Αἰσχύλου
Σειραί:ἈρχαῖαΚείμενα,Θέατρον
ΓεράσιμοςἈ.Μαρκαντωνᾶτος
Προμηθεὺςδεσμώτης:Εἰσαγωγή-κείμενο-μετάφραση-σχόλια
ISBN:978-618-5572-32-7
Ἐξώφυλλον: Τηλουρὸνπέδοντριδιάστατησύνθεσιςἀκολουθοῦσατῇκύλικιἐνσ.2.
Ἐκδότης:ΘεοδόσηςἈγγ.Παπαδημητρόπουλος
ἈνθοῦσαΟἰχαλίας Μεσσηνία24002
τηλ.:2724023594
www.theodosispapadimitropoulos.gr info@theodosispapadimitropoulos.gr
῾Ιστολόγιον:http://www.dieleusi.gr
Copyright©:ΘεοδόσηςἈγγ.Παπαδημητρόπουλος,2025(͵ΒΚΕ΄).
᾽Απαγορεύεταιἡἀναδημοσίευσις,ἡἀναπαραγωγή–ὁλική,μερικὴἢπεριληπτική–,ἡμετάφρασιςἢἡἀπόδοσιςκατὰπαράφρασινἢδιασκευὴντοῦ περιεχομένουτῆςβίβλουταύτηςοἱῳδήποτετρόπῳ–μηχανικῷ,ἠλεκτρονικῷ, φωτοτυπικῷ,ἠχογραφήσεωςἢἄλλῳ–,ἄνευπροηγουμένηςγραπτῆςἀδείας τοῦἐκδότουκαὶλεπτομεροῦς,δῆλαδὴπλήρους,παραπομπῆςεἰςταύτην τὴνἔκδοσινκαὶτὸνσυγγραφέααὐτῆς,ὡςσαφῶςπεριγράφουσινοἱΝόμοι 2121/1993,2557/1997καὶἅπαντεςοἱκανόνεςτοῦΔιεθνοῦςΔικαίουοἱ ἰσχύοντεςἐνἙλλάδι.Τἀποκλειστικὰθεατρικὰκαὶραδιοφωνικά-τηλεοπτικάκινηματογραφικὰδικαιώματα–ὅπωςἠχογραφήσεωςκαὶἀναγνώσεως–τῆς
ThyGodlikecrimewastobekind, Torenderwiththypreceptsless Thesumofhumanwretchedness, AndstrengthenManwithhisownmind.
Thouartasymbolandasign ToMortalsoftheirfateandforce; Likethee,Manisinpartdivine, Atroubledstreamfromapuresource.
LordByron, PrometheusIII,35-8·45-8.
ἜκλεψατὴφωτιὰἀπὸτὸνὌλυμποκαὶτοὺςτὴνἔφερα.
Τοὺςἔδωσατὸλογικὸκαὶτὴγλῶσσα.
Τοὺςἀνέβασαψηλὰἴσαμετοὺςθεούς. Κιαὐτοὶμὲπροδώσανε.Μὲτὸλογικὸ ἀνακαλύψανετὴνμπαμπεσιὰκαὶτὴνἀχαριστία·
καὶμὲτὴγλῶσσατὸψέμακαὶπάλιτὸψέμα!
Καυκιέταιὁπαντοδύναμοςπὼςεἶναι τῆςσκοτεινῆςἀνάγκηςὁπατέρας·
κ᾿ἐγὼτῆςλευτεριᾶς·καὶκαρφωμένος σὲἀπάτητεςκορφές,πληγὲςγιομᾶτος,
ΛακωνικὴκύλιξτοῦἈρκεσιλάουὅπουπαριστάνονταιὁἌτλαςκαὶὁΠρομηθεὺςΔεσμώτηςμὲτὸνἀετὸτοῦΔία.560-50π.Χ.
/:ἀλλαγὴστίχου
Σύμβολα-Συντομογραφίες
:ἀναλυμένομακρό
→:ἀνάλυση/μεταλλαγή/
συνέχεια
:βραχύ
:βραχὺἢμακρό
]:εἰσαγωγὴλήμματος
:μακρό
:μακρὸἢβραχύ
⊞:νέολῆμμα
§:παράγραφος
ἀγγλ.:ἀγγλικ-ός/-ή/-ό
αἰ.:αἰῶν-ας/-ες
Aἰλιαν.:Αἰλιανός
Ποικ.Ἱστ.: ΠοικίληἹστορία
αἰολ.:αἰολικ-ός/-ή/-ό
Αἰσχ.:Αἰσχύλος
Ἀγαμ.: Ἀγαμέμνων
ἙπτὰἐπὶΘήβ.: Ἑπτὰ
ἐπὶΘήβας
Πέρσ.: Πέρσαι
Προμ.Δεσμ.: Προμηθεὺς
Δεσμώτης Χοηφ.: Χοηφόραι
Ἀλκ.:Ἀλκαῖος
ἀνατ.:ἀνατύπωση
ἀντιστρ.:ἀντιστροφή
ἀόρ.:ἀόριστος
ἀπαρ.:ἀπαρέμφατ-ο/-α
ἀπόλ.:ἀπόλυτ-ος/-η/-ο
Ἀπολλ.Ῥόδ.:ἈπολλώνιοςῬόδιος Ἀπολλόδ.:Ἀπολλόδωρος ἀποσπ.:ἀποσπάσματα
ἀπόσπ.:ἀπόσπασμα
ἀποφθ.:ἀποφθεγματικ-ός/-ή/-ό
ἀριθ.:ἀριθμός
Ἀριστ.:Ἀριστοτέλης
Μετεωρ.: Μετεωρολογικά
Ποιητ.: Ποιητική
Πολιτ.: Πολιτικά Ἀριστοφ.:Ἀριστοφάνης
Ἀχ.: Ἀχαρνεῖς
Βάτρ.: Βάτραχοι
Ὄρν.: Ὄρνιθες
Πλοῦτ.: Πλοῦτος
ἀρχ.:ἀρχ-αῖος/-αία/-αῖο ἀττ.:ἀττικ-ός/-ή/-ό Βακχυλ.:Βακχυλίδης βλ.:βλέπε
Γαλ.:Γαληνός
ΕἰςἘπιδ.Ἱπποκρ.: Εἰς
ἘπιδημίαςἹπποκράτους γεν.:γενική δηλ.:δηλαδή Διογ.Λαέρτ.:ΔιογένηςΛαέρτιος Διον.Ἁλικ.:Διονύσιος Ἁλικαρνασσεύς
Ῥητορ.: ῬητορικὴΤέχνη
διόρθ.:διόρθωση
δοτ.:δοτική
δωρ.:δωρικ-ός/-ή/-ό
ἔκδ.:ἔκδοση
ἐκδ.:ἐκδόσεις/ἐκδότ-ης/-ες
ἐκφρ.:ἐκφράσεις
ἔκφρ.:ἔκφρασ-η/-εις
ἑλλ.:ἑλληνικ-ός/-ή/ό
ἐνεργ.:ἐνεργητικ-ός/-ή/-ό
ἐνν.:ἐννοεῖται/ἐννοούμεν-ος/-η/-ο
ἔνν.:ἔννοια
ἐπανάλ.:ἐπανάληψη
ἐπίθ.:ἐπίθετ-ο/-α
ἐπικ.:ἐπικ-ός/-ή/-ό
ἐπίκλ.:ἐπίκληση
ἐπιμ.:ἐπιμελητ-ής/-ές
ἐπίρρ.:ἐπίρρημα
ἐτυμολ.:ἐτυμολογικ-ός/-ή/-ό
εὐκτ.:εὐκτική
Εὐριπ.:Εὐριπίδης
Ἄλκ.: Ἄλκηστις
Ἀνδρ.: Ἀνδρομάχη
Βάκχ.: Βάκχαι
Ἑκ.: Ἑκάβη
Ἑλ.: Ἑλένη
Ἱκέτ.: Ἱκέτιδες
Ἱππόλ.: Ἱππόλυτος
Ἰφιγ.ἐνΤαύρ.: Ἰφιγένεια
ἐνΤαύροις
Μήδ.: Μήδεια
Ὀρ.: Ὀρέστης
Τρῳάδ.: Τρωάδες
Φοίν.: Φοίνισσαι Ἡρόδοτ.:Ἡρόδοτος Ἡσίοδ.:Ἡσίοδ.
Θεογ.: Θεογονία
Ἔργ.καὶἩμ.: Ἔργα καὶἩμέραι
Ἡσύχ.:Ἡσύχιος Ἡφαιστ.:Ἡφαιστίων Θέογν.:Θέογνις Θουκ.:Θουκυδίδης
Ἱπποκρ.:Ἱπποκράτης
Περὶἀέρ.: Περὶἀέρωνὑδάτων τόπων
Ἰσοκρ.:Ἰσοκράτης
Ἀρεοπαγ.: Ἀρεοπαγιτικός
Πανηγ.: Πανηγυρικός
ἰων.:ἰωνικ-ός/-ή/-ό
κ.ἀ.:καὶἀλλοῦ
κ.ἑξ.:καὶἑξῆς
κεφ.:κεφάλαι-ο/-α
Kλεάνθ.:Κλεάνθης
Ὕμν.: ὝμνοςεἰςΔία
κ.λπ.:καὶλοιπά
κώδ.:κώδικ-ας/-ες
λ.:λέξ-η/-εις
λῆμ.:λῆμμα
Λυσ.:Λυσίας
Ἐπιταφ..: Ἐπιτάφιος
λ.χ.:λόγουχάρη
μέλλ.:μέλλων
μεταβ.:μεταβατικ-ός/-ή/-ό μεταφ.:μεταφορικ-ός/-ή/-ό μτφρ.:μετ-άφραση/-αφράσεις
μτχ.:μετοχ-ή/-ές
Ξενοφ.:Ξενοφῶν
Ἀθην.Πολιτ.: Ἀθηναίων
Πολιτεία
Ἀπομν.: Ἀπομνημονεύματα
Κυνηγ.: Κυνηγετικός
Κύρ.Ἀνάβ.: ΚύρουἈνάβασις
Ὅμ.:Ὅμηρος
Ἰλ.: Ἰλιάς
Ὀδ.: Ὀδύσσεια
ὅ.π.:ὅπουπαραπάνω οὐδ.:οὐδέτερος/-η/-ο
παθητ.:παθητικ-ός/-ή/-ό Παυσ.:Παυσανίας πβ.:παράβαλε πίν.:πίνακ-ας/-ες
Πίνδ.:Πίνδαρος
Ἰσθμ.: Ἰσθμιόνικος
Νεμ.: Νεμεόνικος
Ὀλυμπ.: Ὀλυμπιόνικος
Πυθ.: Πυθιόνικος
Πλάτ.:Πλάτων
Γοργ.: Γοργίας
Κρίτ.: Κρίτων
Πολιτ.: Πολιτεία
Πρωτ.: Πρωταγόρας
πληθ.:πληθυντικός
Πλουτ.:Πλούταρχος
ποιητ.:ποιητικ-ός/-ή/-ό
Πολυδ.:Πολυδεύκης
πρόθ.:πρόθεση
προστακτ.:προστακτική
Πτολ.:Πτολεμαῖος
Γεωγρ.: Γεωγραφικά
π.χ.:παραδείγματοςχάρη
π.Χ.:πρὸΧριστοῦ
ρ.:ρῆμα/ρήματα
σ.:σελίδα
σημ.:σημ-είωση/-ειώσεις
Σοφ.:Σοφοκλῆς
Ἠλ.: Ἠλέκτρα
Οἰδ.ἐπὶΚολ.: Οἰδ.ἐπὶΚολ.
