Leerjaar 2 – Module ster 4: Havana

MUZIEK VOOR DE ONDERBOUW

STER 4 NAAM

Havana

Waan je in Zuid-Amerika: overal muziek waarbij je niet stil kunt blijven zitten

Wat ga je doen?

Wat kun je al?

Ik kan alle tonen op het keyboard vinden (eventueel met opzoeken).

Ik kan korte stukjes tweestemmig zingen.

Ik kan mijn partij volhouden, ook als anderen iets anders spelen.

Ik kan het verschil tussen hoog en laag horen.

Havana (2017) is een nummer van zangeres en songwriter Camila Cabello. Havana is de hoofdstad van Cuba en de stad waar Camila Cabello geboren werd. Ze verhuisde al op vijfjarige leeftijd met haar ouders naar Miami in de Verenigde Staten. In Miami wonen veel ZuidAmerikaanse immigranten; het is een echte mix van culturen.

In het nummer Havana hoor je dat versmelten: swingende ZuidAmerikaanse ritmes gemengd met rap en popinstrumenten.

2

Wat weet je al?

Ik weet wat achtsten en kwartnoten zijn en weet wat het woord ‘beat’ betekent.

Ik ken de term ‘percussie’ en kan een paar slaginstrumenten opnoemen.

Ik weet wat blazers zijn en ik kan een paar blaasinstrumenten opnoemen.

Ik weet hoe ik de mixer en oefenvideo’s kan gebruiken bij het oefenen.

Wat ga je doen?

Je gaat tweestemmig zingen.

Je gaat liedjes met latinritmes spelen.

Je gaat een eigen latincompositie maken.

Havana Camila Cabello

Refrein G‹

E¨Œ„Š7

D7

b4 Œ &b 4 j œ œ œ œ œ œ Ha - van- a, ooh na na.

b &b

5

G‹

E¨Œ„Š7

E¨Œ„Š7

D7

‰ j œ œ œ œ œ œ œ

Half of my heart is in Ha - van- a, ooh na na.

D7

G‹

E¨Œ„Š7

He took me back to East At-

D7 µ

j j ‰ j œœœ œ œœœ œœ œ œ

Œ

œœœœ œ

G‹

‰ j Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

œ œ œ œ œ

Œ

Ha van - a, ooh na

Œ

‰™ r

‰ œ œ œ œ œœ J

All of my heart is in Ha - van- a, there's some-thing 'bout his man - ners.

lan- ta, na na na.

He

Couplet 3 b na. Ó &b œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Œ œ

9

Œ

‰™

œJ œ œ œ

‰

did-n't walk up with that"How you do - ing?"

b &b Ó

12

Œ

But

œJ

‰

ΠI

‰

œ

œ

do- ing for - ev - er

in

15

Miami

œ

Pa - pa Pre-chorus

says he

œ

œ got

3

He said there's a lot of girls I can do with.

Ó

you.

I'm

b June. 3 b & œ œ œ œ

room. 3

j œ œ œ œ œ œœ œœ œ œ œ

can't with - out

œ

r œ œ œ œœ œ œ œ œ œ œœ œ

When he came in the

œ

œ

œ

ma - lo

in

him.

Œ

‰™

That sum - mer night in

Œ

œJ

‰

œ

œ

œ

a min - ute.

Œ

‰

r

œœ

And

j œ

œ

œ

He

got

me

œ œ œ

feel - ing like

j j b j j & b œ œ œ œ œ œ œ œ œ ‰ œe œe œe œe œe œe œe ‰ œe e œe e e œe e Œ ‰ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

17

ooh.

I knew it when I met him,

I loved him when I

left him.

j j j b j e j œ & b œ œ œ œ œ œ œ œ ‰ œe œe œe œe œe œe œe ‰ œe œe ™™ œe œ eœ ‰ œe œe œe œe œe œe œ µ

21

Havana

Got me feel-ing like

ooh.

And then I had to

tell him

I had to go.

Oh,na na na na na. Ha-

Refrein Ooh. b Œ œ œ &b œ œ œ œ œ œ Œ

25

œ

b &b

Œ

Ooh.

lan- ta, na na na.

