Ἑρρῖκος Ἴψεν, «Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου»

Ἑρρῖκος Ἴψεν

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου

Ἱστορικὸ δρᾶμα σὲ πέντε πράξεις

Μετάφραση-ὑποσημειώσεις-πρόλογος-ἐπίλογος:

Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος

.

.

.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου

Σειρά: Ἴψεν Ἑρρῖκος Ἴψεν Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου τίτλος πρωτοτύπου: Henrik Ibsen, Kongs-emnerne ISBN: 978-618-5572-01-3 Ἐξώφυλλο: Περίγραμμα τοῦ συγχρόνου στέμματος τῆς Νορβηγίδος βασιλίσσης. Διορθώσεις δοκιμίων: Γεώργιος Κ. Κατσιφάρας.

Ἐκδότης: Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος Ἁγίας Ζώνης 55 Ἀθήνα 112 56 τηλ.: 210 8662668 www.theodosispapadimitropoulos.gr info@theodosispapadimitropoulos.gr ῾Ιστολόγιο Διέλευση: http://www.dieleusi.gr Copyright ©: Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, 2021. ᾽Απαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευσις, ἡ ἀναπαραγωγή – ὁλική, μερικὴ ἢ περιληπτική –, ἡ μετάφρασις ἢ ἡ ἀπόδοσις κατὰ παράφρασιν ἢ διασκευὴν τοῦ περιεχομένου τοῦ βιβλίου καθ᾽ οἱονδήποτε τρόπον – μηχανικόν, ἠλεκτρονικόν, φωτοτυπικόν, ἠχογραφήσεως ἢ ἄλλον –, δίχως προηγουμένην γραπτὴν ἄδειαν τοῦ μεταφραστοῦ-ἐκδότου καὶ λεπτομερῆ, δηλαδὴ πλήρη, παραπομπὴν εἰς ταύτην τὴν ἔκδοσιν καὶ τὸν μεταφραστήν-ἐκδότην της, ὡς σαφῶς περιγράφουσιν οἱ Νόμοι 2121/1993, 2557/1997 καὶ ἅπαντες οἱ κανόνες τοῦ Διεθνοῦς Δικαίου οἱ ἰσχύοντες ἐν Ἑλλάδι. Τὰ ἀποκλειστικὰ θεατρικὰ καὶ ραδιοφωνικάτηλεοπτικά-κινηματογραφικὰ δικαιώματα, καθὼς καὶ ἠχογραφήσεως καὶ ἀναγνώσεως, τῆς μεταφράσεως ἀνήκουσιν εἰς τὸν ἐκδότην-μεταφραστήν, εἰς τὸν ὁποῖον δύναται ν᾽ ἀποταθῇ ἐνδιαφερόμενος παραγωγός, θίασος, ὀργανισμὸς ἢ καλλιτέχνης διὰ τὴν παροχὴν γραπτῆς ἀδείας.

Ἑρρῖκος Ἴψεν

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου Kongs-emnerne Ἱστορικὸ δρᾶμα σὲ πέντε πράξεις Historisk skuespil i fem akter

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΡΟΛΟΓΟΣ-ΕΠΙΛΟΓΟΣ:

Θεοδόσης Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος

Ἀθήνα 2021

.

BISP NIKOLAS/ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: Min Gjerning er at tømre Kongsstolene i dette Land, ikke at sidde deroppe og styre Folk og Rige. / Ἡ ὑπηρεσία μου εἶνε νὰ ξυλουργῶ τὴν βασιλικὴν ἕδραν εἰς ταύτην τὴν χώραν καὶ οὐχί νὰ κάθημαι ἐπ᾽ αὐτῆς καὶ νὰ κυβερνῶ λαὸν καὶ βασίλειον. Β΄ πρᾶξις, σελ. 78.

.

Βιβλιογραφία

Ἐκδόσεις πρωτοτύπου: Breve

ES

HISe Kongsemnerne Samlede værker

Breve fra Henrik Ibsen, udgivne med indledning og oplysninger af Halvdan Koht og Julius Elias, τόμ. I-II, Gyldendalske Boghandel-Nordisk Forlag, København-Christiania 1904.

Henrik Ibsen, Efterladte skrifter, udgivne af Halvdan Koht og Julius Elias, τόμ. IIII, Gyldendalske Boghandel-Nordisk Forlag, Kristiania-Kjøbenhavn 1909.

Henrik Ibsens Skrifter (elektroniske utgaven), Universitetet i Oslo, Oslo, www.ibsen.uio.no Henrik Ibsen, Kongs-emnerne: Historisk Skuespil i fem Akter, Johan Dahls Forlag, Christiania 1864.

Henrik Ibsen, Samlede værker, τόμ. I-X, Gyldendalske Boghandels Forlag, Kjøbenhavn 1898-1902.

Μεταφράσεις: Ibsen-Meyer

MultiIbsen

The plays of Ibsen, translated from the Norwegian and introduced by Michael Meyer, τόμ. I-IV, Pocket Books, New York 1986.

The Multilingual Ibsen, University of Oslo, Oslo, www2.hf.uio.no/polyglotta

10

Oxford Ibsen

Ἑρρῖκος Ἴψεν

Ibsen, edited by James McFarlane, τόμ. I-VIII, Oxford University Press, London 1960-77.

Sämtliche Henrik Ibsen, Sämtliche Werke in deutscher Werke Sprache, durchgelesen und eingeleitet von Georg Brandes, Julius Elias, Paul Schlenther, τόμ. Ι-Χ, Fischer Verlag, Berlin 1903-4.

Viking The works of Henrik Ibsen (Viking Edition), Edition edited by William Archer, τόμ. I-XII, Charles Scribner᾽s sons, New York 1911. ᾽Αγριόπαπια ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Ἡ ἀγριόπαπια, μτφ-ὑπ.-πρόλογος-ἐπίλογος: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδ. ΘΑΠ, 3η ἔκδ., Ἀθήνα 2019. Γιορτὴ στὸ ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Ἡ γιορτὴ στὸ Σούλχαουγκ, Σούλχαουγκ μτφ-ὑπ.-πρόλογος-ἐπίλογος: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδ. ΘΑΠ, Ἀθήνα 2019. ῞Ενας ἐχθρὸς ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Ἕνας ἐχθρὸς τοῦ λαοῦ, τοῦ λαοῦ εἰσαγωγή-μτφ-σχόλια: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐπιμ.: Ἡρ. Ἀποστολίδης, ἐκδ.

Gutenberg, Ἀθήνα 2016. ᾽Ιωάννης ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Ἰωάννης Γαβριὴλ Μπόρκμαν, Γαβριὴλ εἰσαγωγή-μτφ-σχόλια: Θ. Ἀγγ. ΠαπαδημηΜπόρκ-μαν τρόπουλος, ἐπιμ.: Ἡρ. Ἀποστολίδης, ἐκδ.

Gutenberg, Ἀθήνα 2014. Κατιλίνας ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Κατιλίνας, μτφ-ὑπ.-πρόλογοςἐπίλογος: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδ. ΘΑΠ, 3η ἔκδ., Ἀθήνα 2019. Λαίδη Ἴνγκερ ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Ἡ Λαίδη Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ, μτφ-ὑπ.-πρόλογος-ἐπίλογος: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδ. ΘΑΠ, Ἀθήνα 2019. Μικρὸς Ἑρρῖκος Ἴψεν, Ὁ μικρὸς Ἔγιολφ, εἰσαγωγή-μτφ῎Εγιολφ σχόλια: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐπιμ.: ῾Ηρ. Ἀποστολίδης, ἐκδ. Gutenberg, Ἀθήνα 2014. Νόρμα ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Νόρμα ἢ ἑνὸς πολιτικοῦ ἡ ἀγάπη, μτφ-ὑπ.-πρόλογος-ἐπίλογος: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδ. ΘΑΠ, Ἀθήνα 2018. Νύχτα ῾Ερρῖκος Ἴψεν. Ἡ νύχτα τ᾽ Ἁγιαννιοῦ, μτφ-ὑπ.τ᾽ Ἁγιαννιοῦ πρόλογος-ἐπίλογος: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδ. ΘΑΠ, Ἀθήνα 2018.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Βιβλιογραφία

11

῾Ο ἀρχιμάστο- ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Ὁ ἀρχιμάστορας Σόλνες, ρας Σόλνες εἰσαγωγή-μτφ-σχόλια: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐπιμ.: Ἡρ. Ἀποστολίδης, ἐκδ.

Gutenberg, Ἀθήνα 2014. ῎Ολαφ Λίλιε- ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Ὄλαφ Λίλιεκρανς, μτφ-ὑπ.-πρόκρανς λογος-ἐπίλογος: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδ. ΘΑΠ, Ἀθήνα 2020. ῞Οταν ξυπνή- ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Ὅταν ξυπνήσουμε ἐμεῖς οἱ νεκροί, σουμε ἐμεῖς οἱ εἰσαγωγή-μτφ-σχόλια: Θ. Ἀγγ. Παπαδημηνεκροί τρόπουλος, ἐκδ. Gutenberg, ἐπιμ.: Ἡρ. Ἀποστολίδης, Ἀθήνα 2014. Πέερ Γκύντ ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Πέερ Γκύντ, εἰσαγωγή-μτφσχόλια: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐπιμ.: ῾Ηρ. Ἀποστολίδης, ἐκδ. Gutenberg, Ἀθήνα 2016. ΠΧ ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Οἱ πολεμιστὲς στὸ Χέλγκελαντ, μτφ-ὑπ.-πρόλογος-ἐπίλογος: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδ. ΘΑΠ, Ἀθήνα 2020.

Tάφος τοῦ ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Ὁ τάφος τοῦ πολεμιστῆ, μτφπολεμιστῆ ὑπ.-πρόλογος-ἐπίλογος: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδ. ΘΑΠ, 3η ἔκδ., Ἀθήνα 2019. Τέριε Βίγκεν ῾Ερρῖκος Ἴψεν, Τέριε Βίγκεν, μτφ-ὑπ.-πρόλογος-ἐπίλογος: Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, ἐκδ. ΘΑΠ, Ἀθήνα 2021. Διέλευση ῾Ιστολόγιο Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλου: http://www.dieleusi.gr/category/ἑρρῖκος-ἴψεν ibsen.gr ῾Ιστότοπος γιὰ τὸ ἔργο καὶ τὸν βίο τοῦ Ἑρρίκου Ἴψεν.

Γιὰ τὸ ἰψενικὸ ἔργο: Brandes

Georg Brandes, Henrik Ibsen, Gyldendalske Boghandels Forlag, Kjøbenhavn 1898.

12

Bryan

CCI

Clurman Figueiredo Downs

Gosse Heiberg Hοkstad

Ibsen-arkivet Ibsen-biblio IbsenStage Iversen

KHI

Koht

Ἑρρῖκος Ἴψεν

George B. Bryan, An Ibsen Companion: A dictionary-guide to the life, works, and critical reception of Henrik Ibsen, Greenwood Press, Westport-London 1984.

The Cambridge Companion to Ibsen, edited

by James McFarlane, Cambridge University Press, Cambridge 1994.

Harold Clurman, Ibsen, Macmillan Publishing, New York 1977.

Ivo de Figueiredo, Henrik Ibsen: Mennesket og masken, Aschehoug, Oslo 2010.

Brian W. Downs, Ibsen: The Intellectual Background, Cambridge University Press, Cambridge 1948.

Edmund Gosse, Henrik Ibsen, Hodder & Stoughton, London 1907.

Hans Heiberg, ”...født til kunst ner”: Et Ibsen portrett, Aschehoug, Oslo 1967. Øyvind Hokstad, Ibsen i Hellas: en studie av Ibsens popularitet i Athen og Pireus i 1920-åra, Masteroppgave i historie, NTNU, Trondheim 2014.

Ibsen-arkivet, Universitetet i Oslo, Oslo, www.hf.uio.no/is/tjenester/kunnskap/ibsen-arkivet Den internasjonale Ibsen-bibliografien, Nasjionalbiblioteket, Oslo, www.nb.no/bibliografi/ibsen IbsenStage: the Ibsen stage performance database, UO, Oslo, ibsenstage.hf.uio.no Ragnvald Iversen, Ibsen-Ordbok: ordforrådet i Henrik Ibsens samlede verker, Gyldendal Norsk Forlag, Oslo 1958.

Konkordans over Henrik Ibsens dramaer og dikt, redaksjon: Harald Noreng, Knut Hofland, Kristin Natvig, τόμ. Ι-VI, Universetsbiblioteket in Oslo,1993.

Halvdan Koht, Henrik Ibsen: Eit diktarliv, τόμ. Ι-ΙΙ, Aschehoug, ny, omarbeidd utgåve, Oslo 1954.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Βιβλιογραφία

Meyer Moi

Μόσχος

13

Michael Meyer, Ibsen, Penguin Books, Harmondsworth 1985.

Toril Moi, Henrik Ibsen and the Birth of Modernism: Art, Theater, Philosophy, Oxford University Press, Oxford-New York 2006. Γιάννης Μόσχος, Ὁ Ἑρρῖκος Ἴψεν στὴν ἑλληνικὴ σκηνὴ ἀπὸ τοὺς Βρικόλακες τοῦ 1894 στὶς ἀναζητήσεις τῆς ἐποχῆς μας, ἐπιμ. Βάνια Παπανικολάου, ἐκδ. Ἀμολγός, Ἀθήνα 2016· διδακτορικὴ διατριβή: τόμ. Α΄-Β΄, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2012.

Γιὰ τὴν Νορβηγικὴ γλῶσσα, τὴν Νορβηγία καὶ τὴν ἱστορία τους: Daae

de Vries Falk-Torp

GDO HaugenDictionary Hertug Skule HHS

Anders Daae, De Norske Kongers hyldning og kroning: en historisk oversigt fra de ældste til de seneste tider, Forlagt af Feilbeeg & Landmark, Kristiania 1906.

Jan de Vries, Altnordisches etymologisches Wörterbuch, Brill, 2η ἔκδ., Leiden 1977.

Hjalmar Falk - Alf Torp, Etymologisk Ordbog over det Norske og det Danske Sprog, τόμ.

I-II, Aschehoug, Kristiania 1903-6.

Gammeldansk Ordbog, Kjøbenhavn, https://gammeldanskordbog.dk/ Einar Haugen, Norwegian-English dictionary, Universitetsforlaget-University of Wisconsin Press, Oslo-Madison 1974.

A. Munch, Hertug Skule: Tragoedie i fem Akter, G. E. C. Gad, Kjøbenhavn 1864.

Sturla Þorðarson, Håkon Håkonssons Saga, oversatt av Anne Holtsmark, Aschehoug, Oslo 1964.

14

Ἑρρῖκος Ἴψεν

Det Norske Folks Historie, fremstillet af P. A. Munch, IV μέρη, Chr. Tønsbergs Forlag, Christiania 1852-9.

NAOB Det Norske Akademis Ordbok, Det Norske Akademi for Språk og Litteratur, Oslo, www.naob.no NF Νorske Folkeviser, samlede og udgivne af M. B. Landstad, τόμ. Ι-ΙΙ, Chr. Tönsbergs Forlag, Christiania 1853.

Oehlenschläger Oehlenschlägers Tragödier, τόμ. Ι-VIII, Forfatterens Forlag, Kjöbenhavn 1831-5.

SNL Store Norske Leksikon, https://snl.no Zoëga G. T. Zoëga, A Concise Dictionary of Old Icelandic, Clarendon Press, Oxford 1910.

Munch

Γενικώτερα: BSV

DHS

LSJM

Nestle-Aland

RahlfsHanhart Wiktionary

Biblia Sacra iuxta Vulgatam versionem, recensuit et brevi apparatu critico instruxit Robert Weber, editionem quintam emendatam retractatam praeparavit Roger Gryson, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 2007.

Bibelen eller Den Hellige Skrift: indeholdende det Gamle og Nye Testamentes canoniske Bøger, Grøndahl, Christiania 1866.

A Greek-English Lexicon, compiled by H. G. Liddell and R. Scott, revised by Sir H. S. Jones with assistance of R. McKenzie, Clarendon Press, 9η ἔκδ. ἐπηυξημένη, Oxford 1996.