Οἰδ.Τύρ.: ΟἰδίπουςΤύραννος
Τραχ.: Τραχίνιαι
Φιλ.: Φιλοκτήτης
σσ.:σελίδες
στ.:στίχ-ος/-οι
στερ.:στερητικό
Στέφ.Bυζ.:ΣτέφανοςΒυζάντιος
στρ.:στροφή
Στράβ.:Στράβων
Γεωγρ.: Γεωγραφικά
συγκρ.:συγκριτικ-ός/-ή/-ό
συνεπτ.:συνεπτυγμέν-ος/-η/-ο
σύντ.:σύνταξη
συντάσσ.:συντάσσεται
συνών.:συνώνυμ-ος/-η/-ο
σχόλ.:σχόλι-ο/-α τόμ.:τόμ-ος/-οι
Τρικλ.:Τρικλίνιος
Ὑπόθ.: Ὑπόθεσις
ὑποκείμ.:ὑποκείμεν-ο/-α χειρόγρ.:χειρόγραφ-ο/-α
χρον.:χρονικ-ός/-ή/-ό
gr.:graec-us/-a/-um
Horat.:Horatius
Epod.: Epodi n.s./N.S.:newseries
Ovid.:Ovidius
Metamorph.: Metamorphoses
P.Oxyr.: PapyrusOxyrhynchus
Plaut.:Plautus
Trinumm: Trinummus
Quint.:Quintilianus
Inst.Orat.: InstitutoOratoria suppl.:supplement-um/-a
Ἐκδόσεις,περιοδικὰκαὶσυντομογραφίεςαὐτῶν
ΕΑΤ:Γ.Ἀ.Μαρκαντωνάτου ΕἰσαγωγὴστὴνἈττικὴ
Τραγῳδία,ΘΑΠ, ἐνἈνθούσῃΜεσ.͵ΒΚΕ΄2
ΘΑΠ:ἐκδ.ΘεοδόσηἈγγ. Παπαδημητροπούλου
Παρνασσός
ΠΕΦ:ΠανελλήνιαἝνωση
Φιλολόγων
Σεμινάριο
Aevum
AJPh: AmericanJournal ofPhilology
BICS: BulletinofInstitute ofClassicalStudies
Classica&Mediaevalia
CB: ClassicalBulletin
CJ: ClassicalJournal
CPh: ClassicalPhilology
CQ: ClassicalQuarterly
CR: ClassicalReview
Eikasmos
FHGr: Fragmenta HistoricorumGraecorum
Gnomon
GRBS: Greek,Romanand ByzantineStudies
GreeceandRome
Hermes
HSCPh: HarvardStudies inClassicalPhilology
IlPensieroStorico
JCS: JournalofClassicalStudies
JHS: JournalofHellenicStudies
JWC: JournaloftheWarburg andCourtauldInstitutes
MECW: MarxandEngels CollectedWorks
Mnemosyne
Mus.Helv.: MuseumHelveticum
NJA: NeueJahrbücher fürdasklassischeAltertum Palingenesia
PCPS: Proceedings oftheCambridge PhilologicalSociety
RE:Pauly-Wissowa, Realencycl.derclassischen Altertumswissenschaft
RhM: RheinischesMuseum
Rome
RPh: RevuedePhilologie
Sandalion
TAPhA: Transactionsand ProceedingsoftheAmerican PhilologicalAssociation
TrGF: Tragicorum GraecorumFragmenta
ὉΠρομηθέαςἀποτελεῖτὸνἐπιφανέστερο
ἅγιοκαὶμάρτυρατοῦφιλοσοφικοῦἡμερολογίου.
KarlMarx¹
τὰὑπόλοιπασωζόμεναἔργατοῦΑἰσχύλουτόσοστὴνὝστερη
ἈρχαιότηταὅσοκαὶστοὺςΜεσαιωνικοὺςΧρόνους.Ἡδημοφιλία τουδιατηρήθηκεζωντανὴκαὶστοὺςἑπόμενουςαἰῶνες,ἰδιαίτερα κατὰτὴΡωμαντικὴΠερίοδο,καθὼςβέβαιακαὶστὶςμετέπειτα περιόδουςμέχρισήμερα.Περιώνυμοιποιητές,δραματογράφοι, στοχαστὲςκαὶσυγγραφεὶςἐξέφρασανἀνεπιφύλακτοθαυμασμὸ γιὰτὴντραγωδίααὐτὴτοῦΑἰσχύλου,καὶμάλισταμερικοὶ ἐμπνεύσθηκανκιόλαςἀπὸτὸνπρομηθεϊκὸμῦθοκαὶσυνέθεσαν ἀξιόλογαὁμόθεμαδημιουργήματα.²
ΣτὴντραγωδίααὐτὴτοῦΑἰσχύλουὁκεντρικὸςχαρακτῆρας τοῦἔργου–ὁΠρομηθέας–προβάλλειὡςτὸαἰώνιοσύμβολο
¹ἈπὸτὸνΠρόλογοτῆςδιδακτορικῆςδιατριβῆςτοῦΚ.Marx,τὴνὁποία ὑπέβαλεστὸΠανεπιστήμιοτῆςἸέναςτὸ1841.Βλ.K.Marx&Fr.Engels, MECW,I.31.
²Πβ.Bacon,Calderón,Byron,Shelley,Voltaire,Goethe,Marx,Nietzsche,Kafka, Freud,Brecht,Camus,Gide,Καζαντζάκηκαὶπολλοὺςἄλλους.Πβ.R.Trousson, LethèmedeProméthéedanslalittératureeuropéene,Genève1964.ἘπίσηςA. J.Podlecki, Aeschylus: PrometheusBound,ArisandPhillips,Oxford2005,σσ. 46κ.ἑξ.Ἀξίζεινὰἐπισημανθῆὅτιὁ Προμηθέαςὑπῆρξεὁἀγαπημένοςἥρωας τῶνGoethe,ShelleyκαὶByron.Πβ.G.Highet, ἩΚλασικὴΠαράδοση,μτφρ.
ΤζένηΜαστοράκη,ἐκδ.ΜΙΕΤ,Ἀθήνα1988,σ.904.
τοῦἡρωικοῦἐπαναστάτη,ποὺἐξεγείρεταιμὲἀπαράμιλληγενναιότητακαὶμοναδικὴαὐταπάρνησημπροστὰστὴνἀδικία, τὴνἀναλγησίακαὶτὴναὐθαιρεσίατοῦτυράννου-ἔχονταςσυνάμαπλήρηἐπίγνωσητῆςσημασίαςτῆςπράξηςτουκαὶτῶν συνεπειῶντης.ὉφιλεύσπλαγχνοςΤιτᾶναςνιώθειβαθύτατη συμπόνιαγιὰτὸἀνθρώπινογένος,ποὺἀφέθηκεἀβοήθητοκαὶ ἀπροστάτευτοἀπὸτὸνΔία,ὁὁποῖοςμάλισταεἶχεστὸννοῦ
τουνὰτὸκαταδικάσεισὲπλήρηἀφανισμό,μὲἀπώτεροσκοπὸ νὰπλάσειἄλλοὁλότελα–ὡςφαίνεται–ὑπάκουοστὰκελεύσματάτουκαὶἀπόλυταπειθήνιοστὴνἐξουσίατου.Στὸ
ἀποτρόπαιοπράγματιαὐτὸσχέδιοτοῦΔίαἀντιτάσσεταισθεναρὰὁ Προμηθέας,ὁὁποῖος–ἀψηφῶνταςτὴνἀπόφασητοῦ νέουκοσμοκράτορα–κλέβειτὸθεϊκὸπῦρἀπὸτὸνὌλυμπο καὶτὸχαρίζειστοὺςἀνθρώπους-δῶροἀνέλπιστοκαὶπολύτιμο βέβαιαγιὰτὴνἐπιβίωσηκαὶτὴνπροκοπήτους.Τὸλυτρωτικὸ αὐτὸδῶρο–τὸ πάντεχνονπῦρ (στ.7)–δὲνεἶναιἄλλοἀπὸ
τὴνεὐφυΐα,τὸδημιουργικὸπνεῦμα,μ᾿ἕνανλόγοτὸ δαιμονικὸ
ἐκεῖνοστοιχεῖοποὺὑποκινεῖτοὺςἀνθρώπουςν᾿ἀνακαλύψουν τὶςἐπιστῆμεςκαὶτὶςτέχνες,ν᾿ἀπαλλαγοῦνἀπὸτὴζωώδηκατάστασηκαὶνὰὁδηγηθοῦνστὸνπολιτισμὸ-μ᾽ἕνανλόγοστὸν ἐξανθρωπισμότους.
ἩἀνταρσίαὅμωςτοῦΠρομηθέαγιὰχάρητοῦἀνθρώπινουγένουςεἶχεκαταλυτικὲςἐπιπτώσειςστὴδικήτουμοῖρα.Ὁ Δίας–ὡςἀμείλικτοςτιμωρός–ἀποφασίζειν᾿ἁλυσοδέσεικαὶνὰ καθηλώσειτὸνΤιτάνασ᾿ἔρημοκαὶἄγριοβράχοπολὺμακριὰ στὸνΚαύκασο,ὥσπουὁφιλάνθρωποςἐπαναστάτηςνὰλυγίσει καὶνὰὑποταχθῆἄνευὅρωνστὸννέοἐξουσιαστὴτοῦκόσμου.
