Пишување за електронски медиуми

xxx

ÏÈØÓÂÀ Å ÇÀ ÅËÅÊÒÐÎÍÑÊÈ ÌÅÄÈÓÌÈ

> Ñóçàíà Òîäîðîâñêà - Ïàâëîñêà < > Çîðàí Èâàíîâ < > Çîðàí Òàíåâñêè < > Ãåðìàí Ôèëêîâ < > Çîðàí Áî¼àðîâñêè < > Êàòåðèíà Ñïàñîâñêà <

Ìàêåäîíñêè èíñòèòóò çà ìåäèóìè 2005 >>> 1

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

ÏÈØÓÂÀ Å ÇÀ ÅËÅÊÒÐÎÍÑÊÈ ÌÅÄÈÓÌÈ Êíèãàòà å èçäàäåíà âî ðàìêèòå íà Åäíîãîäèøíàòà øêîëà çà íîâèíàðñòâî íà Ìàêåäîíñêè èíñòèòóò çà ìåäèóìè. > Èçäàâà÷: Ìàêåäîíñêè èíñòèòóò çà ìåäèóìè Ïîðòà Áó àêîâåö À2/1 1000 Ñêîï¼å, Ðåïóáëèêà Ìàêåäîíè¼à > Àâòîðè: Ñóçàíà Òîäîðîâñêà - Ïàâëîñêà, Çîðàí Èâàíîâ, Çîðàí Òàíåâñêè, Ãåðìàí Ôèëêîâ, Çîðàí Áî¼àðîâñêè è Êàòåðèíà Ñïàñîâñêà

> Óðåäóâà÷êè îäáîð: Äð. Âåñíà Øîïàð, Æàíåòà Òðà¼êîñêà, Áèë¼àíà Ïåòêîâñêà, Ìèëå Áîø àêîâñêè > Ëåêòîð: Ñîôè¼à ×îëàêîâñêà - Ïîïîâñêà > Äèçà¼í è òåõíè÷êà îáðàáîòêà: £àíå Ñòåôàíîâ > Ôîòîãðàôèè: Àíäîí Äàâ÷åâ > Ïå÷àòè: Âèíñåíò-ãðàôèêà

CIP - Êàòàëîãèçàöè¼à âî ïóáëèêàöè¼à Íàðîäíà è óíèâåðçèòåòñêà áèáëèîòåêà Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè , Ñêîï¼å 070:654.191:808.1(035) Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè : êàêî äà ðàçìèñëóâàø, ïëàíèðàø è ïèøóâàø çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè / [àâòîðè íà êíèãàòà: Ñóçàíà Òîäîðîâñêà Ïàâëîñêà; Çîðàí Èâàíîâ; Çîðàí Òàíåâñêè; Ãåðìàí Ôèëêîâ; Çîðàí Áî¼àðîâñêè; Êàòåðèíà Ñïàñîâñêà; ôîòîãðàôèè Àíäîí Äàâ÷åâ]. - Ñêîï¼å : Ìàêåäîíñêè èíñòèòóò çà ìåäèóìè, 2005. - 125 ñòð.; èëóñòð.; 24 ñì. - (Åäèöè¼à ÌÈÌ øêîëà) ISBN 9989-2182-9-3 1. Òîäîðîâñêà - Ïàâëîñêà Ñóçàíà à) Íîâèíàðñêè òåêñòîâè çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè - Òåõíèêà íà ïèøóâà å Ïðèðà÷íèöè COBISS.MK-ID 60404490

2 >>>

xxx

Ñîäðæèíà >>>

1

> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð

[7]

2

> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè

[35]

3

> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ

[71]

4

> Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð

[107]

Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð [9]; Ðàäèîíîâèíàðñòâî âî ïðàêòèêà [13]; Æàíðîâè íà ðàäèî [21]; Èíòåðâ¼ó íà ðàäèî [23]; Ðàäèîâîäèòåë [29]; Ôóñíîòè [32]; Ðàäèîòåðìèíîëîãè¼à [33].

Òåëåâèçè¼à [37]; Ïðàâå å ïðèëîã [46]; Ñòðóêòóðèðà å íà ïðèêàçíàòà [51]; Òåëåâèçèñêè ôîðìè [63]; Ïóáëèêà [66]; Ôóñíîòè [68]; Òåëåâèçèñêà òåðìèíîëîãè¼à [69].

Íîâèîò ìåäèóì [73]; Èíòåðíåò - ÷åòâðòèîò ìåäèóì [77]; Ïàðòèöèïàöèñêîòî íîâèíàðñòâî è áëîãèíãîò [80]; Íàâèêèòå íà Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå [83]; Åëåìåíòè íà åäíà âåá-ñòðàíèöà [86]; Ïèøóâà å çà Èíòåðíåò [88]; Îí-ëà¼í íîâèíàðñêè ôîðìè [91]; Âåá-äèçà¼í [96]; Èíòåðàêòèâíîñòà [98]; Ïðåáàðóâà å íà Èíòåðíåò [100]; Ôóñíîòè [102]; Èíòåðíåò-òåðìèíîëîãè¼à [104].

Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð [109]; Excel [115]; Access[121]; Èçâîðè íà Èíòåðíåò [124];

>>> 3

xxx

Ìàêåäîíñêèîò èíñòèòóò çà ìåäèóìè (ÌÈÌ) ñå çàôàòè ñî íå òîëêó åäíîñòàâíà, íî, çà ñâî¼àòà ðàáîòà íåîïõîäíà àêòèâíîñò èçäàâà å íà íîâèíàðñêè ïðèðà÷íèöè êîè å ãè ñîäðæàò îñíîâíèòå ïðàâèëà è íàñîêè çà ïèøóâà å çà ïå÷àòåíèòå è çà åëåêòðîíñêèòå ìåäèóìè. Ïðåä âàñ ñå ïðâèòå äâå èçäàíè¼à íà åäèöè¼àòà ÌÈÌ Øêîëà Ïèøóâà å çà ïå÷àòåíè ìåäèóìè è Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè . Íàøà öåë áåøå äà ñîçäàäåìå ïðèðà÷íèöè êîè å áèäàò êîðèñíî ÷åòèâî çà ñòóäåíòèòå íà Åäíîãîäèøíàòà øêîëà çà íîâèíàðñòâî (ÅØÍ) øòî ðàáîòè âî ðàìêèòå íà ÌÈÌ, íî è èçâîð íà èíôîðìàöèè çà ñèòå ïî÷åòíèöè âî ïðîôåñè¼àòà. Êíèãèòå ñå ïðàâåíè ñïîðåä íàñòàâíàòà ïðîãðàìà è ñîäðæèíèòå êîè ñå äåë îä ÅØÍ, øòî ïàê íóäè ñåðèîçåí ìàòåðè¼àë êî¼ å ãè âîâåäå ÷èòàòåëèòå âî îñíîâèòå íà íîâèíàðñêàòà ïðîôåñè¼à è å èì ãè ïðåòñòàâè äèëåìèòå íà ñîâðåìåíîòî íîâèíàðñòâî è ðàçâî¼îò íà íîâèòå ìåäèóìè. Ïðèðà÷íèöèòå ìîæå äà ãè êîðèñòèòå êàêî íàñòàâåí ìàòåðè¼àë, íî, è êàêî àëàòêè íèç êîè å îáåçáåäèòå îäãîâîðè íà âàøèòå ïðàøà à. Ïèøóâà å çà ïå÷àòåíè ìåäèóìè è Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè ¼à ïî÷èòóâààò óìåòíîñòà íà ïèøóâà å íà ¼àñåí è åäíîñòàâåí ¼àçèê, êîðèñòå¼ è íèçà ïðèìåðè çà äîïîëíóâà å è îá¼àñíóâà å íà äàäåíîòî ïðàâèëî. Òóêà å íà¼äåòå êðàòêè è ¼àñíè íàñîêè êîè å âè ïîìîãíàò äà ãî ïîìèíåòå ïðîöåñîò íà îñïîñîáóâà å è ó÷å å íà íà¼âàæíèòå ðàáîòè êîè òðåáà äà ãè çíàå ñåêî¼ äîáàð íîâèíàð. Àâòîðè íà êíèãèòå ñå èñêóñíè íîâèíàðè è óðåäíèöè îä ìàêåäîíñêèòå ìåäèóìè, åäíè îä íà¼äîáðèòå íîâèíàðñêè ïåðà äåíåñ. Òèå ñå òðåíåðè-ïðåäàâà÷è íà ÌÈÌ, ïðîôåñèîíàëöè êîè âî èçìèíàòèòå äâå ãîäèíè íåñåáè÷íî ãî âëîæè¼à ñâîåòî çíàå å è äîëãîãîäèøíî èñêóñòâî âî ïîäãîòîâêàòà íà Øêîëàòà è íå¼çèíîòî óñïåøíî èìïëåìåíòèðà å. Ìàêåäîíñêèîò èíñòèòóò çà ìåäèóìè ñå çàáëàãîäàðóâà íà õîëàíäñêàòà íåâëàäèíà îðãàíèçàöè¼à Press Now êî¼à ôèíàíñèñêè ãî ïîääðæàà èçäàâà åòî íà ïðèðà÷íèöèòå. Ìàêåäîíñêè èíñòèòóò çà ìåäèóìè

>>> 5

xxx

Ã Ë À  À

1

Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð

> Ñóçàíà Òîäîðîâñêà - Ïàâëîñêà > Çîðàí Èâàíîâ > Çîðàí Òàíåâñêè >>> 7

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

xxx

> Çîðàí Èâàíîâ è Çîðàí Òàíåâñêè Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð ÁÅÑÊÐÀ£ÍÀ ÍÈÇÀ ÍÀ ÃÎÂÎÐ È ÌÓÇÈÊÀ Ðàäèîíîâèíàðîò, âî êîìóíèêàöè¼àòà ñî ñëóøàòåëèòå, ãè êîðèñòè ñâî¼îò ãëàñ (ãëàñîò è çâóêîò âîîïøòî) è, êîãà å ïîòðåáíî, ìîë÷å åòî, îäíîñíî òèøèíàòà. Íà ðàñïîëàãà å ìó ñòî¼àò ìîæíîñòèòå íà ãîâîðîò, íà æèâèîò ÷îâåêîâ ãîâîð, ñî óáàâèíèòå è ïðåäíîñòèòå íà òàà íåïîñðåäíà âðñêà øòî ¼à âîñïîñòàâóâà, ¼à õðàíè è ¼à îäðæóâà ñî ëó åòî íà êîè èì ñå îáðà à ïðåêó ðàäèîáðàíîâèòå. Íîâèíàðîò âî ðàäèîòî å àâòîð íà ãîâîðîò, ãîâîðèòåë èíòåðïðåòàòîð íà ñîïñòâåíàòà èíôîðìàöè¼à, òåêñò, èäå¼à, çàìèñëà, ïîðàêà... Òî¼ å íà ïîñòî¼àíà îòâîðåíà ëèíè¼à ñî ñëóøàòåëîò. Çà äà ñå èëóñòðèðà òî¼ (ñî)îäíîñ, ìîæå äà ñå êàæå äåêà ðàäèîíîâèíàðîò è ñëóøàòåëîò ñå î÷è â î÷è, ëèöå â ëèöå. Íàâèñòèíà, òèå ìå óñåáíî íå ñå ãëåäààò, íî òîêìó òîà îâîçìîæóâà äà ñå ñòèìóëèðà íèâíàòà èìàãèíàöè¼à çà òîà êàêî èçãëåäà ñåêî¼ îä íèâ êàêî ó÷åñíèê âî ðàäèîðàçãîâîðîò. Òåîðåòè÷àðèòå îä ïîîäàìíà ãî èìààò äåôèíèðàíî ïðîôèëîò íà ðàäèîíîâèíàðîò. Ïðèòîà, ñå èçäâî¼óâà çàëîæáàòà äåêà ïðåêó òîíîò òî¼ ¼à ïðåíåñóâà ïîðàêàòà âî íà¼øèðîêà ñìèñëà. Ñî îãëåä íà òîà äåêà ðàäèîêîìóíèêàöè¼àòà ïðåòñòàâóâà æèâ (ðàç)ãîâîð, îä íîâèíàðîò ñå áàðà äà èìà ÷èñòî, ðàçáèðëèâî (¼àñíî) ãîâîðå å, ðàäèîôîíè÷åí, ïðè¼àòåí è ïðèôàòëèâ ãëàñ, ÷èñòà äèêöè¼à, ïðàâèëíà àðòèêóëàöè¼à íà èçãîâîðåíîòî. Âî èíòåðïðåòàöè¼àòà íà ñîäðæèíèòå, òðåáà äà èçãîâàðà ëîãè÷êè ñêëîïîâè è ïðàâèëíî äà àêöåíòèðà. Ðàäèîïðîãðàìàòà å áåñêðà¼íà íèçà òå÷å å íà ãîâîð è ìóçèêà. Çà äà ìîæå äà ñå ïðèìà è äà ñå ðàçáèðà ñàìî ñî Ïèøóâà å çà ðàäèîòî: åäíî ñëóøà å, íèç åäåí åäèíñòâåí êîíòàêò, íåîïõîäíè ñå: > êðàòêî; ¼àñíà èäå¼à è ìèñëà, òå÷íà ðå÷åíèöà è ïðàâèëíî ãîâîðå å. > áðçî; > ¼àñíî;

Ïèøóâà å çà ðàäèîòî > åäíîñòàâíî; > ðàçáèðëèâî. Ïðè ïèøóâà åòî çà ðàäèîòî, òðåáà äà ñå ïðèìåíóâà ïðàâèëîòî: ïèøóâ༠êðàòêî, áðçî, ¼àñíî è ãîâîðè åäíîñòàâíî è ðàçáèðëèâî êàêî øòî çáîðóâàø. Âî òåîðè¼àòà íà íîâèíàðñòâîòî ñå ãîâîðè çà ðàçëèêèòå âî èçðàçóâà åòî âî âåñíèöèòå, íà ðàäèîòî è íà òåëåâèçè¼àòà: Ðàäèîòî ãîâîðè âî ñåêî¼ ìîìåíò, íà ñòðàíèöèòå íà ïå÷àòîò - âåñíèöèòå îñòàíóâà äà ñå êàæå åäíàø äíåâíî, à òåëåâèçè¼àòà å äîëæíà äà ïîêàæå, î÷èãëåäíî, êàêî ñå ñëó÷èëî òîà . Ïîèìîò êðàòêî çíà÷è êîðèñòå å åäíîñòàâåí äèðåêòåí ¼àçèê è ðå÷íèê, äèðåêòåí íà÷èí íà êàæóâà å øòî ñîîäâåòñòâóâà íà íàðîäíîòî áàðà å êàæè ìè ãî òîà ñî äâà çáîðà . Êðàòêîòî èçðàçóâà å áàðà èçáèðà å òèï ðå÷åíèöè ñî êîè ñ$ ñå îá¼àñíóâà ñî ïîìàëêó çáîðîâè, >>> 9

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

ñî íà¼íåïîñðåäíî êàæóâà å íà ñóøòèíàòà íà íåøòàòà. Êðàòêî çíà÷è äåêà, ñî ïðàâèëåí èçáîð, òðåáà äà ñå íàìàëè áðî¼îò íà óïîòðåáåíè çáîðîâè. Ñïðîòèâíî íà êðàòêîñòà ñå: ðàçâëå÷åíîñòà, äîëãî òðàå å, íåäîâîëíà îðãàíèçèðàíîñò è ìíîãó ïðàçíè îäîâè. Ïðèíöèïîò áðçî íàëîæóâà ìàêñèìàëíî ìîæíî ñêðàòóâà å íà âðåìåòî îä ñëó÷óâà åòî äî ìîìåíòîò êîãà ñå îá¼àâóâà âåñòà. Ñóøòèíñêè, òîà áàðà å ñå ñîñòîè âî ïîñòèãíóâà åòî êóñ âðåìåíñêè ðîê íà îðãàíèçèðà å íà ìèñëàòà, íà íå¼çèíî ïðåòâîðà å âî íîâèíàðñêè ïðîèçâîä. Çà ðàäèîòî âî ñîâðåìåíè óñëîâè íà ðàáîòà ïîñòîè ðå÷èñè ñîâïà à å ìå ó ñëó÷óâà åòî íà íàñòàíîò è âåñòà çà òî¼ íàñòàí. Çà ðàäèîòî íå ñå äîçâîëåíè áàâíî, ìðçëèâî, íåíàâðåìåíî, çàäîöíåòî è áà¼àòî èíôîðìèðà å. Çà äà ñå ïîñòèãíå ¼àñíî êàæóâà å å ïîòðåáíà ÷èñòà ìèñëà êî¼à å áèäå ïðèåìëèâà çà ïóáëèêàòà. Òîà çíà÷è äåêà å íåîïõîäíî äà ñå ïî÷èòóâà ñîçíà¼íîòî íèâî íà ñëóøàòåëîò. Íå òðåáà äà ñå îñòàâè ïðîñòîð çà äâîóìå å, çà äâîñìèñëåíîñò èëè çà ïîâå åñìèñëåíîñò. Çà äà ñå ïîñòèãíå òîà, ïîòðåáíî å äà ñå Êðàòêî, áðçî, ¼àñíî óñîãëàñè òîíàëèçàöè¼àòà, àêöåíòèðà åòî è èñòàêíóâà åòî. Àêî âå å åâîëóèðà âî ïîêðàòêî, ïîáðçî, íå ñå êàæå ¼àñíî, òîãàø êàæóâà åòî å áèäå êîíôóçíî, ïî¼àñíî , à ñå ïðèìåíóâà è íåïðåöèçíî, íåðàçáèðëèâî è íåðàçáðàíî è, âî êðàåí ñëó÷à¼, ñóïåðëàòèâîò íà¼êðàòêî, å ¼à èçãóáè ñìèñëàòà íà ñâîåòî ïîñòîå å, òàêà øòî å íåìà íà¼áðçî, í༼àñíî . îïðàâäàíîñò çà óïàòóâà å íà ïîðàêàòà äî ïóáëèêàòà (ïðèåìà÷ íà ïîðàêàòà). Äåíåñ, òðè¼àäàòà êðàòêî, áðçî, ¼àñíî âå å åâîëóèðà âî ïîêðàòêî, ïîáðçî, ïî¼àñíî , à ñå ïðèìåíóâà ñóïåðëàòèâîò, îäíîñíî íà¼àìáèöèîçíèîò äåë íà¼êðàòêî, íà¼áðçî, í༼àñíî . Òîêìó òîà å âèäëèâà è íåíàäîìåñòëèâà êîìïàðàòèâíà ïðåäíîñò íà ðàäèîìåäèóìîò âî îäíîñ íà ïå÷àòîò è òåëåâèçè¼àòà. Ðàäèî¼àçèêîò çíà÷è äåêà íîâèíàðîò òðåáà äà ïèøóâà: > ¼àñíî - ðàäèîíîâèíàðîò êîðèñòè ñåêî¼äíåâíè çáîðîâè, ðàçãîâîðåí ¼àçèê; > çà öåíòðàëíàòà òåìà èëè èäå¼à è ãè îäáåãíóâà âòîðîñòåïåíèòå ñëó÷óâà à (äå¼ñòâà). Ïðèêàçíàòà çà äîëãîòðà¼íèîò øòðà¼ê íà ïðîôåñîðèòå ìîæå äà ïî÷íå: Ïðîôåñîðñêèîò øòðà¼ê å çàâðøåí . > ñî êóñè ðå÷åíèöè. Äîëãèòå ðå÷åíèöè íèòó ìîæàò äà áèäàò ïðî÷èòàíè ëåñíî îä àâòîðîò íèòó, ïàê, å áèäàò ðàçáðàíè îä ñëóøàòåëîò. Ïîâå åòî äîëãè ðå÷åíèöè ìîæàò äà ñå ïîäåëàò íà äâå. > âî ñåãàøíî âðåìå, îñîáåíî âî íà¼àâàòà. Òàêà ñëóøàòåëèòå ñòåêíóâààò ÷óâñòâî íà íåïîñðåäíîñò, îäíîñíî íàñòàíèòå äà ñå ïðåíåñóâààò êàêî øòî ñå ñëó÷óâààò. Ìå óòîà, âî âå÷åðíèòå âåñòè ñå óïîòðåáóâà ìèíàòî âðåìå çà íàñòàíèòå øòî ñå ñëó÷èëå âî òåêîò íà èçìèíàòèîò äåí. Ðàäèîòî è ñëóøàòåëèòå Ðàäèîòî è ñëóøàòåëèòå ñå âî ïîñòî¼àíà êîìóíèêàöè¼à, øòî íå å ñëó÷༠ñî äðóãèòå ñðåäñòâà òåëåâèçè¼àòà èëè âåñíèöèòå. Ðàäèîòî íå ãè 10 >>>

xxx

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

îñòàâà ñëóøàòåëèòå íàìèðà, ãè ñëåäè âî ñåêî¼ ÷åêîð, âî ñåêî¼ äåë îä æèâîòîò. Äðóæå åòî òðàå 24 ÷àñà: äîìà, íà ðàáîòà, âî àâòîìîáèë, âî ïðîäàâíèöà, íà ïëàíèíà è íà ïëàæà. Ñèëíèòå ïñèõîëîøêè âðñêè ìå ó ðàäèîïðîãðàìàòà è íå¼çèíèòå ñëóøàòåëè âî ãîëåìà ìåðà ñå ðåçóëòàò íà íåïîñðåäíèîò æèâ ãîâîð øòî äîà à òîêìó ïðåêó ðàäèîáðàíîâèòå. Æèâèîò ãîâîð ãè êðèå òà¼íèòå íà ðàçãîâîðèòå ëèöå â ëèöå êîè âî ñåáå ãè ñîäðæàò äèìåíçèèòå íà èñêðåíîñò, äîæèâåàíîñò, ñóãåñòèâíîñò, óáåäëèâîñò è àâòåíòè÷íîñò. Ïóáëèêàòà íà ðàäèîòî å àïñîëóòíî ìíîãóáðî¼íà. £à èìà îä ñèòå âîçðàñíè ãðóïè è îä ðàçëè÷íèòå ñòåïåíè íà îáðàçîâàíèå, îä ñèòå ïðîôåñèè è çàíèìà à, ìå ó íà¼áîãàòèòå è ìå ó íà¼ñèðîìàøíèòå. Ñëóøàòåëèòå íà ðàäèîòî ìîæå äà ñå ïîäåëàò íà ïóáëèêà íà èíôîðìàòèâíèòå ðàäèîåìèñèè, íà ìóçè÷êèòå ðàäèîáëîêîâè, íà îáðàçîâíèòå ïðîãðàìè è ñîäðæèíè, ïîòîà íà ïóáëèêà íà íàöîíàëíîòî è íà ëîêàëíîòî ðàäèî è ñëóøàòåëè íà ìå óíàðîäíèòå ðàäèîìðåæè. Ïîðàäè ôàêòîò øòî ðàäèîòî å ñåêàäå ñî ñâîèòå ñëóøàòåëè, ëåñíî ìîæå äà ñå çàêëó÷è äåêà íåãîâà âåðíà ïóáëèêà ñå: âîçà÷èòå, äîìà èíêèòå, ñëóæáåíèöèòå, ïîðòèðèòå, ñòðàæàðèòå, íî íèòå íåñîíóâà÷è, ëó å øòî èñïîëíóâààò ðàçëè÷íè ðàáîòíè îáâðñêè, à ðàäèîòî èì ¼à ñòèìóëèðà àêòèâíîñòà íà àðõèòåêòè, Ïðîèçâîäîò íà ðàäèãðàäåæíèöè, òàêñèñòè, ëèêîâíè óìåòíèöè è íà ñòóäåíòè . îòî å êîìáèíàöè¼à íà Ðàäèîòî å íåóìîðëèâ äååö âî íàïîðèòå äà ñå áèäå çâóê è òèøèíà. Çâóêîò ñå ïîäîáàð äåíåñ îä â÷åðà, äà ñå áèäå ïîáîãàò, ïîîáðàçîâàí, ñîñòîè îä ìóçèêà èëè îä ïîèíôîðìèðàí, ïîõóìàí, ïîèíâåíòèâåí, ïîåêñïðåñèâåí, ÷îâå÷êè ãëàñ. ïîïðîäóêòèâåí. Ðàäèîòî å íåóìîðëèâ äååö âî íàïîðèòå äà íå ñå áèäå ñàì è îñàìåí, òóêó äà ñå áèäå âèòàëåí, äà ñå áèäå ñâåò øòî äîïèðà äðóã ñâåò. Ïîêàæè, íå êàæóâ༠- è çâóêîò ïðàâè ïðèêàçíà Âî íîâèíàðñòâîòî ñå óïîòðåáóâà è åäíà âàêâà êðèëàòèöà: ïîêàæè - íå êàæóâ༠. Âîîáè÷àåíî, îâàà ôîðìóëà å ïðàâèëî ê༠òåëåâèçè¼àòà. Íî, îïðàâäàíî ìîæå äà ïðåòñòàâóâà çàêîíèòîñò è ê༠ðàäèîòî, ñåêàêî, âðç îñíîâà íà êîíêðåòíè òî÷êè è óñëîâè: ïðåçåíòèðà å áîãàòñòâî îä ñîáðàíè ôàêòè, ïîäàòîöè è ñîçíàíè¼à; ñåêî¼ (ñî)ãîâîðíèê äà íàñòàïóâà âî ñâî¼àòà èçâîðíà ôîðìà è ñî ñóøòèíàòà íà êàæóâà åòî (âêëó÷óâ༠è ãè è ñòèëîò, ¼àçèêîò, áî¼àòà íà ãëàñîò). Îâàà çàëîæáà èìà ñâî¼à ñèëèíà âî áàðà åòî àâòåíòè÷íîñò è îðèãèíàëíîñò, îáåì è ñòðóêòóðà íà ôàêòè êîè ñå íåñîáîðëèâè è ãàðàíòèðààò òî÷íîñò, îá¼åêòèâíîñò è âèñòèíèò ñóä. Äà âèäèìå êàêî çâóêîò ïðàâè ïðèêàçíè . Ïðîèçâîäîò íà ðàäèîòî å êîìáèíàöè¼à îä çâóê è òèøèíà. Çâóêîò ñå ñîñòîè, ãëàâíî, îä ìóçèêà èëè îä ÷îâå÷êè ãëàñ. Íåçàâèñíî îä òîà øòî äîìèíèðà, ðàäèîñòàíèöàòà îáè÷íî ðàçâèâà ñâî¼ ñîïñòâåí ãëàñ , ïðåêó èíãëîâèòå, ïðåêó àêöåíòîò íà ïðåçåíòåðèòå (ñïèêåðèòå), ïîòîà ïðåêó òà¼ìèíãîò, ðàñïîëîæåíèåòî, èíòîíàöè¼àòà, ñòåïåíîò íà âàðè¼àöèèòå >>> 11

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

(èëè íèâíèîò íåäîñòàòîê) âî ñòèëîò íà ïðåçåíòàöè¼àòà, ìåòîäîò íà ïàêóâà å íà ïðåòõîäíî ñíèìåíèîò ìàòåðè¼àë, ñìèñëàòà çà óðãåíòíîñò, ñìèñëàòà çà õóìîð. Íà ñëóøàòåëèòå ìîæå äà èì áèäå òåøêî äà ãî äåôèíèðààò ðàäèî ñòèëîò íà íèâíàòà îìèëåíà ðàäèîñòàíèöà, íî øòîì êîäîâèòå è êîíâåíöèèòå íà ðàäèîòåêñòîò íåãîâàòà ñîäðæèíà è íà÷èíîò íà ïðåäàâà å - ñå íàó÷åíè , íà¼èñêóñíèòå ñëóøàòåëè ìîæàò íàïàìåò äà ¼à ïðåáàðóâààò ñêàëàòà è áðçî äà ïîãîäàò êàêîâ òèï ñòàíèöà íàøëå, ïà è äà ¼à èäåíòèôèêóâààò êîíêðåòíàòà ðàäèîñòàíèöà. Âî âêóïíàòà ðàäèîïðîãðàìà èìà èçâîðíè / àâòåíòè÷íè, îðèãèíàëíè, äîêóìåíòàðíè) îáëèöè íà åìèòóâà å íà çâóêîò (îä ñîñòàíîê, ïîêð༠ðåêà, íà àâòîïàò, íà ñïîðòñêî áîðèëèøòå), êàêî è ðåæèñåðñêè ðåçóëòàòè âî ïðîèçâîäñòâîòî íà çâóêîò. Êîãà ñå ïîäãîòâóâà åäåí ðàäèîïðèëîã, òðåáà äà áèäå ìàëî ðåæèñåðñêî ÷óäî, ñâîåâèäíî ðåìåê-äåëî, âèñòèíñêî ìåäèóìñêî êîëà÷å. Òîà ñå ïîñòèãíóâà ñî ìóçè÷êà ïîäëîãà è ìóçè÷êà èíòåðâåíöè¼à, ñî âèñòèíñêè ðåç è âêëó÷óâà å íîâ ãîâîðíèê, ñî ïàóçè îä ïîëîâèíà ñåêóíäà êîè ïðîèçâåäóâààò åôåêòíà êîìóíèêàöè¼à è íàïíàòîñò. Ñåêî¼ ïðèëîã å åäíà ðàäèîäðàìà. Óïàòíî å ïîñòî¼àíî äà ñå èìà òîà íà óì. Çà ñòðóêòóðàòà íà åäíà ðàäèîïðîãðàìà ìîæå äà ñå ñîâåòóâà: òîà äà çàëè÷óâà íà òåê îä ðåêà êî¼à èìà è áðçàöè, è ïîñìèðåíè òå÷å à, âî êî¼à ïîñòî¼àíî, âî ñåêî¼à ñåêóíäà, ìîæå äà ñå âíåñå íåøòî íîâî (âåñò, ñîâåò, ñëóøàòåë, ñîãîâîðíèê).

12 >>>

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

xxx

> Ñóçàíà Òîäîðîâñêà - Ïàâëîñêà Ðàäèîíîâèíàðñòâî âî ïðàêòèêà ÒÅÕÍÈÊÈ È ÂÅØÒÈÍÈ Ñå âåëè äåêà ïèøóâà åòî çà ðàäèî òðåáà äà çâó÷è èñòî êàêî ñåêî¼äíåâíèîò ãîâîð. Ìå óòîà, ïèøóâà åòî çà ðàäèî ïîâå å ëè÷è íà ïèøóâà å òåêñò çà ìóçèêà. È äâåòå çàäà÷è ¼à íàìåòíóâààò ïîòðåáàòà çà êîíñòðóèðà å íà ¼àçèêîò âî âèçóåëíà ôîðìà (ïèøóâà å) è çà êîìóíèöèðà å âî îðàëíà ôîðìà (çáîðóâà å èëè ïåå å). Èñòî êàêî è òåêñòîâèòå çà ìóçèêà, ïèøóâà åòî çà ðàäèî ñå Îíà øòî âî ïå÷àòîò ïðèäðæóâà äî ìîäåëèòå çà êîðèñòå å íà ¼àçèêîò (ñîîäâåòåí ïîäðàçáèðà ñòðàíèöà ðå÷íèê è ôîðìóëèðà å íà ñòðóêòóðàòà íà ðå÷åíèöàòà) øòî îä 28 ðåäà, íà ðàäèî ïóáëèêàòà î÷åêóâà äà ãî ñëóøíå. Íîâèíàðîò íà ðàäèî íå ñå ïðî÷èòóâà çà îêîëó 2 ÇÁÎÐÓÂÀ òóêó ÃÎÂÎÐÈ. Òîãàø ïîðàêàòà øòî èì ¼à èñïðà à ìèíóòè. íà ñëóøàòåëèòå ïðåòïîñòàâóâà: > ïîçíàâà å íà ¼àçèêîò (çàïàçóâà å è íåãóâà å íà ñòàíäàðäèòå íà ëèòåðàòóðíèîò ¼àçèê è ãðàìàòèêàòà, ìàëèòå ãðåøêè è ëîøàòà ãðàìàòèêà ìîæàò äà ¼à ðàñèïàò ïðèêàçíàòà è, íà¼âåðî¼àòíî, âî èäíèíà ñëóøàòåëèòå íåìà äà ìó âåðóâààò íà íîâèíàðîò); > äîáàð ðå÷íèê (ñòåïåí íà îáðàçîâàíèå è ëè÷íî çàëàãà å çà ðàçâî¼ íà ñîïñòâåíèòå èíòåðåñè è èíòåëåêòóàëíè êàïàöèòåòè); è > íîâèíàðîò äà èìà øòî äà êàæå (è äà íàó÷è êàêî äà ãî êàæå òîà). Íà ðàäèî ñå êàæóâà ñàìî åäíàø. Íàïèøàíèîò òåêñò òðåáà äà ñå ðàçáåðå óøòå îä ïðâ ïàò. Òîêìó ïîðàäè òîà çà ðàäèî ñå ïèøóâà íà îñîáåíî ðàçáèðëèâ ðàäèî¼àçèê. Ñîâëàäóâà åòî íà ëåêöè¼àòà çà òîà êàêî òðåáà äà áèäå ñòðóêòóðèðàíà ðå÷åíèöàòà âî åäåí òåêñò íà ðàäèî ïðåòñòàâóâà åäíà îä íà¼âàæíèòå âåøòèíè âî ïèøóâà åòî çà ðàäèî. Íà ñâåòîò ïîñòî¼àò äâà òèïà ïèøóâà÷è: îíèå øòî ñàìî ïèøóâààò è îíèå øòî ìîæàò äà ãî íàïðàâàò èñòîòî è óøòå äà çáîðóâààò çà òîà , âåëè Ðî¼ Ïèòåð Êëàðê (Roy Petter Clarc) îä Èíñòèòóòîò Ïèøóâ༠êàêî øòî çáîÏîèíòåð âî ÑÀÄ. Àêî åäåí îä îñíîâíèòå ïðèíöèïè íà ðóâàø è èì༠õðàáðîñò êîðèñòå å íà ¼àçèêîò íà ðàäèî å åäíîñòàâíîñòà âî äà ïèøóâàø åäíîñòàâíî. ïèøóâà åòî, òîãàø ñå ïîñòàâóâà ïðàøà åòî: êàêî íîâèíàðîò çíàå äåêà îíà øòî ãî íàïèøàë å äîâîëíî åäíîñòàâíî? Ïèøóâ༠ñî óñíèòå! Òîà çíà÷è ïðî÷èò༠ãî ñâî¼îò òåêñò íà ãëàñ. Âñóøíîñò, äîáðî å êîãà íîâèíàðîò ñå îáèäóâà äà ãè èñêàæå ðå÷åíèöèòå íà ãëàñ ïðåä äà ãè ñòàâè íà õàðòè¼à. Åäíîñòàâíî, çàáîðàâåòå êàêî òèå èçãëåäààò íà ñòðàíèöàòà. Êàêî çâó÷àò? 1) Äàëè òèå èìààò ñâî¼ òåê îä åäíà âî äðóãà ðå÷åíèöà èëè âî òåêñòîò ñàìî ñå ñêîêà îä åäíà íà äðóãà ðå÷åíèöà? Èìà ëè ïàóçè íà ñîîäâåòíèòå ìåñòà çà äà ìîæå äà ñå çåìå çäèâ? Íå òðåáà äà ñå çàáîðàâè: ðàäèîòî å ìåäèóì øòî ñå ñëóøà, à íå ÷èòà. Ïðèêàçíàòà çà ðàäèî å ïàòóâà å âî çâóêîò è öåëàòà ìîðà äà áèäå âî åäåí òîí! È îâî¼ ïàò è ñåêîãàø >>> 13

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

ìîðà äà ñå ìèñëè íà íåêîãî êàêî øòî å òåòêà Ìàðòà, ïðîñå÷íî èíòåëèãåíòíà è èíôîðìèðàíà ñëóøàòåëêà íà âàøåòî ðàäèî, íî íå è åêñïåðò âî íåêî¼à ñôåðà. Êàêî íà òåòêà Ìàðòà å ñå êàæå ïðèêàçíàòà çà êîìïëåêñíèòå òåìè îä åêîíîìè¼àòà? Çàïî÷íè ¼à ïðèêàçíàòà îä ïî÷åòîê, êàæè ¼à äîêð༠è êîðèñòè êðàòêè, åäíîñòàâíè ïîðàêè, ðå÷åíèöè áåç ìíîãó æàðãîíè, ÷ëåíîâè, îäðåäáè è ñë. Íè åäíà èäå¼à íå å òîëêó êîìïëèêóâàíà çà äà íå ìîæå äà ñå êàæå íà ðàäèî! Íà¼ãîëåìàòà ðàçëèêà ìå ó ïèøóâà åòî çà ðàäèî è çà ïå÷àò Äîáàð, ìî åí ïî÷åòîê ñå ñîñòîè âî äîëæèíàòà íà ïðèêàçíàòà è äåòàëèòå. Äîäåêà çíà÷è ïîëîâèíà íîâèíàðèòå âî ïå÷àòîò ïèøóâààò ñòîòèöè, ïà äóðè è çàâðøåíà ðàáîòà. èë¼àäíèöè çáîðà çà íåêî¼à êîíêðåòíà ïðèêàçíà, ñàìî íåêîè îä ïðèêàçíèòå çà ðàäèî èìààò ïî 100-èíà çáîðà. Ïðèêàçíàòà çà ðàäèî, áåç èç¼àâèòå, ìîæå äà òðàå è 20-èíà ñåêóíäè. Ïîâòîðíîòî è ïîâòîðíî ïèøóâà å íà òåêñòîò íà åäíà òåìà ïðåòñòàâóâà âèñòèíñêà óìåòíîñò íà êîíäåíçèðà å. Äàëè òåêñòîò ìîæå áåç íåêî¼ îäðåäåí çáîð? Äàëè ïîòîà ìîæå è áåç íåêî¼ äðóã? Òàêà ñå äîà à äî ñðöåòî íà ïðèêàçíàòà. Äðóãèòå åëåìåíòè îñòàâåòå ãè çà íåêî¼à 21 ñåêóíäà. Åäíîñòàâíî, êðàòêî, ðàçáèðëèâî, ïðåöèçíî ïèøóâà å ñî êîðèñòå å àêòèâíî âðåìå. Ðå÷åíèöàòà âî òåêñò çà ðàäèî òðåáà äà áèäå êðàòêà: ïðî÷èòóâà åòî åäåí ðåä îä íîâèíàðñêèîò òåêñò âî ïðîñåê òðàå 5 ñåêóíäè. Âî òåêñòîâèòå çà ðàäèî íà¼äîáðè ñå åäíîñòàâíèòå ðå÷åíèöè. Ñåêî¼à ñîäðæè ïîäìåò è ïðèðîê, îäíîñíî ñóá¼åêò è ãëàãîë. Ñëóøàòåëèòå ìîæàò äà ãè ïîâðçàò Ìèñëè! Ñ$ óøòå íå åëåìåíòèòå íà åäíà ïðèêàçíà àêî òàà å ïðåçåíòèðàíà ¼àñíî ïèøóâà¼! Ìèñëè! è êîíöèçíî. Òèå î÷åêóâààò âàæíè èíôîðìàöèè âî ïðîñòè ðå÷åíèöè. Åäíà îä ãðåøêèòå âî ïèøóâà åòî çà ðàäèî å óïîòðåáàòà íà ïàñèâíèòå ãëàãîëè. Âî ðàäèî ñå ïèøóâà òàêà øòî ñóá¼åêòèòå ñå òèå êîè ïðàâàò íåøòî. Íå âåëèìå äåíåñêà îä ãðàäîíà÷àëíèêîò áåøå îá¼àâåí... , òóêó ãðàäîíà÷àëíèêîò äåíåñêà ãî îá¼àâè... Àêòèâíàòà ôîðìà ìó äàâà æèâîò íà òåêñòîò. Ðàäèîíîâèíàðîò ïèøóâà ðàçãîâîðíî! Ïà ìíîãó íîâèíàðè ãëàñíî ãè ÷èòààò ñâîèòå òåêñòîâè. Òèå ¼à êàæóâààò ñåêî¼à ðå÷åíèöà. Òîà ìó ãàðàíòèðà íà òåêñòîò ñëîáîäåí, êîíâåðçàöèñêè ñòèë âî ÷èòà åòî. Êîðèñòå å ñåãàøíî âðåìå. Âî ïèøóâà åòî çà ðàäèî ïîâå å ñå êîðèñòè ñåãàøíî âðåìå. Íîâèíàðèòå âî ïå÷àòîò Ïðèêàçíàòà íåêà áèäå îáè÷íî ïèøóâààò âî ìèíàòî âðåìå. Çíà÷è: òî¼/ òàà âåëè... ðàñòîâàðåíà îä Îä äðóãà ñòðàíà, ðàäèîòî èìà èíòèìåí âèå ñòå òàìó èíôîðìàöèè. êâàëèòåò çà øòî ïðèäîíåñóâà è êîðèñòå åòî ñåãàøíî âðåìå. Äà ñå áèäå êîíêðåòåí, ñïåöèôè÷åí?! Ñå ðàçáèðà, êîíêðåòíèòå èìåíêè è ãëàãîëè âëè¼ààò âðç åíåðãè¼àòà. Ïðè ïèøóâà åòî íà òåêñòîâèòå ÷åñòî ñå íàìåòíóâà ïðàøà åòî äàëè ñåêî¼ çáîð âî òåêñòîò ìîæå äà ñå íàïðàâè äà áèäå ïîñïåöèôè÷åí, à äà íå ñå ìåíóâà åñåíöè¼àëíîòî çíà÷å å? Ïîäîáðî å äà ñå ïðåôåðèðà ïóáëèêà îä ëó å êîè áåà ïðèñóòíè, à è ñëóøàòåëèòå íåìà äà èìààò ïðîáëåì ñî âèçóàëèçèðà åòî äîäåêà ñëóøààò âðç îñíîâà íà êîíêðåòíè ñëèêè.

14 >>>

xxx

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

Áàðà å õóìàí àãîë íà ãëåäà å íà ïðèêàçíàòà. Ïîáàð༠ãè ëó åòî êîè íà¼ìíîãó ñå çàñåãíàòè. Íà ïðèìåð, àêî ïðîèçâîäñòâîòî íà ìëåêî å çàáàâåíî ïîðàäè çãîëåìóâà å íà öåíèòå íà äîáèòî÷íàòà õðàíà, òîãàø íàïðàâè èíòåðâ¼ó ñî ìà¼êà êî¼à èìà ïðîáëåì äà íàáàâè ìëåêî çà ñâîèòå äåöà âî ïðîäàâíèöà. Ñîîïøòåíèå å ïðèìàðåí èçâîð íà èíôîðìàöèè èñòî êàêî è ñíèìêàòà îä åäíî èíòåðâ¼ó, íî, ãëàâíî, èìà äîçà íà ïðèñòðàñíîñò îä ñòðàíà íà èíñòèòóöè¼àòà øòî ¼à èñïðà à. Íîâèíàðîò òðåáà äà áèäå ñâåñåí çà òîà, äà ¼à ïîêàæå ñâî¼àòà ìóäðîñò è äà íà¼äå íîâè íà÷èíè äà ñîáåðå èíôîðìàöèè. Áåç ãðåøå å ê༠Ïðèêàçíàòà òðåáà äà ñå äîíåñå äî ñëóøàòåëèòå - äîìà, ôàêòèòå. Áåç ïàïàãàëîáðà ༠è èì ñå ñî íåøòî øòî å âëè¼àå äèðåêòíî âðç íèâíèòå ñêî ïîâòîðóâà å íà îíà æèâîòè, êàêî âî åäíà ãëàâà êî¼à âî òåêñòîò çà ðàäèî ìîæå äà øòî ãî êàæàë èçâîðîò âî òðàå è 16 ñåêóíäè. èç¼àâàòà. Êîðèñòå å ïðèìåðè. Èíôîðìàöè¼àòà øòî ñîäðæè ïðèìåðè å ìíîãó ïîïðèåìëèâà çà ñëóøàòåëèòå âî ñïîðåäáà ñî èíôîðìàöè¼àòà øòî ñîäðæè ñàìî àïñòðàêòíè òåðìèíè. Íà ïðèìåð, àêî ñàêàø äà êàæåø äåêà äåöàòà ¼à ñàêààò ñâî¼àòà ó÷èòåëêà, òîãàø ïîêàæè íà êàêîâ íà÷èí òèå ¼à èçðàçóâààò ñâî¼àòà óáîâ. Îá¼àñíóâà å, îïèøóâà å. Òðåáà äà ñå çàïîìíè äåêà ñëóøàòåëîò íåìà ïðåòõîäíî çíàå å íà íåêî¼à òåìà èñòî êàêî è íîâèíàðîò. Çàòîà ñå êîðèñòàò çáîðîâè øòî ìîæå äà ãè ðàçáåðå. Êîðèñòå å ìî íè ãëàãîëè. Íèøòî íå ïîëíè òîëêó ñî åíåðãè¼à êàêî àêöè¼àòà. À ñàìî ãëàãîëèòå îïèøóâààò àêöè¼à, äå¼ñòâî. Äðóãà ñòðàòåãè¼à âðçàíà çà ãëàãîëèòå å äà ñå áèäå ñâåñåí çà äîäàòîöè êîè ÷åñòî ¼à ãîëòààò åíåðãè¼àòà øòî å ñîäðæàíà âî êîðåíîò íà çáîðîò: íàìåñòî äîáè âëåç òðåáà âëåçå; äîáè òðåòìàí òðåáà òðåòèðà. Èçáåãíóâà å æàðãîí, ñëåíã è ñë. Íà ïðèìåð, îôèöè¼àëíèòå ëèöà, âëàñòà, å èç¼àâàò äåêà âî åäåí êîíêðåòåí ñëó÷༠äåòåòî äîáèëî íåãàòèâåí ïîòòèê îä ñâî¼îò ðîäèòåë, à íå äåêà äîáèëî îòåê! £àçèêîò íà áèðîêðàòèòå, àäâîêàòèòå, ñëóæáåíèöèòå, íàñòàâíèöèòå íå òðåáà äà ãî èìïðåñèîíèðààò íîâèíàðîò çà ñâî¼àòà ïðèêàçíà. Çàòîà ñå ïðåïîðà÷óâà - ïàðàôðàçèðà å. Íà ñëóøàòåëèòå òðåáà äà èì ñå äàäå ¼àñíà ñëèêà çà òîà øòî ñå ñëó÷óâà âî ïðèêàçíàòà. Ðàäèîòî íå òðïè àëóçèè, çíàöè, íàâîäíèöè âî âåñòà, äâîñìèñëåíîñòè. Íàêèòåí ãîâîð, êëèøåà è ôðàçè. Äîáðèîò ñòèë íå Ïðî÷èò༠ãî ñâî¼îò ïîäðàçáèðà êîðèñòå å äîëãè, çàâèåíè ðå÷åíèöè èëè òåêñò íà ãëàñ. Àêî íàêèòåí ¼àçèê. Èçáåãíóâà¼òå ãè êëèøåàòà êàêî çàðàçà. çâó÷è êàêî íàïèøàíî, òîãàø Ïîçíàòèòå êëèøåà ëåñíî ñå èäåíòèôèêóâààò è åëèìèíèðààò. ïðåðàáîòè ãî. Âî òîà å Íà ïðèìåð: Ñåêîå ëåòî òóêà âðèå îä òóðèñòè êàêî âî êîøíèöà. óìåòíîñòà íà ïèøóâà åòî. Èçáåãíóâà å íåãàöèè ïðè ïèøóâà åòî. Íà ïðèìåð: Íå ïðîïóøòèâìå äà çàáåëåæèìå äåêà ñïðîòèâñòàâåíàòà ñòðàíà íå ïðèôàòè çàáðàíà íà òðêèòå íà êó÷è à . Ðåïîðòåðèòå êîè ¼à ïî÷èòóâààò ñâî¼àòà ïóáëèêà ïàðàôðàçèðààò è ãè âàäàò íåãàöèèòå, êîè ãî îïòîâàðóâààò òåêñòîò, à ÷åñòî ãî çáóíóâààò ñëóøàòåëîò. Ïîäîáðî å äà ñå íàïèøå: Ãëåäàìå äåêà ñïðîòèâñòàâåíàòà ñòðàíà íå ¼à ïîääðæà òðêàòà íà êó÷è à . >>> 15

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Íå êîðèñòè èçëèøíî ãëàãîëè. Íåïîòðåáíè ãëàãîëè âî ðå÷åíèöàòà êîãà èìåíêèòå ìîæàò äà ãî ïîíåñàò çíà÷å åòî - òðåáà äà ñå èçáåãíóâààò. Íå âåëè: Ñåêî¼ øòî å çàèíòåðåñèðàí çà ó÷åñòâî íà êîíêóðñîò òðåáà äà ñå ïðè¼àâè íà... Ïîäîáðî å äà ñå êàæå: Ñåêî¼ øòî å çàèíòåðåñèðàí ìîæå äà ñå ïðè¼àâè íà êîíêóðñîò... èëè: Çàèíòåðåñèðàíèòå äà ñå ïðè¼àâàò íà... Íå êîðèñòè èçëèøíî èìåíêè. Íåìà ïîòðåáà îä ìíîãó èìåíêè êîãà ãëàãîëèòå ìîæàò äà ãî ïîíåñàò çíà÷å åòî. Íàìåñòî, ïîëèöàåöîò âðøåøå ðóòèíñêà êîíòðîëà êî¼à ïîêàæà äåêà àâòîìîáèëîò å óêðàäåí , ïîäîáðî êàæè ïîëèöèñêàòà ðóòèíñêà êîíòðîëà ïîêàæà äåêà àâòîìîáèëîò å óêðàäåí . Íîâèíàðîò íà ðàäèî íå ìîæå áåç ñâî¼àòà îñíîâíà àëàòêà, Äîçâîëè èì íà ñëóøàäîáðî ïîçíàâà å íà ¼àçèêîò è ãðàìàòèêàòà. Ñî íèâ ñè ãî òåëèòå äà êàæàò à-õà ! òðàñèðà ïàòîò êîí ïðîôåñèîíàëíîòî íîâèíàðñòâî è ëè÷íèîò Ñòàâè ãè íà ìåñòîòî íà êðåäèáèëèòåò . 2) ñëó÷óâà åòî, âî ïðåäåëîò. À ñòðàíñêè çáîðîâè, ñòàòèñòèêè, áðî¼êè è òàáåëè? Âî ¼àçèêîò íà ðàäèîíîâèíàðñòâîòî ñòðàíñêèòå çáîðîâè òðåáà äà ãè èìà êîëêó øòî å ìîæíî ïîìàëêó. Çà äà ðàçáåðå ñëóøàòåëîò êî¼à å òåìàòà. Íî, î÷èãëåäíà ðàçëèêà ìå ó ðàäèîòî è ñèòå äðóãè ìåäèóìè èìà âî ïðåçåíòèðà åòî áðî¼êè. Àêî âî ïå÷àòîò òèå ìîæàò òî÷íî, ïðåöèçíî äà áèäàò íàïèøàíè, íà ðàäèî áðî¼êèòå ñå ðåäóöèðàíè äî äâîöèôðåíè. Èëè êîãà íà áðî¼êèòå èì ñå äàâà æèâîñò, ñòàâ༠è ãè âî ïîçíàòà ñåêî¼äíåâíà òåðìèíîëîãè¼à, ïðèêàçíàòà å áèäå ïîðåëåâàíòíà è ïîèíòåðåñíà çà ñëóøàòåëèòå. Íàìåñòî çà ãðàäå åòî íà áðàíàòà å áèäàò ïîòðåáíè 299 èë¼àäè ÷àñà ðàáîòà , êàæè ãðàäå åòî íà áðàíàòà å çíà÷è îòâîðà å íîâè ðàáîòíè ìåñòà çà 300 ëèöà . Âî âåñíèê âîçðàñòà ñå ïèøóâà ìå ó çàïèðêèòå è ïî èìåòî íà ÷îâåêîò, äîäåêà âî ñòèëîò íà åëåêòðîíñêèòå ìåäèóìè ãîäèíèòå ñå âî ôîðìà íà ïðèäàâñêà ôðàçà êî¼à ñòîè ïðåä èìåòî. Èñòî òàêà, ìíîãó èìè à è òèòóëè âî åäíà ðå÷åíèöà ïðàâàò òàà äà áèäå îáåìíà, òåøêà çà ÷èòà å, à Àêî íå çíàåø êàêî äà êàìîëè çà ñëóøà å. Âî ó÷èëèøòå í$ ó÷àò äà êîðèñòèìå ¼à çàâðøèø ðå÷åíèñèíîíèìè êîëêó øòî ìîæåìå ïîâå å. Îä åñòåòñêà ãëåäíà öàòà, òîãàø ñòàâè ÒÎ×ÊÀ! òî÷êà, òîà å äîáðî, íî ïîâå å ñå îäíåñóâà íà ïå÷àòîò îòêîëêó íà ðàäèîòî. Çàðàäè ïîäîáðî ðàçáèðà å íà ðàäèîòî, íåîïõîäíî å ïîâòîðóâà å.3) Êàêî ñå ñîâëàäóâà ïèøóâà åòî, îäíîñíî ¼àçèêîò íà ðàäèîòî? Ñî ïèøóâà å. Äðóã òðèê íå ïîñòîè! Èñòî êîëêó è ñî ñëóøà å íà âå å ñíèìåíè, åìèòóâàíè ìàòåðè¼àëè. Êîëêó ñå äîëãè ðå÷åíèöèòå? Äàëè âî íèâ èìà æèâîñò, ñëèêè êîè ñå ñïàêóâàíè çàåäíî ñî èíôîðìàöè¼àòà èëè òèå ñå ñàìî ñêóäíè âðñêè ìå ó èç¼àâèòå âî ïðèëîãîò? Íèåäåí íà÷èí íå å ïîäîáàð îä íåêî¼ äðóã, íèòó, ïàê, òðåáà äà ñå èìèòèðà äðóãèîò. Ñåêî¼ èìà ðàçëè÷åí ñòèë è íå áè òðåáàëî äà ñå ïëàøèòå äà ãî ðàçâèåòå ñîïñòâåíèîò ñòèë. Äîáðîòî íîâèíàðñòâî ìîæå äà ñå ñëó÷è äóðè è òîãàø êîãà ñå êðøàò ïðàâèëàòà. Ñòèëîò íå ãî ïðàâàò ðàçíèòå óêðàñíè çáîðîâè, òóêó îíà øòî ãî ãëåäàø, êàêî ãî ãëåäàø è êîëêó ¼àñíî å íàïèøåø çà íåãî - êàæàë èñêóñíèîò óðåäíèê íà ó¼îðê òà¼ìñ 16 >>>

xxx

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

Âèëè¼àì Êîíîëè. Âàæíî å äåêà ðàäèîïîðàêàòà ìîðà ïîñòî¼àíî äà ãî äðæè ôîêóñîò íà îíà øòî ñå ñëó÷óâà ñåãà è äà ñå ÷óâà ñâåæèíàòà íà ïðèêàçíàòà. Îäíåñóâà å ïðåä ìèêðîôîí Êîãà íîâèíàðîò çíàå øòî ñàêà äà èì êàæå íà ñëóøàòåëèòå, íà ðåä äîà à ñîâëàäóâà åòî íà åäíà îä íà¼òåøêèòå âåøòèíè - êàêî äà èì ñå êàæå òîà! Íà êàêîâ íà÷èí äà ñå ïðî÷èòà åäåí òåêñò ïðåä ìèêðîôîíîò, à ïðèòîà äà çâó÷è ñïîíòàíî è ïðèðîäíî? Äàëè íà÷èíîò íà êî¼ ñå êàæóâà íåøòî ïðåä ìèêðîôîíîò (âî ñíèìêà èëè âî æèâî) å ãî çàäðæè ñëóøàòåëîò äî ñâî¼îò ðàäèîïðèåìíèê? Äàëè òåòêà Ìàðòà ãî èìà äîæèâóâà åòî äåêà îíî¼ øòî çáîðóâà îä ðàäèîòî ñå îáðà à òîêìó íà íåà?! Íîâèíàðèòå ìîðà äà áèäàò ñâåñíè äåêà äîáðèîò ãîâîðíèê íà ðàäèî íå ìîðà è äîáðî äà ïèøóâà. Èñòî òàêà, ñåêî¼ äîáðî íàïèøàí òåêñò íå å ñîîäâåòåí çà ãîâîðíà åìèñè¼à. Íî, äîáðèîò ãîâîðíèê ìîðà äà èìà ïðè¼àòåí ãëàñ, äà ðåàãèðà íà ôèä-áåêîò íà ñëóøàòåëèòå, äà áèäå ôëåêñèáèëåí... Ãîâîðîò âîäè âî îäíîñ íà ïèøàíèîò çáîð: 75% îä íàøàòà ñåêî¼äíåâíà êîìóíèêàöè¼à å ãîâîðíà, äîäåêà 25% ñå áàçèðà âðç ïèøàíèîò ¼àçè÷åí èçðàç .4) Ñî äåìîêðàòèçàöè¼àòà è äåöåíòðàëèçàöè¼àòà íà ìåäèóìîò âîîïøòî âî ñâåòîò, ñå ñëó÷óâà è íåãîâàòà äåìèñòèôèêàöè¼à. Íî, ôàêò å äåêà ðàäèîòî íå ¼à çàãóáèëî ñâî¼àòà èíòèìíîñò - îä åäåí êîí äðóã ÷îâåê. Òîà å ðàçãîâîð ìå ó òåáå è äðóãî ëèöå èàêî ìîæåáè ãè èìà èë¼àäíèöè øòî òå ñëóøààò. Âîäèòåëîò íà óòðèíñêèòå Óñòàòà å çàäîëæèâåñòè Êàðë Êàñåë âåëè äåêà çàìèñëóâà êàêî çáîðóâà íà òåëíî îòâîðåíà çà äà òåòêà Ìàðòà. Êîãà ïðåòñåäàòåëîò äðæè ãîâîð, òî¼ ¼à ïîâèêóâà íå ðåãèñòðèðà òåòêà Ìàðòà âî ñâî¼àòà ôàíòàçè¼à è âåëè: Äàëè ãî ñëóøíà ìèêðîôîíîò è ìëàñêà å. ïðåòñåäàòåëîò âå÷åðâà ? Òåòêà Ìàðòà îäãîâàðà: Íå, øòî ðå÷å òî¼ ? Ïîòîà íîâèíàðîò ãè ñóìèðà ãëàâíèòå òî÷êè îä ãîâîðîò > çà íåà. Ðåçèìåòî å êîïè¼à íà èçáîðîò íà âåñòè øòî ãè ïðàâè Êàðë äîäåêà êàæóâà åòî, âñóøíîñò, å íåãîâèîò ðàçãîâîð ñî òåòêà Ìàðòà .5) Êàêî äà ñå ïðåíåñå ðàäèîïîðàêà? Ïîòðåáíè ñå íåêîëêó íåîïõîäíè åëåìåíòè, êàðàêòåðèñòèêè íà íîâèíàðîò íà ðàäèî: > çíàå å /ðàáîòà/ + òàëåíò > ëè÷íè ïðåäèñïîçèöèè (ãëàñ, èìàãèíàöè¼à, èíòóèöè¼à) + ÷óâñòâî çà ïñèõîëîøêî íè¼àíñèðà å > ñìèñëà çà êîìïîçèöè¼à + ÷óâñòâî çà äèíàìèêàòà íà åäåí ðàäèîïðîäóêò. Ñî äðóãè çáîðîâè, ãîâîðîò íà ðàäèî å ñëè÷åí íà ìåëîäè¼à. È ïîòðåáíî å ìóçèêàëíî óâî! Ãîâîðå åòî íà ïðèêàçíàòà ìîæåáè >>> 17

