijgen dan hulp en ondersteuning om hun leven zo zelfstandig 13
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 13
31/07/2023 11:42
1
BOP MODULE 1 Oriëntatie op het beroep
niet meer zelf kan, bewaak je de zelfredzaamheid van de cliënt. Soms kunnen problemen helemaal opgelost worden, maar soms ook niet. In die situaties begeleid je de cliënt bij het leren omgaan met zijn beperkingen. De cliënt krijgt dan weer grip op zijn leven.
TI J A NA : E E N STE NE N H UI S Tijana (32 jaar) heeft een borderline persoonlijkheidsstoornis. Tot een paar maanden geleden woonde zij bij haar ouders in een woonwagen. Toen bleek dat de woonwagen niet meer bewoonbaar was, moesten haar ouders van de gemeente verplicht verhuizen omdat er volgens de gemeentevoorschriften geen nieuwe woonwagens op het woonwagenpark geplaatst mogen worden. De ouders van Tijana kwamen vanwege hun leeftijd en fysieke beperkingen in aanmerking voor een seniorenwoning. Tijana kreeg via de woningbouwvereniging een eigen appartement toegewezen. Voor Tijana is zelfstandig wonen nieuw. Ze krijgt hierbij wel hulp van haar familie, maar haar familieleden hebben weinig ervaring met het wonen in een stenen huis en kunnen haar niet voldoende ondersteunen. Daarom is Najib via de plaatselijke welzijnsorganisatie betrokken als ambulant begeleider. Hij adviseert Tijana hoe ze haar verzekeringen kan regelen en toeslagen kan aanvragen. Wanneer Najib weer bij Tijana langskomt, oogt ze somber en is ze niet zo spraakzaam als normaal. Als hij vraagt hoe het met haar gaat, vertelt ze: 'Mijn familie wil graag dat ik een relatie krijg en aan kinderen ga beginnen. Maar alleen wonen en zelfstandig zijn bevalt me eigenlijk heel goed. Ik ben nog niet aan toe aan een relatie of gezin. Maar ik weet niet goed hoe ik dat aan hen duidelijk kan maken.' Najib adviseert Tijana hoe ze haar standpunt met haar familie kan bespreken. Hij weet dat de druk vanuit de familie groot is en Tijana hun wensen niet zomaar naast zich kan neerleggen. 'Mis-
Figuur 1.1 Persoonlijk begeleider Max ondersteunt
mevrouw Verburg bij het opzoeken van informatie © Getty Images / Maskot
1.1.1
Voor wie is maatschappelijke zorg bedoeld?
Maatschappelijke zorg is er voor mensen die vanwege problemen of beperkingen niet volledig mee kunnen doen in de samenleving. Denk hierbij bijvoorbeeld aan: • psychische of psychiatrische problemen; • lichamelijke beperkingen; • verstandelijke beperkingen; • zintuiglijke beperkingen; • ontbreken van een stabiele woonsituatie; • lichamelijke problemen, bijvoorbeeld door (chronische) aandoeningen, ziekten of verwaarlozing; • problemen met (huiselijk) geweld; • financiële problemen; • sociaal isolement; • verslavingsproblemen. Door deze problemen of beperkingen verliezen mensen soms grip op hun leven en daardoor kunnen weer nieuwe problemen ontstaan. Hierdoor hebben ze tijdelijk of langdurig ondersteuning nodig in het dagelijks leven. Vaak hebben mensen die een beroep doen op de maatschappelijke zorg meerdere problemen tegelijk. Als (persoonlijk) begeleider ondersteun je de cliënt op zo'n manier dat hij zoveel mogelijk zelf zijn situatie kan verbeteren. Als dit niet mogelijk is, bijvoorbeeld door een verstandelijke beperking, help je de cliënt bij de dingen die hij niet zelf kan. Door alleen te ondersteunen bij wat de cliënt 14
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 14
31/07/2023 11:42
Werken in de maatschappelijke zorg
schien kun je aan je familie uitleggen dat je eerst graag een goede basis wilt voor jezelf voordat je gaat samenwonen en een gezin start. En dat je dat wilt doen door te werken en alle zaken zelf op orde te krijgen.' De volgende keer dat Najib bij Tijana langskomt, oogt ze een stuk vrolijker. Ze is aan de slag gegaan met Najibs advies en heeft een goed gesprek gehad met haar familie. 'Toen ik vertelde dat ik graag eerst wil leren om helemaal zelfstandig te zijn voordat ik een volgende stap zet, vond mijn vader dat een goed idee. En daardoor vielen andere familieleden hem bij.'
1
11 en 9 jaar heeft. Vier jaar geleden maakte Richard een moeilijke periode door. Zijn vader overleed en hij verloor zijn baan na een reorganisatie. Hoewel hij binnen een paar maanden nieuw werk had gevonden, zakte Richard weg in de problemen. Zijn nieuwe baan was niet zo leuk en uitdagend als zijn vorige baan en hij voelde zich afgedankt door zijn vorige werkgever. Van zijn vader had hij niet goed afscheid kunnen nemen, waardoor hij nog steeds met boze gevoelens rondliep. Vaak vluchtte hij weg voor zijn gevoelens door op internet te gokken. Het gokken ontwikkelde zich tot een gokverslaving, en dit leidde tot geldproblemen. Richard probeerde dit voor zijn vrouw te verbergen, maar uiteindelijk kwam ze achter zijn verslaving toen ze ontdekte dat hij hun gezamenlijke spaarrekening en de spaarrekeningen van de kinderen had leeggehaald. Dit leidde tot relatieproblemen en uiteindelijk tot een scheiding. Richard heeft nu contact opgenomen met de gemeente, omdat hij toch wel heel graag ondersteuning wil bij zijn gokverslaving. Door zijn verslaving kan hij zijn kinderen weinig zien: tijdens de weekenden dat zijn zonen bij hem zijn, heeft hij al enkele malen urenlang zitten gokken in plaats van iets leuks met hen te doen. Naast behandeling voor zijn gokverslaving wil hij ook graag ondersteuning voor het runnen van een eigen huishouding, de opvoeding van zijn zonen en het organiseren van zijn financiën.