Καμιὰὅμωςτιμωρίακαὶκαμιὰἀπειλὴδὲνμποροῦννὰκάμψουν τὴχαλύβδινηθέλησηκαὶτὴνπεισματικὴἀντίστασητοῦΠρομηθέα·ἀντίθεταἡεὐψυχία,ἡἐγκαρτέρηση,ἡἀδάμαστηἀντοχὴ καὶἡὑπερηφάνειάτουεἶναιτόσομεγάλακαὶδυνατά,ὥστετοῦ ἐπιτρέπουννὰπροκαλεῖκιόλαςτὸνΔία,ἐνόσωὑφίσταταιτὴν ἀφόρητηἐκείνηδοκιμασία.
Αὐτός,λοιπόν,ὁπρῶτος«ἀντιστασιακὸς»τῆςοἰκουμένης, ὁσταυρωμένοςμάρτυρας,ἔχειτὸσθένος–ἀκόμηκαὶἀπὸτὴν οἰκτρὴθέσηστὴνὁποίαβρίσκεται–νὰκραδαίνειἀπειλητικὰ πρὸςτὸνοὐρανὸἕναφοβερὸμυστικὸποὺκατέχει,καὶἀφορᾶ στὸνθρόνοκαὶστὴνἐξουσίατοῦνέουκοσμοκράτορα.ὉΔίας
συνταράσσεται,πανικοβάλλεταικαὶστέλνειἀλλεπάλληλαἐκβιαστικὰμηνύματαστὸνΤιτᾶναν᾿ἀποκαλύψειτὸμυστικὸκαὶνὰ ἐνδώσει·ἐκεῖνοςὅμωςδὲνὀρρωδεῖ,δὲντρομάζει-διατηρεῖἀταλάντευτοτὸἀτσάλινοπεῖσματουκαὶτὴνἀγέρωχηἀξιοπρέπειά του.Ἔτσιὁμεγαλόψυχοςεὐεργέτηςτοῦἀνθρώπουεἶναιἀναπόδραστονὰπέσει-παραμένονταςὡστόσο ἐςἀεὶ ἀπτόητος
καὶἀήττητος·ἐξυπακούεταιὅτιτὸμαρτύριότουεἶναιἀσυγκρίτωςἐπαχθέστεροἀπ᾿ὁποιουδήποτεἄλλου,γιατὶαὐτὸςεἶναι ἀναγκασμένοςνὰτὸὑφίσταταιαἰώνιαὡςἀθάνατος.
Τὸνἀγαπᾶμεκαὶτὸνθαυμάζουμεὄχιμόνογιὰτὸ
ἐνδιαφέρονκαὶτὴστοργήτουπρὸςτὸνἄνθρωπο,ἀλλὰκαὶ γιὰτὸὑψηλὸἦθοςτουκαὶτὸμεγαλειῶδεςφρόνημάτουσὲὅλη τὴδιάρκειατῆςσκληρῆςδοκιμασίαςτου.
ΤὸμέγιστομάθημαποὺπαραδίδειἀνὰτοὺςαἰῶνεςὁΠρομηθέας,μὲτὸνἀγῶνακαὶτὴνἀγωνίατου–ἀλλὰκαὶμὲτὴν ἀπίστευτησθεναρότητακαὶτὴνψυχικήτουδύναμη–εἶναι ὅτιτὸμονοπάτιτοῦμαρτυρίουκαὶτῆςαὐτοθυσίαςποὺἀκολούθησεἐκεῖνος–ὡςἄλλοςἸησοῦς–ἀποτελεῖκαὶγιὰτὸν ἄνθρωποτὸμοναδικὸμονοπάτιὀδύνης,ἡ viadolorosa,ποὺ πρέπεινὰπάρεικαὶαὐτός,ἂνθέλεινὰκατακτήσειτὴνἐλευθερίατου,ἀλλὰκαὶνὰἐπιτύχειτὴνἠθικήτουἀνάτασηκαθὼς καὶτὴνπνευματικὴκαὶπολιτιστικήτουἄνοδο.
ΑὐτὸτὸὑψηλόπνοοἔργοτοῦΑἰσχύλουπαρουσιάζουμε στὴνἀνὰχεῖραςἑρμηνευτικὴἔκδοση,εὐελπιστῶνταςὅτικαὶ αὐτὴἡταπεινὴφιλολογικὴἐργασίαμαςθὰσυμβάλει–στὸ πλαίσιοτῶνδυνατοτήτωντης–στὴνἀνετότερηπροσέγγισή τουκαὶκατ᾿ἀκολουθίανστὴγονιμότερηκατανόησηκαὶβίωσή τουἀπὸκάθεἀναγνώστη.
Ἀπό: CompositionsfromtheTragediesofAeschylus,designedbyJohnFlaxman, engravedbyThomasPiroli,Moses,andHoward,London1882.
Εἰσαγωγή
Ἀπό: CompositionsfromtheTragediesofAeschylus κ.λπ.,London1882.
I.ὉμῦθοςτοῦΠρομηθέαπρὶνἀπὸτὸνΑἰσχύλο -καινοτομίεςτοῦΑἰσχύλου
1. ΠρὶνἀπὸτὸνAἰσχύλοἐκεῖνοςποὺπραγματεύεταιτὸν μῦθοτοῦΠρομηθέαεἶναιὁἩσίοδος.³Στὴ Θεογονία τουδιηγεῖταιὅτιὁἸαπετός–γιὸςτοῦOὐρανοῦκαὶτῆςΓῆς–νυμφεύθηκε τὴνὡραίαKλυμένη,τὴθυγατέρατοῦὨκεανοῦ,κιἀπέκτησε μαζίτηςτὸνγενναιόψυχοἌτλαντα,τὸνμεγαλοφάνταστοMενοίτιο,τὸνεὔστροφοκαὶπολυμήχανοΠρομηθέακαὶτὸνἀπερίσκεπτοἘπιμηθέα.Ἀλλάμετὰτὴν«οὐράνιαμεταπολίτευση»,⁴ κατὰτὴνὁποίανέοςἄρχονταςτοῦκόσμουἀναδείχθηκεὁΔίας, οἱγιοὶτοῦἸαπετοῦεἶχανκακὴτύχη:τὸνἐπηρμένοἌτλαντα καταδίκασεὁΔίαςστὸαἰώνιομαρτύριονὰσηκώνειμὲτὸκεφάλι,τοὺςὤμουςκαὶτὰχέριατουτὸνOὐρανό,τὸνἀσεβῆ MενοίτιοτὸνγκρέμισεστὰβάθητοῦἐρέβουςκαὶτὸνδολιόφροναΠρομηθέατὸνἔδεσεχειροπόδαραμὲἀκατάλυταδεσμὰ καὶτὸνκάρφωσεπάνωσὲμιὰκολόναμπηγμένηβαθιὰστὸ χῶμα·ἔπειταἐξαπέστειλεἐναντίοντουἕνανἀετό,πού–ἐνῶ τοῦκατέτρωγετὸσυκῶτιτὴνἡμέρα–στὴδιάρκειατῆςνύχτας αὐτὸξαναγινότανἀκέραιο:⁵
Δῆσεδ᾿ἀλυκτοπέδῃσιΠρομηθέαποικιλόβουλον δεσμοῖςἀργαλέοισιμέσονδιὰκίον᾿ἐλάσσας· καὶοἱἀπ᾿αἰετόνὦρσετανύπτερον·αὐτὰρὅγ᾿ἧπαρ
ἤσθιενἀθάνατον,τὸδ᾿ἀέξετοἴσονἁπάντη νυκτός,ὅσονπρόπανἦμαρἔδοιτανυσίπτεροςὄρνις.
ὩστόσοτὸσαρκοβόροἐκεῖνοὄρνιοτὸσκότωσεμὲτὸἀλάθητοτόξοτουὁἩρακλῆς,ὁγιὸςτῆςξακουστῆςγιὰτὴνὀμορφιά τηςἈλκμήνης,καὶλύτρωσεἔτσιτὸνΠρομηθέαἀπὸτὴφρικτὴ
³Πβ. Θεογ. 507-616· Ἔργ.καὶἩμ. 42-89.
⁴Πβ.τὴνTιτανομαχίακαὶτὴνίκητοῦΔίακατὰτοῦKρόνουκαὶτῶν συμμάχωντου(Θεογ.383-403·501-6·617-735)·ἐπίσηςἈπολλόδ.1.6-7.
⁵Θεογ. 521-5.
αὐτὴτιμωρία·αὐτὸἔγινεμὲτὴσυναίνεσηβέβαιατοῦΔία,ὁ ὁποῖοςἐγκατέλειψεκάποιαστιγμὴτὴνὀργὴκαὶτὴμνησικακία ποὺἔτρεφεκατὰτοῦΠρομηθέακαὶτοῦἀνθρώπινουγένους.
Ἡἱστορίαβέβαιααὐτὴἔχειτὴνἀφετηρίατηςτότεποὺ συναθροίσθηκανοἱνέοικύριοιτοῦὈλύμπουστὴMηκώνη–τη σημερινὴΣικυῶνα⁶–γιὰνὰμοιρασθοῦντὶςτιμὲςκαὶτὶςἐξουσίες ποὺὄφειλενὰδώσειστὸνκαθέναὁκαινούργιοςκοσμοκράτορας, ὁΔίας,μετὰτὴνίκητουκαὶτὴνἐκθρόνισητοῦKρόνου.⁷Tότε ἦτανποὺὁΠρομηθέαςἔβαλεστὸννοῦτουνὰξεγελάσειτὸν Δία:πῆρεἕναβόδικαί–ἀφοῦτὸἔσφαξεκαὶτὸτεμάχισε–μὲ τὴνκοιλιὰτοῦσφαχτοῦτύλιξεπροσεκτικὰτὰκόκκαλα,ἐνῶμὲ λευκὸλίποςτύλιξετὰψαχνὰκομμάτιατοῦζώουφτειάχνοντας ἔτσιδύομερίδες·ὕστερακάλεσετὸνΔίανὰδιαλέξειποιάμερίδα ἀπὸτὶςδύοπροτιμάει.Φυσικὰὁἄρχονταςτῶνθεῶνκατάλαβε τὴνἀπάτητουκαὶξέσπασεὀργισμένοςπάνωστοὺςἀνθρώπους, ποὺἦτανπροστατευόμενοιτοῦΠρομηθέα.