Novum Testamentum Graece, herausgegeben von Barbara Aland u.a., Deutsche Bibelgesellschaft, 28η ἔκδ., Stuttgart 2012.

Septuaginta, edidit Alfred Rahlfs, editio altera Robert Hanhart, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 2006. https://www.wiktionary.org

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Βιβλιογραφία

ΑΕΘ

15

Ἀρχεῖο Ἐθνικοῦ Θεάτρου, http://www.ntarchive.gr Δημητράκος Δημητρίου Δημητράκου Μέγα Λεξικὸν ὅλης τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης, τόμ. Α΄-ΙΕ΄, Δομή, ᾽Αθῆναι 1964-6. ῾Ηγεμών Νικολὸ Μακιαβέλλι - Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος, Ὁ ἡγεμόνας - Μακιαβέλλι, ἐκδ. ΘΑΠ, 2η ἔκδ., Ἀθήνα 2018. Λογεῖον https://logeion.uchicago.edu Μπαμπινιώτης Γ. Δ. Μπαμπινιώτης, Ἐτυμολογικὸ λεξικὸ τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Ἀθήνα 2010. Σταύρου Θρασύβουλος Σταύρου, Νεοελληνικὴ Μετρική, ᾽Ινστιτοῦτον Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-Ἵδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 1974 Σφίγξ http://sphinx.metameat.net

.

Γενικὲς σημειώσεις

Παρ᾽ ὅτι οἱ ὑποσημειώσεις ἀποτελοῦν ἑρμηνευτικὴ ἐργασία ἐπὶ τοῦ πρωτοτύπου, κυρίως ἡ ἴδια ἡ μετάφραση εἶναι ἀδιάλειπτος ἑρμηνεία καὶ θέση γιὰ τὸν τρόπο ποὺ πρέπει νὰ προσεγγίζεται ὁ Ἴψεν στὴν Ἑλληνική. Ἡ στίξη τῆς μεταφράσεως, ποὺ ἀκολουθεῖ ὅσο γίνεται κείνη τοῦ πρωτοτύπου, εἶναι ἀναπόσπαστο μέρος τῆς ἐργασίας αὐτῆς: δηλώνει ρυθμούς, προσῳδίες, σκηνικὴ δράση. Ἡ δὲ ἱστορικὴ ὀρθογραφία, ἐκτὸς τῆς ἀμέσου ἐτυμολογικῆς καὶ σημασιολογικῆς συνδέσεως μὲ τὴν συνόλη ἑλληνικὴ γλωσσικὴ παράδοση, ἐπιτρέπει χειρισμοὺς λεπτοὺς γιὰ τὴν δήλωση μετρικῶν καὶ ἄλλων φαινομένων (ἴδ. λ.χ. παρακάτω γιὰ τὴν μετρικὴν ἀποτόνιση). Ὅπου ἡ μετάφραση ἀπομακρύνεται οὐσιωδῶς ἀπὸ τὸ πρωτότυπο, ἀναφέρεται σὲ ὑποσημείωση ἡ σχεδὸν κατὰ λέξιν ἀπόδοση. ῾Η μετάφραση ἠκολούθησε τὶς κριτικὲς ἐκδ.: HISe (διωρθωμένη ἔκδ. τῆς Kongs-emnerne)· Samlede værker, τόμ. ΙΙ, σελ. 273491. Ἐχρησιμοποιήθησαν τὰ λεξικά: Haugen-Dictionary· NAOB· Wiktionary, ἰδίως γιὰ δανικὲς λέξεις καὶ χρήσεις τά: GDO, ODS, γιὰ ἰσλανδικὲς τοῦ Zoëga, ἐν ᾧ γιὰ ἐτυμολογικὰ ζητήματα τά: de Vries· Falk-Torp· γιὰ τὶς ἰδιαίτερες ἰψενικὲς χρήσεις τά: KHI· Iversen. Στὴν ἐργασία ἐβοήθησαν οἱ ἀγγλικὲς μτφ: Oxford Ibsen, τόμ.

II, σελ. 217-341 (τῆς Evelyn Ramsden καὶ τοῦ Glynne Wickham)· Viking Edition, τόμ. II, σελ. 141-392 (τοῦ William Archer)· IbsenMeyer, τόμ. ΙΙ, σελ. 137-237, καὶ ἡ γερμανική: Sämtliche Werke, τόμ. III, σελ. 201-350 (τοῦ Adolf Strodtmann, ἡ δεύτερη σὲ κάθε γλῶσσα). Γιὰ τὴν τηρουμένη ἱστορικὴ ὀρθογραφία, χρησιμοποιοῦνται συνδυαστικῶς τὰ λεξικά: LSJM· Μπαμπινιώτης· Δημητράκος,

18

Ἑρρῖκος Ἴψεν

καθὼς καὶ οἱ διαδικτυακὲς ἐφαρμογές: Λογεῖον· Σφίγξ. Σὲ κάποια σημεῖα ὑφίσταται ἐσκεμμένη ὀρθογραφικὴ διτυπία, ἐξ αἰτίας τῶν διαφόρων μορφῶν τῆς Ἑλληνικῆς ποὺ ἔχουν χρησιμοποιηθῆ (λ.χ. εἶναι/ε). Οἱ ἐμφαντικοὶ ὀξυτονισμοὶ ὑποβοηθοῦν τὴν ἀνάγνωση καί, συνδυαζόμενοι μὲ μή τονισμένες λέξεις (ἀλλὰ γραμματικῶς τονιζόμενες), καταδεικνύουν τὴν μετρικὴν ἀποτόνιση,¹ ἕνα γλωσσικὸ μηχανισμὸ ποὺ δέν ἐξαντλεῖται στὸν στιχηρὸ λόγο. Τὰ πρόσωπα αὐτοῦ τοῦ ἔργου, καθὼς καὶ κάθε ἄλλου ἀναφερομένου θεατρικοῦ, τυποῦνται μὲ κεφαλαῖα στοιχεῖα· τὰ ξενικὰ ἀπὸ αὐτά, στὴν πρώτη τους ἀναφορά, τονίζονται – παρὰ τὰ κεφαλαῖα – πρὸς διευκόλυνσιν τῆς ὀρθῆς ἐκφορᾶς. Τὰ ἀποσπάσματα τῶν ἰψενικῶν δραμάτων καὶ ποιημάτων, πλὴν τῆς Ἀγριόπαπιας, τοῦ Κατιλίνα, τοῦ Τάφου τοῦ πολεμιστῆ, τῆς Νόρμας, τῆς Νύχτας τ᾽ Ἁγιαννιοῦ, τῆς Λαίδης Ἴνγκερ, τῆς Γιορτῆς στὸ Σούλχαουγκ, τοῦ Ὄλαφ Λίλιεκρανς, τῶν Πολεμιστῶν τοῦ Χέλγκελαντ καὶ τοῦ Τέριε Βίγκεν, πρωτομεταφράζονται ἐδῶ, ἢ ἀποτελοῦν νέα μετάφραση -ἀκόμα καὶ ἀπὸ ἐκεῖνα τὰ ἔργα στὶς ἐκδ. Gutenberg μὲ μτφ ΘΑΠ (βλ. Βιβλιογραφία, σελ. 10-1). Γιὰ τό: Ἰδού ὁ ἄνθρωπος!, τὴ Σύλληψη, ἔκδοση, πρώτη παράσταση, τὴν Ἀνάλυση τοῦ ἔργου καὶ τὶς ὑποσημειώσεις, ἀντλεῖται ὑλικὸ ἀπό: HISe· Samlede værker, τόμ. II, σελ. ix-xii, τὶς ἀγγλικὲς μτφ: Oxford Ibsen, τόμ. II, σελ. 19-26· 366-372· Viking Edition, τόμ. II, σελ. 141-152· Ibsen-Meyer, τόμ. ΙΙ, σελ. 123-36, τὴν γερμανική: Sämtliche Werke, τόμ. III, σελ. xxiv-xxxi, τὴν συλλογὴ ἄρθρων CCI, σελ. 17-21, τὴν ἐπιστολογραφία τοῦ δημιουργοῦ: Breve, τὸ ἰψενικὸ λεξικό: Bryan, τὶς βιογραφίες καὶ σχολιασμοὺς τῶν: Brandes· Downs· Meyer· Figueiredo· Gosse· Heiberg· Koht· Clurman, τὸ ἐγκυκλοπαιδικὸ λεξικὸ SNL, τὴν βάση δεδομένων IbsenStage, ὅπως καὶ τὴν μελέτη τοῦ Μόσχου. Γιὰ τὰ ἐδάφια τῆς Βίβλου ἀκολουθοῦνται οἱ ἔκδ. Rahlfs-Hanhart· Nestle-Aland κατὰ τὴν Ἑλληνική, ἡ BSV κατὰ τὴν Λατινικὴ καὶ ἡ DHS κατὰ τὴν Δανική.

¹Σταύρου, σελ. 20-5.

Συντμήσεις

αἰ. ἀρχαιοσκ. ἴδ. ἔκδ. ἐκδ. ἐπιμ. ΘΑΠ κ.ἄ. κ.ἑ. κεφ. κ.ο.κ. λ.χ. μτφ ὅ.π. πρ. πρβλ πρωτοϊνδ. πρωτ. σελ. σκ. στ. στρ. τ. τόμ. ὑπ.

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

αἰών ἀρχαιοσκανδιναυικός/ή/όν ἴδε ἔκδοσις ἐκδόσεις ἐπιμέλεια Θ. Ἀγγ. Παπαδημητρόπουλος καὶ ἄλλοι/αι/α καὶ ἑξῆς κεφάλαιον/α καὶ οὕτω καθ᾽ ἑξῆς λόγου χάριν μετάφρασις/αφράσεις ὅπου παραπάνω πρᾶξις/πράξεις παράβαλε πρωτοϊνδοευρωπαϊκός/ή/όν πρωτότυπον σελίς/δες σκηνή/αί στίχος/οι στροφή/αί τεῦχος τόμος ὑποσημείωσις/ειώσεις

Σύμβολα

Οἱ ἀντικρυστὲς ἀγκύλες ([]) δηλώνουν ἀπαλοιφή· τὰ ἐντὸς τριγωνικῶν παρενθέσεων (⟨⟩) ἐπεξηγηματικὲς προσθῆκες· τὸ σύμβολο > ἐτυμολογικὴ ἀναγωγὴ τοῦ δεξιοῦ μέλους στὸ ἀριστερό· < τοῦ ἀριστεροῦ στὸ δεξιὸ ἀντιστοίχως· * πρὸ λέξεως ἀμάρτυρον τύπο· / τὴν ἀλλαγὴ στίχου· // τὴν ἀλλαγὴ στροφῆς· → τὴν ἀντιλαβὴ στὸν στίχο· ,→, ←- ὁμοιοκατάληκτη σχέση μ᾽ ἑπόμενο ἢ προηγούμενο στίχο ἀντιστοίχως· xy , συνεκφώνηση τῶν x καὶ y (λ.χ. κελάηδισμα)· † ἔτος θανάτου.

Ἰδού ὁ ἄνθρωπος!² Ἡ πορεία τοῦ δημιουργοῦ

At leve er – krig med trolde Ζῶντας -πολεμεῖς μὲ δαίμονες³ i hjertets og hjernens hvælv. σ᾽ τοῦ νοῦ καὶ τῆς καρδιᾶς τὸ κάστρο.

At digte, – det er at holde Δημιουργῶντας -καλεῖς νἀλθῇ dommedag over sig selv. ἐπάνω σου τῆς Κρίσεως ἡ Ἡμέρα.⁴

Γιὰ νὰ μ᾽ ἐννοήσετε πλήρως, πρέπει νὰ γνωρίσετε τὴν Νορβηγία! ῾Η μεγαλοπρεπής, ἀλλ᾽ αὐστηρή, Φύση [] καὶ ἡ ἀπομόνωση [] – τὰ [] σπίτια ἀπέχουν μίλια μεταξύ τους – κάνουν τοὺς ἀνθρώπους ἐκεῖ ἐπάνω νὰ μή νοιάζωνται ὁ ἕνας γιὰ τὸν ἄλλον, ν᾽ ἀσχολοῦνται μόνον μὲ τὸν ἑαυτό τους, νὰ εἶναι στοχαστικοί, σοβαροὶ καὶ μελαγχολικοί -ἐπιφυλακτικοί... [] Καθεὶς στὴν πατρίδα κ᾽ ἕνας φιλόσοφος! Καὶ οἱ μεγάλοι, σκοτεινοὶ χειμῶνες μὲ τὰ σπίτια κυκλωμένα ἀπὸ ἀδιαπέραστη ὁμίχλη..- μακάρι νὰ ἔβλεπαν περισσότερο τὸν ἥλιο!⁵

²Κατὰ Ἰωάννην ΙΘ΄ 5. ³Trolde (= τρόλλ): δαιμονικὰ πλάσματα τῆς Σκανδιναυικῆς παραδόσεως. ⁴Λυρικὸ ποίημα: Ἕνας στίχος· ἴδ. HISe, Digte. ⁵Ἀπὸ συνομιλία τοῦ Ἴψεν μὲ τὸν Felix Philippi: Mein Verkehr mit Henrik Ibsen στὴ Neue Freie Presse, Wien, ἀριθμὸς φύλλου 13.713, Δευτέρα 27/10/1902.

22

Ἑρρῖκος Ἴψεν

῾Ο Ἑρρῖκος Ἴψεν δέν εἶναι χαρούμενος ποιητής. Ἕνας χαρούμενος ποιητὴς νωρίς, ἂν ὄχι ἀμέσως, εὑρίσκει ἐντός του ἕνα περιεχόμενο, ἕνα περιεχόμενο νέων θεμάτων, μιᾶς ὤμορφης καὶ καθαρῆς ἐκφράσεως ὅλων ὅσα δύναται νὰ ἐκφράσῃ κατὰ τὴν συγκεκριμένην φάσιν τῆς ἐξελικτικῆς του πορείας. Τοιοῦτος ποιητὴς πιθανὸν θὰ παραγάγῃ κατὰ τὸ διάβα τοῦ χρόνου σημαντικώτερα ἔργα ἀπὸ τὸ πρῶτο καί, ἀναλόγως τῆς προόδου τῆς σκέψεώς του, θὰ φανῇ συχνὰ ἱκανὸς ν᾽ ἀλλάξῃ τὴν μορφὴ ἢ τὸ ὕφος τῆς τέχνης του· ἀλλὰ κάθε του ἔργο θὰ εἶναι τέλειο κατὰ τὸ εἶδος του, καὶ ὅλα των – παρὰ τὶς διαφορές – θὰ ἔχουν δύο κοινὰ σημεῖα: τὸ ἀποτύπωμα τοῦ ὡραίου κ᾽ ἐκεῖνο τοῦ ἰδίου τοῦ πνεύματός του. Δέν συμβαίνει τοῦτο στὰ θεατρικὰ ἔργα τοῦ Ἴψεν καὶ στὰ ποιήματά του. Ἐκκινεῖ ἐπανειλημμένως – κάθε φορά – ὡς νὰ ἔτρεχε πρὶν ἀπὸ τὸ ἅλμα ποὺ θὰ τὸν ἔφερε στὴν Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας· ὅμως, γιὰ πολύ καιρὸ φαίνεται ὡς ἂν τὸ ἅλμα δὲν θὰ ἐπιχειρηθῇ ποτέ. Ἡ ἰδιοφυΐα του δέν ἠρεμεῖ · συστρέφεται ὡσὰν ἄρρωστο, ἀκάματο παιδί· κάποτε ἀναζητεῖ ἀνάμεσον τῶν ὀνείρων καὶ τῶν σκέψεων, ἀλλὰ δέν τὰ θεωρεῖ ἐκεῖνα ἀρκετὰ εὐκρινῆ ἢ ἱκανὰ νὰ προβοῦν ἀπογυμνωμένα στὴν ζωντάνια τους· ἄλλοτε ἀναζητεῖ κ᾽ εὑρίσκει ἀψεγάδιαστο ὕφασμα, καλύπτεται μὲ κεῖνο, ὥστε νὰ καταστῇ ἀγνώριστος σχεδόν· ἀποζητεῖ ὕφος -ὄχι, κάτι περισσότερο: γ λ ῶ σ σ α· ἔπειτα παραιτεῖται ἐξ ὅσων ἀνεκάλυψε, συνειδητοποιεῖ ὅτι οἱοδήποτε δάνειο εἶναι πλήρης ζημία καὶ μοχθεῖ, ἕως ὅτου εὕρῃ ἑαυτόν ἐν τέλει.⁶

⁶Μτφ ἀπὸ Brandes, σελ. 9-10.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Ἰδού ὁ ἄνθρωπος!