œ

˙ j ‰ œ œ œ œ œ œ œ

He took me back to East At-

µ

œ œ ˙ ‰ j Œ Ó œ ‰ œ œ œ œ œ œ œ œJ œ œJ œ œ œ œ œ œ œj œ œ œ œ œ

œ œ œ ˙

œ œ œœ œ œ Œ

Ooh.

Half of my heart is in Ha - van- a, ooh na na.

van- a, ooh na na.

29

Œ œ œ j ‰ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œœ œ œ Œ ˙

Œ

Ooh.

œ

All of my heart is in Ha - van- a, my heart is in Ha - van- a.

Ha-van- a, ooh na na.

Intro • Havana

3

Voorbereiden

Je leert hoe je makkelijker laag én hoog kunt zingen en je oefent een aantal ingrediënten van latinmuziek: swingende ritmes en gebroken akkoorden. Daarnaast leer je dat latin heel gelaagde muziek is en luister je naar die verschillende muzikale lagen.

Oefenen

A Oefen het refrein en pre-chorus Havana begint met het refrein: oefen dat als eerste.

De melodie is laag. Bekijk in de oefenvideo hoe je goed laag kunt zingen.

Zing vervolgens het pre-chorus (alleen de leadstem): Oefen eerst de melodie op ‘Ooh’ een aantal keren. Dit is vergeleken met het refrein juist hoog.

Bekijk in de oefenvideo hoe je makkelijker hoog kunt zingen.

Zing het hele pre-chorus. Let op: de tweede regel begint hetzelfde, maar eindigt heel anders.

Zing het pre-chorus met het refrein er direct achteraan.

B Oefen latinritmes Latijns-Amerikaanse muziek (muziek uit Zuid-Amerika) wordt ook wel kortweg ‘latin’ genoemd. In Havana worden latin- en popmuziek met elkaar vermengd: latin-pop.

In latinmuziek is het ritme altijd heel belangrijk: het wordt met accenten gespeeld. Het gaat swingen doordat die accenten niet óp de tel vallen, maar tussen de tellen in. Dat noem je syncopen.

De slaginstrumenten waarmee die ritmes uitgevoerd worden, zijn dus ook belangrijk: latinpercussie. weten Latin is de verzamelnaam voor allerlei muziekstijlen uit Zuid-Amerika.

Een syncope is een accent dat niet óp maar tussen de tellen in valt. Syncopen zorgen ervoor dat muziek gaat swingen.

Latinpercussie is Zuid-Amerikaans slagwerk (slaginstrumenten), bijvoorbeeld: bongo’s, cabassa, cajon, claves, shaker, maracas (sambaballen), guiro (rasp), conga’s en cowbell.

Guiro

Claves

4

Bongo’s

Conga’s

Cabassa

Maracas

Cowbell

Door de beat en syncopen te combineren kun je allerlei ritmes maken. Zo ontstaan latinritmes en ze hebben vaak een naam.

Ritme 1 is de beat. Ritme 2 begint op de beat, gevolgd door syncopen en heet ‘montuno’.

Ritme 3 is een veelvoorkomend ritme in latinmuziek en heet ‘clave’.

1

2

3

4

1

2

3

4

Ritme 1

4 œ 4

œ

œ

œ

œ

œ

œ

œ

Ritme 2 montuno

4 œ 4

j œ >œ

Ritme 3 clave

4 Ϫ 4

Ϫ

j >œ

>œ œ

j œ >œ Œ

j œ œ

>œ œ

œ

Œ

Klap ritme 1. Loopt dat goed, klap dan ritme 2 erbij: met twee groepen in de klas of met twee personen.

Doe hetzelfde met ritme 1 en ritme 3.

Speel ten slotte de drie ritmes samen, met groepen in de klas of in drietallen.

Klap de drie ritmes nu mee met Don’t You Worry ’bout a Thing.

TIP Als je alles samenvoegt, begin dan met ritme 1, de beat. Val daarna in met ritme 2 en daarna met ritme 3. Laat telkens iemand het einde aangeven.