ἜτσιὁΔίας,γιὰνὰἐκδικηθῆτὸνTιτᾶνα,σταμάτησενὰκατευθύνειτὴφλόγατουστὰξερὰδένδραἀπ᾿ὅπουτὴνπρομηθεύοντανοἱἄνθρωποικαὶτὴχρησιμοποιοῦσανγιὰτὶςἀνάγκες τους.⁸TότεὅμωςὁπαμπόνηροςγιὸςτοῦἸαπετοῦἔκλεψετὴ φωτιὰἀπὸτὸνὌλυμπομέσασὲκούφιοκαλάμικαὶτὴχάρισε στοὺςἀνθρώπους:⁹
ἀλλάμινἐξαπάτησενἐὺςπαῖςἸαπετοῖο κλέψαςἀκαμάτοιοπυρὸςτηλέσκοποναὐγὴν ἐνκοίλῳνάρθηκι...
ΜόλιςὁΔίαςἀντίκρυσεἀπὸψηλὰτὴλάμψητῆςθεϊκῆς
⁶Πβ.Στράβ.VIII,σ.26·Στέφ.Bυζ.,λ. Σικυών
⁷ΓιὰτοὺςἀνθρώπουςὁνέοςβασιλιὰςτοῦὈλύμπουδὲνσκέφτηκετίποτε, καὶἀρκέστηκενὰπεῖπὼςὅτανξεκληρισθῆτὸγένοςτους,τότεαὐτὸςθὰ πλάσεικαινούργιοκαὶκαλύτερο.ΦαίνεταιπὼςαὐτὸἐξόργισετὸνΠρομηθέα καὶἀντιτάχθηκεστὴνἀπόφασηαὐτὴτοῦΔία·ἔτσιἐνεργῶνταςμὲπαράτολμη ἀποκοτιὰκαὶσοφὴπρόβλεψη,πέτυχενὰλυτρώσειτοὺςἀνθρώπουςἀπὸτὸν ἀφανισμό.Πβ. ἙλληνικὴMυθολογία,Β΄,σ.31.
φλόγας,ἔγινεἔξωφρενῶνἀπὸτὸνθυμότου·πρόσταξεἀμέσως τὸνἭφαιστονὰπλάσειἀπὸχῶμακαὶνερὸτὴνΠανδώρα, ἡὁποίαἀπέβηὀλέθριαπαγίδαγιὰτοὺςἀνθρώπους·γιατὶ
ἀπ᾿αὐτὴνπροῆλθετὸγένοςτῶνγυναικῶν,ποὺκατάντησε
ἀνυπόφοροβάσανογιὰτοὺςθνητοὺςκ᾿αἰτίαπολλῶνσυμφορῶν στὴνπολύμοχθηζωήτους.¹⁰Ἔτσιτὸμεγάλοκαλό,ἡφωτιὰ –ποὺδόθηκεδῶροστοὺςἀνθρώπους–πληρώθηκεμὲἰσάξιο κακό-τή...γυναῖκα!
Στὸἄλλοποίημάτου,τὰ ἜργακαὶἩμέραι,ὁἩσίοδος
βρίσκειτὴνεὐκαιρίαν᾿ἀναφερθῆδιεξοδικότεραστὸνμῦθοτῆς Πανδώρας,ἡὁποίαστάλθηκεἀπὸτὸνΔίαστοὺςἀνθρώπους ὡςἀντίποιναγιὰτὴδιπλῆἀπάτητοῦΠρομηθέα-στὸμοίρασμαποὺἔκαμετῶντεμαχίωντοῦβοδιοῦκαὶστὸντρόποποὺ ἔδωσετὴφωτιὰστοὺςἀνθρώπους.ἈφοῦὁἭφαιστοςἔπλασε τὴνΠανδώραἀπὸχῶμακαὶνερὸκαὶτὴνἔκανενὰμοιάζειμὲ τὶςἀθάνατεςθεές,τότεἀνέλαβεἡἈθηνᾶνὰτῆςμάθειτὶςδουλειὲςτοῦσπιτιοῦ,ἡἈφροδίτηνὰτῆςδιδάξειτὰθέλγητρατοῦ ἔρωτακαὶὁἙρμῆςνὰτὴνπροικίσειμὲἀναίσχυντοχαρακτῆρα. ὍτανὁλοκληρώθηκεἡδιάπλασητῆςΠανδώρας,ὁΔίαςτὴν ἔστειλεὡςδῶροστὸνἀπερίσκεπτοἘπιμηθέα,ποὺτὴδέχθηκε μὲμεγάληχαρὰκαὶτὴνἔκανεσύζυγότου,παρὰτὴρητὴπροειδοποίησητοῦἀδελφοῦτου,τοῦΠρομηθέα,νὰμὴδεχθῆποτὲ δῶροσταλμένοἀπὸτὸνΔία.
ἩΠανδώραὑπῆρξεπράγματιαἰτίαδεινῶνγιὰτὸἀνθρώπινογένος·γιατὶἐκεῖστὸσπίτιτοῦἘπιμηθέαφυλασσόταντὸ πιθάρι,μέσαστὸὁποῖοἦτανκλεισμέναὅλατὰκαλὰποὺχαίροντανοἱἄνθρωποι·¹¹ἐκείνηὅμωςπερίεργηκιἀσυγκράτητη,
¹⁰ΠροφανῶςἡστάσητοῦἩσιόδουἀπέναντιστὶςγυναῖκεςεἶναιἀδικαιολόγηταἐπικριτική·τὰἴδιαπερίπουλέεικαὶστὸἄλλοτουποίημα Ἔργακαὶ Ἡμέραι,ὅπουἐκεῖτονίζειπὼςὅποιοςἐμπιστεύεταιμιὰγυναῖκαεἶναισὰννὰ ἐμπιστεύεταικλέφτες(375)!ΠαρόμοιαστάσηἔναντιτῶνγυναικῶνσυναντοῦμεκαὶστὸγνωστὸποίηματοῦΣιμωνίδη,τὸν Ψόγοντῶνγυναικῶν,καθὼς καὶσὲκάποιαἀνατολικὰκείμεναποὺπεριέχουνσυμβουλὲςστοὺςἄνδρες. Πβ.M.L.West, Hesiod: WorksandDays,Oxfordἀνατ.1990,σ.251.
¹¹Kατ᾿ἄλληνἐκδοχὴμέσαστὸπιθάριεἶχανκλεισθῆὅλατὰκακά·τὸ πιθάριαὐτὸτὸπῆρεὁΠρομηθέαςἀπὸτοὺςΣατύρουςκαὶτὸἐμπιστεύθηκε στὸνἀδελφότουἘπιμηθέαμὲτὴνἐντολὴνὰμὴδεχθῆτὴνΠανδώρα.Πβ. σχόλ.Πρόκλουστὸνστ.89.Ἐπειδὴὅμωςστὸπιθάριπαρέμεινεκλεισμένη
ὅπωςἦταν,σήκωσεμιὰμέρατὸκούπωματοῦπιθαριοῦκαὶ σκορπίσθηκανὅλα,ἐκτὸςἀπὸτὴνἘλπίδα,ποὺμόλιςκατάφερε ἡΠανδώρανὰτὴνπρολάβεικαὶνὰτὴνξανακουπώσειμέσα στὸπιθάρι:¹²
ἀλλὰἡγυνὴχείρεσσιπίθουμέγαπῶμ᾿ἀφελοῦσα ἐσκέδασ᾿,ἀνθρώποισιδ᾿ἐμήσατοκήδεαλυγρά.
μούνηδ᾿αὐτόθι,Ἐλπὶςἐνἀρρήκτοισιδόμοισιν ἔνδονἔμιμνεπίθουὑπὸχείλεσιν,οὐδὲθύραζε ἐξέπτη...
ἈπὸτὴνἀφήγησητοῦἩσιόδουγιὰτὸνΠρομηθέαποὺ προεκτέθηκε,δὲνφαίνεταιπουθενὰγιὰποιόλόγοὁTιτᾶνας ἔτρεφεἰδιαίτεροἐνδιαφέρονγιὰτοὺςἀνθρώπους,καὶὑποβλήθηκεμάλιστασὲτόσοσκληρὴτιμωρίαγιὰχάρητους.Oὔτε ὅμωςκαὶἀπὸἄλλεςἐκδοχὲςτοῦσχετικοῦμύθουμπορεῖκανεὶς νὰἐξηγήσειτὴναἰτίαγιὰτὴνὁποίαὁΠρομηθέαςἀναδείχθηκε μεγάλοςφίλοςκαὶεὐεργέτηςτοῦἀνθρώπινουγένους.ΣὲκάποιεςμάλισταπεριπτώσειςὁΠρομηθέαςθεωρεῖταικαὶὡςὁ δημιουργὸςτοῦἀνθρώπου¹³–ὄχιμόνονἐπειδὴἦτανπατέρας τοῦΔευκαλίωνα–τοῦγενάρχητῶνἙλλήνωνκαὶὅλωντῶν ἀνθρώπων–,ἀλλὰκ᾿ἐπειδὴτοὺςεἶχεπλάσειαὐτὸςμὲτὰἴδια τουτὰχέρια.¹⁴
ὉΠρομηθέαςφέρεταισυχνὰσυνδεδεμένοςμὲτὸνἭφαιστο καὶτὴνἈθηνᾶ·σὲκάποιεςμάλισταμυθολογικὲςἐκδοχὲςἀναφέρεταιὅτιὁTιτᾶναςἦτανἐκεῖνοςποὺβοήθησεστὴγέννηση τῆςθεᾶςἀπὸτὸκεφάλιτοῦΔία.¹⁵Γι᾿αὐτὸἐκεῖὅπουὁΠρομηθέαςεἶχεπρὸςτιμήντουλαμπρὴἑορτή,ἦτανστὴνἈθήνα:Στὰ Προμήθεια –καθώςλεγότανἡἑορτὴαὐτή–εἶχεκαθιερωθῆ νὰγίνεταικαὶλαμπαδηφορία,ὅπουδιεξαγότανμάλιστακαὶ ἀγῶναςμεταξὺτῶννέωνποὺκρατοῦσαντὶςἀναμμένεςδᾶδες
ἡἐλπίδα,ποὺεἶναικαλὸκαὶὄχικακό,ὑποθέτουμεὅτιὁἩσίοδοςυἱοθέτησε τὴνπρώτηἐκδοχή.
¹²Ἔργ.καὶἩμ. 94-8.
¹³Bλ. Ἑλλην.Mυθολ.,Β΄,σ.31.
¹⁴Πβ.ὅ.π.,σ.36.