23

Τὸ σημερινὸ Βασίλειο τῆς Νορβηγίας ἀποτελεῖται ἀπὸ τὸ δυτικὸ τμῆμα τῆς Σκανδιναυικῆς χερσονήσου -τὸ βορειότερο ἄκρο τῆς Εὐρώπης· σημαντικὸ μέρος του εὑρίσκεται πάνω ἀπὸ τὸν ᾽Αρκτικὸ Κύκλο, ὅμως οἱ πλέον κατοικημένες περιοχὲς εἶναι οἱ νοτιώτερες. Οἱ χειμῶνες μὲ τὶς μακρὲς νύχτες, τὸ ἰδιαίτερο ψῦχος, καθὼς καὶ ἡ ἑβδόμη μεγαλυτέρα διεθνῶς ἀκτογραμμή, λόγῳ τῶν συνεχῶν θαλασσίων ἐσοχῶν στὴν ξηρὰ μὲ κρημνώδεις πλαγιὲς ἑκατέρωθεν καὶ βαθέα ὕδατα ἐντός: τῶν φιόρδ (fjord), ὁρίζουν ἀδηρίτως τὸν ἐκεῖ ἀνθρώπινο βίο. Ἡ εὐρυτέρα περιοχὴ ἀπετέλεσε τὴν ἑστία τῶν πολεμικῶν, γενναίων καὶ ναυτικωτάτων Βίκινγκ πού, διασχίζοντες θάλασσες καὶ ἀνάποδα τοὺς ποταμούς, ἔφθασαν ἕως τὸ Κίεβο στὴν Ρωσία, ἱδρύοντες ἐκεῖ μάλιστα τὸν πρόδρομο τοῦ συγχρόνου Ρωσικοῦ κράτους, καθὼς κ᾽ ἕως τὴν Βινλανδία στὴν Βόρειο ᾽Αμερική. Μὲ τὸ ὄνομα: Νορμανδοί (< ἀρχαιοσκ. norðmaðr = ἄνδρας τοῦ Βορρᾶ) ἔγιναν τὸ φόβητρο σὲ ὁλόκληρη τὴν ἠπειρωτικὴ καὶ νησιωτικὴ Εὐρώπη· πόλεις μεγάλες καὶ αὐτοκρατορίες ἔμαθαν τὴν δύναμη καὶ τὴν γενναιότητά τους, ὅπως ἡ Κωνσταντινούπολη μὲ τὸν κατακτητὴ Ροβέρτο Γυισκάρδο καὶ τοὺς Βαράγγους μισθοφόρους. Οἱ πληθυσμοί, ποὺ παρέμειναν στὴν χερσόνησο, ἐξεχριστιανίσθησαν πλήρως κατὰ τοὺς ἑπομένους δύο αἰῶνες. Στὴν Ἰσλανδία, ἐποικισμένη ἀπὸ Νορβηγούς, λόγῳ τῆς ἀπομονωμένης της φύσεως, περιεσώθησαν οἱ ἀρχαιοσκανδιναυικοὶ μῦθοι καὶ θρῦλοι ὡς ἀφηγήσεις: οἱ Σάγκες, καθὼς καὶ οἱ ἐπικὲς Ἔδδες. Λόγῳ τῶν ἐθνικῶν κινημάτων, οἱ λόγιοι ἐπανῆλθαν στὴν προχριστιανικὴ καὶ μεσαιωνικὴ περίοδο, μελετῶντες τὴν Παράδοση κ᾽ ἐμπνεόμενοι ἐξ αὐτῆς. ῾Η σύγχρονη Νορβηγικὴ γλῶσσα ἔχει δύο ἐπίσημες γραπτὲς μορφές: τὰ Bokmål (= τὴν γλῶσσα τῶν βιβλίων) καὶ τὰ Nynorsk (= Νεονορβηγικά). Ἡ δεύτερη εἶναι σύγκραση τοπικῶν διαλέκτων· ἡ πρώτη ἐξέλιξη τῆς Riksmål (= γλώσσης τῆς ἐπικρατείας), μορφὴ τῆς Κοινῆς Δανονορβηγικῆς, ἀφοῦ ἡ Νορβηγία ἔμεινε 434 χρόνια ὑπὸ δανικὴ κατοχή. Ἡ Ἰσλανδική, ἡ Νορβηγική, ἡ Δανική, ἡ Σουηδικὴ καὶ ἡ Φαιροϊκὴ συναπαρτίζουν τὴν βορειογερμανικὴ οἰκογένεια ἐντὸς τῆς μεγαλυτέρας τῶν ἰνδοευρωπαϊκῶν γλωσσῶν. Ὁ Ἴψεν ἔγραψε στὴν Riksmål, τὴν λογία μορφὴ τῆς ἐποχῆς του, χρησιμοποιῶν ἰδιωματικὰ στοιχεῖα καὶ εἰσάγων νεολογισμούς.

Η΄ - Ι΄ αἰ.

870-930

ΙΘ΄ αἰ.

ΙΘ΄ - ΚΑ΄ αἰ.

24

Ἑρρῖκος Ἴψεν

Στὶς ἡμέρες μας, ἡ Νορβηγία διαχειρίζεται σημαντικὸ πλοῦτο λόγῳ τῶν ἐξορύξεων πετρελαίου στὴν Βόρειο Θάλασσα· ἡ κατάσταση ἦτο πολύ διαφορετικὴ κατὰ τὰ πρῶτα ἔτη τοῦ ΙΘ΄ αἰῶνος: Ἡ οἰκονομία ἐβασίζετο στὸ ἐξαγωγικὸ ἐμπόριο πρώτων ὑλῶν (κυρίως ξυλείας), στὴν ναυτιλία καὶ τὴν ἁλιεία. Ἡ ἐπιβίωση ἦτο δύσκολη, οἱ εὐκαιρίες στὸν πνευματικὸ στίβο – ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον – περιωρισμένες καὶ ἡ θεατρικὴ ζωὴ ὑποβαθμισμένη, προσάρτημα πρακτικῶς τοῦ τότε Δανικοῦ Θεάτρου -καί κατὰ τοὺς δημιουργοὺς καί κατὰ τὴν γλῶσσα καὶ τὶς δομές.

20/03/1828

(1881)

10/06/1834

03/01/1844

Σὲ αὐτό τὸ περιβάλλον ἐγεννήθη ὁ Ἑρρῖκος Ἰωάννης Ἴψεν (Henrik Johan Ibsen), στὸ Σίεν, μικρὸ ἐξαγωγικὸ λιμάνι ξυλείας, ἑκατὸν πενῆντα χιλιόμετρα νοτιοδυτικὰ τῆς Χριστιανίας (σημερινοῦ Ὄσλου). Ἦτο τὸ δεύτερο ἀπὸ τὰ ἕξι τέκνα τοῦ Κνοὺτ καὶ τῆς Μάριχεν, τὸ γένος Ἄλτενμπουργκ· τὸ ὄνομα τῆς μεγαλυτέρας ἀδελφῆς: Χέντβιγκ-Κατερῖνα, θὰ ἔμενε στὴν Ἱστορία τοῦ Δυτικοῦ Πνεύματος, ὡς ἕνα ἀπὸ τὰ κύρια πρόσωπα τῆς ᾽Αγριόπαπιας. Ὅπως γράφει ὁ ἴδιος στὸ αὐτοβιογραφικὸ πεζὸ Παιδικὲς μνῆμες: Τὸ Σίεν ἦτο στὰ παιδικά μου χρόνια μιὰ πολύ χαρούμενη πόλη μὲ σημαντικὴ κοινωνικὴ ζωή -κάτι πολύ διαφορετικὸ ἀπ᾽ ὅ,τι θὰ κατέληγε ⟨γιὰ ἐμένα⟩... ῞Εξι χρόνια ἀργότερα, ὁ πατέρας Ἴψεν ἐχρεοκόπησε καὶ ἡ οἰκογένεια κατ᾽ ἀνάγκην μετεκόμισε σὲ μικρότερο σπίτι στὸ Βένστεπ, πλησίον τοῦ Σίεν. Τὸ γεγονὸς ἐστιγμάτισε τὸν μικρὸν ῾Ερρῖκο ποὺ ἔφερε τούτην τὴν πατρικὴ κακοτυχία βαρέως ἕως τὸ τέλος τῆς ζωῆς του· ἕνας τρόμος τῆς ἀποτυχίας καὶ ἀνυποληψίας τὸν κατέλαβε -ἐκεῖνο τὸ βαθύτατο πάθος ποὺ ἐγέννησε, πολύ ἀργότερα, μορφὲς ὅπως τοῦ Β΄ΕΡΛΕ, τοῦ ΑΡΧΙΜΑΣΤΟΡΑ ΣΌΛΝΕΣ, τοῦ τραπεζίτου ΙΩΑΝΝΗ ΓΑΒΡΙΗΛ ΜΠΌΡΚΜΑΝ, καὶ κατέστησε τὸν ἴδιον στὰ στερνά του «κέρβερο» σωστό στὴν ἐποπτεία τῶν οἰκιακῶν ἐξόδων, καὶ μανιώδη ἐπενδυτὴ τῶν συγγραφικῶν του δικαιωμάτων. Νεαρὸς πλέον, ἔφυγε γιὰ τὸ Γκρίμσταντ, ὥστε νὰ ὑπηρετήσῃ ὡς μαθητευόμενος φαρμακοποιός. ᾽Εκεῖ ἡ μοναξιά, μακριὰ ἀπὸ τὸ οἰκογενειακὸ περιβάλλον, ὑπῆρξε καταλυτικὴ ἐμπειρία γιὰ τὸ γενικώτερο ἔργο του. Μελέτησε Κίρκεγκωρ, Ἔλενσλέγκερ,⁷

⁷Adam Gottlob Oehlenschläger (1779-1850)· ρωμαντικὸς ἐθνικὸς ποιητὴς

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Ἰδού ὁ ἄνθρωπος!

25

Σαίξπηρ, τ Ἡν Συνωμοσία τοῦ Κατιλίνα τοῦ Σαλλουστίου καὶ τοὺς ρητορικοὺς Κατὰ Κατιλίνα λόγους τοῦ Κικέρωνος. Στὴν περίοδο τῆς μαθητείας πρωτοεγνώρισε καὶ τὸν ἔρωτα στὸ πρόσωπο τῆς ὑπηρέτριας Ἔλσε Σόφι πού, κάμποσον καιρὸν κατόπιν, ἐγέννησε τὸν νόθον υἱὸ τοῦ Ἴψεν: τὸν Ἰωάννη ᾽Ιάκωβο Χένρικσεν. Στὸ δραματικὸ πρόσωπο τοῦ ΔΙΑΒΟΛΟΠΑΙΔΟΥ (ποὺ τὸ σέρνει μαζί της Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΠΡΑΣΙΝΑ στὴν Γ΄ πρᾶξιν τοῦ Πέερ Γκύντ κ᾽ ἐκστομίζει ἐκεῖνο βρισιές, καθὼς πετάει μπουκάλια πάνω στὸν πατέρα του ΠΕΕΡ καὶ τὸν φτύνει) ἀπετυπώθησαν οἱ ἐνοχὲς τοῦ δημιουργοῦ γιὰ τὸν παρατημένον υἱό του· τὸ ἀπωθημένο ἠμπορεῖ ν᾽ ἀναζητηθῇ καὶ στὸν τραγικὰ ἐξωλοθρευμένο ἀπὸ τὴ μητέρα του ΝΙΛΣ ΣΤ΄ΕΝΣΣΕΝ στ Ἡν Λαίδη Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ. Συνέθεσε τὰ πρώιμα λυρικά του ποιήματα, ἐν ᾧ στὶς ἐλεύθερες νυχτερινὲς ὧρες προσεπάθει νὰ ὁλοκληρώσῃ τὸ πρῶτο του δρᾶμα: τὸν Κατιλίνα, μία σαιξπηρικῆς πνοῆς ἱστορικὴ τραγῳδία· συγχρόνως, προητοιμάζετο γιὰ τὸ ἀπολυτήριο Λυκείου. Συνήντησε τὸν Χριστόφορο Ντοῦε καὶ τὸν Οὖλε Σούλερουντ, καὶ συνῆψαν σχέση φιλική. Ἡ Ἄνοιξη τῶν Ἐθνῶν, ἔτσι ὅπως ἐξηπλώθη ἡ φήμη της στὴν Εὐρώπη, ἐπέδρασε στὴν συνείδησή του· τὰ αἰτήματά της γιὰ ἐλευθερία καὶ κοινωνικὴ πρόοδο ἀπεδείχθησαν ὁδοδεῖκτες στὴν περαιτέρω ἐξέλιξη· στὰ ρεαλιστικά του δράματα, καθὼς καί στὸν Κατιλίνα, αὐτὰ εἶναι εὐδιάκριτα. ᾽Ετύπωσε μὲ ψευδώνυμο (Brynjolf Bjarme) τὸν Κατιλίνα· τὰ ἔξοδα ἀνέλαβε ὁ φίλος του Σούλερουντ. Τὸ βιβλίο ἀπέτυχε ἐκδοτικῶς. Ἄφησε στὴν ἄκρη τὶς συγγραφικές του ἀνησυχίες κ᾽ ἐπῆγε στὴν Χριστιανία, μὲ σκοπὸ νὰ σπουδάσῃ Ἰατρική, ἀλλὰ δέν ἐπέτυχε στὶς ἐξετάσεις τῆς ᾽Αριθμητικῆς καὶ τῶν Ἑλληνικῶν· ἐπρόλαβε, ὅμως, νὰ ζήσῃ τὸ φοιτητικὸ περιβάλλον καὶ ἀπέκτησε ἐπαφὲς μὲ τὸ νεοσύστατο Νορβηγικὸ ἐργατικὸ κίνημα. ᾽Εγνώρισε καὶ τὸν Μπγιέρνστγιέρνε Μπγιέρνσον.⁸

τῆς Δανίας καὶ καθηγητὴς Αἰσθητικῆς τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Κοπενχάγης· βασικὴ πηγὴ ἐμπνεύσεως γιὰ τὰ δράματά του, ἡ ἀρχαιοσκανδιναυικὴ μυθολογία. ⁸Bjørnstjerne Bjørnson (1832-1910)· λογοτέχνης-δραματουργός. Ὁ ἴδιος, ὁ ῎Ιψεν, ὁ Jonas Lie (1833-1908) κι ὁ Alexander Kielland (1849-1906), συναποτελοῦν τὴν Τετράδα τῶν Μεγάλων (de Fire Store) τῆς Νορβηγικῆς λογοτεχνίας.