1.1.2 Waarom maatschappelijke zorg? Iedereen kan op een bepaald moment in zijn leven te maken krijgen met een kwetsbaarheid, en hierdoor (tijdelijk) de grip op zijn leven verliezen. Om te voorkomen dat deze mensen buiten de samenleving komen te staan, is er maatschappelijke zorg. Een (persoonlijk) begeleider helpt kwetsbare mensen om (weer) grip op hun leven te krijgen, en om mee te (blijven) doen in de samenleving. Als kwetsbare mensen niet ondersteund worden, leidt dit vaak tot verergering van de problemen. Psychische problemen kunnen bijvoorbeeld zorgen voor relatieproblemen. Een scheiding kan vervolgens leiden tot financiële problemen. Geldzorgen zorgen weer voor stress, waardoor er bijvoorbeeld problemen bij de opvoeding van de kinderen ontstaan. Door tijdig maatschappelijke zorg te bieden, probeer je verergering van de situatie te voorkomen en waar mogelijk de situatie te verbeteren. Per individu en per situatie is het natuurlijk heel verschillend wat wel en niet mogelijk is.
R ICHA RD : VAN HET EEN KWAM HET A NDER De 39-jarige Richard woont sinds kort alleen. Hiervoor was hij veertien jaar samen met Simone, met wie hij twee zoons van
Figuur 1.2 Richard ziet in dat hij hulp nodig heeft © Shutterstock / Antonio Guillem
15
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 15
31/07/2023 11:42
1
1.2
BOP MODULE 1 Oriëntatie op het beroep
Maatschappelijke zorg vroeger en nu
Aan het begin van de twintigste eeuw ging de overheid langzamerhand een steeds grotere rol spelen in het leven van de bevolking. Stapsgewijs veranderde Nederland van een nachtwakersstaat in een verzorgingsstaat.
Hulp krijgen als je een probleem hebt lijkt tegenwoordig misschien heel gewoon. Toch is dit niet altijd zo geweest. Er is de afgelopen honderd jaar veel veranderd op het gebied van maatschappelijke zorg. Ons land ging van een nachtwakersstaat, naar een verzorgingsstaat en van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving.
1.2.2 Verzorgingsstaat Na de Tweede Wereldoorlog veranderde er veel in Nederland. Zo kwamen er allerlei regelingen voor onderwijs en werk, en ook voor de gezondheidszorg. Daarnaast ontstond er meer zorg voor mensen met bijvoorbeeld psychische problemen of met een beperking. Bovendien regelde de overheid vormen van uitkeringen voor groepen mensen die niet in staat waren om te werken. Langzamerhand werd Nederland een verzorgingsstaat. In een verzorgingsstaat regelt de overheid veel voor haar inwoners. De overheid is verantwoordelijk voor het welzijn van de mensen. Doordat de overheid steeds meer deed, werd de rol van de kerk ook anders. Mensen met problemen konden nog altijd bij de kerk terecht, maar konden ook ergens anders naartoe als ze zorg nodig hadden. De Nederlandse bevolking kreeg het ondertussen beter dan voorheen: mensen gingen meer geld verdienen en de arbeidsomstandigheden verbeterden. Ook kwam er meer hulp voor mensen met problemen en was er meer aandacht voor hun wensen en behoeften. Mensen werden mondiger en konden duidelijk aangeven wat ze nodig hadden. Ze werden niet meer in tehuizen buiten de stad geplaatst. Er kwamen steeds meer kleinere organisaties en woongroepen, midden in de samenleving. Toch werden deze mensen nog wel gezien als mensen die niet (volledig) meededen in de maatschappij. Er moest voor ze gezorgd worden, waardoor zorg vooral bestond uit het overnemen van taken en weinig ruimte liet voor de mogelijkheden van de mensen zelf. Vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw ontstond er steeds meer kritiek op dit systeem. De samenleving veranderde en de overheid ging zich anders opstellen.
1.2.1 Nachtwakersstaat In de negentiende eeuw hoefden mensen vanuit de overheid weinig te verwachten als het leven tegenzat. Er werd geen maatschappelijke hulp georganiseerd. Familieleden zorgden voor elkaar en de kerk was van grote betekenis voor arme mensen en mensen die problemen hadden. Bij de kerk kon iemand terecht voor eten en spullen. Nederland was een zogenoemde nachtwakersstaat. Een nachtwaker let alleen op gevaar van buitenaf. De overheid is de bewaker van het land, maar zorgt verder niet voor de inwoners van het land en regelt weinig voor hen. Tijdens de industrialisatie, halverwege de negentiende eeuw, namen steeds meer machines het werk van de mensen over. Mensen verhuisden van het platteland – waar ze vaak een stukje grond hadden en hun eigen voedsel verbouwden – naar de stad om in fabrieken te gaan werken om machines te bedienen. Ze maakten lange dagen en kregen weinig betaald. Bovendien deden ze het werk onder slechte werkomstandigheden, er was weinig aandacht voor veiligheid en vaak werkten ze met materialen die schadelijk waren voor de gezondheid. Vanuit de overheid was er geen zicht op mensen met problemen. Aan de randen van steden ontstonden tehuizen, bijvoorbeeld vanuit de kerk, waar mensen woonden die echt niet meer door de familie konden worden verzorgd. Deze mensen werden daardoor buiten de samenleving geplaatst. Denk hierbij aan mensen waarvan we nu zeggen dat ze psychische problemen of een verstandelijke beperking hebben, of mensen die door de slechte werkomstandigheden in de fabrieken ziek werden of lichamelijk gehandicapt raakten. 16
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 16
31/07/2023 11:42
Werken in de maatschappelijke zorg
1.2.3 Participatiesamenleving
1
Zodra ze aankomt in haar nieuwe woning komt er een begeleider aangewandeld. 'Mevrouw Stavermans, welkom. Ik ben Robin, begeleider in deze organisatie. Over een paar uur kom ik bij u langs en kan ik u helpen uw spulletjes uit te pakken. Nu laat ik u de belangrijkste ruimten zien.' Margriet loopt met de vriendelijke dame mee. Het is erg fijn dat er iemand is die haar wegwijs maakt en ondersteunt. Ze gaat niet voor niets in de aanleunwoning wonen: ze kan nog best veel, maar niet alles meer. Deze vorm van zorg bevalt haar wel.