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

èçãëåäà äåêà å ïîëåñíèîò äåë îä èçâåñòóâà åòî çà ðàäèî. Íî, ÷èòà åòî íà ãëàñ äà çâó÷è ñïîíòàíî ïðåòñòàâóâà åäíà îä íà¼òåøêèòå âåøòèíè çà ðàäèî øòî òðåáà äà ñå ñîâëàäà. Ðàäèîíîâèíàðñòâîòî å åëåêòðîíñêî êàæóâà å íà ïðèêàçíèòå .6) Ãëàñîò å èíñòðóìåíò êî¼ òðåáà äà ñå òðåíèðà. Ñèãóðíî íå áè îäðæàëå êîíöåðò ñî èíñòðóìåíò íà êî¼ íèêîãàø ïîðàíî íå ñòå ñâèðåëå. Ñî îãëåä äåêà ïóáëèêàòà ¼à ñëóøà ïðèêàçíàòà ïðåêó íîâèíàðîò è íåãîâèîò ãîâîð, à ïðèòîà ñå çíàå äåêà íà ðàäèî ñå êàæóâà ñàìî åäíàø, çíà÷è äåêà íîâèíàðñêèîò òåêñò ìîðà Çàìîë÷è êîãà èìàø äà ¼à äîëîâè ñóøòèíàòà íà ïðèêàçíàòà. Âî ñïðîòèâíî, ïîòðåáà, äèøè ñëóøàòåëîò å ñå çáóíè. Çàòîà, íåîïõîäíè ñå âåæáà å íà íîðìàëíî, ãîëòíè àêî ãëàñîò è ÷èòà å ïðåä äà ñå âëåçå âî ïðîãðàìà . Òóêà ñå ìîðàø. íîâèíàðîò, ìèêðîôîíîò è òåêñòîò. Çàìèñëåíèîò ñëóøàòåë êî¼ äàâà ôèäáåê íà ïîíóäåíàòà íîâèíàðñêà ïðèêàçíà ìîæå ìíîãó äà ïîìîãíå çà äîáðà èçâåäáà íà òåêñòîò, ïðèòîà äà íå çàëè÷è íà ìîíîòîíà êîëåêöè¼à îä çáîðîâè. Ñåêî¼ ãëàñ å óíèêàòåí, åäèíñòâåí! Ñî òðåíèíã ìîæàò äà ñå ðàçâè¼àò äîáðè ãîâîðíè íàâèêè è òåõíèêè êîè âî èäíèíà å ãî ïîäîáðàò íà÷èíîò íà ãîâîðå å íà ðàäèî. Òàêà íîâèíàðîò ãî îòêðèâà è ãðàäè ñîïñòâåíèîò ñòèë. Êîëêó íîâèíàðè íà ðàäèî, òîëêó ñòèëîâè íà êàæóâà å, íà èçâåäáà íà ïðèêàçíàòà ïðåä ñëóøàòåëèòå! Íî, îäíåñóâà åòî ïðåä ìèêðîôîí ïîäðàçáèðà è: > ïî÷èò ñïðåìà ñëóøàòåëèòå; > äîáðà ïîäãîòîâêà íà ïðèêàçíàòà (òîà ìó äàâà ñïîêî¼ñòâî íà íîâèíàðîò è êîãà åâåíòóàëíî òðåáà äà Äîçâîëè ìó íà òâî¼îò èìïðîâèçèðà); ãëàñ äà îäãîâîðè íà > ìèêðîôîíîò íå ñëóæè çà ñàìîèñòàêíóâà å; îíà øòî ãî ÷èòàø èñòî êàêî øòî òîà áè çâó÷åëî âî > íåìà ìåñòî çà ëè÷íèòå ïðîáëåìè âî åòåðîò; íîðìàëíà êîíâåðçàöè¼à. > ñèãóðíîñò âî ñåáå è âî îíà øòî ãî êàæóâàø; > ñóãåñòèâåí; > àíãàæèðàí; > ìàêñèìàëíî êîíöåíòðèðàí. > äâà¼öà âîäèòåëè íà ïðîãðàìà? (ñàìî àêî òîà èìà ñìèñëà, èíàêó ñåêî¼ äîïîëíèòåëåí ãëàñ áåç íåêàêâà ôóíêöè¼à ñàìî ãî çáóíóâà ñëóøàòåëîò). Íå å äîáðî ñåêîå ãîâîðå å íà ðàäèî. Çà äîáðî ãîâîðå å ïðåä ìèêðîôîí ìîðà äà ñå ìèñëè íà íåêîëêó ôàêòîðè: êâàëèòåòîò, íèâîòî, áðçèíàòà è âîëóìåíîò íà ãëàñîò. Îâèå åëåìåíòè ñå ðàçâèâààò è óíàïðåäóâààò ñàìî ñî ïðàêòè÷íà ðàáîòà è íà¼ìíîãó ñî - ñëóøà å! Ãëàñîò è íåãîâèîò êâàëèòåò ñå ñòåêíàòè ñî ðà à åòî è ïðåòñòàâóâà ñèìáîëè÷åí èíäåêñ íà öåëîêóïíàòà ëè÷íîñò. Ìîæå äà áèäå ìåê, òâðä ãëàñ, ãðóá, íîñåí è ñë. Íî, êàêî îðãàíñêà ïðåäèñïîçèöè¼à, ñåïàê, ìîæå äà ñå ðàçâèâà. Ñî ñíèìà å íà ñîïñòâåíèîò ãëàñ , âàðèðà å è ñëóøà å, ñå äîà à äî ïîïðèðîäåí çâóê. ×åñòî ëó åòî íå ñå ïðåïîçíàâààò êîãà ïðâïàò å ñå ñëóøíàò íà ñíèìêà. Ïîòðåáíî å âðåìå çà äà ñå íàâèêíå ÷îâåê äà ãî ñëóøà ñâî¼îò 18 >>>

xxx

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

ãëàñ íàäâîð îä òåëîòî. Äîáðîòî óâî å äîëíàòà ëèíè¼à íà ñ$ äðóãî íà ðàäèî, ïà è íà ãîâîðå åòî .7) Ðàáîòå åòî, âåæáà åòî íà ãëàñîò ñî ñòðó÷íà ïîìîø ìíîãó ïîìàãà. Àêî äâèæå÷êà ñèëà íà ãëàñîò å âîçäóõîò, òîãàø íà îíî¼ øòî ãîâîðè ïðåä ìèêðîôîí íàâèñòèíà ìó òðåáà ìíîãó âîçäóõ! Êîíòðîëàòà íà äèøå åòî, ñåäå¼ è èëè ñòîå¼ è, ïðàêòèêóâà åòî äëàáîêî äèøå å îä äè¼àôðàãìàòà çíà÷è ïîâå å âîçäóõ, íî è ïîäîáðà ãëàñîâíà êîíäèöè¼à çà ãîâîð ×èòà åòî ãè òåðà ïðåä ìèêðîôîí. Íî, êâàëèòåòîò íà ãëàñîò íå å ñàìî ôèçèêà, ëó åòî äà çáîðóâààò òóêó è åìîöèè. Ëèöå ñî åêñïðåñè¼à ñîçäàâà è åêñïðåñèâåí ïîáðãó, ïà âåðî¼àòíî ãëàñ. Îáè÷íî ãè ïðèôà àìå ëó åòî øòî çâó÷àò òîïëî è å ìîðà äà âëîæèø ïðè¼àòåëñêè , à ãè èçáåãíóâàìå îíèå øòî çâó÷àò ïèñêëèâî . äîäàòåí íàïîð äà ÷èòàø Òîà å ðàçëèêàòà ìå ó îòâîðåíèîò, ðåçîíàíòåí çâóê è îñòðèîò, ïîáàâíî îòêîëêó øòî ïèñêëèâ, íà âèñîê òîí, çâóê. Âî âðñêà ñî îâà, ïîñòî¼àò ìíîãó ìèñëèø äåêà òðåáà. ñòåðåîòèïè: î÷åêóâàìå ëó åòî øòî çáîðóâààò ïèñêëèâî äà áèäàò è ôèçè÷êè ñèòíè è íèñêè, äîäåêà îíèå ñî íèñêî ãëàñîâíî íèâî, èëè äëàáîê ãëàñ êàêî øòî îáè÷íî âåëèìå, äà áèäàò òåëåñíî êðóïíè ëó å. Èñòî òàêà, îä æåíèòå ñå î÷åêóâà äà ïîñåäóâààò âèñîêî íèâî íà ãëàñîò, à îä ìàæèòå íèñêî, øòî ñå ðàçáèðà íå å ïðàâèëî. Èðîíè÷íî, íî âèñîêèòå æåíñêè ãëàñîâè ïîëåñíî ìîæàò äà ñå ðàçáåðàò íà ðàäèî ïðè åìèòóâà å êðàòêè áðàíîâè äîëæèíè, áèäå¼ è âèñîêàòà ôðåêâåíöè¼à íà ãëàñîò ïî¼àñíî ñå ïðåíåñóâà. Ñåêî¼ ÷îâåê èìà ãëàñîâåí äè¼àïàçîí îä îêîëó äâå îêòàâè. Êàêî äà ñå îäðåäè îïòèìàëíîòî ãëàñîâíî íèâî? Îáè÷íî òîà ñå íàî à íà åäíà òðåòèíà ìå ó íà¼âèñîêàòà è íà¼íèñêàòà íîòà øòî ÷îâåê ìîæå äà ¼à èñïåå! Êîãà å ñå îäðåäè îïòèìàëíîòî íèâî íà ãëàñîò, òðåáà äà ñå èìà íà óì è âîîáè÷àåíîòî íèâî, îíà êîå íà¼÷åñòî ñå êîðèñòè äîäåêà ñå çáîðóâà. Ãëàñîò íà ðàäèî ïðåòñòàâóâà íà¼äîáðàòà ìîæíà ñðåäèíà ìå ó îïòèìàëíîòî è íîðìàëíîòî ãîâîðíî íèâî, êîè çàåäíî äàâààò æèâîñò. Êâàëèòåòîò íà ãëàñîò ìîæå äà ñå ïîäîáðè ñî ðåëàêñèðà å, îëàáàâóâà å íà òåíçè¼àòà âî ðàìåíèöèòå, ãðëîòî è âðàòîò è ñî øèðîêî îòâîðåíà óñòà äîäåêà ñå çáîðóâà ïðåä ìèêðîôîí. Àðòèêóëàöè¼à, äèêöè¼à, ëîãè÷åí àêöåíò, åäíîñòàâåíî êàæàíî áåç ãëóìå å! Ïðåä äà îäàò âî æèâî , íà¼ãîëåìèîò áðî¼ îä íîâèíàðèòå íà ðàäèî ãè ÷èòààò ñâîèòå òåêñòîâè êîëêó øòî å ìîæíî ïîâå å. Äîáðî å äà ñå ïðàêòèêóâààò âåæáè, òåõíèêè íà âîêàëíî çàãðåâà å è Èñòî òàêà, ïîñòîè ðåëàêñàöè¼à. Øòî ñå ïðåïîðà÷óâà? îïàñíîñò ÷èòà åòî äà > Îëàáàâóâà å íà ðàìåíèöèòå, êðóæíî äâèæå å íà ïðîçâó÷è êàêî ïåå å. ãëàâàòà òðè ïàòè íà ëåâî è òðè íà äåñíî. > Ìàëêó ïðåòåðàíè ôàöè¼àëíè åêñïðåñèè êîëêó è äà èçãëåäààò ñìåøíî îòñòðàíà, íî ãî ðàçäâèæóâààò ãîâîðíèîò àïàðàò: ìóñêóëèòå, ¼àçèêîò, óñòàòà è ìó îáåçáåäóâààò íà ãëàñîò äîïîëíèòåëíà åíåðãè¼à. > Âåæáà¼òå áðçîçáîðêè. Äîáðè ñå çà äèêöè¼àòà. > Âîçäóõ ñå çåìà íà íîñ, à ñå èñïóøòà íà óñòà. > Ïðè òðåìà ïðåä ìèêðîôîíîò (óñòàòà ñå ñóøè, ðàöåòå è íîçåòå >>> 19

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

òðåïåðàò), ñå ïðåïîðà÷óâà ðàöåòå äà áèäàò ïîëîæåíè íà ìàñàòà îä ëàêòèòå äî äëàíêèòå, èñïðàâåíî ñåäå å, à ñòàïàëàòà ïîëîæåíè ðàìíî íà ïîäîò. Òàêà å ìèðóâà è ëèñòîò õàðòè¼à. Äëàáîêîòî âäèøóâà å å ãî íàìàëè àäðåíàëèíîò è å ¼à ðåôîêóñèðà åíåðãè¼àòà âî òåëîòî. > Àêî ñòå çàäèøàíè, à òðåáà äà ¼à çàïî÷íåòå åìèñè¼àòà, 3 ïàòè äëàáîêî èçäèøåòå. Íèç óñòàòà! Ïîíåêîãàø èì ñå Îâèå ìàëè òðèêîâè ïîìàãààò äî òîëêó øòî ãîâîðîò ñëó÷óâà íà ñòàíóâà ñïîíòàí, à òåêñòîò êàêî âå å äà å âî âòîð ïëàí. íîâèíàðèòå ìíîãó ïðèðîäíî äà ãè Íà÷èíîò íà êî¼ ñå èíòåðïðåòèðà ðå÷åíèöàòà ãè îòêðèâà è ïîäâëåêóâààò çáîðîâèòå åìîöèèòå íà íîâèíàðîò. Íà¼ïðâèí ìîðà äà ñå ðàçáèðà òîà øòî áè òðåáàëî äà áèäàò øòî ñå êàæóâà çà äà ñå çíàå êàêî äà ñå êàæå. Êîãà ÷èòàòå àêöåíòèðàíè âî òåêîò íà òåêñò âî âðñêà ñî àâèîíñêà íåñðå à, íåñîîäâåòíî å äà èìàòå ÷èòà åòî. Èëè ïèøóâààò íàñìåâêà íà ëèöåòî. Äîáðàòà êîðåëàöè¼à ìå ó ãëàñîò è ðàçíè çíàöè, ñèìáîëè íà ìèñëàòà è åìîöè¼àòà äàâà ìîæíîñò ãîâîðîò íà ðàäèî äà ìàðãèíèòå íà òåêñòîò ñî çâó÷è ïðèðîäíî è ïðè¼àòíî. áåëåøêè êàêî òóêà ïàóçà Çà ãîâîð íà ðàäèî ñå ïîòðåáíè è: èëè òóêà ÷èò༠ïîáàâíî . > îäðåäåíà ãëàñîâíà äèíàìèêà (áî¼à, âèñèíà, ¼à÷èíà íà ãëàñîò); > ïðàâèëíà àðòèêóëàöè¼à (òðåáà äà ñå çåìå ïðåäâèä äåêà ê༠èçãîâîðîò íà ãëàñîâèòå ïîñòî¼àò âàðè¼àöèè, ïà ñåêî¼ îä íàñ ðàçëè÷íî ãè èçãîâàðà); > ¼àñíà äèêöè¼à (¼àñíèîò èçãîâîð íà ñàìîãëàñêèòå âî çáîðîâèòå îâîçìîæóâà ÷èñòî äà ñå ñëóøíå è èçãîâîðîò íà ñîãëàñêèòå); > áîãàò ðå÷íèê (ñî êîíòèíóèðàíî íàäãðàäóâà å è çáîãàòóâà å); Êîðèñòè ãî ãëàñîò ñî > ñòèë. êî¼ ñè ðîäåí/à, à íå Âî ñåêî¼à ðå÷åíèöà èìà ëîãè÷åí àêöåíò (íà¼âàæíèîò ãëàñîò çà êî¼ ìèñëèø çáîð âî ðå÷åíèöàòà), íî êîãà çáîðîò ñå àêöåíòèðà ïîãðåøíî, äåêà òðåáà äà ãî èìà åäåí ñå ìåíóâà çíà÷å åòî, ïà äóðè çíàå äà ïðîçâó÷è ñìåøíî. íîâèíàð íà ðàäèî. Òî¼, Ïðàâèëíîòî àêöåíòèðà å ìîæå äà ñå íàó÷è (âî âòîðèîò ãëàñ îáè÷íî íå å ìàêåäîíñêèîò ¼àçèê - íà òðåòèîò ñëîã îääåñíî), äîäåêà âèñòèíñêèîò ñå äðóãî å èíòîíàöè¼àòà ñî êî¼à ñå ÷èòà è ãîâîðè - ñå âåæáà. È ñïîðåä ïðàêòèêà. ëîãèêàòà íà ìèñëàòà, èíòîíàöè¼àòà å çàâèñè îä òîà äàëè ðå÷åíèöàòà å ðàñêàçíà, ïðàøàëíà èëè èçâè÷íà. Êîãà ÷èòàòå òåêñò íà ãëàñ, òî¼ ÷åñòî ïðîèçâîëíî ñå ïîâèøóâà è ñíèæóâà. Ìîæåòå äà çàáåëåæèòå êàêî âàøèîò ãëàñ ãè àêöåíòèðà çáîðîâèòå íà èñòî ìåñòî, íà êðà¼îò îä ñåêî¼à ðå÷åíèöà. Ìîæåáè å óâèäèòå äåêà íèâîòî íà âàøèîò ãëàñ ñå ïîâèøóâà íà ñðåäèíàòà îä ñåêî¼à ðå÷åíèöà, à ïîòîà ïà à íà êðà¼îò. Âî îáàòà ñëó÷à¼à, òîà å íåïðèðîäíî - ãëàñîò å òî¼ øòî ðàáîòè ïðîèçâîëíî. Àêî âèñòèíñêè ãî ðàçáèðàòå îíà øòî ãî ÷èòàòå, òîãàø ìîæåòå äà ñå êîíöåíòðèðàòå íà íåãîâàòà ñóøòèíà è çàáåëåæóâàòå äåêà ãëàñîò ïà à íà ïîïðèðîäíè íèâîà. Ïðîïóñòèòå âî ïðàâîïèñîò è èçãîâîðîò ãî íàðóøóâààò íîâèíàðñêèîò êðåäèáèëèòåò. Àêöåíòîò å äåë îä åäèíñòâåíèîò êàðàêòåð íà ãëàñîò è ïðåòñòàâóâà ïðîáëåì ñàìî òîãàø êîãà ¼à íàðóøóâà ñóøòèíàòà íà ïðèêàçíàòà. 8) 20 >>>

xxx

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

Ðàäèîíîâèíàðîò, ñåïàê, èìà è äðóãà ìèñè¼à ñî ïî÷èòóâà åòî íà ñòàíäàðäèòå íà ëèòåðàòóðíèîò ¼àçèê, ãðàìàòèêàòà, ïðàâîïèñîò è ñî ïðàâèëíèîò ãîâîð: íåãóâà å íà ¼àçè÷íàòà êóëòóðà, òðàäèöè¼à è åñòåòèêà. Áðçèíà íà ãîâîðå åòî Íà¼÷åñòèîò ïðîáëåì ñî êî¼ ñå ñîî÷óâààò ïî÷åòíèöèòå-íîâèíàðè íà ðàäèî å äèëåìàòà äà ñå ãîâîðè áðãó èëè íå? Êîëêó áðãó? Áðçèíàòà è òåìïîòî ñî êîè ñå ãîâîðè ïðåä ìèêðîôîí çàâèñàò îä òåêñòîò, îä îíà øòî ñå ñàêà äà ñå êàæå. Ïîñòîè íåïèøàíî ïðàâèëî: êîãà ìèñëèø äåêà çáîðóâàø äîáðî, òîãàø ñèãóðíî çáîðóâàø áðçî; êîãà âåëèø äåêà çáîðóâàø áàâíî, òîãàø, âñóøíîñò, çáîðóâàø äîáðî! Ñåðèîçíèòå ïîðàêè ñå ïðåíåñóâààò áàâíî, ñî ïàóçè íà òî÷íî îïðåäåëåíè ìåñòà, íà ìåñòà ñî ïîåíòà è òàìó êàäå øòî ñå çàîêðóæóâà åäíà èäå¼à. Ñëîæåí ìàòåðè¼àë èëè òåêñò ñî òåõíè÷êè òåðìèíè, èñòî òàêà, òðåáà äà ñå ãîâîðè ïîáàâíî çà äà ìó ñå äàäå ìîæíîñò íà ñëóøàòåëîò äà ðàçáåðå øòî ñå êàæóâà. Ïîëåñíè õóìîðèñòè÷íè ñîäðæèíè ìîæàò äà ñå êàæóâààò ïîáðãó.

>>> 21

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

> Çîðàí Èâàíîâ è Çîðàí Òàíåâñêè Æàíðîâè íà ðàäèî ÄÈÇÀ£Í ÍÀ ÍÎÂÈÍÀÐÑÊÈÎÒ ÐÀÄÈÎÈÇÐÀÇ Âî ïîãîëåì äåë îä òåîðåòñêèòå ïðîìèñëóâà à, íîâèíàðñêèòå æàíðîâè ñå ãðóïèðàíè êàêî: âåñò, èçâåøòà¼, èíòåðâ¼ó, ñòîðè¼à, êîìåíòàð, ñòàòè¼à, ðåïîðòàæà èòí. Âî ñèòå âàæè ïðàâèëîòî äåêà íà¼íàïðåä ìîðà äà ñå ïèøóâà òî÷íî. Çáîðîâèòå è èìè àòà ìîðà äà áèäàò èçãîâîðåíè ïðàâèëíî. Àäðåñàòà ìîðà äà áèäå ïðîâåðåíà. Çáîðîâèòå ìîðà äà áèäàò óïîòðåáåíè êàêî øòî ñå äåôèíèðàíè âî ðå÷íèêîò. Èçâîðèòå ìîðà äà áèäàò öèòèðàíè áåç èñêðèâóâà å. Ïîäàòîöèòå (áðîåâèòå è çáèðîâèòå) ìîðà äà áèäàò ïðîâåðåíè äâà ïàòè. Èíôîðìàöèèòå è èç¼àâèòå ìîðà äà áèäàò ïîòêðåïåíè ñî èçâîðîò íà èíôîðìàöè¼àòà. Âåñòà íà ðàäèîòî ìîðà äà áèäå ìàêñèìàëíî êîíöèçíî è ¼àñíî íàïèøàíà è ðàçáèðëèâî è ¼àñíî èçãîâîðåíà. Âî íà¼ãîëåì Æàíðîâè íà ðàäèî: áðî¼ ñëó÷àè, âåñòà íà ðàäèî ñå åìèòóâà áåç íà¼àâà è çàòîà > âåñò; > ðàäèîçâåøòà¼; òðåáà äà áèäå íàïðàâåíà ñïîðåä ïðèíöèïîò íà ñâðòåíà > èíòåðâ¼ó; ïèðàìèäà, îäíîñíî âî ïðâàòà ðå÷åíèöà äà ñå îäãîâîðè íà > êîìåíòàð; íà¼áèòíîòî ïðàøà å îä ñîäðæèíàòà íà âåñòà. Âåñòà íà > ñòàòè¼à; ðàäèîòî íå ïîäíåñóâà ïðåãîëåìî äåòàëèçèðà å, íå òðïè > ðàäèîðåïîðòàæà; ïðåîïòîâàðåíîñò ñî ïîäàòîöè, òóêó ãî áàðà íà¼áèòíîòî îä > õà¼äïàðê íà ðàäèî. áèòíîòî. Ðàäèîèçâåøòà¼îò ìîðà ìàêñèìàëíî ìåäèóìñêè äà ñå îðãàíèçèðà, ñî àâòåíòè÷åí çâóê îä íàñòàíîò, ñî öèòèðà å, ñî æèâè èç¼àâè îä ó÷åñíèöèòå íà íàñòàíîò. Îñòàíóâà êàêî íåîïõîäíîñò êàæóâà åòî çà ðàäèî êîãà ñå åìèòóâà èçâåøò༠äà âîäè ñìåòêà äåêà ñëóøàòåëîò òðåáà äà ãî ðàçáåðå îä åäíî åäèíñòâåíî ñëóøà å. Èíòåðâ¼óòî çà ðàäèî å ïîñåáíà òåìà, íî íà¼êóñî òðåáà äà ñå êàæå äåêà ñå îáåçáåäóâà ñïîíòàíîñò âî ðàçãîâîðîò, ïðèäðæóâà å äî òåìàòà, ñëåäå å íà èçëàãà åòî íà ñîãîâîðíèêîò. Êîìåíòàðîò íà ðàäèîòî òðåáà äà áèäå èçãîâîðåí îä àâòîðîò êî¼ íèç ãîâîðå åòî å äîëîâè, å ïîíóäè óøòå íåøòî îä îíà øòî å êàæàíî. Ìîæíî å ðàäèîêîìåíòàðîò ìóçè÷êè äà ñå äèçà¼íèðà, ñî êðàòêè ìóçè÷êè âìåòíóâà à, íî òîà å ïîæåëíî äà ñå ïðàâè ñàìî äîêîëêó ñå ïîñòèãíóâààò íàãëàñåíè åôåêòè. Ïîñòî¼àò ìèñëå à äåêà ñòàòè¼àòà íå òðåáà äà áèäå çàñòàïåíà íà ðàäèîïðîãðàìàòà, áèäå¼ è ïðèðîäàòà íà ìåäèóìîò íå äîçâîëóâà ñëóøà å äîëãè ãîâîðíè äåëîâè. Ñåïàê, âî îïðåäåëåí áðî¼ òåìàòñêè áëîêîâè, ñòàòè¼àòà ìîæå äà áèäå ðàäèîïðîèçâîä ñî òîà øòî ñå áàðà äðàìàòè÷íîñò, ìóçè÷êè äèçà¼í, èçâîðíè öèòàòè îä ñîãîâîðíèöèòå, óìåøíà óñîãëàñåíîñò è ðåæèñåðñêè äîñòèãíóâà à. Çà ðàäèîðåïîðòàæàòà å çíà÷à¼íî ìåäèóìñêè ìàêñèìàëíî äà ñå îôîðìè. Òîà ïîäðàçáèðà: 22 >>>

xxx

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

> ãîâîðå å íà òåêñòîò ñî äîæèâåàíîñò, ñî äóøà, ñî àêöåíò è ïîäâëåêóâà å, ñî åìîöèè; > îáåçáåäóâà å àâòåíòè÷íîñò íà àòìîñôåðàòà ñî îðèãèíàëíè òîíñêè çàïèñè, ñî èçâîðíè èç¼àâè, ñî àâòåíòè÷åí çâóê; > êâàëèòåòåí ìåäèóìñêè äèçà¼í: ìóçè÷êà ïîñòåëà âðç êî¼à å ëåæè ãîâîðîò, ìóçè÷êè íóìåðè øòî å ãî çãîëåìóâààò íàáî¼îò, øòî å áèäàò ôóíêöèîíàëíî âêëîïåíè, âãðàäåíè âî öåëèíàòà; > áàðà å äðàìñêè ìîìåíò - òå÷å å íà äå¼ñòâîòî, çàïëåò, êóëìèíàöè¼à, ðàñïëåò, ïðè øòî íå ñå ïðåïîðà÷óâà òàêîâ ëîãè÷åí ðåä è ðàñïîðåä íà òèå ìîìåíòè. Õà¼äïàðê íà ðàäèî - Ðàäèîòî îòñåêîãàø ¼à èìàëî ìî òà íà¼áðãó è íà¼äèðåêòíî äà äîïðå äî ãðà àíèòå, äî ñâîèòå ñëóøàòåëè. Íàñåêàäå âî ñâåòîò, ïà è âî Ìàêåäîíè¼à, ìå ó íà¼ñëóøàíèòå ïðîãðàìè ñå îòâîðåíèòå ðàäèîïðîãðàìè âî êîè ãðà àíèòå ìîæàò äà êîìóíèöèðààò íà çàäàäåíè òåìè èëè ñïîðåä ñëîáîäåí èçáîð ñî âîäèòåëîò âî ñòóäèîòî èëè ñî íåãîâèòå ñîãîâîðíèöè. Òåëåôîíñêèòå âðñêè îâîçìîæóâààò äèðåêòíî ó÷åñòâî íà ãðà àíèòå âî ðàäèîïðîãðàìàòà, çíà÷è íèâåí äèðåêòåí ¼àâåí íàñòàï. Òîà îä íîâèíàðèòå-âîäèòåëè áàðà ãîëåìà êîíöåíòðàöè¼à çà äà ìîæå äà ¼à îäðæóâà êîíòðîëàòà íà îòâîðåíèòå ðàäèîïðîãðàìè. Íî, êîãà íà ñëóøàòåëîò, íà ãðà àíèíîò, ìó ñå îâîçìîæóâà ¼àâåí íàñòàï, òîãàø âîäèòåëîò ìîðà äà ãî ïî÷èòóâà òîà. Ñå ðàçáèðà, âî èíòåðåñ íà âðåìåòî, âîäèòåëîò ìîæå äà ãî ïðåêèíå ñëóøàòåëîò, íî ñàìî äîêîëêó ¼à çàîêðóæèë ñâî¼àòà ìèñëà, îäíîñíî ãî èçíåë ñòàâîò çà êî¼ ñå ¼àâèë âî ñòóäèîòî èëè, ïàê, äîêîëêó íå óñïåàë äà ãî íàïðàâè òîà êîíöèçíî, à äðóãèòå ñëóøàòåëè ìîæå äà ãî íàñåòàò îíà øòî ñàêàë äà ãî èçíåñå âî åìèñè¼àòà. Âî îòâîðåíè ïðîãðàìè ñå ìîæíè èíöèäåíòè îä òèïîò íà ïöîñòè, íàâðåäè, ðàçíè âóëãàðíîñòè. Âî íåêîè ñòóäè¼à ïîñòî¼àò òåõíè÷êè óðåäè êîè çà íåêîëêó ñåêóíäè ãî îäëîæóâààò äèðåêòíîòî åìèòóâà å âî åòåðîò, çíà÷è ìàëî îäëîæíî åìèòóâà å øòî ìó äàâà íà âîäèòåëîò ìîæíîñò äà èñêëó÷è íàãëàñåíî âóëãàðåí ñëóøàòåë. Íî, è áåç òî¼ óðåä, âîäèòåëîò òðåáà äà èìà ñåíñ íàâðåìå äà ïðåêèíå ñëóøàòåë ñî òàêâà íàìåðà çà øòî âî øèðîêàòà ñëóøàòåëñêà ¼àâíîñò å èìà ïîääðøêà çà ñâîèòå ïîòåçè. Íî, ñàìî äîêîëêó å ïðèíöèïèåëåí âî òîà è íåóòðàëåí âî îäíîñ íà ñòàâîâèòå øòî ãè èçíåñóâààò ñëóøàòåëèòå.

>>> 23

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

> Ñóçàíà Òîäîðîâñêà - Ïàâëîñêà Èíòåðâ¼ó íà ðàäèî ÍÎÂÈÍÀÐÑÊÀ ÀËÀÒÊÀ ÑÎ ÃÎËÅÌÈ ÌÎÆÍÎÑÒÈ Êàêî ñå êîðèñòè èíòåðâ¼ó íà ðàäèî? Èíòåðâ¼óòî çà ðàäèî ìíîãó ÷åñòî ïîãðåøíî ñå ñïîðåäóâà è èäåíòèôèêóâà ñî ñïîíòàí ðàçãîâîð. Èëè, âî êðàåí ñëó÷à¼, ñî íåôîðìàëåí ðàçãîâîð. Òîà å íàâèñòèíà ñðàçãîâîð, íî ñî ïîäîáðà ñòðóêòóðà. Ðàçãîâîð íà ðàäèî ñå è êîíòàêòíèòå åìèñèè ñî âêëó÷óâà å íà ñëóøàòåëèòå èëè íà ïîêàíåòèòå ñîãîâîðíèöè ïî òåëåôîí èëè ñî ðàäèîâðñêà. Òîà å äâîåí òðåòìàí íà òåìàòà, ïðè øòî ðåïîðòåðîò èìà óëîãà íà äèñïå÷åð ñî îáâðñêà çà ñèíòåòèçèðà å.9) Äîáðîòî èíòåðâ¼ó çà ðàäèî ñå áàçèðà âðç ïðåòõîäíè Äîáðî èíòåðâ¼ó íà ïîäãîòîâêè è èñòðàæóâà å. Êàêî åäíà îä íà¼ïîïóëàðíèòå ðàäèî ñå áàçèðà âðç íîâèíàðñêè àëàòêè è êàêî òèïè÷åí ðàäèîæàíð, èíòåðâ¼óòî ïîäãîòîâêè è íóäè èíôîðìàöè¼à âî ôîðìà íà ïðàøà å è îäãîâîð èëè âðç èñòðàæóâà å. Èíòåðâ¼óòî áàçà íà ïðàøà å è îäãîâîð, èëè âî ðàìêè íà ïðàøà à è äàâà ìîæíîñò äà ñå îäãîâîðè. Òîà å ôîðìà íà äè¼àëîã ñî ïðåäíîñòè êàêî íèåäíà äîáè¼àò èíôîðìàöèè îä äðóãà òåõíèêà: äàâà ìîæíîñò äà ñå äîáè¼àò èíôîðìàöèè îä ïðâà ðàêà è äà ñå çàäðæè íèâíàòà àâòåíòè÷íîñò. ïðâà ðàêà è äà ñå çàäðæè àâòåíòè÷íîñòà íà äîáèåíèòå èíôîðìàöèè. Íà êàêîâ íà÷èí ñå êîðèñòè èíòåðâ¼ó âî åòåðîò? > Êàêî äåë îä ïðèêàçíà èëè åìèñè¼à; > Êàêî èç¼àâà - êîãà äåëîâè îä èíòåðâ¼óòî ñå èíñåðòèðààò âî ïðèêàçíàòà; > Êàêî èíòåðâ¼ó - ñíèìåíî èëè âî æèâî. Çàäà÷àòà íà èíòåðâ¼óòî íà ðàäèî å íà ñëóøàòåëèòå äà èì ñå ïðåòñòàâè êîìïëåòåí ñîãîâîðíèê, êî¼ å äàäå êîëêó øòî ìîæå ïîâå å èíôîðìàöèè íà îäðåäåíà òåìà è å çâó÷è èíòåðåñíî. ½âåçäà íà èíòåðâ¼óòî å ñîãîâîðíèêîò, à íå íîâèíàðîò. Çàòîà, íîâèíàðîò òðåáà äà èçáåãíóâà êîðèñòå å íà ¼àñ è äà ãî çàìåíè ñî íèå. Íå å äîáðî êîãà ðåïîðòåðîò å ðå÷å: ìå èíòåðåñèðà... îäãîâîðåòå ìè...áè ñàêàë äà çíàì... 9) Ñèòå èíòåðâ¼óà, áåç îãëåä íà òîà äàëè ñå çà ïå÷àò, ðàäèî èëè çà ÒÂ, çàåäíè÷êà èì å ïîòðåáàòà îä óðåäóâà÷êè, òåõíè÷êè è ïñèõîëîøêè ïîäãîòîâêè. Êàêî åäåí îä òåìåëèòå âî íîâèíàðñêàòà ïðîôåñè¼à, èíòåðâ¼óòî ¼à íàìåòíóâà ïîòðåáàòà äà ñå èçëåçå íà òåðåí, äà ñå ðàçãîâàðà ñî ëó åòî è äà ñå äîçíàå øòî ñå ñëó÷óâà íàâèñòèíà. Âî ïðèêàçíèòå ñå âìåòíóâààò è íèâíèòå ãëàñîâè. Òàêà ïðèêàçíèòå ñå ïîæèâè. Ðàáîòàòà íå å ñàìî âî òîà íîâèíàðîò äà èçëåçå íà òåðåí ñî ïðàøà å, äà ãî âêëó÷è ðèêîðäåðîò è äà ñå âðàòè. Àêî ñå ñòðåìèìå êîí ïðîôåñèîíàëíî èçðàáîòåíî èíòåðâ¼ó, ñî çíàå å, ñåíñ çà òåìàòà è ñîãîâîðíèêîò, êîìïëåòíà è ëîãè÷íà öåëèíà êî¼à íà ñëóøàòåëèòå å 24 >>>

xxx

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

èì ïîíóäè îäãîâîðè íà îäðåäåíà òåìà, òîãàø å íåîïõîäíà òåìåëíà ïîäãîòîâêà. Ïðåä äà ïî÷íåø ñî èíòåðâ¼óòî, çí༠øòî å ñëåäóâà ïîòîà! Êàêâà å öåëòà íà èíòåðâ¼óòî Òðåáà äà ñå çíàå øòî ñå ñàêà äà ñå ïîñòèãíå ñî îäðåäåíî èíòåðâ¼ó. Äàëè íè å ïîòðåáíà íåêî¼à ôàêòè÷êà èíôîðìàöè¼à, ðåàêöèèòå íà ñîãîâîðíèêîò íà íåêî¼à ñèòóàöè¼à èëè, ïàê, ñàêàìå äà ¼à çàïîçíàåìå è ïîäëàáîêî äà ¼à ðàçáåðåìå ëè÷íîñòà? Äàëè âî òâîåòî ðàäèî âå å áèëà åìèòóâàíà ñòîðè¼à íà èñòàòà òåìà íà¼äè ¼à ñíèìêàòà è ñëóøíè ¼à. Ïðèêàçíàòà ìîæåáè ñ$ óøòå íå å çàâðøåíà è ÷åêà íàòàìîøíî íîâèíàðñêî èñòðàæóâà å. Îâà å âàæíî ïðè ïëàíèðà åòî è ïîäãîòîâêàòà íà ïðàøà àòà çà èíòåðâ¼óòî. Øòî ñå ñëó÷óâà àêî ñîãîâîðíèêîò ñàêà äà çáîðóâà îô-ðåêîðä? Èñòî òàêà, ìíîãó å âàæíî íîâèíàðîò äà èìà ïðåòñòàâà çà íà¼äîáðèîò ìîæåí èñõîä îä èíòåðâ¼óòî øòî ãî ïëàíèðà. Êîãî äà èíòåðâ¼óèðàø? Íîâèíàðèòå ÷åñòî ïàòè êîðèñòàò èñòè èçâîðè íà èíôîðìàöèè. Òðèêîò å äà ñå èçáåðàò íåîáè÷íè è íåî÷åêóâàíè èçâîðè èëè, ïàê, îä îíèå êîè âîîáè÷àåíî ñå êîðèñòàò êàêî èçâîðè, äà ñå äîáè¼àò íåî÷åêóâàíè ñâåæè èç¼àâè. Êîãà íîâèíàðîò å ãî íàïðàâè èçáîðîò íà ñîãîâîðíèê çà ñâîåòî èíòåðâ¼ó, òðåáà äà ñå óâåðè äàëè òî¼ å âèñòèíñêèîò, îäãîâàð༠è ñè íà ïðàøà àòà: äàëè å íà¼ðåëåâàíòíèîò èçâîð èëè ìîæåâ äà èçáåðàì äðóã; äàëè òî¼(òàà) ìè å ñîãîâîðíèê ñàìî çàòîà øòî òàêà ìè å ïîëåñíî; êî¼ å ìîòèâîò íà ìî¼îò èçâîð çà äà äàäå èíôîðìàöè¼à? Äðóãè ïîäãîòîâêè çà èíòåðâ¼ó íà ðàäèî Óðåäóâà÷êèòå ïîäãîòîâêè çà ðàäèîèíòåðâ¼ó ïîäðàçáèðààò è îäðåäóâà å íà âðåìåòðàå åòî è êîìïîçèöè¼àòà íà ðàçãîâîðîò. Âàæíî å äà ñå çíààò è íåêîè äðóãè åëåìåíòè êàêî íà ïðèìåð äàëè èíòåðâ¼óòî å ñå åìèòóâà âî öåëîñò - âî æèâî èëè ñíèìêà? Óñïåøíî èíòåðâ¼ó çà ðàäèî ïðåòïîñòàâóâà: òåõíè÷êà ïîäãîòîâêà íà ñòóäèîòî; ïîñòàâåíîñò íà ìèêðîôîíîò; ïîçíàâà å íà òåõíèêàòà çà ñíèìà å è ìèêðîôîíîò çà òåðåíñêà ðàáîòà; íèâíàòà èñïðàâíîñò çà êâàëèòåòíà ñíèìêà. Ìíîãó ïîëåñíî å áèäå àêî ñå çíàå äàëè å ñå êîðèñòàò èçâàäîöè îä èíòåðâ¼óòî êàêî èíñåðòè âî ïðèëîã èëè âî èçáîð íà âåñòè? Òðåáà äà ñå çíàå øòî ñå åìèòóâà, îäíîñíî êî¼ èíñåðò êàäå è çîøòî ñå åìèòóâà. >>> 25

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

×åñòî ïàòè ñîãîâîðíèöèòå êîè íåìààò èñêóñòâî ñî èíòåðâ¼ó âî ñòóäèî ñå èíòåðâ¼óèðààò âî íèâíàòà ñðåäèíà, äîìà èëè íà ðàáîòíîòî ìåñòî. Ñòåðèëíàòà àòìîñôåðà âî ñòóäèîòî ïðàâè äà ñå ñòåñíóâààò è äà ñå ÷óâñòâóâààò íåïðè¼àòíî. Âî òî¼ ñëó÷à¼, ñå ïðåïîðà÷óâà ìàë ðåêîðäåð (òåõíèêà çà ñíèìà å) øòî å ïîìîãíå çà ðåëàêñèðà å íà àòìîñôåðàòà. Ïîíåêîãàø èíòåðâ¼ó ìîæå äà ñå ñïðîâåäå è ïðåêó òåëåôîí. Íîâèíàðîò ìîðà äà íàñòî¼óâà äà ñîçäàäå Íå ïðåêèíóâà¼òå ãî àòìîñôåðà íà äîâåðáà ìå ó íåãî è èíòåðâ¼óèðàíîòî ëèöå .

9) ñîãîâîðíèêîò. Èëè Ïîäîáðè ðåçóëòàòè ñå ïîñòèãíóâààò ñî ñïîêî¼íî è óâåðëèâî ïðåêèíåòå ãî íà îäíåñóâà å îòêîëêó ñî àãðåñèâíîñò è âëåãóâà å âî íåàãðåñèâåí íà÷èí è íå ïîëåìèêè ñî ñîãîâîðíèêîò. Êîíêðåòíèòå, ¼àñíè, ñìèðåíî áèäåòå ñòðîãè. ïîñòàâåíè ïðàøà à ñå îä íà¼ãîëåìà ïîëçà. Êàêî äà ñå íàïðàâè äîáàð ïîäãîòâèòåëåí ðàçãîâîð? Ïðàêòèêàòà ïîêàæàëà äåêà íåôîðìàëíèîò ðàçãîâîð ïðåä èíòåðâ¼óòî íà íåêî¼à îïøòà òåìà íåñâðçàíà ñî òåìàòà íà èíòåðâ¼óòî, å îñîáåíî âàæåí âî ôóíêöè¼à íà ñòåêíóâà å íà äîâåðáàòà. Èñêóñíèòå íîâèíàðè ÷åñòî çíààò äà ðàçãîâàðààò íà îìèëåíàòà òåìà íà èíòåðâ¼óèðàíèîò. Óñïåøíîòî èíòåðâ¼ó íà ðàäèî ïîäðàçáèðà äåêà òîà èíòåðâ¼ó ïðåòõîäíî âå å áèëî íàïðàâåíî êàêî ïîäãîòâèòåëåí ðàçãîâîð. Ñåïàê, òðåáà ìíîãó äà ñå âíèìàâà è äà ñå ñëóøà ðàçãîâîðîò çà âðåìå íà èíòåðâ¼óòî, çàøòî ïðàøà àòà øòî ñå íàïèøàíè ïðåòõîäíî è íå ñå ôîðìóëèðààò âî òåêîò íà ðàçãîâîðîò ãî ïðàâàò íîâèíàðîò íåñèãóðåí êàêî ïîñëåäèöà íà ôîêóñèðà åòî íà ÷èòà åòî íà ïðàøà àòà . Íà¼ëîøà ïîñëåäèöà íà òàêà âîäåíî èíòåðâ¼ó å êîãà ñå ïîñòàâóâà ïðàøà å êîå âå å å îäãîâîðåíî. Àêî èìàòå ó÷òèâ è ïðè¼àòåëñêè íàñòðîåí ñîãîâîðíèê, å äîáèåòå ïîâòîðíî îäãîâîð, íî ñî äðóãè çáîðîâè. Àêî, ïàê, èìàòå íåòðïåëèâ è íåïðè¼àòåëñêè íàñòðîåí ñîãîâîðíèê, ìîæåòå äà äîáèåòå è òàêîâ îäãîâîð: Èàêî âå å îäãîâîðèâ íà âàøåòî ïðàøà å, Èíôîðìèðà¼òå ãî ñâî¼îò å ïîâòîðàì øòîì íå ñòå ìå ðàçáðàëå . ñîãîâîðíèê êîãà å áèäå åìèòóâàíî èíòåðâ¼óòî. Ñëåäíîòî ïðàøà å å áèäå ïîäîáðî àêî ñå ñëóøíå îäãîâîðîò íà ïîñëåäíîòî ïðàøà å. Îâà ñå íàðåêóâà êîíâåðçàöèñêî ñëóøà å. Âíèìàòåëíîòî ñëóøà å íà ñîãîâî äàâà ìîæíîñò çà äîïîëíèòåëíè, íåïðåäâèäåíè ïðàøà à. È êîãà ñå èñöðïåíè ñèòå ïðàøà à, êîãà íîâèíàðîò âå å íåìà íèêàêâà èäå¼à øòî äà êàæå è ïðèòîà èìà ÷óâñòâî äåêà èíòåðâ¼óòî íå å êîìïëåòíî, çíà÷è äåêà å âðåìå çà êðàòêà äðåìêà ñî ïñèõè¼àòðèñêî ïðàøà å . 9) Åäíîñòàâíî, ñå ïîâòîðóâà ïîñëåäíàòà ôðàçà øòî ¼à êàæàë èíòåðâ¼óèðàíèîò. Òàêà ñå äîáèâà âî âðåìå çà äà ñå ñìèñëè øòî äà ñå êàæå íàòàìó. Ïîíåêîãàø å ïîäîáðî íîâèíàðîò ó÷òèâî äà ãî îòêàæå èíòåðâ¼óòî àêî èçâîðîò áàðà ïðåòõîäíî ïðàøà àòà äà ìó áèäàò ïèñìåíî èñïðàòåíè è ñî çàáåëåøêà äåêà íà äîïîëíèòåëíè ïðàøà à íåìà äà îäãîâàðà . 5) Êîãà ñîãîâîðíèêîò äîà à íà èíòåðâ¼ó íà ñíèìà å èëè âî æèâî ñî 26 >>>

xxx

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

íàïèøàí òåêñò, òîãàø íîâèíàðîò ìîæå äà ñå ïîñëóæè ñî åäåí ìàë òðèê. óáåçíî ìó âåëè íà ñîãîâîðíèêîò: å çâó÷èòå ïîäîáðî âî åòåð àêî çáîðóâàòå ñëîáîäíî. Çíàåòå íà êî¼à òåìà. Ïðî÷èòà¼òå ñè ãî òåêñòîò âåäíàø, íî ïîòîà îñòàâåòå ãî íàñòðàíà . Ïîâå åòî ñîãîâîðíèöè å ãî ïîñëóøààò îâî¼ ñîâåò. Ñàìî äîêîëêó èìààò äîâåðáà âî íîâèíàðîò. Ïðåä ìèêðîôîíîò Ðå÷èñè ñèòå ïðèðà÷íèöè çà ðàäèîíîâèíàðè ïðåäóïðåäóâààò íà ìîæíèîò ñòðàâ ê༠ëó åòî îä ñàìèîò ïðîöåñ èëè óïëàâ îä ìèêðîôîí, ïà íå ðåòêî ñå ñëó÷óâà ñîãîâîðíèêîò áóêâàëíî äà çàíåìå êîãà å ñå âêëó÷è öðâåíîòî ñâåòëî êàêî çíàê äåêà ñìå âî ïðîãðàìà , èëè âî åòåðîò. Ïîíåêîãàø å ïîëåñíî äà ñå ðåàëèçèðà òåëåôîíñêî èíòåðâ¼ó, êîå áàðà, èñòî òàêà, ïðåòõîäíà òåõíè÷êà ïîäãîòîâêà - ïðîâåðêà íà çâóêîò, íèâîòî íà ãëàñîò è ñë. Òðåáà äà ñå èìà íà óì: àêî íîâèíàðîò íå óìåå äà ñå ñïðàâè ñî ðåîðäåðîò èëè ñî ìèêðîôîíîò, âî î÷èòå íà ñîãîâîðíèêîò çíà÷è äåêà íå ìîæå äà ñå ñïðàâè íè ñî çàäà÷àòà, îäíîñíî ñî ðàçãîâîðîò ñî íåãî! Åâå íåêîëêó ïðàêòè÷íè óïàòñòâà: > Ìèêðîôîíîò íåêà áèäå îääàëå÷åí 15 - 20 ñì îä ñîãîâîðíèêîò. Òðåáà äà ñå çáîðóâà íîðìàëíî ñî îãëåä íà òîà øòî ìèêðîôîíèòå äåíåñ ñå ìíîãó îñåòëèâè. > Ïðè ñíèìà å íà èíòåðâ¼ó íà òåðåí, íîâèíàðîò è ñîãîâîðíèêîò òðåáà äà çàçåìàò ìåñòî è ïîçèöèè êàäå øòî å ìîæå íåïðå÷åíî äà ñå ñíèìà èíòåðâ¼óòî. > Ïðåä èíòåðâ¼óòî âî ñòóäèî âî æèâî èëè ñíèìåíî, òåõíè÷àðîò áàðà îä íîâèíàðîò äà çáîðóâà âî ìèêðîôîíîò çà äà ìîæå äà ãè ïîñòàâè íèâîàòà íà çâóê. Íà îâàà àóäèî ïðîáà íîâèíàðîò òðåáà äà ïðîâåðè äàëè çáîðóâà ñî ñâîåòî âîîáè÷àåíî ãëàñîâíî íèâî. Àêî ìîæåø, èíòåðâ¼óèð༠íà ìåñòîòî íà > Äîáðî å äà ñå çàìîëè ñîãîâî-ðíèêîò äà íå âðòè íàñòàíîò. Ìîæåáè òîà ñòðàíèöè çà âðåìå íà èíòåðâ¼óòî, íèòó, ïàê äà óäèðà ïî å áèäàò ñöåíè êîè å ìó ìàñàòà èëè òðîïà ñî íîãàòà. äàäàò áî¼à è äðàìà íà > Ðåêîðäåðèòå êîëêó øòî ñå íåîïõîäíè àëàòêè çà ðàäèîïðèëîãîò. ñíèìà å òîëêó ìîæàò äà áèäàò ïðå÷êà âî íàìåðèòå íà íîâèíàðîò äà áèäå îòâîðåí ñïðåìà èçâîðîò. Âî òî¼ ñëó÷à¼, ïîíåêîãàø å ïîòðåáíî ïîëîâèíà îä âðåìåòî ïðåäâèäåíî çà èíòåðâ¼ó äà ñå ïîòðîøè íà ñîãîâîðíèêîò, äà ìó ñå ïîìîãíå äà ñå îëàáàâè âî öåëàòà ñèòóàöè¼à, à îñîáåíî êîí ìàøèíàòà çà ñíèìà å. > Äà ñå áèäå ó÷òèâ, íî ñèãóðåí âî ñåáå. Íà êðà¼îò íà êðàèøòàòà, íîâèíàðîò å øåôîò! >>> 27

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Êîíòàêò ñî î÷èòå Êîãà íîâèíàðîò è ñîãîâîðíèêîò ñå ëèöå â ëèöå, òîãàø äîáðîòî èíòåðâ¼ó ïîäðàçáèðà è êîíòàêò ñî î÷èòå. Âî êðàåí ñëó÷à¼, òîà å èçðàç íà ó÷òèâîñò. Ìèêðîôîíèòå âî ñòóäèîòî ñå ïîñòàâåíè òàêà øòî íîâèíàðîò è èíòåðâ¼óèðàíèîò ñåäàò åäåí äî äðóã (åäåí ñïðîòè äðóã) è íåïðå÷åíî ñå îäâèâà êîíòàêòîò ñî î÷èòå. È íåâåðáàëíàòà êîìóíèêàöè¼à (êàêîâ òåëåñåí ãîâîð ìàíèôåñòèðà; êîëêó å ðåëàêñèðàí ïðåä èëè âî òåêîò íà èíòåðâ¼óòî; êàêî ñåäè; íåðâîçåí å, ñå ïîòè èëè ìîæåáè ñå ìóðòè íà îäðåäåíè òåìè âî òåêîò íà ðàçãîâîðîò; äàëè îâèå òåëåñíè ñèãíàëè ñå çíàöè äåêà ëàæå èëè èçáåãíóâà îäãîâîð), ñëóøà å ñî î÷èòå , å åäåí îä íà¼âàæíèòå óñëîâè Äîáðàòà ìî çà ïåðöèçà óñïåøíî èíòåðâ¼ó, à íàá óäóâà åòî å íà¼äîáðàòà àëàòêà ïèðà å ìîæå äà çà äîáðî ñëóøà å! ñîçäàäå ñîñåìà ðàçëè÷íà èìïðåñè¼à çà ñîãîâîðíèêîò èëè äà ãî îòêðèå âî äðóãî èíòåðåñíî íåîòêðèåíî ñâåòëî.