C Oefen de akkoorden

G‹

D

œ

œ De nummers die je gaat spelen bestaan uit twee akkoorden, G mineur (Gm) en D: & bœ #œœœ Zoek de tonen van de akkoorden op je instrument en speel ze. g-bes-d d-fis-a Speel het eerste akkoord (Gm) en speel de tonen achter elkaar (g-bes-d). Je speelt nu een gebroken akkoord. Doe dat een aantal keren achter elkaar.

Verzin een ritme waarin je het gebroken akkoord speelt, bijvoorbeeld een van de latinritmes hierboven.

Volg dezelfde stappen met het D-akkoord.

TIP Probeer jezelf aan te leren een akkoord met meer vingers te spelen, bijvoorbeeld duim, middelvinger, pink. Doe dat ook als je een akkoord gebroken speelt. weten Een akkoord is een samenklank van drie of meer tonen. Je noemt het een gebroken akkoord als je de tonen van het akkoord na elkaar speelt.

Luisteren Don’t You Worry ’bout a Thing – Stevie Wonder Don’t You Worry ’bout a Thing heeft een opmerkelijk (en beroemd) intro waarin iemand aan één stuk door kletst en zich beter voordoet dan-ie is. Onder dat geklets hoor je in de begeleiding een piano voortdurend hetzelfde patroon herhalen. Dat heet een ostinato. >>

Intro • Havana

5

weten Een ostinato is een motief dat gedurende lange tijd herhaald wordt.

1 a Welk van de drie latinritmes uit Oefenen speelt de piano in het intro?

De beat.

De montuno.

De clave.

b Na de piano komt er al snel een muzikale laag bij in de begeleiding. Welke laag is dat?

De baslaag.

De ritmelaag.

De melodielaag. c Luister naar het hele fragment, dat is het intro, eerste couplet en refrein. Het ostinato van de piano verandert na het intro. Wat verandert er?

Alleen de akkoorden.

Alleen het ritme.

Zowel ritme als akkoorden.

Havana – Camila Cabello Havana is gebouwd op een piano-ostinato dat het hele nummer door gespeeld wordt. Daarnaast wisselen de muzikale lagen elkaar af. weten Muzikale lagen zijn lagen waaruit de muziek is opgebouwd. Elke laag heeft een eigen functie in de compositie. Voorbeelden van muzikale lagen zijn: melodielaag, akkoordenlaag, baslaag, ritmelaag.

2 Zet in het schema hieronder kruisjes waar je de laag hoort. Het piano-ostinato is al ingevuld.

Intro Refrein Couplet Pre-chorus Refrein Melodielaag Melodie Tegenmelodie Tweede stem Akkoorden Piano-ostinato X X X X X Baslaag Bas Ritmelaag Drums en/of handclap

Cuba Libre – Gloria Estefan Cuba Libre begint met een rustig intro met synthesizerakkoorden en zang. Daarna vallen de andere instrumenten in hun eigen laag in: 1 melodie door hoge blazers; 2 melodie door lage blazers; 3 akkoorden in een piano-ostinato; 4 bas door basgitaar en later ook een lage saxofoon; 5 ritme door allerlei percussie-instrumenten.

6

3 In welke volgorde zetten de lagen (na het intro) in? Schrijf alleen de nummers op: (intro) –

–

–

–

–

.

Onderzoeken Smooth – Santana Smooth is een latin-rocknummer van de gitarist Carlos Santana.

Luister naar het fragment en/of kijk naar de video op YouTube.

Maak zelf drie luistervragen over dit fragment.

1 Een multiple choicevraag. De vraag is gegeven. Verzin vier antwoorden waarvan één het goede antwoord is.

Welk instrument speelt in dit fragment gebroken akkoorden?

2 Een kort antwoordvraag. Stel een vraag over het intro waarop maar één antwoord (één woord bijvoorbeeld) het goede antwoord is.

Vraag: Antwoord:

3 Een goed/foutvraag. Schrijf twee beweringen over het fragment. De beweringen kunnen goed of fout zijn, dat is aan jou. Probeer ervoor te zorgen dat degene die gaat antwoorden wel even moet nadenken.

Bewering 1: Bewering 1 is: goed / fout.