09/10/1846

1847-9

1848

12/04/1850

26

26/09/1850

1851

06/11/1851

θέρος 1852 (1843)

02/01/1853

Ἑρρῖκος Ἴψεν

Τὸ φθινόπωρο πρωτοανέβη στὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας Ὁ τάφος τοῦ πολεμιστῆ, τὸ δεύτερο θεατρικό του, γραμμένο τὸν προηγούμενο χειμῶνα, ὅπου μιμεῖται τὸν Ἔλενσλέγκερ δραματοποιῶν τὸν τρόπο τῶν Βίκινγκ· παράλληλα συνέγραψε τό: Ὁ ἀγριόγαλος τοῦ Γιούστενταλ (ἡμιτελῆ πρώτην ἐπεξεργασία τῆς πλοκῆς ἀπὸ τὸν Ὄλαφ Λίλιεκρανς). ᾽Ηκολούθησαν ἄρθρα στὸ περιοδικὸ Manden/Andhrimmer ποὺ ἐξέδιδε ἀνωνύμως μὲ τὸν Πάουλ Μπόττεν-Χάνσεν⁹ καὶ τὸν ῎Ωσμουντ Οὔλαφσσον Βίνιε.¹⁰ Συνέγραψε τὴν παρῳδία Νόρμα ἢ ἑνὸς πολιτικοῦ ἡ ἀγάπη, ποὺ ὅμως δέν τὴν συμπεριέλαβε στὰ ῞Απαντά του, ἂν καὶ περιέχῃ τὸν χαρακτηριστικό του σαρκασμὸ γιὰ τὰ κακῶς κείμενα. Διωρίσθη δραματουργὸς στὸ Νορβηγικὸ Θέατρο τοῦ Μπέργκεν, ἀργότερα «καθοδηγητής»/σκηνοθέτης· ἕνα ἀπὸ τὰ καθήκοντα καὶ ἡ διδασκαλία ρόλων. Τότε κατέκτησε τὴν μαστοριὰ στὴν πλαστουργικὴ τῶν προσώπων ἀπὸ τὰ κατοπινὰ ἔργα καὶ τὴν ἱκανότητα γιὰ λεπτὲς ἀποχρώσεις καὶ χειρονομίες. ᾽Εταξίδευσε, γιὰ νὰ συμπληρώσῃ τὴν θεατρική του κατάρτιση, στὸ Ἁννόβερο, τὴν Κοπενχάγη καὶ τὴν Δρέσδη, ὅπου εἶδε σαιξπηρικὰ δράματα (Ἅμλετ, Βασιλιὰ Λῆρ κ.ἄ.) κ᾽ ἔργα τοῦ Εὐγενίου Σκρίμπ.¹¹ Κατὰ τὸ ταξίδι συνέλαβε τὴν ἰδέα γιὰ τ Ἡν νύχτα τ᾽ ῾Αγιαννιοῦ, μία καλογραμμένη νεραϊδοκωμῳδία ποὺ ἐπίσης παρέλειψε στὰ Ἅπαντά του. Τὸν ἐξέπληξε ἡ Μαρία Μαγδαληνὴ τοῦ Χριστιανοῦ Χέμπελ, ἡ μετάβαση ἀπὸ τὴν παλαιοτέρα ἀστικὴ τραγῳδία (bürgerliches Trauerspiel) στὸ κοινωνικὸ δρᾶμα ποὺ ἔχει ὡς κατακλεῖδα τὴν φράση: Δέν καταλαβαίνω πλέον τὸν κόσμο! -κάτι σύστοιχο μὲ τὸ τέλος τῆς ᾽Αγριόπαπιας. ῞Ενα χρόνο μετὰ ἀνέβη γιὰ πρώτη φορὰ στὸ Θέατρο τοῦ Μπέργκεν Ἡ νύχτα τ᾽ Ἁγιαννιοῦ: ἀποτυχία.῎Εγραψε τ Ἡν Λαίδη ῎Ινγκερ τοῦ Ἔστρωτ, ἕνα ἀκόμα ἱστορικὸ δρᾶμα, αἱματοβαμμένο

⁹Paul Botten-Hansen (1824-69)· κριτικὸς λογοτεχνίας καὶ βιβλιοθηκάριος. ¹⁰Aasmund Olavsson Vinje (1818-70)· συγγραφεὺς καὶ ὑπέρμαχος τῆς Landsmål, τῆς προδρόμου τῶν Νεονορβηγικῶν. ¹¹Augustin Eugène Scribe (1791-1861). Γάλλος δραματουργός· ἐπαγίωσε τὴν τεχνικὴ τοῦ καλοφτειαγμένου ἔργου (pièce bien faite· well-made play). Ὡς πρὸς τὸν Ἴψεν, ἴδ. Meyer, σελ. 123· 136-7· 312· 515· 753.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Ἰδού ὁ ἄνθρωπος!

27

καὶ πλῆρες μηχανορραφιῶν, ἐκτυλισσομένων κατὰ τὴν κατοχὴ τῆς Νορβηγίας ἀπὸ τὴν Δανία -ἴσως τὸ ἰψενικὸ ἔργο μὲ τὴν ἐντονωτέρα παρουσία τοῦ στοιχείου τῶν σαιξπηρικῶν ἱστορικῶν δραμάτων καὶ τραγῳδιῶν. ῾Η ἀποτυχημένη πρεμιέρα στὸ Μπέργκεν ἔρχεται νὰ συμπληρώσῃ τὴν προηγουμένη. Τὸν ἴδιο χρόνο ἔγραψε τ Ἡν Γιορτὴ στὸ Σούλχαουγκ ἐμπνεόμενος ἀπὸ τὶς ἰσλανδικὲς σάγκες σὲ μετάφραση τοῦ Νὴλς Ματτίας Πέτερσεν, καὶ ἀπὸ τὴν ἀνθολογία Νορβηγικῶν μπαλλαντῶν τοῦ Μάγκνους Μπρόστρουπ Λάντσταντ. Στὸ πρόσωπο τῆς ΜΆΡΓΚΙΤ, πρωτοφανερώνεται τὸ ἐπανερχόμενο ἰψενικὸ σχῆμα τῆς ἐρωτικῶς ἀπογοητευθείσης κ᾽ ἐκδικητικῆς γυναικός. Ἡ ἐπαφὴ μὲ τὸ ἀρχαιοσκανδιναυικὸ ὑλικὸ θὰ ἐπηρεάσῃ τὴν συνολική του δημιουργία· ἀκόμα καὶ στὰ πεζολογικὰ δράματα ἡ, συχνὰ συγκεκαλυμμένη, παρουσία τῶν ἀρχαίων μύθων δίδει ἄλλη διάσταση στὰ πρόσωπα. Τότε μελετᾷ καὶ τὴν Κόρη τοῦ σερίφη τῆς Καμίλλας Κολλὲττ¹² ποὺ ἡ γραφή της ἐπηρέασε τὴν Ἕνωσιν τῆς Νεότητος, μία σαρκαστικωτάτη διακωμῴδηση τῶν νορβηγικῶν ἠθῶν. ᾽Επὶ τέλους ἦλθε ἡ πρώτη ἐπιτυχία ἐπὶ σκηνῆς μὲ τἩν Γιορτὴ στὸ Σούλχαουγκ, ἐπίσης στὸ Μπέργκεν, ποὺ ἀνεπτέρωσε τὸ ἠθικό του. Παράλληλα εἰργάσθη γιὰ τὸν ῎Ολαφ Λίλιεκρανς κ᾽ ἐγνώρισε τὴν μετέπειτα σύζυγό του Σουζάνα Τούρεσεν. ῾Η πρεμιέρα τοῦ Ὄλαφ Λίλιεκρανς στὸ Μπέργκεν εἶχε μικρὴν ἐπιτυχία· τὸ ἴδιο τὸ ἔργο διακρίνεται γιὰ τὴν λυρικότητά του -στιχουργικῶς καὶ θεματολογικῶς προοιωνίζεται τὰ μεγάλα κατορθώματα στὸν Πέερ Γκύντ. Συντόμως προσελήφθη στὸ Νορβηγικὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας ἀποζητῶν καλύτερες ἐργασιακὲς καὶ οἰκονομικὲς συνθῆκες, ἀλλὰ δυστυχῶς διεψεύσθη οἰκτρῶς. Ἡ ἀναχώρησή του ἀπὸ τὸ Μπέργκεν ἐθεωρήθη ἀναξία ἀναφορᾶς ἀπὸ τὸν ἐκεῖ Τύπο. Τὸ ἑπόμενο καλοκαίρι ἐνυμφεύθη τὴν Σουζάνα Τούρεσεν. Τὴν ἴδια περίοδο πρωτοειργάσθη ἐπὶ πεζολογικῆς ἐκδοχῆς τῶν Πολεμιστῶν στὸ Χέλγκελαντ, παρασταθέντων στὸ Νορβηγικὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας κ᾽ ἐκδοθέντων ἕνα χρόνο ἀργότερα. Τὸ

¹²Camilla Collett (1813-95)· νεωτέρα ἀδελφὴ τοῦ ποιητοῦ Henrik Wergeland (1808-45). Ἡ πρώτη φεμινίστρια καὶ εἰσηγήτρια, μεταξὺ ἄλλων, τοῦ ρεαλισμοῦ στὴν Νορβηγικὴ γραφή.

02/01/1855

02/01/1856

02/01/1857

11/08/1857

18/06/1858

24/11/1858

28

23/12/1859

1860-1

1862 31/12/1862

10/1863

17/01/1864

Ἑρρῖκος Ἴψεν

δρᾶμα, κατ᾽ οὐσίαν τραγῳδία, ἀντλεῖ ὑλικὸ ἀπὸ τὶς ἀρχαιοσκανδιναυικὲς σάγκες καὶ τὴν σκαλδικὴ ποίηση· πάλι δεσπόζει ἐντός του μία ἀνυπότακτη γυναῖκα. Μᾶλλον ἠκολούθησε προκαταρκτικὴ ἐργασία στοὺς Μνηστῆρας τοῦ θρόνου. ᾽Εγεννήθη ὁ Σίγκουρντ -μοναδικός του νόμιμος διάδοχος. Συντάσσεται τὸ Πετροποῦλι, σχεδίασμα ρωμαντικῆς ὄπερας βασισμένης στὴν πλοκὴ τοῦ Ὄλαφ Λίλιεκρανς. ᾽Εξεκίνησε, δίχως νὰ ὁλοκληρώσῃ, τὸ δρᾶμα Σβάνχιλντ (χαρακτῆρας ἀπὸ τὴν κατοπινὴ Κωμῳδία τοῦ Ἔρωτος), διατυπώνων ὅμως τὰ πρῶτα στιχηρὰ μέρη. Ἔτη δυσπραγίας καὶ ἀπογνώσεως ἠκολούθησαν· ἐδέχετο δημόσιες ἐπιθέσεις γιὰ τὴν καλλιτεχνική του θέση καί, ψυχολογικῶς, τοῦ ἦτο ἀδύνατον νὰ γράψῃ! Τὸ πατριωτικὸ ἀφηγηματικὸ ποίημα Τέριε Βίγκεν, ἐκτυλισσόμενο κατὰ τοὺς Ναπολεοντείους Πολέμους, τυπώνεται σὲ πρωτοχρονιάτικη ἔκδοση γιὰ τοὺς συνδρομητὲς τοῦ Illustreret Nyhedsblad. Ὕστερα ἀπὸ παλινῳδίες ἐξεδόθη Ἡ Κωμῳδία τοῦ ῎Ερωτος μὲ περιωρισμένη ἐπιτυχία. Γιὰ νὰ τὰ καταφέρῃ, ἐδέχθη μικρὴν ὑποτροφία, ὥστε νὰ συλλέξῃ λαϊκὰ τραγούδια καὶ ἱστορίες ἀπὸ τὴν δυτικὴ Νορβηγία. Ὡς νὰ μή ἔφθαναν τὰ προσωπικά προβλήματα, τὸ Νορβηγικὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας ἐχρεοκόπησε· ἦλθαν ἀκόμα μεγαλύτερες οἰκονομικὲς δυσκολίες. ᾽Εξεδόθησαν Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου. Ὁ δημιουργὸς ἐπιστρέφει στὸ ἱστορικὸ ἐθνικὸ δρᾶμα καὶ τὸν γενικώτερο τρόπο τῆς Λαίδης Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ· ὅμως, ἡ ψυχολογικὴ πολυπλοκότης καὶ βαθύτης τοῦ ΣΚΟΥΛΕ, τοῦ πρωταγωνιστικοῦ ρόλου, ἀποτελεῖ κατάκτηση ποὺ θ᾽ ἀρτιωθῇ στὰ κατοπινὰ ἔργα μὲ τὴν σύγχρονο πλέον θεματολογία. Προσελήφθη λογοτεχνικὸς σύμβουλος στὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας (ὄχι τὸ Νορβηγικό), μὲ χαμηλὸ μισθό. ᾽Ηκολούθησε ἡ πρεμιέρα τῶν Μνηστήρων τοῦ Θρόνου στὸ Θέατρο τῆς Χριστιανίας. Κατέγραψε σημειώσεις γιὰ τὸν Ἰουλιανὸ τὸν Ἀποστάτη (προστάδιο τοῦ: Αὐτοκράτωρ καὶ Γαλιλαῖος, δράματος ποὺ ὁ ἴδιος ἐθεωροῦσε τὸ σημαντικώτερό του). Κατεγίνη μὲ τὸν Μπρὰντ ὑπὸ μορφὴν μακροῦ ἀφηγηματικοῦ ποιήματος ( Ἐπικὸς Μπράντ). Ἐκείνην τὴν χρονιὰ ἐπῆρε μικρὸ κρατικὸ βοήθημα, καὶ μὲ τὴν συμπαράσταση φίλων (κυρίως τοῦ Μπγιέρνσον) ἔφυγε ἀπὸ τὴν Νορβηγία, κατευθυνόμενος, μέσῳ

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Ἰδού ὁ ἄνθρωπος!

29

Κοπενχάγης, Λύμπεκ, Βερολίνου καὶ Βιέννης, στὴν ᾽Ιταλία, ὅπου παρέμεινε ἕως τὸ 1868, ἐκκινῶν τὴν μεγάλη περιπλάνηση στὴν Εὐρώπη. Ἔζησε ντροπιαστικὲς στιγμές, ὅταν εἶδε τὴν ἀτίμωση τῶν δανικῶν ὅπλων στὸ Βερολῖνο, μετὰ τὸν Δανοπρωσσικὸ Πόλεμο.¹³ Στὰ κατάλοιπα τῆς περιόδου εὑρίσκονται γενικώτερες, ἀσαφεῖς ἀναφορὲς στὴν ἀρχαιοελληνικὴ τραγῳδία. ῾Ο Μπρὰντ ἐξεδόθη ὡς δραματικὸ ποίημα -πρώτη μεγάλη ἐπιτυχία. Ἐπῆρε, κατόπιν πολλῶν προσπαθειῶν, ἐτήσιο βοήθημα ἀπὸ τὸ Νορβηγικὸ Κοινοβούλιο καὶ εἶχε τὴν πρώτη ἐπαφὴ δι᾽ ἀλληλογραφίας μὲ τὸν Γκέοργκ Μπράντες.¹⁴ Ὁ κριτικὸς συνέδεσε τὸ ἕως τότε ἔργο μὲ τὸν Κίρκεργκωρ. Ὁ῎Ιψεν ἠρνήθη τὴν ἐπίδραση, διατεινόμενος αὐτόνομη σκέψη· ἐπέμενε ὅτι τὸ ἔργο του ἀνάγεται σὲ προσωπικὲς ἐμπειρίες καὶ ἀτομικὴ πνευματικὴ ζύμωση. ῾Ο Πέερ Γκύντ, τὸ ἄλλο κομβικὸ δραματικὸ ποίημα, ἐτυπώθη ἑνάμισυ χρόνο ἀργότερα· ὁ Μπράντες ὅμως, ὅπως καὶ πολλοί ἄλλοι κριτικοὶ τῆς ἐποχῆς, δέν ἠννόησε τὸ ρηξικέλευθο τῆς ὅλης προσπαθείας.¹⁵ Ἠσχολήθη πυρετωδῶς μὲ τὴν Ἕνωσιν τῆς Νεότητος. Μετεκόμισε στὴν Δρέσδη. Τότε, ἐμφανίζεται καὶ τὸ πρῶτο ρῆγμα στὶς σχέσεις του μὲ τὸν Μπγιέρνσον, ἴσως λόγῳ τῆς μεγάλης ἀποστάσεως ποὺ πλέον τοὺς ἐχώριζε, καὶ τῆς ἐμμονῆς καὶ τῶν δύο νὰ μή χαρίζωνται στὶς κρίσεις τους γιὰ ἄλλους. ῾Η Ἕνωσις τῆς Νεότητος ἐξεδόθη πραγματοποιοῦσα καλὲς πωλήσεις· ἀνέβη στὴν Χριστιανία μὲ ἀντιδράσεις, ἀλλ᾽ ἀπεδείχθη δημοφιλής. Ὁ Ἴψεν ἠσχολήθη μὲ τὸν Αὐτοκράτορα Ἰουλιανό (δεύτερο μέρος τοῦ: Αὐτοκράτωρ καὶ Γαλιλαῖος). Ἐταξίδευσε στὴν Αἴγυπτο καὶ τὴν Μέση Ἀνατολή, παριστάμενος στὰ ἐγκαίνια τῆς διώρυγας τοῦ Σουέζ, ὡς ἐπίσημος ἀπεσταλμένος

¹³Ἡ Σουηδία καὶ ἡ Νορβηγία εἶχαν ἀρνηθῆ βοήθεια στὴν σκανδιναυικὴ Δανία. Ἴδ. ἐκπαρῴδηση τῶν ἐμπλεκομένων στὸν Πέερ Γκύντ, Δ΄ πρ., Α΄ σκ. ¹⁴Δανὸς κριτικός (1842-1927). Μὲ τὰ Κυριώτερα ρεύματα τῆς λογοτεχνίας τοῦ 19ου αἰῶνος (Hovedstrømninger i det 19de Aarhundredes Litteratur) ἐθεμελίωσε τὴν σκανδιναυικὴ Σύγχρονο Ἐπανάσταση (Det Moderne Gennembrud)· τὸ κίνημα χαρακτηρίζεται ἀπὸ νατουραλιστικὲς τάσεις, ὡς ἀντίδραση στὸν Ρωμαντισμό. Εἰσηγήθη στὸ εὐρωπαϊκὸ κοινὸ τὸν Ἴψεν (ἴδ. Brandes). Ἀπὸ τοὺς ἐπιμελητὲς τῶν: Sämtliche Werke (ἴδ. καὶ σελ. 33). ¹⁵Ἴδ. Brandes, σελ. 52.