Tegenwoordig leven we in een participatie samenleving. Hierin ligt de nadruk op meedoen in de maatschappij: iedereen moet kunnen meedoen en eigen regie over zijn leven hebben. De participatiesamenleving grijpt terug op het uitgangspunt dat mensen – vooral familieleden, vrienden en buren – elkaar moeten helpen. De overheid bemoeit zich minder met de zorg. Toch is het niet te vergelijken met de nachtwakersstaat uit de negentiende eeuw, toen de overheid helemaal niets regelde voor mensen met problemen.
MA RGR IET VERHUIST NA AR EE N A A N LEUNWONING Margriet (74 jaar) herinnert zich nog goed het moment dat haar oma in de jaren zeventig in een bejaardentehuis werd opgenomen. In zulke tehuizen, die tegenwoordig niet meer als zodanig bestaan, werd er voor mensen gezorgd. Zo ook voor Margriets oma. Van een actieve vrouw die elke dag een wandeling maakte, zelf taart recepten bedacht en elk verjaardagsfeest binnen de familie probeerde te bezoeken, werd ze een vrouw die in een stoel naar buiten staarde. Na een paar maanden had ze elke eend die regelmatig in het vijvertje voor het tehuis in het water dobberde, een naam gegeven inclusief een stamboom en een levensverhaal. Margriet vond die verhalen heerlijk om te horen, maar snapte niet waarom haar oma niet meer ging wandelen langs de vijver. Ook bakte ze nooit meer haar lekkere taarten. Nu Margriet daaraan terugdenkt, is dat haar grootste angst: weggestopt worden in zo'n tehuis. Gelukkig is tegenwoordig veel veranderd. Vandaag verhuist Margriet naar een aanleunwoning, precies op dezelfde leeftijd als haar oma had toen ze naar een bejaardentehuis ging. Margriet krijgt zorg en ondersteuning, maar de deur staat open om te gaan en te staan waar ze wil. Ze wil zo lang mogelijk genieten van haar actieve leven, zoveel ze kan.
In de participatiesamenleving worden mensen, met of zonder problemen of beperkingen, als gelijkwaardig beschouwd. Alles wat iemand zelf nog kan, moet hij vooral blijven doen. Als iemand ondersteuning nodig heeft, zijn familie, vrienden of buren het eerste vangnet waar iemand hulp aan vraagt. Het netwerk van een persoon zelf waarop die een beroep kan doen, wordt een sociaal netwerk of een informeel netwerk genoemd. Als dat netwerk niet voldoende hulp kan bieden, komt de overheid in beeld. Ondanks het feit dat er binnen de participatie samenleving meer bij de persoon zelf en zijn netwerk wordt neergelegd, regelt de overheid veel. Denk bijvoorbeeld aan uitkeringen, onderwijs en aan regelgeving rondom werkomstandigheden. Binnen de participatiesamenleving zullen er altijd uitdagingen zijn en mogelijkheden tot verbetering. Sinds 2015 wordt zorg niet meer landelijk, maar juist door gemeenten geregeld. Er wordt nog steeds gezocht naar de beste manier om jeugdzorg te organiseren. Ook het tekort aan personeel in de zorg is een uitdaging.
1.2.4 Ontwikkelingen die invloed hebben op maatschappelijke zorg De maatschappij is voortdurend in beweging. Niet alleen de rol van de overheid verandert, er zullen altijd ontwikkelingen zijn die invloed hebben op de mensen zelf, de wetenschap en de 17
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 17
31/07/2023 11:42
1
BOP MODULE 1 Oriëntatie op het beroep
politiek, en dus ook op de maatschappelijke zorg. Jij hebt niet alleen als (persoonlijk) begeleider maar ook als inwoner van Nederland te maken met deze ontwikkelingen. Enkele van die ontwikkelingen waar je zeker mee te maken hebt in jouw werk als (persoonlijk) begeleider worden hier uitgelicht.
Oudere mensen blijven steeds langer zelfstandig wonen. Het beleid van de overheid is er ook op gericht om dit mogelijk te maken. Met behulp van bijvoorbeeld boodschappendiensten, maaltijdvoorzieningen en technologische ontwikkelingen kunnen mensen die zorg nodig hebben, zich steeds langer zelfstandig redden. Daarnaast zijn de overheidsregels om in een verpleeghuis te gaan wonen strenger geworden: pas als mensen echt niet meer zelfstandig kunnen wonen, kunnen zij een plek in een verpleeghuis krijgen. In je werk als (persoonlijk) begeleider kun je te maken krijgen met kwetsbare ouderen. Dit zijn ouderen bij wie je een opeenstapeling ziet van lichamelijke en psychische klachten. Kwetsbare ouderen hebben een complexe zorgvraag, zij hebben vaak meerdere gezondheidsproblemen tegelijk. Je kunt hierbij denken aan iemand met diabetes en dementie die vereenzaamt doordat hij steeds minder sociale contacten heeft.