Bewering 2: Bewering 2 is: goed / fout.

checklist • voorbereiden Weet je wat een akkoord en een gebroken akkoord is? En wat een ostinato is?

Kun je een aantal latinpercussie-instrumenten opnoemen?

Kun je muzikale lagen en de instrumenten erin herkennen?

Kun je een ritme met syncopen klappen of spelen?

Wat in latin trekt je het meest aan om uit te voeren straks: zang of een instrument, welk instrument dan? Wat vind je daar aantrekkelijk aan?

Intro • Havana

7

Uitvoeren

Zingen en spelen: je gaat Havana zingen en/of begeleiden met allerlei instrumenten.

Spelen: je gaat Smooth spelen met piano, bas en latinpercussie.

Componeren: je gaat met een groep jouw eigen latinnummer maken.

Zingen en spelen: Havana Instuderen zang Havana heeft allerlei extra stemmen. Studeer het nummer per onderdeel in en beslis per onderdeel of die extra stemmen toegevoegd worden.

1 Zing eerst het hele lied door. Sommige onderdelen zijn lager, andere hoger. Wat is prettiger voor jouw stem: de hoge gedeeltes of de lage gedeeltes?

2 Oefen het couplet. Het couplet wordt afwisselend met twee groepen gezongen. De leadzang is voor de hogere stemmen. Het einde van het couplet (‘He got me feeling like’) zingt iedereen.

3 Oefen het pre-chorus en het tweede refrein. In beide onderdelen zit een tweede stem. De hogere stemmen zingen de oranje en groene tonen (de tweede stem).

Zangtips De tweede stem in het refrein (groen) is makkelijker dan die in het pre-chorus (oranje).

Dus: lukt het pre-chorus niet, geef dan niet op maar probeer het refrein.

De climax ligt in het pre-chorus; zing naar het einde daarvan toe en zing ‘And then I had to tell him I had to go, oh na na na na’ het luidst.

Instuderen begeleiding Het nummer wordt completer met drums en percussie: Shaker

4 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ™™ 4> > > >

Handclap

4Π4

œ

Œ

Œ

œ

Œ

Bongo's

4 4œ

œ

œ œ œ >œ Œ

œ

œ œ œ

Drums

4 ¿ ¿ ¿œ ¿ ¿ ¿ ¿œ ¿ ¿ ¿ ¿œ ¿ ¿ ¿ ¿œ O ™™ 4œ œ œ œ œ œ

œ

œ œ ™™ ™ ™

1 Studeer de percussiepartijen in en combineer die met drums.

2 Probeer ook eens andere percussie-instrumenten uit, in plaats van shaker, handclap en bongo's.

EXTRA Download de ostinate pianobegeleiding. Die is te verdelen over twee partijen. De akkoorden speel je in het midden, de bas laag.

Speel de bas van de begeleiding op basgitaar. Zie daarvoor de bastabs (maat 1-2) bij Spelen: Smooth op de pagina hiernaast.

checklist • zingen en spelen Weet je nog wat een ostinato is?

Kun je jouw partij van Havana goed uitvoeren en weet je wanneer je moet zingen of spelen?

Kun je jouw partij ook goed volhouden als er andere partijen doorheen klinken?

8

Spelen: Smooth Akkoorden

2 4 j ‰ j ‰ j3 j j j 4 bœ œ œ œ œ œ ‰ b œ œ œ œ œ œ &4 œ œ œ #œ œ #œ œ œ œ œ #œ œ #œœ ‰ œœ ‰ œœ ‰ œœ

G‹

D

C‹7

& bw w

5

Bas

4 & 4 Ϫ

15

& Ϫ

5

15

6

A‹7(b5)

w w

j œ bœj œ

j œ

œ bœ œ J J

j 6 œ w

2

G‹

D

3

7

œ bœ œ œ œ œ #œ ˙

Ó

8

Ϫ

j œ bœj œ

j œ

Ϫ

j œ bœj œ

j œ ˙

™™

4

w Ó

8

™™

Maat 5-6

0

Latin percussie

D

7

w

Bastabs Maat 1-2, 3-4, 7-8

4 ¤ 4

D7/F©

G‹

1

J

1

0

J

0

¤

3

J

1

1

J

0

0

° 4 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ ™™ 4 > > > > 4 œ™ Œ Œ ™™ œ™ œ œ œ Claves 4 ™ 4 œ œ œ œ œ Bongo's œ œ œ> Œ œ œ 4 ™ 4 ¿ ¿ ¿œ ¿ ¿ ¿ ¿œ ¿ ¿ ¿ ¿œ ¿ ¿ ¿ ¿œ O ™™ Drums œ œ œ œ œ ¢ 4 œ Shaker