15/03/1866

14/11/1867

1868 10/1868

φθινόπωρο 1869

10-12/1869

30

1870

03/05/1871

1872

16/10/1873

07-09/1874

1875

10/04/1876

θέρος 1876

Ἑρρῖκος Ἴψεν

τῆς Νορβηγίας· εἶχε γίνει πλέον ἐπιτυχημένος συγγραφεὺς κ᾽ ἐφρόντισε μὲ τὰ ἔσοδά του ν᾽ ἀλλάξῃ τὴν γκαρνταρόμπα του -ἀκόμα καὶ ὁ γραφικός του χαρακτῆρας μετεβλήθη ἀπὸ τὶς νέες συνθῆκες! Συγχρόνως, ἐσυνέχιζε νὰ διαβάζῃ τὶς κωμῳδίες τοῦ Λούντβιγκ Χόλμπεργκ μὲ τὰ παραστρατημένα, στενόμυαλα καὶ ἀδύναμα κατὰ τὴν βούλησιν πρόσωπα, τὶς ἴντριγκες καὶ τὶς τρέλλες. ᾽Ακολούθως, ἐπέστρεψε στό: Αὐτοκράτωρ καὶ Γαλιλαῖος, ἐν ᾧ συνέταξε σημειώσεις, καθὼς καὶ τὸ προσχέδιο τῶν Στηριγμάτων τῆς κοινωνίας. ῞Ενα χρόνο ἀργότερα ἐξεδόθη συλλογὴ τῶν ἐπανεπεξειργασμένων του ποιημάτων. Σ᾽ ἐτούτην τὴν ἔκδοση συνθέτει γιὰ τελευταία φορὰ στίχο, χρησιμοποιῶν πλέον πλήρως τὸν ἐναργῆ καὶ ποιητικῶς ἐπεξειργασμένο πεζὸ λόγο ποὺ θὰ σφραγίσῃ τὴν κατοπινὴ παραγωγή. Ἐσυνέχισε ἐντατικῶς τὴν ἐργασία του στὸν Αὐτοκράτορα Ἰουλιανό. ῎Ηρχισε ἡ ἐξακτίνωση στὸ ἐξωτερικό -μετεφράσθησαν στὴν γλῶσσα τὴν Γερμανικὴ τὰ ἔργα: Μπράντ, Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου, Ἡ Ἕνωσις τῆς Νεότητος. Ἠσχολήθη μὲ τὴν Ἀποστασία τοῦ Καίσαρος (πρῶτο μέρος τοῦ: Αὐτοκράτωρ καὶ Γαλιλαῖος). ᾽Εξεδόθη τό: Αὐτοκράτωρ καὶ Γαλιλαῖος, ἐν ᾧ συμμετεῖχε στὴν ἐπιτροπὴ Τεχνῶν τῆς Παγκοσμίου Ἐκθέσεως τῆς Βιέννης. ᾽Αναθεωρῶν τὴν ἀρχικὴ θέση ὅτι ὁ Πέερ Γκὺντ εἶναι ποιητικὸ ἀνάγνωσμα μόνον, ἐζήτησε ἀπὸ τὸν Ἔντβαρ Γκρὴγκ νὰ συνθέσῃ τὴν μουσικὴ γιὰ τὴν παράσταση τοῦ ἔργου μὲ τὴν ἀπαιτουμένη ἰδική του διασκευή. Ἐταξίδευσε πάλι στὴν Νορβηγία. Στὸ τέλος τοῦ ἔτους ἐπανεξεδόθη Ἡ Λαίδη Ἴνγκερ τοῦ Ἔστρωτ. Κατόπιν ἐπέστρεψε σΤὰ στηρίγματα τῆς κοινωνίας. Τὸν Ἀπρίλιο μετεκόμισε ἀπὸ τὴν Δρέσδη στὸ Μόναχο, γιὰ νὰ φροντίσῃ τὴν ἐκπαίδευση τοῦ υἱοῦ του Σίγκουρντ. Ἐπανεξέδωσε ἀναθεωρημένον τὸν Κατιλίνα. ῾Η ἐπιτυχία στὸ ἐξωτερικὸ ἐσυνεχίσθη· πρωτοπαρεστάθη ἔργο ἐκτός Νορβηγίας: Οἱ Πολεμιστὲς στὸ Χέλγκελαντ ἀπὸ τὸ Βασιλικὸ Θέατρο τοῦ Μονάχου. Ἀνέβασε ὁ πατέρας τῆς συγχρόνου σκηνοθεσίας, Δοὺξ Γεώργιος Β΄ τοῦ Μάινινγκεν, τοὺς Μνηστῆρας τοῦ θρόνου στὸ Βερολῖνο. Διεκόπη γιὰ κάποιο διάστημα ἡ ἐπεξεργασία σΤὰ στηρίγματα τῆς κοινωνίας.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Ἰδού ὁ ἄνθρωπος!

31

᾽Εξεδόθη τελικὰ τὸ ἔργο· τὸ ὕφος τοῦ λεπτοδουλεμένου πεζοῦ λόγου μὲ τὶς πολυσύνθετες σχέσεις μεταξὺ τῶν σκηνικῶν προσώπων, ἀρχίζει νὰ λαμβάνῃ σάρκα καὶ ὀστᾶ. ῎Εγραψε τὶς Σημειώσεις γιὰ τὴν σύγχρονο τραγῳδία ἐκφράζων βασικὲς σκέψεις ὡς πρὸς τὸ Κουκλόσπιτο. ᾽Επέστρεψε στὴν ᾽Ιταλία γιὰ τὸν χειμῶνα μόνον, ἀλλὰ ἐν τέλει παρέμεινε ἕνα ἔτος. ᾽Εκυκλοφορήθη ὡς βιβλίο τό: Ἕνα κουκλόσπιτο· ἡ ἐπίδρασή του στὰ πράγματα ἦτο τόσον μεγάλη (ἂν καὶ ὄχι τόσον ἄμεσος), ὥστε νὰ παραμένῃ ἀπὸ τὰ γνωστότερα θεατρικά του διεθνῶς. Οἱ τότε κοινωνικὲς συνθῆκες ἔχουν παρέλθη (ἤ, καλύτερα, μεταλλαχθῆ), ἀλλὰ ἡ δύναμη τῆς κεντρικῆς ἡρωίδος, τῆς Ν΄ΟΡΑΣ, ἀποτελεῖ σταθμό στὴν πλαστουργικὴ μορφῶν γιὰ τὴν παγκόσμια δραματουργία· δέν εἶναι ἄλλωστε τυχαῖο ποὺ πολλὲς φορὲς τὸ δρᾶμα ἀναφέρεται μὲ τ᾽ ὄνομα τοῦ πρωταγωνιστικοῦ ρόλου. Παρέμεινε στὸ Μόναχο. ᾽Επέστρεψε στὴν Ρώμη, ὅπου ἔζησε πέντε χρόνια. Τυποῦνται οἱ Βρικόλακες. Οἱ ἀντιδράσεις γιὰ τὴν ἱστορία τῆς ΚΥΡΙΑΣ ἌΛΒΙΝ καὶ τοῦ γόνου της ὌΣΒΑΛ, τῷ ὄντι μεγάλες!: Τὰ θέατρα ἀπέρριψαν τὸ ἔργο, καὶ τὰ βιβλιοπωλεῖα ἐπέστρεψαν τ᾽ ἀντίτυπα. ῾Η ἀπάντηση στὴν συμπαγῆ πλειοψηφία τῆς νορβηγικῆς κοινωνίας ἔρχεται μὲ τό:῞Ενας ἐχθρὸς τοῦ λαοῦ, ὅπου ὁ δημιουργὸς ἐκρήγνυται κατά τῶν ὑπονομευτῶν του, μή λησμονῶν ὅμως νὰ σημειώσῃ τ᾽ ἀποτελέσματα τῆς ἰδεοληψίας καὶ τῆς ἀμετροεπείας τοῦ κεντρικοῦ προσώπου. ῞Ολο τὸ ἑπόμενο ἔτος ἐπεξειργάσθη τὴν Ἀγριόπαπια, ποὺ ἐξεδόθη ἕνα χρόνο ἀργότερα ὑπερβαίνουσα θεματολογικῶς τὴν κοινωνικὴ κριτικὴ τῶν τεσσάρων προηγουμένων ἔργων. Κατόπιν περίπου εἴκοσι ἐτῶν σμίγει πάλι μὲ τὸν Μπγιέρνσον στὸ ῎Ιννσμπουργκ καὶ ἀποκαθίσταται ἡ παλαιὰ φιλία. Πρωτοεπεξειργάσθη τὴν πλοκὴ γιὰ Τὰ ἄσπρα ἄλογα. Ἐπέστρεψε στὴν Νορβηγία. Μετεκόμισε στὸ Μόναχο. ᾽Ετυπώθη τὸ Ρόσμερσχολμ (τελικὴ μορφὴ τοῦ: Τὰ ἄσπρα ἄλογα), ὅπου ὁ Ἴψεν ὁλοκληρώνει τὴν στροφὴ στὰ βαθύτερα ζητήματα τῆς ἀνθρωπίνης ψυχολογίας. ᾽Εκεῖνον τὸν καιρό, ἡ παράσταση τῶν Βρικολάκων στὸ Βερολῖνο ἐντυπωσιάζει καὶ προκαλεῖ πολλαπλὲς συζητήσεις. Τὸν

11/10/1877

1878

04/12/1879

χειμὼν 1879 1880 13/12/1881

28/11/1882

1883 11/11/1884

1885 09-10/1885 23/11/1886

09/01/1887

32

07-10/1887 28/11/1888

07/06/1889 07/1889

16/12/1890

13/03/1891 07/1891

11/10/1892 12/12/1892

11/12/1894

15/12/1896

Ἑρρῖκος Ἴψεν

ἴδιο χρόνον ἐσημείωσε τὶς πρῶτες σκέψεις του γιὰ τὴν Κυρὰ τῆς θάλασσας, κ᾽ ἐπεσκέφθη τὴν Δανία καὶ τὴν Σουηδία. Τότε ἀνεφέρθη καὶ στὸν Πατέρα τοῦ Αὐγούστου Στρίντμπεργκ. ῾Η ἀποδοχὴ τῆς Κυρᾶς τῆς θάλασσας σηματοδοτεῖ καὶ μία παράμετρο στὴν πρόσληψη τῶν ἀναζητήσεών του ἐφ᾽ ἑξῆς (παρ᾽ ὅτι εἶχε φανῆ ἤδη αὐτὴ ἡ τάση ἀπὸ τὴν ᾽Αγριόπαπια): Ὁ δημιουργὸς εἶχε προχωρήσει τόσον κατὰ τὶς ἐνοράσεις του, ὥστε τὸ κοινό – ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἀδρανές – δέν ἠμποροῦσε πλέον νὰ προσπελάσῃ τὸν πυρῆνα τους.

Tό: Ἕνα κουκλόσπιτο παρεστάθη στὸ Λονδῖνο καὶ ἦτο ἡ πρώτη του πλήρης παρουσίαση στὴν Ἀγγλία· εἶχαν προηγηθῆ διασκευὲς ποὺ τὸ καθιστοῦσαν σχεδὸν ἄλλο ἔργο! Ὁ Ἴψεν ἐγνώρισε τὴν Ἔμιλυ Μπάρνταχ, ἀπὸ τὴν ὁποία ἐμπνεόμενος ἔπλασε ἀργότερα τὴν «ξελογιάστρα» ΧΊΛΝΤΕ στὸν Ἀρχιμάστορα Σόλνες· ἐπίσης, τὸν ἐπηρέασε στὴν συγγραφὴ τοῦ ἑπομένου του ἔργου: ῾Η Ἕντα Γκάμπλερ, μὲ δικά του χαρακτηριστικὰ καὶ ψυχικὲς κινήσεις κατὰ τὸ φλωμπερικό: Ἐγώ εἰμαι ἡ μαντὰμ Μποβαρύ! καὶ συνδυάζουσα στοιχεῖα τῆς προσφάτου γνωριμίας μὲ τὴν Μπάρνταχ, ἐκτίθεται στὰ βιβλιοπωλεῖα.

Tὸ Théâtre Libre τοῦ Ἀντρὲ Ἀντουὰν στὸ Παρίσι ἀνέβασε τοὺς Βρικόλακες· παρεστάθησαν καί στὸ Λονδῖνο, δεχόμενοι σφοδροτάτη κριτική. Ἀνεχώρησε ἀπὸ Μόναχο γιὰ Νορβηγία, ὅπου καὶ παρέμεινε ἕως τὸν θάνατό του. ᾽Εγνώρισε τὴν πιανίστα Χίλντουρ Ἄντερσεν, ἔχουσαν πολλά κοινὰ μὲ τὴν ΧΙΛΝΤΕ τοῦ Ἀρχιμάστορα Σόλνες. ῾Ο υἱός του Σίγκουρντ ἐνυμφεύθη τὴν κόρη τοῦ Μπγιέρνσον, Μπέργκλιο. ᾽Εξεδόθη ὁ Ἀρχιμάστορας Σόλνες· ὁ γηραιὸς θεατράνθρωπος ψυχογραφεῖ θαρραλέως τὴν ἀδυναμία τῆς τρίτης ἡλικίας πρὸ τῆς ἐπελάσεως τοῦ νέου. Μὲ τὸν Μικρὸ Ἔγιολφ ἐπανακαταδύεται στὸν ὠκεανὸ τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς μ᾽ ἔμφαση στὴν ψυχολογία μιᾶς μητέρας ἀκόμη ἐρωτευμένης κτητικῶς μὲ τὸν σύζυγό της. ῾Ο Ἰωάννης Γαβριὴλ Μπόρκμαν, εἶναι ἡ περίπτωση ἑνὸς φυλακισμένου στὸ σπίτι του, μωροφιλοδόξoυ τραπεζίτου πού, πάνω στὴν ὁρμὴ γιὰ πλούτη καὶ δόξα, σκοτώνει ὅ,τι ἀγαπημένο, ὡσότου παγώσῃ καὶ ἡ ἴδια ἡ καρδιά του.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Ἰδού ὁ ἄνθρωπος!