Diversiteit Mensen verschillen van elkaar. Sinds het begin van deze eeuw wordt er steeds meer gesproken over diversiteit en inclusie. Diversiteit gaat over de verschillen in bijvoorbeeld religieuze achtergrond, cultuur, huidskleur, beperking, gender (het geslacht waarmee iemand zich identificeert) en leeftijd. Inclusie gaat erover dat iedereen evenveel moet kunnen meedoen in de maatschappij, ongeacht de verschillen. In jouw werk als (persoonlijk) begeleider zul je te maken hebben met mensen die sterk van elkaar kunnen verschillen. Het is voor zowel de cliënt als jezelf belangrijk dat je geen oordeel hebt over de cliënt. Omgaan met diversiteit houdt in dat je nieuwsgierig kunt zijn en dat de verschillen je werk leuk en uitdagend maken.
DE V E RG RI J Z I NG H E E F T G ROTE I MPAC T OP DE VOL KS G E ZOND H E I D E N ZORG
Migratie Migratie houdt in dat mensen vanuit de ene plaats naar een andere plaats verhuizen. Vaak bedoelen we hiermee het verhuizen vanuit een ander land naar Nederland. Als (persoonlijk) begeleider krijg je ook te maken met cliënten die een migratieachtergrond hebben. Migranten nemen hun eigen cultuur mee. Afhankelijk van hoelang iemand al in Nederland is en welke (leer) mogelijkheden iemand heeft, zal iemand al dan niet de Nederlandse taal kunnen spreken en wegwijs zijn binnen de Nederlandse maatschappij. Als (persoonlijk) begeleider stem je af op de mogelijkheden van de cliënt en bespreek je hoe jij hem kunt ondersteunen.
Het aandeel ouderen in de samenleving neemt toe. Ook bereiken mensen steeds vaker een hoge leeftijd. Hierdoor hebben steeds meer mensen een chronische aandoening zoals artrose, nek- en rugklachten, diabetes en dementie. Bovendien hebben mensen steeds vaker meerdere aandoeningen tegelijk. Dementie veroorzaakt in 2040 de meeste sterfte en de hoogste ziektelast. Niet alleen medische, maar ook sociale problemen nemen toe. Het aantal eenzame ouderen stijgt. Ouderen wonen vaker zelfstandig en ook vaker alleen. Door deze ontwikkelingen ontstaat er meer druk op zowel de formele als de informele zorg. Zorgvoorzieningen komen het meest onder druk te staan in de krimpregio's.
Vergrijzing Mensen worden steeds ouder. Het aantal mensen dat 65 jaar of ouder is, blijft toenemen. Op 1 januari 2022 was 20 procent van de bevolking 65 jaar of ouder. In 1990 was dit nog 12,8 procent.
Bron: Ministerie van Welzijn, volksgezondheid en sport, www.vtv2018.nl.
18
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 18
31/07/2023 11:42
Werken in de maatschappelijke zorg
1.3
1
Rol van de (persoonlijk) begeleider
Als (persoonlijk) begeleider bied je vaak maatschappelijke zorg in de leefomgeving van een persoon. Dit kan zorg zijn binnen een zorgorganisatie waar de cliënt woont, maar dat kan ook de vorm hebben van ambulante hulpverlening waarbij je als (persoonlijk) begeleider bij de cliënt thuis komt. Als (persoonlijk) begeleider begeleid en ondersteun je mensen om zoveel mogelijk zelfredzaam te zijn en regie te voeren over hun eigen leven. Dit draagt bij aan het welbevinden. Daarnaast heb vaak ook een preventieve taak. Tot slot werk je vanuit de gedachte van 'positieve gezondheid': hierbij staat niet iemands ziekte of aandoening centraal, maar wat er goed gaat in iemands leven en wat iemand wil bereiken.
Figuur 1.3 Als (persoonlijk) begeleider stimuleer je de
zelfredzaamheid van de cliënt © Getty Images / gpointstudio
1.3.2 Welbevinden Als (persoonlijk) begeleider richt je je op het welbevinden van mensen. Welbevinden gaat over het ervaren van kwaliteit van leven, het tevreden zijn met het eigen leven. Het leven voelt als goed en waardevol. Wat dat 'goed voelen' inhoudt, is voor iedereen anders. Een gevoel van welbevinden kan te maken hebben met: • de lichamelijke gezondheid: het zoveel mogelijk behouden van een goede lichamelijke gezondheid; • de psychische gezondheid: het zoveel mogelijk behouden van een goede psychische gezondheid; • de financiële situatie: of iemand rond kan komen en geen (hoge) schulden heeft; • het sociale netwerk: de steun die iemand van de mensen om zich heen krijgt; • de eigen identiteit en cultuur: de mate waarin iemand zichzelf kan zijn, kan kiezen om zelf activiteiten te ondernemen en de eigen cultuur en religie kan beleven.