Ìîë÷å å/ òèøèíà Ïàóçàòà, îäíîñíî ìîë÷å åòî íà íîâèíàðîò íà êðà¼îò îä îäãîâîðîò âî èíòåðâ¼óòî, áè ìîæåëà äà ñå ïðîòîëêóâà: Ñèãóðíî íå ìèñëèø äåêà ¼àñ ìèñëàì äåêà îíà øòî ãî êàæà íà êðà¼îò å îäãîâîð íà ìîåòî ïðàøà å . Îâàà òàêòèêà ìîæå äà äîíåñå ïîâå å îä îäãîâîð. Èñòî êîëêó è èçáåçóìåíî ¾âåðå å âî ïðàçíî. Òèøèíàòà âî àóäèîèçðàçîò å îä èñêëó÷èòåëíî çíà÷å å è íå ñìåå íèòó äà çàñòðàøóâà íèòó äà ñå ïîëíè áåç ïîòðåáà. Íà¼÷åñòî âî åìèñèèòå, èíòåðâ¼óàòà âî æèâî, ïàóçèòå âåäíàø ñå êðøàò è ñå ïîñòàâóâà íîâî ïðàøà å. Ñå ïðåïîðà÷óâà äà îñòàíå ïàóçàòà îä 30èíà ñåêóíäè, áèäå¼ è å èíôîðìàòèâíà. Ñî äðóãè çáîðîâè, íîâèíàðîò òðåáà äà çíàå êîãà äà çàìîë÷è. Âî ñåêóíäèòå íà òèøèíà, èçâîðîò, íà¼âåðî¼àòíî, å ñå ïî÷óâñòâóâà íåïðè¼àòíî è å ¼à ñêðøè òèøèíàòà ñî íåêî¼à âàæíà èíôîðìàöè¼à.

Ñòðàòåãèè è êîíòðàñòðàòåãèè 9) Èñêóñíèòå ñîãîâîðíèöè èìààò ñâîè òåõíèêè çà äà ãî ñâðòàò âíèìàíèåòî âî ñâî¼à ïîëçà. Òîà îáè÷íî ñå ñëó÷óâà êîãà ñå î÷åêóâà íåïðè¼àòíî ïðàøà å. Íà ïðèìåð, ñîãîâîðíèêîò âî èíòåðâ¼ó âî æèâî áåãà îä òåìàòà è îïøèðíî çáîðóâà çà íåøòî Íå ïëàøåòå ñå îä ñïîðåäíî. Ñî îãëåä äåêà âðåìåòî çà èíòåðâ¼ó å îãðàíè÷åíî, ñîïñòâåíàòà ñàìîóâåìîðà äà ñå íà¼äå íà÷èí êàêî äà ñå èçëåçå îä îâàà ñòàïèöà. ðåíîñò. Äîáðèîò íîâèíàð Íîâèíàðîò èìà ïðàâî äà ãî ïðåêèíå è âî èíòåðåñ íà íå ìîðà äà çíàå ñ$. Åäèíñòâåíî ìîðà äà ãî ñëóøàòåëèòå äà ñå âðàòè íà ñóøòèíàòà íà òåìàòà. Èëè âåëè çíàå íà÷èíîò êàêî äà ãî äîáðî å øòî íè äàâàòå íà çíàå å... â ðåä, äà íî... íàó÷è òîà. Âî ðàäèîæàðãîíîò ñå êîðèñòè è òåðìèíîò òåøêè ñîãîâîðíèöè , ïðåìíîãó ñðàìåæëèâè èëè îíèå øòî ñå ïëàøàò îä ìèêðîôîí. Çà íèâ ñå ïðåïîðà÷óâà ïîñòàâóâà å îòâîðåíè ïðàøà à ïðîñëåäåíè ñî êèìà å íà ãëàâàòà èëè íàñìåâêà.

28 >>>

xxx

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

Àíêåòà èëè âîêñ ïîïóëè/ãëàñîò íà íàðîäîò Ñíèìà åòî àíêåòà íà òåðåí ïîäðàçáèðà ïðåòõîäíè ïîäãîòîâêè êàêî è çà äðóãèòå èíòåðâ¼óà. Êîãà íîâèíàðîò ìó ïðèî à íà íåêîãî íà óëèöà ñî öåë äà ãî ñíèìè íåãîâèîò ãëàñ, ìîðà äà áèäå, ïðåä ñ$, êðàòîê è ïðè¼àòåëñêè íàñòðîåí! Ñòàâîò ïðîñòåòå øòî âè äîäåâàì íå îäè âî ïðèëîã íà ïðîôåñèîíàëíîñòà ñî êî¼à òðåáà íîâèíàðîò äà ¼à îäèãðà ñâî¼àòà óëîãà! Êàêî äà ñå ñíèìè ãëàñîò íà íàðîäîò? > Ïðè¼äè ìó íà íåêîãî, èäåíòèôèêóâ༠ñå, îá¼àñíè øòî ïðàâèø; > Ñîãîâîðíèöèòå òðåáà äà çíààò êàäå (íà êîå ðàäèî) è êîãà (âî êî¼ òåðìèí) å ñå åìèòóâà àíêåòàòà; > Êîëêó è äà å íåêî¼ ãðóá, íîâèíàðîò ìîðà äà áèäå ó÷òèâ. Ïîíåêîãàø ïðàøà åòî ìîðà äà ñå ïîâòîðè. Àêî íå äîáèå îäãîâîð, íîâèíàðîò ìîæå äà ñè çàìèíå íå ñôà ༠è ãî òîà êàêî ñâî¼ ëè÷åí íåóñïåõ. Îáðàáîòêà íà èíòåðâ¼ó çà ðàäèî Ìîíòàæàòà å äîïîëíèòåëíà îáðàáîòêà íà èíòåðâ¼óòî, ïðè øòî òîà íå ñìåå äà çàãóáè íèøòî îä ñóøòèíàòà íà ñîäðæèíàòà èëè îä äîëæèíàòà. Àïñîëóòíî å çàáðàíåòî äà ñå ïîâòîðóâààò ïðàøà àòà îä ñòóäèîòî êîëêó è äà íå ìó ñå äîïà à íà íîâèíàðîò êàêî ñå ôîðìóëèðàíè ïðâîáèòíèòå ïðàøà à . 9) Ñåêîãàø å èìà ïîòðåáà îä êðàòå å íà ðàçãîâîðîò, îäíîñíî íà ñíèìêàòà. Íî, îñòàíóâààò äåëîâèòå êîè îäãîâàðààò íà òåìàòà è öåëòà íà ðàçãîâîðîò. Íå å äîçâîëåíî èç¼àâèòå äà ñå èçìåñòóâààò îä êîíòåêñò è äà ñå èçáèðààò È ìîíòèðààò îíèå ñî êîè ñîãîâîðíèêîò å áèäå ïðèêàæàí âî ïîëîøà (èëè ïîäîáðà) ñâåòëèíà îòêîëêó ïðè ñíèìà åòî. Ïðåïîðà÷ëèâî å ñîãîâîðíèêîò äà áèäå èíôîðìèðàí àêî ìîíòàæàòà áàðà êðàòå å íà ñíèìåíèîò ìàòåðè¼àë, ïðè øòî íåìà äà ñå ïðîìåíè çíà÷å åòî íà îíà øòî áèëî êàæàíî. Âî èíòåðâ¼ó çà ðàäèî íå ïîñòîè ïðàêòèêà çà áàðà å àâòîðèçàöè¼à, áèäå¼ è òóêà áóêâàëíî ñå åìèòóâààò ñòàâîâèòå âî ñïîðåäáà ñî ïå÷àòîò, êàäå øòî íîâèíàðñêàòà îáðàáîòêà å ïîîáåìíà.

>>> 29

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ðàäèîâîäèòåë ÂÎÊÀËÍÀ ËÈ×ÍÎÑÒ ÊÎÍÖÅÒÐÀÖÈ£À È ÑÓÃÅÑÒÈÂÍÎÑÒ Äåìèñòèôèêàöè¼àòà íà ðàäèîòî êàêî ìåäèóì, îñîáåíî íà îíèå ÷èè ãëàñîâè ãè ñëóøàìå îä ðàäèîïðèåìíèöèòå, çàïî÷íà îä ïðàøà åòî: êàêîâ ãîâîð íà ðàäèî ãî çàäîâîëóâà ñëóøàòåëîò? Îâà ïñèõîëèíãâèñòè÷êî ïðàøà å ìîæå äà ñå ïðåôîðìóëèðà: êàêâè êàðàêòåðèñòèêè íà ãîâîðîò è ëè÷íîñòà ìîðà äà èìà ãîâîðíèêîò (ðàäèîâîäèòåëîò) çà óñïåøíî äà ¼à ïðåíåñå ðàäèîïîðàêàòà äî ñëóøàòåëèòå? Ïñèõîëèíãâèñòèêàòà ãè ïðîó÷óâà îäíîñèòå ìå ó ïîðàêèòå ïðåíåñåíè ñî ãîâîð è êîãíèòèâíàòà è åìîöèîíàëíàòà ñîñòî¼áà íà îíî¼ øòî èñïðà à èëè ïðèìà ãîâîðíà ïîðàêà. Óøòå âî ïî÷åòîêîò íà ìèíàòèîò âåê áèëî ïîñòàâåíî ïðàøà åòî çà îäíîñîò ìå ó ãîâîðîò è ëè÷íîñòà. Àìåðèêàíñêèîò àíòðîïîëîã è ëèíãâèñò Åäâàðä Ñåïèð âî 1927 ãîäèíà ¼à îá¼àñíèë îâàà ðåëàöè¼à: àêî ñå íàïðàâè àíàëèçà íà ãîâîðîò ê༠íåêî¼à ëè÷íîñò, ÷åêîð ïî ÷åêîð, ¼àçè÷åí ñëî¼ ïî ¼àçè÷åí ñëî¼, è àêî ñåêî¼ ñëî¼ ãî ãëåäàìå îä ñîöè¼àëíà ïåðñïåêòèâà, òîãàø ñå äîáèâà ñèãóðíà ìåðà çà ëè÷íîñòà íà ãîâîðíèêîò è ïîòâðäà çà òîà äåêà ãëàñîò å íåñâåñíà ñèìáîëèçàöè¼à íà ÷îâåêîâèòå îïøòè íàêëîíåòîñòè. Öåëòà íà ðàäèîåìèÍåîïõîäíî å äà ñå çíàå êàêî òðåáà äà èçãëåäà ïðîôèëîò ñè¼àòà å äà áèäå òî÷íî ïðåíåñåíà ïîðàêàòà. íà ëè÷íîñòà íà ðàäèîâîäèòåëîò çà òî¼ äà áèäå ïðèôàòåí è ñëóøàí îä ïóáëèêàòà. Çîøòî å âàæíî îâà? Ïîðàäè òîà øòî ïðåíåñóâà åòî íà ïîðàêàòà çàâèñè îä êâàëèòåòèòå íà ëè÷íîñòà øòî ¼à ïðåíåñóâà. Öåëòà íà åäíà ðàäèîåìèñè¼à å äà áèäå òî÷íî ïðåíåñåíà ïîðàêàòà, ïà íå å ñååäíî êàêâè åëåìåíòè òðåáà äà ñîäðæè âî ñâî¼îò ãîâîð åäíà óñïåøíà ò.í. âîêàëíà ëè÷íîñò.10) Ïðîöåíóâà åòî íà ëè÷íîñòà íà ðàäèîâîäèòåëîò çàïî÷íóâà ñî àíàëèçàòà íà ãëàñîò, øòî èñòîâðåìåíî å è íà¼äåëèêàòíàòà àíàëèçà. Âî ¼àçè÷íàòà àíàëèçà, äî ëè÷íîñòà ìîæå äà ñå äî¼äå è âðç îñíîâà íà èçãîâîðîò. Ïîíåêîãàø è ïîêð༠êîíâåíöèîíàëíîñòà âî íîðìàòèâíèîò èçãîâîð íà ãëàñîâèòå, àíàëèçàòà íà ëè÷íîñòà íà âîäèòåëîò óêàæóâà íà ñïåöèôè÷íî èçãîâàðà å è áî¼à íà ãëàñîò. Âîäèòåëîò ñå ïðåïîçíàâà è ñïîðåä ðå÷íèêîò (îïøòåñòâåíèîò è èíäèâèäóàëíèîò ðå÷íèê ñå ðàçëèêóâààò). Âî îïðåäåëóâà åòî íà ïðîôèëîò íà âîäèòåëîò, áèòíî ìåñòî èìà è ñòèëîò. £àñíî å äåêà ñåêî¼ èìà ñâî¼ ñòèë, íî òî¼ íå å âðçàí ñàìî çà ëèòåðàòóðíèîò èçðàç è ïîåòñêèòå òâîðáè. Ñïîðåä ñòèëîò ñå ðàçëèêóâààò ãðóïèòå âî åäíî îïøòåñòâî, íî è ëè÷íîñòà íà âîäèòåëîò. Êàðàêòåðèñòèêè íà óñïåøåí ðàäèîâîäèòåë Ãîâîðîò íà ðàäèî ìîðà äà çâó÷è óáåäëèâî. Âîäèòåëîò íà åìèñè¼àòà íå ñàìî øòî ìîðà äà áèäå ïîäãîòâåí çà ñîäðæèíèòå òóêó ìîðà äà áèäå ñèãóðåí âî ñåáå, êîíöåíòðèðàí è óáåäëèâ. Òåðìèíîò âîêàëíà ëè÷íîñò ïîäðàçáèðà íåêî¼ øòî ìó å ïîçíàò 30 >>>

xxx

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

íà ñëóøàòåëîò ñïîðåä ãîâîðîò. Âîêàëíà ëè÷íîñò å çáèð îä ãîâîðíè, âîêàëíè êàðàêòåðèñòèêè èëè îñîáèíè øòî ãè èìààò ñëóøàòåëèòå âî ñâî¼àòà ñâåñò êîãà ãî îöåíóâààò âîäèòåëîò øòî çáîðóâà íà ðàäèî .11) Òåäè Õåíäôèëä (Tedy Handfield)å âîíðåäåí ïðîôåñîð ïî äðàìà íà Êàòîëè÷êèîò óíèâåðçèòåò âî Âàøèíãòîí è âåëè äåêà åäåí óñïåøåí ðàäèîâîäèòåë èìà òðè öåëè øòî òðåáà äà ãè ïîñòèãíå êîãà ãî äàâà ñâî¼îò ãëàñ íà ïðèêàçíàòà. Òèå ñå: > £àñíîñò (ôðàçèòå è àêöåíòèòå òðåáà äà áèäàò âî ôóíêöè¼à íà ¼àñíî ðàçáèðà å íà ïðèêàçíàòà è ñå íàãëàñóâààò çáîðîâèòå êîè ¼à èëóñòðèðààò ñóøòèíàòà íà ïðèêàçíàòà). > Ïðîìåíà (íèâîòî íà ãëàñîò, ðèòàìîò è ïàóçèòå òðåáà äà ñå ìåíóâààò êàêî øòî òå÷å è ñå ìåíóâà ìèñëàòà âî ïðèêàçíàòà. Ãîâîðå åòî òðåáà äà áèäå æèâî è ìåëîäè÷íî). > Õóìàíîñò (ãëàñîò íà ðàäèî ¼à ðåôëåêòèðà æèâîñòà íà óìîò è ìèñëàòà. Íå òðåáà äà çâó÷è ìåõàíè÷êè, òóêó òðåáà äà ãî âîäè íà÷èíîò íà êî¼ ñå äâèæè ìèñëàòà, íî è ÷óâñòâîòî çà ïðèêàçíàòà. Ãîâîðå åòî íà ðàäèî òðåáà äà áèäå ñïîíòàíî, ïðèðîäíî è äèíàìè÷íî > íå êîìï¼óòåðñêè ãåíåðèðàíà ìîíîòîíè¼à. Ðàäèîâîäèòåë èëè... êàêî äà ñòàíåòå ïðè¼àòåë ñî îíèå øòî íå ãè ïîçíàâàòå? Íà¼ñèëíîòî îðóæ¼å íà ðàäèîâîäèòåëîò å âåøòèíàòà äà ñîçäàäå ëè÷åí îäíîñ ñî ñâîèòå ñëóøàòåëè. Íî, äà ñîçäàäåø ëè÷åí îäíîñ ñî îíî¼ îä äðóãàòà ñòðàíà êî¼ å íåâèäëèâ å èñòî êàêî äà àïëàóäèðàø ñî åäíà ðàêà. Ñïîðåä íåêîè, òîà å íåâîçìîæíî. Íî, íà¼óñïåøíèòå âîäèòåëè íà ðàäèî óñïåâààò âî òîà. Êàêî? Êîãà âî ìèíàòèîò âåê ñå ïî¼àâè òåëåâèçè¼àòà, ñèòå áåà ïîäãîòâåíè äà òàãóâààò, áèäå¼ è ñå î÷åêóâàøå ðàäèîòî äà èçóìðå. Òàêà ñå ñîçäàäå è ïåñíàòà VIDEO KILLED THE RADIO STAR. Íî, òóêà å ïàðàäîêñîò > ðàäèîòî îòèäå íàïðåä. Ëè÷íîñòà ïðåä ìèêðîôîíîò å ÷îâåê ñî ñâîè êâàëèòåòè, ìàíè, ðàñïîëîæåíè¼à, ñòðàâîâè è ÷óâñòâî çà õóìîð. Ëè÷íîñòà íà ðàäèîâîäèòåëîò ïîñåäóâà ìàãè¼à êî¼à ãî ñïàñè ðàäèîòî. Íî, ïîñòîè è ÷èñòî åðãîíîìñêî îá¼àñíóâà å íà ïîñòîå åòî íà ðàäèîòî êàêî ìåäèóì: íå ìîæåòå äà ãëåäàòå Ò äîäåêà âîçèòå . 12) Êàêî ñëóøàòåëèòå ãè îöåíóâààò âîäèòåëèòå Âèñòèíà å äåêà âîäèòåëîò ñå ïðîåêòèðà ñåáåñè âî åòåðîò è íå ïîñòîè ïðàâèëåí èëè ïîãðåøåí íà÷èí êàêî ñå îäâèâà òîà. Ðàçëè÷íà ïóáëèêà, ðàçëè÷íè âîäèòåëè. Íåêîè ñâîèòå ñèìïàòèè ãè íàñî÷óâààò êîí íåïîñðåäíèòå, âåñåëè âîäèòåëè, à äðóãè å ãî çàïîìíàò âîäèòåëîò êî¼ ïëåíè ñî ñâî¼îò õóìîð, ïîçèòèâíàòà åíåðãè¼à è îñòðîóìíîñòà ñî êîè íàóòðî ãè áóäè ñëóøàòåëèòå. Èäåàëíàòà âàðè¼àíòà å >>> 31

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

ðàäèîâîäèòåëîò äà áèäå òàêîâ êàêîâ øòî å. Äîáðèîò âîäèòåë ìó å äîáðî äðóøòâî íà ñëóøàòåëîò. À çà òîà òðåáà äà îòêðèåòå øòî ìèñëèòå è ÷óâñòâóâàòå. Íåèñêðåíîñòà ãè îääàëå÷óâà ñëóøàòåëèòå. Íå âå ñëóøààò . 13) Ñòàíóâà çáîð çà äîáàð áàëàíñ: êîìóíèêàöè¼àòà âîäèòåë íà åìèñè¼à(áåç ðàçëèêà äàëè âå áóäè íàóòðî, âå ñëåäè âî òåêîò íà äåíîò èëè ãî ñëóøàòå íàâå÷åð) - ïóáëèêà å ðàáîòà íà ïðåòõîäíà ïîäãîòîâêà, çíàå å, ÷óâñòâî, óñåò çà ñåáåîòêðèâà å (íå äîêð༠è áåç èíòèìèçèðà å ñî ñëóøàòåëèòå), èìàãèíàöè¼à, èíòóèöè¼à è êðåàòèâíîñò. Èñêóñíèòå ðàäèîâîäèòåëè âåëàò äåêà ìèêðîôîíîò è íîâèíàðîò ïðåä íåãî > òîà å íåêàêîâ ìàãè÷åí îäíîñ. Íî, íà¼ãîëåìàòà ìàãè¼à å âî òîà äà ñå èìà øòî äà ñå êàæå, äà ñå çíàå êàêî äà ñå êàæå òîà è äà èìà ðåàêöè¼à, ôèäáåê. Øòî ìèñëè ñëóøàòåëîò çà ðàäèîâîäèòåëîò? Ñëóøàòåëîò ãî ïðîöåíóâà âîäèòåëîò âî çàâèñíîñò îä íåãîâèòå ôèçèîëîøêè Âî èñòðàæóâà åòî íà îãðàíè÷óâà à, ïåðöåïöè¼àòà íà çâóêîò è ïîâðçàíîñòà ñî Àëåêñàíäàð çíà÷å åòî. Äðàãî¼ëîâè , íàïðàâåíî Øòî ãî ïðàâè âîäèòåëîò âîäèòåë? Íåãîâàòà ëè÷íîñò. Àêî âî 1980-òèòå ãîäèíè, âî åòåðîò ñëóøàòåëèòå íå ìîæàò äà ¼à äîëîâàò ëè÷íîñòà íà îöåíóâà åòî íà âîäèòåëèòå âîäèòåëîò è íåãîâàòà àóðà, òîãàø òî¼ íå å âîäèòåë íà ðàäèî. îä ñòðàíà íà ñëóøàòåëèòå Åäíà îä íà¼âàæíèòå ïðåïîðàêè ãëàñè: ãîâîðåòå ÑÎ ïîêàæàëî äåêà äóðè íà ñëóøàòåëèòå, à íå ÍÀ ñëóøàòåëèòå. Êîìóíèêàöè¼àòà ñî 68% èì å íà¼âàæíà áî¼àòà ïóáëèêàòà íå ñå îäâèâà ñàìî ïî òåëåôîí - è êîãà òåõíè÷êè å íà ãëàñîò. Âòîðàòà òàêà. Òàà ñå ñëó÷óâà íèç ïðèñòàïîò è ñòèëîò íà âîäèòåëîò êàðàêòåðèñòèêà å áðçèíàòà íà ãîâîðîò - 46 %, à ïîòîà íà îíà øòî ãî êàæóâà. Îñíîâíàòà ðàáîòà âî ñòóäèîòî å ñëåäóâààò: ðàçáèðëèâî îñòâàðóâà å êîíòàêò ñî ñëóøàòåëèòå. À çà òîà òðåáà äà ãîâîðå å è àêöåíòèðà å, ñàêàòå. Îäíåñóâà åòî âî åòåðîò òðåáà äà áèäå øòî èì áèëî âàæíî íà 29% èíòåðàêòèâíî. Ïîòðóäåòå ñå äîäåêà ñå ïîäãîòâóâàòå çà îä èñïèòàíèöè. åìèñè¼àòà, âî êî¼à, íà ïðèìåð, èìàòå ãîñòèí, òî¼ äà áèäå ïîäàðîê çà ñëóøàòåëèòå, à íå ñàìî õàðòèèòå è öåäåàòà. Âàæíî å øòî ñå êàæóâà, êàêî, êîëêó è øòî ñå ïðàâè. Ñëóøàòåëèòå ãî ïðåïîçíàâààò è ãî öåíàò òîà . 14) Åâå íåêîëêó èäåè: âîäèòåëîò ãî èñêàæóâà ñâîåòî ìèñëå å ( ëè÷íî ìèñëàì äåêà... , âåðóâàì äåêà... , íåøòî âî êîå ñå ñîìíåâàì... ), ñïîäåëóâà ñëó÷êè îä æèâîòîò ñî ñëóøàòåëèòå. Èñòðàæóâà åòî íà Àëåêñàíäàð Äðàãî¼ëîâè , íîâèíàð ïî ïðîôåñè¼à è ïñèõîëîã ïî âîêàöè¼à, ïîêàæàëî: > Ñëóøàòåëèòå áàðààò îä äîáðèîò âîäèòåë âîñïîñòàâóâà å êîìóíèêàöè¼à, øòî ïðîèçëåãóâà îä ïñèõîôèçè÷êèòå îñîáèíè íà ñëóøàòåëèòå è êàðàêòåðèñòèêèòå íà ëè÷íîñòà øòî ¼à ñîîïøòóâà ïîðàêàòà. > Íà¼çàáåëåæèòåëíè îñîáèíè íà âîäèòåëîò âàæíè çà ñëóøàòåëèòå ñå: - áî¼àòà íà ãëàñîò; - áðçèíàòà/òåìïîòî íà ãîâîð; - ïðàâèëíàòà àðòèêóëàöè¼à; è - àêöåíòîò.

32 >>>

>>> Ðàäèîíîâèíàðñòâî è ðàäèîíîâèíàð <

xxx

> Ñïîðåä áàðà àòà íà ñëóøàòåëèòå, îñîáèíèòå íà âîäèòåëîò ìó ïîìàãààò íà îíî¼ øòî ñëóøà ïðàâèëíî äà ¼à äåêîäèðà ïîðàêàòà è ïðèòîà äà äîæèâåå ïðè¼àòíî àêóñòè÷íî äîæèâóâà å. > Âêóïíèîò çâó÷åí âïå÷àòîê ê༠ïóáëèêàòà ñå ãðàäè âðç îñíîâà íà åêñïðåñèâíèòå êàðàêòåðèñòèêè: - èíòåðïðåòàòèâíè êàðàêòåðèñòèêè (ñîæèâóâà å, îñìèñëóâà å íà îíà øòî ñå êàæóâà), ìåëîäè÷íîñò íà ðå÷åíèöàòà, ëåñíîòè¼à âî ñîîïøòóâà åòî, òî÷íî òîëêóâà å íà îíà øòî å çàïèøàíî è æèâîñò âî êàæóâà åòî; - èíòîíàöèñêè êàðàêòåðèñòèêè: âèñèíà, ¼à÷èíà è áî¼à íà ãëàñîò, áðçèíà- òåìïî íà ãîâîð; - èçãîâîðíè êàðàêòåðèñòèêè: àðòèêóëàöè¼à > èçãîâîð è àêöåíò; - ñåâêóïåí âïå÷àòîê: óáåäëèâîñòà íà îíà øòî ãî êàæóâà íîâèíàðîò. Ôóñíîòè:

Rosenbaum, Marcus & Dinges, John. SOUND REPORTING. Iowa, USA, Kendall/ Hunt Publishing Company, 1992. 66 2) Rosenbaum, Marcus & Dinges, John. SOUND REPORTING. Iowa, USA, Kendall/ Hunt Publishing Company, 1992. 78 3) Arnold, Bernd Peter. ABV na radioto. Sofia, Media Development Centre, 2000.

203 4) Äðàãî¼ëîâèö, Àëåêñàíäàð. ÂÎÊÀËÍÀ ËÈ×ÍÎÑÒ ÐÀÄÈ£À. Áåîãðàä, Ðàäèî Áåîãðàä, 1985. 21 5) The National Public Radio Guide to Radio Journalism and Production, SOUND REPORTING. Iowa, USA, Kendall/Hunt Publishing Company, 1992. 81 6) The National Public Radio Guide to Radio Journalism and Production, SOUND REPORTING. Iowa, USA, Kendall/Hunt Publishing Company, 1992. 81 7) The National Public Radio Guide to Radio Journalism and Production, SOUND REPORTING. Iowa, USA, Kendall/Hunt Publishing Company, 1992. 83 8) The National Public Radio Guide to Radio Journalism and Production, SOUND REPORTING. Iowa, USA, Kendall/Hunt Publishing Company, 1992. 84 9) Àòàíàñîâ, Êîñòàäèí. ÎÍ ÀÈÐ. Sofia, Media Development Centre, 2000. 227 10) Äðàãî¼ëîâèö, Àëåêñàíäàð. ÂÎÊÀËÍÀ ËÈ×ÍÎÑÒ ÐÀÄÈ£À. Áåîãðàä, Ðàäèî Áåîãðàä, 1985. 57 11) Äðàãî¼ëîâèö, Àëåêñàíäàð. ÂÎÊÀËÍÀ ËÈ×ÍÎÑÒ ÐÀÄÈ£À. Áåîãðàä, Ðàäèî Áåîãðàä, 1985. 81-81 12) Àòàíàñîâ, Êîñòàäèí. ON AIR. Sofia, Media Development Centre, 2000. 227 13) Àòàíàñîâ, Êîñòàäèí. ON AIR. Sofia, Media Development Centre, 2000. 230 14) Àòàíàñîâ, Êîñòàäèí. ON AIR. Sofia, Media Development Centre, 2000. 243 1)

Äðóãà êîðèñòåíà ëèòåðàòóðà:

Kirtz, Bill. Writers offer advice to writers (article). Boston, Editor&Publisher, 1995.

Block, Mervin. Writing Broadcast News Shorter, Sharper, Stronger (handbook adaptation). Chicago, Bonus Books, 2002.

Black, Jay & Bryant, Jennings. INTRODUCTION TO MEDIA COMMUNICATION. USA, Brown & Benchmark, 1995.

Mencher, Melvin. Basic Media Writing. USA, Brown & Benchmark, 1996. >>> 33

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

ÐÀÄÈÎÒÅÐÌÈÍÎËÎÃÈ£À Ïðîäóöåíò - ÷îâåê îäãîâîðåí çà ïðîãðàìàòà èëè çà äåë îä íåà. Ïðåçåíòåð - ÷îâåêîò øòî ãè ÷èòà è âîäè âåñòèòå è äðóãèòå åìèñèè. Ðàäèîâîäèòåë - íîâèíàð êî¼ ãè ÷èòà, âîäè è óðåäóâà âåñòèòå è äðóãèòå åìèñèè. Òîíñêè ðåàëèçàòîð/òåõíè÷àð - ÷îâåê îäãîâîðåí çà åìèòóâà åòî íà åìèñèèòå, ïðîãðàìàòà. Ðàäèîïðèëîã - îñíîâíà ðàäèîôîðìà íà¼÷åñòî ñîñòàâåíà îä ïîâå å åëåìåíòè: òåêñò (ãëàñ) íà íîâèíàðîò, èç¼àâè è àòìîñôåðñêè òîí. Íà¼àâà - âîâåä âî ïðèëîã èëè âî òåõíè÷êà âåñò øòî ãî ÷èòà âîäèòåëîò èëè ïðåçåíòåðîò. Íà¼àâà íà ïðîãðàìà - îòâîðà å, ïî÷åòîê íà ïðîãðàìàòà ñî íàñëîâèòå íà ñîäðæèíèòå èëè âåñòèòå. Îä¼àâà - òåêñò øòî ãî ÷èòà ïðåçåíòåðîò èëè âîäèòåëîò ïî çàâðøóâà åòî íà íåêî¼ ïðèëîã èëè òåõíè÷êà âåñò. Ñöåíàðèî - óòâðäåí ðåäîñëåä ñïîðåä êî¼ òðåáà äà ñå åìèòóâààò ðàäèîñîäðæèíèòå. Îô òîí - òåêñòîò øòî ãî ÷èòà ðàäèîíîâèíàðîò. Èç¼àâà çà ðàäèî - èñêàç íà èçâîðîò íà èíôîðìàöèè. Âî ïðèëîã îä 1,45 ìèíóòè, îáè÷íî òðàå 10-20 ñåêóíäè. Îïèñ - åëåìåíò âî ðàäèîïðèëîãîò. Îïèñ íà ñëèêàòà øòî ¼à ãëåäà ðåïîðòåðîò, ðàñêàæóâà å íà ñëèêàòà, åìîöèèòå. Ïðèðîäåí çâóê, àòìîñôåðñêè òîí - òîíîò øòî ñå ñëóøà îä îêîëèíàòà êàäå øòî ñå ñíèìààò ñíèìêèòå (íà ïðèìåð, çâóêîò íà àâòîìîáèëè ïî óëèöà, äåöà âî ó÷èëèøòå è ñë.). Åäåí îä ãëàâíèòå åëåìåíòè íà ñåêî¼à ðàäèîôîðìà. Ïîäãîòîâêà íà åìèñè¼à - íåêîëêó ïðèëîçè, èíòåðâ¼ó âî ñòóäèî èëè ñíèìåíî, âåñòè, ìóçèêà ñïàêóâàíè âî íà¼ìàëêó 30 ìèíóòè.

34 >>>

Ìîíòàæà - ðåäå å ñíèìåíè çâó÷íè ìàòåðè¼àëè ñïîðåä îäðåäåí ëîãè÷åí ðåäîñëåä. Äèãèòàëíà ìîíòàæà íà ðàäèî - ðåäå å ãëàñîâè ñïîðåä ëîãè÷åí ðåäîñëåä ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð. Ìîíòàæåð íà ðàäèî - ÷îâåê øòî ãè ìîíòèðà ïðèëîçèòå è äðóãèòå ðàäèîôîðìè. Ìèêñåòà - ïóëò íà êî¼ ñå ñïî¼óâààò ðàçëè÷íè êîìïîíåíòè íà åäíà åìèñè¼à - ãëàñ, ìóçèêà, ïðèðîäåí çâóê. Çíàê, ñèãíàë - çíàê çà ïî÷åòîê, èíñòðóêöè¼à çà âîäèòåëîò ïðåä äà ïî÷íå ñî ãîâîð. Ìîæå äà ñå äàäå ñî ãëàñ, ìóçèêà, ñèãíàëíî ñâåòëî ïðåä íîâèíàðîò èëè ñî äâèæå å. Àóò ê¼ó (Out cue) - çíàê çà êð༠íà ïðîãðàìàòà, ïîñëåäíèòå íåêîëêó ñåêóíäè îä åìèñè¼àòà (ãîâîð èëè çâó÷íè åôåêòè). Áëåíäóâà å - ïîñòåïåíî èñ÷åçíóâà å íà åäåí çâóê è èñòîâðåìåíî âìåòíóâà à íà äðóã. Ôå¼ä èí (Fade in) - ïîñòåïåíî ïî¼àâóâà å íà çâóêîò. Ôå¼ä àóò (Fade out) - ïîñòåïåíî èñ÷åçíóâà å íà çâóêîò. Ïèê (Peak) - âðâ íà àìïëèòóäàòà, íà¼âèñîêî äîçâîëåíî íèâî íà åìèòóâà å íà çâóêîò. Äåäëà¼í (Deadline) - êðàåí ðîê çà çàâðøóâà å íà íîâèíàðñêèîò ïðèëîã. Øïèöà - àóäèîôîðìà êî¼à ãî îçíà÷óâà ïî÷åòîêîò èëè êðà¼îò íà íåêî¼à åìèñè¼à. èíãë - çâó÷åí åôåêò, äèíàìè÷íî ìóçè÷êî ïàð÷å îä íåêîëêó ñåêóíäè êîå ñå êîðèñòè çà áîå å íà ïðîãðàìàòà. Ìèíè-äèñê (ÌÄ) - íàïðàâà çà äèãèòàëíî ñíèìà å. Ïðåñíèìóâà å - äà ñå íàïðàâè êîïè¼à íà çâó÷íàòà ñíèìêà. Òåëåôîíñêè ðàçãîâîð - ñòóäèî, íàäâîð îä ñòóäèî. Äèðåêòåí ïðåíîñ - äèðåêòíî ïðåíåñóâà å íà íàñòàíîò íà ðàäèî èëè íà òåëåâèçè¼à.

xxx

Ã Ë À  À

2

Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè

> Ãåðìàí Ôèëêîâ >>> 35

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

xxx

> Ãåðìàí Ôèëêîâ Òåëåâèçè¼à ÑËÈÊÀ, ÇÂÓÊ È ÇÁÎÐÎÂÈ Òåëåâèçè¼àòà å ¼àçèê.1) Òàà êîìóíèöèðà ñî ëó åòî âèçóåëíî. Èàêî òåëåâèçè¼àòà ìîæå äà åìèòóâà çâóöè êàêî ðàäèîòî è äà ïðèêàæóâà òåêñò è ôîòîãðàôèè êàêî âåñíèöèòå, ñåïàê, òîà íå å íà¼äîáðîòî øòî ìîæå äà ãî ïðàâè òåëåâèçè¼àòà. Íà¼äîáðîòî îä òåëåâèçè¼àòà å íåøòî øòî íå ãî ìîæàò íèòó ðàäèîòî íèòó âåñíèöèòå - äà êîìóíèöèðà ñî ëó åòî ïðåêó ñëèêè øòî ñå äâèæàò. Çàåäíî Òåëåâèçè¼àòà êîìóíèñî ìîæíîñòà äà ãè êîìáèíèðà ñèòå îâèå êîìïîíåíòè - îâà öèðà ñî ëó åòî ïðåêó ¼à ïðàâè òåëåâèçè¼àòà íà¼êîìïëåêñåí ìåäèóì çà ìàñîâíà ñëèêè øòî ñå äâèæàò. êîìóíèêàöè¼à. Îòòóêà, ñëèêàòà å ïðâà è íà¼âàæíà êîìïîíåíòà íà ñîâðåìåíàòà òåëåâèçè¼à. Áåç ñëèêà, òåëåâèçè¼àòà íå å íèøòî ïîâå å îòêîëêó ðàäèî. Íî, çà äà äîáè¼àò ïîøèðîêî çíà÷å å è äà ñòàíàò òåëåâèçè¼à, ñëèêèòå òðåáà äà áèäàò ñòàâåíè åäíà äî äðóãà. Çâóêîò å âòîðà êîìïîíåíòà íà òåëåâèçèñêèîò ¼àçèê. Çâóöèòå íà òåëåâèçè¼à ìîæàò äà çáîðóâààò èñòî òîëêó êîëêó è ñëèêèòå. Çâóöèòå íà¼äîáðî ¼à ïðåòñòàâóâààò ëîêàöè¼àòà è àòìîñôåðàòà øòî øòî âëàäåå íà òàà ëîêàöè¼à. Ñëåäíàòà êîìïîíåíòà ñå çáîðîâèòå. Âî ñîâðåìåíîòî òåëåâèçèñêî íîâèíàðñòâî çáîðîâèòå ñå ñàìî âîäè÷ çà Ñëèêàòà å ïðâà è íà¼ñëèêèòå è çâóêîò ñî öåë äà èì ñå ïîìîãíå íà ãëåäà÷èòå âàæíà êîìïîíåíòà íà öåëîñíî äà ãî ðàçáåðàò êîíòåêñòîò. òåëåâèçè¼àòà. Ñàìî êîãà ñèòå îâèå êîìïîíåíòè (ñëèêèòå, çâóöèòå è çáîðîâèòå) å ñå ïîâðçàò çàåäíî îä òåëåâèçèñêèîò ðàñêàæóâà÷, òîãàø òåëåâèçè¼àòà êàêî ìåäèóì ìîæå äà ãî èñêîðèñòè öåëèîò ñâî¼ ïîòåíöè¼àë. 2) À îâà å ìîæíî ñàìî àêî íîâèíàðîò, ñíèìàòåëîò è ìîíòàæåðîò ¼à ñôàòàò ìå óçàâèñíîñòà è ðàáîòàò íà òîà äà ñå ðàçáåðàò åäåí ñî äðóã. Ïèøóâà å çà òåëåâèçè¼à £àçèêîò íà øòî ãî êîðèñòàò íîâèíàðèòå âî òåëåâèçè¼à å ïîíåôîðìàëåí îä ¼àçèêîò íà êî¼ ïèøóâààò íîâèíàðèòå âî Çà òåëåâèçè¼à ñå ïèïå÷àòåíèòå ìåäèóìè. Íîâèíàðèòå âî òåëåâèçè¼à ïèøóâààò øóâà âî ðàçãîâîðåí âî ðàçãîâîðåí ñòèë, íà ¼àçèêîò íà ñåêî¼äíåâ¼åòî. Íî, òðåáà ñòèë, íà ¼àçèêîò íà äà ñå âíèìàâà äà íå ñå ïðåòåðà âî òîà, áèäå¼ è å òåíêà ñåêî¼äíåâ¼åòî. ãðàíèöàòà ìå ó ðàçãîâîðíèîò ¼àçèê, îä åäíà ñòðàíà, è æàðãîíîò, äè¼àëåêòîò è ãðàìàòè÷êèòå ãðåøêè, îä äðóãà ñòðàíà. Äîáðèîò òåëåâèçèñêè íîâèíàð óìåøíî ÷åêîðè äóðè è ïî ðàáîò íà òàà ãðàíèöà, íî íèêîãàø íå ¼à ïðåìèíóâà ëèíè¼àòà íà æàðãîíîò è äè¼àëåêòîò. Îñâåí âî ñëó÷àèòå êîãà íåêîè çáîðîâè è îä äðóãàòà ñòðàíà íà ãðàíèöàòà ñå òîëêó îäîìà èíåòè øòî ñòàíóâààò äåë îä ¼àçèêîò íà >>> 37

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

ñåêî¼äíåâ¼åòî è ëó åòî ìîæàò äà ñôàòàò øòî èì ñå êàæóâà ñàìî êîãà ñå óïîòðåáóâààò òèå çáîðîâè. Îïøòàòà ïðåïîðàêà çà ñåêî¼ íîâèíàð - äà ïèøóâà êðàòêè ðå÷åíèöè îñîáåíî âàæè çà òåëåâèçèñêèòå íîâèíàðè. Ôàêòîò øòî ãëåäà÷èòå ñàìî ãî ñëóøààò, íî íå ìîæàò è äà ãî ïðî÷èòààò òåêñòîò íà òåëåâèçèñêèòå íîâèíàðè äîâîëíî óêàæóâà äåêà òåêñòîò òðåáà äà áèäå ñîñòàâåí îä êðàòêè è ¼àñíè ðå÷åíèöè. À çà äà áèäå ðå÷åíèöàòà òàêâà, òðåáà äà ñå ñîñòîè ñàìî îä åäíà èäå¼à. Ñåêî¼à íîâà èäå¼à òðåáà äà ñå íàïèøå âî íîâà ðå÷åíèöà. Íîâèíàðèòå ìîðààò äà áèäàò ñèãóðíè äåêà òîà øòî ãî çáîðóâààò ñîâðøåíî ãî ðàçáèðààò ãëåäà÷èòå. Îâà å âàæíî, Íîâèíàðîò ìîðà äà áèäå¼ è íîâèíàðîò âî òåëåâèçè¼à èìà ñàìî åäíà øàíñà çà áèäå ñèãóðåí äåêà å äà áèäå ðàçáðàí. Çà ðàçëèêà îä íîâèíàðîò øòî ïèøóâà âî ãî ðàçáåðàò ãëåäà÷èòå. âåñíèê, ÷è¼ ïðîèçâîä - òåêñòîò ÷èòàòåëîò ìîæå äà ãî ïðî÷èòà è ïî íåêîëêó ïàòè àêî íåøòî íå ìó å ¼àñíî, òåëåâèçèñêèîò ãëåäà÷ íå ìîæå äà ãî âðàòè ïðèëîãîò íàçàä çà äà ãî ïðåãëåäà óøòå åäíàø. Îñâåí àêî íå ãî ñíèìè çà âðåìå íà åìèòóâà åòî. Âàæíîñòà íà òîà äåêà òðåáà äà áèäåìå öåëîñíî ðàçáðàíè óøòå ïîâå å ¼à çàñèëóâà ôàêòîò øòî àêî ãëåäà÷îò íå ãî ðàçáèðà òîà øòî ãî çáîðóâàìå, åäíîñòàâíî å ãî ïðîìåíè êàíàëîò. Òîà áè áèëî ïîãóáíî íå ñàìî çà êîíêðåòíèîò íîâèíàð, òóêó è çà êîëåãèòå îä òåëåâèçè¼àòà, ÷èè ïðèëîçè ñå åìèòóâààò ïî íåãîâèîò. Ãëåäà÷îò íåìà äà ãè âèäè íèâíèòå ïðèëîçè, ñî òîà ïðîïà à öåëà íèâíà ðàáîòà øòî ¼à íàïðàâèëå òî¼ äåí. Âî âåñíèê å ìàëêó ïîèíàêó. Àêî íà íåêîãî íå ìó ñå äîïàäíå åäåí òåêñò, å ãî ïðî÷èòà ñîñåäíèîò èëè áàðåì å ñâðòè äðóãà ñòðàíèöà è å ãè ïðî÷èòà òåêñòîâèòå øòî ñå íà òàà ñòðàíèöà. Íî, íå ãî ôðëà âåñíèêîò. Âî òåëåâèçè¼à, âðòå åòî ñòðàíèöà çíà÷è ìåíóâà å íà êàíàëîò è ìàëà âåðî¼àòíîñò äåêà ãëåäà÷îò ñàìî ïî åäíà è ïîë ìèíóòà, êîëêó øòî ñòàíäàðäíî òðàå åäåí ïðèëîã, ïîâòîðíî å ñå âðàòè íà ôðåêâåíöè¼àòà íà èñòàòà òåëåâèçè¼à. Çà äà íå ñå ñëó÷è òîà, òðåáà äà ñå êîðèñòàò êðàòêè è åäíîñòàâíè ðå÷åíèöè. Êîíñòðóêöèèòå íà ðå÷åíèöèòå òðåáà äà áèäàò ëîãè÷íè, ðàçáèðëèâè è ïîçíàòè. Çà äà ìîæàò ãëåäà÷èòå ïîäîáðî äà ãî ðàçáåðàò Íîâèíàðîò ãî ïèøóâà òåëåâèçèñêèîò ïðèëîã, íîâèíàðèòå òðåáà äà ãî ïèøóâààò òåêñòîò îíàêà êàêî òåêñòîò îíàêà êàêî øòî å ìîæàò íà¼äîáðî äà ãî ïðî÷èòààò. øòî å ìîæå íà¼äîáðî äà Íîâèíàðèòå âî òåëåâèçè¼à íå ïèøóâààò êàêî íîâèíàðèòå âî ãî ïðî÷èòà. âåñíèê - çà äà ÷èòà íåêî¼ äðóã, îäíîñíî ÷èòàòåëîò. Âî òåëåâèçè¼à, íèêî¼ îñâåí íîâèíàðîò íåìà äà ãî ïðî÷èòà òî¼ òåêñò. Çàòîà, ñåêî¼ íîâèíàð òðåáà äà ïèøóâà îíàêà êàêî øòî ìèñëè äåêà íà¼äîáðî å ìîæå äà ãî ïðî÷èòà òåêñòîò è, íà¼âàæíî, êàêî øòî íà¼ìíîãó å èçãëåäà êàêî äà ðàçãîâàðà ñî íåêîãî, à íå êàêî äà ÷èòà îä íåøòî. Êîëêó ïîëåñíî íîâèíàðîò å ìîæå äà ãî ïðî÷èòà íàïèøàíèîò òåêñò, òîëêó ïîëåñíî å èì áèäå íà ãëåäà÷èòå äà ãî ðàçáåðàò. Âî ìíîãó òåëåâèçèè âî ñâåòîò çà ïèøóâà å íà òåêñòîâèòå ñå óïîòðåáóâààò ñàìî ãîëåìè áóêâè. Îâî¼ ñòàíäàðä ïðîèçëåãîë òîêìó 38 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

îä ïîòðåáàòà áóêâèòå äà ñå äîâîëíî ¼àñíè è ãîëåìè çà äà ìîæàò ëåñíî äà ñå ïðî÷èòààò. Èñòî òàêà, äîáðî å ñåêî¼à íîâà ìèñëà, ñåêî¼ íîâ ïðåìèí âî òåêñòîò äà áèäå íàïèøàí âî íîâ ðåä. Òîà ïîìàãà äà ñå íàïðàâè ìàëà ïàóçà ïðè ÷èòà åòî ñî øòî å ñå ñôàòè äåêà ñòàíóâà çáîð çà íîâà ìèñëà, öåëèíà, ôàçà. Ñåêàäå îíàìó êàäå øòî ïðè ÷èòà åòî òðåáà äà ñå ïîçäàñòàíå, äà ñå èíòîíèðà íåøòî, äà ñå íàãëàñè, äà ñå ïîäèãíå èëè ñïóøòè òîíîò, ñå ñòàâààò çàïèðêè, öðòè÷êè è äðóãè çíàöè. Íå òðåáà äà ñå ñòðàâóâà äåêà íåêî¼ å çàáåëåæè îòè òåêñòîò Ïîäçàñòàíè, çåìè ãðàìàòè÷êè íå å èñïðàâåí. Òðåáà äà ñå ïðàâè ñ$ øòî å âîçäóõ, íàãëàñè. ïîìîãíå ÷èòà åòî äà çâó÷è íà¼ïðèðîäíî - íå êàêî äà ñå çáîðóâà íà íåêîãî, òóêó êàêî äà ñå çáîðóâà ñî íåêîãî. Âî òåëåâèçè¼à ÷åñòî ìîæå äà ñå çàáåëåæè äåêà íîâèíàðèòå íåøòî ìðìîðàò äîäåêà ãî ïèøóâààò òåêñòîò. Òîà å òàêà áèäå¼ è óøòå çà âðåìå íà ïèøóâà åòî íà òåêñòîò òðåáà äà ñå ÷èòà íà ãëàñ ñåêî¼à ðå÷åíèöà. Òàà òðåáà äà ñå ìåíóâà ñ$ äîäåêà íå çâó÷è íà¼ïðèðîäíî. Òåêñòîò òðåáà äà ñå ïðî÷èòà è ïðåä íåêîãî îä êîëåãèòå, êî¼ ìîæå äà äàäå äîáðîíàìåðíà êðèòèêà. Äóðè è êîãà ñå ñàêà äà ñå ïðîâåðè äàëè íåøòî øòî å íàïèøàíî å äîâîëíî ¼àñíî, òðåáà äà ñå ïðî÷èòà íà ãëàñ. Ìíîãó òåêñòîâè íà íîâèíàðèòå âî òåëåâèçè¼à èçãëåäààò íåðàçáèðëèâî íà õàðòè¼à, íî êîãà å ñå ñëóøíàò, ñ$ ñòàíóâà ìíîãó ïî¼àñíî. È óøòå íåøòî. Ïðè ÷èòà åòî íà òåêñòîò òðåáà ïîñòî¼àíî äà ñå èìà íà óì äåêà ïðåêó òåêñòîò íîâèíàðîò çáîðóâà ñî ãëåäà÷èòå êîè çà íàñòàíîò èëè ïðèêàçíàòà çíààò ìíîãó ïîìàëêó îòêîëêó íîâèíàðèòå. Ñåãàøíî âðåìå è àêòèâíà ôîðìà Ãëåäà÷èòå íà òåëåâèçè¼à î÷åêóâààò äà ãè âèäàò è ñëóøíàò ïîñëåäíèòå èíôîðìàöèè. Áèäå¼ è íà òåëåâèçè¼à ñå çáîðóâà çà ðàáîòè øòî ñå ñëó÷óâààò ñåãà èëè, ïàê, øòî ñå ñëó÷èëå âî íà¼áëèñêî ìèíàòî, òîãàø íîâèíàðèòå òðåáà äà íàñòî¼óâààò ñåêîãàø äà ïèøóâààò âî ñåãàøíî âðåìå. Òîà íóäè è äðóãè ïðåäíîñòè, êàêî íà ïðèìåð ñêðàòóâà å íà ðå÷åíèöèòå. Çà ãëåäà÷èòå, Çëàòíî ïðàâèëî: óïîòðåáóâ༠ãî çáîðîò ïàê, âíåñóâà ÷óâñòâî äåêà âåñòèòå ñå ñëó÷óâààò òóêà, ñåãà è âåëè . ïðåä íèâ. Àêî íàâèñòèíà ñå ñëó÷óâà íåøòî âî ìîìåíòîò, òîãàø íîâèíàðîò òðåáà äà ñå îáðàòè ñî åäíà ïîòðåáíà äîçà íà âîçáóäà, áèäå¼ è è ãëåäà÷èòå ïðâ ïàò âî òî¼ ìîìåíò å ãî âèäàò è ÷ó¼àò òîà øòî ñå ñëó÷óâà. Âî âàêîâ ñëó÷à¼, ïðâî ñå çáîðóâà çà òîà øòî ñå ñëó÷óâà âî ìîìåíòîò, à ïîòîà çà òîà øòî ñëåäóâà èëè, ïàê, øòî ñå ñëó÷èëî ïðåòõîäíî, êîëêó è äà ñå âàæíè òèå ðàáîòè. Îòòóêà, åäíî îä çëàòíèòå ïðàâèëà çà ïèøóâà å âî òåëåâèçè¼à å êîðèñòå å íà çáîðîò âåëè íàìåñòî êàêî âî âåñíèê ðå÷å . Íî, âíèìàâà¼òå - âåëè , à íå íåêî¼à çàìåíà çà îâî¼ çáîð êàêî øòî ñå èñòàêíà , ïîäâëå÷å è ñëè÷íî. Íî, ìîæå îá¼àâóâà , ïðàøóâà , íà¼àâóâà , ñå æàëàò . Ñåïàê, ìîæíî å îòñòàïóâà å îä îâà ïðàâèëî >>> 39

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

çà ñåãàøíî âðåìå ñåêîãàø êîãà óïîòðåáàòà íà ìèíàòîòî âðåìå å íåîïõîäíà çà ïîòî÷íî äà ñå ñôàòè ïðèêàçíàòà èëè èíôîðìàöè¼àòà. Ïîêð༠ñåãàøíîòî âðåìå, âî òåëåâèçè¼à ñå óïîòðåáóâà è àêòèâíàòà ôîðìà íà ãëàãîëèòå, ñî øòî ñå çàñèëóâà íèâíîòî äå¼ñòâî. Òðåáà äà ñå ðå÷å: Ïîæàðîò óíèøòè ïåò ñòàíà , à íå Ïåò ñòàíà áåà óíèøòåíè îä ïîæàðîò èëè Äèðåêòîðîò îòïóøòè ïåäåñåò ðàáîòíèöè íàìåñòî Ïåäåñåò ðàáîòíèöè áåà îòïóøòåíè îä äèðåêòîðîò . Óïîòðåáà íà çáîðîò â÷åðà Âî òåëåâèçè¼à òðåáà äà ñå èçáåãíóâà óïîòðåáàòà íà Èçáåãíè ãî çáîðîò çáîðîò â÷åðà âî ïî÷åòîêîò íà ïðèëîãîò. Ìîæå äà ñå â÷åðà îñîáåíî âî óïîòðåáè ïîíàòàìó âî ïðèëîãîò, íî íèêàêî íå ñìåå äà ñå ïî÷åòîêîò. óïîòðåáè âî ãëàâàòà è, ñåêàêî, íå âî íà¼àâàòà. Çîøòî? Òåëåâèçè¼àòà åìèòóâà âåñòè ñåêî¼ äåí çà íàñòàíèòå øòî ñå ñëó÷èëå èñòèîò òî¼ äåí. Îá¼àâóâà å âåñò øòî ñå ñëó÷èëà â÷åðà òðåáà íà¼ìàëêó äà îäãîâîðè íà ïðàøà åòî - òîãàø çîøòî òåëåâèçè¼àòà ¼à íåìàëà â÷åðà? Çîøòî âåñò îä â÷åðà ñå åìèòóâà äåíåñêà? Çíà÷è, ìîæå äà áèäå íåøòî øòî ñå ñëó÷èëî äîöíà ñèíî à, íî íèêàêî â÷åðà. Öèòèðà å Íà÷èíîò íà öèòèðà å âî òåëåâèçè¼à å èíäèðåêòåí. Ñàìî òàêà ãëåäà÷èòå âî ñåêîå âðåìå å çíààò êî¼ è øòî èç¼àâèë. Âî ñëó÷à¼îò íà äèðåêòíî öèòèðà å, ñ$ äîäåêà íå ãî ñëóøíàò èìåòî íà èçâîðîò øòî ãî öèòèðàìå, ãëåäà÷èòå íå çíààò êî¼ ãî âåëè òîà èëè, ïàê, ìèñëàò äåêà òîà ãî âåëè íîâèíàðîò. Êîãà ïî öèòàòîò å ñôàòàò êî¼ ãî âåëè òîà, òîãàø âî ìèñëèòå ñå âðà ààò íàçàä çà äà ñå ïðèñåòàò øòî ðåêîë èçâîðîò. Íî, çà òîà âðåìå âå å ïîìèíàëå óøòå åäíà-äâå ðå÷åíèöè îä ïðèëîãîò øòî ãè ïðîïóøòèëå, áèäå¼ è ìèñëåëå íà íåøòî äðóãî. Îâî¼ ïðîáëåì ñå èçáåãíóâà ïðè èíäèðåêòíîòî öèòèðà å. Èìà ñëó÷àè êîãà ñå óïîòðåáóâà è äèðåêòíî öèòèðà å çà äà ñå íàãëàñè àâòåíòè÷íîñòà, íî òîà ñå èçâåäóâà íà íà÷èí øòî ñðåäå öèòàòîò, âåäíàø ïî ïðâèòå äâà-òðè çáîðà, ñå ïîòñåòóâà äåêà å öèòàò, ïà ñå ïðîäîëæóâà ñî öèòàòîò: ..., êàêî øòî âåëè, ... Îâà ñå ïðèìåíóâà îñîáåíî êîãà ñòàíóâà çáîð çà èíòåðåñåí öèòàò Öèòèð༠èíäèðåêòíî. èëè, ïàê, çà íåêàêâè îáâèíóâà à çà êîè, îä åäíà ñòðàíà, å Êàæè ïðâî êî¼ èç¼àâèë, áèòíî äà ñå öèòèðààò äèðåêòíî, íî, îä äðóãà ñòðàíà, ìîðà à ïîòîà øòî èç¼àâèë. äà å ¼àñíî è êî¼ ãè êàæàë. Òðåáà äà ñå èçáåãíóâààò ñèòóàöèèòå êàêî öèòèðàì èëè îòâîðåí è çàòâîðåí öèòàò. Ñåòî òîà íå å ðàçãîâîðíî è íå èçãëåäà êàêî íîâèíàðîò äà çáîðóâà ñî íåêîãî. Ìíîãó å ¼àñíî äåêà òî¼ ÷èòà îä íåøòî. À òîãàø âå å íå å äîáðî. Êî¼ èç¼àâèë ïðåä øòî èç¼àâèë Êîãà âî òåëåâèçè¼à ñå öèòèðà äåêà íåêî¼ íåøòî èç¼àâèë, ñåêîãàø ïðâî ñå êàæóâà êî¼ ãî èç¼àâèë òîà, à ïîòîà øòî èç¼àâèë. Òàêà ãëåäà÷îò âî íèòó åäåí ìîìåíò íå ñå äîâåäóâà âî çàáëóäà êî¼ è øòî èç¼àâèë.