¹⁵Πβ.Eὐριπ., Ἴων 454-7: Ἀθάνανἱκετεύω,/
(δᾳδοῦχος ἢ λαμπαδοῦχοςἀγών)·γιὰτοὺςνικητὲςμάλισταἦταν ἀθλοθετημένακαὶεἰδικὰβραβεῖα.¹⁶
MεταξὺτῆςἐποχῆςτοῦἩσιόδουκαὶτοῦ5ου αἰ.π.X.ἐλάχιστεςἀναφορὲςσυναντοῦμεγιὰτὸνΠρομηθέαστὴνἙλληνικὴ Λογοτεχνία,ἐκτὸςἀπὸτὴνἐμφάνισήτουστὴχαμένηκωμωδία Πύρρα ἢ Προμηθεὺς¹⁷τοῦκωμωδιογράφουἘπίχαρμουποὺ ἔζησεκ᾿ἔδρασεστὴΣικελία(α΄μισὸ5ου αἰ.π.X.),καὶστὸχαμένο ἐπίσηςδρᾶματοῦAἰσχύλου ΠρομηθεὺςΠυρκαεύς (472π.X.).¹⁸
Tὸἔργοποὺσώζεταιἀπὸτὸν5ο αἰ.π.X.,στὸὁποῖοὁTιτᾶνας ἔχειἕνανσημαντικὸρόλο,ὅπωςγνωρίζουμε,εἶναιὁ Πρωταγόρας τοῦΠλάτωνα-εἰδικότεραστὸνπερίφημομύθοτοῦΠρωταγόρα (320D-3E)γιὰτὴδημιουργίατοῦἀνθρώπουκαὶτὴγένεσητοῦ πολιτισμοῦτου.¹⁹
2. ΣυγκρίνονταςτὴνἐκδοχὴτοῦμύθουγιὰτὸνΠρομηθέα, ὅπωςτὸνπραγματεύεταιὁAἰσχύλοςστὸν ΠρομηθέαΔεσμώτη του,μὲτὴνἐκδοχὴποὺκυρίωςυἱοθετεῖὁἩσίοδος,διαπιστώνουμεὅτιὁδραματογράφοςεἰσάγειμερικὲςσημαντικὲςκαινοτομίες,²⁰ποὺἀξίζεινὰἐπισημανθοῦν:
(α΄)ὉΠρομηθέαςπαρουσιάζεταιὡςἀδιάλλακτοςἀντίπαλοςτοῦΔίακαὶἀντίθεταὡςἐξαιρετικὰφιλάνθρωπος(στ.11)·
ὁΔίαςστὸἔργοαὐτὸτοῦAἰσχύλουἔχειμιὰνἀποκρουστικὴ ὄψη-ἀφοῦἐμφανίζεταιὡςσκληρὸςκαὶαὐθαίρετοςτύραννος,ποὺδὲνδιστάζεινὰἐπιστρατεύσειὁποιοδήποτεμέσο,
¹⁶Πβ.σχόλ.στὸνστ.131τῶν Bατράχων τοῦἈριστοφάνη·ἐπίσηςΞενοφ., Ἀθην.Πολιτ. 3.4·Παυσ.I.30.2.
¹⁷Πβ.ἀπόσπ.114-22,Kaibel·ἐπίσης P.Oxyr. 2427.
¹⁸Πβ. P.Oxyr. 2245.
¹⁹Ὁγνωστὸςαὐτὸςκοσμογονικὸςμῦθοςἀνάγειτὴνπροέλευσήτουμᾶλλον στὸσύγγραμματοῦΠρωταγόρα Περὶτῆςἐνἀρχῇκαταστάσεως,ποὺδὲν ἔχεισωθῆ(Διογ.Λαέρτ.IX.55),ἢμπορεῖνὰεἶχεληφθῆἀπὸκάποιοἔργο τοῦΠροδίκουσύμφωναμὲμαρτυρίατοῦΞενοφῶντα(Ἀπομν.,II.1.21).
²⁰Φυσικὰδὲνἀποκλείεταιοἱκαινοτομίεςαὐτὲςνὰπροέρχονταιἀπὸἐκδοχὲςτοῦμύθουἐντελῶςἄγνωστες-ποὺδὲνἔφθασανδηλ.σ᾽ἐμᾶς.Γιὰτὶς μυθολογικὲςπροϋποθέσειςτοῦ ΠρομηθέαΔεσμώτη πβ.F.Solmsen, Hesiod andAeschylus,Ithaca1949,σσ.114κ.ἑξ.·J.H.Finley, PindarandAeschylus, CambridgeMass.1955,σσ.220κ.ἑξ.·K.Reinhard, AischylosalsRegisseurund Theologe,Bern1949,σσ.29κ.ἑξ.
προκειμένουνὰκατοχυρώσεικαὶνὰδιατηρήσειτὴνεοπαγῆ κοσμοκρατορίατου.
(β΄)ὉTιτᾶναςδὲνἐμφανίζεταιμόνονὡς πυρὸςκλέπτης
(στ.946)–κλέφτηςτῆςφωτιᾶςἀπὸτὴθεϊκὴἑστία,ἀλλὰ καὶὡςφορέαςτοῦἀνθρώπινουπολιτισμοῦγενικότερα.Ἔτσι τὸθέμαστὸἔργοτοῦAἰσχύλουμεταλλάσσεταισημαντικάἀφοῦὁβασικὸςἥρωαςπροβάλλειὄχιὡςἁπλὸςμεταφορέαςτῆς
φωτιᾶςἀπὸτὸθεϊκὸβασίλειοτοῦοὐρανοῦστοὺςκατοίκουςτῆς γῆς,ἀλλὰκαὶὡςδωρητὴςκαὶἄλλωνσπουδαίωνπρονομίων (πβ.στ.248-58),ποὺβοήθησαντοὺςἀνθρώπουςνὰξεφύγουν
ἀπὸτὴνπρωτόγονηκατάστασηστὴνὁποίαβρέθηκανκαὶνὰ προχωρήσουνμὲαὐτοπεποίθησηκ᾿αἰσιοδοξίαστὸνδρόμοτῆς προόδουκαὶτοῦπολιτισμοῦ.²¹
(γ΄)ΣτὸντόποτοῦμαρτυρίουτουἐπισκέπτονταιτὸνΠρομηθέα,κατὰτὴνἐκδοχὴτοῦAἰσχύλου,δύοθεοὶ–ὁπρεσβύτεροςTιτᾶναςὨκεανὸςκαὶὕστεραὁἙρμῆς–μὲσκοπὸνὰ τὸνπείσουννὰμετριάσειτὴνἔπαρσηκαὶτὸνθυμότουκαὶ νὰδεχθῆσυμβιβασμὸκαὶσυνδιαλλαγὴμὲτὸνΔία,γιὰνὰβρεῖ ἐπιτέλουςτὴλύτρωση·ὁδεύτεροςμάλιστατοῦσυνιστᾶμὲ αὐστηρὸτρόπονὰπαραδώσειτὸμυστικὸποὺκατέχειστὸν νέοἄρχοντατοῦὈλύμπου,ἂνθέλεινὰμὴνὑποστῆκιἄλλες τρισχειρότερεςσυμφορές.
(δ΄)TονΠρομηθέαἐπισκέπτονταιἐπίσηςστὸνβράχοτουκαὶ γυναῖκες:εἶναιοἱνύμφεςὨκεανίδες,οἱκόρεςτοῦὨκεανοῦκαθὼς καὶἡτραγικὴθυγατέρατοῦἸνάχου,ἡἸώ.Oἱπρῶτεςσπεύδουν νὰπαρηγορήσουντὸνTιτᾶνακαὶνὰσυμπαρασταθοῦνστὰ πάθητου,δημιουργῶνταςμὲτὴντρυφερότητακαὶτὴσυμπόνια τουςἔντονηἀντίθεσηστὴνἀγέρωχηἀκαμψίατου.ἩἸώ–ἀθῶοθῦματῆςἐρωτικῆςλαιμαργίαςτοῦΔία–ἔρχεταινὰ συναντήσειτὸνTιτᾶνακαὶν᾿ἀφηγηθῆτ᾿ἀβάσταχταβάσανά της.ὉΠρομηθέας–ἀφοῦτῆςπροδιαγράψειτὸζοφερὸμέλλον
²¹Ἀξιοσημείωτοὅτιἡφωτιὰἐδῶμνημονεύεταιμιὰφορὰμαζὶμὲἄλλα στοιχεῖα-καὶμόνογιὰτὴνἀναγνώρισητῶνοἰωνῶν·ἀντίθετα,βλέπουμε τὸνΠρομηθέαν᾿ἀναπτύσσειμιὰπραγματικὴθεωρίαγιὰτὴγένεσητοῦ πολιτισμοῦ,ὅπουὁἴδιοςκατέχει,ὡςμέγαςεὑρετής,κεντρικὴθέση.Πβ.A. Lesky, ἩτραγικὴποίησητῶνἀρχαίωνἙλλήνων,μτφρ.Ν.Χουρμουζιάδη,ἐκδ. ΜΙΕΤ,Ἀθήνα1987,τ.A΄,σ.230.
της–προφητεύειἀκόμηπὼςὁδικόςτουλυτρωμὸςσυνδέεται ἄρρηκταμὲτὴδικήτηςμοῖρα,γιατὶἀπὸτὴνἸὼκαὶτὸνΔίαθὰ γεννηθῆστὴνAἴγυπτοὁἜπαφος–ὁδέκατοςτρίτοςἀπόγονος τοῦὁποίουθ᾿ἀπαλλάξειτὸνTιτᾶναἀπὸτὸμαρτύριότου:²²
σπορᾶςγεμὴνἐκτῆσδεφύσεταιθρασύς, τόξοισικλεινός,ὃςπόνωνἐκτῶνδ᾿ἐμὲ λύσει...
κίνητροτοῦTιτᾶναγιὰτὶςτόσεςεὐεργεσίεςτουπρὸςτὸἀνθρώπινογένος:εἶναιἀποκλειστικὰκαὶμόνοτὸαἴσθημαδικαιοσύνης ποὺτὸνὤθησεστὴνἐπαναστατικὴαὐτὴπράξητουἐναντίον τοῦΔία-ὁὁποῖος,ἐνῶἐνδιαφέρθηκενὰμοιράσειστοὺςθεοὺς τιμὲςκιἀξιώματα,δὲννιάστηκεκαθόλουγιὰτοὺςἀνθρώπους, ἀλλὰἤθελεκιόλαςνὰτοὺςἀφανίσεικαὶνὰπλάσεινέους:²³
ὅπωςτάχιστατὸνπατρῷονἐςθρόνον
καθέζετ᾿,εὐθὺςδαίμοσιννέμειγέρα
ἄλλοισινἄλλα,καὶδιεστοιχίζετο
ἀρχήν·βροτῶνδὲτῶνταλαιπώρωνλόγον οὐκἔσχενοὐδέν᾿,ἀλλ᾿ἀιστώσαςγένος
τὸπᾶνἔχρῃζενἄλλοφιτῦσαινέον.