Instuderen 1 Kies welke partij je gaat spelen: de akkoordenpartij (met gebroken akkoorden), de baspartij of een van de percussiepartijen.

2 Voor de akkoorden- en baspartij: Bekijk de partij goed voordat je begint te oefenen. Er zit veel herhaling in!

Oefen de maten 1 en 2 van de partij net zolang totdat die foutloos gaan en je ze eindeloos

kunt herhalen. Pas dan ga je door naar de rest.

3 Voor de percussiepartijen: Kies een partij of probeer ze eerst allemaal uit en kies dan.

Alle partijen zijn uitdagend om langere tijd strak vol te houden. Oefen dat met de mixer!

Let op de techniek waarmee je het instrument bespeelt. Kijk hiervoor naar de oefenvideo.

>>

Intro • Havana

9

Speeltips Gebruik de oefenvideo’s om de partij mee te oefenen; daarin krijg je ook tips over hoe je het makkelijkst kunt spelen (de ‘techniek’).

Bestudeer altijd eerst de partij voordat je gaat spelen. Bijvoorbeeld door te kijken waar herhalingen zijn. Dat geeft je een goed overzicht van het stuk en scheelt je uiteindelijk een hoop tijd bij het oefenen.

Een goed begin is het halve werk. Oefen het begin van jouw partij daarom een aantal keren apart. Tel voor jezelf af en start.

EXTRA Voeg de melodie en/of de tegenmelodie toe.

Spreek een vorm af waarin partijen elkaar afwisselen of even solo spelen.

Melodie

‹ 4 &4 w ‹ & bœ

5

2

œ

œ #œ œ œ bœ œ œ œ

3

6

bœ

œ

˙

˙

2 4 ‰ j bœ œ bœ œ œ œ ‰ œj ‰ œ œ œ bœ &4 œ J

& ˙

b˙

6

w

w 7

œ #œ œ œ bœ œ œ œ 8

w

Tegenmelodie

5

4

3

7

∑

4 ‰ œj bœ œ bœ œ œ œ ‰ œj ‰ œJ œ œ bœ 8 b œ œ j œ œ œ ‰ œ bœ

∑

checklist • spelen Kun je jouw partij spelen en ook meteen juist inzetten?

Speel je het instrument op de juiste manier (met de techniek zoals je in de video hebt gezien)?

Kun je de partij ook zelfstandig volhouden als andere partijen meespelen?

Is het voor jou duidelijk wanneer je moet spelen?

10

™™

™™

Componeren In een groep van maximaal vier personen ga je een eigen latincompositie maken. De compositie bestaat uit een montuno en een aantal latinritmes.

Aanpak 1 Bespreek in de groep wie de montuno gaat spelen. Je moet het lang vol kunnen houden!

2 De andere groepsleden spelen ritmes. Kies een percussie-instrument en speel een ritme dat je nog kent of verzin zelf een ritme dat je bij de montuno vindt passen.

3 Luister met de groep of alle ritmes bij elkaar goed klinken, ook op de montuno. Pas eventueel een beetje aan.

4 Maak met z’n allen een vorm of opbouw en oefen die.

5 Spreek af wie de muzikaal leider is. De muzikaal leider geeft de opbouw aan en bepaalt wat en hoe het geoefend wordt. Kortom, de muzikaal leider geeft leiding.

6 Verzin met z’n allen hoe je het stuk gaat onthouden voor een volgende les of voor de presentatie.

Montuno

4 &4 œ

œ bœ œJ

œ œ

œ J

œ œœ bœ J

œj œ œ œ

™™

Componeertips Neem de tijd om naar elkaars ritmes te luisteren en te beoordelen of ze goed met de montuno samengaan.