33

῾Ο ἑβδομηκοτούντης Ἴψεν εἶναι γνωστὸς σὲ ὅλη τὴν Εὐρώπη· τιμᾶται στὶς τρεῖς Σκανδιναυικὲς πρωτεύουσες. Ἀρχίζει καὶ ἡ ἔκδοση τῶν Ἁπάντων στὸ πρωτότυπο καὶ στὰ Γερμανικά.¹⁶ Τὸ Θέατρο Τέχνης τῆς Μόσχας ἀνεβάζει τὴν Ἕντα Γκάμπλερ μὲ τὸν Κωνσταντὶν Στανισλάβσκι νὰ ἐνσαρκώνῃ τὸ ρόλο τοῦ ΛΈΒΜΠΕΡΓΚ. Eἰκοσιεπτὰ χρόνια ἀφ᾽ ὅτου ὁ Ἔντμουντ Γκὸς¹⁷ συνέστησε τὸν Νορβηγὸ στὸ ἀγγλικὸ κοινό, τὸν συνήντησε καὶ διὰ ζώσης. Ὁ ῎Ιψεν εἶχε στὸ σπίτι του, ἀπὸ βιβλία, μόνον τὴν Ἁγία Γραφή! Σὲ σχετικὴν ἐρώτηση, τοῦ ἐξεμυστηρεύθη ὅτι προσέτρεχε σὲ αὐτὴ γιὰ τὸ γ λ ω σ σ ι κ ὸ ὕ φ ο ς.¹⁸ Τό: Ὅταν ξυπνήσουμε ἐμεῖς οἱ νεκροί ἀποτελεῖ πνευματικὴ διαθήκη: Ὁ γλύπτης ΡΟ῀ΥΜΠΕΚ συνειδητοποιεῖ, προτοῦ πεθάνῃ, τί ἀγάπη ἐπρόδωσε, γιὰ νὰ κατακτήσῃ τὴν δόξα. ᾽Εξωμολογήθη στὸν Γάλλο μεταφραστή του, κόμητα Προζόρ: Δέν ξεύρω ἂν θὰ γράψω καὶ ἄλλο δρᾶμα []. Ἀλλά, ἂν ἐπιστρέψω, θὰ φέρω ν έ α ἐξάρτυση... ῞Ομως, προβάλλει ἀπειλητικῶς τὸ τέλος: Ἔπαθε ἐγκεφαλικὸ κ᾽ ἔμεινε ἀνίκανος γιὰ κάθε ἐργασία· καὶ δεύτερο ἐγκεφαλικὸ ποὺ τὸν ἄφησε σχεδὸν παράλυτο. Σὲ μιὰν ἐπίσκεψη τοῦ ἐπιμελητοῦ Γιούλιους Ἐλίας (Sämtliche Werke), κατέφερε νὰ ψελλίσῃ τραγικώτατα: Δές! Δές τί κάμω! Κάθομαι δῶ καὶ μαθαίνω τὰ γράμματά μου -τὰ γράμματά μου! ᾽Εγὼ ποὺ ἤμουν κάποτε συγγραφεύς...¹⁹ ῾Ο Ἑρρῖκος Ἴψεν πεθαίνει σὲ ἡλικία 78 ἐτῶν. Θάπτεται μετὰ τιμῶν στὸ νεκροταφεῖο τοῦ Ἄρεσλοῦντεν τῆς Χριστιανίας (Vår Frelsers gravlund = Κοιμητήριον τοῦ Σωτῆρος), στὴν ὁμήγυριν ἄλλων σημαντικῶν Νορβηγῶν τοῦ Πνεύματος καὶ τῆς Πολιτικῆς. Τὸ χρονολόγιο ἀναπαράγεται μὲ πολυμεσικὸ ὑλικὸ στὴν ἱστοσελίδα: https://www.ibsen.gr

¹⁶Ἴδ. Samlede værker· Sämtliche Werke. ¹⁷Sir Edmund William Gosse (1849-1928)· Ἄγγλος συγγραφεὺς καὶ κριτικός· μαζὶ μὲ τὸν William Archer καὶ τὸν Bernard Shaw, ὁ κατ᾽ ἐξοχὴν εἰσηγητὴς τοῦ Ἴψεν στὸν Ἀγγλοσαξωνικὸ κόσμο· μεταφραστὴς ἐπίσης κ᾽ ἐπιμελητὴς τῆς ἰψενικῆς ἔκδ. Viking Edition (1911-2). ¹⁸Ἴδ. Gosse, σελ. 221. Ἐξ οὗ καὶ ἡ βιβλικὴ ἐπιλογὴ τοῦ τίτλου σὲ αὐτὸ τὸ σημείωμα. Ἴδ. ἐπίσης τῆς συνεχεῖς βιβλικὲς παραπομπὲς ἐντὸς τοῦ δράματος. ¹⁹Ἴδ. Gosse, σελ. 228.

1898

19/02/1899 01/09/1899

22/12/1899

05/03/1900

04/1901 θέρος 1901

23/05/1906

Ὡσότου κουρασθῶ, τὴν γῆ τῆς ἐπαγγελίας θὰ τηρῶ. [] ⟨Στὸν τάφο μου⟩ θὰ γράψουν: ΟΚΑΝΕΝΑΣΚΕΙΤΑΙΕΔΩ Πέερ Γκύντ, Ε΄ πρᾶξις, Ι΄ σκηνή.

Πάλι καὶ πάλι σφυριὰ στὴν σφυριά, ἕως ὅτου φθάσῃ ἡ ἔσχατη φορά. Πουθενά δὲν φαίνεται ἡ πρωινὴ ἡ ἀχτῖδα! Πουθενά τοῦ ἥλιου ἡ χρυσῆ ἡ ἐλπίδα! Τελευταία στρ. τοῦ λυρικοῦ ποιήματος: Ὁ μεταλλωρύχος (1851). Πάνω στὸν τάφο τοῦ Ἴψεν εἶναι χαραγμένο σφυρί.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου²⁰

²⁰Πρωτ. (HISe): Kongs-emnerne < kong (= βασιλεύς) + emne (= φυσικὴ ὕλη/ἀντικείμενο), δηλαδὴ «ὅποιος ἔχει τὴν στόφφα νὰ γίνῃ βασιλεύς». Πρβλ τὸ ἀρχαιοσκ. konungsefni < konung-r (> kong· de Vries, σελ. 326) + efni (> emne· ὅ.π., σελ. 94). Ἡ λέξη εἶναι συνώνυμος μὲ τὴν tronpredendent (ἴδ. SNL), ἐξ οὗ καὶ ἡ γερμανικὴ ἀπόδοση στὴν ἔκδ. Sämtliche Werke, τόμ. ΙΙΙ, ἡ ὁποία ἀκολουθεῖται ἐδῶ.

.

Τὰ τοῦ δράματος πρόσωπα²¹

[Σημειοῦνται τὰ γνωστὰ ἔτη τοῦ ἱστορικοῦ βίου ἑκάστου προσώπου.]

X῀ΩΚΟΝ ΧΏΚΟΝΣΣΕΝ, διάδοχος τοῦ βασιλέως²² ἀπὸ τοὺς Μπίρκεμπάινερ²³ ⟨1204 † 1263⟩. ῎ΙΝΓΚΑ τοῦ ΒΆΡΤΑΪΓΚ, ἡ μητέρα του ⟨† 1234⟩. ΚΟΜΗΣ²⁴ ΣΚΟ῀ΥΛΕ, ⟨ἀργότερα ΔΟΥΚΑΣ καὶ ΒΑΣΙΛΕΥΣ (1188/9 † 1240)⟩. ΛΑΙΔΗ²⁵ ΡΆΓΚΝΧΙΛΝΤ, ἡ σύζυγός του. ΣΊΓΚΡΙΝΤ, ἡ ἀδελφή του ⟨† 1214⟩. ΜΑΡΓΚΡΈΤΕ, ἡ κόρη του ⟨∼1210 † 1270⟩. ΓΚΟ῀ΥΘΟΡΜ ἼΓΝΚΕΣΣΕΝ. ΣΊΓΚΟΥΡΝΤ ΡΊΜΠΟΥΝΓΚ ⟨1203 † 1226⟩. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ἌΡΝΕΣΣΕΝ, ἐπίσκοπος τοῦ Ὄσλου ⟨∼1150 † 1225⟩. ΝΤ ΆΓΚΦΙΝΝ ΜΠΌΝΕ,²⁶ σταβλάρχης τοῦ ΧΩΚΟΝ ⟨† 1237⟩. ²¹Πρωτ. (HISe): De Handlende (= oἱ δρῶντες). ²²Πρωτ. (HISe): kongevalgt < kong (= βασιλεύς) + valgt (μετοχὴ παρακειμένου τοῦ velge = ἐπιλέγω/ἐκλέγω). ²³Μπίρκεμπάινερ [Birkebejnerne < birk (= σημύδα) + beine (= βοηθός)] ἐλέγετο ὁμὰς πολεμιστῶν ἐξεγερθεῖσα κατὰ τοῦ βασιλέως Μάγκνους Ἔρικσσεν τὸ 1174, ὑπὸ τὴν ἡγεσία τοῦ τότε μνηστῆρος τοῦ θρόνου Ἔιστάϊν Μέιλα. Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Μέιλα ἀνέλαβε ὁ Σβέρρε Σίγκουρντσσεν, παπποῦς τοῦ ΧΩΚΟΝ. ²⁴Πρωτ. (HISe): JARL· πρβλ τὸ ἀγγλικό: earl. ²⁵Πρωτ. (HISe): FRU, κυρία, καθότι ἀριστοκρατικῆς καταγωγῆς. Ἴδ. γιὰ τὴν ἀπόδοση: Λαίδη Ἴνγκερ, σελ. 174, ὑπ. 186. ²⁶Πρωτ. (HISe): BONDE, δηλαδὴ ΑΓΡΟΤΗΣ.

38

Ἑρρῖκος Ἴψεν

῎ΙΒΑΡ ΜΠΟ῀ΥΝΤΕ, αὐλάρχης τοῦ ΧΩΚΟΝ ⟨† 1223⟩. ΒΈΓΚΑΡ ΒΆΡΑΝΤΑΛ, ἐκ τῆς αὐλῆς τοῦ ΧΩΚΟΝ ⟨† 1221⟩. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΓΙΏΝΣΣΕΝ, φεουδάρχης ⟨† 1228⟩. ΠΩΛ ΦΛΊΝΤΑ, φεουδάρχης. ῎ΙΝΓΚΕΜΠΙΕΡΓΚ, σύζυγος τοῦ Ἄντρες Σάλνταρμπαντ. ΠΈΤΕΡ, ὁ υἱός της, νεαρὸς ἱερεύς ⟨† 1240⟩. ΣΊΡΑ ΒΊΛΙΑΜ,²⁷ ἐφημέριος τοῦ παρεκκλησίου στὴν ἐπισκοπὴ τοῦ ΝΙΚΟΛΑΟΥ. ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΣΊΓΚΑΡ ἐκ Βραβάνδης, ἰατρός. ΣΚΑΛΔΟΣ²⁸ ΓΙΆΤΓΚΑΪΡ, Ἰσλανδός ⟨† 1240⟩. ΜΠΩΡ ΜΠΡΑΤΤΕ, ὁπλαρχηγὸς ἀπὸ τὸ φιὸρδ τοῦ Τρόντχαϊμ.²⁹ ΠΛΗΘΗ καὶ ΠΟΛΙΤΕΣ τοῦ Μπέργκεν,³⁰ τοῦ Ὄσλου καὶ τοῦ Νίδαρος.³¹ ΙΕΡΕΙΣ, ΜΟΝΑΧΟΙ³² καὶ ΜΟΝΑΧΕΣ. ΚΑΛΕΣΜΕΝΟΙ, ΑΥΛΙΚΟΙ καὶ ΑΡΧΟΝΤΙΣΣΕΣ.³³ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ κ.λ. Ἡ δράση ἐκτυλίσσεται κατὰ τὸ πρῶτο ἥμισυ τοῦ ΙΓ΄ αἰῶνος. [Ἱστορικὸ Σημείωμα: Ἡ πλοκὴ τοῦ ἱστορικοῦ δράματος ἐκθέτει τὴν κατάσταση τοῦ Νορβηγικοῦ Βασιλείου κατὰ τὰ ἔτη τῆς Δ΄ Σταυροφορίας. Ὁ Χῶκον Χώκονσσεν (ἀναφερόμενος συχνὰ ὡς: Χῶκον ὁ γηραιός) ἐβασίλευσε 46 ἔτη (1217-63). Ἡ βασικωτέρα πηγὴ γιὰ τὸν βίο του εἶναι ἡ Hákonar saga gamla Hákonarsonar [= Ἡ σάγκα τοῦ Χῶκον τοῦ γηραιοῦ Χώκονσσεν, saga (= ἀφήγηση/ἀναφορά) πρβλ: segja = λέγω/κοινοποιῶ· ἴδ. de Vries, σελ. 467], συνταχθεῖσα ἀπὸ τὸν Ἰσλανδὸ Στοῦρλα Θώρδαρσον καὶ ὁλοκληρωθεῖσα τὸ ²⁷ΣτἩν σάγκα τοῦ Χῶκον τοῦ γηραιοῦ ἀναφέρονται μόνον ἕνας Kapellan [= ἐφημέριος σὲ παρεκκλήσιο] Viljam καὶ ἕνας mester [= διδάσκαλος] Viljam. ²⁸Τὸ ἔτυμον τῆς λέξης skáld (= ποιητής) εἶναι ἀβέβαιο: (α΄) < *skaÞla (= ἀφήγηση) ἢ (β΄) schelder (= περιπλανώμενος ὀργανοπαίκτης) ἢ (β΄) *skawaðla (= τὸ σημαῖνον, ὁ χρησμῳδός). Ἴδ. de Vries, σελ. 481. ²⁹Πρωτ. (HISe): Throndhjemske, δηλαδὴ γύρω ἀπὸ τὸ Τρόντχαϊμ. ³⁰Ἡ τότε ὀνομασία τῆς πόλεως: Bjørgvin. ³¹Ἡ παλαιὰ ὀνομασία τῆς πόλεως τοῦ Τρόντχαϊμ· ἐχρησιμοποιεῖτο ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ ΙΑ΄ αἰῶνος ἕως τὶς 06/03/1931. ³²Πρωτ. (HISe): KORSBRØDRE καὶ MUNKE. Οἱ korsbrødre εἶναι ἱερεῖς ὅλων τῶν βαθμίδων τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας ποὺ συμμετέχουν στὴν τέλεση τῆς λειτουργίας· ἠμποροῦσαν νὰ εἶναι καὶ λαϊκοί (λ.χ. οἱ Ἰωαννῖτες ῾Ιππότες ἀπεκαλοῦντο ὁμοίως στὴν Δανία). ³³Πρωτ. (HISe): FRUER· ἴδ. παραπάνω ὑπ. γιὰ ΛΑΙΔΗ ΡΑΓΚΝΧΙΛΝΤ.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Τὰ τοῦ δράματος πρόσωπα

39

1264 κατόπιν παραγγελίας τοῦ υἱοῦ τοῦ Χῶκον, Μάγκνους Λάγκαμπέτε· θεωρεῖται κομβικὸ ἔργο μεταξὺ τῶν βασιλικῶν σαγκῶν καὶ ἀφηγεῖται τὴν πολιτεία τοῦ βασιλέως ἔτος κατ᾽ ἔτος μὲ μεγάλη ἀκρίβεια (γιὰ μτφ ἀπὸ τὴν Παλαιονορβηγικὴ στὴν σύγχρονη Νορβηγική, ἴδ. HHS). Τὰ περισσότερα πρόσωπα τοῦ ἔργου ἱστοροῦνται ἀπὸ τὸν Πέτρο Ἀνδρέα Μούνχ (ἴδ. Munch).]