1.3.1 Eigen regie en zelfredzaamheid Als (persoonlijk) begeleider houd je in de gaten dat de cliënt zoveel mogelijk eigen regie heeft. Dat betekent dat de cliënt zoveel mogelijk zelf beslist over zijn leven en de ondersteuning daarbij. Je gaat daarbij uit van de mogelijkheden van de cliënt. Jouw ondersteuning is gericht op het behouden en vergroten van de zelfredzaamheid. Eigen regie en zelfredzaamheid zijn niet hetzelfde, hoewel ze wel met elkaar te maken hebben. Eigen regie gaat over het zelf kiezen en mede bepalen, en zelfredzaamheid gaat over het zelfstandig mee kunnen doen. Als iemand geen hulp nodig heeft en naar eigen wens en behoefte kan functioneren in de maatschappij, is diegene zelfredzaam. Die persoon kan zichzelf dus redden in de maatschappij. Soms is daarbij begeleiding en ondersteuning nodig en daar heb jij als (persoonlijk) begeleider een belangrijke rol in. De cliënt zorgt er samen met jou voor dat hij zichzelf kan redden. Dit wordt samenredzaamheid genoemd. Ook als het sociale netwerk, zoals familie, vrienden of buren, iemand helpt bij het zelfstandig functioneren in de maatschappij, hebben we het over samenredzaamheid.
Als (persoonlijk) begeleider ondersteun je iemand die problemen ervaart op een of meerdere van deze gebieden.
1.3.3 Preventief werken De ondersteuning die jij biedt kan gericht zijn op het stoppen van problemen, het oplossen van problemen, het niet laten verergeren van een situatie en het voorkomen van problemen. Dat 19
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 19
31/07/2023 11:42
1
BOP MODULE 1 Oriëntatie op het beroep
laatste heet preventief werken. Het idee hierachter is dat het beter is om problemen te voorkomen dan ze te moeten oplossen wanneer ze er al zijn. Dat klinkt logisch, maar de zorg was lange tijd niet zo ingericht. Tegenwoordig wordt er vanuit de overheid steeds meer ingezet op preventief werken. Denk hierbij aan campagnes over gezond eten en meer bewegen, over stoppen met roken en de gevaren van vuurwerk. Door deze preventieve campagnes probeert de overheid problemen te voorkomen, zoals hart- en vaatziekten, longaandoeningen en ernstige verwondingen. Ook bevolkingsonderzoeken om bijvoorbeeld vroegtijdig baarmoederhalskanker, borstkanker en darmkanker op te sporen zijn, voorbeelden van preventief werken.
te motiveren hun gedrag te veranderen en hulp daarbij te accepteren. De website is ontwikkeld voor jongeren en (jong)volwassenen met een lichte verstandelijke beperking. Op deze website kunnen zij meer lezen de effecten en risico's van alcohol en cannabis. Door middel van een zelftest worden zij zich meer bewust van hun eigen gebruik van alcohol en cannabis. Ook krijgen zij tips over waar zij meer informatie, advies of hulp kunnen zoeken. Bron: kennispleingehandicaptensector.nl
Tip: Bekijk zelf eens de website van 'Bekijk 't nuchter'.
P R EV ENTIEPRO G RAM M A BEKIJ K ' T N U CHTER
1.3.4 Positieve Gezondheid Iemand die door een ziekte of aandoening niet mee kan doen in de maatschappij, zal zijn leven misschien niet heel positief beoordelen en weinig gevoel van welbevinden ervaren. Als je werkt vanuit het gedachtegoed van 'Positieve Gezondheid', kijk je met de cliënt hoe hij de dingen die hij belangrijk vindt toch kan blijven doen, ondanks zijn ziekte of aandoening. Positieve Gezondheid is een manier van denken waarbij niet de ziekte of aandoening centraal staat, maar wat er goed gaat en wat iemand in zijn leven wil. Er worden zes dimensies onderscheiden om iemands gezondheid in kaart te brengen: • lichaamsfuncties; • mentaal welbevinden; • zingeving; • kwaliteit van leven; • meedoen (sociaal maatschappelijk participeren); • dagelijks functioneren.
Mensen met een lichte verstandelijke beperking lopen een verhoogd risico om verslaafd te worden. Dat betekent dat preventie erg belangrijk is bij deze doelgroep. Voorkomen is namelijk beter dan genezen. Het preventieprogramma Bekijk 't nuchter is hiervoor ontwikkeld. Het bestaat uit verschillende onderdelen, namelijk voorlichtingsbijeenkomsten (de Kikbox), een motivatietraining en een website. De Kikbox geeft begeleiders tips over hoe zij voorlichting kunnen geven over de effecten en risico's van middelengebruik aan jongeren en (jong)volwassenen met een lichte verstandelijke beperking. Het bestaat uit een handleiding voor 13 voorlichtingsbijeenkomsten en voorlichtingsmateriaal (afbeeldingen, filmpjes, brochures). De motivatietraining bestaat uit vijf (groeps)bijeenkomsten. De training is bedoeld om jongeren en (jong)volwassenen met een lichte verstandelijke beperking en problematisch middelengebruik
Door te werken vanuit Positieve Gezondheid help je cliënten om de eigen regie te behouden of te vergroten. Je bespreekt samen met de cliënt welke dimensies voor hem belangrijk zijn en extra aandacht nodig hebben. Je legt op deze 20
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 20
31/07/2023 11:42
Werken in de maatschappelijke zorg
manier de regie bij de client. Ook draagt Positieve Gezondheid eraan bij dat mensen beter met hun fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven om kunnen gaan.
1
Alle bijeenkomsten bezocht ze, waarbij ze uitvoerig met de begeleiders sprak. Ze heeft zelfs een afspraak gemaakt met een van de begeleiders maatschappelijke zorg van de welzijnsorganisatie. Dat is iemand van haar eigen leeftijd, die niet zelf maar wel van dichtbij heeft meegemaakt hoe iemand lichamelijk snel aftakelt en wat dat met diegene doet. De volgende gesprekken die ze met deze begeleider zal voeren, gaat over wat ze wel kan en wat ze wel wil.
