Eku mill-Istorja tar-ra˙al u tan-nazzjon
L-emigranti Mqabbin fl-1919: Is-sena ta’ l-irvellijiet Kitba u riçerka ta’ Mario Vassallo
B.Com., B.A. (Hons) Public Policy, M.A. (European Studies), MIM
Is-sena 1919 tippreΩenta ©rajja mdemmija fl-istorja talpoplu tag˙na ©rajja ta’ qlubija fil-mixja ta’ ©ensna g˙all-kisbiet politiçi, soçjali u ekonomiçi. Waqt dimostrazzjonijiet imqanqla li kienu qeg˙din isiru f’pajjiΩna millipoplu mxebba’ g˙all-mewt, kienu nqatlu erba’ ˙utna Maltin missuldati IngliΩi. L-irvell tas-sebg˙a ta’ Ìunju kien riΩultat ta’ Ωmien iebes li kien g˙addej minnu l-poplu Malti. F’dik il-˙abta, f’pajjiΩna kien hawn ˙afna qg˙ad, skarsezza ta’ bosta affarijiet essenzjali g˙all˙ajja, g˙oli fil-prezzijiet ta’ l-ikel, b’mod speçjali l-˙obΩ, u l-biçça l-kbira tal-poplu kienet qieg˙da tg˙ix fil-miΩerja.
Id‐deçiΩjoni tat‐turufnament Il-klassijiet sinjuri u privile©©jati kellhom ilmenti o˙ra kontra l-gvern IngliΩ. Dawn kienu qeg˙din jibΩg˙u li l-gvern, biex ji©bor aktar flus, kien se jda˙˙al taxxa fuq il-qlieg˙. Barra minn hekk, il-politiçi Maltin bdew jag˙fsu lill-gvern IngliΩ biex dan jag˙ti lill-Maltin kostituzzjoni fejn il-poplu Malti seta’ jmexxi dawk l-oqsma li jkollhom x’jaqsmu ma’ Malta. Min-na˙a tieg˙u l-gvern IngliΩ ma kienx qieg˙ed jag˙ti kas tas-sitwazzjoni u ta’ l-ilmenti tal-Maltin. B’ri˙et dan, f’Malta Ωviluppat sitwazzjoni ta’ skuntentizza kontra l-gvern IngliΩ; skuntentizza li nbidlet f’rabja li spiççat fi tra©edja. Imma ejja ma mmorrux na˙sbu li l-erbg˙a maqtula nhar is-sette giugno huma l-uniçi vittmi ta’ dan il-perjodu. L-g˙aks u n-nuqqas ta’ xog˙ol ©ieg˙el lil
˙afna minn missirijietna biex minn jeddhom jie˙du d-deçiΩjoni tatturufnament minn pajjiΩhom bittama li jsibu l-fortuna ta’ ˙ajjithom f’artijiet imbeg˙da. Ta˙t il-˙akma tal-kuruna IngliΩa, il-fenomenu ta’ l-emigrazzjoni beda’ jerfa’ rasu sakemm sar l-ordni tal-©urnata.
Il‐˙las ta’ Malta fortizza Fis-sekli dsatax u g˙oxrin, Malta kellha problema ta’ popolazzjoni Ωejda. Fl-1800, il-gΩejjer Maltin kellhom popolazzjoni ta’ madwar 100,000 ru˙. Fl-1900, ilpopolazzjoni telg˙et g˙al madwar 200,000 ru˙. Fl-1950, la˙˙qet it-300,000. Il-Gvern IngliΩ ma seta’ qatt jag˙ti x-xog˙ol lil dawn l-eluf kollha. Wie˙ed irid jiftakar ukoll li f’dak iΩ-Ωmien il-familji kienu numeruΩi ferm u kull omm kien ikollha boton tfal madwarha donnha fenka fil-garΩella. G˙alhekk, l-unika soluzzjoni li kien hemm kienet li l-gvern IngliΩ i˙ajjar ir©iel Maltin jemigraw g˙al xi snin, l-aktar fi Ωmien meta f’Malta kien jiΩdied il-qg˙ad. Dan kien ironikament l-aktar evidenti fi Ωmien il-paçi meta l-baçiri u l-isptarijiet kienu jiΩvojtaw, l-ispiΩa ta’ l-Imperu filgΩejjer tag˙na kienet ti©i limitata u n-numru ta’ nies tal-militar kien jonqos drastikament. Dawn ilmiΩuri kienu j©ibu mag˙hom g˙aks u niket fost il-Maltin ta’ dari. Dan kien il-prezz biz-zalza li kellha t˙allas Malta b˙ala fortizza ta’ l-imperu IngliΩ.
Wara l‐Gwerra l‐Kbira Wara t-tmiem ta’ l-Ewwel Gwerra Dinjija fl-1918, f’Malta
faqqas il-©u˙, infirex il-faqar u kibret l-iskarsezza ta’ l-affarijiet essenzjali, inkluΩ il-˙obΩ, il-patata, il-pitrolju u z-zokkor. Óa©a minn lewn id-dinja li din l-iskarsezza ©abet mag˙ha g˙oli fil-prezzijiet, blackmarket, trekkin u praspar o˙rajn ta’ l-imbroljuni. Il-©urnali ta’ dak iΩ-Ωmien akkuΩaw linnegozjanti tad-dqiq li huma kienu qeg˙din jistg˙anew minn fuq il-miΩerja tal-poplu. Is-sena 1919 kienet wa˙da deçiΩiva g˙al ©ensna. Min ˙are© jipprotesta fittoroq u safa midrub jew maqtul u min re˙a kollox warajh u salpa ’l barra mill-Port il-Kbir sabiex isib xog˙ol f’pajjiΩi ’l bog˙od minn xtutna b’kulturi u stili tal-˙ajja ferm differenti minn tag˙na.
L‐emigranti Mqabbin G˙alkemm xi ftit ’il bog˙od miç-çentru tat-tqanqiliet politiçi li se˙˙ew fil-belt kapitali f’dik issena, l-Imqabba xorta ma kinitx ˙ielsa mill-effetti negattivi talqag˙da kritika ta’ pajjiΩna fl-oqsma ekonomiçi u soçjali. Fis-sena ta’ l-irvellijiet, kien hemm tlettax Imqabbi, residenti fl-Imqabba, li applikaw biex jin˙ar©ilhom passaport. Il-Maltin f’dik il-˙abta kien g˙adhom lanqas jafu jispellu l-kelma turiΩmu, u g˙alhekk m’hemmx dubju li l-passaporti kienu ma˙ru©a g˙al ra©uni ta’ xog˙ol. Minn dawn it-tlettax, ˙dax kienu r©iel filwaqt li tnejn kienu nisa, ilkoll bla skola formali iΩda b’rieda ta’ l-azzar li jibnu futur a˙jar g˙alihom u g˙al familthom. Mir-riçerka li g˙amilt fl-Arkivju Nazzjonali ta’ Malta fejn huma
111