40 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

Òðà¼êî Ïåòêîâñêè óêðàë åäåí ìèëèîí åâðà, âåëàò ïîëèöèñêè èçâîðè . Ñ$ äî ìîìåíòîò êîãà êàæóâàìå äåêà òîà ãî âåëàò ïîëèöèñêè èçâîðè, ãëåäà÷èòå ìèñëàò äåêà íîâèíàðîò å òî¼ øòî âåëè äåêà Òðà¼êî Ïåòêîâñêè ãè óêðàë ïàðèòå, îäíîñíî äåêà òîà å íåïîáèòåí ôàêò, èì༠è ïðåäâèä äåêà íîâèíàðèòå ãè êàæóâààò ôàêòèòå, à èçâîðèòå ìèñëå àòà è ÷óâñòâàòà. Íî, àêî ñå êàæå: Ñïîðåä ïîëèöèñêè èçâîðè, Òðà¼êî Ïåòêîâñêè óêðàë åäåí ìèëèîí åâðà , òîãàø å ¼àñíî îä ïðâèîò ìîìåíò äåêà ïîëèöè¼àòà, à íå íîâèíàðîò, òâðäè äåêà Ïåòêîâñêè óêðàë åäåí ìèëèîí åâðà. Åäíà îä íà¼âàæíèòå ïðåïîðàêè çà òåëåâèçèñêèòå Íîâèíàðîò òðåáà äà íîâèíàðè å äà íå äîçâîëóâààò ãëåäà÷èòå äà ðàáîòàò çà äà ñòîðè ñ$ çà ãëåäà÷èòå ¼à ñôàòàò èíôîðìàöè¼àòà. Ñåêî¼ òåëåâèçèñêè íîâèíàð òðåáà äà ãî ñôàòàò áåç íàïîð. äà ñòîðè ñ$ çà ãëåäà÷èòå äà ãî ñôàòàò áåç íàïîð. Âî ñïðîòèâíî, ãëåäà÷èòå å ñâðòàò íà îíî¼ êàíàë íà êî¼ å ïîòðåáåí ïîìàë íàïîð çà ñôà à å íà ïðèëîçèòå. Îâäå è åäíà êóñà íàïîìåíà äåêà êîãà ñå íàâåäóâà èçâîðîò íà èíôîðìèðà å, íå å äîâîëíî äà ñå êàæå äîçíàâàìå îä íàøè èçâîðè . Òèå íàøè èçâîðè ìîðà äà ñå ëîöèðààò - äîçíàâàìå îä èçâîðè âî Âëàäàòà èëè äîçíàâàìå îä èçâîðè âî Êàáèíåòîò íà ïðåìèåðîò èëè âî Ìèíèñòåðñòâîòî çà âíàòðåøíè ðàáîòè è ñë. Çàìåíêè Âî òåëåâèçè¼àòà å ìîæíà óïîòðåáà íà çàìåíêè, íî ñàìî àêî ñìå ñòîïðîöåíòíî ñèãóðíè äåêà å ¼àñíî íà êîãî ñå îäíåñóâààò çàìåíêèòå. Âî ñèòå äðóãè ñëó÷àè, êîãà ïîñòîè è ìèíèìàëíà äèëåìà äåêà íå å ¼àñíî íà êîãî ñå îäíåñóâààò çàìåíêèòå, òèå ñå îòôðëààò. Íà ïðèìåð: Ïîëèöàåöîò ãî óàïñèë îñîìíè÷åíèîò óòðîâî. Òî¼ å ïîðàíåøåí ôóäáàëåð. Îâäå íå å ¼àñíî íà êîãî ñå îäíåñóâà îâà òî¼ ? Íà ïîëèöàåöîò èëè íà îñîìíè÷åíèîò. Ìîðà ìíîãó Èçáåãíóâ༠ñêðàòåíèöè äà ñå âíèìàâà äà íå ñå âíåñóâà çàáóíà ê༠ãëåäà÷èòå. Ìíîãó îñâåí îíèå øòî ñå ïî¼àñíî áè áèëî àêî ñå ðå÷å: Ïîëèöàåöîò ãî óàïñèë ìíîãó ïîçíàòè. îñîìíè÷åíèîò Ñòî¼àí Íàóìîâñêè óòðîâî. Íàóìîâñêè å ïîðàíåøåí ôóäáàëåð . Ñêðàòåíèöè Ñêðàòåíèöèòå òðåáà äà ñå èçáåãíóâààò âî òåëåâèçèñêèòå ïðèëîçè, îñâåí íåêîè ìíîãó ïîçíàòè è çà êîè ñìå ñèãóðíè äåêà èì ñå ïîçíàòè è íà ãëåäà÷èòå, êàêî øòî ñå, íà ïðèìåð, ÑÀÄ, ÍÀÒÎ è ñëè÷íî. Çà ðàçëèêà îä âåñíèöèòå, êàäå øòî ïðè ïðâîòî ñïîìåíóâà å íà íåêî¼à èíñòèòóöè¼à ìîæåìå âî çàãðàäà äà ¼à ñòàâèìå ñêðàòåíèöàòà è ïîòîà ïðè ñåêîå íàòàìîøíî ñïîìåíóâà å äà ¼à óïîòðåáóâàìå ñàìî ñêðàòåíèöàòà, âî òåëåâèçè¼àòà íå å ìîæíî òîà. Çàòîà òðåáà äà ñå êîðèñòàò àëòåðíàòèâíè íàçèâè. Àêî ñòàíóâà çáîð çà ÌÌÔ, íà ïðèìåð, ïîêð༠ïîëíèîò íàçèâ Ìå óíàðîäåí ìîíåòàðåí ôîíä, âî íàòàìîøíèîò äåë îä ïðèëîãîò ìîæå äà ñå êîðèñòè Ôîíäîò, Ìå óíàðîäíèîò ôîíä, Ìîíåòàðíèîò ôîíä. Çà ÑÀÄ ìîæå åäíîñòàâíî äà ñå êàæå Àìåðèêà, áèäå¼ è ê༠íàñ ïîä >>> 41

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Àìåðèêà íà¼÷åñòî ñå ïîäðàçáèðà äðæàâàòà ÑÀÄ. Àêî ìèñëèìå, ïàê, íà êîíòèíåíòîò Àìåðèêà, òîãàø òîà òðåáà äà ñå íàãëàñè è äà ñå ðå÷å, íà ïðèìåð, àìåðèêàíñêèîò êîíòèíåíò . Ëîêàöè¼à Âî òåëåâèñêèòå ïðèëîçè íå å ñåêîãàø âàæíî äà ñå äàäå òî÷íàòà àäðåñà êàäå øòî ñå ñëó÷èë íàñòàíîò. Ïîâàæíî îä òîà å ìåñòîòî íà íàñòàíîò äà ñå ëîöèðà ñïîðåä íåêî¼ ïîçíàò îá¼åêò âî áëèçèíàòà. Íàìåñòî êðàæáàòà ñå ñëó÷èëà íà áóëåâàð ÀÑÍÎÌ áð. 50 , áè áèëî ïîäîáðî äà ñå êàæå äåêà êðàæáàòà ñå ñëó÷èëà âî çãðàäèòå ñïðîòè ñàëàòà £àíå Ñàíäàíñêè . Çàòîà, ñåêîãàø êîãà ñå îäè íà íàñòàí, ñå ãëåäà íàîêîëó çà äà ñå ëîöèðà íåêî¼ ïîçíàò îá¼åêò âî áëèçèíà. Ïðåêó ïîâðçóâà å íà ëîêàöè¼àòà íà íàñòàíîò ñî ïîçíàò îá¼åêò, íà ãëåäà÷èòå èì ñòàíóâà ìíîãó ïî¼àñíî êàäå òî÷íî ñå ñëó÷èë íàñòàíîò. Íî, àêî ñòàíóâà çáîð çà íàñòàí êàêî øòî å óáèñòâî, òîãàø å ìíîãó âàæíî äà ñå ëîöèðà òî÷íàòà àäðåñà. Âî ñïðîòèâíî, àêî ðå÷åìå âî çãðàäèòå ñïðîòè ñàëàòà , ìîæå äà ñå ñëó÷è ðîäíèíèòå è áëèñêèòå íà ëó åòî øòî æèâåàò âî òàà îêîëèíà äà ïîìèñëàò äåêà íàñòðàäàë íåêî¼ îä íèâíèòå áëèñêè. Óïîòðåáà íà òèòóëèòå Îñíîâíî òåëåâèçèñêî ïðàâèëî å òèòóëèòå èëè ôóíêöèèòå íà ëó åòî ÷èè èç¼àâè ãè öèòèðàìå äà ñå ñòàâàò ïðåä èìåòî è ïðåçèìåòî. Ïîðàíåøíèîò ïðåìèåð Õàðè Êîñòîâ âåëè äåêà... , à íå Õàðè Êîñòîâ, ïîðàíåøíèîò ïðåìèåð, âåëè äåêà... Ñòàâà åòî íà ôóíêöè¼àòà è òèòóëàòà ïðåä èìåòî å ïîðàäè åäíîñòàâíà ïðè÷èíà øòî ãëåäà÷èòå ñëóøààò, à íå ÷èòààò. Çàòîà ïðåä äà Òèòóëèòå è ôóíêöèèòå äî¼äå íà ðåä äà ñëóøíàò íå÷èå èìå, íà¼äîáðî å ïðâî äà èì ñå ñòàâààò ïðåä èìåòî è ïðåçèìåòî. ñå êàæå íåãîâàòà ôóíêöè¼à, îòè àêî ïðâî äî¼äå èìåòî, ïà ôóíêöè¼àòà, ïîñòîè îïàñíîñò äà ãî çàáîðàâàò èìåòî, à òîà å íà¼âàæíî. Êîãà ïðâî å ñå êàæå ôóíêöè¼àòà, ïà èìåòî, ãè ïðåäóïðåäóâàìå ãëåäà÷èòå äåêà íåøòî ñëåäóâà. Îâî¼ ðåäîñëåä å ïîðàçáèðëèâ, áèäå¼ è, èñòî òàêà, ñå êîðèñòè è âî îáè÷íèîò ãîâîð. Ðåäîñëåäîò ôóíêöè¼à, ïà èìå è ïðåçèìå ñå êîðèñòè è êîãà ñëåäóâà íå÷è¼à äèðåêòíà èç¼àâà èëè êàêî øòî ñå íàðåêóâà òîíñêî ïàð÷å . Äîáðî å, êàêî øòî ñå ïðàâè òîà âî ðàäèî, è âî òåëåâèçè¼à äà ãî íà¼àâèìå òî¼/ òàà ÷è¼à èç¼àâà å áèäå åìèòóâàíà, èàêî èìåòî è ïðåçèìåòî, çàåäíî ñî ôóíêöè¼àòà, å áèäàò íàïèøàíè è íà êà¼ðîíîò èëè ïîòïèñîò. Îâà ïîâòîðíî ñå ïðàâè ïîðàäè òîà øòî ãëåäà÷èòå íå ìîæàò äà ãî âðàòàò ïðèëîãîò íàçàä àêî íåøòî íåäîðàçáðàëå. Íåêîè ëó å äîäåêà ãëåäààò òåëåâèçè¼à ïðàâàò è íåøòî äðóãî, íî, ñåïàê, ñëóøààò. Çàòîà, äîáðî å äà èì ñå êàæå êî¼ å çáîðóâà. Âîçðàñòà ñå íàâåäóâà ñàìî àêî å íåîïõîäíà èíôîðìàöè¼à.

42 >>>

Âîçðàñò Êàêî è ê༠ôóíêöèèòå è òèòóëèòå, òàêà è ïðè íàâåäóâà åòî íà âîçðàñòà òîà ñå ïðàâè ïðåä èìåòî íà ëó åòî. Ïðèìåð: ...35-ãîäèøíàòà Âåñíà Ïåòêîâñêà âëåãëà

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

âî êàôåàíàòà îêîëó ïîëíî ... à íå Âåñíà Ïåòêîâñêà (35) âëåãëà âî êàôåàíàòà îêîëó ïîëíî ... Èíàêó, âîçðàñòà ñå íàâåäóâà ñàìî êîãà å òîà íåîïõîäíà èíôîðìàöè¼à âî ïðèëîãîò. Íà¼÷åñòî íå å. Ïðèìåð, âî âåñòà äåêà âî ñîîáðà à¼êà çàãèíàëå ìàæ, æåíà è ïåòãîäèøíî äåòå , ñå íàâåäóâà ñàìî âîçðàñòà íà äåòåòî, çàøòî å ìíîãó ìàëî, à ñî òîà è ðåëåâàíòíà èíôîðìàöè¼à âî ïðèêàçíàòà. Âðåìå è äàòóìè Àêî òðåáà äà ñå óïîòðåáè êîíêðåòíî âðåìå âî òåêîò íà äåíîò, íåêî¼ äåí âî ñåäìèöàòà èëè, ïàê, íåêî¼ äàòóì, òîãàø Áðî¼êèòå òðåáà äà ñå ñå ïðåïîðà÷óâà äà ñå óïîòðåáóâààò çáîðîâèòå êàêî øòî ñå: ñâåäàò íà ìèíèìóì. äåíåñêà, ïðåòïëàäíå, ïîïëàäíå, íàóòðî, íàâå÷åð, ñèíî à, ïî òðè ÷àñà, óòðå, çàäóòðå, ïî òðè äåíà, èäíàòà ñàáîòà, èäíàòà íåäåëà, íàìåñòî êîíêðåòíè äàòóìè è òåðìèíè êàêî øòî ñå, íà ïðèìåð, íà 19 äåêåìâðè, âî 17 ÷àñîò èëè, ïàê, ñàìî âî ñàáîòà è ñëè÷íî. Ïîðàäè òîà øòî íå ñìå ñèãóðíè äåêà ñèòå çíààò êîãà å 19 äåêåìâðè, íî íà ñèòå å èì áèäå ¼àñíî àêî ðå÷åìå äåêà íåøòî å ñå ñëó÷è èäíèîò âòîðíèê èëè ïî òðè äåíà . Áðî¼êè Óïîòðåáàòà íà áðî¼êèòå âî òåëåâèçèñêèòå ïðèêàçíè òðåáà äà ñå ñâåäå íà ìèíèìóì. Òðåáà äà ñå èçáåðàò ñàìî îíèå íà¼ðåëåâàíòíèòå. Êîãà âî ïðèëîãîò èëè âî âåñòà ìîðà äà ñå êàæàò ïîâå å áðî¼êè, òîãàø òèå òðåáà äà ñå íàïèøàò íà åêðàíîò íà òåëîï. Áðî¼êèòå òðåáà äà ñå çàîêðóæóâààò è óïðîñòóâààò ñåêîãàø êîãà å ìîæíî òîà è êîãà íå ¼à èñêðèâóâà ñëèêàòà çà ïî¼àâàòà çà êî¼à çáîðóâàìå. Íà ïðèìåð, àêî âî íåêî¼à àíêåòà 65% îä èñïèòàíèöèòå èç¼àâèëå ïîòâðäíî íà íåêîå ïðàøà å, òîãàø çà òåëåâèçèñêèòå ãëåäà÷è å áèäå ïîðàçáèðëèâî àêî èì ñå êàæå äåêà çà òîà ñå äâå òðåòèíè îä ãðà àíèòå. Òî÷íèîò áðî¼ çà äâå òðåòèíè å 66,66 íî êîãî ãî èíòåðåñèðààò òîëêó ìíîãó áðî¼êè è äåöèìàëè. Àêî òî÷íèîò áðî¼ å áëèñêó äî îâèå 66,66 - òîãàø ñå äâå òðåòèíè , àêî å ìàëêó ïîãîëåì, òîãàø å ïîâå å îä äâå òðåòèíè , àêî å ìàëêó ïîìàë, òîãàø å ðå÷èñè äâå Óïîòðåáè ãè ñàìî òðåòèíè . Íî, 67,2% âåðóâà¼òå íå çíà÷è íèøòî. ðåëåâàíòíèòå áðî¼êè. Àêî áðî¼êèòå ñå íåêîëêó è ìîðàòå äà ãè íàïèøåòå íà òåëîï, òðåáà äà çíàåòå è íåêîëêó ïðàâèëà çà òåëîïèòå. Ïðâî, òðåáà äà ñå íàñòî¼óâà íà òåëîïîò äà èìà øòî å ìîæíî ïîìàëêó áðî¼êè. Ñèòå áðî¼êè øòî ñå íàïèøàíè íà òåëîïîò íå ìîðààò è äà ñå ïðî÷èòààò. Íî, íå áè òðåáàëî äà ñå ÷èòà íåøòî øòî íå å íàïèøàíî íà òåëîïîò. Ãëåäà÷èòå ãî ãëåäààò òåëîïîò äîäåêà ñëóøààò øòî çáîðóâàìå è ìîæåáè å ïîìèñëàò äåêà ãðåøèìå àêî êàæóâàìå áðî¼êè ðàçëè÷íè îä òèå øòî ñå íàïèøàíè íà òåëîïîò. Çàòîà, âî èäåàëíà êîìáèíàöè¼à íà òåëîïîò òðåáà äà èìà òîëêó áðî¼êè êîëêó øòî å ñå ïðî÷èòààò. Íå òðåáà äà èìà ãðåøêà áèëî íà òåëîïîò, áèëî âî áðî¼êèòå øòî ñå ÷èòààò çàøòî ãëåäà÷èòå áóäíî í$ ñëåäàò è ñïîðåäóâààò. >>> 43

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Çà äà ìîæå òåëåâèçèñêèîò íîâèíàð äà ¼à íàìàëè óïîòðåáàòà íà áðî¼êèòå âî òåêñòîò, òîãàø òðåáà äà ãè íàïðàâè ïðåñìåòêèòå íàìåñòî äà ãè îñòàâà çà ãëåäà÷èòå. Ïðèìåð, àêî å äåêåìâðè è êàæåìå äåêà èíäóñòðèñêîòî ïðîèçâîäñòâî îïà à îä ìàðò ãîäèíàâà , ãëåäà÷îò ñàì òðåáà äà ïðåñìåòà êîëêó ìåñåöè ñå íàìàëóâà ïðîèçâîäñòâîòî. Íî, äîäåêà ãî ïðåñìåòóâà òîà, íåìà äà ãî ñëóøíå îñòàòîêîò îä ïðèëîãîò. Îâà íåìà äà ñå ñëó÷è àêî íîâèíàðîò ïðåñìåòà è êàæå äåêà Íîâèíàðîò òðåáà äà ãè èíäóñòðèñêîòî ïðîèçâîäñòâî îïà à äåñåò ìåñåöè ïðàâè ïðåñìåòêèòå, à åäíîïîäðóãî . Òóêà âå å íåìà øòî íàòàìó äà ñå ïðåñìåòóâà íå äà èì ãè îñòàâà íà ãëåäà÷èòå. è ãëåäà÷îò å ìîæå äà ãî ñëóøíå è âèäè è îñòàòîêîò îä ïðèëîãîò. Ïîñòî¼àò ïðàâèëà è çà òîà êàêî ñå ïèøóâààò áðî¼êèòå âî òåêñòîò çà äà ìîæàò ïîëåñíî äà ñå ïðî÷èòààò. Ñåêîãàø êîãà å ìîæíî, áðî¼êèòå ñå ïèøóâàò ñî çáîðîâè. Òàêà å áèäàò ïîëåñíè çà ÷èòà å, à å ñå çíàå è òî÷íèîò áðî¼ íà çáîðîâè (à ñî òîà è êîëêó âðåìå îäåçåìà íèâíîòî ÷èòà å). Åäíîöèôðåíèòå áðî¼êè ñå ïèøóâààò ñî çáîðîâè: åäåí, äâà, òðè. Èñòî è ïðâ, âòîð, òðåò èòí. Äâîöèôðåíèòå áðîåâè ñå ïèøóâààò ñî áðî¼êè: 22, 57, 99. Ê༠òðîöèôðåíèòå áðîåâè, ïîëíèòå ñòîòêè ñå ïèøóâààò: ñòî, äâåñòå, òðèñòà, ÷èòèðèñòîòèíè, íî äðóãèòå ñå ïèøóâààò ñî áðîåâè 587, 920. Íàä èë¼àäà ñå ïèøóâààò âî êîìáèíàöè¼à îä çáîðîâè è áðî¼êè: 12 èë¼àäè, åäåí ìèëèîí è 250 èë¼àäè, 25 ìèëèîíè è 387 èë¼àäè. Êîãà ñå óïîòðåáóâààò äðóãè êîìáèíàöèè íà áðîåâè, êàêî øòî ñå òåëåôîíñêèòå áðîåâè, òîãàø ñå ãðóïèðààò íà íà÷èí íà êî¼ çâó÷àò ïîëåñíî, áèëî äà å ãðóïèðà åòî íà áðîåâèòå ïî äâà èëè ïî òðè. Ïðèìåð: òåëåôîíñêèîò áðî¼ 02550330 ñå ÷èòà 02-550-330 çàøòî òàêà å ïîëåñíî äà ñå çàïàìåòè îòêîëêó àêî ñå ïðî÷èòà êàêî 02-55-03-30. Íî, òåëåôîíñêèîò áðî¼ 02253525 íåìà äà ñå ÷èòà 02-253-525 òóêó 02-25-35-25. Âðâíè ñîâåòè íà çàíàåòîò3) 1. Ïî÷íè ñèëíî. Äîáàð ïî÷åòîê çíà÷è äåêà å çàâðøåíà ïîëîâèíà ðàáîòà.

2. ×èò༠è ðàçáåðè ãî òîà øòî ãî êàæóâà èçâîðîò.

3. Ïîäâëå÷è ãè èëè çàîêðóæè ãè êëó÷íèòå ôàêòè.

4. Ìèñëè. Ñ$ óøòå íå ïèøóâà¼. Ìèñëè.

5. Ïèøóâ༠íà íà÷èíîò íà êî¼øòî çáîðóâàø.

6. Ïðèìåíè ãè ïðàâèëàòà íà ïèøóâà å çà òåëåâèçè¼à.

7. Èì༠õðàáðîñò äà ïèøóâàø åäíîñòàâíî.

8. Âîçäðæè ñå îä äîëãèòå (ôðàçåîëîøêè) çàãðåâà à.

9. Êàæè ïðâî êî¼ ðåêîë, à ïîòîà øòî ðåêîë.

10. Îäè ñî ðåäîñëåäîò: ñóá¼åêò - ãëàãîë - îá¼åêò (ïîäìåò - ïðèðîê - äîäàòîê).

11. Îãðàíè÷è ¼à ðå÷åíèöàòà íà åäíà èäå¼à.

44 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

12. Êîðèñòè êðàòêè çáîðîâè è êðàòêè ðå÷åíèöè.

13. Êîðèñòè ïîçíàòè çáîðîâè âî ïîçíàòè êîìáèíàöèè.

14. Õóìàíèçèð༠ãî òåêñòîò. È ëîêàëèçèð༠ãî.

15. Íàïðàâè ãî àêòèâåí: óïîòðåáóâ༠àêòèâíà ôîðìà è äèíàìè÷íè ãëàãîëè.

16. Îäáåãíè âî ïðâàòà ðå÷åíèöà äà óïîòðåáèø ãëàãîë (÷è¼ ãëàâåí ãëàãîë å êàêâà áèëî ôîðìà îä ñóì ).

17. Îäáåãíè ïðâàòà ðå÷åíèöà äà ¼à çàïî÷íóâàø ñî ìîæåáè , ìîæåøå , ñå ÷èíè .

18. Êîðèñòè ñåãàøíî âðåìå ñåêàäå êàäå øòî å ñîîäâåòíî.

19. Ñòàâè ãè ðå÷åíèöèòå âî ïîçèòèâíà ôîðìà.

20. Íå ïî÷íóâ༠ñî öèòàò èëè ñî ïðàøà å.

21. Óïîòðåáóâ༠ñâðçíèöè - è, èñòî òàêà, íî, çíà÷è, áèäå¼ è - çà äà ãè ïîâðçåø ðå÷åíèöèòå.

22. Ñòàâè ãî çáîðîò èëè çáîðîâèòå øòî ñàêàø äà ãè íàãëàñèø íà êðà¼îò îä òâî¼àòà ðå÷åíèöà.

23. Óïîòðåáóâ༠êðàòåíêè ñî ïðåòïàçëèâîñò.

24. Ïîòêðåïè ãî òåêñòîò ñî çáîðîâè êàêî íîâ , ñåãà , íî , âåëè .

25. Âíèìàâ༠íà ¼àñ, íèå, íàøå, îâäå, ãîðå, äîëó.

26. Ïðåñêîêíè ãè íåïîòðåáíèòå çáîðîâè. (Äàëè å íåîïõîäåí ñåêî¼ çáîð? Àêî íå å íåîïõîäíî äà ñå ñòàâè, òîãàø å íåîïõîäíî äà ñå èçâàäè.)

27. Ïîòåíöèð༠ãî ñàìî íà¼âàæíîòî.

28. Íå ïîâòîðóâ༠ãî êàêî ïàïàãàë òîà øòî ãî êàæàë èçâîðîò.

29. Ñòàâè ãî ïðèëîãîò çà âðåìå, àêî èìà ïîòðåáà, âåäíàø ïî ãëàãîëîò.

30. Àêî ñå äâîóìèø, îñòàâè ãî íàñòðàíà.

31. Íå ïîñòàâóâ༠ïðàøà à øòî íå ãè îäãîâàðàø.

32. ×èò༠ãî íàïèøàíîòî ãëàñíî. Àêî çâó÷è êàêî ïèøóâà å, íàïèøè ãî îäíîâî. Óìåòíîñòà íà ïèøóâà åòî ëåæè âî òîà äà ñå ïèøóâà îäíîâî òîà øòî åäíàø å âå å íàïèøàíî îäíîâî.

33. Ìîëè ñå. È äîòåðóâ༠ãî òâîåòî CV.

>>> 45

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ïðàâå å ïðèëîã ÏËÀÍÑÊÈ È ÒÈÌÑÊÈ Ïðåä äà ñå ïî÷íå ñî ñíèìà å, èìà íåêîëêó ìíîãó âàæíè ðàáîòè øòî òðåáà äà ñå íàïðàâàò àêî ñàêàìå ñíèìà åòî äà óñïåå è ïðèëîãîò ïîòîà äà áèäå äîáàð. Ñíèìà åòî ïî÷íóâà ñî ïëàí íà ðåïîðòåðîò øòî ñàêà äà äîáèå íà ñíèìà åòî, èàêî ïðåä äà ñå ñòèãíå íà íàñòàíîò íå ìîæå äà ñå ãàðàíòèðà øòî å ñå èçëåçå îä ïðèëîãîò. Äóðè è äà ñòàíóâà çáîð çà ñíèìà å íà íàñòàí øòî Çà äà ãî äîáèå òîà øòî äîïðâà òðåáà äà ñå ñëó÷è, ðåïîðòåðîò ìîðà äà ãî ãî çàìèñëèë, íîâèíàðîò îðãàíèçèðà ñíèìà åòî òàêà øòî å ãè äîáèå íà¼äîáðèòå è ìîðà äà ðàçãîâàðà ñî íà¼âàæíèòå ñíèìêè. Îâà å îñîáåíî âàæíî çà ñíèìà à íà ñíèìàòåëîò. ïðèëîçè øòî íå ñå ïîâðçàíè ñî íàñòàíè. Çà äà ãî äîáèå òîà øòî ãî çàìèñëèë, íîâèíàðîò ìîðà ïðåòõîäíî äà ðàçãîâàðà çà èäåèòå îêîëó ïðèëîãîò ñî ñíèìàòåëîò. Ñíèìàòåëîò å òî¼ øòî íàñòàíîò èëè ïðèêàçíàòà ¼à äîëîâóâà âèçóåëíî. Íîâèíàðîò è ñíèìàòåëîò ìîðààò äà ãî èñêîðèñòàò âðåìåòî äîäåêà ïàòóâààò äî ìåñòîòî íà íàñòàíîò èëè áàðåì íåêîëêóòå ìèíóòè ïðåä ñíèìà åòî çà äà ðàçìåíàò èäåè çà ïðèëîãîò. Íîâèíàðîò ìó ¼à êàæóâà íà ñíèìàòåëîò èäå¼àòà çà ïðèëîãîò, øòî ñàêà ñî òî¼ ïðèëîã äà èì êàæå íà ãëåäà÷èòå, êî¼ å àãîëîò íà ïðèêàçíàòà. Òàêà è íà ñíèìàòåëîò å ìó áèäå ìíîãó ïîëåñíî äà ¼à ïðåòñòàâè òàà èäå¼à ñî ñíèìêè. Îäíîñîò ìå ó ñíèìàòåëîò è íîâèíàðîò å îä ñóøòèíñêî çíà÷å å çà êâàëèòåòîò íà ïðèëîãîò. Ïðè êîìóíèêàöè¼àòà ñî ñíèìàòåëîò, íîâèíàðîò òðåáà äà ìó êàæå ñ$ øòî ñìåòà äåêà å íåîïõîäíî çà ïðèëîãîò, áåç äà ñòðàâóâà äåêà ñíèìàòåëîò å ìó ñå íàëóòè îòè íîâèíàðîò ìó ñå ìåøà âî ðàáîòàòà. Òàêîâ èëè îíàêîâ ïëàí, áåç èëè ñî äâèæå à íà êàìåðàòà, áóêâàëíî ñ$. Àêî ñå êàæå òîà íà ïðè¼àòåëñêè è ïðîôåñèîíàëåí íà÷èí, íèòó åäåí ñíèìàòåë íåìà äà ãî Ïðèëîãîò å êîàâòîðñêè òðóä íà íà¼ìàëêó ñôàòè ðàçãîâîðîò êàêî ìåøà å âî ðàáîòàòà. Ïîêð༠òîà, ïåòìèíà. Íîâèíàðîò å îä ñíèìàòåëèòå òðåáà äà ñå ïîáàðà è ìèñëå å çà èäå¼àòà ëèäåð, íî íå è øåô íà çà ïðèêàçíàòà. Íèâíèòå ñóãåñòèè ñåêîãàø ñå ìíîãó êîðèñíè. òèìîò. Ïðèëîãîò âî òåëåâèçè¼à å êîàâòîðñêè òðóä íà íà¼ìàëêó ïåò ó÷åñíèöè, íåêîè ïîìàëêó, íåêîè ïîâå å: íîâèíàðîò, îðãàíèçàòîðîò, ñíèìàòåëîò, ìîíòàæåðîò è óðåäíèêîò. Àêî ñàìî åäåí îä îâèå ïåòìèíà çàòàè è íå ¼à èçâðøè ñâî¼àòà çàäà÷à ïðîôåñèîíàëíî, òîãàø òîà ñå ãëåäà è âî ïðèëîãîò. Íîâèíàðîò å ëèäåð, íî íå è øåô íà òèìîò. Òî¼ äàâà è ïðèìà ñóãåñòèè, ðàçãîâàðà, íî íå íàðåäóâà. Ñåïàê, êîãà òðåáà äà ñå ïðåñå÷å, ïðåñåêóâà, áèäå¼ è íà êðà¼îò íåãîâîòî èìå è ëèê ñå ïî¼àâóâààò íà ôèíàëíèîò ïðîèçâîä íà åêðàíîò. Çàòîà è íåãîâàòà îäãîâîðíîñò å íà¼ãîëåìà. Ñî òîà è íåãîâàòà ìîòèâèðàíîñò äà ãî îðãàíèçèðà è ìîáèëèçèðà ñèîò îâî¼ òèì. Êîãà ñíèìàòåëîò âå å ïî÷íóâà ñî ñíèìà åòî, íîâèíàðîò, 46 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

èñòîâðåìåíî, ñî ñâî¼àòà ðàáîòà ñî åäåí äåë îä îêîòî ìîðà ñåêîãàø äà ãî ñëåäè ñíèìàòåëîò. Âî íà¼äîáàð ñëó÷à¼, òðåáà äà ñòîè âåäíàø çàä íåãî çà äà ñëåäè øòî ñíèìà ñíèìàòåëîò. Íîâèíàðîò òðåáà äà èìà ïîñòî¼àí âèçóåëåí êîíòàêò ñî ñíèìàòåëîò, îñîáåíî íà ïðåñ-êîíôåðåíöè¼à. Ïðåñ-êîíôåðåíöèèòå íà¼÷åñòî òðààò äîëãî, à íîâèíàðèòå íîñàò ïî åäíà êàñåòà. Çà äà íå ñå ñíèìà öåëàòà êîíôåðåíöè¼à, íîâèíàðîò ìó äàâà çíàöè íà ñíèìàòåëî êî¼ äåë äà ãî ñíèìà, à êîãà êàìåðàòà äà ïðåñòàíå äà ñíèìà, è çà òîà âðåìå, ïî ïîòðåáà, äà ñå ñíèìàò èíñåðòè. Óøòå åäåí ìàë, íî êîðèñåí ñîâåò: êîãà çà âðåìå íà ïðåñêîíôåðåíöè¼àòà íîâèíàðîò ìèñëè äåêà îäðåäåí äåë îä èç¼àâàòà å âàæåí çà äà ãî åìèòóâà òîíñêè âî ïðèëîãîò, òîãàø ìîæå äà ãî ïðàøà ñíèìàòåëîò çà ìîìåíòàëíèîò òà¼ì êîä íà òî¼ äåë îä èç¼àâàòà. Ïîäîöíà, êîãà å ñå âðàòè âî ðåäàêöè¼àòà, îâà å ìó ¼à îëåñíè ðàáîòàòà çà ïîáðçî íàî à å íà òîíñêèòå ïàð÷è à áåç äà ¼à ïðåñëóøóâà öåëàòà êàñåòà. Äåë îä ñîðàáîòêàòà ìå ó ñíèìàòåëîò è ðåïîðòåðîò å ãðèæàòà çà îïðåìàòà. Åäíî îä îñíîâíèòå ïðàâèëà å äåêà êîãà ñå îäè íà ñíèìà å, íîâèíàðîò ãè íîñè ñòàòèâîò çà êàìåðàòà, Ïðâî òðåáà äà ñå êàñåòàòà è ìèêðîôîíîò. Ñíèìàòåëîò ¼à íîñè êàìåðàòà, êî¼à íàïðàâè ïðåãëåä íà è áåç ñòàòèâîò è ìèêðîôîíîò å ìíîãó òåøêà. È íà¼âàæíà, ñíèìåíèîò ìàòåðè¼àë, à áèäå¼ è áåç íåà íàñòàíîò èñòî êàêî äà íå ñå ñëó÷èë. Çàòîà ïîòîà äà ñå ïèøóâà òðåáà äà îâîçìîæèìå ñíèìàòåëîò äà ñå êîíöåíòðèðà íà òåêñòîò íà ïðèëîãîò. êàìåðàòà, à íîâèíàðîò äà ïîìîãíå ñî äðóãàòà îïðåìà. Îâäå íå å âàæíà ïîëîâàòà ïðèïàäíîñò íà íîâèíàðîò. Ìîæåáè èçãëåäà çà áèçàðíà çàáåëåøêà, íî êàñåòàòà íà íîâèíàðèòå òðåáà ñåêîãàø äà å ïðåìîòàíà íà ïî÷åòîêîò èëè áàðåì äà èìà äîâîëíî âðåìå çà äà ñå ñíèìè òîà øòî å ïëàíèðàíî. Ïðåìîòóâà åòî íà êàñåòàòà ïðåä ñíèìà åòî ãè òðîøè áàòåðèèòå è îäçåìà äðàãîöåíî âðåìå. Çà òîà âðåìå ìîæàò äà ñå ïðîïóøòàò ìíîãó íåøòà. Çà ñåêî¼ ñëó÷à¼, è ñíèìàòåëîò òðåáà äà íîñè ïî åäíà ðåçåðâíà êàñåòà àêî ñå ðàñèïå êàñåòàòà íà íîâèíàðîò, àêî íîâèíàðîò çàäîöíè íà íàñòàíîò èëè àêî ñíèìàòåëîò å ñàì, à ïðåä íåãî ñå ñëó÷óâà íåøòî øòî å âàæíî äà ãî ñíèìè. Íî, óïîòðåáàòà íà îâàà ðåçåðâíà êàñåòà òðåáà äà å èñêëó÷îê, à íå ïðàâèëî. Îâàà çàáåëåøêà ïîâå å âàæè çà íîâèíàðèòå. Êàêî øòî ãëåäàòå, íîâèíàðîò è ñíèìàòåëîò òðåáà ìíîãó, ìíîãó äà ñîðàáîòóâààò, áèäå¼ è çà âðåìå íà ñíèìà åòî íèâíèîò óäåë âî ðàáîòàòà íà ïðèëîãîò å áàðåì 50 : 50, àêî íå è ïîâå å íà ñòðàíàòà íà ñíèìàòåëîò. Ïðåãëåä íà ñíèìêèòå Ïðâà ðàáîòà øòî òðåáà äà ñå íàïðàâè ïî âðà à åòî âî òåëåâèçè¼à ïî ñåêîå ñíèìà å å äà ñå ïðîâåðè äàëè ñíèìêèòå ñå â ðåä. Èñòîâðåìåíî, òðåáà äà ñå íàïðàâè ïîïèñ íà öåëèîò ñíèìåí ìàòåðè¼àë, øòî çíà÷è íà âàæíèòå ñíèìêè, èç¼àâèòå èëè òîíñêèòå >>> 47

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

ïàð÷è à è àòìîñôåðñêèîò òîí ñî ìåñòîòî è âðåìåòî íà êîå òèå ñå íàî ààò íà êàñåòàòà. Òðåáà, èñòî òàêà, äà ñå îáðíå ïîñåáíî âíèìàíèå íà äåòàëèòå. Òèå íå ãî ïðàâàò ïðèëîãîò, íî ïîìàãààò òî¼ äà áèäå ìíîãó ïîèíòåðåñåí. Ïîïèñîò íà ñíèìêèòå ñå ïðàâè ñî êóñ îïèñ íà ñíèìêàòà è íà ò.í. òà¼ì êîä èëè äèãèòàëíîòî âðåìå øòî ãî îçíà÷óâà òî÷íîòî ìåñòî íà êàñåòàòà êàäå øòî ñå íàî à ñíèìêàòà. Ïðèìåð: Êàñåòà 2 áàáà ñî øàìè¼à - 00.02.15 áàáà èç¼àâà ...òåøêî ñå æèâåå íà ñåëî... - 00.03.08 äî 00.03.18 áàáà öåïè äðâà - 00.05.22 Áåç íàïðàâåí ïðåãëåä íà ñíèìåíèîò ìàòåðè¼àë è ïîïèñ íà ðàñïîðåäîò íà ñíèìêèòå, íèòó åäåí íîâèíàð íå òðåáà äà ñåäíå è äà ãî ïèøóâà ïðèëîãîò. Ïîðàäè åäíîñòàâíà ïðè÷èíà øòî ñåêî¼ ïðèëîã òðåáà äà ïî÷íå ñî íà¼äîáðàòà ñíèìêà è, øòî å óøòå ïîâàæíî, äà çàâðøè ñî óøòå ïîóáàâàòà. Êîãà å ñå íàïðàâè ïîïèñîò, òîãàø ëèñòîò ñî íåãî òðåáà äà ñòîè ïðåä íàñ äîäåêà ãî ïèøóâàìå òåêñòîò çà äà áèäåìå ñèãóðíè äåêà å ãè îïôàòèìå ñèòå âàæíè ñíèìêè. Ñàìî ñî ïðåòõîäíî ïðåãëåäàí ìàòåðè¼àë, ïðèëîãîò å èìà òåê è å áèäå êàêî ðàñêàæàíà ïðèêàçíà. Ïðèëîãîò ñå ñîñòîè îä Àêî ñå èçáåðå ïîìðçëèâèîò è ìíîãó ïîëîø íà÷èí ïî÷åòîê, ñðåäèíà (èëè ïèøóâà å íà òåêñòîò áåç äà ñå ïðåãëåäà ñíèìåíèîò òåëî) è çàâðøåòîê. ìàòåðè¼àë è áåç äà çíàåìå ñî êîè ñíèìêè å ãî ïîêðèåìå òåêñòîò, òîãàø å ïîäîáðî ïðèëîãîò äà ñå ïóøòè íà ðàäèî. Âî ïðèëîã íà îâî¼ ñîâåò îäàò è ðåçóëòàòèòå îä èñòðàæóâà àòà øòî ïîêàæóâààò äåêà îòêàêî å èçãëåäààò åäåí òåëåâèçèñêè ïðèëîã, âî ìåìîðè¼àòà íà ëó åòî îñòàíóâààò 70% îä ñíèìêèòå è ñàìî 30% îä òåêñòîò. Äðóãà ïðè÷èíà çà ïîïèñ íà ñíèìêèòå å êðàòå å íà âðåìåòî çà ìîíòàæà. Ïîñëåäíèòå äâà ÷àñà ïðåä âåñòèòå ñå ìíîãó ñòðåñåí ïåðèîä êîãà ñèòå íîâèíàðè ÷åêààò âî ðåä çà ìîíòèðà å íà ñâîèòå ïðèëîçè. Êîãà å ñå èìà ïðåöèçåí ïîïèñ íà ñíèìåíèîò ìàòåðè¼àë, ñå ñêðàòóâààò âðåìåòî çà ìîíòèðà å è íåðâîçàòà íà íîâèíàðèòå. Ïðàâå å íà ïðèëîãîò Îòêàêî ãî èìàìå ïîïèñîò ïðåä íàñ, ñåäíóâàìå äà ïèøóâàìå. Ñåêî¼ íîâèíàð òðåáà äà ñå îáèäå äà ñåäíå äà ïèøóâà øòî å ìîæíî ïîñêîðî øòîì çàâðøè ñî ðàçãëåäóâà å íà ñíèìåíèîò ìàòåðè¼àë. Ïðâèòå ðå÷åíèöè íàïèøàíè âåäíàø ïî ïðåãëåäîò íà ìàòåðè¼àëîò íà¼÷åñòî ñå è íà¼äîáðè. Òðåáà äà ñå èçáåðå êëó÷íàòà ñíèìêà è äà ñå ïî÷íå ñî ïèøóâà å. Ñåêî¼ òåëåâèçèñêè ïðèëîã ñå ñîñòîè îä òðè ãëàâíè åëåìåíòè: ïî÷åòîê, ñðåäèíà è çàâðøåòîê.4) 48 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

Ïî÷åòîê Âî òåëåâèçè¼àòà, íà¼âàæåí åëåìåíò íà ïðèëîãîò å ïî÷åòîêîò. Ïî÷åòîêîò å ¼àäèöàòà íà êî¼à ñå ëîâè ãëåäà÷îò çà äà ãî ãëåäà ïðèëîãîò. Ïî÷åòîêîò å åäåí âèä ðåêëàìà çà ïðèëîãîò ñî êî¼à èì ñå îáðà àìå íà ãëåäà÷èòå çà äà ãî ãëåäààò. Ìå ó äðóãîòî, òîà ìîæå äà áèäå êóñà äðàìàòè÷íà èëè âîçáóäëèâà ðå÷åíèöà, ïàìåòíà ìèñëà, èíòðèãàíòåí ôàêò èëè ïðâîêàòèâåí öèòàò. Íî, ìíîãó å âàæíî âíèìàíèåòî íà ãëåäà÷èòå äà ñå ïðèâëå÷å ñî êîëêó øòî å ìîæíî ïîìàëêó çáîðîâè. À øòîì ïî÷íàë äîáðî ïðèëîãîò, òîãàø ïîëîâèíà ðàáîòà å çàâðøåíà. Çàòîà, íà ãëåäà÷îò òðåáà äà ìó å ¼àñíî óøòå âî ïî÷åòîêîò çà øòî å ïðèêàçíàòà. Íî, çà äà ìó áèäå ¼àñíî íà ãëåäà÷îò, ïðåòõîäíî òîà òðåáà äà ìó å óøòå ïî¼àñíî íà íîâèíàðîò. Óøòå ïðåä äà ñåäíå äà ¼à ïèøóâà ïðèêàçíàòà, ïðâî íåøòî øòî ìîðà äà Ïî÷íåòå ñî òîà øòî âè ìó å ¼àñíî íà ñåêî¼ íîâèíàð å ôîêóñîò íà ïðèêàçíàòà. Àêî îñòàâèëî íà¼ãîëåì âïå÷àòîê. íîâèíàðîò ñàìèîò íå ãî çíàå ôîêóñîò íà ïðèêàçíàòà, å ìó áèäå óøòå ïîòåøêî äà ìó ãî êàæå íà íåêîãî äðóã. Ôîêóñîò, ïî ïðàâèëî, òðåáà äà áèäå êàæàí âî ïî÷åòîêîò. Íî, íå òðåáà äà ñå ñôàòè äåêà âî ïî÷åòîêîò íà ïðèëîãîò òðåáà äà ñå íàòðóïààò ñèòå ôàêòè øòî ãè çíàåìå çà òåìàòà. Íåøòî òðåáà äà ñå îñòàâè è çà ïîäîöíà âî ïðèëîãîò. Ïî÷åòîêîò òðåáà äà áèäå ëåñåí çà ðàçáèðà å. Åäíîñòàâåí íà÷èí çà äà ñå ïî÷íå ñî ïðèëîãîò å äà ñå ïîäãîòâàò ãëåäà÷èòå çà òîà øòî äîà à âî ïðèêàçíàòà âî ñòèëîò à, ñåãà, ãëåäà¼òå ãî îâà! Îä äðóãà ñòðàíà, íå òðåáà äà ñå ïî÷íóâà ñî íåïîçíàòè è òó è èìè à. Èëè, ïàê, ñî íå¼àñåí ôîêóñ, ïà ãëåäà÷èòå äà ïîãîäóâààò çà øòî ëè å îâàà ïðèêàçíà? Çà ïî÷åòîêîò, ìíîãó å âàæåí òîíàëèòåòîò íà íîâèíàðñêèîò ãëàñ. Îä íåãî ìíîãó çàâèñè êàêâî ðàñïîëîæåíèå å äàäåìå íà öåëàòà ïðèêàçíà. È ïî÷åòíèîò ãëàñ, çàåäíî ñî ñëèêèòå è ñî äðóãèòå çâóöè, òðåáà äà ãè âîâåäå ãëåäà÷èòå âî ïðèêàçíàòà íà òàêîâ íà÷èí øòî å ãî îäðåäè êàðàêòåðîò è å ãè íàòåðà äà ¼à ãëåäààò. Íà¼ìàëêó øòî ìîæå äà íàïðàâè åäåí íîâèíàð àêî ñàêà äà èìà ëåñåí è äîáàð ïî÷åòîê íà ñâî¼àòà ïðèêàçíà å äà ïî÷íå ñî èñòîòî òîà øòî èì ãî êàæàë íà êîëåãèòå êîãà ñå âðàòèë îä ñíèìà åòî âî ðåäàêöè¼àòà. Òîà å îáè÷íî îíà øòî ìó îñòàâèëî íà¼ãîëåì âïå÷àòîê. Èñòîòî òîà å èì îñòàâè íà¼ãîëåì âïå÷àòîê è íà Òðåáà äà ñå ïî÷íå ãëåäà÷èòå. ñèëíî! Âàæíîñòà íà ïðèâëåêóâà åòî íà âíèìàíèåòî íà ãëåäà÷èòå óøòå îä ïî÷åòîêîò íà ïðèëîãîò äîà à îòòàìó øòî ãëåäà÷îò ìîæå ëåñíî äà ãî ñìåíè êàíàëîò àêî âî ïî÷åòîêîò íà ïðèëîãîò íå ãëåäà ïðè÷èíà çîøòî òðåáà äà ãî ãëåäà ïðèëîãîò. À ïîòîà, øòîì âå å ñìåíèë êàíàë, ìíîãó òåøêî ñå âðà à íàçàä. Íà¼àâà íà ïðèëîãîò Ïî÷åòîêîò íà ïðèêàçíàòà ñå ñîñòîè îä íà¼àâàòà øòî ¼à êàæóâà âîäèòåëîò èëè ïðåçåíòåðîò è îä ãëàâàòà íà íîâèíàðñêèîò òåêñò. >>> 49

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ñåêîãàø êîãà å ìîæíî, íà¼àâàòà íà ïðèëîãîò òðåáà äà ¼à èçðàáîòè íîâèíàðîò èëè áàðåì äà áèäå ïðèñóòåí êîãà ¼à ïèøóâà âîäèòåëîò íà âåñòèòå èëè óðåäíèêîò. Ïðèëîãîò òðåáà äà îäãîâàðà è äà ñëåäóâà ïî íà¼àâàòà. Òî¼ íèêàêî íå òðåáà äà ïî÷íóâà èñòî êàêî è íà¼àâàòà. Åäåí ñîâåò: íà¼äîáðî å âî íà¼àâàòà äà ñå äàäå âåñòà çà äà ìîæå ïîòîà ïðèëîãîò äà ïî÷íå ñî íà¼äîáðàòà ñíèìêà èëè çâóê, ñî ôîêóñîò íà ïðèêàçíàòà, îñëîáîäåíè îä îáâðñêàòà ïî ñåêî¼à öåíà äà ñå ïî÷íå ñî âåñòà. Êàêî è äà å, òðåáà äà ñå ïî÷íå ñèëíî. Ïî÷åòîêîò ìîæå, íî è íå ìîðà ïî ñåêî¼à öåíà, äà ãè âêëó÷óâà îäãîâîðèòå íà ñèòå øåñò íîâèíàðñêè ïðàøà à. Òèå ìîæàò äà áèäàò îäãîâîðåíè è ïîíàòàìó âî ïðèëîãîò. Îñîáåíî ïðàøà åòî - êàêî. Ñðåäèíà èëè òåëî Ñðåäèíàòà èëè òåëîòî íà ïðèêàçíàòà òðåáà äà ñîäðæè òðè-÷åòèðè ãëàâíè ïîåíòè øòî å ñå ïîêàæàò è âèçóåëíî, à íå ñàìî ñî çáîðîâè. Ñíèìêèòå, òåêñòîò, èç¼àâèòå, ñòåíäàïîò è ìîìåíòèòå íà òèøèíà ñå ìàòåðè¼àëèòå ñî êîè ãè ãðàäèìå îâèå ïîåíòè. £àñíîòî ðàçãðàíè÷óâà å íà ïîåíòèòå ñî êîðèñòå å ëîãè÷åí è åäíîñòàâåí ïðåìèí îä åäíà êîí äðóãà ïîåíòà å ìó ïîìîãíå è íà ãëåäà÷îò ïîäîáðî è ïîëåñíî äà ¼à ðàçáåðå ïðèêàçíàòà. Îâà òðåáà äà ñå çàìèñëè êàêî ¾èäà å êó à. Àêî ïî÷åòîêîò íà ïðèêàçíàòà å òåìåëîò íà òàà êó à, òîãàø ãëàâíèòå ïîåíòè âî ïðèêàçíàòà ñå öèãëèòå øòî ñå ðåäàò âðç òåìåëîò. Ïðåìèíîò èëè òðàíçèöè¼àòà îä åäíà äî äðóãà ïîåíòà å ìàëòåðîò øòî ñå ñòàâà ìå ó öèãëèòå çà äà ìîæàò òèå äà ñòî¼àò åäíà âðç äðóãà áåç äà ïàäíàò. À çà ãðàäå å íà ãëàâíèòå ïîåíòè èìàìå ìíîãó ìàòåðè¼àëè êàêî øòî ñå îô òîí, èç¼àâè, àòìîñôåðñêè òîí, ñòåíäàï, òèøèíà. Ñåêî¼ îä îâèå åëåìåíòè ìîæå äà áèäå èñêîðèñòåí è çà ïðåìèí îä åäíà êîí äðóãà ïîåíòà. Çàâðøåòîêîò òðåáà äà áèäå ëîãè÷åí ñëåä íà öåëàòà ïðèêàçíà.

Çàâðøåòîê Ñåêî¼à ïðèêàçíà èìà çàâðøåòîê. Òî¼ ñå ôîðìèðà ñî ñëèêà è òîí, íî ìîðà äà å î÷èãëåäíî çà ãëåäà÷èòå äåêà òóêà çàâðøóâà ïðèêàçíàòà. Çàâðøåòîêîò òðåáà äà áèäå ëîãè÷åí ñëåä íà öåëàòà ïðèêàçíà, îä íå¼çèíèîò ïî÷åòîê ïðåêó ãëàâíèòå ïîåíòè ñ$ äî ïîñëåäíàòà. Áåç òàêîâ ëîãè÷åí çàâðøåòîê, ïðèêàçíàòà å çàïðå, íî íåìà äà çàâðøè. Áèäå¼ è öåëàòà ïðèêàçíà, âñóøíîñò, ñå ãðàäè êîí çàâðøåòîêîò, êîãà å ñå ñòèãíå íà ìåñòîòî íà íàñòàíîò èëè ñíèìà å, èñòîâðåìåòî ñî áàðà åòî è ðàçìèñëóâà åòî çà ïî÷åòíà ñíèìêà, ñå áàðà è ñíèìêà çà çàâðøåòîê. Îâèå ñíèìêè ìîðà äà ãè èìà ñåêî¼ äîáàð ðåïîðòåð óøòå ïðåä äà ñåäíå äà ãî ïèøóâà òåêñòîò. Ñàìî òàêà ïðèêàçíàòà å ïî÷íå öâðñòî è å áèäå ãðàäåíà êîí ëîãè÷åí çàâðøåòîê. Ñàìî òàêà êó àòà å èìà öâðñò ïîêðèâ. Íîâèíàðèòå íå òðåáà ïðèëîçèòå äà ãè çàâðøóâààò ñî èç¼àâà èëè ñî ñòåíä àï. Êîëêó ïîäîáðè å áèäàò ñëèêèòå, òîíîò è çâóöèòå íà çàâðøåòîêîò îä ïðèëîãîò, òîëêó ïîðàêàòà øòî ñå ïðà à ñî íåãî å áèäå ïîäîëãî çàïàìåòåíà îä ãëåäà÷èòå.