MEIKE E RVA ART DE KRAC HT VA N 'P OSIT IEVE G EZO NDHEID' Meike (40 jaar) heeft alle soorten artsen ondertussen wel bezocht. Telkens werd ze weer doorverwezen, totdat een arts dacht te hebben gevonden wat Meike mankeerde: een zeldzame spierziekte waardoor ze in de komende jaren steeds minder zou kunnen. De gesprekken die volgden gingen vooral over aanpassingen in het huis en wat Meike nu nog wel kon maar binnenkort niet meer zou kunnen. De afgelopen jaren zijn zwaar voor Meike geweest. Doordat ze zich steeds slechter ging voelen, veranderde ze van iemand die midden in het leven stond naar iemand die nauwelijks nog het bed uit kwam. Haar partner beëindigde hun relatie, haar werk kon ze niet meer uitvoeren en haar vriendinnen en vrienden waren druk met hun gezinnen. Ondanks het feit dat ze vaak genoeg een zorgverlener sprak in het ziekenhuis, vroeg niemand: 'Wat zou jij willen en wat kun jij nog?' Ondanks de tegenslagen zocht Meike altijd weer een lichtpuntje. Op een affiche van de plaatselijke welzijnsorganisatie las ze over de bijeenkomsten waarin verschillende zogenoemde 'dimensies' van het leven worden besproken. Ze kon zelfs van tevoren online een score laten berekenen, zodat ze zich kon focussen op de dimensies waarmee ze aan de slag wilde. Na jarenlang bezig te zijn geweest met alles wat ze niet meer kon, ervaarde Meike het als een verademing toen de begeleiders van de organisatie vertelden over de uitgangspunten van Positieve Gezondheid: wat kun je wel en wat maakt jouw leven waardevol?
1.4
Soorten zorgsettings
Binnen de maatschappelijke zorg wordt begeleiding en ondersteuning geboden in verschillende soorten settings: intramurale zorg, extramurale zorg (ambulante zorg) en de semimurale zorg. Deze drie settings hebben ieder hun eigen kenmerken en zorgen ervoor dat jouw rol als (persoonlijk) begeleider anders ingevuld wordt.
1.4.1 Intramurale zorg Intramurale zorg betekent dat een cliënt 24 uur per dag verblijft binnen de zorgorganisatie. Intramuraal betekent letterlijk: binnen de muren. Dit verblijf kan voor korte duur zijn, zoals bij een opname, maar ook voor langere duur, zoals een woongroep. Intramurale zorg wordt ook wel 24-uurszorg genoemd en is een vorm van beschermd wonen. De hele dag, ook in de nacht, is er begeleiding aanwezig. Overdag krijgt de cliënt behandeling of begeleiding. In de avonden en nachten is er begeleiding aanwezig voor het geval de cliënt een vraag heeft of als er iets aan de hand is. Voorbeelden van intramurale maatschappelijke zorg zijn: • een opvang voor tienermoeders; • een organisatie voor mensen met psychiatrische problemen; • een opvang voor slachtoffers van (huiselijk) geweld, zoals een vrouwenopvang;
21
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 21
31/07/2023 11:42
1
BOP MODULE 1 Oriëntatie op het beroep
• een centrum waar asielzoekers verblijven in •
ningsvraag neergelegd bij de gemeente. Ze vertellen dat er thuis veel conflicten zijn, tussen de jongens onderling en tussen de ouders en de jongens. De situatie dreigt uit de hand te lopen. De gemeente heeft het gezin aangemeld bij de afdeling Intensieve ambulante gezinsbehandeling van een zorgorganisatie voor jeugdhulp. Die gaat met de ouders in beeld brengen welke stappen helpend kunnen zijn voor deze situatie. Dit gezin krijgt preventieve zorg. Er wordt geprobeerd het gezin meer handvatten te geven bij de opvoeding van Dave, zodat een mogelijke uithuisplaatsing voorkomen kan worden.
afwachting van hun procedure of de toewijzing van een woning; een vorm van beschermd wonen waarbij iemand in een woongroep of in een huis woont waar 24 uur per dag begeleiding aanwezig is.
1.4.2 Extramurale zorg (ambulante zorg) Extramurale zorg betekent letterlijk 'zorg buiten de muren'. Extramurale zorg wordt ambulante begeleiding of ambulante ondersteuning genoemd. Ambulant betekent dat je niet steeds op dezelfde plek werkt, maar vaak bij cliënten thuiskomt, of cliënten bijvoorbeeld begeleidt naar een afspraak. Een belangrijk doel is dat cliënten zo zelfstandig mogelijk kunnen blijven of wonen en de regie over hun eigen leven behouden. Bij ambulante begeleiding kun je bijvoorbeeld denken aan het ondersteunen van een cliënt bij het vinden van een passende baan of aan hulpverlening om jongeren te ondersteunen bij moeilijkheden thuis en op school.
Extramurale zorg wordt niet altijd thuis aangeboden. De cliënt kan bijvoorbeeld ook naar een locatie van een welzijnsorganisatie toe gaan om daar begeleiding en ondersteuning te krijgen. De cliënt is daar dan alleen voor de afspraak met (persoonlijk) begeleider, arts of andere zorgverlener. Begeleid wonen Begeleid wonen valt onder extramurale zorg. Begeleid wonen betekent dat iemand op zichzelf woont, maar nog wel begeleiding hierbij krijgt. Een (persoonlijk) begeleider komt dan langs bij de cliënt. Samen bespreken zij waar de cliënt tegenaan loopt bij het zelfstandig wonen. Er zijn een aantal verschillen tussen beschermd (intramurale zorg) en begeleid (extramurale zorg) wonen: • Bij beschermd wonen kan de cliënt 24 uur per dag een beroep doen op zorgverleners. • Bij beschermd wonen is toezicht op de cliënt van groot belang, vooral voor de eigen veiligheid of die van anderen. • Bij begeleid wonen is de cliënt in staat om voor een groot deel zelf taken uit te voeren die horen bij zelfstandig wonen, maar heeft hij voor het andere deel begeleiding nodig. Iemand die beschermd woont kan ook zeker een aantal taken uitvoeren die horen bij zelfstandig wonen, maar niet zoveel als iemand die begeleid woont.