Χρονολόγιο

1189 1204 1206 1217 1218 1219 1219-20 1221 01/1225 25/05/1225 07/11/1225 1227 1229 1232 1235 1237 06/11/1239 06/03/1240 04/1240 21/04/1240 21/05/1240 24/05/1240

Γέννηση τοῦ Σκοῦλε Μπῶρσσεν. Γέννηση τοῦ Χῶκον Χώκονσσεν. Οἱ Μπίρκεμπάινερ φέρουν τὸν Χῶκον στὸν βασιλέα ῎Ινγκε. ῾Η Ἐθνοσυνέλευση ἐπιλέγει βασιλέα τὸν Χῶκον. ῾Ο Χῶκον καὶ ὁ Σκοῦλε εὑρίσκονται στὸ Μπέργκεν, γιὰ νὰ δοκιμασθῇ ἡ βασιλομήτωρ Ἴνγκα. ῾Ο Χῶκον ἀρραβωνίζεται τὴν θυγατέρα τοῦ Σκοῦλε, Μαργκρέτε. Διοικητὲς τοῦ Χώλογκάλαντ ὁ Ἄντρες Σάλνταρμπαντ καὶ ὁ Βέγκαρ Βάρανταλ. ῾Ο Ἄντρες Σάλνταρμπαντ φονεύει τὸν Βέγκαρ Βάρανταλ δι᾽ ἄγνωστον αἰτίαν. ᾽Εκστρατεία τοῦ Χῶκον στὸ Βέρμελαντ. Γάμος τοῦ Χῶκον καὶ τῆς Μαργκρέτε. Θάνατος τοῦ ἐπισκόπου Νικολάου. Γέννηση τοῦ βασιλόπαιδος Ὄλαφ. ῾Ο Ἄντρες Σάλνταρμπαντ ταξιδεύει ὡς σταυροφόρος γιὰ τοὺς Ἁγίους Τόπους. Γέννηση τοῦ δευτέρου βασιλόπαιδος Χῶκον. Θάνατος τῆς βασιλομήτορος Ἴνγκας. ῾Ο Σκοῦλε δοῦκας. Θάνατος τοῦ Ντάγκφινν Μπόνε. ῾Ο Σκοῦλε αὐτοανακηρύσσεται βασιλεύς. Νίκη τοῦ Σκοῦλε στὸ Λῶκα. ῾Ο βασιλόπαις Χῶκον λαμβάνει τὸν τίτλο τοῦ βασιλέως. Νίκη τοῦ Χῶκον στὸ Ὄσλο. ῾Ο Πέτερ σκοτώνεται στὸ Ἔλγκεσάτερ. ῾Ο Σκοῦλε σκοτώνεται στὸ Ἔλγκεσάτερ, καὶ τὸ μοναστῆρι καίεται.

.

Πρᾶξις πρώτη

⟨Σκηνὴ πρώτη:⟩ Χριστιανικὸ Νεκροταφεῖο³⁴ στὸ Μπέργκεν.

Στὸ βάθος ὁ ναός·³⁵ ἡ κεντρική του πύλη στραμμένη πρὸς τοὺς θεατές. Ἀριστερὰ στὸ προσκήνιο στέκονται ὁ ΧΩΚΟΝ ΧΩΚΟΝΣΣΕΝ, ὁ ΝΤΑΓΚΦΙΝΝ ΜΠΟΝΕ, ὁ ΒΕΓΚΑΡ ΒΑΡΑΝΤΑΛ,³⁶ ὁ ΙΒΑΡ ΜΠΟΥΝΤΕ μὲ ΦΕΟΥΔΑΡΧΕΣ καὶ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΥΣ· ἀπέναντι ὁ ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ, ὁ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΓΙΩΝΣΣΕΝ, ὁ ΠΩΛ ΦΛΙΝΤΑ καὶ ἄλλοι ἄνδρες τοῦ ΚΟΜΗ. Βαθύτερα ἀκόμα, καὶ ἀπὸ τὶς δύο μεριές, φαίνεται ὁ ΣΙΓΚΟΥΡΝΤ ΡΙΜΠΟΥΝΓΚ μὲ τὴν ἀκολουθία του· κάπως πιό ἐμπρὸς ὁ ΓΚΟΥΘΟΡΜ ΙΝΓΚΕΝΣΣΕΝ μὲ περισσοτέρους ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΥΣ. Ἡ εἴσοδος στὸν ναὸ φρουρουμένη· ΠΛΗΘΟΣ ἔχει κατακλύσει τὸ Νεκροταφεῖο· πολλοὶ κάθονται πάνω σὲ δένδρα καὶ στὴν περιτείχιση τοῦ ναοῦ· ὅλοι φαίνονται ἔναγχοι, ὡς ν᾽ ἀναμένουν κάτι νὰ συμβῇ. Ἀκούγονται μακριὰ καὶ πλησίον ὅλα τὰ κωδωνοστάσια τῆς πόλεως.

ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ (Χαμηλοφώνως καὶ ἀνυπομόνως πρὸς τὸν ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΓΙΩΝΣΣΕΝ): Τί κάμνουν τόσην ὥρα μέσα;

³⁴Πρωτ. (HISe): Kristkirkegaarden· ὄνομα ἱστορικῆς τοποθεσίας ποὺ θὰ μποροῦσε ν᾽ ἀφεθῇ ἀναπόδοτο· μετεφράσθη γιὰ τὴν ἐνάργεια τοῦ Ἕλληνος λόγου. Ἴδ. λεπτομέρειες ὡς πρὸς τὸ ἱστορικὸ γεγονὸς καὶ ὑπόστρωμα τῆς πράξεως, Daae, σελ. 9-10. ³⁵Δέν κατέστη δυνατὴ ἡ ἀκριβὴς ταυτοποίηση τῆς τοποθεσίας καὶ τοῦ ναοῦ. ³⁶Πρωτ. (HISe): Vegard af Værdalen, ἐν ᾧ σΤὰ τοῦ δράματος πρόσωπα: VEGARD VÆRADAL· ἐναλλάξιμες γραφές.

42

Ἑρρῖκος Ἴψεν

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΓΙΩΝΣΣΕΝ: Σιγά· τώρα ἀρχίζουν οἱ ψαλμοί. ᾽Απὸ τὴν κλειστὴ πύλη τοῦ ναοῦ ἀκούγεται ἦχος τρομπεττῶν.

ΧΟΡΟΣ ΑΠΟ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΚΑΙ ΜΟΝΑΧΕΣ:³⁷ Domine coeli³⁸ κ.ο.κ. κ.ο.κ. Κατὰ τὴν ψαλμῳδίαν ἀνοίγει ἡ πύλη τοῦ ναοῦ ἀπὸ μέσα· στὸν νάρθηκα φαίνεται ὁ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ περιστοιχισθεὶς ὑπὸ ΙΕΡΕΩΝ καὶ ΔΙΑΚΟΝΩΝ.

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ (Προβαίνει ἀπὸ τὴν πύλη καί, μὲ τὴν ποιμαντικὴ ράβδο ψηλά, ἀνακοινώνει): Τώρα ὑποβάλλεται ἡ Ἴνγκα τοῦ Βάρταϊγκ εἰς τὴν μετὰ καίοντος σιδήρου δοκιμασίαν³⁹ διὰ τὸν μ ν η σ τ ῆ ρ α τ ο ῦ θ ρ ό ν ο υ Χῶκον!

³⁷Ἀναχρονισμός· στὸν Μεσαίωνα δέν ὑπῆρχαν μεικτὲς ἐκκλησιαστικὲς χορῳδίες. ³⁸Ἤ: caeli· λατινικὰ στὸ πρωτ.: κύριε τοῦ Οὐρανοῦ. Βλ. Secundum Lucam X 21: confiteor tibi Pater Domine caeli et terrae quod abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis etiam Pater quia sic placuit ante te = Κατὰ Λουκᾶν Ι΄ 21: ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις· ναὶ ὁ πατήρ, ὅτι οὕτως εὐδοκία ἐγένετο ἔμπροσθέν σου. Πρβλ τ᾽ ὁμότιτλο ἰψενικὸ ποίημα (HISe) ποὺ προωρίζετο γιὰ τὴν παράσταση τοῦ ἔργου ὡς ᾀδόμενο: Himlens Herre, dine skarer du sende (= Κύριε ἐν Οὐρανοῖς, τὰ πλήθη σου ἔστειλες)/ til sejr for sandhedens sag; (= νὰ νικήσουν διὰ τὴν ἀλήθειαν·)/ er hun falsk, – hendes kød du til aske brænde, (= ἂν εἶναι ψεύτρα [ἡ βασιλομήτωρ Ἴνγκα, ἴδ. τὰ ἑπόμενα]..- κάμε τὴν σάρκα της νὰ γίνῃ στάχτη,)/ som en lynild på dommens dag! (= ὡσὰν φλόγα φωτεινὴ τῆς Κρίσεως τὴν ῾Ημέρα.) ³⁹Κατὰ τὴν δοκιμασίαν, ἔπρεπε ὁ δοκιμαζόμενος νὰ κρατήσῃ τὸ πυρωμένο σίδερο στὰ χέρια του καὶ νὰ κάμῃ ἐννέα βήματα ἢ νὰ βαδίσῃ ἐπὶ ἐννέα πυρωμένων πλακῶν. Τὰ χέρια ἐδένοντο κατόπιν· ἐὰν δέν ὑπῆρχαν πλέον σημάδια ἐγκαύματος, ὅταν ἐλύοντο μετὰ ἀπὸ ἡμέρες, ἡ δοκιμασία ἐθεωρεῖτο ἐπιτυχής.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Πρᾶξις πρώτη

43

Κλείνει ἡ πύλη πάλι· ἡ ψαλμῳδία συνεχίζεται ἐντός.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΓΙΩΝΣΣΕΝ (Χαμηλοφώνως πρὸς τὸν ΚΟΜΗ): Παρακάλεσε⁴⁰ τὸν ἅγιο Ὄλαφ⁴¹ νὰ φανῇ τὸ δίκαιο. ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ (Βιαστικὸς καὶ ἀποδοκιμαστικός ): Ὄχι τώρα. Καλύτερα νὰ μή μὲ θυμηθῇ! ΙΒΑΡ ΜΠΟΥΝΤΕ (Πιάνει τὸν ΧΩΚΟΝ ἀπὸ τὸ χέρι): Προσευχήσου στὸν Κύριο καὶ Θεό σου, Χῶκον Χώκονσσεν. ΧΩΚΟΝ: Δέν χρειάζεται· εἶμαι βέβαιος γιὰ Ἐκεῖνον. ῾Η ψαλμῳδία ἀπὸ τὸν ναὸ ἀκούγεται ἐντονώτερα· ὅλοι ἀποκαλύπτουν τὴν κεφαλή τους· πολλοὶ πέφτουν στὰ γόνατα καὶ προσεύχονται.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΓΙΩΝΣΣΕΝ (Πρὸς τὸν ΚΟΜΗ): Αὐτὴ εἶναι μεγάλη ὥρα γιὰ ἐσένα καὶ πολλούς ⟨ἄλλους⟩. ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ (Κυττάζει ἔναγχος πρὸς τὸν ναό): Μιὰ μεγάλη ὥρα γιὰ τὴν Ν ο ρ β η γ ί α. ΠΩΛ ΦΛΙΝΤΑ (Πλησίον τοῦ ΚΟΜΗ): Τώρα λαμβάνει τὸ σίδερο. ΝΤΑΓΚΦΙΝΝ ΜΠΟΝΕ (Ἀντίπερα πρὸς τὸν ΧΩΚΟΝ): Ἔρχονται ἀπὸ τὸν διάδρομο τοῦ ναοῦ. ΙΒΑΡ ΜΠΟΥΝΤΕ: Ὁ Χριστὸς νὰ φυλάῃ τ᾽ ἄχραντα χέρια σου, Ἴνγκα βασιλομῆτορ! ΧΩΚΟΝ: Γι᾽ αὐτὴ τὴν ὥρα θὰ λαμβάνῃ ἐκείνη βεβαίαν ἀνταμοιβὴν καθ᾽ ὅλον τὸν βίο μου.

⁴⁰Πρωτ. (HISe): kald (= ἐκάλεσα). ⁴¹Ὁ βασιλεὺς Ὄλαφ Χάραλσσεν (γεννηθεὶς τὸ 995, ἐβασίλευσε ἀνάμεσον 1015-28) ἐσκοτώθη στὴν μάχη του Στίκλεσταντ (29/07/1030) μεταξὺ εἰδωλολατρῶν καὶ χριστιανῶν. Ἁγιοκατετάγη χρόνια ἀργότερα γιὰ τὴν προσφορά του στὴν Νορβηγικὴ Ἐκκλησία.

44

Ἑρρῖκος Ἴψεν

ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ (Ἔναγχος ἤκουε· αἴφνης φωνάζει): Οὐρλιάζει;῎Αφησε τὸ σίδερο νὰ πέσῃ; ΠΩΛ ΦΛΙΝΤΑ (Ὑπάγει πρὸς τὸ βάθος ): Δέν ξέρω τί ἦτο. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΓΙΩΝΣΣΕΝ: Γυναῖκες κλαίγουν γοερῶς στὸν νάρθηκα. ΧΟΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΑΟ (Εἰσέρχεται κραυγάζων): Gloria in excelsis deo!⁴² Τὰ θυρόφυλλα ἀνοίγουν· ἡ ΙΝΓΚΑ ἐξέρχεται συνοδευομένη ἀπὸ ΜΟΝΑΧΕΣ, ΙΕΡΕΙΣ καὶ ΜΟΝΑΧΟΥΣ.

ΙΝΓΚΑ (Στὰ σκαλοπάτια τοῦ ναοῦ ): Ὁ Θεὸς ἔκρινε! Δῆτε αὐτὰ τὰ χέρια· μὲ αὐτά ἐσήκωσα τὸ σίδερο! ΦΩΝΕΣ ἀπὸ τὴν ΟΜΗΓΥΡΙ: Εἶναι καθαρὰ καὶ ἄσπρα, ὡς πρότινος! ΑΛΛΕΣ ΦΩΝΕΣ: Καὶ ὀμορφότερα κιόλας! ΟΛΟ ΤΟ ΠΛΗΘΟΣ: Εἶναι σίγουρα ὁ υἱὸς τοῦ Χῶκον Σβέρρεσσεν! ΧΩΚΟΝ (Τὴν ἀγκαλιάζει): Σ᾽ εὐχαριστῶ, σ᾽ εὐχαριστῶ, ἐσένα ἀπὸ ψηλὰ εὐλογημένη!⁴³ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ (Καθὼς προχωρεῖ πρὸς τὸν ΚΟΜΗ): Ἄσοφον νὰ γίνῃ ἐπίκλησις τῆς μετὰ σιδήρου δοκιμασίας.