50 >>>

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

xxx

Ñòðóêòóðèðà å íà ïðèêàçíàòà ÇÁÎÐÓÂÀ£ ÂÎ ÑËÈÊÈ Ñòðóêòóðèðà åòî íà òåëåâèçèñêàòà ïðèêàçíà ïîâå å å íà÷èí íà ðàçìèñëóâà å îòêîëêó íà ïèøóâà å. Åäíà ïðèêàçíà íà òåëåâèçè¼à å áèäå íà¼äîáðî êàæàíà àêî å êàæàíà ïðâî âèçóåëíî, à ïîòîà ñî çáîðîâè. Îñíîâíàòà ïðåïîðàêà çà íà÷èíîò íà êî¼ ñå êàæóâààò òåëåâèçèñêèòå ïðèêàçíè å ïðâî äà ñå êàæå çà Íà¼äîáðà òåëåâèçèñêà øòî å ïðèêàçíàòà, ïîòîà äà ñå êàæå ïðèêàçíàòà è, íà êðà¼îò, ïðèêàçíà å òàà øòî ïðâî å êàæàíà âèçóåëíî, à äà ñå êàæå øòî ñå êàæàëî. Èëè, âî òåëåâèçè¼à ïðèêàçíàòà ïîòîà ñî çáîðîâè. ñå ãðàäè îä äîëó, ïà íàãîðå êîí çàâðøåòîêîò, èñòî êàêî øòî ñå ¾èäà åäíà êó à, îä òåìåëèòå êîí ïîêðèâîò. Ñå ñìåòà äåêà íà¼ñîîäâåòåí ìîäåë çà ñòðóêòóðèðà å íà òåëåâèçèñêàòà ïðèêàçíà å ò.í. ìîäåë íà ðàñêàæóâà å ïðèêàçíà. Ñïîðåä îâî¼ ìîäåë, ïðèêàçíàòà òðåáà äà å òàêà ñòðóêòóðèðàíà øòî å ïî÷íå ñî ïðèìàìóâà å íà ãëåäà÷èòå è ñî ïîòòèêíóâà å íà íèâíàòà óáîïèòíîñò, à å çàâðøè íàáðãó ïî ïîñòèãíóâà åòî íà êóëìèíàöè¼àòà. èçðàç êóëìèíàöè¼à

îäíîñè íà êîíôëèêò ¼àäèöà

íàïóøòà å ðàçâî¼ íà ïðèêàçíàòà

ïîñòàâóâà å íà ñöåíàòà

òðàå å

Ìîäåë íà ðàñêàæóâà å ïðèêàçíà

Âî ïî÷åòîêîò íà ïðèêàçíàòà ñå ïðèâëåêóâà âíèìàíèåòî íà ãëåäà÷èòå ñî êðàòêà èç¼àâà, äîáðà ñíèìêà, äîáàð çâóê. Âî ïî÷åòîêîò ñå êàæóâà èëè áàðåì ¼àñíî ñå íàâåñòóâà è ôîêóñîò íà ïðèêàçíàòà. Âî îâî¼ äåë íà¼÷åñòî ñå ïîñòàâóâà îïøòàòà ñöåíà íà êî¼à å ñå îäâèâà ïðèêàçíàòà èëè áàðåì íå¼çèíèîò ïî÷åòîê. Êîãà å âå å ñòîðåíî òîà, ñå âîâåäóâààò öåíòðàëíèòå êàðàêòåðè è ñå îòâîðààò ãëàâíèòå ïðîáëåìè. Ïîòîà, âî ñðåäèíàòà, êàäå øòî ñå íàî ààò ãëàâíèòå ïîåíòè íà ïðèêàçíàòà, ñå ãðàäàò îäíîñè íà êîíôëèêò, íà àêöè¼à è ðåàêöè¼à. Òèå òðåáà äà áèäàò ðàñïîðåäåíè òàêà øòî ñåêî¼à >>> 51

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

íîâà ïîåíòà å ïî÷íå ñàìî ìèã ïðåä ãëåäà÷îò äà ïðàøà è øòî ïîíàòàìó? Òàêà ñå äîà à äî ìîìåíòîò êîãà ïðèêàçíàòà êóëìèíèðà, êîãà âå å å ¼àñíî çà øòî áèëà ïðèêàçíàòà, êîãà å ¼àñíà ñóäáèíàòà íà öåíòðàëíèîò êàðàêòåð, ¼àñíî å âëè¼àíèåòî øòî ãî èìà ïðèêàçíàòà âðç ëó åòî èëè âðç îêîëèíàòà. Âåäíàø ïî êóëìèíàöè¼àòà, ïðèêàçíàòà ñå çàâðøóâà ñî íà¼äîáðèòå ñíèìêè, çâóöè èëè òîí. Ðàñïîëîæåíèåòî âî êîå çàâðøóâà ïðèêàçíàòà ãî íàìåòíóâààò ñàìàòà ïðèêàçíà è òåìïîòî ñî êîå òàà å êàæàíà. Çà äà ìîæàò òåëåâèçèñêèòå ïðèêàçíè íà¼äîáðî äà áèäàò ðàçáðàíè îä ãëåäà÷èòå, ñå ïðåïîðà÷óâà, ñåêîãàø êîãà å ìîæíî òîà, ðàñêàæóâà åòî äà ¼à ñëåäè õðîíîëîøêàòà ëîãèêà íà íàñòàíèòå. Öåíòðàëåí êàðàêòåð Íèêî¼ íå ¼à ïðîäàâà òåëåâèçèñêàòà ïðèêàçíà ïîäîáðî îòêîëêó ëó åòî. Çàòîà, âî ñåêî¼à ïðèêàçíà òðåáà äà ñå âìåòíàò ëó å, òàà òðåáà äà ñå êàæå ïðåêó íèâ. Íà¼äîáðàòà ïðèêàçíà Òåëåâèçèñêàòà âêëó÷óâà öåíòðàëåí êàðàêòåð øòî å èíâîëâèðàí âî ïðèêàçíà íà¼äîáðî ¼à ãëàâíàòà àêöè¼à íà ïðèêàçíàòà. Ïî ïðàâèëî, ïðèêàçíàòà ïðîäàâààò ëó åòî âî íåà. ïî÷íóâà è çàâðøóâà ñî öåíòðàëíèîò êàðàêòåð. Ñåêîãàø êîãà ñå ðàáîòè íà îäðåäåíà òåìà èëè ïðîáëåì, òðåáà äà ñå ïîáàðààò ëó å øòî ñå ñîî÷óâààò ñî òî¼ ïðîáëåì è ïîòîà äà ñå ðàñêàæå ïðèêàçíàòà ïðåêó íèâ. Ïðèêàçíàòà ðàñêàæàíà íà îâî¼ íà÷èí å íà¼äîáðà. Ïðåêó õóìàíèçèðà å íà ïðèêàçíàòà, ñåêî¼à òåìà ñòàíóâà ðåëåâàíòíà çà ãëåäà÷èòå, òèå ñå èäåíòèôèêóâààò ñî íåà, ÷óâñòâóâààò íåøòî çà ïðèêàçíàòà è ê༠íèâ ðàñòå çàäîâîëñòâîòî. Èç¼àâè Èç¼àâèòå îä ëó åòî è ñîãîâîðíèöèòå ñå ìíîãó âàæåí ìàòåðè¼àë çà ãðàäå å íà ïðèêàçíàòà. Äîäåêà íîâèíàðîò ãè êàæóâà ôàêòèòå âî ïðèëîãîò, èç¼àâèòå ñå êîðèñòàò çà èçðàçóâà å ìèñëå à, ÷óâñòâà è ñòàâîâè. Èç¼àâèòå ñëóæàò çà äà ¼à äîêàæàò Èç¼àâèòå ¼à äîêàæóïðèêàçíàòà øòî ¼à ðàñêàæóâà íîâèíàðîò. Íî, òèå íå òðåáà âààò ïðèêàçíàòà, íî íå äà ñå êîðèñòàò âî çàìåíà çà ïîåôèêàñíî êàæóâà å íà ñå çàìåíà çà ïîåôèêàñíî ïðèêàçíàòà. Èç¼àâèòå íà¼äîáðî å ¼à îäèãðààò âàêâàòà óëîãà êàæóâà å íà ïðèêàçíàòà. ñàìî àêî ñå êðàòêè. Äîëæèíàòà íà èç¼àâèòå òðåáà äà å ñîîäâåòíà íà äîëæèíàòà íà ïðèëîãîò. Êîëêó øòî å ïðèëîãîò ïîêðàòîê, òîëêó è èç¼àâèòå òðåáà äà áèäàò ïîêðàòêè, íå ïîâå å îä åäíà-äâå ðå÷åíèöè. Íåìà ïðàâèëî êîëêó èç¼àâè òðåáà äà âêëó÷óâà åäåí ïðèëîã. Çàâèñè îä òîà êîëêó èç¼àâè ñå ïîòðåáíè çà äà ãî äîêàæàò òîà øòî ãî çáîðóâàìå. Ìíîãó å âàæíî äà ñå èìà ïðåäâèä äåêà íå òðåáà äà ãè ñòàâàìå âî ïðèëîãîò ñèòå èç¼àâè øòî ñìå ãè ñíèìèëå. Ïîðàäè òîà, íà ñíèìà å íà èç¼àâèòå òðåáà äà îäèìå ìíîãó ïîäãîòâåíî è äà çíàåìå øòî î÷åêóâàìå äà äîáèåìå îä èç¼àâàòà íà ñåêî¼ ñîãîâîðíèê. Íåêîè 52 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

èç¼àâè ìîæåìå è äà ãè öèòèðàìå (èíäèðåêòíî, ñå ðàçáèðà), ïîêàæóâ༠è íà ñíèìêèòå äåêà ñìå ðàçãîâàðàëå ñî òî¼ ñîãîâîðíèê. Âî âàêâè ñëó÷àè, ìíîãó ïîìàãà ïðåïîðàêàòà - ôàêòèòå äà ãè êàæåìå íèå, à çà ìèñëå àòà è îá¼àñíóâà àòà íà ïî¼àâèòå äà ãè êîðèñòèìå èç¼àâèòå íà ñîãîâîðíèöèòå. Èçíåíàäóâà à Çà äà ñå çàäðæè âêëó÷åíîñòà íà ãëåäà÷èòå âî ïðèëîãîò, âî íåãî ìîðà äà ñå âíåñóâààò è èçíåíàäóâà à. Òèå èì ïîìàãààò íà ãëåäà÷èòå äà ðàçâèâààò ÷óâñòâà çà ïðèêàçíàòà. Äîáðîòî èçíåíàäóâà å ãî ïðèìàìóâà è íà¼íåçàèíòåðåñèðàíèîò ãëåäà÷ äà ïîãëåäíå êîí åêðàíîò. Èçíåíàäóâà å ìîæàò äà áèäàò ìíîãó ðàáîòè - êðàòêà, åôåêòíà èëè íåîáè÷íà ñíèìêà, èç¼àâà èëè çâóê. Êðàòêà òèøèíà ñðåäå ñèëåí òîí. Ïàóçà âî çáîðóâà åòî. Èçíåíàäóâà àòà ñåêîãàø çíà÷àò ìàë ìîìåíò íà äðàìà âî ïðèëîãîò. Çàòîà òèå òðåáà äà òðààò ñàìî íåêîëêó ñåêóíäè è íå òðåáà äà äîìèíèðààò âî ïðèêàçíàòà, òóêó äà ¼à çáîãàòàò, äà ¼à ïîäîáðàò è äà ¼à îæèâåàò.

Çà ìîìåíò çàïðè ñî

çáîðóâà å. Òèøèíàòà å Ìîìåíòè íà òèøèíà ìíîãó ðå÷èòà. Òèøèíàòà å ñðåäñòâî çà ïèøóâà å âî òåëåâèçè¼à èñòî êàêî øòî ñå ñíèìêèòå, çâóöèòå è çáîðîâèòå. Çà ìîìåíò òðåáà äà ñå ïðåñòàíå ñî ÷èòà å. Òèøèíà. Íà ñíèìêèòå è íà çâóöèòå òðåáà äà èì ñå äîçâîëàò íåêîëêó ñåêóíäè äà çáîðóâàò ñàìè çà ñåáå. Çà åäåí òåëåâèçèñêè íîâèíàð íåìà íèøòî ïîòåøêî îä òîà äà ïèøóâà ñî òèøèíà. Çà òîà å ïîòðåáíà õðàáðîñò, íî ñå èñïëàòóâà. Çà íîâèíàðîò å òåøêî, íî çà ãëåäà÷èòå íåêîãàø íåìà íèøòî ïîðå÷èòî îòêîëêó òèøèíàòà. Ïîêð༠òîà, ïðàçíèòå ïðîñòîðè çà äèøå å øòî ñå îñòàâààò ïîìå ó ðå÷åíèöèòå è èç¼àâèòå ìó ïîìàãààò íà ïðèëîãîò äà îñòàâè ÷óâñòâî íà ðåàëíîñò.

Àòìîñôåðñêè òîí Ïðåíåñè ¼à àòìîñôåÇà äà ñå íàãëàñè ðåàëíîñòà è àâòåíòè÷íîñòà íà ðàòà îä íàñòàíîò ïðåêó ïðèêàçíàòà è äà ñå çãîëåìàò äîáåðáàòà ê༠ãëåäà÷èòå è òîíîò. íèâíîòî ÷óâñòâî íà ïðèïàäíîñò êîí íàñòàíîò, òðåáà äà ñå óïîòðåáóâà ñèëåí àòìîñôåðñêè òîí. Àòìîñôåðñêèîò òîí èìà èñòà âàæíîñò âî ïðèëîãîò êàêî è ñíèìêèòå. Ñî íåãî ãëåäà÷èòå äîáèâààò ÷óâñòâî äåêà ñå òàìó, íà ìåñòîòî íà íàñòàíîò. Àòìîñôåðñêèîò òîí íåêîãàø ¼à ïðåíåñóâà àòìîñôåðàòà îä íàñòàíîò äóðè ïîâå å è îä ñëèêàòà. Ïðåêó íåãî ãëåäà÷èòå, âñóøíîñò,, ãëåäààò ñî ñâîèòå óøè. Îä îñîáåíà âàæíîñò å àòìîñôåðñêèîò òîí íà ïðâèîò, ïî÷åòåí êàäàð íà ïðèêàçíàòà, áèäå¼ è, ïî ïðàâèëî, êîãà åäåí ïðèëîã ñå åìèòóâà âî ïðîãðàìà, ïðâî ñå ñëóøà àòìîñôåðñêèîò òîí, ïà ñå ãëåäà ñíèìêàòà, ïà ñå ñëóøà ãëàñîò íà ðåïîðòåðîò. Ïîêð༠êàêî ãëàâåí åëåìåíò âî ïðèêàçíàòà, àòìîñôåðñêèîò òîí ñå óïîòðåáóâà è êàêî îäëè÷íî ñðåäñòâî çà ïðåìèí îä åäíà êîí äðóãà ãëàâíà ïîåíòà âî ïðèêàçíàòà. >>> 53

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ñòåíäàï Ñåêî¼ òåëåâèçèñêè ïðèëîã âî ñåáå òðåáà äà âêëó÷óâà ñòåíäàï èëè ñíèìêà îä íîâèíàðîò êàêî çáîðóâà âî êàìåðàòà. Ñòåíäàïîò å ñîñòàâåí è íåèçáåæåí äåë îä ïðèëîãîò. Çàòîà, òî¼ ñå ñíèìà ñåêîãàø êîãà å ìîæíî òîà. Ñòåíäàïîò å òåëåâèçèñêè ñòàíäàðä, íî, ñåïàê, íå è ïðàâèëî ïî ñåêî¼à öåíà. Ñòåíäàïîò ìîæå äà ñå ñòàâè âî ïî÷åòîêîò, ñðåäèíàòà èëè íà êðà¼îò íà ïðèëîãîò, çàâèñíî îä òîà êàäå íà¼äîáðî ñå âêëîïóâà âî ïðèêàçíàòà. Äîáðèòå ïðèëîçè, ñåïàê, íå áè òðåáàëî äà ïî÷íóâààò è äà çàâðøóâààò ñî ñòåíäàï, áèäå¼ è Ñòåíäàïîò íå ñìåå äà òðåáà äà ïî÷íàò è äà çàâðøàò ñî íà¼äîáðèòå ñíèìêè èëè áèäå êàêî íàñàäåí âî çâóöè. Ñåïàê, ìíîãó íîâèíàðè ãî êàæóâààò ñòåíäàïîò íà ïðèëîãîò. Ìîðà äà ñëåäè êðà¼îò îä ïðèëîãîò, òàêà øòî ñî íåãî ¼à ñóìèðààò ïðèêàçíàòà. íà òîà øòî å êàæàíî ïðåä íåãî è äà ìó ïðåòõîäè íà Ñòåíäàïîò ìîæå äà áèäå óïîòðåáåí è êàêî ïðåìèí îä òîà øòî å ñå êàæå ïî íåãî. åäíà êîí äðóãà ïîåíòà âî ïðèëîãîò. Âî îâî¼ ñëó÷à¼, òî¼ ñå ñòàâà íà ñðåäèíàòà îä ïðèëîãîò è ñå íàðåêóâà òðàíçèöèñêè ñòåíäàï çàøòî ïîìàãà çà ïîìàçåí ïðåìèí ìå ó ïîåíòèòå. Ñòåíäàïîò ñåêîãàø ìîðà äà èìà ïðè÷èíà çîøòî è êàäå å ñíèìåí. Êîãà è êàäå ñå ñíèìà ñòåíäàï? Çà èçâåñòóâà à îä òåðåí, ñåêîãàø å íà¼äîáðî ñòåíäàïîò äà áèäå ñíèìåí íà ìåñòîòî íà íàñòàíîò. Ìîðà ìíîãó äà ñå âíèìàâà øòî å ñå êàæå íà ñòåíäàïîò çà äà áèäå óïîòðåáëèâ. ×åñòî ñå ñëó÷óâà ñòåíäàïîò äà íå ìîæå äà ñå óïîòðåáè âî ïðèëîãîò, áèäå¼ è îä âðåìåòî êîãà ñìå ãî ñíèìèëå äîäåêà ãî åìèòóâàìå âå å ñîäðæè ñòàðà âåñò èëè èíôîðìàöè¼à. Ñòåíäàïîò ñå ïðàâè è âî ñëó÷༠êîãà çà íåøòî øòî ñàêàìå äà ãî êàæåìå íåìàìå ñîîäâåòíè ñíèìêè. Àêî òèå èíôîðìàöèè ñå íåîïõîäíè äà ñå êàæàò, òîãàø å íà¼ïðàêòè÷íî äà ñå êàæàò âî ñòåíäàï. Ñåêî¼ íîâèíàð òðåáà äà ðàçìèñëè íåêîëêó ìèíóòè çà ñòðóêòóðàòà íà ñâî¼àòà ïðèêàçíà óøòå äîäåêà å íà òåðåí çà äà ìîæå íà¼äîáðî äà îïðåäåëè êî¼ äåë îä ïðèêàçíàòà äà ãî êàæå âî ñòåíäàï. Ñòåíäàïîò ìîðà äà ñëåäóâà ïî îíà øòî å êàæàíî ïðåä íåãî è äà ìó ïðåòõîäè íà îíà øòî å áèäå êàæàíî ïî íåãî. Òî¼ íå òðåáà äà áèäå êàêî íàñàäåí âî ïðèëîãîò, ñàìî êîëêó çà äà Âîîáè÷àåíî òðàå å íà ãî èìà. Âî òî¼ ñëó÷༠å ïîäîáðî äà ãî íåìà. ñòåíäàïîò å ìå ó 8 è Âîîáè÷àåíîòî òðàå å íà ñòåíäàïîò å ìå ó 8 è 15 15 ñåêóíäè. ñåêóíäè. Ñòåíäàï îä åäíà êóñà è áåçíà÷à¼íà ðå÷åíèöà íåìà ïîåíòà. Èñòî êàêî è äîëã ñòåíäàï âî êî¼ ñå ãëåäà ñàìî ðåïîðòåðîò. Òåëåâèçè¼àòà, ïðåä ñ$, å ñëèêà è ãëåäà÷îò ñàêà äà ãëåäà ïîâå å ñëèêè, à íå äà ãî ãëåäà ðåïîðòåðîò. Çàòîà, ìíîãó íîâèíàðè ïðàêòèêóâààò íà ñòåíäàï äà êàæàò íå ïîâå å îä äâå-òðè êðàòêè ðå÷åíèöè. Íà ñòåíäàï íîâèíàðîò òðåáà äà áèäå îáëå÷åí óðåäíî è ñîîäâåòíî íà ñèòóàöè¼àòà. Íà ñòåíäàï íîâèíàðîò òðåáà äà ñå îäíåñóâà ïðèðîäíî è ñëîáîäíî èñòî êàêî âî ñåêî¼à äðóãà íîðìàëíà ñèòóàöè¼à. Ðàöåòå íå òðåáà äà ñå äðæàò âî åáîâè èëè îäçàäè, íà çàäíèêîò. Òåêñòîò íà 54 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

ñòåíäàïîò òðåáà ñåêîãàø äà ñå êàæóâà íàïàìåò, à íå äà ñå ÷èòà. Ïîòðåáíè ñå ñàìî íåêîëêó ìèíóòè çà äà ñå íàó÷àò äâå-òðè êðàòêè ðå÷åíèöè. È äà èì ñå êàæàò íà ãëåäà÷èòå. Íà¼óáàâî å, ñåêîãàø êîãà ìîæå, ñòåíäàïîò äà ñå ñíèìà ñî ìèêðîôîí-áóáà÷êà. Òîà îâîçìîæóâà ðàöåòå íà ðåïîðòåðîò äà ìó áèäàò ñëîáîäíè. Ñåïàê, àêî ñòåíäàïîò ìîðà äà ñå ñíèìè ñî îáè÷åí ìèêðîôîí, òîãàø òðåáà äà ñå âîäè ñìåòêà êàêî ñå äðæè ìèêðîôîíîò, äàëè è êîëêó òî¼ âëåãóâà âî ïëàíîò íà êàäàðîò. Íà¼äîáðî å ìèêðîôîíîò äà íå ñå ãëåäà. Àêî ñå ãëåäà, òîãàø òðåáà äà ñå ãëåäà öåëèîò, à íå ñàìî äåë îä íåãî, áèäå¼ è òîà ìîæå äà ãî îäâëå÷å âíèìàíèåòî íà ãëåäà÷èòå, ïðàøóâ༠è ñå øòî å òîà øòî ¾èðêà îä äîëíàòà ñòðàíà. Ìèêðîôîíîò íå òðåáà äà ãî ïîêðèâà ëèöåòî íà íîâèíàðîò è òðåáà äà ñå äðæè íåêàäå íà ïîëîâèíà îä ïðåäíèîò ãðàäåí êîø. Êàáåëîò îä ìèêðîôîíîò òðåáà äà ïà à ñëîáîäíî íàäîëó, áåç äà ñå ïîäâèòêóâà âî êðóã êàêî øòî òîà îáè÷íî ãî ïðàâàò íåêîè ïå¼à÷è. Íî, çîøòî, âñóøíîñò, ñå ñíèìà ñòåíäàïîò? Îâà å ïðàøà å øòî ãî ïîñòàâóâààò ÷åñòî íîâèíàðèòå. Àêî äîñåãà íå ñôàòèâòå, åâå óøòå íåêîëêó ïðè÷èíè. Ñòåíäàïîò ïîêàæóâà è äåêà íîâèíàðîò áèë íà ìåñòîòî íà íàñòàíîò. Äåêà ðàáîòåë âðåäíî çà äà èì ãè îáåçáåäè íà ãëåäà÷èòå ñèòå ðåëåâàíòíè èíôîðìàöèè (ïðåêó ñíèìêàòà è òîíîò). Ãè óâåðóâà äåêà äàë ñ$ îä ñåáå çà äà ïðèáåðå øòî Ãëåäà÷èòå íå ñìåàò äà ïîãîäóâààò êàäå å å ìîæíî ïîâå å àâòåíòè÷íà àòìîñôåðà. ñíèìåí ñòåíäàïîò. Ïðåêó ñòåíäàïîò, íîâèíàðèòå ñòàíóâààò ïîáëèñêè äî ãëåäà÷èòå. Èì îäàò íà ãëåäà÷èòå íà êàôå âî íèâíèòå äîìîâè. Çáîðóâààò ñî íèâ, íî è ãëåäà÷èòå çáîðóâààò ñî íîâèíàðèòå. Ïðèëîã áåç ñòåíäàï å äåïðåñîíàëèçèðàí. Ãëåäà÷èòå íå çíààò êî¼ èì çáîðóâà. Ñåêî¼ íîâèíàð òðåáà äà ñå ïðàøà äàëè âî ñåêîå âðåìå ñàêà äà çíàå êî¼ ìó çáîðóâà. Òîà ãî ñàêààò è ãëåäà÷èòå. Ñåêî¼à ôèðìà çà äà ðåêëàìèðà íåêî¼ ñâî¼ ïðîèçâîä èëè óñëóãà, íà öåíòðàëíèòå âåñòè íà åäíà òåëåâèçè¼à ïëà à ïî íåêîëêó äåñåòèöè åâðà ñàìî çà åäíà ñåêóíäà îä ðåêëàìíèîò ñïîò. Àêî ñïîòîò òðàå äåñåòèíà ñåêóíäè, òîãàø çà åäíîìåñå÷íî ðåêëàìèðà å ôèðìàòà å ïëàòè äåñåòèíà èë¼àäè åâðà. Çà ñâîåòî ïî¼àâóâà å ïðåä ãëåäà÷èòå è çà ñîïñòâåíàòà ïðîìîöè¼à ïðåêó ñòåíäàïîò íîâèíàðîò íå ïëà à íèòó äåíàð. Óøòå äîáèâà è ïëàòà çà òîà. Ñòåäíàïîò å åäåí âèä ïðîìîöè¼à íà íîâèíàðèòå, à ïðåêó íèâ ïðîìîöè¼à è íà òåëåâèçè¼àòà è íà¼çíà÷àåí íà÷èí çà íå¼çèíî ïðèáëèæóâà å äî ãëåäà÷èòå. Ïëàíîò íà êàäàðîò íà ñòåíäàïîò òðåáà äà ñå èçáåðå âíèìàòåëíî. Ñå ðàçáèðà, çàåäíî ñî ñíèìàòåëîò. Òðåáà äà ìó ñå êàæå êàêîâ å áèäå òåêñòîò íà ñòåíäàïîò çà äà çíàå ñíèìàòåëîò êàêî äà ãî íàìåñòè êàäàðîò. Øòî å ñå ãëåäà, à øòî íåìà äà ñå ãëåäà? Àêî å âàæíî äà ñå ãëåäà îêîëèíàòà âî êî¼à ñå íàî à íîâèíàðîò äîäåêà ãî êàæóâà ñòåíäàïîò, òîãàø ïëàíîò òðåáà äà áèäå øèðîê. Êîëêó å ïîìàëêó âàæíà îêîëèíàòà, òîëêó è ïëàíîò òðåáà äà áèäå ïîêðóïåí. Èàêî íåìà íåêîè ñòðîãè ïðàâèëà, íà¼÷åñòà ïîçèöè¼à íà íîâèíàðîò >>> 55

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

íà ñòåíäàï å ëåâèîò äåë îä êàäàðîò. Íåêîè ñíèìàòåëè ãè ïîçèöèîíèðààò íîâèíàðèòå âî ñðåäèíà îä êàäàðîò îòè ñå ñìåòà äåêà íà òî¼ íà÷èí íîâèíàðèòå èçãëåäààò ïîàâòîðèòàòèâíî. Ñòåíäàïîò ìîæå äà áèäå: ñòàòè÷åí, êîãà íîâèíàðîò ñòîè âî åäíî ìåñòî; äâèæå÷êè, êîãà íîâèíàðîò îäè; èëè, ïàê, äåìîíñòðàòèâåí, êîãà íîâèíàðîò ïîêàæóâà, äåìîíñòðèðà íåøòî. Ïðè ñíèìà å ñòåíäàï, òðåáà äà ñå âíèìàâà äà íå ñå ïðàâè òîà íà ìåñòà êàäå øòî ñå ñëó÷óâààò ìíîãó ðàáîòè âî çàäíèíà. Âî òàêîâ ñëó÷༠íà ãëåäà÷èòå å èì áèäå ïîèíòåðåñíî äà ãëåäààò øòî ñå ñëó÷óâà âî çàäíèíà ìåñòî äà ñëóøààò è äà ãëåäààò âî íîâèíàðîò øòî äàâà ñòåíäàï. Ñòåíäàï íå ñå ïðàâè íèòó íà ìåñòà øòî ñå ìíîãó áó÷íè, çàøòî òîãàø íîâèíàðîò å ñå íàäâèêóâà ñî çâóöèòå îä îêîëèíàòà è, ñåòî çàåäíî, å áèäå ìà÷íî çà ñëóøà å è ðàçáèðà å. Èñòî òàêà, íå òðåáà äà ñå îñòàâà ïóáëèêàòà äà ïîãîäóâà íà êîå ìåñòî å ñíèìåí ñòåíäàïîò è çîøòî íîâèíàðîò ãî èçáðàë òîêìó òîà ìåñòî. Àêî íå å äîâîëíî ¼àñíî, òîãàø óøòå âî ïðâàòà ðå÷åíèöà îä ñòåíäàïîò íîâèíàðîò òðåáà äà êàæå êàäå å è çîøòî å íà òîà ìåñòî. Óøòå åäíà âàæíà ðàáîòà å òîà äåêà òðåáà ñåêîãàø äà ñå íàñòî¼óâà íèâîòî íà òîíîò ñî êî¼ ñå êàæóâà ñòåíäàïîò äà áèäå ïðèáëèæíî èñòî ñî íèâîòî íà òîíîò íà êîå ñå ÷èòà ïðåîñòàíàòèîò òåêñò îä ïðèëîãîò. ×åñòî ñòåíäàïîò ñå êàæóâà ïîòèâêî è ñî ðàçëè÷íî òåìïî îòêîëêó íèâîòî íà òîíîò è òåìïîòî íà ïðèëîãîò. Òàêâàòà î÷èãëåäíà ðàçëèêà ãî ïðàâè ñòåíäàïîò íàìåñòî äåë îä ïðèëîãîò, êàêî íàñàäåí âî íåãî. Îñòàâåòå ãè ñåòèëàòà

äà ðàáîòàò çà âàñ íà ìåñòîòî íà íàñòàíîò.

Êîðèñòå å íà ñåòèëàòà Ìíîãó áèòíà ðàáîòà ïðè ñîçäàâà åòî íà ïðèëîãîò ñå ðåïîðòåðñêèòå ñåòèëà. Äîäåêà ñè íà òåðåí, ñòàâè ãè âî ôóíêöè¼à òâîèòå ñåòèëà çà ìèðèñ, âêóñ è ñëóõ. Íà òåëåâèçè¼à ãëåäàìå è ñëóøàìå, íî äîáàð ðåïîðòåð ìîæå äà íè ïðåíåñå è ìèðèñ è âêóñ îä òåðåíîò. Íà ìåñòîòî íà íàñòàíîò, åäíîñòàâíî, îñòàâåòå ãè ñåòèëàòà äà ðàáîòàò çà âàñ. Ìíîãó å âàæíî äà íå ñå çàáîðàâè òîà øòî ãî ïî÷óâñòâóâàëå ñåòèëàòà äà ñå ñòàâè è âî ïðèëîãîò.

×èòà å íà òåêñòîò Êîãà ñå ÷èòà òåêñòîò âî òîíñêîòî ñòóäèî, ñå ñåäè èñïðàâåíî. Òåëîòî å èñòóðåíî ìàëêó íàíàïðåä, à íîçåòå ñå ïîäðàøèðåíè. Òðåáà äà áèäåìå ñèãóðíè äåêà äèøíèòå ïàòèøòà íè ñå öåëîñíî îòâîðåíè. Ñå äèøå íîðìàëíî. Âîçäóõîò ñå çåìà ïðåêó Ðåäå åòî íà ñíèìêèòå íîñîò, çàøòî âî ñïðîòèâíî ñèòå ãëåäà÷è å ãî ñëóøààò è çâóöèòå òðåáà äà ãè íàøåòî äèøå å. À òîà íåìà íèêàêâà óëîãà âî ïðèëîãîò. ñëåäè ïðàâèëàòà íà àóäèîÏðåä ÷èòà åòî íà òåêñòîò, ïîòðåáíî å ìàëêó äà ñå âèçóåëíàòà ãðàìàòèêà. ðàçëàáàâè âèëèöàòà è äà ñå çàãðåàò ãëàñíèòå æèöè. Íà¼áðçî è íà¼ëåñíî òîà ìîæå äà ñå íàïðàâè ïðåêó ãëàñíî êàæóâà å íà ñàìîãëàñêèòå à, å, è, î, ó. Ñå ïîâòîðóâà íåêîëêó ïàòè ñî öåëîñíî îòâîðà å íà óñòàòà. Ïîòîà íàáðçèíà ñå ïîâòîðóâààò íàèçìåíè÷íî 56 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

ãëàñîâèòå à è ó ñî ïîàíãàæèðàíî äâèæå å íà âèëèöàòà. Ïî îâàà ìèíè-âåæáà, ÷èòà åòî å áèäå ìíîãó ïîëåñíî. Îâà êóñî âåæáà å òðåáà äà ñòàíå ðóòèíà øòî å ñå èçâðøóâà âî îíèå íåêîëêó ñåêóíäè äîäåêà ñå îäè íàê༠òîíñêîòî ñòóäèî èëè ñå ÷åêà ðåä çà ÷èòà å íà îô òîíîò. Ñëèêèòå è òåêñòîò Ìîíòàæàòà å ôèíàëåí åëåìåíò íà ñëîæåíèîò ïðîöåñ íà ïðàâå å ïðèëîçè. Ðåäå åòî íà ñëèêèòå è çâóöèòå âî òåëåâèçè¼à òðåáà äà áèäå ëîãè÷êî è äà ãè ñëåäè ïðàâèëàòà íà àóäèîâèçóåëíàòà ãðàìàòèêà çà äà ìîæàò ãëåäà÷èòå äà äîáè¼àò íà¼äîáðà ìîæíà ïðåòñòàâà çà òîà øòî ãî çáîðóâà ïðèêàçíàòà. Êàêî øòî âî ðåàëíèîò æèâîò ëó åòî ãè çàáåëåæóâààò íà¼âàæíèòå ñåêâåíöèè îä åäíà àêöè¼à, òàêà è ñëèêèòå øòî ãè ñíèìà ñíèìàòåëîò òðåáà äà ãè ñîäðæàò òèå ãëàâíè ñåêâåíöèè êîè ïîòîà, íàðåäåíè ñïîðåä îäðåäåíà ëîãèêà, åäíà ïî äðóãà å ¼à ïðåòñòàâàò èñòàòà òàà àêöè¼à, íî çà ìíîãó ïîêðàòêî âðåìå. Çà äà ìîæå äà ñå íàïðàâè òîà, ñíèìàòåëîò òðåáà äà ãè ñíèìà ñåêâåíöèèòå ñî ðàçëè÷íè ò.í. ïëàíîâè èëè øèðî÷èíè íà êàäàðîò: øèðîê, ñðåäåí è êðóïåí. Âî ïðàêòèêàòà ñå ìîæíè ðàçíè âàðè¼àöèè íà îâèå òðè ïëàíà, íî òèå ñå îñíîâíèòå. Ïîòîà, êîãà ñå ìîíòèðà, ñî ðåòêè èñêëó÷îöè, ñëèêèòå ñå ðåäàò òàêà øòî äâà Ñíèìàòåëîò ¼à êàæóâà ïðèêàçíàòà âèçóåëíî, ïëàíà ñî èñòà øèðî÷èíà íå ñå ñòàâààò åäåí äî äðóã. ïðåêó ñíèìêèòå. Çàìèñëåòå îäå å êîí ãðàäñêà àâòîáóñêà ñòàíèöà. Ïðâî øòî ñå çàáåëåæóâà å ëîêàöè¼àòà íà ñòàíèöàòà. Ïîòîà äàëè è êîëêó ëó å èìà òàìó. Ñëåäíà ïðåòïîñòàâåíà ñèòóàöè¼à å äåêà ñå ïîãëåäíóâà âî äàëå÷èíà, âî ïðàâåöîò îä êàäå øòî òðåáà äà äî¼äå àâòîáóñîò. Êîãà íàèäóâà, ôîêóñîò ïðâî å íà áðî¼îò íà àâòîáóñîò, ïîòîà êîí âëåçíàòà âðàòà è êîí ëó åòî øòî îäàò íàê༠íåà. Íà êðà¼, ñå âëåãóâà âî àâòîáóñîò. Ñåêî¼ ñíèìàòåë øòî ñíèìà åäíà âàêâà ñèòóàöè¼à òðåáà äà ãè ïðåòñòàâè ñèòå íå¼çèíè ãëàâíè ñåêâåíöèè àêî ñàêà òåëåâèçèñêàòà ïðèêàçíà äà áèäå âèçóåëíî ëîãè÷êà è ðàçáðàíà. Òðåáà äà ñå âíèìàâà îä ñåêî¼à àêöè¼à äà ñå ñíèìàò íà¼ìàëêó ïî äâå ñåêâåíöèè ñî ðàçëè÷åí ïëàí çà äà ìîæå ïðèêàçíàòà, ïðåêó ìîíòàæàòà, äà ñå ñêðàòè, íî è äà ãî êàæóâà èñòîòî òîà øòî áè ãî êàæàëà êîãà ñíèìêèòå áè ñå ïóøòèëå öåëèòå, òîëêó êîëêó øòî òðààò. Ñíèìàòåëèòå åäíîñòàâíî ¼à êàæóâààò ïðèêàçíàòà ïðåêó ñëèêèòå. Òîà øòî çà íîâèíàðèòå å êîìï¼óòåðîò èëè ëèñòîò è ïåíêàëîòî, çà ñíèìàòåëîò å êàìåðàòà. Øèðîê, ñðåäåí è êðóïåí ïëàí Îñíîâíà åäèíèöà çà èçðàçóâà å âî òåëåâèçè¼à å êàäàðîò. Íî, çà äà ñå äîáèå ñìèñëà è çà äà ñå ïðåòñòàâè ïîøèðîêî çíà÷å å, ñåêî¼ êàäàð äîáèâà ñìèñëà ñàìî çàåäíî ñî äðóãèòå êàäðè ñíèìåíè ïðåä è ïî íåãî. Íåêîëêó êàäðè ñòàâåíè çàåäíî çà äà íàïðàâàò îäðåäåíà ïîðàêà ñå íàðåêóâààò ñåêâåíöèè. >>> 57

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Çà ãðàäå å íà òèå ñåêâåíöèè ñíèìàòåëîò êîðèñòè òðè îñíîâíè ïëàíà íà êàäàðîò: øèðîê, ñðåäåí è êðóïåí. Ñèòå äðóãè ñå ñàìî âàðè¼àíòè íà îâèå òðè îñíîâíè.

Øèðîê ïëàí íà êàäàðîò

Ñðåäåí ïëàí íà êàäàðîò

Êðóïåí ïëàí íà êàäàðîò

Øèðîêèîò èëè êàêî øòî óøòå ñå íàðåêóâà îïøò ïëàí íà¼÷åñòî äàâà öåëîñíà ñëèêà çà òîà øòî ñå ñíèìà. Ïðèìåð, ñíèìêà íà öåë ÷îâåê îä ãëàâàòà äî ïåòèöèòå ñî îêîëèíàòà êàäå øòî ñå íàî à èëè, ïàê, ñëèêà íà öåëà äîëèíà ñî ïëàíèíè è ðåêè. Ñðåäíèîò ïëàí å ïîòåñåí îä øèðîêèîò. Òî¼ å äåë îä íåãî. Íà íåãî ïðåäìåòîò íà ñíèìà å å èçîëèðàí îä îêîëèíàòà è å ïðèáëèæåí äî ãëåäà÷èòå. Àêî øèðèîêîò ïëàí íè ¼à äàâà çãðàäàòà íà íåêîå ìèíèñòåðñòâî, òîãàø ñðåäíèîò íè ãî äàâà ñàìî ãëàâíèîò âëåç. Àêî íà øèðîêèîò ïëàí ÷îâåêîò å äàäåí îä ãëàâàòà äî ïåòèöèòå, íà ñðåäíèîò òî¼ å ïðåòñòàâåí îä ãëàâàòà äî ïîëîâèíàòà. Êðóïíèîò ïëàí öåëîñíî ãî èçîëèðà ñóá¼åêòîò îä îêîëèíàòà. Íà íåãî ÷îâåêîò å äàäåí îä ãëàâàòà ñàìî äî ïðâîòî èëè âòîðîòî êîï÷å íà êîøóëàòà èëè, âî ñëó÷à¼îò ê༠çãðàäàòà îä Øèðîêèîò, ñðåäíèîò è ìèíèñòåðñòâîòî, ñàìî âëåçíàòà âðàòà èëè, ïàê, òàáëàòà íà êðóïíèîò ïëàí òðåáà êî¼à ãî ïèøóâà íàçèâîò íà èíñòèòóöè¼àòà. äà ðàáîòàò çàåäíî îíàêà êàêî øòî ðàáîòàò ÷îâå÷êèØèðîêèîò, ñðåäíèîò è êðóïíèîò ïëàí òðåáà äà ðàáîòàò òå î÷è. çàåäíî, îäíîñíî äà ñå ðåäàò åäåí äî äðóã îíàêà êàêî øòî ðàáîòàò è ÷îâåêîâèòå î÷è. Ñåêîãàø êîãà å ìîæíî è êîãà ãî äîçâîëóâà òîà ïðèêàçíàòà, ïðâèîò èëè âîâåäåí êàäàð òðåáà äà áèäå ñî øèðîê ïëàí íà êî¼ å áèäå ïðåòñòàâåíà îêîëèíàòà êàäå øòî ñå ñëó÷óâà íàñòàíîò èëè îä êàäå øòî ñå èçâåñòóâà. Êîãà âå å å ïðåòñòàâåíà îêîëèíàòà, òîãàø ìîæå äà ñå ïðèêàæóâààò è äðóãèòå ïîáëèñêè äåëîâè è äåòàëè ïðåêó ñðåäíè è êðóïíè ïëàíîâè. Àêî äå¼ñòâîòî âî ïðèêàçíàòà ñå ñåëè íà äðóãà, íîâà ëîêàöè¼à, òîãàø ìîæå ïîâòîðíî äà ñå óïîòðåáè âîâåäåí ìå óêàäàð çà òàà ëîêàöè¼à èëè çà ïðåòñòàâóâà å íà íîâèîò ñóá¼åêò. Äåòàëèòå, èëè êàêî øòî âî ïðàêòèêàòà ñå íàðåêóâà ìíîãó êðóïåí ïëàí, èñòî òàêà, ñå áèòåí äåë îä ñåêî¼à âèçóåëíà ïðèêàçíà. Òèå ãè ïðèáëèæóâààò ãëåäà÷èòå äî íåêîè ìíîãó âàæíè äåëîâè îä ãëàâíàòà àêöè¼à. Íà¼÷åñòî òðààò ìíîãó êóñî, íî çáîðóâàò ìíîãó ïîâå å îä òîà. Äåòàëèòå ÷åñòî ñå ìàëè ìîìåíòè íà äðàìà âî ïðèêàçíèòå. Àêî íà ñíèìêèòå àêöè¼àòà å ïðåòñòàâåíà èñòî êàêî øòî ¼à ñëåäè 58 >>>

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

xxx

è îá¼åêòîò âî ïðèêàçíàòà, òîãàø ñòàíóâà çáîð çà ò.í. ñóá¼åêòèâíà êàìåðà. Àêî àêöè¼àòà å ñëåäåíà îòñòðàíà, îíàêà êàêî øòî ¼à ãëåäà íåêî¼ îòòàìó, òîãàø å îá¼åêòèâíà êàìåðà. Åäåí îä äîáðèòå íà÷èíè çà âèçóåëíî ðàñêàæóâà å ïðèêàçíè å ïðåêó ò.í. ñíèìêè íà àêöè¼à è ðåàêöè¼à. Îâà ñå äîáèâà òàêà øòî ïðâî ñå ïðèêàæóâà îäâèâà åòî íà íåêî¼à Çíà÷å åòî íà àêöè¼àòà ñå çàñèëóâà ñî àêöè¼à è çà ìîìåíò ñî åäåí êîíòðàïëàí ñå ïðèêàæóâà êàêî ñíèìêèòå íà àêöè¼à è íåêî¼ ðåàãèðà íà òàà àêöè¼à. Íà òî¼ íà÷èí ñå çàñèëóâà ðåàêöè¼à. çíà÷å åòî íà àêöè¼àòà. Êîíòðàðåàêöè¼àòà çáîðóâà ìíîãó çà àêöè¼àòà - êîëêó å òàà èíòåðåñíà è êàêâè åôåêòè ïðåäèçâèêóâà âî ìîìåíòîò äîäåêà ñå îäâèâà. Òîà å îíàà êóñà ñíèìêà îä ïóáëèêàòà êàêî ðåàãèðà êîãà å ñå äàäå ãîë íà ôóäáàëñêè íàòïðåâàð. Àóäèîâèçóåëíà ãðàìàòèêà Èìà íåêîëêó ðàáîòè íà êîè òðåáà äà ñå âíèìàâà êîãà ñíèìêèòå ñå ðåäàò åäíà ïî äðóãà çà âðåìå íà ìîíòàæàòà, à è ïðåòõîäíî çà âðåìå íà ñíèìà åòî. Ïðâàòà è íà¼áèòíà ðàáîòà å äà ñå èçáåãíóâà ò.í. ðàìïà. Òîà çíà÷è êîãà äâà ñîñåäíè êàäðà ñå ñíèìåíè îä ðàçëè÷íè àãëè òàêà øòî âòîðèîò íå å ëîãè÷åí ñëåä íà ïðâèîò, îäíîñíî å íåïðèðîäåí ñëåä íà ïðåòõîäíèîò êàäàð. Âàêâî íåøòî ñå ñëó÷óâà êîãà íà ïðâèîò êàäàð åäåí ÷îâåê çáîðóâà, à íà âòîðèîò ñå äàâààò ëó åòî êàêî ãî ñëóøààò. Íî, ïîðàäè ðàçëè÷íèîò àãîë îä êî¼ ñå ñíèìåíè îâèå äâå ñíèìêè, èçãëåäà êàêî ëó åòî äà ñå ñâðòåíè íà äðóãà ñòðàíà è êàêî äà ñëóøààò íåêî¼ äðóã, ðàìïà à íå ÷îâåêîò øòî çáîðóâàë íà ïðåòõîäíàòà ñíèìêà.

êàìåðà 1

êàìåðà 2

Ïðàâèëíî

êàìåðà 1

êàìåðà 3

Íåïðàâèëíî >>> 59

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Èñòà å ñèòóàöè¼àòà è àêî ñå äàäå ÷îâåê ñî î÷èëà è ïîòîà íà âòîðàòà ñíèìêà, áèëî äà å øèðîê èëè êðóïåí ïëàí, ÷îâåêîò âå å ãè íåìà î÷èëàòà íà ãëàâà. Èëè àêî ÷îâåêîò å äàäåí âî åäåí äåë îä åêðàíîò, à íà ñëåäíàòà ñíèìêà ñå íàî à âî ñîñåìà äðóã. Çà äà ñå èçáåãíàò âàêâèòå ñêîêîâè, íà¼äîáðî å ìå ó íèâ äà ñå èçèãðà ñî åäåí ò.í. ìå óêàäàð, êî¼ ìîæå äà áèäå äåòà èëè, ïàê, ìíîãó øèðîê ïëàí. Ñëåäíàòà ðàáîòà íà êî¼à òðåáà äà ñå âíèìàâà å äà íå ñå ïðåêèíóâà íåïðèðîäíî îäðåäåíà àêöè¼à. Àêî àâòîáóñîò âîçè, òîãàø è íà ñëåäíàòà ñíèìêà òî¼ òðåáà áàðåì äà ñîïèðà, íî íå áè ñìååëî äà áèäå âå å çàñòàíàò. Ìîæå äà çàñòàíå, íî ñàìî ïî ñîïèðà åòî è áàðåì âî òðåòàòà ñíèìêà. Îâà âàæè è çà ëó åòî è çà íèâíèòå ðåàêöèè. Àêî íà ïðåòõîäíàòà ñíèìêà ñå ñìåàò, è íà ñëåäíàòà òðåáà äà ñå ñìåàò èëè áàðåì äà ïðåñòàíóâààò ñî ñìåå å. Êîãà íà åäíà ñíèìêà èìà äâèæå å íà ëó å è ïðåäìåòè, òðåáà äà ñå ïî÷åêà äâèæå åòî äà çàâðøè ïðåä äà ñå çàëåïè ñëåäíàòà ñíèìêà. Àêî âî öåíòàðîò íà âíèìàíèåòî èìà àâòîìîáèë øòî âëåãóâà âî êàäàðîò, òîãàø òðåáà äà ñå îñòàâè àâòîìîáèëîò è äà èçëåçå îä íåãî ïðåä äà ñå ñêðàòè. Èñòî âàæè è çà ëó åòî øòî ñå äâèæàò. Êîëêó òðåáà äà òðààò îääåëíèòå ñíèìêè? Èàêî íå ïîòîè ñòðîãî ïðàâèëî, íà¼÷åñòîòî òðàå å íà ñåêî¼à îääåëíà ñíèìêà çà åäåí òåëåâèçèñêè ïðèëîã å ìå ó 4 è 7 ñåêóíäè. Ñåïàê, êîëêó å òðàå ñåêî¼à îääåëíî çàâèñè îä òîà øòî ñå ñëó÷óâà íà íåà, íî óøòå ïîâå å îä âèäîò è îä òåìïîòî íà ïðèêàçíàòà. Ñàìîòî òåìïî íàìåòíóâà è îäðåäåíî òåìïî íà ìåíóâà å íà êàäðèòå. Ìîæíè ñå ìíîãó âàðè¼àíòè. Áèëî ñèòå ñíèìêè äà òðààò ïî 3 - 4 ñåêóíäè èëè, ïàê, äà ñå èãðààò âî êîìèíàöè¼à îä 5, 4, 2, 6, 3, 7 ñåêóíäè. Îâà å ìíîãó âàæíà ðàáîòà è íå áè òðåáàëî äà ñå ñëó÷è åäåí êàäàð äà òðàå 10 ñåêóíäè, à ïîòîà ñëåäíèòå òðè äà òðààò ïî äâå ñåêóíäè. Òîà å òåøêî çà ãëåäà å. Ñåïàê, åâå íåêîëêó íàïîìåíè êîè ìîæàò äà ïîìîãíàò ïðè îïðåäåëóâà å íà òðàå åòî íà îääåëíèòå ñíèìêè. Ñíèìêàòà òðåáà äà ñå ñêðàòè îòêàêî å ïðåòïîñòàâèìå Íå òðåáà íåïðèðîäíî äåêà òðàåëà äîâîëíî äîëãî çà äà ñôàòè ãëåäà÷îò øòî ñå äà ñå ïðåêèíóâà îäðåñëó÷óâà íà íåà. Íà¼äîáðî å òàà äà çàâðøè âî ìîìåíòîò ïðåä äåíà àêöè¼à èëè äâèæå å. ãëåäà÷îò äà ðå÷å äà âèäèìå øòî å ñëåäíî... Íàòàìó, ñíèìêàòà òðåáà äà òðàå äîâîëíî äîëãî çà ãëåäà÷îò äà ¼à ñôàòè ïîðàêàòà èëè äà ãî çàáåëåæè äåòàëîò. Èñòî òàêà, òðåáà äà ñå ïî÷åêà ñèòå âåøòà÷êè äâèæå à ñî êàìåðàòà (çóìîâè, òèëòîâè, øâåíêîâè è ñë.) äà çàñòàíàò, îñâåí âî ñëó÷༠êîãà ñå íàðåäåíè íåêîëêó òàêâè äâèæå à åäíîïîäðóãî, íî ïîâðçàíè ñî ïðåòîï, à íå ñî îáè÷åí ðåç. Àêî èìà çáîðóâà å, òðåáà äà ñå ïî÷åêà äà çàâðøè è òîà. Ñî åäåí çáîð, ñíèìêèòå òðåáà äà òðààò òîëêó äîëãî çà äà ìîæå ãëåäà÷îò ñåêîãàø äà ñôàòè çà øòî ñòàíóâà çáîð è ïîñòî¼àíî äà áèäå àíãàæèðàí âî ïðèêàçíàòà. Âåøòà÷êè äâèæå à ñî êàìåðàòà Âî ñîâðåìåíîòî òåëåâèçèñêî íîâèíàðñòâî ñèòå äâèæå à íà êàìåðàòà øòî íå ãè ïðàâè ÷îâå÷êîòî îêî òðåáà äà ñå èçáåãíóâààò âî 60 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

êðàòêèòå ïðèêàçíè è ïðèëîçè çà âåñòè. Âåñòèòå ñå äèíàìè÷íè, ïðèëîçèòå âî íèâ ñå êðàòêè è çàòîà ñå ïðåïîðà÷óâà ñèòå êàäðè âî ïðèëîçèòå, èëè áàðåì íà¼ãîëåì äåë, äà áèäàò ñòàòè÷íè. Ãëàâíà ðàáîòà íà êàìåðàòà å äà ñíèìà àêöèè, à íå äà ãè ñîçäàâà àêöèèòå. Çàòîà, ñíèìàòåëîò òðåáà äà ãè ñëåäè è ðåãèñòèðà òèå àêöèè è äâèæå à íà ñöåíàòà è, ñåêîãàø êîãà å ìîæíî, äà ãî èçáåãíóâà ñâîåòî âëè¼àíèå ïðåêó ïðàâå åòî âåøòà÷êè äâèæå à, êàêî øòî ñå çóìîâè è øâåíêîâè. Ïîíåêîãàø, îñîáåíî âî åâðîïñêîòî òåëåâèçèñêî íîâèíàðñòâî, è øâåíêîâèòå è òèëòîâèòå èìààò ñâîå íåçàìåíëèâî ìåñòî âî ïðèëîçèòå, íî àêî ñå ïðèìåíàò êóñî è âíèìàòåëíî. Çóìîâèòå è äðóãèòå íåïðèðîäíè äâèæå à ñå îñòàâààò çà ïîäîëãèòå ôîðìè, ïîäîëãèòå ïðèêàçíè, çà äîêóìåíòàðöèòå. Êðàòîê ïðèëîã çà âåñòè ìîæå îäëè÷íî äà ïðåæèâåå áåç äâèæå à íà êàìåðàòà, øòî íå ãè ïðàâè íèòó ÷îâå÷êîòî îêî. Òåìïîòî íà ïðèêàçÅâå íåêîëêó ñîâåòè. Àêî ñå ïðèìåíóâà øâåíê, òîãàø íàòà ãî íàìåòíóâà è òî¼ òðåáà äà ïî÷íå ñî ñòàòè÷åí êàäàð è äà çàâðøè, èñòî òåìïîòî íà ìåíóâà å íà òàêà, ñî ñòàòè÷åí êàäàð. Òàêà øâåíêîò å áèäå íà¼ïðèáëèæíî ñíèìêèòå. äî îíà øòî ÷îâåêîò ìîæå äà ãî íàïðàâè, íå ñî î÷èòå, òóêó ñî äâèæå åòî íà ãëàâàòà. Àêî ñå ñàêà äà ñå óïîòðåáè çóì èëè îäçóì, òîãàø òèå ìîæàò äà ñå ñíèìàò íå ïðåêó çóìèðà å èëè îäçóìèðà å, òóêó ñî ôèçè÷êî ïðèáëèæóâà å èëè îääàëå÷óâà å íà êàìåðàòà äî îá¼åêòîò. Íà êðà¼, óáàâèíàòà íà äîáðèòå ñíèìêè å øòî íåìà äà èì òðåáààò ìíîãó çáîðîâè, òóêó ñàìî íåêîëêó, èñòî òàêà, äîáðè çáîðîâè. Àêî íåìàìå äîáðè ñíèìêè, òîãàø çáîðîâèòå ñå ïîâàæíè. Íî, òóêà âàæè ïðàâèëîòî: ñëàáè ñíèìêè - êðàòêà ïðèêàçíà, äîáðè ñíèìêè - äîëãà ïðèêàçíà. Ïðîâåðêà íà ïðèêàçíàòà Ñëåäíèîâ ñïèñîê ñëóæè çà ïðîâåðêà íà ñåêî¼à ïðèêàçíà äàëè ãè ñîäðæè ñèòå íåîïõîäíè åëåìåíòè âî ïðîöåñîò íà ïèøóâà å çà òåëåâèçè¼à.5) Ñåêîãàø òðåáà äà ñå çàïàìåòè äåêà ïðèêàçíàòà íå å ðåïîðòåðîò.