ἩἀντίδρασητοῦΠρομηθέαἀπέναντιστὴνἄδικηκαὶσκληρὴ
συμπεριφορὰτοῦνέουἄρχοντατῶνθεῶνπρὸςτὸἀνθρώπινο γένοςἦτανἀναπόδραστονὰἐπισύρειἐναντίοντουτὴν μῆνιν τοῦ Δία,ποὺτοῦἐπέβαλεφρικτὴτιμωρίαγιὰτὴνπαρακοήτου. ἜτσιὁTιτᾶναςἀπέβηἕναςθεὸςπάσχων–ὅπωςὁἸησοῦς–γιὰ
²²ΠρόκειταιγιὰτὸνγιὸτῆςὡραίαςἈλκμήνης,τὸνἩρακλῆ,ὅπωςρητὰ ἀναφέρεταιστὴ Θεογονία τοῦἩσιόδου(526-7)-Προμ.Δεσμ. 871-3.
²³ΓιὰποιόλόγοεἶχεἀποφασίσειὁΔίαςνὰκαταστρέψειτὸἀνθρώπινο γένοςδὲνἀναφέρεταιοὔτεστὸκείμενοτοῦἩσιόδουοὔτεσ᾿αὐτὸτοῦAἰσχύλου.Πιθανόταταὁνέοςκοσμοκράτοραςἤθελενὰἐξαφανίσει«ὅλατὰἴχνη» τοῦπροηγούμενουβασιλείουτοῦKρόνου·στὴνπροκειμένηπερίπτωσησχεδίαζεἴσωςνὰπλάσεινέουςἀνθρώπουςἀφοσιωμένουςστὴνἐξουσίατου.Πβ. M.Griffith, Aeschylus: PrometheusBound,Cambridge1983,σ.130-Προμ.Δεσμ. 228-33.
τὴνἀγάπητουστὸνἄνθρωπο.²⁴Ἡἐπίνοιααὐτὴτοῦποιητῆ στὴνπροκειμένηπερίπτωσησυνεπάγεταισπουδαίαδραματικὴ λειτουργία,γιατὶὁΠρομηθέαςἐμφανίζεταιὡςεὐεργέτηςκαὶ σωτῆραςτοῦἀνθρώπου,στοιχεῖοἀκριβῶςἀπαραίτητοστὴν πλοκὴτοῦἔργου,γιὰνὰπροκληθῆὁ ἔλεος καὶὁ φόβος²⁵τῶν θεατῶνπρὸςτὸνἀνάλγηταδοκιμαζόμενοπρωταγωνιστὴτῆς τραγωδίαςαὐτῆςτοῦAἰσχύλου.
(Ϛ΄)ΣτὸτέλοςτοῦἔργουτουὁδραματογράφοςπαρουσιάζειτὸνκαθηλωμένοστὸνβράχοTιτᾶνανὰκαταποντίζεταιστὰ τάρταραμέσαἀπὸἕνατρομακτικὸχάσμαποὺἄνοιξεμπροστά τουὁσεισμός,τὸνὁποῖοπροκάλεσεὁκεραυνὸςτοῦΔία·ὁ ἄρχονταςτῶνθεῶνἤθελενὰτιμωρήσειἀκόμησκληρότερατὸν Προμηθέαγιὰτὴνἀδιάλλακτησυμπεριφοράτουκαὶτὸἀλύγιστοπεῖσματου·μαζὶμὲτὸνTιτᾶνακατακρημνίζονταιστὴν ἄβυσσομὲτὴθέλησήτουςκαὶοἱὨκεανίδες,ποὺδὲνθέλησαν νὰτὸνἐγκαταλείψουντὴνκρίσιμηἐκείνηστιγμή-προδίδοντας τὰαἰσθήματασυμπόνιαςποὺεἶχανἤδηἐκδηλώσειγι᾿αὐτόν·²⁶
τὸεὕρημααὐτὸτοῦAἰσχύλουτοῦδίνειτὴδυνατότητανὰ ἐπιτύχειἕναἐντυπωσιακὸθεατρικὸφινάλε,νὰδιατηρήσειτὴν ἔντασητῆςἀγωνίαςτῶνθεατῶνσὲὑπέρτατοβαθμὸὡςτὸ κλείσιμοτοῦἔργουκαὶνὰμᾶςπροσφέρειγενικότερατελικὴ δραματικὴἀποκορύφωση,ποὺὅμοιάτηςδὲνὑπάρχεισὲκαμιὰνἄλληἀρχαίαἑλληνικὴτραγωδία.
(ζ΄)Ἀλλάσ᾿ἐκεῖνοτὸσημεῖοτοῦἔργουτου,ὅπουἡ
²⁴ΣτὸπάθοςτοῦTιτᾶναἀναγνωρίζουμεπράγματιμιὰμακρινὴπροαπεικόνισητοῦπάθουςτοῦἸησοῦ.Πάσχεικαὶαὐτὸςἐγκαταλελειμμένοςἀπὸ ἐκείνουςστοὺςὁποίουςχάρισετὴθεϊκὴφλόγακ᾿ἔχειὑποβληθῆγι᾿αὐτὸσὲ φρικτὴδοκιμασία.Πάσχει διὰτὴνλίανφιλότηταβροτῶν -γιὰτὴμεγάλητου ἀγάπηπρὸςτοὺςἀνθρώπους(στ.123).Πβ.τὸνεὔγλωττοπαραλληλισμὸ τῶνδύοαὐτῶνπροσώπωνστὸ Φῶςποὺκαίει τοῦKώσταBάρναλη(ἐκδ. Kέδρος,17η ἔκδ.,Ἀθήνα1989,σσ.16κ.ἑξ.).
²⁵Bλ.Ἀριστοτ., Ποιητ. 1449b27·1453b12.
²⁶Στὸσημεῖοαὐτὸὑπάρχειδιχογνωμίαμεταξὺτῶνφιλολόγων,ἂνὁ ΧορὸςἀπομακρύνεταιἀπὸτὸνΠρομηθέαπρὶνκατακρημνισθῆστὴνἄβυσσο, ἢπαραμένεικοντάτουκαὶκαταποντίζεταιμαζίτου.Yἱοθετοῦμετὴδεύτερη
δραματικὴμεγαλοφυΐατοῦAἰσχύλουφαίνεταιἀξεπέραστη,εἶναιτὸμεγάλομυστικὸποὺδίνειστὴνκατοχὴτοῦΠρομηθέα, ὅσονἀφορᾶστὸνθρόνοκαὶστὴνἐξουσίατοῦΔία,κάτιποὺ
ἀποβαίνειτὸκυριότερομοτίβοτῆςὑπόθεσηςτῆςτραγωδίας -τὸκλειδὶθὰλέγαμετῆςὅληςπλοκῆςτης·τὸμυστικὸαὐτὸτοῦ Tιτᾶναἀποτελεῖτῷὄντιτὸἀκαταμάχητοκρυφὸὅπλοτου, πρᾶγμαποὺγνωρίζεικαὶὁἴδιος,καὶδὲνφοβᾶταικιόλαςνὰτὸ κραδαίνειἀπειλητικὰπρὸςτὸνοὐρανό,ὅταννιώθειἀφόρητα καταθλιπτικὴτὴνπίεσητοῦΔία,γιὰνὰἐξαναγκασθῆστὴν ἀποκάλυψήτου·²⁷ἐκεῖἐπίσηςὅπουἡτέχνητοῦAἰσχύλου ἀναδεικνύεταιἀπαράμιλλη,εἶναιὁτρόποςμὲτὸνὁποῖοκλιμακώνειτὴνπροβολὴτοῦμοτίβουαὐτοῦκατὰτὴνἐξέλιξητῆς ὑπόθεσηςτοῦἔργου-ἀρχίζονταςμὲἀόριστουςὑπαινιγμούς,συνεχίζονταςμὲτολμηρότερεςνύξειςκαὶἀναφορές,καὶφτάνοντας σὲἀπροκάλυπτεςκαὶσυγκεκριμένεςἀπειλές.²⁸
II.Γνησιότητατοῦἔργουκαὶχρονολογησήτου
Ἐνῶγιὰτὶςἕξιἀπὸτὶςἑπτὰσωζόμενεςτραγωδίεςτοῦ
Aἰσχύλουἔχουμερητὲςἀρχαῖεςμαρτυρίες(testimonia)²⁹ὅτιεἶναι γνήσιαἔργατοῦποιητῆκαὶὅτιπαραστάθηκανστὸἈθηναϊκὸ θέατροκατὰσειρά:τὸ472π.X.οἱ Πέρσες,τὸ467π.X.οἱ Eπτά
ἐπὶΘήβας,μεταξὺτῶνἐτῶν465-59π.X.οἱ Ἱκέτιδες καὶτὸ458 π.X.ἡ Ὀρέστεια,γιὰτὴνπατρότητατοῦ ΠρομηθέαΔεσμώτη
καί–κατ᾿ἀκολουθίαν–γιὰτὴχρονολογίασυγγραφῆςἢ
²⁷Πβ.στ.907-14.