Help elkaar en geef tips die helpen bij het proces van componeren.

Geef elkaar de kans het muzikaal leiding geven uit te proberen. Geef duidelijke opdrachten (als je de leider bent) of volg nauwkeurig opdrachten op (als je groepslid bent).

EXTRA Stop een verrassing in de opbouw, bijvoorbeeld een break of een breakdown (maar één partij of alleen percussie).

Speel samen met een andere groep en maak een grotere vorm.

Speel de montuno van Don’t You Worry ’bout a Thing als basis:

b4 &b 4 œ

j œ #œ

j j œ nœ œ œ nœ

j œ œ

™™

checklist • componeren Kloppen de ritmes bij de montuno en worden ze goed uitgevoerd?

Is de opbouw voor iedereen duidelijk?

Lukt het muzikaal leiding geven of het volgen van de muzikaal leider?

Intro • Havana

11

Presenteren De presentatie Dit ga ik presenteren: Havana Ik ga zingen. Ik zing de leadstem / hoge stem / lage stem.

Ik ga een begeleidingspartij spelen, namelijk:

We voeren Havana uit: met de hele klas / met een groepje.

Smooth Ik speel in Smooth:

bas.

(Bij keyboard ook het nummer van het geluid opschrijven!)

We voeren Smooth uit: met de hele klas / met een groepje.

Eigen latincompositie

Mijn groepsleden zijn:

De muzikaal leider is:

Ik speel het volgende instrument: Ruimte om de opbouw op te schrijven:

Ik doe bij de presentatie de volgende extra’s:

Waar ik / mijn groep op moet letten bij de presentatie:

12

percussie.

Die partij speel ik op:

akkoorden.

Afronden Voorbereiden

Ik kon alle toonhoogtes / vooral het lage / vooral het hoge goed zingen.

Bij het oefenen van de ritmes gingen/ging bij mij alle ritmes / vooral het ritme op de beat goed.

Ik begrijp het verschil tussen beat en syncope: ja, heel goed / ik geloof van wel / nee, helemaal niet.

Ik kan verschillende muzikale lagen horen: ja / meestal wel / soms / nee.

Uitvoeren Zingen en spelen Ik kon mijn eigen melodie zingen: heel goed / redelijk / matig / slecht.

Ik kon mijn stem ook zingen als het tweestemmig was: ja / meestal wel / nee.

Ik kon mijn begeleidingspartij uitvoeren: makkelijk / met enige moeite / nauwelijks.

Spelen Ik speelde een partij die voor mij geschikt was: ja / nee, te makkelijk / nee, te moeilijk.

Ik kon de partij binnen de gegeven tijd instuderen: ja / bijna / nee.

Ik speelde mijn partij met de juiste techniek: jazeker! / lukte bijna / geen idee.

Ik kon de partij volhouden met anderen erdoorheen: ja / bijna de hele tijd / vaak niet / nee.

Componeren Al onze ritmes klopten en klonken goed samen: ja, meteen / ja, met hulp van elkaar / nee.

We konden samen een stuk met een opbouw maken: ja, heel snel / na een tijdje / nee.

Het samenwerken onder leiding van een van ons was: leuk / grappig / leerzaam / pittig / niet te doen.

Presenteren Ik kon precies dat doen wat ik me voorgenomen had: ja / redelijk / niet helemaal / nee.

Mijn invloed op de prestatie van de groep was: positief / neutraal / negatief.

Waardoor was je verrast in de presentatie(s)? (Dat kan iets van jezelf of van een ander zijn).

Hoe kijk je terug op jouw presentatie? Denk aan een emotie zoals plezier, trots, blijdschap of juist boosheid, irritatie, schaamte.

Met

, omdat

Heb je leiding gegeven of heb je leiding gekregen? Hoe beviel dat?

Intro • Havana

13

Begrippen Bekende begrippen Achtste noot Beat Begeleiding

Een dichte noot met een stok en een vlaggetje.

Een ander woord voor de tel.

Ondersteunt de hoofdstem (de melodie). Een begeleiding kan bestaan uit een of meerdere partijen, bijvoorbeeld: akkoorden, bas, drums enzovoort.