1. Äàëè å ïðèñóòåí ñèëåí ôîêóñ? Ôîêóñîò ìîæå äà áèäå èçðàçåí êàêî åäíîñòàâíà, æèâà è èñêàçíà ðå÷åíèöà øòî ãî îïèøóâà ñðöåòî íà ïðèêàçíàòà. Èëè, øòî áè ñàêàë íîâèíàðîò äà ñôàòàò ãëåäà÷èòå èëè äà ïîíåñàò îä ïðèêàçíàòà. Ôîêóñîò Òðåáà äà ñå èçáåãíóñåêîãàø ìîðà äà ñå äîêàæå è ïðåêó ñëèêà. âààò ñèòå äâèæå à ñî 2. Äà ñå çàïàìåòè äåêà êîãà ñå ïëàíèðà ïðèêàçíàòà, êàìåðàòà øòî íå ãè ïðàâè ïðâî ñå ïèøóâà ñî ñíèìêèòå. ÷îâå÷êîòî îêî.

3. Ïî÷åòîê: òðåáà äà å ñèëåí, ñåêîãàø êîãà å ìîæíî ñî íà¼äîáðàòà ñíèìêà èëè çâóê, êîè ¼à íà¼àâóâààò ïðèêàçíàòà øòî ñëåäóâà.

4. Ñðåäèíà: òåëîòî íà ïðèêàçíàòà íåêà ñîäðæè íå ïîâå å îä ÷åòèðè ãëàâíè ïîåíòè øòî òðåáà äà ñå äîêàæàò è âèçóåëíî, à íå ñàìî ñî çáîðîâè. >>> 61

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

5. Çàâðøóâà å: íåøòî øòî ñå ãðàäè çà âðåìå íà öåëàòà ïðèêàçíà. Áè áèëî èäåàëíî àêî ñå çàâðøè ñî íà¼äîáðàòà ñíèìêà.

6. Äà ñå ïèøóâà ëåñíî: òðåáà äà ñå áèäå ñòðîã ñïðåìà ñåáåñè êàêî ïèøóâà÷. Íå òðåáà äà ñå êàæóâà âî òåêñòîò òîà øòî âå å ãî çíààò ãëåäà÷èòå èëè øòî ãî êàæóâààò ñíèìêèòå ïîäîáðî îòêîëêó çáîðîâèòå.

7. Ñåêâåíöèè: ïðèêàçíàòà òðåáà äà ñå ãðàäè ïðåêó ñåêâåíöèè äâà èëè òðè ïîâðçàíè êàäðè øòî ïîêàæóâààò íåêî¼à àêöè¼à: êàêî ÷îâåê òåëåôîíèðà îä ¼àâíà ãîâîðíèöà èëè ãëàñà íà èçáîðè è ñë.

8. Ìîìåíòè íà òèøèíà: îäâðåìå-íàâðåìå òðåáà äà ñå ïðåñòàíå ñî ïèøóâà å è äà ñå äîçâîëàò äâå-òðè ñåêóíäè ñíèìêàòà ñàìàòà äà çáîðóâà çà ñåáå çàåäíî ñî ñâî¼îò àòìîñôåðñêè òîí. Çà òåëåâèçèñêèîò íîâèíàð íèøòî íå å ïîòåøêî îòêîëêó ïèøóâà åòî ñî òèøèíà. Çà ãëåäà÷èòå, ïàê, ïîíåêîãàø íèøòî íå å ïîðå÷èòî îòêîëêó òîà.

9. Ñèëåí àòìîñôåðñêè òîí: çà äà ñå íàãëàñè ðåàëíîñòà, àâòåíòè÷íîñòà è äîâåðáàòà ê༠ãëåäà÷îò, çà äà ñå çãîëåìè ê༠íåãî ÷óâñòâîòî íà ïðèïàäíîñò êîí íàñòàíîò. Íåêîè Âíåñè èçíåíàäóâà å òîà å îíî¼ ìàë ìîìåíò ðåïîðòåðè èì îâîçìîæóâààò íà ãëåäà÷èòå äà ãëåäààò øòî íà äðàìà. ñå ñëó÷óâà. Íà¼äîáðèòå ðåïîðòåðè èì îâîçìîæóâààò íà ãëåäà÷èòå äà ãî ïî÷óâñòâóâààò òîà øòî ñå ñëó÷óâà.

10. Äà ñå êàæå ïðèêàçíàòà ïðåêó ëó å: ëó åòî ñå òèå øòî ¼à ïðîäàâààò ïðèêàçíàòà. Òðåáà äà ñå íà¼äå ñèëåí öåíòðàëåí êàðàêòåð êî¼ å âêëó÷åí âî àêöè¼àòà íà ïðèêàçíàòà.

11. Èçíåíàäóâà à: ñå âêëó÷óâààò çà äà ñå îäðæè èíâîëâèðàíîñòà íà ãëåäà÷îò âî ïðèêàçíàòà. Èçíåíàäóâà àòà ãè ìàìàò è íà¼íåçàèíòåðåñèðàíèòå ãëåäà÷è äà ïîãëåäíàò êîí åêðàíîò. Èçíåíàäóâà àòà ìîæàò äà áèäàò êðàòêè è åôåêòíè ñíèìêè, çâóöè èëè èç¼àâè. Ñåêîãàø, èçíàíåäóâà àòà ñå ìàëè ìîìåíòè íà äðàìà.

12. Êðàòêè èç¼àâè: òèå ¼à äîêàæóâààò ïðèêàçíàòà øòî ¼à ïîêàæóâà íîâèíàðîò. Íî, èç¼àâèòå íå òðåáà äà ñå êîðèñòàò êàêî çàìåíà çà ïîåôèêàñíî êàæóâà å íà ïðèêàçíàòà.

13. Ãîëåìè òåìè: ìíîãó ëó å å ¼à ãëåäààò ïðèêàçíàòà êî¼à èì êàæóâà äåêà êóòðåíöàòà ñå ñëàòêè , íî òèå ìîæåáè å ñå ïðàøààò ïîòñâåñíî ïà øòî? àêî òîà å ñ$ øòî èì ñå êàæóâà âî ïðèêàçíàòà. Íî, ìàëêó ãëåäà÷è å ¼à çàáîðàâàò ïðèêàçíàòà àêî òàà îïôà à ïîãîëåìà òåìà: Ñëàòêèòå êóòðåíöà ãè ïðåíåñóâààò íà¼çàðàçíèòå áîëåñòè, áèäå¼ è ñå ÷óâààò âî ïðîäàâíèöè çà æèâîòíè .

14. Äà ñå íàïðàâè íåçàáîðàâíî: ìîæå ëè ãëåäà÷èòå äà ÷óâñòâóâààò íåøòî çà ïðèêàçíàòà è çà ëó åòî âî íåà? Àêî ÷óâñòâóâà åòî å ïðèñóòíî, òîãàø ïðèêàçíàòà å îñòàíå âî ìèñëèòå íà ëó åòî.

62 >>>

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

xxx

Òåëåâèçèñêè ôîðìè ÍÎÂÈÍÀÐÑÊÈ ÈÇÐÀÇ ÑÎ ÑËÈÊÀ Âî òåëåâèçèñêèòå âåñòè ïîñòî¼àò ïåò îñíîâíè è íà¼÷åñòè ôîðìè íà íîâèíàðñêè èçðàç: êóñà âåñò áåç ñëèêà, òåõíè÷êà âåñò (âåñò ñî íà¼àâà è ñëèêà), òåõíè÷êà âåñò ñî èç¼àâà, ïðèëîã è ¼àâóâà å âî æèâî.6) Íîâèíàðèòå îä òåëåâèçè¼à ñåêî¼äíåâíî ðàáîòàò íà íåêî¼à îä îâèå ôîðìè. Êóñà âåñò áåç ñëèêà Îâà å îñíîâíàòà è íà¼êðàòêà òåëåâèçèñêà ôîðìà. Âåñòà ¼à ÷èòà âî æèâî âîäèòåëîò èëè ïðåçåíòåðîò. Âî íåêîè òåëåâèçèè, çà âðåìå íà ÷èòà åòî íà âåñòà çàä ðàìîòî íà âîäèòåëîò ñå ãëåäà íåêî¼à ãðàôèêà èëè ñëèêà ïîâðçàíà ñî âåñòà, ò.í. ÄÑÊ èëè êðîìàêè (chroma key). Áèäå¼ è ñòàíóâà çáîð çà âåñò êî¼à íå å ïîêðèåíà ñî ñëèêà, òîãàø òàà ìîðà äà áèäå ìíîãó êðàòêà, ñàìî íåêîëêó Âåñòà áåç ñëèêà ìîðà ðåäà èëè áàðåì íå ïîäîëãà îä îêîëó 15-20 ñåêóíäè. Èàêî äà å ìíîãó êðàòêà. êðàòêà, âåñòà âî îâî¼ ñëó÷༠òðåáà äà ãè îäãîâîðè ñèòå øåñò íîâèíàðñêè ïðàøà à. Ñòàíóâà çáîð çà âåñòè øòî ñå ñëó÷óâààò âî ïîñëåäåí ìîìåíò, à ñî òîà è âåñòè çà êîè ñ$ óøòå ìîæåáè íåìàìå îáåçáåäåíî ñíèìêè. Âî íåêîè ñëó÷àè, ìîæå ïðè îá¼àâóâà å âàêâà âåñò äà èì ñå âåòè íà ãëåäà÷èòå äåêà å ñå åìèòóâà ñíèìêà âî ñëåäíèòå èçäàíè¼à, âåäíàø øòîì å ¼à èìàìå íà ðàñïîëàãà å. Òåõíè÷êà âåñò Ïîä òåõíè÷êà âåñò âî òåëåâèçè¼à ñå ïîäðàçáèðà âåñòà øòî ¼à ÷èòà âîäèòåëîò èëè ïðåçåíòåðîò, íî îñâåí íà¼àâàòà èëè ïî÷åòíèòå çáîðîâè, äðóãèîò äåë îä âåñòà å ïîêðèåí ñî ñíèìêà èëè ñî íåêî¼à êîìï¼óòåðñêà ãðàôèêà, êàêî òåëîï, íà ïðèìåð. Îâà å åäíà îä íà¼óïîòðåáóâàíèòå òåëåâèçèñêè ôîðìè. Êîðèñòè çà ò.í. ëåïå å íà âåñòèòå êîãà íåêî¼à âåñò îäãîâàðà âî ïàêåòîò âåñòè íà åäíà èñòà òåìà, à çà íåà íåìàìå ïðèëîã. Òåõíè÷êàòà âåñò îáè÷íî òðàå ìå ó 30 è 40 ñåêóíäè èàêî Òåõíè÷êàòà âåñò òðàå ìîæå äà áèäå è çíà÷èòåëíî ïîêðàòêà. Íå ìîðà ñåêîãàø äà îêîëó 30 - 40 ñåêóíäè. ñòàíóâà çáîð çà íàñòàíè îä ïîìàëî çíà÷å å. Íåêîãàø åäíîñòàâíî ìîæå äà ñå óïîòðåáè òåõíè÷êà âåñò àêî íåìà äîâîëíî ñíèìêè çà íåêî¼ íàñòàí èëè íåìà âîîïøòî ñíèìêè è ñå êîðèñòàò àðõèâñêè ìàòåðè¼àëè. Âî òèå ñëó÷àè, ñåêîãàø ñå ïðèìåíóâà òåõíè÷êà âåñò. Âî äðóã ñëó÷à¼, êîãà âî îãðàíè÷åíèîò ïðîñòîð çà âåñòèòå èìà ïðåìíîãó ïðèëîçè, íåêîè îä íèâ åäíîñòàâíî ìîæàò äà ñå ñêðàòàò è äà ñå ïðåðàáîòàò âî òåõíè÷êà âåñò. Èñòî òàêà, ìîæå äà ñå ñëó÷è è ñïðîòèâíà ñèòóàöè¼à - åäíà òåõíè÷êà âåñò äà áèäå ïðåðàáîòåíà âî ïðèëîã çà ñëåäíîòî èçäàíèå íà âåñòèòå. >>> 63

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Áèäå¼ è ñòàíóâà çáîð çà âåñò çà êî¼à íà¼÷åñòî íåìàìå äåíåøíà ñíèìêà èëè èìàìå ñàìî êðàòêà ñíèìêà, îñîáåíî âíèìàíèå òðåáà äà ñå ïîñâåòè íà ïèøóâà åòî íà âåñòà. Ðå÷åíèöèòå ìîðà äà ñå ¼àñíè, êðàòêè è åäíîñòàâíè, íî èíòåðåñíè, îñîáåíî êîãà íåêîëêó òåõíè÷êè âåñòè ñå îá¼àâóâààò åäíîïî äðóãî. Òîãàø ñåêî¼à âåñò îääåëíî òðåáà äà å ïîêðàòêà îä 30 ñåêóíäè. Ñíèìêèòå çà òåõíè÷êàòà âåñò îáè÷íî ãè ìîíòèðààò ðåàëèçàòîðèòå íà âåñòèòå. Íîâèíàðîò øòî áèë íà íàñòàíîò èëè øòî ãè èìà ñíèìêèòå òðåáà äà èì óêàæå íà ðåàëèçàòîðèòå êàäå ñå íàî à òîà øòî å ñíèìåíî íà êàñåòàòà. Àêî íîâèíàðîò ñàì ãè ìîíòèðà ñíèìêèòå, òîãàø òðåáà äà âíèìàâà òèå äà ãî ñëåäàò òåêñòîò íà âåñòà. Òåõíè÷êà âåñò ñî èç¼àâà Îâàà òåëåâèçèñêà ôîðìà îïôà à òåõíè÷êà âåñò êî¼à íà êðà¼îò çàâðøóâà ñî òîíñêà èç¼àâà îä íåêî¼ ñîãîâîðíèê. Îâàà ôîðìà òðàå ìàëêó ïîäîëãî îä îáè÷íàòà òåõíè÷êà âåñò, íî ñ$ óøòå ïîêðàòêî îä ïðèëîã. Ñå ïðèìåíóâà êîãà èç¼àâàòà äàâà íà Ïðèëîãîò å íà¼÷åñòà âåñòà íåêî¼ áèòåí ìîìåíò êî¼ å áèäå èçãóáåí àêî èç¼àâàòà òåëåâèçèñêà ôîðìà. ñå ïàðàôðàçèðà âî âåñòà. Âî òàêîâ ñëó÷à¼, âåäíàø ïî êðàòêàòà âåñò, ñå ïóøòà è îðèãèíàëíàòà èç¼àâà. Èñòî òàêà, ñå ïðèìåíóâà è âî ñèòóàöèè êîãà èç¼àâàòà å äàäåíà âî ïîñëåäåí ìîìåíò ïðåä åìèñè¼àòà è íåìà âðåìå äà ñå íàïðàâè ïðèëîã. Âî âàêâè ñëó÷àè, íà¼äîáðî å ñíèìêèòå çà ïîêðèâà å íà òåõíè÷êàòà âåñò è èç¼àâàòà äà ñå èçìîíòèðààò íà äâå ðàçëè÷íè êàñåòè. Êîãà âîäèòåëîò å çàâðøè ñî ÷èòà å íà òåêñòîò, îä òåõíè÷êàòà âåñò ñå ïóøòà âòîðàòà êàñåòà íà êî¼à ñå íàî à èç¼àâàòà. Àêî ñå èçìîíòèðàíè íà èñòà êàñåòà, òîãàø ìîðà ìíîãó âíèìàòåëíî äà ñå ïðîöåíè çà êîëêó âðåìå âîäèòåëîò å ãî ïðî÷èòà òåêñòîò çà äà ìîæå âî ïðîäîëæåíèå íà ñíèìêèòå äà ñå èçìîíòèðà èç¼àâàòà. Çà äà ñå åìèòóâà ñåòî îâà áåç ïðîáëåìè, íà ïðèìåðîöèòå îä òåêñòîò íà âåñòèòå íà âîäèòåëîò è íà ðåàëèçàòîðîò òðåáà ¼àñíî äà áèäå îáåëåæàíî êî¼ äåë îä âåñòà ñå ÷èòà âî êàìåðà, êî¼ äåë ñå ÷èòà ïîä ñëèêà (òåõíè÷êà âåñò) è êîãà òî÷íî ïî÷íóâà Ëèíêîò ñå ïðàêòèêóâà èç¼àâàòà. çà íàñòàíè øòî òðààò, Íåêîãàø èç¼àâàòà ñå ïóøòà è ñàìà áåç ïðåòõîäíî äà çà íà¼âàæíèîò íàñòàí èëè èìà òåõíè÷êà âåñò. Îâà ñå ñëó÷óâà âî ñèòóàöèè êîãà íåìàìå çà íàñòàíîò øòî çàâðøèë äðóãè ñíèìêè îñâåí èç¼àâàòà èëè êîãà èç¼àâàòà å ìíîãó íåïîñðåäíî ïðåä ïî÷åòîêîò íà âåñòèòå. âàæíà, ïîâàæíà îòêîëêó ñëó÷óâà åòî çà êîå èìàìå ñíèìêè. Ñàìî èç¼àâà ñå ïóøòà è êîãà òàà äîà à âî ïîñëåäåí ìîìåíò è íåìà âðåìå äà ñå íàïðàâè øòî áèëî äðóãî. Ïðèëîã Ïðèëîãîò å íà¼÷åñòàòà òåëåâèçèñêà ôîðìà çà åäåí íîâèíàð âî òåëåâèçè¼à. Îâà å ïðâàòà ôîðìà êî¼à ïîêð༠ñëèêàòà, èç¼àâèòå è àòìîñôåðñêèîò òîí, ãî âêëó÷óâà è íîâèíàðîò ñî íåãîâèîò ãëàñ (îô òîí) è ñî çáîðóâà å äèðåêòíî ïðåä êàìåðà (ñòåíäàï).

64 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

Ñòàíäàðäíîòî âðåìåòðàå å íà åäåí ïðèëîã å îêîëó 1,20 è 1,40 ìèíóòè. Ïðèëîãîò, ïî ïîòðåáà è âî äîãîâîð ñî óðåäíèêîò, ìîæå äà òðàå è ïîäîëãî. £àâóâà å âî æèâî £àâóâà åòî âî æèâî, èëè êàêî øòî ñå íàðåêóâà âî òåëåâèçèèòå âî Ìàêåäîíè¼à ¼àâóâà å ïðåêó ëèíê, å ñ$ ïî÷åñòà ôîðìà íà òåëåâèçèñêî èçâåñòóâà å. Òîà íà¼÷åñòî å èñêîìáèíèðàíî ñî ïðåòõîäíî íàïðàâåí ïðèëîã çà èñòàòà òåìà è çàòîà âî íåêîè çåì¼è ñå íàðåêóâà è êðîôíà èëè ñåíäâè÷. Îâäå ñå ìèñëè íà òîà äåêà ïðâî ðåïîðòåðîò ñå ¼àâóâà âî æèâî, äàâ༠è âîâåä è íà¼àâóâ༠è ãî ïðèëîãîò, à ïîòîà ñå îä¼àâóâà, èñòî òàêà, âî æèâî îòêàêî å çàâðøè ïðèëîãîò. Íà îâî¼ íà÷èí ïðèëîãîò å êàêî ôèëîò âî åäíà êðîôíà èëè, ïàê, ¼àâóâà àòà âî æèâî ñå äâåòå ëåï÷è à îä ñåíäâè÷îò âî êî¼ ñå íàî à ïðèëîãîò. £àâóâà å âî æèâî ñå ïðàêòèêóâà çà íàñòàíè øòî ñå ñëó÷óâààò çà âðåìå íà åìèòóâà å íà òåëåâèçèñêèòå âåñòè èëè åìèñèè, çà íàñòàíè øòî ñå ñëó÷èëå ïîñëåäíè, ïðåä ïî÷åòîêîò íà âåñòèòå, êàêî è çà íà¼âàæíèòå íàñòàíè íà äåíîò. Âàêâîòî äèðåêòíî ¼àâóâà å âî âåñòèòå èëè âî äðóãèòå åìèñèè âíåñóâà èçâåñíà äîçà íà äðàìàòè÷íîñò âî èçâåñòóâà åòî. Âî èñòî âðåìå, Ñóøòèíñêà ïîòðåáà å ñå âíåñóâà è äîáåðáà ê༠ãëåäà÷èòå êîè ñå ÷óâñòâóâààò äà ñå çíàå íà êîãî ìó ñå îáðà àìå. âàæíî äåêà ñå ñâåäîöè íà íåøòî øòî ñå ñëó÷óâà òîêìó âî òî¼ ìîìåíò. Àêî íàñòàíîò ñå ñëó÷èë ïðåòõîäíî è ðåïîðòåðîò ñå ¼àâóâà îä ìåñòîòî íà íàñòàíîò, òîãàø ¼àâóâà åòî òðåáà äà ãî ïî÷íå ñî ïîñëåäíèòå èíôîðìàöèè çà íàñòàíèòå øòî ñå ñëó÷èëå ïî ñëó÷óâà åòî íà íàñòàíîò. Ïîòîà ñå íà¼àâóâà ïðèëîãîò âî êî¼ ðåïîðòåðîò ¼à çàîêðóæóâà èíôîðìàöè¼àòà îä ñëó÷óâà àòà ïîâðçàíè ñî òî¼ íàñòàí âî òåêîò íà äåíîò èëè êîãà ñå ñëó÷óâàë. Íà êðà¼îò, ïîâòîðíî ñå ¼àâóâà ðåïîðòåðîò êî¼ âî îä¼àâà íà ëèíêîò íà¼àâóâà íåøòî øòî î÷åêóâà äà ñå ñëó÷è ïîíàòàìó. Èì༠è ïðåäâèä äåêà ðåïîðòåðîò ñå ¼àâóâà äóðè äâàïàòè, ïðèëîãîò âî îâî¼ ñëó÷༠òðåáà äà òðàå ïîêðàòêî îòêîëêó âîîáè÷àåíîòî ñòàíäàðäíî âðåìåòðàå å. Âî îâèå ïðèëîçè íå òðåáà äà ñå ñòàâà ñòåíäàï, çàøòî ðåïîðòåðîò ãî ãëåäàìå ïðè ¼àâóâà åòî âî æèâî ïðåêó ëèíêîò. Èñòî òàêà, ïðèëîãîò íåìà íèòó îä¼àâà íà ðåïîðòåðîò (îä Áèòîëà, Òîì÷å £îñèôîâñêè), áèäå¼ è ðåïîðòåðîò å ãî âèäèìå óøòå åäíàø íà îä¼àâàòà îä ¼àâóâà åòî âî æèâî. Ïîêð༠îâà, ïðè÷èíà ïëóñ çà èçáåãíóâà å ñòåíäàï âî ïðèëîãîò å øòî íîâèíàðîò ñå ïî¼àâóâà âî æèâî è íå ñìåå äà ñå ñîçäàâà êîíôóçè¼à íà ãëåäà÷èòå äåêà òî¼ å è âàìó è òàìó. Ñå ïî¼àâóâà ñàìî åäíàø, âî ñëó÷à¼îâ íà ëèíêîò.

>>> 65

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ïóáëèêà ÄÀ ÑÅ ÁÈÄÅ ÐÀÇÁÐÀÍ Ïîçíàâà åòî íà öåëíàòà ïóáëèêà èëè ïîòî÷íî íà ëó åòî íà êîè èì ñå îáðà àìå è èì çáîðóâàìå å åäíà îä ñóøòèíñêèòå ïîòðåáè âî òåëåâèçè¼àòà. Êîãà âåëèìå äåêà ÷èòà åòî íà òåêñòîò è âîîïøòî îáðà à åòî íà íîâèíàðîò ïðåêó òåëåâèçè¼à òðåáà äà çâó÷è êàêî äà çáîðóâà ñî íåêîãî, íåìà ïîäîáðî îä òîà òî¼ íåêî¼ äà ìîæå ïðèáëèæíî òî÷íî äà ñå çàìèñëè ñïîðåä ñèòå ñâîè êàðàêòåðèòèêè - ïîë, âîçðàñò, îáðàçîâàíèå, ïðåäçíàå à è íåãîâîòî èíòåðåñèðà å çà òåìàòà çà êî¼à çáîðóâàìå. Çà íîâèíàðèòå, èñòî òàêà, ñå âàæíè è êâàëèòàòèâíèòå èñòðàæóâà à êîè äàâààò ïîäàòîöè çà äîâåðáàòà íà ãëåäà÷èòå âî ìåäèóìîò. Êàêî äà ñå äîçíààò îâèå ïîäàòîöè? Ñåêî¼à òåëåâèçè¼à ÷è¼à ãëàâíà öåë ñå çàäîâîëóâà å íà ïîòðåáèòå íà ãëåäà÷èòå è îñâî¼óâà å ïîâå å ïóáëèêà, ðåäîâíî å çàïîçíàåíà ñî èñòðàæóâà àòà çà ãëåäàíîñòà øòî ãè èçâðøóâààò ñïåöè¼àëèçèðàíè àãåíöèè èëè, ïàê, ïîðåòêî, ñàìèòå òåëåâèçèè. Áèäå¼ è âàêâèòå ðå¼òèíçè ÷åñòî íå äîïèðàò äî íîâèíàðèòå, òðåáà äà ñå ïîáàðààò îä ìåíà ìåíòîò íà òåëåâèçè¼àòà, êî¼ ñåêîãàø ðàñïîëàãà ñî ïîäàòîöèòå îä ïîñëåäíèòå èñòðàæóâà à. Èñòðàæóâà àòà íóäàò ïîäàòîöè çà ñòðóêòóðàòà íà ãëåäà÷èòå ñïîðåä îñíîâíèòå áåëåçè øòî ìîðà äà ãè çíàå ñåêî¼ íîâèíàð. Âî íà¼äîáàð ñëó÷à¼, òðåáà äà ñå âèçóåëèçèðà åäåí åäèíñòâåí ëèê íà ò.í. ïðîñå÷åí ãëåäà÷ êî¼ òðåáà äà ñå èìà ïðåä ñåáå ñåêîãàø êîãà ñå ïèøóâà ïðèêàçíàòà. Ïðîôåñîðêàòà ïî íîâèíàðñòâî Çèòà Îëñåí îä Äàíñêàòà øêîëà çà íîâèíàðñòâî çà âàêîâ êëó÷åí ãëåäà÷ ¼à èìà ñâî¼àòà òåòêà, ÷è¼à ôîòîãðàôè¼à ñòîè çàëåïåíà íà ìîíèòîðîò çà äà áèäå ñèãóðíà äåêà å ¼à ãëåäà ïðåä ñåáå êîãà ïèøóâà òåêñò. Òîà çíà÷è äåêà ñåêîãàø å ïèøóâà òàêà øòî òåòêà Îä êëó÷íèîò ãëåäà÷ å ¼à ðàçáåðå. Îâà íå ñàìî øòî ãî îëåñíóâà ïèøóâà åòî è çàâèñè êàêîâ àãîë íà ¼à îñâî¼óâà ïóáëèêàòà òóêó ãî îâîçìîæóâà íà¼âàæíîòî çà ïðèêàçíàòà å çàçåìåìå. åäåí òåëåâèçèñêè íîâèíàð - äà áèäå ðàçáðàí. Îòêàêî å íè áèäàò ïîçíàòè öåëíàòà ïóáëèêà è êëó÷íèîò ãëåäà÷ íà êîãî ìó ñå îáðà àìå ñî íàøèòå ïðèëîçè, òîãàø îä íèâ å çàâèñàò è äðóãèòå âàæíè åëåìåíòè è ôàçè âî ñîçäàâà åòî íà ïðèëîãîò. Îâäå, ïðåä ñ$, ñå ìèñëè íà àãîëîò íà ãëåäà å øòî å ãî çàçåìåìå âî ïðèêàçíàòà, âî ïî÷åòîêîò íà ïðèêàçíàòà, íå¼çèíàòà ñòðóêòóðà, èçâîðèòå øòî å ãè êîðèñòèìå, êàêî è ¼àçèêîò øòî å ãî óïîòðåáóâàìå âî òåêñòîò. Îáëåêà Îáëåêàòà å ìíîãó âàæåí åëåìåíò çà òåëåâèñêèîò íîâèíàð. Ñåêî¼ íîâèíàð øòî ñå ïî¼àâóâà íà òåëåâèçè¼à áèëî êàêî âîäèòåë áèëî ïðåêó ñòåíäàï, ïðåä ñ$, òðåáà äà èçãëåäà óðåäíî è ÷èñòî. Îáëåêàòà íå 66 >>>

xxx

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè <

òðåáà íà íèòó åäåí íà÷èí äà ãî ïðèâëåêóâà âíèìàíèåòî íà ãëåäà÷èòå, îòòðãíóâ༠è ãè íàñòðàíà îä îíà øòî ãî çáîðóâà íîâèíàðîò. Ìîäàòà è åêñòðàâàãàíöè¼àòà òðåáà äà ñå îñòàâàò íàñòðàíà, çà âî ïðèâàòíèîò æèâîò. Îä ñóøòèíñêî çíà÷å å âî òåëåâèçè¼à å ðåïîðòåðèòå è âîäèòåëèòå äà íîñàò íåçàáåëåæèòåëíà îáëåêà, ñîîäâåòíà íà ñèòóàöè¼àòà. Åêñòðîâåðòíà îáëåêà ìîæå äà áèäå ñîîäâåòíà çà äåòñêà èëè òèíå¼ åðñêà åìèñè¼à èëè çà åìèñè¼à çà ìîäàòà, íî íå è çà âå÷åðíèòå âåñòè è ïðèëîçè. Çà òàìó ïîñòî¼àò îäðåäåíè íîðìè çà òîà øòî å ñîîäâåòíà îáëåêà. Çåëåíî-êàôåíà Îáëåêàòà íå ñìåå äà ñàôàðè-êîøóëà å ñîîäâåòíà çà èçâåñòóâà å îä òåðåí, íî ãî îäâëåêóâà íå è çà âî ñòóäèî. Ñïðîòèâíî, êîñòóì å ñîîäâåòíî çà âî âíèìàíèåòî íà ãëåäà÷èòå ñòóäèî, íî íå è çà òåðåíñêî èçâåñòóâà å. îä òîà øòî ãî çáîðóâàìå. Îáëåêàòà, èñòî òàêà, çàâèñè îä òîà âî êî¼ äåë îä äåíîò ñå åìèòóâà åìèñè¼àòà èëè ïðèëîãîò. Îâäå òðåáà äà ñå èìà íà óì äåêà êîëêó øòî äåíîò ñå ïðèáëèæóâà êîí íî òà òîëêó è îáëåêàòà òðåáà äà áèäå ïîîôèöè¼àëíà. Çà âî óòðèíñêà åìñè¼à ìîæå äà ñå ñòàâè ëåñíà áëóçà ìåñòî êîøóëà è ïàëòî èëè, ïàê, äðóãà ïîíåôîðìàëíà îáëåêà êî¼à å îäîãîâàðà íà ìàñè÷êèòå çà êàôå øòî ñå ðåäîâåí äåêîð âî óòðèíñêèòå åìèñèè. Íî, êàêî øòî ïîìèíóâà äåíîò òàêà è îáëåêàòà çà ïîïëàäíåâíèòå è çà âå÷åðíèòå åìèñèè ñòàíóâà ïîôîðìàëíà. Íà¼îôèöè¼àëíà è íà¼ôîðìàëíà å îáëåêàòà çà âå÷åðíèòå âåñòè. Íî, íîâèíàð øòî âëåòóâà âîíðåäíî âî ñòóäèî íà âå÷åðíèòå âåñòè íå òðåáà äà ãóáè âðåìå íà ñâî¼àòà îáëåêà è ìíîãó ïîïðèðîäíî å áèäå àêî å îáëå÷åí âî èñòàòà îáëåêà âî êî¼à áèë è íà íàñòàíîò. Àêî íåêî¼ íå å ñèãóðåí øòî äà îáëå÷å, òîãàø åäèíñòâåí êðèòåðèóì øòî òðåáà äà ãî ñëåäè å - îáëåêà øòî íåìà äà ãî îòòðãíóâà âíèìàíèåòî íà ãëåäà÷èòå. Óáàâàòà è øèçè÷êàòà îáëåêà òðåáà äà ñå ÷óâà çà ïî ðàáîòíîòî âðåìå. Ïîêð༠îâèå îñíîâíè ïðàâèëà, è ñòóäèîòî íàìåòíóâà îäðåäåíè ïðàâèëà çà îáëåêóâà å. Ïàëòà è êîøóëè âî ñòðîãè ëèíèè ñîçäàâààò âèáðàöè¼à íà ñëèêàòà è òðåáà äà ñå îäáåãíóâààò. Èñòî òàêà, íå ìîæå äà íîñè îáëåêà âî èñòà áî¼à êàêî çàäíèíàòà âî ñòóäèîòî, ò.í. êðîìàêè. Íà¼÷åñòî òîà å îñíîâíàòà ñèíà áî¼à. Àêî çà íåêîå ïàð÷å îáëåêà íå ñòå ñèãóðíè äàëè å èìà ïðîáëåìè âî ñòóäèîòî, êîíñóëòèðà¼òå ñå ñî òåõíè÷àðèòå è çàìîëåòå ãè äà íàïðàâàò Íàêèòîò è åêñòðàâàïðîáíà ñíèìêà ïðåä åìèñè¼àòà. ãàíöè¼àòà òðåáà äà ñå Ïîêð༠áîèòå, òðåáà îñîáåíî äà ñå âíèìàâà è íà îñòàâàò çà ïî ðàáîòíîòî äåòàëèòå îä ãàðäåðîáàòà è íàêèòîò. Òðåáà äà ñå îäáåãíóâààò âðåìå. äîëãè, ñâåòëèêàâè è ÷óäíè îáåòêè, ñèí èð÷è à, áðîøîâè è äðóã âèä íàêèò. Òåøêî äåêà íåêî¼ ãëåäà÷ å ãî çàäðæè âíèìàíèåòî íà òåêñòîò èëè íà ïðèëîãîò àêî îáåòêèòå íà âîäèòåëêàòà èëè íà íîâèíàðêàòà äîäåêà çáîðóâà ñå íèøààò ëåâî-äåñíî. Èëè, ïàê, àêî ïàäíàò ñðåäå åìèñè¼à. Èñòî å è ñî øìèíêà åòî. Ëåñíà è íåóòðàëíà øìèíêà ê༠æåíñêèòå è òðàíñïàðåíòåí ñëî¼ ïóäðà çà îäçåìà å íà ñ¼à¼îò îä ëèöåòî ê༠ìàøêèòå å äîâîëíà êîçìåòèêà çà íà âåñòè. Ñåêàêî, è íåîïõîäíèîò êîðåêòîð çà ïîêðèâà å íà ìîäðîòî ïîä î÷èòå. Íå òðåáà äà ñå äîçâîëè >>> 67

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

âîäèòåëèòå äà èçãëåäààò êàêî ïðåïðàâåíè êëîâíîâè îä öèðêóñ. Øìèíêàòà òðåáà äà ñå íàíåñå íåïîñðåäíî ïðåä ïî¼àâóâà åòî ïðåä êàìåðèòå èëè àêî å ñòàâåíà ïîðàíî, áàðåì äà ñå êîðèãèðà ïðåä ïî÷åòîêîò íà åìèñè¼àòà. Ôóñíîòè:

1) Shook, Frederick. Television Field Production and Reporting. New York, Longman, 1999. XXI. 2) Shook, Frederick. Television Field Production and Reporting. New York, Longman, 1999. XXIII. 3) Block, Mervin. Writing Broadcast News Shorter, Sharper, Stronger.

Chicago, Bonus Books, 2002. 32.

4) Shook, Frederick. Television Newswriting: Captivating an audience.

White Plains, NY, Longman, 1994. 133.

5) Shook, Frederick. Television Newswriting: Captivating an audience.

White Plains, NY, Longman, 1994. 143.

6) Tuggle, C.A.; Huffman, Suzanne; Carr, Forrest. Broadcast News Handbook: Writing, Reporting and Producing. McGraw-Hill, 2001. 119.

Äðóãà êîðèñòåíà ëèòåðàòóðà: Yorke, Ivor. Basic TV Reporting. Newton, MA, Focal Press, 1990.

White, Ted. Broadcast News Writing and Reporting. New York, St. Martin s Press, 1993.

-www.mervinblock.com

68 >>>

xxx

ÒÅËÅÂÈÇÈÑÊÀ ÒÅÐÌÈÍÎËÎÃÈ£À Àòìîñôåðñêè, ïðèðîäåí èëè è-òå òîí - Çâóêîò øòî ñå ñëóøà îä îêîëèíàòà êàäå øòî ñå ñíèìààò ñíèìêèòå (íà ïðèìåð, çâóêîò íà àâòîìîáèëè ïî óëèöà, äåöà âî ó÷èëèøòå è ñë.). Áëàíê - Öðíèîò (èëè áåëèîò) äåë îä êàñåòàòà íà êî¼ íåìà íèêàêîâ òîí èëè ñëèêà. Áàð - Øàðåí äåë îä êàñåòàòà (ïèæàìà) øòî ñëóæè êàêî òåñò çà áàëàíñ íà áîèòå. Äåæóðåí óðåäíèê - Óðåäíèê îäãîâîðåí çà âåñòèòå íà îäðåäåí äåí. Äåñê - Ìåñòî êàäå øòî ñå ñëåâààò èíôîðìàöèèòå è ñå ïèøóâàò âåñòèòå. Çóì - Äåë îä ñíèìêà âî êî¼ èìà äâèæå å êîí íåêî¼ ïðåäìåò, ÷îâåê è ñëè÷íî áåç ôèçè÷êî ïðèáëèæóâà å è íà êàìåðàòà êîí òèå îá¼åêòè. Èç¼àâà (òîíñêî ïàð÷å) - Äåë îä ïðèëîãîò, âåñòèòå èëè îä åìèñè¼àòà âî êî¼ çáîðóâà íåêîå äðóãî ëèöå (ñî ñëèêà è ãëàñ èëè ñàìî ñî ãëàñ). Êîíòðàïëàí - Êàäàð øòî ñå óïîòðåáóâà çà ïðèêðèâà å ðåç (íà ïðèìåð, êàäàðîò âî èíòåðâ¼ó øòî ãî ïîêàæóâà íîâèíàðîò êàêî ïîñòàâóâà ïðàøà å). Êðóïåí ïëàí - Ñíèìêà âî êî¼à å ïðåòñòàâåí ìàë äåë îä âêóïíàòà ñöåíà. Ëèñòà íà êàäðè - Ïîïèñ íà ñíèìåíèòå êàäðè ñî äèãèòàëíîòî âðåìå (òà¼ì êîä), à ñëóæè çà îäðåäóâà å íà òî÷íîòî ìåñòî êàäå øòî ñå íàî ààò íà êàñåòàòà. ÌÃÑ - Êðàòåíêà îä ìàãíåòîñêîï ñî êî¼à ñå îçíà÷óâà äåêà îäðåäåíà ñîäðæèíà îä âåñòèòå (òåõíè÷êà âåñò) å ïîêðèåíà ñî ñíèìêà. Ìîíòàæà - Ñòàâà å íà ñíèìêèòå è ãëàñîâèòå çàåäíî ñïîðåä îäðåäåí ðåäîñëåä çà äà èçðàçàò îäðåäåíî çíà÷å å. Ìîíòàæåð - ×îâåê øòî ãè ìîíòèðà ïðèëîçèòå. Íà¼àâà íà ïðèëîã - Âîâåä âî ïðèëîã èëè òåõíè÷êà âåñò øòî ãî ÷èòà âîäèòåëîò (ïðåçåíòåðîò) íà âåñòèòå. Íåìîíòèðàí, ñóðîâ ìàòåðè¼àë - Êàñåòàòà ñî îðèãèíàëíèòå ñíèìêè îíàêà êàêî øòî ñå ñíèìåíè. Îäçóì - Ñíèìêà âî êî¼à èìà äâèæå å îä íåêî¼ ïðåäìåò, ÷îâåê è ñëè÷íî áåç ôèçè÷êî îääàëå÷óâà å è íà êàìåðàòà îä òèå îá¼åêòè. Îä¼àâà - Òåêñò øòî ãî ÷èòà ïðåçåíòåðîò èëè âîäèòåëîò ïî çàâðøóâà åòî íà íåêî¼ ïðèëîã èëè òåõíè÷êà âåñò. Îô òîí - Òåêñòîò øòî ãî ÷èòà íîâèíàðîò (ðåïîðòåðîò).

>>> Òåëåâèçè¼à - ñëèêà, çâóê è çáîðîâè < Ïðåçåíòåð, âîäèòåë - ×îâåêîò øòî ãè ÷èòà è âîäè âåñòèòå. Ïðåòîï - Íà÷èí íà ïîâðçóâà å íà äâå ñîñåäíè ñíèìêè êîãà ïðâàòà ñå ïðåòîïóâà âî âòîðàòà. Ïðèëîã - Îñíîâíà ôîðìà íà òåëåâèçèñêèòå âåñòè, íà¼÷åñòî ñîñòàâåíà îä ãëàñ íà ðåïîðòåðîò, èçáðàíè èç¼àâè, ñòåíä àï è àòìîñôåðñêè òîí. Ðåàëèçàòîð - ×îâåê îäãîâîðåí çà ðåàëèçàöè¼à (ïðîäóêöè¼à) íà âåñòèòå. Ðåàëèçàöè¼à - Ïîäãîòîâêà çà åìèòóâà å è åìèòóâà å íà âåñòèòå. Ðåç - Äåëîò âî êî¼ åäíà ñíèìêà äèðåêòíî ñå ñïî¼óâà ñî äðóãà. Ðåïîðòåð - Íîâèíàð øòî èçâåñòóâà îä òåðåí. Ñòåíäàï (íà¼àâà âî æèâî) - Äåë îä ïðèëîãîò âî êî¼ ðåïîðòåðîò çáîðóâà äèðåêòíî âî êàìåðàòà íà¼÷åñòî îä ìåñòîòî íà íàñòàíîò èëè íåêîå äðóãî ñîîäâåòíî ìåñòî. Ñöåíàðèî íà âåñòè (êîøóëèöà) - Ðàñïîðåä íà âåñòèòå îíàêà êàêî øòî å ïëàíèðàíî äà ñå åìèòóâààò. Òà¼ì êîä - Äèãèòàëíî âðåìå íà ñíèìêèòå íà åäíà êàñåòà èçðàçåíî âî ÷àñîâè, ìèíóòè, ñåêóíäè è ôðåìîâè. Òåëîï - Íà¼÷åñòî êîìï¼óòåðñêè èçðàáîòåíà ãðàôèêà íà êî¼à ñå ïðåòñòàâåíè áðî¼êè, áóêâè, ñëèêè, ìàïè è ñëè÷íî ñî êî¼à ñå èëóñòðèðààò âåñòèòå èëè äåëîâè îä îô òîíîò. Òåõíè÷êà âåñò - Âåñò øòî ¼à ÷èòà âîäèòåëîò (ïðåçåíòåðîò) íà âåñòèòå. Ìîæå äà áèäå âî æèâî èëè äà áèäå ïîêðèåíà ñî ñëèêà. Òèëò - Ñíèìêà øòî ñå äîáèâà ñî äâèæå å íà êàìåðàòà ãîðå èëè äîëó âî îäíîñ íà îá¼åêòîò. Óðåäíèê - ×îâåê îäãîâîðåí çà âåñòèòå. Ôàð - Ñíèìêà øòî ñå äîáèâà ñî äâèæå å íà êàìåðàòà ïî äîëæèíàòà íà îá¼åêòîò. Ôîðøïàí (ãåíåðàëíà íà¼àâà) - Ñíèìêè è òîí øòî ãè íà¼àâóâààò íàñòàíèòå íà äåíîò, íà¼÷åñòî âî ïî÷åòîêîò íà âåñòèòå. èíãë - Ñíèìåíà àíèìàöè¼à èëè äðóãà ôîðìà ñî êî¼à ñå íà¼àâóâà îääåëíà òåìà èëè ñîäðæèíà èëè ñî êî¼à ñå îääåëóâà åäíà îä äðóãà òåìà èëè ñîäðæèíà. Øâåíê - Ñíèìêà øòî ñå äîáèâà ñî õîðèçîíòàëíî äâèæå å íà êàìåðàòà ëåâî èëè äåñíî. Øèðîê (îïøò) ïëàí - Ñíèìêà íà êî¼à å ïðåòñòàâåí ãîëåì äåë îä âêóïíàòà ñöåíà. Øïèöà - Ñíèìåíà àíèìàöè¼à èëè äðóãà ôîðìà øòî ãî îçíà÷óâà ïî÷åòîêîò èëè êðà¼îò íà âåñòèòå èëè íåêî¼à åìèñè¼à.

>>> 69

xxx

Ã Ë À  À

3

ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ

> Çîðàí Áî¼àðîâñêè >>> 71

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

> Çîðàí Áî¼àðîâñêè Íîâèîò ìåäèóì ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ Èñòîðè¼àòà íà íîâèíàðñòâîòî ìîæå äà ñå îïèøå è êàêî èñòîðè¼à íà ãåíåðàöèèòå. Ñåêî¼à àêòóåëíà ãåíåðàöè¼à ó÷åëà îä ïðåòõîäíàòà áåç äà ¼à îäðåêíå è ïîòöåíè. Íàïðîòèâ, ñåêî¼à ñå íàäîâðçóâàëà íà äîñòèãíóâà àòà íà ïðåòõîäíèöèòå. Ñëàâíàòà ïðâà ãåíåðàöè¼à íà íîâèíàðñòâîòî ôîðìèðàíî íà êðà¼îò íà 19 âåê, íàðå÷åíî ïîëèòè÷êî èëè íîâèíàðñòâî íà ðåâîëóöèèèòå, å ãåíåðàöè¼àòà íà Áåí àìèí Ôðåíêëèí (Benjamin Franklin) íà Êàìè Äåìóñåí (Camus Demussin) íà äâàòà áðåãà íà Àòëàíòèêîò. Òîãàø íîâèíàðè áèëå ñàìèòå èçäàâà÷è. Òèå ¼à äåôèíèðààò ïðâàòà îä íåêîëêóòå êëó÷íè ôóíêöèè íà íîâèíàðñòâîòî - êðåèðà åòî íà ¼àâíîòî ìèñëå å. Âòîðàòà ïðåñâðòíà ãåíåðàöè¼à å îíàà íà Åìèë Æèðàðäåí (Emille Girardin), íà ëîðä Íîðòêëèô (Lord Northcliff), íà îçåô Ïóëèöåð (Joseph Pulitzer) è íà Âèëè¼àì Ðåíäîëô Õåðñò (William Randolph Hurst). Îâàà ãåíåðàöè¼à ãî îòêðèâà êîìåðöè¼àëíîòî íîâèíàðñòâî è ¼à ïðîìîâèðà âðåäíîñòà íà âåñòà êàêî ñòîêà, Íà êðà¼îò íà 20 âåê ñå à âåñíèöèòå êàêî ñðåäñòâà çà ìàñîâíà êîìóíèêàöè¼à. ïî¼àâóâà ÷åòâðòàòà Ãåíåðàöè¼àòà íà øååñåòòèòå ãîäèíè íà 20 âåê å ãåíåðàöè¼àòà ãåíåðàöè¼à, ãåíåðàöè¼àòà íà îäãîâîðíîòî íîâèíàðñòâî. Âîëòåð Ëèïìàí (Walter Lipmann, íà ãëîáàëíîòî ïîçíàò ïî èíîâàöè¼àòà íà òåðìèíîò Ñòóäåíà âî¼íà ), Ðîáåðò íîâèíàðñòâî è íà Êàïà (Robert Capa), Áîá Âóäâîðä (Bob Woodward) è Êàðë ãëîáàëíàòà êîìóíèêàöè¼à. Áåðíñòà¼í (Carl Bernstein) ñå ïðåòñòàâíèöèòå íà Ñèìáîëè÷åí äàòóì íà íå¼çèíîòî ðà à å å 1983 íîâèíàðñòâîòî îáåëåæàíî ñî ñóäèðîò ïîìå ó ïðàâîòî íà ãîäèíà êîãà èíôîðìèðà å è ëîãèêàòà íà ïðèâàòíèîò ïðîôèò íà ñ$ àìåðèêàíñêèîò íåäåëíèê ïîãîëåìèòå è ñ$ ïîìî íèòå ìóëòèíàöèîíàëíè ìåäèóìñêè Òà¼ì ( Time ) íà ñâî¼àòà êîìïàíèè. íàñëîâíà ñòðàíèöà, íà Íà êðà¼îò íà 20 âåê ñå ïî¼àâóâà ÷åòâðòàòà ãåíåðàöè¼à, èçäàíèåòî âî êîå ñå ãåíåðàöè¼àòà íà ãëîáàëíîòî íîâèíàðñòâî è íà ãëîáàëíàòà îá¼àâóâà ëè÷íîñòà íà êîìóíèêàöè¼à. Ñèìáîëè÷åí äàòóì íà íå¼çèíîòî ðà à å å 1983 ãîäèíàòà, ãî ñòàâà ãîäèíà êîãà àìåðèêàíñêèîò íåäåëíèê Òà¼ì ( Time ) íà ñâî¼àòà êîìï¼óòåðîò. íàñëîâíà ñòðàíèöà, íà èçäàíèåòî âî êîå ñå îá¼àâóâà ëè÷íîñòà íà ãîäèíàòà, ãî ñòàâà - êîìï¼óòåðîò. Êàêî è ñèòå ïðåòõîäíè ãåíåðàöèè, è çà îâàà å âðçàíà íà¼íîâàòà òåõíè÷êà ðåâîëóöè¼à - ÷åòâðòàòà: èíôîðìàòè÷êàòà òåõíîëîãè¼à. Ïðâàòà è îñíîâíà êàðàêòåðèñòèêà íà ÈÒ å äèãèòàëèçàöè¼àòà. Äèãèòàëèçàöè¼àòà å òåõíîëîãè¼à íà òðàíñôîðìàöè¼à íà òðàäèöèîíàëíèòå êîìóíèêàöèñêè ñèñòåìè (ïèñìî, ñëèêà, çâóê) âî ¼àçèê íà áèíàðíè êîäîâè. Îñíîâíàòà ìåðêà íà èíôîðìàöèè å íàðå÷åíà áèò (èçâåäåíà îä àíãëèñêèîò òåðìèí binary digit), ìèíèìàëíàòà êîëè÷èíà êî¼à ìîæå äà ¼à îáðàáîòè åäåí ïåðñîíàëåí êîìï¼óòåð. Ôèçè÷êàòà ïîääðøêà íà äèãèòàëíèîò ¼àçèê, õàðä äèñêîâèòå, îïòè÷êèòå >>> 73

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

äèñêîâè è ñèòå äðóãè ôèêñíè è ïðåíîñíè åäèíèöè ñòàíóâààò ìàãàöèíè çà òåêñòîò, ñëèêàòà è òîíîò, êîè ïîòîà ìîæàò äà áèäàò ðåïðîäóöèðàíè âî ìóëòèìåäè¼àëíè ïðîèçâîäè. Âòîðàòà ñóøòèíñêà êàðàêòåðèñòèêà íà ÈÒ å èñêîðèñòóâà åòî íà òåëåôîíñêàòà ìðåæà íà êî¼à ñåãà ñå ïîñòàâóâààò ïåðñîíàëíèòå êîìï¼óòåðè êàêî èíôîðìàòè÷êè ñòàíèöè è êîè ïðåòñòàâóâààò ïîðòè íèç êîè ñåêî¼ ÷îâåê, íà êîå áèëî ìåñòî íà ñâåòîò, ïðåêó êàáåë èëè ïðåêó ñàòåëèò, èìà ïðèñòàï äî íåêî¼à áàçà íà ïîäàòîöè è ñòàíóâà äåë îä ìðåæàòà êî¼à ãî ôîðìèðà - Èíòåðíåòîò.1 Òðåòàòà âàæíà êîìïîíåíòà íà ÈÒ å ïîñòî¼àíîòî ìèíè¼àòóðèçèðà å íà åëåêòðîíñêèòå êîëà (÷èïîâè) êàêî íà¼ìàëè åäèíèöè íà åäåí õàðäâåð. Òîà îâîçìîæóâà ñî ñ$ ïîìàëè è ëåñíî ïðåíîñëèâè àïàðàòè (êîìï¼óòåðè, òåëåôîíè, êàìåðè...) äà ñå íàïðàâè ãîòîâ ïðîäóêò íà ìåñòîòî íà íàñòàíîò.

Aãåíöè¼àòà çà Çà ðàçëèêà îä ñèòå ïðåòõîäíè òåõíè÷êè ðåâîëóöèè êîãà íàïðåäíè äðæàâíèòå ñòðóêòèðè äîëãî âðåìå ãè ÷óâàà òåõíîëîøêèòå èñòðàæóâà à ARPA òà¼íè è äî ìàêñèìóì ãè èñöðïóâàà íèâíèòå êîìåðöè¼àëíè îñìèñëè ñèñòåì êî¼ ãè ïîòåíöè¼àëè, ÈÒ å âðâ íà ëèáåðàëèçàöè¼àòà íà ïàçàðîò íà êîìáèíèðàøå òåõíîëîãèèòå. äèãèòàëíèîò êîä çà Ïðèâàòíàòà êàïèòàëèñòè÷êà èíèöè¼àòèâà îâî¼ ïàò íå ïðåíåñóâà å íà ïîäàòîöèòå, òîãàøíèòå äîçâîëè äà áèäå èçìàìåíà îä äðæàâàòà è öåëîñíî ãî ïåðñîíàëíè êîìï¼óòåðè è ïðåçåäå ìåíà èðà åòî íà íîâîòî òåõíîëîøêî ÷óäî. Òîà å òåëåôîíñêèòå âðñêè è ÷åòâðòàòà êàðàêòåðèñòèêà íà ÈÒ. Ïîñëåäèöà íà òîà å íàïðàâè êîíåêöè¼à èñêëó÷èòåëíî îñòðàòà è êðåàòèâíà êîíêóðåíöè¼à êî¼à, ïîêð༠(ïîâðçóâà å) ïîìå ó øòî ¼à íàïðàâè ÈÒ íà¼âèòàëíàòà è ðàçâî¼íî íà¼äèíàìè÷íàòà êàëèôîðíèñêèòå äîñåãà ïîçíàòà òåõíîëîãè¼à, ¼à íàïðàâè è ïðèëè÷íî åâòèíà. óíèâåðçèòåòè Ëîñ ÈÒ ìîæå äà ñå ñïðîâåäóâà äî äîìîò íà ñåêî¼ Àí åëåñ, Ñòåíôîðä è ïîòåíöè¼àëåí êîðèñíèê, à ñî ìîáèëíàòà òåõíîëîãè¼à è äî Ñàíòà Áàðáàðà è ñåêî¼ ïîåäèíåö ïîñåáíî. Îâàà îñîáèíà íà ÈÒ ¼à îäðåäóâà Óíèâåðçèòåòîò âî £óòà. £à íàðåêîà ÀÐÏÀÍÅÒ. ñëåäíàòà íå¼çèíà êàðàêòåðèñòèêà - äåìîêðàòèçèðà å íà èíôîðìàòè÷êîòî îïøòåñòâî. Ðàçâî¼îò íà ìðåæè çà êîìóíèêàöè¼à, íåçàâèñíè îä öåíòðàëèçèðàíèòå è êîíòðîëèðàíè ñèñòåìè, ¼à ñòàâè íà ìàðãèíèòå ïîëèòè÷êàòà ìî íà èíñòèòóöèèòå, íî îñëîáîäè åäåí äðóã áàó÷ - áàó÷îò íà êîíöåíòðàöè¼àòà íà èíôîðìàòè÷êàòà ìî âî ðàöåòå íà ìóëòèíàöèîíàëíèòå êîðïîðàöèè êîè ãî êîíòðîëèðààò ïðîèçâîäñòâîòî è ïàçàðîò íà ñîôòâåðîò. Èíòåðíåòèçàöè¼à Ïðîòèâðå÷íîñòèòå øòî ñå ïî¼àâè¼à îä ¼àâíîòî êîðèñòå å íà ÈÒ è çàðàäè èíòåðåñèòå íà êîðïîðàöèèòå øòî ïðîèçâåäóâààò îïðåìà èëè ñîôòâåð çà îâàà òåõíîëîãè¼à, íà¼äîáðî ñå èëóñòðèðà ñî ïî¼àâàòà íà Èíòåðíåò. Êîðåíèòå íà Èíòåðíåò ñå âî 1969 ãîäèíà, âî Ïåíòàãîí, öåíòàðîò íà âîåíàòà ìî íà ÑÀÄ. Òàìó å ñîçäàäåíà ïðâàòà èíôîðìàòè÷êà ìðåæà êîãà Àãåíöè¼àòà çà íàïðåäíè èñòðàæóâà à (ARPA - Advanced Research Project Agency) äîáè çàäà÷à äà ãè èñïèòà 74 >>>

xxx

ìîæíîñòèòå è ïîòåíöè¼àëèòå íà ïîñòî¼íèòå òåëåôîíñêè ñèñòåìè è ìðåæè. Îâàà àãåíöè¼à îñìèñëè ñèñòåì êî¼ ãè êîìáèíèðàøå äèãèòàëíèîò êîä çà ïðåíåñóâà å íà ïîäàòîöèòå, òîãàøíèòå ïåðñîíàëíè êîìï¼óòåðè è òåëåôîíñêèòå âðñêè è íàïðàâè êîíåêöè¼à (ïîâðçóâà å) ïîìå ó êàëèôîðíèñêèòå óíèâåðçèòåòè Ëîñ Àí åëåñ, Ñòåíôîðä è Ñàíòà Áàðáàðà è Óíèâåðçèòåòîò âî £óòà. £à íàðåêîà Àðïàíåò. Ñèñòåìîò å ïðåòñòàâåí âî 1972 ãîäèíà çàåäíî ñî ïðîãðàìàòà çà åëåêòðîíñêà ïîøòà (e-mail). Íàðåäíàòà ãîäèíà ìðåæàòà å ïðîøèðåíà è íà ìå óíàðîäåí ïëàí ñî ïðèêëó÷óâà å íà óíèâåðçèòåòèòå è èíñòèòóòèòå âî Âåëèêà Áðèòàíè¼à è Íîðâåøêà. Êîí îâî¼ ñèñòåì ñå ïðèêëó÷óâààò óøòå íåêîè ìðåæè êàêî îíèå íà CSNet (Computer Science Network) íà SPAN (Space Physic Analysis Network) è íà ÍÀÑÀ (National Aeronautics and Space Administration). Íåìèíîâíîòî øèðå å íà ìðåæàòà íàáðãó èçëåãóâà îä êîíòðîëà è Ïåíòàãîí ¼à ïðåïóøòà ïðîãðàìàòà íà ARPA âî öèâèëíè ðàöå, à çà ñâîèòå ïîòðåáè ðàçâèâà íîâà ìðåæà Ìèëíåò ñî íà¼ñòðîãî êîíòðîëèðàí ïðèñòàï äî íå¼çèíèòå áàçè íà ïîäàòîöè.