²⁸Mὲτὸντρόποαὐτὸνὁτραγωδιογράφοςπετυχαίνειν᾿ἀνανεώνεικάθε φορὰτὴνπεριέργειακαὶτὸἐνδιαφέροντῶνθεατῶν,ν᾿ἀνατροφοδοτεῖτὴ δράσηκαὶἰδιαίτερανὰφορτίζειτὴδραματικὴἀτμόσφαιραδημιουργῶντας
παράστασήςτουδὲνἔχουνσωθῆἀνάλογεςσαφεῖςἐνδείξειςἀπὸ τὴνΚλασικὴἘποχή.Ἐκεῖνοποὺπρέπεινὰποῦμεὡστόσο εἶναιὅτιτὸἔργοαὐτὸἀποδίδεταιστὸνAἰσχύλοτοὐλάχιστον ἀπὸτὸν3ο αἰ.π.X.,καὶκαμιὰἀρχαίαἢμεσαιωνικὴπηγή (συγγραφέας,σχολιογράφοςκ.λπ.)δὲνἐκφράζειἀμφιβολίεςγιὰτὴ γνησιότητάτου.³⁰
Oἱπρῶτεςἐνστάσειςἐναντίοντῆςαὐθεντικότηταςτοῦἔργου διατυπώθηκανκατὰτὸνΙΘ΄αἰῶνακαὶσυνεχίζουνἔκτοτενὰ διατυπώνονταιἄλλοτεμὲμεγαλύτερηκαὶἄλλοτεμὲμικρότερη ἔμφαση.³¹ΠρῶτοςὁR.Westphal(1856·1869)ὑπέδειξεμερικὲς
ἰδιομορφίες–κατὰτὴνἄποψήτουμὴαἰσχύλειες–στὰχορικὰ ἰδίωςτῆςτραγωδίαςαὐτῆς,δὲνἔφθασεὅμωςσὲἀθέτηση·ἀργότεραδέχθηκεὅτιπρόκειταιγιὰμεταγενέστερηἐπεξεργασία ἀπὸἄγνωστοποιητὴστὰλυρικὰμέρητοῦἔργου.Ἀλλάμὲ τὶςἀμφιβολίεςποὺἐξέφρασεὁWestphal,ἔδωσετὸἔναυσμασὲ μερικοὺςἄλλουςμελετητὲςνὰἐντοπίσουνἀκολούθωςκαὶἄλλες ἰδιοτυπίες–πραγματικὲςἢκαὶυποθετικές–στὸπεριεχόμενο, στὴμορφή,στὸμέτροκαὶστὸὕφος,ποὺκατὰτὴγνώμητους τὸἀπομακρύνουνἀπὸτὴναἰσχύλειατεχνοτροπία.³²
ΠολὺἀργότεραὁA.Körte(1920)προέβησὲμιὰνἐμπερίστατηἐπισκόπησητῶνἀπόψεωνποὺεἶχανὣςτότεδιατυπωθῆ
πάνωσ᾿αὐτὸτὸζήτημακ᾿ἐξέθεσεμὲτόσηπειστικότητατὰ δικάτουἐπιχειρήματαὑπὲρτῆςγνησιότηταςτοῦἔργου,ὥστε γιὰἕναχρονικὸδιάστημαφάνηκεὅτιτὸπρόβληματῆςπατρότηταςτοῦ ΠρομηθέαΔεσμώτη εἶχεπιὰὁριστικὰλυθῆ.³³Δὲν πρόλαβεὅμωςνὰπεράσειδεκαετία,καὶὁW.Schmid(1929), στηριζόμενοςσὲγλωσσικὰκυρίωςστοιχεῖα,πρότεινετὴνἀπόρριψητῆςαὐθεντικότηταςτοῦἔργουκαὶἰσχυρίστηκεὅτιεἶναι μεταγενέστεροπροϊόν,ποὺγράφτηκεπιθανόταταὑπὸτὴνἐπίδρασητῆςΣοφιστικῆς.³⁴
³⁰M.Griffith, TheAuthenticity,σσ.226κ.ἑξ.
³¹Γιὰμιὰσυνοπτικὴἱστορίατοῦθέματοςβλ.M.Griffith, TheAuthenticity, σσ.1-7.ἘπίσηςA.J.Podlecki, Appendix I(σσ.195-199).
³²Πβ.M.Griffith, TheAuthenticity,σσ.1-7·A.Lesky,τ.A΄,σσ.236-7κ.ἀ. ³³Πβ.A.Körte,«DasPrometheusProblem», NJA,45(1920),σσ.201κ.ἑξ.
³⁴Πβ.W.Schmid,«UnterschungenzumGefesseltenPrometheus», Tübinger Beiträge,9(1929).Tαἴδιαπερίπουὑποστηρίζεικαὶστὸντρίτοτόμοτῆς γνωστῆςἹστορίαςτουτῆςἈρχαίαςEλληνικῆςΛογοτεχνίας(1940).Πβ.ἐπίσης
Oἱἀμφιβολίεςκαὶοἱἐνστάσειςποὺπροβλήθηκανγιὰτὴν πατρότητατοῦ ΠρομηθέαΔεσμώτη ἔχουνσυνοπτικὰὡςἀκολούθως:³⁵
(α΄)Ἕναςἀριθμὸςφιλολόγωνθεωρεῖὁλόκληροτὸἔργοὡς μὴγνήσιοκαὶτὸἀποδίδεισὲἄλλονποιητή-πιθανόταταστὸν γιὸτοῦAἰσχύλου,τὸνEὐφορίωναλ.χ.,ποὺἦτανκαὶὁἴδιος τραγωδιογράφος,ἢσὲἄλλοτουγιὸτὸνΕὐαίωνα,ἢἀκόμηστὸν ἀνιψιότουΦιλοκλῆ,ἢσ᾿ἕτερονμεταγενέστεροδραματογράφο. Kάποιοιμάλισταμιλοῦνγιὰπρόσωποἐπηρεασμένοἀπὸτὴ μετέπειταΣοφιστική.
(β΄)Mερικοίὑποστηρίζουνὅτιἡτραγωδίααὐτὴδέχθηκεμεταγενέστερηδιασκευὴἢἐπεξεργασίακ᾿ἔχασεἔτσιτὸνἀκραιφνῆ αἰσχύλειοχαρακτῆρατης.
(γ΄)Ἄλλοιἐντοπίζουνστὸἔργο,πλάιστὰκαθαρὰαἰσχυλικὰ στοιχεῖα,καὶἄλλαποὺδὲνἀνήκουνστὸνποιητή·ὑποθέτουν π.χ.πὼςὁπρόλογοςἔχεισυντεθῆὑπὸσοφόκλειαἐπίδραση -ἰσχυριζόμενοιδηλ.ὅτιἡδιαλογικὴμορφὴτοῦ«τραγικοῦπρολόγου»ἦτανἀποκλειστικὴἐπινόησητοῦΣοφοκλῆ.
(δ΄)Tέλοςἀρκετοὶφιλόλογοιἐρειδόμενοισὲγλωσσικές,στυλιστικές,μετρικές,ἰδεολογικὲςἢθεολογικὲςἰδιαιτερότητεςἐπισημαίνουνὅτιἡτραγωδίααὐτὴἀφίσταταιτοῦαἰσχύλειουπροτύπου,καὶγι᾿αὐτὸπρέπεινὰεἴμαστεπολὺἐπιφυλακτικοὶὡς πρὸςτὴγνησιότητάτηςκαὶτὸἔτοςσυγγραφῆςτης.Tοζήτημα τῆςαὐθεντικότηταςτοῦἔργουεἶναιπροφανῶςἄμεσασυνδεδε-
μένομὲτὸπρόβληματῆςχρονολόγησήςτουἢτῆςπρώτης θεατρικῆςτουπαράστασης.Ἔτσιμερικοὶμιλοῦνγιὰμιὰπολὺ πρώιμησύνθεσήτου-ἴσωςλίγαχρόνιαμετὰτὸ479π.X.,ὅταν συνέβημιὰμεγάληἔκρηξητοῦἡφαιστείουτῆςAἴτνας·³⁶ἄλλοι, καὶG.Müller,«TheStructureofImageryinAeschylus», Classica&Mediaevalia, 26(1965),ποὺἰσχυρίζεταιὅτιὁδιάλογοςστὸνπρόλογοτοῦ Προμηθέα Δεσμώτη ἀπηχεῖσοφόκλειατεχνική.
³⁵Πβ.J.Coman, L᾿authenticitéduProm.enchaîné,Bucuresti1943·C. Herington, TheAuthorofthePrometheusBound,Austin1970·M.Griffith, The AuthenticityofPrometheusBound,Cambridge1977·O.Taplin, TheStragecraft ofAeschylus,Oxford1977,σσ.460-469·A.J.Podlecki, PrometheusBound κ.ἄ.
³⁶Σὲμιὰνἔκρηξητοῦἡφαιστείουαὐτοῦἀναφέρεταιτὸ ΠάριονXρονικόν, ποὺσυνέβητὸ479π.X.ἢτὸ475π.X.Πβ.καὶΘουκ.III.116.Ἡἔκρηξη
ΚΡΑΤΟΣ:
Χθονὸςμὲνεἰςτηλουρὸνἥκομενπέδον, Σκύθηνἐςοἷμον,ἄβροτονεἰςἐρημίαν.
Ἥφαιστε,σοὶδὲχρὴμέλεινἐπιστολὰς ἅςσοιπατὴρἐφεῖτο,τόνδεπρὸςπέτραις
5 ὑψηλοκρήμνοιςτὸνλεωργὸνὀχμάσαι ἀδαμαντίνωνδεσμῶνἐνἀρρήκτοιςπέδαις. τὸσὸνγὰρἄνθος,παντέχνουπυρὸςσέλας, θνητοῖσικλέψαςὤπασεν·τοιᾶσδέτοι ἁμαρτίαςσφεδεῖθεοῖςδοῦναιδίκην,
10 ὡςἂνδιδαχθῇτὴνΔιὸςτυραννίδα στέργειν,φιλανθρώπουδὲπαύεσθαιτρόπου.
ΗΦΑΙΣΤΟΣ:
ΚράτοςΒίατε,σφῷνμὲνἐντολὴΔιὸς ἔχειτέλοςδὴκοὐδὲνἐμποδὼνἔτι, ἐγὼδ᾽ἄτολμόςεἰμισυγγενῆθεὸν
15 δῆσαιβίᾳφάραγγιπρὸςδυσχειμέρῳ·
πάντωςδ᾽ἀνάγκητῶνδέμοιτόλμανσχεθεῖν, ἐξωριάζεινγὰρπατρὸςλόγουςβαρύ. τῆςὀρθοβούλουΘέμιδοςαἰπυμῆταπαῖ, ἄκοντάσ᾽ἄκωνδυσλύτοιςχαλκεύμασι
20 προσπασσαλεύσωτῷδ᾽ἀπανθρώπῳπάγῳ,
⊞ τηλουρὸν(τῆλε+ὅρος/ὅριον)...πέδον·μακρινὴχώρα,μακρινὸσύνορο γῆς.Πβ.Εὐριπ., Ἀνδρ. 889-90:τηλουρὰ...πεδία.ὉWestγράφει πήλουρον κατὰτὸ ὅμορον,Aesch. Trag. LI. ⊞ 2.οἷμον· λωρίδαγης,μέρος,τόπος, χώρα.Πβ.Ὅμ., Ἰλ. Λ24: ἄβροτον (= ἄμβροτον)·τὰχειρόγρ.ἔχουν ἄβατον, ἀλλὰυἱοθετεῖταιτὸ ἄβροτον ὡς lectiodifficilior,ποὺδιασώζεταιστ᾿ἀρχ. σχόλ.Πβ.Ὅμ., Ἰλ. Ξ78: καὶΑἰσχύλοςἄβροτονεἰςἐρημίαν.Τὸἑρμήνευμα ἀπάνθρωπον (=ἀκατοίκητο,παντέρημο)τοῦἩσυχ.φαίνεταιεὔστοχοστὴ συγκεκριμένηπερίπτωση. ⊞ 5· λεωργόν(λέως,λείως+ἔργον)·πβ.Ἡσύχ.: κακοῦργον,πανοῦργον,ἀνδροφόνον ⊞ 9σφε (= αὐτόν).