Break Een gedeelte in de muziek waar de begeleiding even helemaal wegvalt.

Climax Hoogtepunt in de muziek.

Intro Het begin van een muziekstuk. Tijdens het intro wordt meestal niet gezongen.

Kwartnoot Een dichte noot met een stok.

Melodie Opeenvolging van verschillende toonhoogtes. Een melodie kun je zingen.

Percussie Een ander woord voor slagwerk.

Pre-chorus Onderdeel van een lied dat toewerkt naar het refrein.

Slaginstrumenten Instrumenten waarop je slaat, waarmee je schudt of waarmee je rammelt.

Voorbeelden zijn bongo's, djembĂŠ, maracas (sambaballen), tamboerijn, bekkens en ook het drumstel.

Tegenmelodie Een melodie die tegen de hoofdmelodie in gaat. De tegenmelodie heeft een ander ritme en een andere melodie dan de hoofdmelodie. Toch klinkt het goed samen. Ander woord: tegenstem.

Tweede stem Een extra stem die gelijkloopt met de melodie, maar met een andere toonhoogte.

Tweestemmig Muziek is tweestemmig als er twee melodieĂŤn tegelijkertijd klinken.

Nieuwe begrippen Omschrijf in je eigen woorden: Latin Syncope Latinpercussie Akkoord Gebroken akkoord Ostinato Muzikale lagen

14

Colofon Symbolen

audio

video

duo-opdracht

mixer

oefenvideo

groepsopdracht

100% digitaal

mix boeken + digitaal

leerling

Intro onderbouw LRN-line online

Combinatiepakketten: Intro onderbouw LRN-line online + 8 papieren modules

docent

Intro onderbouw LRN-line online docent

Redactie Op schrift, Enschede Ontwerp en vormgeving Maura van Wermeskerken, Apeldoorn

Illustratieverantwoording Notenschrift: Ruth van de Putte Foto omslag: iStock/mbbirdy Foto’s binnenwerk: iStock/Art Wager, Juanmonino, MaboHH, BartCo; Shutterstock/Brandon Nagy, Kobby Dagan, Lev Radin, Tourist, Room's Studio, OnpraW, Romaset; EMI Music Publishing; ThiemeMeulenhoff/Martin Hogeboom Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.

Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl ISBN 978 90 06 54911 9 Vierde druk, eerste oplage, 2019

© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2019 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd.

Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk.

Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

Intro • Havana

15

MUZIEK VOOR DE ONDERBOUW H4.Noten.01 H4.Noten.01 H4.Noten.01

Notenoverzicht

H4.Noten.01

Toonduur noten

rusten

hele noot

hele rust

4 tellen

halve noot

halve rust

2 tellen

kwartnoot

kwartrust

1 tel

achtste noot

achtste rust

½ tel

zestiende noot

zestiende rust

¼ tel

Toonhoogte

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ G-sleutel

&

centrale d c

e

f

Voortekens

& #œ bœ nœ fis

bes

b

g

a

b

c

d

e

f

g

& ‹

a

speel alle noten lager (naar links op het keyboard)

# een kruis verhoogt een noot (naar rechts op het keyboard) b een mol verlaagt een noot (naar links op het keyboard) n een herstellingsteken haalt de mol of kruis weer weg

Een kruis of mol voor een noot wijzigt die noot voor de hele maat.

Tenzij de noot weer hersteld wordt met het herstellingsteken:

4 & 4 œ #œ œ œ œ œ g fis g fis g

g fis g

fis

Drumnotatie hi-hat snaredrum bassdrum

4 & 4 œ #œ œ nœ œ œ

4¿¿¿¿¿¿¿¿ /4œ œ œ œ

f

g

f

Gitaartabs Bastabs 0 0

⁄

¤

0 0 0 0

e

a

d

g

b

e

G D A E

0 0 0 0

e

a

d

Dynamiek p piano = zacht f

forte = luid

crescendo = harder worden decrescendo = zachter worden

WWW.THIEMEMEULENHOFF.NL/INTRO

g

H4.Noten.01 Auteurs Ruth van de Putte Joost Overmars