Êîí ¼àäðîòî íà ÀÐÏÀÍÅÒ ñå ïðèêëó÷óâààò íîâè è ìíîãóáðî¼íè äðóãè öèâèëíè ìðåæè è òàà ðàáîòà ñåãà îäè ñî íåâèäåíà áðçèíà. Çà âîñïîñòàâóâà å ðåä âî öåëàòà îâàà ãëîáàëèçàöè¼à è ïîâðçóâà å íà ñèòå ìîæíè äàòîòåêè, âî 1991 ãîäèíà å äîíåñåí ïðîòîêîë çà WWW (World Wide Web)2 , êàêî çà îñíîâíà åäèíèöà íà Èíòåðíåò, êàêî è çà äðóãèòå ïðàâèëà çà êîìóíèêàöè¼à âî âèðòóåëíèîò ïðîñòîð. Áðãó ïîòîà ñå

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

Ìåäèóì ñî íà¼áðç ðàçâî¼ âî èñòîðè¼àòà 1957 - ÑÑÑÐ ãî ëàíñèðàøå ïðâèîò âåøòà÷êè ñàòåëèò, Ñïóòíèê . Êàêî îäãîâîð íà òîà, ÑÀÄ ¼à ôîðìèðàà Àãåíöè¼àòà çà ïðîåêòè ñî íàïðåäíè èñòðàæóâà à (Advanced Research Projects Agency ARPA).

1961 - Ëåîíàðä Êëà¼íðîê (Leonard Cleinrock) ãî îá¼àâè òðóäîò Ïðîòîê íà èíôîðìàöèèòå âî ãîëåìà êîìóíèêàöèñêà ìðåæà .

1970 - ÀÐÏÀÍÅÒ çàïî÷íà äà ãî êîðèñòè Network Control Protocol , ïðâèîò host-to-host ïðîòîêîë.

1972 - Ðå¼ Òîìëèíñîí (Ray Tomlinson) çà ÀÐÏÀÍÅÒ ¼à ìîäèôèêóâàøå ïðîãðàìàòà çà è-ìå¼ë êî¼à íàáðãó ñòàíà õèò. Çíàêîò @ îä íåãîâàòà òàñòàòóðà îä êîìï¼óòåðîò Ìîäåë 33 Teletype áåøå èçáðàí çà äà îçíà÷óâà íà .

1973 - Âîñïîñòàâåíà å ïðâàòà èíòåðêîíòèíåíòàëíà âðñêà ìå ó ÀÐÏÀÍÅÒ è Óíèâåçèòåòîò Ëîíäîí.

1976 - Åëèçàáåòà Âòîðà ãî èñïðàòè ñâî¼îò ïðâ è-ìå¼ë.

1984 - Ïðîìîâèðàí å ñèñòåìîò çà èìåíóâà å äîìåíè Domain Name System. Áðî¼îò îä 1.000 õîñòîâè å íàäìèíàò.

1988 - Íà 2 íîåìâðè å ðåãèñòðèðàí ïðâèîò âèðóñ êî¼ îøòåòè 6.000 îä 60.000 õîñòîâè íà ìðåæàòà.

1991 - Òèì Áåðíåðñ Ëè ãî ðàçâè êîíöåïòîò çà WorldWide Web / WWW. >>> 75

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>> 1992 - Áðî¼îò íà õîñòîâè ¼à íàäìèíà öèôðàòà îä 1.000.000. Ñâåòñêà áàíêà å îí-ëà¼í. Òåðìèíîò ñóðôà å íà Èíòåðíåò ãî êðåèðàøå Æàí Àðìóð Ïîëè (Jean Armour Poly).

1993 - Áåëàòà êó à âî Âàøèíãòîí å îí-ëà¼í. Íà Èíòåðíåò çàïî÷íà åìèòóâà åòî íà ðàäèîïðîãðàìèòå. Îáåäèíåòèòå íàöèè ñå îíëà¼í.

1994 - ÀÐÏÀÍÅÒ/Èíòåðíåò ïðîñëàâè¼à 25 ãîäèíè. Ñåãà ìîæå äà ñå íàðà÷à ïèöà îä Ïèöà Õàò îí-ëà¼í.

1995 - Âàòèêàí å îí-ëà¼í.

2001 - Ïðâ Èíòåðíåòäèðåêòåí ïðåíîñ îä ì¼óçèêëîò The Technophobe & The Madman

ñîçäàâààò ïðâèòå WWW ñà¼òîâè, à ìå ó íèâ è îíèå íà Áåëàòà êó à (http://www.whitehouse.org/) è íà Îáåäèíåòèòå íàöèè (ÎÍ). Ñå ïî¼àâóâà òåðìèíîò surfing the Internet (ñóðôà å íà Èíòåðíåò). Ïðâèîò âåñíèê øòî ñå çàêà÷è íà ìðåæàòà å ×èêàãî òðèá¼óí (Chicago Tribune) âî 1992 ãîäèíà. Èñòàòà ãîäèíà, íåêîëêó ìåñåöè ïîäîöíà, è Ñè-Åí-Åí (CNN) ãî ïî÷íà ñâîåòî Èíòåðíåò-èçäàíèå, à êîãà âî 1994 ãîäèíà ó¼îðê òà¼ìñ ( New York Times ) ãî ïðîìîâèðàøå ñâî¼îò ñà¼ò, íà íåãî ìîæåøå äà ñå ïðåãëåäà àðõèâàòà íà îâî¼ âåñíèê íàíàçàä äî 1969 ãîäèíà. Âî 1998 ãîäèíà, Âîëñòðèò óðíàë ( Wall Street Journal ) èìàøå 250 èë¼àäè ïðåòïëàòíèöè, à Áè-ÁèÑè (BBC) íà ïðâèîò äåí íà èíâàçè¼àòà íà êîàëèöèñêèòå ñèëè âî Èðàê çàáåëåæà 50 ìèëèîíè ïîñåòèòåëè.

ÌÊ.ÎÊ! Èñòîðè¼àòà íà ðàçâî¼îò íà Èíòåðíåò âî Ðåïóáëèêà Ìàêåäîíè¼à íå ñå ðàçëèêóâà îä îíèå âî äðóãèòå çåì¼è. Ïðâîòî ìðåæíî ïîâðçóâà å áåøå íàïðàâåíî íà Óíèâåðçèòåòîò Ñâåòè Êèðèë è Ìåòîäè¼ âî Ñêîï¼å. Òàêà, âî 1995 ãîäèíà çàïî÷íà äà ôóíêöèîíèðà ÌÀÐÍÅÒ (Macedonian Academic and research Network). Èñòàòà ãîäèíà çàïî÷íà ñî ðàáîòà è ïðâèîò êîìåðöè¼àëåí Èíòåðíåò-ïðîâà¼äåð - Óíåò. Ïðâèîò âåñíèê ñî ñâîå Èíòåðíåò-èçäàíèå å Äíåâíèê (www.dnevnik.com.mk) íà êðà¼îò îä 1999 ãîäèíà. Ñïîðåä èñòðàæóâà àòà íà Irex Pro Media, âî 2002 ãîäèíà 16,2% îä íàñåëåíèåòî ïîñòàðî îä 12 ãîäèíè èìà ïðèñòàï äî Èíòåðíåò îä ñâîèòå äîìàøíè êîìï¼óòåðè.

76 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

Èíòåðíåò - ÷åòâðòèîò ìåäèóì ÊÎÍÊÓÐÅÍÖÈ£ÀÒÀ Å ÑÀÌÎ ÅÄÅÍ ÊËÈÊ ÏÎÍÀÒÀÌÓ Çà äà ãè îïèøåìå íà¼âàæíèòå êàðàêòåðñèòèêè è ñïåöèôè÷íèòå îñîáåíîñòè íà ÷åòâðòèîò ìåäóìè - Èíòåðíåòîò, å ñå ïîñëóæèìå ñî ôîðìàòà íà¼÷åñòî ïîñòàâóâàíè ïðàøà à , êî¼à å ñîçäàäåíà îä íîâèîò ìåäèóì. Øòî å îí-ëà¼í (on-line) íîâèíàðñòâî? Íà¼åäíîñòàâíèîò îäãîâîð, ñå ðàçáèðà, å - íîâèíàðñòâî øòî ñå îñòâàðóâà îí-ëà¼í, îäíîñííî ïðåêó Èíòåðíåò. Êàêî è òðàäèöèîíàëíîòî, è îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî å ïðèáèðà å è ñîîïøòóâà å ôàêòè è íàñòàíè âðçàíè çà ôàêòîðîò âðåìå, ñåëåêòèðàíè è îðãàíèçèðàíè îä ñòðàíà íà íîâèíàðè è óðåäíèöè, êîè ¼à ðàñêàæóâààò ïðèêàçíàòà íà ñïåöèôè÷åí íà÷èí è ñî îäðåäåí àãîë. Ìåäèóìîò íà îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî å êðåàòèâíàòà êîìáèíàöè¼à îä ïðîãðàìñêè (ñîôòâåð) è ìàøèíñêè åëåìåíòè (õàðäâåð), êîè ïîâðçàíè âî ãëîáàëíàòà ìðåæà íà òåëåêîìóíèêàöèè (òåëåôîíñêè, ñàòåëèòñêè) ôîðìèðààò ìåäèóìñêà ïëàòôîðìà êî¼à ôóíêöèîíèðà âî ðåàëíî âðåìå (real time)3 íà ãëîáàëíî íèâî.

Îíà øòî ãî ïðàâè îíëà¼í íîâèíàðñòâîòî ðàçëè÷íî îä äðóãèòå òðàäèöèîíàëíè ôîðìè å äåìîêðàòèçàöè¼àòà íà ìåäèóìîò - ñåêî¼ èìà ïðèñòàï äî íåãî, ñåêî¼ ìîæå äà ãî ïðàâè, à ñèòå íåãîâè êîìïîíåíòè (ñîôòâåð è õàðäâåð) ïîñòî¼àíî ïîåâòèíóâààò íàñïðîòè íèâíîòî ñ$ ïîèçðàçåíî óñîâðøóâà å.

Êîè ñå ïðèíöèïèòå ñïîðåä êîè îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî ñå ðàçëèêóâà îä íîâèíàðñòâîòî íà òðèòå òðàäèöèîíàëíè ìåäèóìè: ïå÷àòîò, ðàäèîòî è òåëåâèçè¼àòà? Îí-ëà¼í - ðåàëíî âðåìå Îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî ìîæå äà ñå ïóáëèêóâà âî ðåàëíî âðåìå è äà ãè îá¼àâóâà âåñòèòå âî ìîìåíòîò êîãà ñå ñëó÷óâààò. Íåêî¼ ìîæå äà ðå÷å - íèøòî íîâî! Èñòîòî ãî èìàâìå è ñî ðàäèîòî è òåëåâèçè¼àòà, îñîáåíî âî åðàòà íà ñàòåëèòèòñêàòà êîìóíèêàöè¼à. Íî, èìà åäíà áèòíà ðàçëèêà. Èíòåðíåòîò ¼à îáåçáåäóâà ïåðñîíàëèçàöè¼àòà. Îä ðàäèîòî è òåëåâèçè¼àòà ãî äîáèâàìå îíà øòî íè ãî ñåðâèðààò. Ïåðñîíàëíèòå êîìï¼óòåðè è ñîôòâåðñêèòå ïðîãðàìè îâîçìîæóâààò ïåðñîíàëèçàöè¼à, îäíîñíî èçáîð è ñåëåêòèðà å íà îíà øòî ñàêàìå äà ãî äîáèåìå êàêî âåñòè. Ñîâðåìåíèòå îí-ëà¼í óç âåñíèöè ìîæàò äà íè îâîçìîæàò, âî âðåìå è êîëè÷èíà øòî ñàìè å ¼à îïðåäåëèìå, èñïîðàêà íà âåñòè íà íàøèîò êîìï¼óòåð èëè íà ìîáèëåí òåëåôîí. Íà ïðèìåð, ñàêàìå âåñòè ñàìî îä Èðàê, èëè ñàìî îä ìåäèöèíà... Îí-ëà¼í - ïîäåëåíî âðåìå Îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî ìîæå äà íè ¼à ïîíóäè èíôîðìàöè¼àòà ñåãà èëè ïîäîöíà. >>> 77

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Íåêî¼ å ðå÷å èñòî êàêî è ïå÷àòåíèòå è åëåêòðîíñêèòå ìåäèóìè . Ñàìî øòî ðàçëèêàòà å âî òîà øòî çà äà ¼à êîðèñòèìå àðõèâàòà íà òðàäèöèîíàëíèòå ìåäèóìè, òðåáà äà áàðàìå ñïåöè¼àëíî îäîáðåíèå, äà ïàòóâàìå äî àðõèâàòà, äà òðîøèìå âðåìå ïðåáàðóâ༠è è äà òðîøèìå ïðîñòîð ïîðàäè ôèçè÷êàòà äèìåíçè¼à íà âåñíèöèòå è íîñà÷èòå íà çâóê è ñëèêà. Âèðòóåëíàòà 4 èëè õèïåððåàëíîñòà íà äèãèòàëèçèðàíèòå Èíòåðíåò-ïîäàòîöè íè îâîçìîæóâààò áðç ïðèñòàï, îðãàíèçèðàíî è áðçî ïðåáàðóâà å, êàêî è åâòèíî ñêëàäèðà å íà ìàë ïðîñòîð (íà õàðä-äèñêîò èëè íà ïðåíîñíèòå äèñêîâè, ÖÄ-à èëè äðóãè ïðåíîñíè ÓÑÁ5 -íîñà÷è. Îí-ëà¼í - ìóëòèìåäè¼à Îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî êîìáèíèðà ìóëòèìåäè¼à åëåìåíòè, òåêñò è ãðàôèêà, çâóê è ñëèêà. Îâàà êîìáèíàöè¼à íà ñèòå ïîçíàòè ìåäè¼à åëåìåíòè îâîçìîæóâà öåëîñåí è êâàëèòåòåí ïðåíîñ íà èíôîðìàöè¼àòà. Îí-ëà¼í - èíòåðàêòèâíîñò Îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî å èíòåðàêòèâíî. Õèïåðëèíêîâèòå6 ïðåòñòàâóâààò ïðèìàðåí ìåõàíèçàì çà èíòåðàêòèâíîñò íà ìðåæàòà. Ñî íèâ ñå ïîâðçóâààò ðàçëè÷íè ìåäóìñêè åëåìåíòè è êîðèñíèêîò ñå âîâåäóâà âî ïðîöåñèòå íà åäåí íåïîñðåäåí íà÷èí, ñî äèðåêòíî ó÷åñòâî âî çàâèñíîñò îä æåëáèòå è ïîòðåáèòå. Ïîêð༠òîà, áåçãðàíè÷íèîò ñà¼áåð-ïðîñòîð7 îâîçìîæóâà ïðèñòàï äî ðàçëè÷íè èçâîðè ñî ïîèíàêâè ñòàâîâè è ïîãëåäè íà åäíà èñòà òåìà ñî øòî ñå çàäîâîëóâà óøòå åäåí ïðèíöèï íà äåìîêðàòè¼àòà - ïëóðàëèçàì íà ìèñëå à. ×èòàòåëèòå, ïîñåòèòåëèòå íà åäåí îí-ëà¼í èíôîðìàòèâåí ìàãàçèí ìîæàò âåäíàø äà ðåàãèðààò/ îäãîâîðàò íà èíôîðìàöèèòå ïîñòàâåíè íà åäíà òàêâà âåáñòðàíèöà - è òîà íà ïîâå å ðàçëè÷íè íà÷èíè. Ìîæàò äà ìó èñïðàòàò è-ìå¼ë (e-mail) íà àâòîðîò/óðåäíèêîò, êîìåíòàð çà äà ãî èçðàçàò ñâî¼îò ñòàâ è ìèñëå å èëè ìîæàò äà ñå âêëó÷àò âî äèñêóñèèòå àêî ãî îâîçìîæóâà òîà ñà¼òîò. Íà òî¼ íà÷èí ÷èòàòåëèòå/ïîñåòèòåëèòå ñòàíóâààò àêòèâíè ó÷åñíèöè âî êðåèðà åòî íà âåá-ñà¼òîò. Ïîñëåäíè òðåíäîâè âî îâàà íàñîêà å åêñïëîçè¼àòà íà âåá-ëîãîò, êàêî âåá-ñà¼ò âî êî¼ íå ïîñòîè óëîãàòà íà óðåäíèêîò, è ïàðòèöèïàöèñêîòî íîâèíàðñòâî, 8 êàêî íîâèíàðñòâî êîå ãî ïðàâàò ÷èòàòåëèòå/êîðèñíèöèòå. Âî òàà íàñîêà, îíà øòî ãî ïðàâè îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî ðàçëè÷íî îä äðóãèòå òðàäèöèîíàëíè ôîðìè å äåìîêðàòèçàöè¼àòà íà ìåäèóìîò - ñåêî¼ èìà ïðèñòàï äî íåãî, ñåêî¼ ìîæå äà ãî ïðàâè, à ñèòå íåãîâè êîìïîíåíòè (ñîôòâåð è õàðäâåð) ïîñòî¼àíî ïîåâòèíóâààò íàñïðîòè íèâíîòî ñ$ ïîèçðàçåíî óñîâðøóâà å.

Íàìåñòî äà ñå ìèñëè äåêà îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî å ãè ïîòèñíå òðàäèöèîíàëíèòå ìåäèóìè, òðåáà äà ñå ìèñëè êàêî, âðç îñíîâà íà ðåàëíèòå äîñòèãíóâà à íà ÈÒ, òðàäèöèîíàëíèòå å ñå èñêîìáèíèðààò ñî Èíòåðíåòîò êàêî ìåäèóì, ñîçäàâ༠è åäåí íîâ ñóïåðìåäèóì øòî å ôóíêöèîíèðà êàêî öåëèíà, íî è ïîåäèíå÷íî êîãà å ãî ïîñàêà òîà êîðèñíèêîò.

78 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

Êàêâî å âëè¼àíèåòî íà Èíòåðíåòîò íà òðàäèöèîíàëíèòå ìåäèóìè? Èíòåðíåòîò å àëàòêà çà èñòðàæóâà å ñî êî¼à ñå øòåäè âðåìå, îñîáåíî êîãà ñå íåîïõîäíè äîïîëíèòåëíè êîìïàðàòèâíè ïîäàòîöè èëè èñòîðè¼àòà çà íåêî¼à èíôîðìàöè¼à. Êàêî âî ìîðåòî âåá-ñà¼òîâè äà ñå ïðåïîçíààò ñà¼òîâèòå ñî êðåäèáèëèòåò? Îâà å ïðàøà å íà êîå íåìà îäãîâîð øòî ìîæå äà ñå èçâëå÷å îä íåêîå ïðàâèëî. Êàêî è äà å, âî ïðèíöèï, íà¼äîáðèòå òðàäèöèîíàëíè ìåäèóìè èìààò ñâîè Èíòåðíåò-èçäàíè¼à íà êîè ìîæå äà èì ñå âåðóâà. Íåêîè òàêâè èçäàíè¼à ñå äóðè è ïîäîáðè îä íèâíèòå òðàäèöèîíàëíè ïå÷àòåíè èëè åëåêòîðîíñêè âåðçèè. Ïîêð༠òîà, è òóêà ïàçàðîò è êîíêóðåíöè¼àòà ñè ãî ïðàâàò ñâîåòî. Íà Èíòåðíåò äîâåðáàòà ñå ãóáè âåäíàø, çàøòî êîíêóðåíöè¼àòà å ñàìî åäåí êëèê ïîíàòàìó. Êîãà ïîñåòèòåëèòå íà íåêî¼ ñà¼ò èìààò äîâîëíî âðåìå, áîíèòåòîò ìîæàò äà ãî ïðîâåðàò íà ñòðàíèöàòà Çà íàñ è íà äðóãèòå ñòðàíèöè íà êîè ñå ïðåïîçíàâà àâòåíòè÷íàòà ðåëåâàíòíîñò íà ñà¼òîò. Äàëè è êîëêó îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî å ãè ïîòèñíå òðàäèöèîíàëíèòå ìåäèóìè? Òîëêó êîëêó øòî òèå å ãî äîçâîëàò òîà, îïèð༠è ñå íà ñîïñòâåíîòî òåõíîëîøêî óñîâðøóâà å è íà ðàçâî¼îò íà èíôîðìàòè÷êàòà òåõíîëîãè¼à (ÈÒ). Íàìåñòî äà ñå ìèñëè äåêà îíëà¼í íîâèíàðñòâîòî å ãè ïîòèñíå òðàäèöèîíàëíèòå ìåäèóìè, òðåáà äà ñå ìèñëè êàêî, âðç îñíîâà íà ðåàëíèòå äîñòèãíóâà à íà ÈÒ, òðàäèöèîíàëíèòå å ñå èñêîìáèíèðààò ñî Èíòåðíåòîò êàêî ìåäèóì, ñîçäàâ༠è åäåí íîâ ñóïåðìåäèóì êî¼ å ôóíêöèîíèðà êàêî öåëèíà, íî è ïîåäèíå÷íî êîãà å ãî ïîñàêà òîà êîðèñíèêîò. Êàêâà å èäíèíàòà íà îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî? Êàêî øòî ñåãà ñå ðàçâèâà ÈÒ, îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî, îäíîñíî íîâèíàðñòâîòî êîå îí-ëà¼í å ãè êîìáèíèðà ñèòå ìåäèóìè, èìà áåçãðàíè÷íè ïåðñïåêòèâè. Ïîêð༠ìåäèóìîò, ðàçâî¼îò íà ÈÒ îòâîðà íîâè ïåðñïåêòèâè è çà ðàçâî¼îò íà âåøòèíèòå íà íîâèíàðîò. Òî¼ å ñòàíå óíèâåðçàëíî îñïîñîáåí áðçî è êâàëèòåòíî äà ãè èçâðøóâà íîâèíàðñêèòå çàäà÷è. Íîâèíàðîò íà áëèñêàòà èäíèíà å ïðîôåñèîíàëåö êî¼ å ÈÒ- ìàõåð , ¼à çíàå ïóáëèêàòà, çíàå äà ïèøóâà, äà ôîòîãðàôèðà, äà ñíèìà ñëèêà è òîí è ñåòî òîà äà ãî îðãàíèçèðà è ïîñòàâè ìíîãó áðãó íà íåãîâèîò õèáðèäåí ìåäèóì èëè íà êîðïîðàöèñêèîò ñà¼ò çà êî¼ ðàáîòè, çàøòî çíàå äåêà ÊÎÍÊÓÐÅÍÖÈ£ÀÒÀ Å ÑÀÌÎ ÅÄÅÍ ÊËÈÊ ÏÎÍÀÒÀÌÓ.

>>> 79

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ïàðòèöèïàöèñêî íîâèíàðñòâî è áëîãèíã ÓØÒÅ ÅÄÍÎ ÏÎÌÅÑÒÓÂÀ Å ÍÀ ÃÐÀÍÈÖÈÒÅ Ãðàíèöàòà ïîìå ó èíñòèòóöèîíàëíîòî íîâèíàðñòâî è ïðèâàòíîòî èçäàâàøòâî íà íîâèíàðñêè ôîðìàòè ñòàíóâà ñ$ ïîíåâèäëèâà, áëàãîäàðåíèå íà ðàçâî¼îò íà Èíòåðíåòîò è èíôîðìàòè÷êàòà òåõíîëîãè¼à (ÈÒ). Íîâèòå, ñ$ ïîåäíîñòàâíè çà ðàêóâà å è ñ$ ïîåâòèíè ÈÒ-àëàòêè ãè îòâîðààò ìîæíîñòèòå çà ñåêî¼ êî¼ èìà êîìï¼óòåð è Èíòåðíåò-ïðèêëó÷îê. Âåá-áëîãîâèòå ñòàíàà äåë îä èíñòèòóöèèòå, à íà¼íîâàòà âåñò ñå âèêà ïàðòèöèïàöèñêî íîâèíàðñòâî. Ñèòå çíààò äåêà ÷èòàòåëèòå/ãëåäà÷èòå/ñëóøàòåëèòå/Èíòåðíåòïîñåòèòåëèòå ìîæàò è ïàðòèöèïèðààò âî ìåäèóìèòå ïðåêó òðàäèöèîíàëíèòå ðóáðèêè íàìåíåòè çà íèâ. Äàëè Êàêîâ è äà å àðøèíîò åêñïëîçè¼àòà íà ïåðñîíàëíèòå óç ñà¼òîâè - âåá-áëîãîâèòå9 , ñî êî¼ ñå îäìåðóâà èëè áëîãèíãîò, èìà âðñêà ñî íîâèíàðñòâîòî. Äàëè øòî å íîâèíàðñòâî - îíà àêòèâíîñòà íà ãðà àíèòå ê༠ïàðòèöèïàöèñêèòå ñà¼òîâè, èëè øòî èìà ðåäàêöèñêà áëîãèíãîò, ìîæå äà ñå íàðå÷å, èëè äà ñå ïðåòâîðè âî ñòðóêòóðà, ðåïîðòåðè è íîâèíàðñòâî? Àêî íå, çîøòî ãîëåìèòå îí-ëà¼í óç êîìïàíèè óðåäóâà÷êè ôèëòåð, èëè îíà øòî äîïóøòà ñ$ ïîâå å îòâîðààò ñâîè âåá-ëîã åêñïîçèòóðè , ïà äóðè è ïðèäîíåñ íà ïóáëèêàòà ãè îõðàáðóâààò ñâîèòå óðåäíèöè è íîâèíàðè äà áëîãèðààò? íåñïîðíî å äåêà ïàðòèöèïàöèñêîòî íîâèíàðñòâî è âåá-áëîã íîâèíàðñòâîòî íà ïåðñîíàëíèòå ñà¼òîâè ñå ðàçâèâà íåçàïèðëèâî è ñî áðçèíà íà ñâåòëèíàòà.

Øòî ñå ïàðòèöèïàöèñêîòî íîâèíàðñòâî è áëîãèíãîò? Ïîëåìèêèòå îêîëó ïàðòèöèïàöèñêîòî íîâèíàðñòâî ñå âî òåê. Åäåí îä íà¼ïðîìèíåíòíèòå èíñòèòóòè çà ìîäåðíî íîâèíàðñòâî, Èíñòèòóòîò Ïîèíòåð (www.poynter.org), ïðåíåñóâà äåë îä òèå ðàñïðàâè. Çà îàí Êîíåë (Joan Connell), èçâðøåí ïðîäóöåíò íà www.msnbc.com, íåçàâèñíèòå áëîãîâè íå ñå íîâèíàðñòâî, áèäå¼ è ìå ó íèâ è êîðèñíèöèòå ãî íåìà óðåäíèêîò è ðåäàêöè¼àòà êàêî ôàêòîðè íà òðàäèöèîíàëíîòî íîâèíàðñòâî. Áëîãåðèòå íå ñå ñîãëàñóâààò. Òèå âåëàò äåêà âåá-ëîãîâèòå ñî ñèëíà íîâèíàðñêà ïîçèöè¼à, êàêî íà ïðèìåð instapundit.com i andrewsullivan.com, ìîæàò è èìààò âëè¼àíèå íà ¼àâíîòî ìèñëå å . Àôåðàòà Ëåâèíñêè ¼à ïðîáè drudgereport.com. Ïðâ ïàò ëó åòî îä äðóãàòà ñòðàíà íà ìåäèóìèòå äîáè¼à øàíñà äà ñîçäàâààò óç ìåäèóìè èëè äà ó÷åñòâóâààò âî êðåèðà åòî íà èíñòèòóöèîíàëíèòå. Êîãà íåêî¼ ìàë íåçàâèñåí îí-ëà¼í ñà¼ò íà àìàòåðñêà îñíîâà èçâåñòóâà è ïîñòàâóâà âåñòè çà àêòèâíîñòèòå íà ëîêàëíàòà çàåäíèöà, ðåòêî êî¼ íåìà äà ñå ñîãëàñè äåêà íåãîâèòå âîëîíòåðè íå ïðàâàò íîâèíàðñòâî. Îä äðóãà ñòðàíà, ðåòêè ñå è îíèå êîè çà íîâèíàðñòâî

80 >>>

xxx

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

å ãî ïðèôàòàò òîà øòî ãðà àíèòå èñïðà ààò ñâîè òåêñòîâè è ôîòîãðàôèè îä íåêîè ñâîè àêòèâíîñòè çà íåêî¼ îôèöè¼àëåí è ñòàòóñåí îí-ëà¼í ñà¼ò. Äàëè å íîâèíàðñòâî êîãà íåêî¼ áëîãåð êîìåíòèðà íåêî¼ íàñòàí è ñå ëèíêóâà (ïîâðçóâà) íà îôèöè¼àëíà óç ïðèêàçíà? Îäãîâîðîò å íå. Íî, äàëè å ñåêîãàø òàêà? Àêî íåêî¼ áëîãåð ïëàñèðà ñòîðè¼à íàïðàâåíà ñïîðåä ñèòå íîâèíàðñêè ïðàâèëà, è óøòå àêî òî¼ å åêñïåðò âî îáëàñòà íà êî¼à ïðèïà à ñòîðè¼àòà, òîãàø äàëè å òîà íîâèíàðñòâî? Äàëè å íîâèíàðñòâî òîà øòî âëè¼àòåëíèòå óç ñà¼òîâè ëèíêîâèòå äî ñîïñòâåíèòå áëîãîâè è ïàðòèöèïàöèñêè Åâå íåêîëêó àäðåñè ñòðàíèöè ãè ïîñòàâóâààò íà âèäíî ìåñòî è èì äàâààò ãîëåìà íà ìàêåäîíñêè âåáïîääðøêà âî ðåêëàìèðà åòî? áëîãîâè: Êàêîâ è äà å àðøèíîò ñî êî¼ ñå îäìåðóâà øòî å http://blog4fun.blogspot. íîâèíàðñòâî - îíà øòî èìà ðåäàêöèñêà ñòðóêòóðà, ðåïîðòåðè com/ è óðåäóâà÷êè ôèëòåð, èëè îíà øòî äîïóøòà ïðèäîíåñ íà http://seir.blogspot.com/ ïóáëèêàòà - íåñïîðíî å äåêà ïàðòèöèïàöèñêîòî íîâèíàðñòâî http://www.macedonia. è âåá-áëîã íîâèíàðñòâîòî íà ïåðñîíàëíèòå ñà¼òîâè ñå blogspot.com/ ðàçâèâà íåçàïèðëèâî è ñî áðçèíà íà ñâåòëèíàòà. Íåçàâèñíè èíôîðìàòèâíè âåá-ñà¼òîâè Îòêàêî drudgereport.com ¼à ïðîáè àôåðàòà Ëåâèíñêè ïîâðçàíà ñî ïðåòñåäàòåëîò íà ÑÀÄ, Áèë Êëèíòîí, íèêî¼ ïîâå å íå ñå ñîìíåâàøå äåêà áëîãîâèòå òåìåëíî ãî òðàñèðààò ñâî¼îò ïàò è ãî óòâðäóâààò ñâîåòî ìåñòî íà Èíòåðíåò. Áðãó ïîòîà ìíîãó ïîçíàòè è íåïîçíàòè íîâèíàðñêè èìè à îòâîðè¼à ñâîè ïåðñîíàëèçèðàíè ñà¼òîâè è ãî ïðåñêîêíàà óðåäíèêîò è óðåäóâà÷êàòà ïîëèòèêà íà ðåäàêöè¼àòà. Ðåäàêöèèòå, ïàê, ñå ðàçáèðà, îä êîìåðöè¼àëåí àñïåêò, áðãó ¼à ïðî÷èòàà âèáðàíòíîñòà íà íîâàòà ôîðìà è íå ñàìî øòî íå ãè ñïðå÷è¼à òóêó ïî÷íàà è äà ãè îõðàáðóâààò ñâîèòå ïðîôåñèîíàëöè äà ïóáëèêóâààò ïåðñîíàëíè ñà¼òîâè. Àâòåíòè÷íè ïàðòèöèïàöèñêè èíôîðìàòèâíè ñà¼òîâè Ñèòå ñå ñîãëàñóâààò äåêà êâàëèòàòèâíàòà äåòåðìèíàíòà ñïîðåä êî¼à ïàðòèöèïàöèñêîòî íîâèíàðñòâî, êîíå÷íî, ãî çàçåäå ñâîåòî ìåñòî å áèäå ñà¼òîò www.ohmynews.com ïîñòàâåí âî £óæíà Êîðå¼à. Êîãà åäíà ìàëà ãðóïà åíòóçè¼àñòè âî 2002 ãîäèíà âî Ñåóë ãî ïîñòàâè ñà¼òîò, íèêî¼ íå âåðóâàøå äåêà òî¼ å ñå ñòåêíå ñî åäíà âàêâà ãëîáàëíà ïîçèöè¼à êîãà å âî ïðàøà å èñòîðè¼àòà è ðàçâî¼îò íà Èíòåðíåò êàêî ÷åòâðòè ìåäèóì. Ëó åòî îä OhMyNews ñàìî ñàêàà äà ó÷åñòâóâààò âî äåìîêðàòèçàöè¼àòà íà ìåäèóìñêèîò ïðîñòîð âî ñâî¼àòà çåì¼à, êî¼à íå ìîæå áàø äà ñå ïîôàëè ñî íåêàêâà ïðîãðåñèâíà ìåäèóìñêà àòìîñôåðà. OhMyNews íå ñàìî øòî óñïåà âî òîà òóêó ñàìî ïî åäíà ãîäèíà ïîñòîå å áåøå ïðåñóäíèîò ìåäèóì êî¼ âëè¼àåøå íà ïðåòñåäàòåëñêèòå èçáîðè âî £óæíà Êîðå¼à. Ñ$ øòî íàïðàâè¼à ëó åòî îä îâàà âèðòóåëíà ðåäàêöè¼à å äà ãè >>> 81

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Òåñòèðà åòî íà äâèæå åòî íà î÷èòå íàïðàâåíî íà ïîâå å óç ñà¼òîâè ïîêàæàëî äåêà ïîñåòèòåëèòå íà¼ïðâî ñå ôèêñèðààò íà ãîðíèîò ëåâ àãîë íà âåá-ñòðàíèöàòà. Äóðè îòàêî å ñå èäåíòèôèêóâà òî¼ äåë îä ñòðàíèöàòà, ñå îäè äåñíî, ïî øòî âíèìàíèåòî ñå íàñî÷óâà êîí äîëíèîò äåë.

ïîêàíàò êîðèñíèöèòå íà Èíòåðíåò è íà ìîáèëíèòå òåëåôîíè äà èì èñïðà ààò âåñòè è ôîòîãðàôèè çà ñ$ øòî ñìåòààò äåêà å ãè èíòåðåñèðà è äðóãèòå íèâíè ñîãðà àíè. Âåäíàø ïîòîà ñà¼áåð-ïðîñòîðîò íà £óæíà Êîðå¼à ñå èñïîëíè îä ÑÌÑ è èìå¼ë ïîðàêè è ôîòîãðàôèè êîè òðãíàà êîí àäðåñàòà íà ñà¼òîò. Óñïåøíàòà ïðèêàçíà íà OhMyNews áðãó ïîòîà ¼à ñëåäåà è www.janjan.com âî £àïîíè¼à è www.indymedia.com âî Èíäè¼à.

Âåá-Áëîãîò êàêî èíäèêàòîð Íà íåêî¼ íà÷èí, áëîãîâèòå ¼à ïîòâðäóâààò íà¼äîáðàòà ñòðàíà íà Èíòåðíåò - äåìîêðàòèçàöè¼àòà íà ìåäèóìîò è âî èñòî âðåìå íåãîâàòà àëòåðíàòèâíîñò. Êàêî è ôàíçèíèòå10 îä àñïåêò íà ïå÷àòåíèòå ìåäèóìè, è áëîãîâèòå ãðàáààò ïî åäíà òåìà è ¼à öåäàò äîêðà¼. Òàêà, áëîãîâèòå ñòàíóâààò èíäèêàòîðè çà îíà øòî ñå ñëó÷óâà íà Èíòåðíåò è âî ðàìêèòå íà âåá-çàåäíèöàòà. Ïîêð༠òîà, çàáàâàòà å ïðèëè÷íî ãîëåìà, à è íå å ñååäíî êîãà çíàåø äåêà àêî ìàëêó ñå ïîòðóäèø, ìîæåø äà èìàø ñâîå ìåñòî âî ìðåæàòà.

82 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

Íàâèêè íà Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå ÖÐÂÅÍÈ ÇÎÍÈ Êîëêó íàâèñòèíà ãî ïîçíàâàìå Èíòåðíåò-êîðèñíèêîò? Äàëè ìîæåìå äà êàæåìå äåêà ãè ïîçíàâàìå íåãîâèòå íàâèêè âî êîðèñòå åòî íà Èíòåðíåò-ìåäèóìîò è îñîáåíî óç ñà¼òîâèòå êàêî ôîðìà íà îâî¼ ìåäèóì, êî¼à å îñíîâíèîò ïðåäìåò íà îâàà íàøà àíàëèçà? Íà êàêîâ íà÷èí ìîæåìå äà ñòåêíåìå Èñòðàæóâà àòà ñîçíàíè¼à çà îâèå íàâèêè è çà îäíåñóâà åòî íà êîðèñíèöèòå ïîêàæóâààò äåêà ñî óç ñà¼òîâèòå àêî ïðèôàòèìå äåêà òîà å åäèíñòâåíèîò Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå íà÷èí íîâèîò ìåäèóì äà ãî íàïðàâèìå êîëêó ïîñîâðøåí, ïðâî ñêåíèðààò ñî òîëêó ïîïðè¼àòåëñêè. ïîãëåäîò, ïà ïîòîà ÷èòààò, óç ñà¼òîâèòå ñå ñî íàñ âå å äåñåòèíà ãîäèíè, à åâåíòóàëíî. óðåäíèöèòå è äèçà¼íåðèòå ñ$ óøòå ñå ïîòðåñóâààò îêîëó ïðàøà àòà êàêî øòî ñå: äàëè å èçãëåäîò íà ïî÷åòíàòà ñòðàíèöà äîáàð; êàêâè ñå åôåêòèòå íà ïîäíàñëîâèòå âî îäíîñ íà íàñëîâèòå; äàëè ðåêëàìèòå ñå íà âèñòèíñêîòî ìåñòî çà äà áèäàò âèäåíè? Ïðàâåíè ñå ìíîãó èñòðàæóâà à è ïèøóâàíè ñå ìíîãó ñòóäèè çà äà ñå ïðîíà¼äàò îäãîâîðèòå íà îâèå ïðàøà à. Çà ïîòðåáèòå íà îâàà êíèãà å ñå êîðèñòèìå ñî èñêóñòâàòà è ñîçíàíè¼àòà íà ãóðóòî íà Èíòåðíåòîò £àêîá Íèëñåí (Jacob Nielsen) è îä ïîñëåäíîòî èñòðàæóâà å íàðå÷åíî Eyetrack III íà Èíñòèòóòîò Ïîèíòåð (Poynter Institute), âî ñîðàáîòêà ñî Öåíòàðîò çà íîâèíàðñòâî è íîâè ìåäèóìè Èñòëîó (Estlow Center for Journalism & New Media). Òåñòèðà åòî íà äâèæå åòî íà î÷èòå íàïðàâåíî íà ïîâå å óç ñà¼òîâè ïîêàæàëî äåêà ïîñåòèòåëèòå íà¼ïðâî ñå ôèêñèðààò íà ãîðíèîò ëåâ àãîë íà âåá-ñòðàíèöàòà. Äóðè îòàêî å ñå èäåíòèôèêóâà òî¼ äåë îä ñòðàíèöàòà, ñå îäè äåñíî, ïî øòî âíèìàíèåòî ñå íàñî÷óâà êîí äîëíèîò äåë. Âî çàâèñíîñò îä ëå¼àóòîò, îâà ïðàâèëî èìà è îòñòàïêè. Íî, ãëàâíî, òîà å òàêà è òîà âî íà¼ãîëåìà ìåðêà ñå îäíåñóâà íà óç ñà¼òîâèòå. Ïðåâåäåíî îä ñîäðæèíñêè àñïåêò, òîà çíà÷è äåêà îòêàêî ÷èòàòåëîò å ãî èäåíòèôèêóâà ëîãîòî (ãîðå ëåâî), ãî çàäðæóâà âíèìàíèåòî íà íàñëîâîò (ñ$ óøòå ãîðå ëåâî, ðåòêî öåíòðàëíî), ïîòîà îäè íà ôîòîãðàôè¼àòà äåñíî (âîîáè÷àåíî ìåñòî çà ôîòîãðàôèè íà óç ñà¼òîâèòå, êîè ìíîãó ðåòêî ãî ìåíóâààò îñíîâíèîò äèçà¼í çà ðàçëèêà îä ïå÷àòåíèòå ôîðìàòè). >>> 83

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Äàëè ÷èòàòåëîò å îäè íà òåêñòîò è íàäîëó çàâèñè îä òîà êîëêó å ïðîâîêàòèâíà ïîêàíàòà ïëàñèðàíà íà ïðåòõîäíèòå åëåìåíòè. Ëó åòî ñêåíèðààò Èñòðàæóâà àòà ïîêàæóâààò äåêà Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå ïðâî ñêåíèðààò ñî ïîãëåäîò, ïà ïîòîà ÷èòààò, åâåíòóàëíî. Âî òàà ñìèñëà, âíèìàòåëíîòî íàá óäóâà å íà íàâèêèòå íà ëó åòî ïðåä êîìï¼óòåðñêèòå åêðàíè ïîêàæóâààò äåêà íàñëîâèòå ñî ïîêðóïíè áóêâè ñå ïîïîäàòëèâè çà ñêåíèðà å îä îíèå ïîìàëèòå èëè ñòàíäàðäíèòå çà êîè èíñòèíêòîò âåëè äåêà òðåáà äà ñå ÷èòààò - íå å äîâîëíî äà ñå ñêåíèðààò. Äîêàæàíî å äåêà ïñèõîëîøêà ïðå÷êà ñîçäààâààò áðå¼ê ëèíèèòå. Òàêà, àêî ïî íàñëîâîò èìà áðå¼ê ëèíè¼à11 (ëèíè¼à ñî êî¼à ñå ïîòöðòóâà, èçäâî¼óâà èëè íàãëàñóâà íàñëîâ, ïàðàãðàïõ, ëèä èëè äðóã åëåìåíò îä íåêî¼ òåêñò), èëè íåêàêîâ ãðàôè÷êè áëîê ïîä íàñëîâîò, ñå ñîçäàâà áàðèåðà êî¼à íå ìîæå äà ¼à ïðåñêîêíå òàà ïðå÷êà. Àêî ¼à íåìà òàà ïðå÷êà, ÷èòàòåëèòå âåäíàø ïðåìèíóâààò íà ïðâèîò ïàðàãðàô èëè, àêî ãî èìà, íà ïîäíàñëîâîò. È ïîñëåäíèòå èñòðàæóâà à êàæóâààò äåêà âíèìàíèåòî íà êîðèñíèöèòå íà íàñëîâèòå íå ñå çàäðæóâà ïîâå å îä åäíà ñåêóíäà. Òîà íàëàãà êðàòêè íàñëîâè.

Ïðèîðèòåò 1

Æåøêè òî÷êè Æåøêèòå òî÷êè íà âåá-ñòðàíèöèòå ñå íà íå¼çèíàòà ãîðíà òðåòèíà. Èíòåðíåòêîðèñíèöèòå èçáåãíóâààò äà ñêðîëóâààò12 àêî òðåáà äà êëèêíàò ïîâå å îä 4 ïàòè. Êîãà âå å ãî ñïîìíàâìå ñêðîëóâà åòî, äåôèíèòèâíî, å äîêàæàíî: Èíòåðíåòêîðèñíèöèòå ìðàçàò ñêðîëóâà å ïî õîðèçîíòàëà (îääåñíî íàëåâî è îáðàòíî). Òîà å äîêàæàíî ñòàðîìîäíî è âîîïøòî íåïðàêòè÷íî. Ïðèîðèòåò 2 Ïðèîðèòåò 3 Íàâèãàöè¼àòà, êàêî âàæåí åëåìåíò íà ïðè¼àòåëñêèòå ñà¼òîâè, ìîðà äà îñòàíå âî ãîðíàòà ïîëîâèíà è òîà âî õîðèçîíòàëíà ïîçèöè¼à. Òàêà ñàêààò êîðèñíèöèòå. Áëîêîâè è óíöè ×èòà åòî íà Èíòåðíåò-ñòðàíèöèòå íà êîìï¼óòåðñêèòå åêðàíè ñå ðàçëèêóâà îä âîîáè÷åíîòî ÷èòà å. Ïðàâèëàòà äåêà çà âåá-ñòðàíèöèòå íå òðïàò ÷àðøàôè îä òåêñò è íàòàìó îñòàíóâààò. Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå ñàêààò äà ÷èòààò âî áëîêîâè è óíöè. Òîà çíà÷è äåêà òåêñòîò çà Èíòåðíåò òðåáà äà áèäå ðàçáèåí âî ïàðàãðàôè. Ñåêî¼ ïàðàãðàô íå òðåáà äà èìà ïîâå å îä 50 äî 60 çáîðà è ñåêî¼ ïàðàãðàô òðåáà äà ñîäðæè åäíà èäå¼à.

84 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

Ïîêð༠ïàðàãðàôèòå, è øèðèíàòà íà êîëîíèòå íà åäåí Èíòåðíåòòåêñò âëè¼àå íà ÷èòà åòî. Äåôèíèòèâíî, äîêàæàíî å äåêà èìèòèðà åòî íà òðàäèöèîíàëíèòå ïå÷àòåíè ìåäèóìè êàäå øòî òåêñòîâèòå ñå îðãàíèçèðàíè âî ïîâå å êîëîíè íà åäíà ñòðàíèöà íå å ïðèìåíëèâî íà Èíòåðíåò. Íà èíòåðíåò ñå ïèøóâà âî åäíà êîëîíà. Ïðåïîðà÷ëèâî å ðåäîâèòå âî êîëîíàòà äà íå ñîäðæàò ïîâå å îä 50 êàðàêòåðè. Òàêà ñå ñîçäàâà óíêîò êàêî ôîðìà çà Äà ñå çàïàìåòè: íà¼áðçî ÷èòà å íà åäåí Èíòåðíåò-òåêñò.

> Èíòåðíåòêîðèñíèöèòå ñàêààò äà ãè ÷èòààò âîâåäíèòå ïàðàãðàôè îä îí-ëà¼í ïðèêàçíèòå > Âîâåäíèòå ïàðàãðàôè ñå ñî ìíîãó ãîëåì ïðîöåíò íà ÷èòàíîñò > Äîðáðèòå è êóñè ïàðàãðàôè ãî îõðàáðóâààò íàòàìîøíîòî ÷èòà å > Îí-ëà¼í èíôîðìàòèâíèòå ïðèêàçíè ñå ïî÷èòàíè êîãà ñå âî åäíà êîëîíà > Ãëàâíèîò ôàêòîð âî íàñëîâîò è âîâåäíèîò ïàðàãðàô ñå ñèëíèòå çáîðîâè

Ñëèêè, ñëèêè, âèäåî Íåìà ñîìíåâà å. Îñâåí âî ðåòêè èñêëó÷îöè, áåñìèñëåíî å Èíòåðíåò-òåêñòîâèòå äà íå áèäàò ïðèäðóæåíè îä äðóãèòå ðàìíîïðàâíè ãðàôè÷êè åëåìåíòè. Èñòðàæóâà àòà âåëàò äåêà ìàëèòå ñëèêè (êàêî ïîøòåíñêè ìàðêè) ñå áåñêîðèñíè. Îïòèìàëíè ñå ñëèêèòå ñî ïðîñå÷íè äèìåíçèè îä 210õ230 ïèêñåëè, îäíîñíî âî øèðèíàòà íà ïàðàãðàôîò. Íå ñå ïðåïîðà÷óâààò ôîòîãðàôèè êîè íà îñíîâíàòà ñòðàíà ãî íàðóøóâààò ëå¼àóòîò è àêî ïîðàäè íèâ òðåáà äîïîëíèòåëíî äà ñå ñêðîëóâà. Èíòåðåñíî å ñîçíàíèåòî îä èñòðàæóâà àòà äåêà êîðèñíèöèòå èíñòèíêòèâíî êëèêààò íà ñëèêèòå äóðè è òîãàø êîãà çíààò äåêà íèêàäå íå ãè âîäè òîà. Îâà ñîçíàíèå ìîæå äà áèäå êîðèñíî îä àñïåêò íà ðåêëàìíè ïîðàêè. Èíòåðåñíî å ñîçíàíèåòî ñïîðåä êîå Èíòåðíåòêîðèñíèöèòå ïîâå å ñàêààò äà ãè äîáèâààò ïîäàòîöèòå øòî ñå îäíåñóâààò íà èìè à, áðî¼êè, ôàêòè, ìåñòà... ïðåêó òåêñò, äîäåêà, ïàê, íîâèòå, íåïîçíàòè êîíöåïòè, ïðîöåñè è ïðîöåäóðè èì ñòàíóâààò ïîáëèñêè àêî ñå ïðåçåíòèðàíè ìóëòèìåäè¼àëíî. Àêî íåêî¼à ñîäðæèíà òðåáà äà áèäå ìóëòèìåäè¼àëíî ïðåòñòàâåíà, ñå ïðåïîðà÷óâà äà íå ñå óïîòðåáóâààò ïîâå å îä äâà ìåäèóìà. Äîêàæàíî å äåêà êîãà çà åäíà ñîäðæèíà áèëå êîðèñòåíè àóäèî, ôîòî è òåêñò åëåìåíòè, êîðèñíèöèòå ñå ôîêóñèðàëå íà àóäèî è íà ôîòî.

>>> 85

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Åëåìåíòè íà åäíà âåá-ñòðàíèöà ÑÈÒÅ ÏÀÒÈØÒÀ ÂÎÄÀÒ ÂÎ ÔÎÐÓÌÎÒ Ñïîðåä èñòðàæóâà àòà ïðàâåíè îä Nielsen norman group (www.useit.com) çà íàâèêèòå íà èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå, 77% îä âåáïîñåòèòåëèòå î÷åêóâààò ëå¼àóòîò è åëåìåíòèòå íà âåá-ñòðàíèöèòå äà ñå îäíåñóâààò ñïîðåä îäíàïðåä óòâðäåíè ñòàíäàðäè. Íàâèñòèíà, íåêîè îä åëåìåíòèòå íà âåá-ñòðàíèöèòå ñå òîëêó âîîáè÷àåíè Øòî å ñîñåìà íîðìàëíî äà ñå î÷åêóâà äà ôóíêöèîíèðààò íà îäíàïðåä ïîçíàò íà÷èí. Ñòàíäàðäè ïðåä ñòàòóñ Åêñïåðòèòå íà Nielsen norman group äåôèíèðààò íåêîëêó íèâîà íà î÷åêóâàíîñò: 80% îä âåá-ñà¼òîâèòå êîðèñòàò çàåäíè÷êà ëå¼àóò ñòðóêòóðà è ïðèñòàï. Êîðèñíèöèòå î÷åêóâààò äåêà ñòàíäàðäíèòå åëåìåíòè íà âåá-ñòðàíèöèòå å ôóíêöèîíèðààò îíàêà êàêî øòî ñå íàâèêíàòè, áèäå¼ è äîòîãàø ñåêîãàø ôóíêöèîíèðàëå.

- Ñòàíäàðä: 37% îä åëåìåíòèòå íà äèçà¼íîò íà åäåí ñà¼ò Êîðèñíèöèòå ñå íàïðàâåíè è ïîñòàâåíè íà èñò íà÷èí íà ÷åòèðè ïåòòèíè î÷åêóâààò äåêà îä ñà¼òîâèòå íà ìðåæàòà. Ñòàíäàðäíèòå åëåìåíòè íà ñòàíäàðäíèòå åëåìåíòè äèçà¼íîò íà åäåí ñà¼ò âêëó÷óâààò: íà âåá-ñòðàíèöèòå å > ëîãî âî ãîðíèîò ëåâ àãîë íà ñòðàíèöàòà?; ôóíêöèîíèðààò îíàêà > áîêñ çà ïðåáàðóâà å íà õîóìïå¼ îò13 (ãîðå äåñíî); êàêî øòî ñå íàâèêíàòè, áèäå¼ è äîòîãàø ñåêîãàø > ëåâ è äåñåí ñòîëá è õîðèçîíòàëà (âî ôîðìà íà áóêâàòà ï). ôóíêöèîíèðàëå.

- Êîíâåíöèè: 40% îä åëåìåíòèòå íà äèçà¼íîò íà åäåí ñà¼ò ñå èñòè áàðåì çà ïîëîâèíà îä ñà¼òîâèòå íà ìðåæàòà (íî, ñå ïîìàëêó îä ÷åòèðè ïåòòèíè) è âêëó÷óâààò: > ìàïà íà ñà¼òîò; > ïðîìåíà íà áî¼àòà íà êëèêíàòèòå ëèíêîâè; > âî äåñíèîò ãîðåí àãîë èìà ëèíê çà øîïèíã; > ëèíêîâè çà áëèñêè òåìè íà ëåâàòà êîëîíà.

- Êîíôóçè¼à: 23% îä åëåìåíòèòå íà äèçà¼íîò ñå ïðàâåíè íà ðàçëè÷åí íà÷èí áåç äîìèíàöè¼à íà íèòó åäåí êîíöåïò. Ñå ïî¼àâóâà êîíôóçè¼à âî ñëåäíèâå äåëîâè: > ãëàâíàòà íàâèãàöè¼à âêëó÷åíà íà ëåâàòà êîëîíà, òàáîâè íà âðâîò, yahoo äèðåêòîðèóìè âî ñðåäèíàòà; > áîêñîò çà ïðåáàðóâà å å íà ðàçíè ìåñòà ñàìî íå òàìó êàäå øòî òðåáà (ãîðå äåñíî); > ïðîöåäóðà çà çà÷ëåíóâà å; > ìåñòîòî çà ïîìîø íå å óòâðäåíî. Íà ïðâ ïîãëåä å îïòèìèñòè÷êè øòî ñàìî 1/4 îä äèçà¼íîò íà ñà¼òîâèòå ñîçäàâà êîíôóçè¼à. Çà ïîãîëåì áðî¼ ñòàíäàðäèçèðàíè èëè äîãîâîðåíè ôîðìè íà âåá-ñà¼òîâèòå çíà÷è äåêà êîðèñíèöèòå çíààò øòî ãè î÷åêóâà.