Figuur 1.4 Cliënten thuis ondersteunen valt onder
ambulante begeleiding © Shutterstock / JP WALLET
DE FA M IL IE BAKKER KRIJGT A MBULANTE G EZ INSBEHANDE L I NG Kees en Evelien Bakker hebben drie kinderen: Job (15 jaar), Dave (13 jaar) en Fleur (6 jaar). Het gedrag van Dave zorgt zowel thuis als op school voor grote problemen. Kees en Evelien hebben een ondersteu22
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 22
31/07/2023 11:42
Werken in de maatschappelijke zorg
• Cliënten die beschermd wonen zullen vaak
1
Binnen de geestelijke gezondheidszorg (ggz) is er vaak sprake van semimurale zorg. Een cliënt volgt dagbehandeling, zowel een-op-een met de behandelaar als in groepsbijeenkomsten.
langdurig op de woongroep verblijven. Cliënten die begeleid wonen huren vaak een eigen woonplek. De begeleiding kan langdurig, maar ook kortdurend zijn. Dan is de begeleiding een opstapje naar het volledig zelfstandig wonen.
1.4.4 Invloed van de zorgsetting op de ondersteuning 1.4.3 Semimurale zorg
Als (persoonlijk) begeleider maatschappelijke zorg kun je gaan werken in een van de genoemde zorgsettings. Het kan zijn dat je op een afdeling komt te werken waar cliënten 24 uur per dag verblijven. Jouw rol is dan vooral gericht op ondersteuning tijdens het verblijf. Dit kan heel breed zijn, zoals ondersteunen bij dagbesteding, regelmatig gesprekken hebben over hoe de cliënt zich voelt of contact onderhouden met de familie. De duur van het verblijf en de reden van het verblijf zijn van grote invloed op jouw taken. Als je bijvoorbeeld in de crisisopvang komt te werken, waar mensen tijdelijk verblijven, zullen je taken vooral gericht zijn op het bewaren van de rust en de cliënten voorzien van de basiszorg zoals eten, drinken en een slaapplek. Als je bij een welzijnsorganisatie gaat werken, is de kans groot dat je bij cliënten thuis langsgaat. Je ondersteunt de cliënt bijvoorbeeld bij de dagelijkse gang van zaken, zoals het organiseren van het huishouden of bij het ordenen van de financiën. Binnen een semimurale setting zul je als (persoonlijk) begeleider bijvoorbeeld zorgen voor een zinvolle dagbesteding of cliënten ondersteunen bij een groepsbijeenkomst voor lotgenoten. Omdat de cliënt niet 24 uur per dag daar verblijft, heb je minder te maken met de basiszorg zoals eten en drinken. Aangezien je ook niet bij een cliënt thuiskomt zoals bij ambulante zorg, zal je je ook minder richten op de dagelijkse gang van zaken zoals het huishouden. Bij semimurale zorg zul je je vooral richten op de ondersteunings doelen zoals de cliënt die heeft opgesteld.
Als een cliënt niet meer 24 uur lang bij een zorgorganisatie verblijft, maar overdag wel begeleiding of dagbehandeling krijgt, wordt dat semimurale zorg genoemd. Semi betekent half, dus half tussen de muren en half erbuiten. Cliënten overnachten niet binnen de zorgorganisatie, maar slapen thuis. De begeleiding of behandeling vindt plaats op meerdere dagen of dagdelen in de week. Deze vorm van zorg wordt geboden als: • ambulante zorg onvoldoende is en meer intensieve ondersteuning nodig is; • de cliënt op een 24-uurszorgafdeling behandeling of begeleiding heeft gehad en nu toe is aan een minder intensieve vorm van ondersteuning; • deze vorm van zorg direct aansluit op wat de cliënt nodig heeft zonder dat er eerst intramurale of extramurale zorg is geboden. Het is mogelijk dat al direct duidelijk is dat ambulante ofwel extramurale zorg onvoldoende zal zijn, maar een opname zoals bij intramurale zorg niet nodig is of te veel impact zal hebben op het leven van de cliënt. Met ondersteuning gaat het thuis nog Mevrouw Blokland is dementerend en woont thuis, samen met haar man. Zij gaat overdag naar de dagopvang van een zorgorganisatie. Mevrouw Blokland is in korte tijd erg hard achteruitgegaan. Het kost haar man steeds meer energie om haar verzorging en het huishouden te combineren. Door de dagopvang kan hij regelmatig even wat tijd voor zichzelf nemen. Zonder de dagopvang zou mevrouw Blokland niet thuis kunnen blijven. Zij zou dan naar een intramurale zorgsetting moeten verhuizen.