⁴²Λατινικὰ στὸ πρωτ.: δόξα ἐν ὑψίστοις θεῷ. Πρβλ τὸ ὁμότιτλο ἰψενικὸ ποίημα (HISe) ποὺ προωρίζετο γιὰ τὴν παράσταση τοῦ ἔργου ὡς ᾀδόμενο: Lovet være Herren i det høje! (= Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ!)/ Åbenbaret har han sin magt. (= Ἐφανέρωσε τὴν δύναμίν του.)/ Miraklet er fuldbragt. – (= Θαῦμα ἐξετελέσθη...)/ Lovet, lovet være Herren i det høje! (= Δόξα, δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ!) ⁴³Πρβλ Κατὰ Λουκᾶν Α΄ 28· 42: καὶ εἰσελθὼν πρὸς αὐτὴν εἶπεν· χαῖρε, κεχαριτωμένη, ὁ κύριος μετὰ σοῦ· καὶ ἀνεφώνησεν κραυγῇ μεγάλῃ καὶ εἶπεν: ε ὐ λ ο γ η μ έ ν η σὺ ἐν γυναιξὶν/ καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Πρᾶξις πρώτη

45

ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ: Ὄχι, ἐπίσκοπε,⁴⁴ ἔπρεπε ν᾽ ἀποφανθῇ ὁ Θεὸς γιὰ τὸ ζήτημα αὐτό. ΧΩΚΟΝ (Βαθέως συγκινημένος κρατᾷ τὰ χέρια τῆς ΙΝΓΚΑΣ): Τώρα τὸ πᾶν ἔχει συντελεσθῆ, ὅ,τι ἐβόα ἐντός μου..- ὅ,τι ἐλάβωνε τὴν καρδία μου καὶ συνεστρέφετο στὰ βάθη... ΝΤΑΓΚΦΙΝΝ ΜΠΟYΝΕ (Πρὸς τὴν ΟΜΗΓΥΡΙΝ): Ναί, δῆτε αὐτὴν τὴν γυναῖκα καὶ στοχασθῆτε ὅσοι εὑρίσκεσθε δῶ! Ποῖος ἠμφισβήτησε τὸν λόγο της, προτοῦ κριθῇ τὸ θέμα γιὰ τὸ ὁποῖο ἀμφέβαλλε; ΠΩΛ ΦΛΙΝΤΑ: Ἡ ἀμφισβήτηση ἠκούγετο ὡς ψίθυρος σὲ κάθε καλύβα, ἀφ᾽ ὅτου ἔφεραν τὸν μνηστῆρα τοῦ θρόνου Χῶκον παιδὶ στὸ παλάτι⁴⁵ τοῦ βασιλέως Ἴνγκε. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΓΙΩΝΣΣΕΝ: Καὶ τὸν τελευταῖο χειμῶνα ἐμεγάλωσε σὲ κραυγὴ καὶ κατέλαβε ὅλην τὴν χώρα, στὸν Βορρᾶ καὶ τὸν Νότο· νομίζω πὼς αὐτὸ καθείς δύναται νὰ τὸ μαρτυρήσῃ. ΧΩΚΟΝ: Καλύτερα ἠμπορῶ ἐγὼ ὁ ἴδιος νὰ τὸ μαρτυρήσω. Γι᾽ αὐτό ἠκολούθησα τὴν συμβουλὴ τόσων πιστῶν φίλων καὶ τόσον βαθέως προσεκύνησα, ὅσο κανείς ἄλλος διάδοχος τοῦ βασιλέως δὲν τὸ ἔκαμε χρόνους πολλούς. Μὲ τὴν δοκιμασία τοῦ σίδερου ἀπέδειξα τὴν γενεά μου, ἀπέδειξα τὸ δικαίωμά μου ὡς υἱὸς τοῦ Χῶκον Σβέρρεσσεν, γιὰ νὰ λάβω κληρονομιὰ χώρα καὶ βασίλειο.⁴⁶ Δέν θέλω νὰ ἐξετάσω περαιτέρω ποῖος ἐκυοφόρησε τὴν ἀμφισβήτηση καὶ τῆς ἔδωσε τέτοιαν ἰσχυρὴ φωνή, ὅπως λέγουν οἱ ἰδικοὶ τοῦ κόμη· ὅμως γνωρίζω ὅτι πικρῶς ἐβασανίσθην ἀπὸ ἐκείνη. Ἐξελέγην νὰ διαδεχθῶ τὸν βασιλέα παιδιόθεν, ἀλλὰ ἠξιώθην ὀλίγη βασιλικὴ τιμή, ἀκόμα καὶ ἀπ᾽ ὅπου ἀσφαλέστερα ἐτόλμησα νὰ περιμένω. Θὰ μνημονεύσω τώρα τὴν τελευταία Κυριακὴ τῶν Βαΐων στὸ Νίδαρος, ὁπότε ἐπῆγα στὸ ἱερὸ γιὰ προσφορά, καὶ ὁ ἀρχιεπίσκοπος

⁴⁴Πρωτ. (HISe): Herre Bisp (= κύριε ἐπίσκοπε). ⁴⁵Πρωτ. (HISe): Gaard· μπορεῖ ν᾽ ἀποδοθῇ καὶ ὡς αὐλή. Στὰ ἑπόμενα, ὅμως, ὁ ὅρος ἀναφέρεται σαφῶς στὸ κτίσμα μὲ τὴν ὅλην ὀργάνωση. ⁴⁶Πρωτ. (HISe): Rige· πρβλ γερμανικὸ Reich, τὴν ἀπόδοση τοῦ λατινικοῦ imperium· ἄλλη ἀπόδοση: ἐπικράτεια.

46

Ἑρρῖκος Ἴψεν

μοῦ ἐγύρισε τὴν πλάτη κ᾽ ἔκαμε ὡς νὰ μή μὲ εἶδε, γιὰ νὰ μή μὲ χαιρετίσῃ καθὼς εἶναι τὸ ἔθος νὰ χαιρετᾷ βασιλέα. ῞Ομως, αὐτὰ ἔπρεπε νὰ μάθω νὰ τ᾽ ἀντέχω, ἀλλὰ πόλεμος ἐκόντευε ἀνοικτός ν᾽ ἀρχίσῃ στὴν χώρα καὶ ὤφειλα αὐτὸ νὰ τὸ ἀποτρέψω. ΝΤΑΓΚΦΙΝΝ ΜΠΟΝΕ: Καλό ἴσως εἶναι οἱ βασιλεῖς ν᾽ ἀκοῦν σοφὲς συμβουλές· ὅμως ἐὰν εἰσηκουγόμην ἐγώ κατὰ τὴν συμβουλήν μου, τότε ὄχι μὲ καυτὸ σίδερο, ἀλλὰ μὲ ψυχρὸ ἀτσάλι, θ᾽ ἀπεδίδετο δίκαιο μεταξὺ τοῦ Χῶκον Χώκονσσεν καὶ τῶν ἐχθρῶν του. ΧΩΚΟΝ: Συγκρατήσου, Ντάγκφινν· ἐτοῦτο ταιριάζει στὸν ἄνδρα ποὺ πρῶτος θὰ κυβερνᾷ τὸ βασίλειο. ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ (Μ᾽ ἐλαφρὺ χαμόγελο): Ἐχθρὸν τοῦ βασιλέως λέγουν εὐκόλως ὅποιον ἐναντιοῦται στὸν βασιλέα. Ἐννοῶ, γιὰ τὸν βασιλέα χειρότερος εἶναι ὅποιος τὸν συμβουλεύει νὰ μή ἐξασκῇ τὸ δικαίωμα κατὰ τὸν βασιλικό του τίτλο. ΧΩΚΟΝ: Ποῖος γνωρίζει;.. Ἐὰν ἦτο μόνον δικό μου δικαίωμα ὅ,τι συμβαίνει ἐδῶ, τότε ἴσως νὰ μή τὸ εἶχα τόσο ἀκριβὰ ἐξαγοράσει· ἀλλὰ πρέπει νὰ στρέψουμε ὑψηλότερα τὸ βλέμμα· ἐδῶ πρόκειται διὰ μίαν κλῆσιν καὶ μίαν ὑποχρέωσιν. Τὸ νοιώθω ἐντός μου βαθέως κ᾽ ἐντόνως καί, χωρίς νὰ κοκκινίζω, θὰ εἰπῶ... ὅτι μόνος ἐγώ εἶμαι ποὺ δύναμαι νὰ ὁδηγήσω τὴν χώρα πρὸς τὰ ἐμπρὸς σὲ μιὰ τέτοιαν ἐποχή..- ἡ βασιλικὴ γενεὰ φέρει καὶ βασιλικὴν εὐθύνη... ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ: Εἶναι καὶ ἄλλοι ἐδῶ ποὺ δύνανται ἐξ ἴσου καλῶς νὰ εἰποῦν γιὰ τὸν ἑαυτό τους τὸ αὐτό. ΣΙΓΚΟΥΡΝΤ ΡΙΜΠΟΥΝΓΚ: Τὸ λέγω κ᾽ ἐγὼ καὶ μὲ ἴδια καλὴν αἰτία: Ὁ παπποῦς μου ἦτο ὁ βασιλεὺς Μάγκνους Ἔρλινγκσσεν... ΧΩΚΟΝ: Ναί, ἐὰν ὁ πατέρας σου – ὁ Ἔρλινγκ Στάινβαγκ – ἦτο υἱὸς τοῦ βασιλέως Μάγκνους· ἀλλὰ οἱ περισσότεροι τὸ ἀρνοῦνται, καὶ κανείς δὲν ἔχει περάσει τὴν δοκιμασία μὲ τὸ σίδερο γι᾽ αὐτό τὸ ζήτημα.

Οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου: Πρᾶξις πρώτη

47

ΣΙΓΚΟΥΡΝΤ ΡΙΜΠΟΥΝΓΚ: Οἱ Ρίμπουνγκ⁴⁷ μὲ ὠνόμασαν βασιλέα καὶ αὐτὸ τὸ ἔπραξαν μ᾽ ἐλεύθερη βούληση, ἀλλὰ ὁ Ντάγκφινν Μπόνε καὶ ἄλλοι Μπίρκεμπάινερ ἐπέβαλαν τὸν βασιλικὸ τίτλο γιὰ ἐσᾶς μὲ ἀπειλές. ΧΩΚΟΝ: Ναί, ἐκεῖ εἴχατε φθάσει τὴν Νορβηγία ποὺ ἔπρεπε ὁ γόνος τοῦ Σβέρρε νὰ ἐπιβληθῇ μὲ ἀπειλές. ΓΚΟΥΘΟΡΜ ΙΝΓΚΕΣΣΕΝ: Γόνος τοῦ Σβέρρε εἶμαι κ᾽ ἐγώ ὅπως ἐσεῖς... ΝΤΑΓΚΦΙΝΝ ΜΠΟΝΕ: Ἀλλὰ ὄχι εὐθεῖα γραμμὴ ἀπὸ υἱοῦ εἰς υἱόν. ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: Παρεμβάλλεται γυναῖκα, Γκοῦθορμ.⁴⁸ ΓΚΟΥΘΟΡΜ ΙΝΓΚΕΣΣΕΝ: Ὅμως γνωρίζω πὼς ὁ Ἴνγκε Μπῶρσσεν, ὁ πατέρας μου, εἶχε γίνει νόμιμα βασιλεὺς τῆς Νορβηγίας. ΧΩΚΟΝ: Γιατὶ κανείς δὲν ἐγνώριζε πὼς ἦτο ζωντανὸς ὁ ἐγγονὸς τοῦ Σβέρρε. Ἀπὸ τὴν ἡμέρα ποὺ ἐμαθεύθη, ἐκυβερνοῦσε τὸ βασίλειο ὡς ἐπίτροπός μου, καὶ τίποτα περισσότερο. ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ: Δέν λέγεται αὐτὸ μὲ ἀσφάλεια· ὁ Ἴνγκε ἦταν καθ᾽ ὅλα του τὰ ἔτη βασιλεὺς μὲ κάθε νόμιμη ἐξουσία, δίχως περιστολή. Ἴσως ὁ Γκοῦθορμ ἔχει πράγματι μικρὸ δικαίωμα ⟨στὸν θρόνο⟩· καθὼς εἶναι γόνος νόθος· ἀλλὰ ἐγὼ εἶμαι νόμιμος ἀδελφὸς τοῦ βασιλέως Ἴνγκε, καὶ ὁ νόμος εἶναι μὲ τὸ μέρος μου, ἐὰν αἰτηθῶ καὶ λάβω τὸ πλῆρες κληρονομικό μου δικαίωμα. ΝΤΑΓΚΦΙΝΝ ΜΠΟΝΕ: Ὤ, κόμη Σκοῦλε, ἔχετε ἤδη λάβει σίγουρα τὸ πλῆρες κληρονομικό σας δικαίωμα -ὄχι μόνον τὴν ἰδιοκτησία τοῦ πατρός σας, ἀλλὰ καὶ ὅλα τ᾽ ἀγαθὰ ποὺ ἔμειναν ἀπὸ τὸν Χῶκον Σβέρρεσσεν.

⁴⁷Ὁμάδα ἐξεγερθέντων διαδεχθεῖσα τοὺς Μπάγκλερ. Ἴδ. σελ. 58, ὑπ. 61. ⁴⁸Ὁ πατέρας τοῦ Γκοῦθορμ, βασιλεὺς Ἴνγκε Μπῶρσσεν, ἦτο υἱὸς τῆς Καικιλίας, κόρης ἀπὸ ἑτεροθαλῆ ἀδελφὴ τοῦ βασιλέως Σβέρρε.

48

Ἑρρῖκος Ἴψεν

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: Ὄχι ὅλα, καλέ μου Ντάγκφινν. Τίμα τὴν ἀλήθειαν: Ὁ βασιλεὺς Χῶκον ἐκράτησε κόσμημά τι ἐπιστήθιον⁴⁹ καὶ χρυσοῦν δακτυλίδιον, φέρων αὐτὸ εἰς τὴν χεῖρα του. ΧΩΚΟΝ: Ἂς εἶναι· μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ θὰ κερδίσω πάλι ἀγαθά. Ἀλλὰ τώρα, φεουδάρχες καὶ δικαστές,⁵⁰ μοναχοὶ καὶ ὁπλαρχηγοὶ καὶ ἀκόλουθοι, τώρα εἶναι ἡ ὥρα νὰ βεβαιώσῃ ἡ Ἐθνοσυνέλευση⁵¹ ἐκεῖνο γιὰ τὸ ὁποῖο συνεκλήθη. Μὲ δεμένα χέρια ἐκαθήμην ἕως τὴν σημερινή· νομίζω, κανείς δὲν θὰ μὲ κακοκρίνῃ, ἐὰν βιάζωμαι αὐτὴ νὰ διαλυθῇ. ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ: Εἶναι καὶ ἄλλοι ἐδῶ ὡσὰν ἐσᾶς, Χῶκον Χώκονσσεν. ΧΩΚΟΝ (Προσεκτικώτερος ): Κύριε κόμη, τί ἐννοεῖτε; ΚΟΜΗΣ ΣΚΟΥΛΕ: Ἐννοῶ πὼς ὅλοι ἐμεῖς οἱ μνηστῆρες τοῦ θρόνου ἔχουμε τὸν ἴδιον λόγο νὰ βιαζόμεθα. Ὅλοι μας ἤμεθα δεσμεύμενοι· καθότι κανείς ἀπὸ ἐμᾶς δὲν ἐγνώριζε πόσο μακριὰ φθάνει τὸ δικαίωμά του. ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: Δύσκολος ἦτο ἡ κατάστασις διὰ τὴν ᾽Εκκλησίαν καὶ τὴν Χώραν· ἀλλὰ θὰ κρίνῃ νῦν ὁ νόμος τοῦ βασιλέως Ὄλαφ. ΝΤΑΓΚΦΙΝΝ ΜΠΟΝΕ (Κάπως χαμηλοφώνως ): Καὶ ἄλλα κόλπα!

Οἱ ΑΝΔΡΕΣ τοῦ ΧΩΚΟΝ πυκνώνουν μεταξύ των.

⁴⁹Πρωτ. (HISe): Sylgje < ἀρχαιοσκ. sylgja («καρφίτσα» γιὰ τὴν συγκράτηση τῆς ζώνης)· ἴδ. de Vries, σελ. 572. ⁵⁰Πρωτ. (HISe): Lagmænd < ἀρχαιοσκ. lǫgmaðr < lǫg (= νόμος, τὸ καθιδρυμένον) + maðr (= ἄνδρας). Ἐν ἀρχῇ ἦσαν ἐπιδιαιτητὲς μεταξὺ τῶν ἀγροτῶν, ἀλλὰ τὴν ἐποχὴ ἀκριβῶς τοῦ Χῶκον ἔγιναν δικαστὲς μετὰ πλήρους δικαιοδοσίας. ⁵¹Πρωτ. (HISe): Rigsmødet < rige (= βασίλειο) + møde (= συνάντηση, πρβλ ἀγγλικὸ meeting).

.

ibsen.gr

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: Ἡ ὑπηρεσία μου εἶνε νὰ ξυλουργῶ τὴν βασιλικὴν ἕδραν εἰς ταύτην τὴν χώραν καὶ οὐχί νὰ κάθημαι ἐπ᾽ αὐτῆς καὶ νὰ κυβερνῶ λαὸν καὶ βασίλειον. Β’ πράξη, σελ. 78.