ΚΡΑΤΟΣ:
Nά,λοιπόν,φτάσαμεστὸμακρινὸσύνοροτῆςγῆς, σὲτόποΣκυθικό,παντέρημοἀπ᾿ἀνθρώπους.
Ἥφαιστε,ἐσὺτώραπρέπεινὰφροντίσειςγιὰτὶςἐντολὲς ποὺσοῦἔδωσεὁπατέρας·αὐτὸνἐδῶτὸνπανοῦργο ν᾿ἁλυσοδέσειςπάνωσὲψηλὸκιἀπόκρημνοβράχο 5 μὲἀκατάλυταδεσμὰἀπὸἀτσάλινουςχαλκᾶδες.
Γιατὶτὸἄνθοςτὸδικόσου,τῆςπάντεχνηςφωτιᾶς τὴλάμψη,
ἀφοῦἔκλεψε,τὴχάρισεστοὺςἀνθρώπους.Γι᾿αὐτὸτὸ κρῖματου,λοιπόν,λόγοπρέπεινὰδώσειστοὺςθεούς, ὥσπουνὰμάθεινὰτιμάειτὴνἐξουσίατοῦΔία 10 καὶν᾿ἀφήσεικατὰμέροςτὰ«φιλάνθρωπα» καμώματατου.
HΦAIΣTOΣ:
KράτοςκαὶBία,γιὰσᾶςτώραἡἐντολὴτοῦΔία τελειώνειβέβαιαἐδῶ,καὶτίποτεπιὰδὲνσᾶςκρατάει·
ἐγὼὅμωςδὲντολμῶσυγγενικὸθεὸ
νὰδέσωμὲτὴβίασὲφαράγγιθυελλοδαρμένο. 15
Kιὅμωςεἶναιἀνάγκηαὐτὰἐδῶν᾿ἀποτολμήσω·
γιατὶεἶναιβαρὺν᾿ἀψηφῶτὶςπροσταγὲςτοῦπατέρα. (Πρὸςτὸν ΠΡΟΜΗΘΕΑ:)
TῆςγνωστικῆςΘέμιδας,μεγαλοφάνταστεγιέ, χωρὶςνὰθέλειςκαὶνὰθέλω,μὲἀκατάλυταδεσμὰ θὰσὲκαρφώσωσ᾿αὐτὸνἐδῶτὸνἄγριοβράχο, 20
(ἐξωριάζω < ἐξ + ὤρα)·ἡγραφὴτῶνκωδ.Μερικοὶυἱοθετοῦν εὐωριάζειν
ν᾿ἀψηφῶ.Πβ.Σοφ.,ἀπόσπ.561(517). ⊞
ὁκώδ. Μ ζεύγμα.Smyth§3048.
ScholiainAeschylitragoediasomnes exvetustissimislibrismanuscriptiscollecta atqueinhoccorpusredactaaFranciscoRobortelloUtinense,Venetiis,exofficina ErasmianaVincentiiValgrisiiMDLII.
Πρόλογος:στ.1-87
Ἡσκηνὴπαρουσιάζειἀπόμακροκ᾿ἐρημικὸμέροςστὸνΣκυθικὸKαύκασο,ποὺὑποτίθεταιὅτιβρίσκεταιστὰπέρατατοῦ κόσμου(πβ.1).Στὸβάθοςὑψώνεταιἄγριοςκιἀπότομοςβράχος,ποὺἀντικρύζειτὸνἀπέραντοὠκεανό(15·20·571-3).ἘμφανίζονταιτὸKράτοςκαὶἡBία(βωβὸπρόσωπο)νὰὁδηγοῦν
ἐκεῖτὸνΠρομηθέα,γιὰνὰτὸνἁλυσοδέσουνστὸνἀπόκρημνο βράχο-ἐκτελῶνταςπιστὰτὴδιαταγὴτοῦΔία.ὉἭφαιστος ἀκολουθεῖἀπὸκοντὰκάπωςἀπρόθυμακρατῶνταςστὰχέρια τουτὰσύνεργατοῦσιδηρουργοῦ(βλ.M.Griffith, Prometheus,σσ.
30·80·ἐπίσηςPodlecki,75.).
σ.158)2
·οἱἐρημότοποιτῆςΣκυθίας, ποὺπεριέκλειεσχεδὸνὅλεςτὶςτεράστιεςἐκτάσειςβορείωςτοῦ πολιτισμένουκόσμου,εἶχανκαταστῆπαροιμιώδειςστὴνἈθήνα τοῦπέμπτουαἰῶναπ.X.Πβ.Ἀριστοφ., Ἀχ. 704καὶΣτράβ. I.2.27-8.
σ.158)7-8 τὸσὸνγὰρἄνθος...ὤπασεν·σύμφωναμὲ τὸνἩσίοδο(Θεογ. 563-9),ὁΔίαςὀργισμένοςμὲτὸνΠρομηθέα,ποὺπροσπάθησενὰἐξαπατήσειτὸνπατέρατῶνθεῶν στὴμοιρασιὰτοῦδείπνου,στέρησετὴφωτιὰἀπὸτὸἀνθρώπινογένος.ὉΠρομηθέαςὅμωςἔκλεψετὴφωτιὰκρύβοντας τὴνμέσασ᾿ἕνακούφιοκαλάμικαὶτὴχάρισεπάλιστοὺςἀνθρώπους.ἈξίζεινὰσημειωθῆὅτιὁἩσίοδοςστὴ Θεογονία του
δὲνἀναφέρεταιστὸντρόπομὲτὸνὁποῖοὁΠρομηθέαςἀπέκτησετὴφωτιά,οὔτεκάνεινύξηστὸνρόλοτοῦἩφαίστου.Ὀ ΣέρβιοςπαραθέτειτὴνἐνδιαφέρουσαἐκδοχὴὅτιὁΠρομηθέας
ἔκλεψετὴφωτιὰἀπὸτὸνἭλιο.ἘδῶἡσχέσητοῦἩφαίστου μὲτὴνἱστορίατῆςκλοπῆςτῆςἡλιακῆςφλόγαςεἶναιπροφανής, μιὰποὺἦτανκοινὴσυνείδησηἀνάμεσαστοὺςἈρχαίουςὅτι ὁχωλὸςθεὸςἐκπροσωποῦσεγενικὰτὴφωτιὰἀπ᾿ὅπουκιἂν αὐτὴτυχαίνεινὰἐκπορεύεται.Mάλισταἕναςὀρφικὸςὕμνος(66) χαρακτηρίζειτὸναἰθέρα,τὸνἥλιο,τ᾿ἄστρα,τὴσελήνηκαὶτὸ φῶςὡςἩφαίστουμέληκαὶἰσχυρίζεταιὅτιὁθεὸςτῆςφωτιᾶς βρίσκεταιπαντοῦ.ἩἰδιαίτερησχέσητοῦἩφαίστουμὲτὸν
I.ὉμῦθοςτοῦΠρομηθέαπρὶνἀπὸτὸνΑἰσχύλοκαινοτομίεςτοῦΑἰσχύλου
II.Γνησιότητατοῦἔργουκαὶχρονολογησήτου
IV.ἩδραματοποίησητοῦμύθουἀπὸτὸνΑἰσχύλο 44 Πρόλογος:στ.1-127...................44
Πάροδος:στ.128-92...................45
ΠρῶτοἘπεισόδιο:στ.193-396.............45
ΠρῶτοΣτάσιμο:στ.397-435..............46
ΔεύτεροἘπεισόδιο:στ.436-525.............47
ΔεύτεροΣτάσιμο:στ.526-60...............48
TρίτοἘπεισόδιο:στ.561-886..............48
ΤρίτοΣτάσιμο:στ.887-906...............50
Ἔξοδος:στ.907-1093..................51
V.Ἑρμηνευτικὴπροσέγγισητοῦἔργου-κυριότεραπροβλήματα 53
Ι.Πρόλογος:στ.1-127..................53
Πάροδος:στ.128-92...................58
ΠρῶτοἘπεισόδιο:στ.193-396.............61
ΠρῶτοΣτάσιμο:στ.397-435..............66
ΔεύτεροἘπεισόδιο:στ.436-525.............68
ΔεύτεροΣτάσιμο:στ.526-60...............71
TρίτοἘπεισόδιο:στ.561-886..............74
TρίτοΣτάσιμο:στ.887-906...............77
Ἔξοδος:στ.907-1093..................78
VI.ἩλειτουργίατοῦΔίαστὴντραγωδία 86
VII.Δραματικὴτεχνικὴτοῦἔργου 97
Κυριότεραπροβλήματα..................97
Πρόλογος:στ.1-127...................98
Πάροδος:στ.128-92...................103
ΠρῶτοἘπεισόδιο:στ.193-396.............107
ΠρῶτοΣτάσιμο:στ.397-435..............113
ΔεύτεροἘπεισόδιο:στ.436-525.............116
ΔεύτεροΣτάσιμο:στ.526-560..............119
ΤρίτοἘπεισόδιο:στ.561-886..............121
TρίτοΣτάσιμο:στ.887-907...............127
Ἔξοδος:στ.908-1093..................128
VII.Ἡπαράδοσητοῦκειμένου-οἱσημαντικότερεςκριτικὲς
VIII.Ἡδομὴτοῦδράματος-τὰπρόσωπα-ἡδιανομὴτῶν
ΠρῶτοἘπεισόδιο:στ.193-396
TρίτοἘπεισόδιο:στ.561-886
ΤρίτοΣτάσιμο:στ.887-906
Ἔξοδος:στ.907-1093
ΠρῶτοἘπεισόδιο:στ.193-396
ΠρῶτοΣτάσιμο:στ.397-435
ΔεύτεροἘπεισόδιο:στ.436-525
ΔεύτεροΣτάσιμο:στ.526-60
TρίτοἘπεισόδιο:στ.561-886
ΤρίτοΣτάσιμο:στ.887-906
ἩπροφητείαγιὰτὴνλύσητοῦΠρομηθέα
(α΄)Ξενόγλωσσηβιβλιογραφία..............307 (α΄)Ἑλληνόγλωσσηβιβλιογραφία.............312 Εὑρετήριοἀρχαιοτέρωνσυγγραφέωνκαὶχωρίων
ΕΡΜΗΣ:
ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ:
Μετάφραση:
ΕΡΜΗΣ:
ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ:
ISBN: 978-618-5572-32-7