23
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 23
31/07/2023 11:42
1
BOP MODULE 1 Oriëntatie op het beroep
VA N BINNEN NA AR BUITEN D E MU R EN Dagmar werkt sinds twee jaar als begeleider bij een organisatie die verschillende soorten zorg aanbiedt binnen diverse settings. De doelgroep betreft jongvolwassenen met een lichte verstandelijke beperking. Ze begon als begeleider op een afdeling waar cliënten 24 uur per dag verblijven. Daar ontmoette ze de 24-jarige Jonathan. Tot voor kort woonde hij bij zijn ouders. Dat ging altijd goed, totdat zijn vader overleed. Het verdriet om het gemis kon Jonathan niet goed verwerken. De relatie met zijn moeder en zus kwam onder druk te staan doordat hij regelmatig agressief gedrag vertoonde. Daar is iedereen in het gezin erg van geschrokken. Jonathan wist niet dat hij zoveel boosheid en verdriet in zich had. Op de 24-uurs afdeling kreeg hij behandeling voor zijn verdriet. Dagmar leerde hem goed kennen, omdat ze werd ingewerkt door de persoonlijk begeleider van Jonathan. Vaak zat ze bij hun gesprekken. Na een jaar kon Dagmar aan de slag op de semimurale afdeling, waar groepsbijeenkomsten en dagbehandeling plaatsvinden. Twee maanden later kwam Jonathan ook naar die afdeling. Het ging inmiddels zo goed met hem dat hij weer thuis kon overnachten. Dagmar vond het leuk om Jonathan daar te zien: hij was altijd heel gemotiveerd om aan zijn problemen te werken en kon goed aangeven waar hij tegenaan liep. Tijdens de dagbehandeling en de groepsbijeenkomsten heeft Jonathan gewerkt aan het ontwikkelen van zijn sociale vaardigheden en geleerd om zich meer te verplaatsen in anderen. Dagmar zag Jonathan steeds verder groeien: hij leerde steeds beter om te gaan met zijn beperking en mogelijkheden. Het afgelopen halfjaar werkte Dagmar op de afdeling die ambulante ondersteuning biedt aan jongvolwassenen die zelfstandig willen gaan wonen. Hier kwam ze Jonathan
weer tegen. Hij had zoveel geleerd in het halfjaar daarvoor dat hij toe was aan de volgende stap. In het begin had hij nog veel begeleiding nodig bij het zelfstandig wonen. In de eerste maanden hielp ze Jonathan door samen met hem dagritmelijsten op te stellen, zodat hij wist wanneer hij moest eten, drinken, douchen, slapen en het huishouden moest doen. Ook maakten ze een lijst voor het huishouden en de boodschappen. Inmiddels heeft Jonathan geen lijst meer nodig voor zijn dagritme. Wel blijft de boodschappenlijst voorlopig nodig, anders koopt hij te veel en is hij te snel door zijn maandbudget heen. De lijst voor het huishouden houdt hij zelf goed bij. Ondertussen ondersteunt Dagmar Jonathan bij het ordenen van zijn administratie en het zoeken naar werk. Dagmar vindt het geweldig om te zien hoe Jonathan langzamerhand steeds zelfstandiger wordt, dus voorlopig blijft ze hem met veel plezier begeleiden.
24
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 24
31/07/2023 11:42
Werken in de maatschappelijke zorg
1
BEGR IJP JE D E THEORIE? Geef bij iedere stelling aan of deze juist of onjuist is. Juist
Onjuist
1 Maatschappelijke zorg is alleen bedoeld voor mensen met een beperking.
◯
◯
2 Ondersteunen bij de zelfredzaamheid doe je door de cliënt zoveel mogelijk uit handen te nemen.
◯
◯
3 In een nachtwakersstaat regelde de overheid veel hulp voor de burgers.
◯
◯
4 De verzorgingsstaat is gekomen na de participatiesamenleving.
◯
◯
5 Inclusie gaat erover dat iedereen, ongeacht de onderlinge verschillen, evenveel moet kunnen meedoen in de maatschappij.
◯
◯
6 Bij een complexe zorgvraag is vaak sprake van een opeenstapeling van lichamelijke en psychische klachten.
◯
◯
7 Zelfredzaam zijn draagt bij aan het welbevinden.
◯
◯
8 Het hebben van eigen regie betekent dat je zoveel mogelijk dingen zelf doet.
◯
◯
9 Werken vanuit Positieve Gezondheid betekent dat je uitgaat van wat de cliënt nog wél kan.
◯
◯
10 Intramurale zorg is een ander woord voor ambulante zorg.
◯
◯
11 Begeleid wonen is een vorm van extramurale zorg.
◯
◯
12 Dagbesteding vindt meestal ambulant plaats.
◯
◯
25
9789006663631_Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling.indb 25
31/07/2023 11:42
Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de welzijnsopleidingen Maatschappelijke zorg en Pedagogisch werk. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving.
MAATSCHAPPELIJKE ZORG NIVEAU 3 EN 4
Traject MZ is gebaseerd op het kwalificatiedossier 2022 voor de opleiding Maatschappelijke zorg. In dit kwalificatiedossier hebben de eigen regie en de zelfredzaamheid van cliënten een belangrijke plek gekregen. Ook is er meer aandacht voor de eigen professionele ontwikkeling en voor technologie in de zorg. Traject sluit aan op dit kwalificatiedossier met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld. Traject bestaat uit:
een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: - een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren; - actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk; - begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of hij de theorie voldoende beheerst; - een begrippenlijst. Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: - een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback; - praktijksituatie(s). Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen; - vaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden; - door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen; - een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of hij de stof beheerst; - een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen. Wil je weten welke materialen er nog meer beschikbaar zijn bij Traject? Kijk dan op www.thiememeulenhoff.nl/mbo/welzijn/traject-mz
VING • ME GE T M
LINE LEERO ON
Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft
Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling
zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten. -
VING • ME GE T M
LINE LEERO ON
- theorieboeken; - een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden,
Beroep, organisatie en professionele ontwikkeling
Auteurs: M.J.L. van Geleuken I. Hartgers M.B.J. Linssen P.E.M. Peters M.C.M. van der Steen Eindredactie: N. van Os
MBO_Traject_MZ_BOPO_9789006663631_DRUK.indd All Pages
31/07/2023 11:52