86 >>>

xxx

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

Ñòàíäàðäèòå èì ïîìàãààò íà êîðèñíèöèòå Êîëêó ïîáðãó ñå åëèìèíèðààò åëåìåíòèòå íà âåá-ñòðàíèöèòå øòî ïðàâàò êîíôóçè¼à, òîëêó ïîáðãó å ñå ðåàëèçèðààò ñòàíäàðäèòå íà Èíòåðíåò-èçäàâàøòâîòî è óøòå ïîáðãó å ñå ïîñòèãíàò ñàêàíèòå åôåêòè îä åäåí ôóíêöèîíàëåí Èíòåðíåò-àìáèåíò. Ñòàíäàðäèòå ìó ãàðàíòèðààò íà êîðèñíèêîò äåêà: > çíàå êàêâè ñîäðæèíè ìîæå äà î÷åêóâà; > çíàå êàêî òèå ñîäðæèíè è íèâíèòå åëåìåíòè èçãëåäààò íà âåáñòðàíèöàòà; > çíàå êàäå äà ãè íà¼äå; > çíàå êàêî äà ðàêóâà ñî íèâ çà äà ¼à ïîñòèãíå öåëòà; > íåìà äà ïðîïóøòè íåøòî ïîðàäè íåïîçíàòè åëåìåíòè; > íåìà äà ñå ñîî÷óâà ñî íåïðè¼àòíîñòè àêî íåøòî îäè êàêî øòî òðåáàëî äà îäè. Äîêîëêó ñå èñïîëíàò îâèå î÷åêóâà à, ê༠êîðèñíèöèòå ãî ïîäèãàìå ÷óâñòâîòî íà âëàäåå å ñî âåá-ñà¼òîâèòå è íèâíîòî çàäîâîëñòâî îä èñêóñòâîòî íà ìðåæàòà. Èñòðàæóâà àòà íà Õàðìîíèçàöè¼àòà íà ëå¼àóòîò íà âåá-ñà¼òîâèòå ñî Nielsen Norman Group ïîêàæàà äåêà ñòàíäàðäèòå íà äèçà¼íîò òðåáà äà ñå ïðàâè ñàìî îä åäíà êîðèñèíèöèòå äîäåêà ïðè÷èíà. £àêîá Íèëñåí (www.useit.com), ãóðóòî íà íàóêàòà áàðààò ïîäàòîê, íà åäåí çà íàâèêèòå íà Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå, ¼à èìà èñêàæàíî âî âåá ñà¼ò ñå çàäðæóâààò òàêàíàðå÷åíèîò Çàêîí íà £àêîá: êîðèñíèöèòå ïîìèíóâààò íà¼ìíîãó äî 1 ìèíóòà è 49 ïîâå å âðåìå íà äðóãèòå âåá-ñà¼òîâè. ñåêóíäè. Äîäåêà ñå òàìó, íà äðóãèòå òî÷êè íà ìðåæàòà, òèå ñå àêîìîäèðààò íà ïðåîâëàäóâà÷êèòå ñòàíäàðäè è êîíâåíöèè. Çàòîà, êîãà êîðèñíèêîò å ïðèñòèãíå íà âàøàòà ñòðàíèöà, òî¼ î÷åêóâà ðàáîòèòå äà ôóíêöèîíèðààò òàêà êàêî øòî òî¼ ñå íàâèêíàë. Èñòðàæóâà àòà íà Nielsen Norman Group ïîêàæàà äåêà êîðèñèíèöèòå äîäåêà áàðààò ïîäàòîê, íà åäåí âåá ñà¼ò ñå çàäðæóâààò íà¼ìíîãó äî 1 ìèíóòà è 49 ñåêóíäè. Àêî çà òîà âðåìå íå óñïååòå äà ãî óáåäèòå ïîñåòèòåëîò äåêà òóêà ñå íàî à èíôîðìàöè¼àòà øòî ¼à áàðà, ïîâå å íå ñìååòå äà ãî ìà÷èòå ñî äèçà¼í è ñòðóêòóðà øòî íå äàâààò ðåçóëòàòè.

>>> 87

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ïèøóâà å çà Èíòåðíåò COPY/PASTE ÍÅ Å ÐÅØÅÍÈÅ Ïèøóâ༠è óðåäóâ༠ãè òâîèòå ïðèêàçíè ñïîðåä ïîòðåáèòå è íàâèêèòå íà êîðèñíèöèòå íà Èíòåðíåòîò êàêî ìåäèóì. Ñòóäèèòå çà íàâèêèòå è êîðèñòå åòî íà íîâèíàðñêèòå âåá-ñà¼òîâè (£àêîá Íèëñåí, www.useit.com) âåëàò äåêà ïîñåòèòåëèòå ãè ñêåíèðààò ñòðàíèöèòå ïðåä äà ãè çàïî÷íàò äà ãè ÷èòààò. Ñêåíèðà åòî ñå ïðàâè çà äà ñå èäåíòèôèêóâààò êëó÷íèòå çáîðîâè âðç ÷è¼à îñíîâà êîðèñíèöèòå óòâðäóâààò äàëè ñå íà âèñòèíñêèîò ñà¼ò èëè íå. Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå, âî ïðèíöèï, ñå ñêëîíè êîí èíòåðàêòèâíîñò. Çà ðàçëèêà îä ðàäèîòî, òåëåâèçè¼àòà, îä êàäå øòî ãî çåìààò òîà øòî èì ñå íóäè, ìåäèóìîò Èíòåðíåò íóäè ìîæíîñò çà èçáîð. Êîãà âå å ¼à èìààò òàà ìîæíîñò, Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå íåìà äà ¼à èñïóøòàò. Èíòåðíåò-ìåäèóìîò èìà ãëîáàëíè äèìåíçèè è òîà ñåêîãàø Ðàçâî¼îò íà èíôîðìàòèâíèòå òðåáà äà ñå èìà ïðåäâèä äîêîëêó öåëíàòà ãðóïà íà åäåí ñà¼òîâèòå íà Èíòåðíåò Èíòåðíåò-ñà¼ò å õåòåðîãåíà, ðàçíîâèäíà âî ñâî¼àòà ñòðóêòóðà. îñëîáîäè ïðîñòîð çà ðàçâî¼ è íà àâòåíòè÷íî ïèøóâà å çà îâî¼ ìåäèóì: íåëèíåàðíî íàìåñòî ëèíåàðíîòî ïèøóâà å êàêî âî ïå÷àòåíèòå ìåäèóìè; êóñè ïàðàãðàôè ñî ïî åäíà èäå¼à íàìåñòî äîëãè íàðàòèâè; êîðèñòå å àêòèâíà íàìåñòî ïàñèâíà ôîðìà è ñèëíè íàìåñòî ìëàêè ãëàãîëè, ñëàáè âî ñâî¼àòà åêñïðåñè¼à.

Ìèñëè áðçî è ìèñëè ðàçëè÷íî Ïðåä äà çàïî÷íå èçâåñòóâà åòî è ïèøóâà åòî îä íåêî¼ íàñòàí èëè çà íåêî¼à òåìà, òðåáà äà ñå ïîáàðà îäãîâîð íà ïðàøà åòî: êî¼à å ñóøòèíàòà íà ïðèêàçíàòà? Ïîòîà òðåáà äà ñå ïðîíà¼äå âèñòèíñêîòî ðåøåíèå çà òîà êàêî ïðèêàçíàòà å ïîñòèãíå íà¼ãîëåì åôåêò: ñî òåêñò, ñî âèäåî, àóäèî, ãðàôè÷êè àíèìàöèè, ëèíêîâè... Èëè ñî íåêàêâà êîìáèíàöè¼à. Òðåáà äà ñå ñïîäåëóâààò ðàçìèñëóâà à ñî êîëåãèòå-åêñïåðòè çà àóäèî èëè çà ÒÂ, êàêî è ñî ëó åòî êîè çíààò ïîâå å çà èíòåðàêòèâíèòå ðåøåíè¼à. Ïðèáèðà å íà èíôîðìàöèèòå è ãðàäå åòî íà ñòîðè¼àòà ñåêîãàø òðåáà äà ñå îäâèâà ñïîðåä îäíàïðåä îäðåäåí ïëàí. Ñåêîãàø òðåáà äà ñå ðàçìèñëóâà çà ñïåöèôèêèòå íà ìåäèóìîò. Íå å èñòî êàêî êîãà ñå ïèøóâà çà ïå÷àòåí ìåäèóì, ðàäèî èëè çà ÒÂ.

Ïèøóâ༠êðàòêî è ñëàòêî Íåêîè îä îñíîâíèòå ïðèíöèïè íà íîâèíàðñêèîò ñòèë âî ïèøóâà åòî ñå ïðèìåíëèâè çà ñèòå ìåäèóìè. Íà ïðèìåð: çà ïðèíöèïîò íà¼âàæíîòî âî ïî÷åòîêîò íåìà øòî äà ñå äèñêóòèðà. Èñòî êàêî è çà ïðèíöèïîò íà ïðåâðòåíà ïèðàìèäà . Óøòå åäíî èñêóñòâî îä òðàäèöèîíàëíèòå ìåäèóìè ñå ïðèìåíóâà è ê༠îâî¼ íîâ, ÷åòâðòè ìåäèóì - ïðàâèëîòî ìíîãó èíôîðìàöèè âî ìàëêó ïðîñòîð . Èàêî ïðîñòîðîò íà Èíòåðíåò å íåîãðàíè÷åí, òðåáà äà ñå óìåå äà ñå ïèøóâà åêîíîìè÷íî, à åôåêòèâíî. Ñòóäèèòå íà £àêîá Íèëñåí êàæóâààò äåêà Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå íå ñàêààò äà ëèñòààò (ñêðîëóâààò) äîëãè ñòðàíèöè.

88 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

Ïèøóâà åòî çà îí-ëà¼í ìåäèóìèòå å êîìáèíàöè¼à îä èñêóñòâàòà äîáèåíè îä ïå÷àòåíèòå èëè åëåêòðîíñêèòå ìåäèóìè, íî ñàìî âî îñíîâàòà. Ðàçâî¼îò íà èíôîðìàòèâíèòå ñà¼òîâèòå íà Èíòåðíåò îñëîáîäè ïðîñòîð çà ðàçâî¼ è íà àâòåíòè÷íî ïèøóâà å çà îâî¼ ìåäèóì: íåëèíåàðíî íàìåñòî ëèíåàðíîòî ïèøóâà å êàêî âî ïå÷àòåíèòå ìåäèóìè; êóñè ïàðàãðàôè ñî ïî åäíà èäå¼à íàìåñòî äîëãè íàðàòèâè; êîðèñòå å àêòèâíà íàìåñòî ïàñèâíà ôîðìà è ñèëíè íàìåñòî ìëàêè ãëàãîëè, ñëàáè âî ñâî¼àòà åêñïðåñè¼à. Êîíâåðçàöè¼àòà âî ïèøóâà åòî çà Èíòåðíåò å íåøòî øòî ñåêîãàø ïîñòèãíóâà åôåêòè è ñå ïðåïîðà÷óâà. Çà ðàçëèêà îä âåñíèêîò, êî¼ êîãà å âå å êóïåí, ìîðà äà ñå ïðî÷èòà, Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå èìààò èçáîð. Ñàìî ñî åäåí êëèê... Îá¼àñíè Íîâèíàðèòå íà Èíòåðíåò èìàà åäåí ïðîáëåì ñî ïðåäíîñòà äà ñå áèäå 24/7 (äâàåñåò è ÷åòèðè ÷àñà/ñåäóì äåíà) îí-ëà¼í, íà ðàñïîëàãà å íà êîðèñíèöèòå - äåêà âî ñåêî¼ ìîìåíò ìîæàò äà ñå ïëàñèðà êî¼à áèëî âåñò âî èñòî âðåìå êîãà íàñòàíóâà. Áðçèíàòà å âàæíà, íî êîðèñíèöèòå íà Èíòåðíåò ñàêààò äà çíààò è çîøòî è êàêî, íà øòî ñå äîëæè òîà... Ñî òîëêó ìíîãó äðóãè ñà¼òîâè âî ñîñåäñòâîòî è ïîäàëåêó, áåçäðóãî å ñå íà¼äå íåêî¼ êî¼ å óìåå äà äàäå òàêâî ïàêóâà å íà ïðèêàçíàòà.

Âíèìàòåëíèîò îí-ëà¼í íîâèíàð íå ñìåå äà ñè äîçâîëè äà ãî çàêîïà ëèäîò. Ïðâåíñòâåíî å âàæíî ïî÷åòîêîò íà îíëà¼í ïðèêàçíàòà äà çàïî÷íóâà ñî äîáðà ïðè÷èíà ïîðàäè êî¼à êîðèñíèêîò å îñòàíå íà òî¼ ñà¼ò è å ¼à äî÷èòà ïðèêàçíàòà.

Ëèäîò ñè å ëèä Âíèìàòåëíèîò îí-ëà¼í íîâèíàð íå ñìåå äà ñè äîçâîëè äà ãî çàêîïà ëèäîò. Ïðâåíñòâåíî å âàæíî ïî÷åòîêîò íà îí-ëà¼í ïðèêàçíàòà äà çàïî÷íóâà ñî äîáðà ïðè÷èíà ïîðàäè êî¼à êîðèñíèêîò å îñòàíå íà òî¼ ñà¼ò è å ¼à äî÷èòà ïðèêàçíàòà. Îâäå å çáîðóâàìå çà óøòå åäåí ìîäåë íà ðàñêàæóâà å, êî¼ íåìà öåë äà âíåñå çàáóíè, òóêó ñàìî äà èíôîðìèðà. Âî óïàòñòâàòà, êíèãèòå è íà ñà¼òîâèòå êàäå øòî ñå ãîâîðè çà òåìàòà ïèøóâà åòî çà îí-ëà¼í ìåäèóìèòå, ìîæå äà ñå ñðåòíå è ïðåïîðàêàòà çà ìîäåëîò Ò çà ïèøóâà å. Õîðèçîíòàëíàòà ëèíè¼à íà îâàà áóêâà å ñóøòèíàòà, ãëàâíàòà èäå¼à íà ïðèêàçíàòà. Äðóãèîò äåë, âåðòèêàëàòà íà Ò å òåëîòî íà ïðèêàçíàòà êîå ìîæå äà èìà êàêâà áèëî ôîðìà è ñòèë: > ìîæå äà áèäå âî áëîêîâè (ïàðàãðàôè) âî êîè ñå îá¼àñíóâà ñåêî¼à ïîåäèíå÷íà èäå¼à íà ïðèêàçíàòà; > ìîæå äà áèäå ôîòîïðèêàçíà; ìîæå äà áèäå èíòåðàêòèâåí êëèêíóâà÷êè ãðàôè÷êè ïðèêàç; > ìîæå äà áèäå ñàìî ëèñòà îä ðàçëè÷íè ëèíêîâè êîè îòêàêî å ñå îòâîðàò ñå äîáèâà öåëàòà ïðèêàçíà; èëè > ìîæå äà áèäå íåêàêâà êîìáèíàöèè¼à îä ñèòå îâèå èëè íåêîè äðóãè. Êàìåí íà êàìåí Ïîêð༠èëóçè¼àòà îä áðçèíàòà, Èíòåðíåò-ìåäèóìîò, îäíîñíî óðåäíèöèòå íà óç ñà¼òîâèòå ñå çàáîðàâààò êîãà íà ñà¼òîò ïîñòàâóâààò ïðèêàçíè ïî ïðèíöèïîò âåñò âî íèçà . Ãðåøêàòà øòî ñå ïðàâè ïðè òîà å äåêà ñå ðåäàò ïðîäîëæåíè¼à íà ïðîäîëæåíè¼à áåç äà ñå âîäè ñìåòêà çà

>>> 89

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

îíà øòî èì ïðåòõîäåëî. Íåêî¼ ìîæå äà ðå÷å äåêà àêî ñà¼òîò èìà àðõèâà, òîà è íå å íåêàêîâ ïðîáëåì, íî íå ìîæåòå äà î÷åêóâàòå îä ïîñåòèòåëèòå äåêà å èìààò òðïåíèå äà ¼à ëèñòààò àðõèâàòà. Çàòîà, äà¼òå èì èñòîðè¼à (áåêãðàóíä) íà èçìèíàòèòå òåêîâè íà íàñòàíîò ñåêîãàø îòêàêî âî ïî÷åòîêîò å èíôîðìèðàòå çà íà¼íîâîòî. Èçáåãíóâ༠ãè ñèòå íå¼àñíîòèè Êîãà Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå íå çíààò êàäå å îòèäàò àêî êëèêíàò íà íåêî¼ ëèíê, íåìà äà êëèêíàò, èëè ìíîãó ðåòêî å ãî íàïðàâàò òîà. Àêî èìàòå ëèíê íà âàøèîò ñà¼ò êî¼ å ãè îäíåñå íà íåøòî áåçâðåäíî, ìîæå äà ñå ñëó÷è íèêîãàø äà íå âå ïîñåòàò. Çàòîà, áèäåòå ñèãóðíè äåêà îä âàøèîò ñà¼ò ëèíêîâèòå âîäàò íà èñòî òîëêó äîáðè ñà¼òîâè. Äîáðî å äà áèäåòå âî ìîæíîñò äà èì íà¼àâèòå øòî ãè î÷åêóâà. Ïðàâèëîòî íà ¼àñíîñò è ïðåöèçíîñò ñå îäíåñóâà è çà íàñëîâèòå íà ñòîðèèòå íà Èíòåðíåò-ñà¼òîâèòå. Áèäåòå ñèãóðíè äåêà íàñëîâèòå ãëàñíî ïîêàíóâààò äà ñå ïðî÷èòà ïðèêàçíàòà èëè äà ñå âëåçå íà ñà¼òîò. Äà ñå çàïàìåòè: > Ñåêîãàø ìèñëè íà íàâèêèòå è ïîòðåáèòå íà êîðèñíèöèòå > Âíèìàâ༠êîðèñíèöèòå äà íå òðîøàò âðåìå çà äà äîáè¼àò óáðå > Íåìî¼ äà óïîòðåáóâàø ëèíêîâè ñàìî êîëêó äà èìàø ëèíêîâè > Íå ïîòöåíóâ༠¼à äîáðàòà íàâèãàöè¼à (åäíîñòàâíî ðàêóâà å ñî ñà¼òîò) > Íåìî¼ äà ïèøóâàø àêî íåìà øòî äà êàæåø > Íåìî¼ äà áèäåø ðàñôðëàí è ïðåìíîãó øèðîê - ôîêóñèðà¼, ôîêóñèðà¼, ôîêóñèðà¼

Ëèíêîâèòå íå òðåáà äà ïëàøàò Áåçäðóãî äîñåãà ñè ãî ïîñòàâèâòå ïðàøà åòî çîøòî äà ñòàâàì ëèíêîâè äî äðóãè ñà¼òîâè êîãà ìîæàì äà ãè èçãóáàì ïîñåòèòåëèòå? Îâî¼ ñòðàâ èçãëåäà ðåàëåí, íî íå å îá¼åêòèâåí. Íèêî¼ íå ìîæå äà íàïðàâè òàêîâ Èíòåðíåò-ñà¼ò íà êî¼ èìà ñ$. Ïîêð༠òîà, äåìîêðàòè÷íîñòà íà Èíòåðíåò-ìåäèóìîò âåëè äåêà èçáîðîò íà êîðèñíèöèòå å êîíå÷íèîò ïðèíöèï. Òîà íå ìó íàïðàâè íèêàêâè ïðå÷êè íà Yahoo äà óñïåå. Ìèëèîíè êîðèñíèöè íèç ñâåòîò ãî èìààò Yahoo çà ñâî¼à ïî÷åòíà ñòðàíèöà. ×èòààò âåñòè, êîðèñòàò ðàçíè ñåðâèñíè èíôîðìàöèè, êóïóâààò, ïîñòàâóâààò ñâîè òåêñòîâè è ôîòîãðàôèè, ïîòîà îäàò íà äðóãè ñà¼òîâè ïðåêó äèðåêòîðèóìèòå øòî òîëêó âåëèêîäóøíî ãè íóäè Yahoo è óòðå ïîâòîðíî ïî÷íóâààò îä Yahoo. Îíà øòî òðåáà äà ñå ïðàâè å äà ñå âíèìàâà âî èçáîðîò íà ëèíêîâèòå, äà ñå ïðîíàî ààò îíèå øòî íàâèñòèíà ñå âî âðñêà ñî òåìàòà, âåñòà, íàñòàíîò çà äà ìîæàò ÷èòàòåëèòå äà äîáè¼àò äîïîëíèòåëíè èíôîðìàöèè.

Ïðåçåì༠ðèçèöè... çàïàìåòè ãî îñíîâíîòî Îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî å íîâà ìåäèóìñêà èíäóñòðè¼à è ïðàâèëàòà è ñòàíäàðäèòå ñå ñîçäàâààò äîäåêà ñå ðàçâèâà. Òîà íå í$ îãðàíè÷óâà ñåêîãàø äà ñå ïðàøóâàìå çîøòî íåøòî å òàêà è äàëè àêî å ïîèíàêó, å áèäå ïîäîáðî. Èäåèòå ïîñòî¼àò çà äà ñå ðèçèêóâà. Åäèíñòâåíî íåøòî âî øòî íå òðåáà äà ñå ñîìíåâàìå ñå îñíîâíèòå ïðèíöèïè íà òðàäèöèîíàëíîòî íîâèíàðñòâî êîè ñå ïðèìåíëèâè è âî îâî¼ ìåäèóì: âèñòèíàòà, ôàêòèòå, êîè ñåêîãàø òðåáà äà ñå äâî¼íî ïðîâåðåíè, õèåðàðõè¼àòà íà âàæíîñò, ñòàâà åòî íà ðàáîòèòå âî êîíòåêñò, îñíîâíèòå åòè÷êè ïðèíöèïè...

90 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

Îí-ëà¼í íîâèíàðñêè ôîðìè ÊÎÖÊÀ, ÊÎÖÊÀ, ÊÎÖÊÈØÒÅ Ïðåíåñóâà åòî íà íàñòàíèòå è ñòîðèèòå íà Èíòåðíåò å âîçáóäëèâ è ïðåäèçâèêóâà÷êè ïðîöåñ. Òîà å òàêà çàøòî ñòàíóâà çáîð çà íîâ ìåäèóì, ïîðàäè øòî àâòåíòè÷íèòå îí-ëà¼í íîâèíàðñêè ôîðìè ñå ðàçâèâààò ñî ðàçâî¼îò íà ìåäèóìîò è çàøòî îíà øòî ãî íóäè ðàçâî¼îò íà èíôîðìàòè÷êàòà òåõíîëîãè¼à (ÈÒ) êàêî àëàòêè âî îí-ëà¼í íîâèíðñòâîòî èìà íåîãðàíè÷åíè êðåàòèâíè ïîòåíöè¼àëè. Îí-ëà¼í íîâèíàðèòå èìààò øàíñà äà ðàçìèñëóâààò íà åäíî óìíîæåíî íèâî. Íà íèâî íà ïðîöåíà íà âàæíîñòà íà âåñòà, íà çáîðîâè, èäåè, ñòðóêòóðà íà ïðèêàçíàòà, äèçà¼í, èíòåðàêòèâíîñò, àóäèî, âèäåî, ôîòîãðàôè¼à... Àêî òðåáà äà ñïîðåäèìå, ìîæå äà ñå êàæå äåêà: > ïå÷àòîò êàæóâà è îá¼àñíóâà; > òåëåâèçè¼àòà ïîêàæóâà; > Èíòåðíåò êàæóâà è îá¼àñíóâà, ïîêàæóâà è âêëó÷óâà Èíòåðíåò(àíãàæèðà). êîðèñíèöèòå ñàêààò Êîãà ñòàíóâà çáîð çà îí-ëà¼í íîâèíàðñêèòå ôîðìè, ìîæå èçáîð è ãî áàðààò òîà, íî äà ñå êàæå äåêà ñèòå òðàäèöèîíàëíè íîâèíàðñêè ôîðìè ñå ñàìî àêî äîïîëíóâà àòà ïðèìåíëèâè è âî îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî. Ìîæå, íî áè áèëî ñå íàâèñòèíà öåëèñõîäíè ïðåìíîãó ëåñíî è áè áèëî íàâèñòèíà øòåòà äà íå ñå è ïðàêòè÷íè çà óïîòðåáà. èñêîðèñòàò ñèòå ïðåäíîñòè çà äà ñå ïîìåñòàò ãðàíèöèòå. ÎíÀêî å ïîèíàêó, àêî äîïîëíóâà àòà ñå ñàìî ëà¼í íîâèíàðñòâîòî å îòâîðåíà øàíñà äà ñå èçáåðàò ñèòå çàðàäè ôîðìàòà, è àêî ìîæíîñòè, äà ñå êîìáèíèðààò è äà ñå óïîòðåáàò èñêóñòâàòà òîà âíåñóâà íà: äîïîëíèòåëíà êîíôóçè¼à > ïå÷àòîò - çà äà ñå îá¼àñíè; âî êîðèñòå åòî, ìîæå > ìóëòèìåäèóìîò - çà äà ñå ïîêàæå; è ëåñíî äà ñå ñëó÷è äà ãè > èíòåðàêòèâíîñòà - äà ñå ïðèêàæå è àíãàæèðà. èçãóáèìå ïîñåòèòåëèòå. Îñíîâíè îí-ëà¼í íîâèíàðñêè ôîðìè Ïðåä äà ñå ðàçãëåäààò íåêîè îä îñíîâíèòå è äðóãè îíëà¼í íîâèíàðñêè ôîðìè, îñòàíóâà äà ñå çàïàìåòè äåêà è íà Èíòåðíåò âåñòà òðåáà äà áèäå ïðåíåñåíà âî êðàòêà è ¼àñíà ôîðìà è ñòðóêòóðà êî¼à íå òðåáà äà ñå îïòîâàðóâà ñî ñ$ è ñåøòî ñàìî ïîðàäè ïðåäíîñòèòå è ïîòåíöè¼àëèòå íà ìåäèóìîò. Êðàòêî è ¼àñíî, è ñî åâåíòóàëåí äîäàòîê, àêî å íåîïõîäíî, âåñòà äà áèäå ïðèäðóæåíà ñî âèäåî, àóäèî, ãðàôèêà èëè íåêî¼ ëèíê çà äîïîëíèòåëíî è ïîäëàáîêî ñîçíàíèå ïîâðçàíî ñî îñíîâíàòà âåñò. Èíòåðíåò-êîðèñíèöèòå ñàêààò èçáîð è ãî áàðààò òîà, íî ñàìî àêî äîïîëíóâà àòà ñå íàâèñòèíà öåëèñõîäíè è ïðàêòè÷íè çà óïîòðåáà. Àêî å ïîèíàêó, àêî äîïîëíóâà àòà ñå ñàìî çàðàäè ôîðìàòà, è àêî òîà âíåñóâà äîïîëíèòåëíà êîíôóçè¼à âî êîðèñòå åòî, ìîæå ëåñíî äà ñå ñëó÷è äà ãè èçãóáèìå ïîñåòèòåëèòå. >>> 91

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ïðèíò ïëóñ Îâà å îñíîâíàòà ôîðìà âî îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî. £à êîðèñòàò ðå÷èñè ñèòå ïîãîëåìè è ðåëåâàíòíè óç ñà¼òîâè. Ôîðìàòà âî îñíîâàòà ãî èìà ïèøàíèîò òåêñò çà íåêî¼à âåñò/ïðèêàçíà, êî¼ ïîòîà ìîæå, íî è íå ìîðà äà áèäå ïðèäðóæåí ñî ôîòîãðàôèè è åâåíòóàëåí ëèíê äî âèäåîìàòåðè¼àë. Íà¼÷åñòî ãî êîðèñòàò íîâèíñêèòå àãåíöèè èëè ìåäèóìè ñî ïîîãðàíè÷åíè ðåñóðñè, èëè òðàäèöèîíàëíèòå ìåäèóìè êîè çà ñâîèòå Èíòåðíåò èçäàíè¼à ãè ïàêóâààò ïðèêàçíèòå âî åëåìåíòàðíàòà Èíòåðíåò-îáâèâêà. Ïðèìåðè: ðå÷èñè êî¼à áèëî ïðèêàçíà íà www.dnevnik.com.mk, www.washingotnpost.com, www.nytimes.com Èíòåðàêòèâíîñò ñî êëèêíóâà å Íà¼åäíîñòàâíî êàæàíî, îâàà ôîðìà å ñàìî èíòåðàêòèâíà âåðçè¼à íà òðàäèöèîíàëíèòå ãðàôè÷êè ïðèêàçè âî ïå÷àòåíè èëè ÒÂ-ôîðìè êîè ñå êîðèñòàò çà äîïîëíóâà å íà îñíîâíèîò òåêñò íà ñòîðè¼àòà/âåñòà. Ãåíåðàëíî, îâàà ôîðìà ãè êîìáèíèðà ëèíåàðíîòî è íåëèíåàðíîòî ðàñêàæóâà å íà ñòîðèèòå, äàâ༠è èì íà êîðèñíèöèòå øàíñà ñàìèòå äà ãî ïðîâåðàò ïðî÷èòàíîòî íà ãðàôè÷êèîò ïðèêàç íà íåêî¼à ñèòóàöè¼à äîäåêà ÷èòààò èëè íà êðà¼îò êàêî âèçóåëíà ïîòêðåïà íà ïðî÷èòàíîòî. Ãðàôè÷êèîò ïðèêàç ïîäðàçáèðà äåêà ìîæàò äà áèäàò âêëó÷åíè àíèìàöèè, àóäèî è âèäåîåëåìåíòè. Îâàà ôîðìà äîñåãà ïîêàæà äîáàð ïðèåì ê༠ïîñåòèòåëèòå íà èíôîðìàòèâíèòå ñà¼òîâè. Ïîíåêîãàø êîìáèíèðàíèòå ãðàôè÷êè ñèìóëàöèè íà íåêî¼ íàñòàí ñå ïðàâàò è êàêî ñàìîñòî¼íè îí-ëà¼í ôîðìè áåç òðàäèöèîíàëíèîò îñíîâåí òåêñò, íî ïîðàäè äâî¼íî ïîãîëåìîòî âðåìå ïîòðåáíî çà äà ñå ïðî÷èòààò, ïîðåòêî ñå êîðèñòàò îâèå ôîðìè. Ïðèìåðè: http://www.usatoday.com/graphics/news/ gra/wtccollapse/frame.htm http://www.msnbc.com/news/437641.asp Ñëà¼äøîó Ñëà¼äøîóòî å åäåí îä íà¼åäíîñòàâíèòå íà÷èíè äà ñå ïðåòñòàâè ñåðè¼à ñëèêè çà íåêî¼ íàñòàí. Ôîðìàòà ïðåäâèäóâà è êîìáèíàöè¼à îä ëåãåíäè è äîïîëíèòåëíè èíôîðìàöèè âðçàíè çà ïðèêàçèòå íà ñëèêèòå çà äà ñå çàîêðóæè öåëàòà ïðèêàçíà. Òîà ïîäðàçáèðà è îäðåäåíà ñåëåêöè¼à è ïîäðåäóâà å íà ôîòîãðàôèèòå ñïîðåä îäíàïðåä çàìèñëåíà ñòðóêòóðà ñîîäâåòíà íà ôîòîïðèêàçíà çà äà ñå îñòâàðè êðåàòèâíà àâòîíîìíà ôîðìà. Àêî ñå íàïðàâè êàêî øòî òðåáà, ìîæå äà áèäå åäåí îä íà¼åôåêòíèòå íà÷èíè íà íîâèíàðñêî ðàñêàæóâà å çà íåêî¼ íàñòàí. Ïðèìåðè: http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/photo/dayinphotos/g174902001sep12.html 92 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

http://www.msnbc.com/modules/ps/henry/splash.asp http://www.time.com/time/photoessays/shattered Àóäèîïðèêàçíè Ðàäèîòî ñ$ óøòå å íà ñöåíà. Êàðàêòåðèñòèêèòå íà îâî¼ ìåäèóì ñ$ óøòå ñå íåïîðàçåíè è ïî òåëåâèçè¼àòà è ïî Èíòåðíåòîò. Íà Èíòåðíåò ñåêîãàø òðåáà äà ñå êîðèñòè çâóêîò è àóäèîòî êîãà çáîðîâèòå è òåêñòîò íå ñå äîâîëíè. Íà¼äîáðî å êîãà çâóêîò å ïðèäðóæåí ñî ôîòîãðàôè¼à. Ïðèìåðè: http://www.msnbc.com/modules/aa587/audio_reax/default.htm http://www.msnbc.com/modules/aa587/audio_reax/default.htm http://www.msnbc.com/modules/aa587/audio_reax/default.htm Íàðàòèâíî ñëà¼äøîó Îâàà îí-ëà¼í íîâèíàðñêà ôîðìà ãè êîìáèíèðà ñëà¼äøîóòî è àóäèî è âèäåîôîðìàòèòå çà äà ñå êðåèðààò ñèëíè ñòîðèè. Àâòîðèòå øòî ðàáîòàò íà âàêâèòå Èíòåðíåò óç ôîðìè ïðîäóöèðààò è ñåëåêòèðààò ôîòîãðàôèè è çâó÷íè åôåêòè âî õàðìîíè¼à ñî ïðèêàçíàòà, íàäãðàäóâà¼ è ¼à ñïîðåä ïðèíöèïèòå íà âàæíîñò è äðàìàòè÷íîñò. Öåëèîò ïàêåò ñå äîïîëíóâà ñî âèäåî èëè ñî ôëåøàíèìàöèè.14 Îâàà ôîðìà íà¼÷åñòî ñå êîðèñòè ê༠ñëîæåíèòå ñòîðèè íà êîè èì òðåáà è îäðåäåí äîêóìåíòàðèñòè÷êè ïðèñòàï çà çàîêðóæåí è öåëîñåí åôåêò. Ïðèìåðè: http://abcnews.go.com/sections/us/DailyNews/ littleton_eyewitness.html http://www.cyberjournalist.net/ http://www.msnbc.com/modules/kosovorefugees/ default.asp http://www.sun-sentinel.com/witness ×åòóâà å (ìóàáåòå å) âî æèâî Ïðåä äà ïîòñêîêíåòå îä ñòîëîò è äà ðå÷åòå êàêî ìîæå ÷åòóâà åòî äà áèäå íîâèíàðñêà ôîðìà, ïà ìàêàð è îí-ëà¼í. Íå òðåáà äà ñå çàáîðàâè äåêà Èíòåðíåòîò å íîâ ìåäèóì, ïðèëè÷íî äåìîêðàòè÷åí âî ñâî¼àòà ñóøòèíà, äîñòàïåí çà ñåêîãî è ìîæå äà áèäå êðåèðàí îä ñåêîãî. Ïîêð༠òîà, ðå÷èñè è íåìà ïîãîëåìà îí-ëà¼í óç êîìïàíè¼à øòî íå ¼à âêëó÷óâà è îïöè¼àòà çà ÷åòóâà å èëè äèñêóñèîíè ôîðóìè. Ïàðòèöèïàöèñêîòî íîâèíàðñòâî èçðàñíà, ìå ó äðóãîòî, è âðç îñíîâà íà îâèå ïðèíöèïè. Êîãà ñå ìîäåðèðàíè ñîîäâåòíî, ÷åòóâà àòà îí-ëà¼í ñå åäíà èíòåðàêòèâíà âåðçè¼à íà ìîäåëîò Ï&Î (ïðàøà à è îäãîâîðè). Ïîñåòèòåëèòå ïîñòàâóâààò ïðàøà à è ¼à âîäàò äèñêóñè¼àòà, à ìîäåðàòîðîò >>> 93

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

ãè íàñî÷óâà ïðàøà àòà êîí ãîñòèòå-åêñïåðòè, èëè ïîìå ó îääåëíèòå ãðóïè ñî ðàçëè÷íè èíòåðåñè çà äà ñå ôîðìèðààò è èñêàæàò ñòàâîâè ïî íåêîå ïðàøà å. Ïðèìåðè: http://www.abcnews.go.com/sections/us/DailyNews/ chat_dube990423.html http://www.msnbc.com/news/647360.asp http://www.abcnews.go.com/sections/us/DailyNews/ chat_wtoprotests120199.html http://more.abcnews.go.com/sections/entertainment/dailynews/ chat_oscarwrap.html Êâèçîâè è àíêåòè È îâèå ôîðìè íà ïðâ ïîãëåä í$ óïàòóâààò íà íåêî¼à ðåëåâàíòíà ôîðìà íà ïðåíåñóâà å èíôîðìàöèè. Íî, áèäå¼ è äîñåãàøíàòà ïðàêòèêà íà îí-ëà¼í ïîçíàâà âàêâè èñêóñòâà, è òîà èñêóñòâà ñî ïîçèòèâíè êîíîòàöèè, íå òðåáà äà ñå èñêëó÷óâà êàêî ìîæíà îí-ëà¼í íîâèíàðñêà ôîðìà. Ñïà à âî ðåäîò íà Ï&Î ñî èíòåðàêòèâåí ïðèñòàï ïîðàäè øòî ãè àíãàæèðà ïîñåòèòåëèòå íà ñà¼òîò. Ïðèìåðè: http://www.msnbc.com/news/techgames_front.asp?launch=/ modules/game_consoles/game_plan http://www.cyberjournalist.net/ http://www.babycenter.com/quiz/babyhealth Àíèìèðàíè ñòîðèè Ñòîðèèòå ìîæàò äà áèäààò ñîîïøòåíè, èëè ïîòî÷íî ïðèêàæàíè öåëîñíî íèç àíèìàöè¼à. Êîãà íåìà ôîòîãðàôèè è âèäåî, îâà å èäåàëåí íà÷èí íà êîìóíèêàöè¼à ñî ïîñåòèòåëèòå íà ñà¼òîò. Ïîðàäè èçîáèëñòâîòî íà êîìï¼óòåðñêè ãåíåðèðàíè ãðàôè÷êè àíèìàöèè, îâàà ôîðìà ïîíåêîãàø ìîæå äà áèäå ïðå÷åêàíà ñî íåäîâåðáà: Óøòå åäíà àíèìàöèñêà åãçèáèöè¼à! Íî, òîà íå òðåáà äà ïîêîëåáà àêî àíèìàöè¼àòà å ôóíêöèîíàëíà è ¼à ñîîïøòóâà èíôîðìàöè¼àòà áåç äà ¼à íàðóøè âîîáè÷àåíàòà êîíöåòðàöè¼à íà ïðîñå÷íèîò Èíòåðíåòêîðèñíèê. Ñ$ øòî òðîøè ïðåìíîãó âðåìå, êîìï¼óòåðñêà ìåìîðè¼à è øòî å ñàìî íåêàêâî ñàìîçàäîâîëñòâî íà àâòîðèòå ãè îääàëå÷óâà êîðèñíèöèòå îä ñóøòèíàòà íà ñòîðè¼àòà. Íà¼äîáðè ñå îíèå àíèìàöèè êîè ðåêîíñòðóèðààò îäðåäåíè ïðîöåñè âíàòðå âî ñòîðèèòå. Ìíîãó ÷åñòî ñå êîðèñòè ê༠òàêàíàðå÷åíèòå îï-åä (opinion of the editor) ñòðàíèöè. Ïðèìåðè: http://www.msnbc.com/news/NWSHOWCASE_Front.asp?launch=/modules/newsweek/enemy_below/ http://sportsillustrated.cnn.com/augusta/tour/fly_through/no13/ #null

94 >>>

xxx

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

Èíòåðàêòèâåí Èíòåðíåò âî æèâî Ñòðèìèíã-âèäåîòî, îäíîñíî îíà øòî íå ñå ñíèìà íà ëîêàëåí äèñê, òóêó ñå âëå÷å îä íåãîâàòà èçâîðíà ëîêàöè¼à, êàêî âèäåîòî âî æèâî, å âå å ðåäîâíà ïðàêòèêà íà îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî. Âî êîìáèíàöè¼à ñî äðóãè èíòåðàêòèâíè àëàòêè, êàêî øòî ñå ãðàôè÷êè àíèìàöèè, àíêåòè..., ïðåòñòàâóâà åäíà îä íà¼êîìïëåêñíèòå îí-ëà¼í íîâèíàðñêè ôîðìè. Çà âðåìå íà êàìïà àòà çà àìåðèêàíñêè ïðåòñåäàòåë, ïîñåòèòåëèòå íà íåêîè îä ïîâëè¼àòåëíèòå óç ñà¼òîâè, äîäåêà âî æèâî ãè ñëåäåà äåáàòèòå íà êàíäèäàòèòå, ìîæåà âî èñò ìîìåíò íà ìåíèòî äà ïîñåòàò íåêî¼à áàçà íà ïîäàòîöè çà äîïîëíèòåëíè èíôîðìàöèè çà òåìà êî¼à áèëà ñïîìíàòà âî òåêîò íà äåáàòàòà. Ïðèìåðè: http://financevision.yahoo.com/ http://www.msnbc.com/modules/silicon_summit2/default.asp Ìóëòèìåäè¼àëíà èíòåðàêòèâíîñò Îâà å, êàêî è ïðåòõîäíàòà, åäíà îä íà¼ñëîæåíèòå îí-ëà¼í íîâèíàðñêè ôîðìè. Òîà å õèáðèäíà ôîðìà ñîñòàâåíà îä ïîâå å ìåäèóìñêè ñðåäñòâà âî êî¼à ñå èíòåãðèðàíè ôëåø-àíèìàöèèòå, òåêñòîò, àóäèîòî, âèäåîòî, ôîòîãðàôèèòå, ãðàôè÷êè èíòåðàêòèâíèòå ôîðìàòè ñî êëèêíóâà å. Êîãà å óñïåøíî çàìèñëåíà è ðåàëèçèðàíà, îâàà ôîðìà ãî ïðàâè îíà øòî íèòó åäåí ìåäèóì íå ìîæå äà ãî íàïðàâè ñàì. Ïðèìåðè: http://www.washingtonpost.com/wp-srv/photo/blackhistory/ http://abcnews.go.com/sections/flash/morning/ WNT_detect_morning.html http://www.msnbc.com/news/attack_front.asp?launch=/modules/ wtc_terror_experience/default.asp http://www.msnbc.com/modules/ summer_driving/decedes/ default.asp

>>> 95

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Âåá-äèçà¼í ÖÐÒÀ, ÖÐÒÀ, ÖÐÒÈ×ÊÀ Äà çàìèñëèìå äåêà çàåäíî ñî âàøèîò êîëåãà-äèçà¼íåð òðåáà äà êðåèðàòå äèçà¼í çà íåêî¼à íîâà âåá-ñòðàíèöà. Ïðâàòà ðàáîòà øòî òðåáà äà ñå íàïðàâè ïðåä äà ñå çàïî÷íå ðàçìèñëóâà åòî èëè ðàáîòàòà íà äèçà¼íîò çà åäíà âåá-ñòðàíèöà å äà ñå ñóðôà êîëêó øòî ìîæå ïîâå å. Êîëêó è äà ñòå âåøòè è ñî êðåàòèâíà ôàíòàçè¼à, íèêîãàø íå ìîæåòå äà ïðåòïîñòàâèòå øòî èìà íà ìðåæàòà. Áåçäðóãî ïðâè çà ïîñåòà å áèäàò ñà¼òîâèòå øòî èìàà èñòà öåëà ñîäðæèíà êàêî îíàà øòî òðåáà äà ¼à íàïðàâèòå. å áèäå ñîñåìà çàáåëåæëèâî äåêà êâàëèòåòîò íà âåá-äèçà¼íèòå âàðèðà îä îäëè÷íè äî àïîñëóòíî ëîøè è áåñêîðèñíè. Çà ïîòðåáèòå íà îâàà êíèãà å ñå çäàðæèìå íà ñëåäíèâå ôàêòîðè âàæíè çà äèçà¼íèðà åòî íà âåá-ñà¼òîâèòå: ëå¼àóòîò (ïîäðåäóâà å íà ãðàôè÷êèòå åëåìåíòè íà åäíà ñòðàíèöà), òèïîãðàôè¼àòà, óïîòðåáàòà íà òåêñòóðàòà (çàäíèíàòà íà ëå¼àóòîò), áîèòå è íàâèãàöè¼àòà. Ëå¼àóò Êîãà çáîðóâàìå çà ëå¼àóò íà âåá-ñòðàíèöèòå, ãè èìàìå ïðåäâèä äâåòå êðà¼íè îïöèè: ïðàêòè÷åí è àðòèñòè÷êè ëå¼àóò. Èàêî îâäå å ñå çàíèìàâàìå ïîâå å ñî ïðâàòà îïöè¼à, áèäå¼ è, ïðåä ñ$, å ãîâîðèìå çà èíôîðìàòèâíèòå è óç ñà¼òîâèòå, îäâðåìå-íàâðåìå å ñå íàâðà àìå è íà àðòèñòè÷êèòå ïðèíöèïè çàøòî è âî íèâ èìà åëåìåíòè øòî ñå êîðèñòàò ê༠óç ñà¼òîâèòå. Øòî òðåáà äà èìà, èëè äà ïîñòèãíå, åäåí ñà¼ò çà äà áèäå ïðàêòè÷åí? Çàìèñëåòå äåêà èìàòå íåêî¼à âàæíà èíôîðìàöè¼à. Ñàêàòå êîðèñíèöèòå âåäíàø è ¼àñíî äà ¼à çàáåëåæàò. Äà ñå áèäå ïðàêòè÷åí, çíà÷è äåêà òàà èíôîðìàöè¼à å ¼à ñòàâèòå: > âî ðàìêèòå íà ïîëåòî íà îíà øòî ñå íàðåêóâà öåíòàð âèçóåëåí èìïàêò; 15 äåêà å èìà öâðñòà ñòðóêòóðà íà òåêñòîò; > íàñëîâ êî¼ ïîêàíóâà èíôîðìàöè¼àòà äà áèäå ïðî÷èòàíà; è > áîè êîè íåìà äà ¼à íàðóøàò èëè îòåæíàò âèçóåëíàòà êîìóíèêàöè¼à ñî èíôîðìàöè¼àòà. Çà äà ñå ïîñòèãíå èçâåñåí àðòèçàì, òðåáà äà ñå âíèìàâà íà èçáàëàíñèðàíîñòà íà òåêñòîò, ôîòîãðàôèèòå, äðóãèòå ãðàôè÷êè åëåìåíòè, ñî áåëèîò ïðîñòîð . Àêî íå ñå âíèìàâà íà òîà, å äîáèåìå ïðåòðóïàíè ñòðàíèöè âî êîè è íà¼åêñêëóçèâíàòà âåñò íåìà äà ãî ïîñòèãíå http://www.verso.com/ ïîòðåáíèîò è ïîñàêóâàí åôåêò.

96 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

Äèçà¼íåðîò íà îâî¼ ñà¼ò å ãðèæëèâ ïðâðçàíèê íà áåëèîò ïðîñòîð . Áàëàíñèð༠è ñî íåãî, òî¼ îñòâàðèë ñåêî¼ ïàðàãðàô èëè áîêñ (ðàìêà) äà ïîñòèãíå óðàìíîòåæåíà âàæíîñò. Òîà îâîçìîæóâà äåòàëåí ïðåãëåä íà ñà¼òîò êî¼ ïîêàíóâà íà ìèðíî è òåìåëíî ÷èòà å. Ïîêð༠çà èçáàëàíñèðàíîñòà íà áåëèíèòå ñî óç òåêñòîâèòå, ñà¼òîò íà Âàøèíãòîí ïîñò å òóêà è çà äà óêàæå íà êîðèñòå åòî íà òèïîãðàôè¼àòà íà Èíòåðíåò. Äî Èíòåðíåò-ãëàâàòà íà îâî¼ óç ñà¼ò å ñòàâåíî è ëîãîòî, îäíîñíî ãëàâàòà íà ïå÷àòåíîòî èçäàíèå íà îâî¼ âåñíèê. Ðàçëèêàòà å î÷åâèäíà. http://www.washingtonpost.com/ Òèïîãðàôè¼à Òèïîãðàôè¼àòà, îäíîñíî èçáîðîò íà ôîíòîò íà áóêâèòå, íàâèäóì, å åäíîñòàâåí èçáîð, íî òî¼, ñåêàêî, íå òðåáà äà ñå ïîòöåíóâà. Ïðâîòî è îñíîâíî ïðàâèëî å äà ñå êîðèñòàò ôîíîòîâè ñàíñ ñåðèô (sans serifs, áåç êðèëöà): Tahoma, Arial, Verdana.

Mac C Swiss Äîáðî å äà ñå Òîà çíà÷è äåêà òðåáà äà ñå èçáåãíóâààò îíèå ñî êðèëöà: çàïàìåòè: Times New Roman > Íå ïîâå å îä äâå áîè.

Times (âèäè http:// Georgia www.washingtonpost.com) MAC C Times > Çà äà ñå äèçà¼íèðà äîáàð âåá-ëå¼àóò çà óç ñà¼ò, íå òðåáà äà ãè ÑËÓØÀÌÅ êîðèñíèöèòå. Ìíîãó ïîâå å òðåáà äà ãëåäàìå ØÒÎ ÏÐÀÂÀÒ.

Ïñèõîëîãè¼à íà áîèòå > Æîëòà Ѽ༠è òîïëèíà. Ñâåòëèíà, êðåàòèâíîñò, ñðäå÷íîñò. Áî¼à øòî ïðèâëåêóâà âíèìàíèå. > Öðâåíà Ñèìáîëèçèðà æåøòèíà, îãàí, êðâ, ñòðàñò, óáîâ, òîïëèíà ìî , âîçáóäà è àãðåñè¼à. Äîìèíàöè¼à. Òðåáà äà ñå êîðèñòè êàêî àêöåíò, íå êàêî çàäíèíà. > Ñèíà Ïðåòñòàâóâà îñàìåíîñò, òàãà, äåïðåñè¼à, ìóäðîñò. Äîâåðáà è ëî¼àëíîñò. Ñïîðåä ìíîãó èñòðàæóâà à, åäíà îä íà¼îìèëåíèòå áîè âî ñâåòîò. > Çåëåíà Æèâîò, ìëàäîñò, îáíîâà, íàäåæ, óïîðíîñò, ïëîäíîñò. Áî¼à íà ïàðèòå (äîëàð).

>>> 97

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Èíòåðàêòèâíîñòà ÒÓÐÍÈ ÌÅ ÄÀ ÊÈÍÈÑÀÌ Âèçóåëíèòå ïðåòñòàâóâà à ñå óïîòðåáóâààò óøòå îä ðàíèòå äåíîâè íà ÷îâå÷êàòà öèâèëèçàöè¼à - äà ãî îòêðè¼àò ïðèêðèåíîòî, äà ãî èëóñòðèðààò èíòðèãàíòíîòî, äà ãî îá¼àñíàò êîìëïåêñíîòî è äà ãî îñâåòëàò ìðà÷íîòî. Ñîçäàâà åòî íà âèçóåëíàòà ïðåòñòàâà íå å åäíîñòàâî ïðåâåäóâà å íà îíà øòî ìîæå äà ñå ÷èòà âî îíà øòî ìîæå äà ñå âèäè. Âèçóåëíàòà êîìóíèêàöè¼à ¼à ïðî÷èñòóâà èíôîðìàöè¼àòà, âîñïîñòàâóâà îäíîñ, ôîðìèðà ïðàâèëà è ìó îâîçìîæóâà íà êîðèñíèêîò îä òàà èíôîðìàöè¼à äà ñè ñîçäàäå è êîðèñòè óïîòðåáëèâî çíàå å. Ïîñëåäíèòå ãîäèíè, èíôîðìàöèèòå ñòàíóâààò ñ$ ïî ìíîãóáðî¼íè è ñ$ ïîêâàëèòåòíè è òîà ñîçäàäå ïðåäèçâèê äà ñå ïðîìåíè è ñòðàòåãè¼àòà íà êîìóíèêàöè¼àòà. Âî òàà íàñîêà ìåäèóìîò Èíòåðíåò è îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî îòâîðè¼à åäåí ïðîöåñ íà ñóïòèëíè ïðîìåíè âî íîâèíàðñòâîòî. Îâî¼ ïðîöåñ å ðåçóëòàò íà òðêàòà ïî ïîòðîøóâà÷èòå íà èíôîðìàöèèòå âî ïîñòèíôîðìàòè÷êîòî îïøòåñòâî, ÷è¼à ãëàâíà êàðàêòåðèñòèêà å ãëîáàëèçàöè¼àòà. Ðàñïðîñòðàíóâà åòî íà èíôîðìàöè¼àòà £ ñå ïðåïóøòè íà èíòåðàêöè¼àòà, îäíîñíî íà ïàðòèöèïàöè¼àòà è èíâîëâèðàíîñòà íà ïîòðîøóâà÷èòå âî èñïîðàêàòà íà âåñòà. Ãîâîðèìå çà èíòåðàêòèâíî íîâèíàðñòâî. Îíèå øòî ãè ñîçäàâààò âåñòèòå âðç îñíîâà íà èííôîðìàöèèòå äî êîè äîà ààò, îäíîñíî ìåäèóìèòå, ñåãà âå å íå ñå çàäîâîëóâààò ñàìî ñî ñòàòóñîò èñïîðà÷óâà÷è. Ñåãà ìåäèóìèòå, îñîáåíî Èíòåðíåò, ñå ñòðåìàò äà áèäàò îá¼àñíóâà÷è íà âåñòèòå . Ñïîðåä åäíî èñòðàæóâà å íà Öåíòàðîò ϼó (Pew Center for Civic Journalism, Baltimore), ÷èè ðåçóëòàòè ãè êîìåíòèðàøå Èíñòèòóòîò Ïîèíòåð, êîãà ñòàíóâà çáîð çà óëîãàòà íà ìåäèóìèòå, óðåäíèöèòå íà ïðâî ìåñòî ¼à ñòàâààò óëîãàòà íà îá¼àñíóâà÷è íà ïðîöåñèòå , ïîòîà ñëåäóâà óç áðå¼êèíã óëîãàòà, ïà óëîãàòà íà èñòðàæóâà÷è è ìîíèòîðè , ïî êî¼à ñëåäóâà óëîãàòà íà êàòàëèçàòîð íà îïøòåñòâåíèòå ïðîöåñè è íà ïîñëåäíî ìåñòî å óëîãàòà íà ðàñïðîñòðàíóâà÷ íà èíôîðìàöèèòå . Øòî å èíòåðàêòèâíîñò? Èíòåðàêòèâíîñòà å ïðâèîò è, çàñåãà, óñïåøåí åêñïåðèìåíò íà îíëà¼í íîâèíàðñòâîòî. Òàà ñå äèçà¼íèðà çà äà ñå îá¼àñíè êîìïëåêñ îä èäåè è ïðîöåñè. Äîñåãà ñå íàïðàâåíè ïîâå å êàòåãîðèè è êëàñèôèêàöèè íà èíòåðàêòèâíèòå åëåìåíòè è ìåòîäè íà Èíòåðíåò, îäíîñíî êàêî àëàòêè âî îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî, íî, ãëàâíî, ïîñòî¼àò è ñå êîðèñòàò 4 êàòåãîðèè: 98 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

Åäíîñòàâíà êëàñèôèêàöè¼à íà èíòåðàêòèâíîñòà Êàòåãîðè¼à

Öåë

Îñîáèíè

Ïðèìåðè

Íàðàòèâíà

Äà ñå ñîîïøòè íèç Ñòîðèè êàæàíè îä ïðèêàçíà îäðåäåí àãîë. Àíåãäîòè, ëè÷íè ïðèêàçíè, ñòóäèè íà ñëó÷àè èòí.

http://www.msnbc.com/ modules/enron/ http://www.nytimes.com/pages/ multimedia/index.html

Èíñòðóêòèâíà

Äà ñå âîâåäàò ÷èòàòåëèòå âî ïðîöåñèòå

Èíñòðóêöèè ÷åêîð ïî ÷åêîð çà äà ñå îá¼àñíè êàêî íàñòàíóâààò íåøòà

http://www.msnbc.com/ modules/tornado/default.asp http://www.unav.es/malofiej/ entries/9/020-1/accitren.html

Èñòðàæóâà÷êà

Äà èì ñå äàäå øàíñà ñàìè äà èñòðàæóâààò è îòêðèâààò

Îâîçìîæóâà àêòèâíî ñàìîâêëó÷óâà å è îäðåäóâà å íà èíòåðàêöè¼àòà

http:// www.becominghuman.org/ http://www.msnbc.com/ modules/India_Pakistan_uber/ default.htm

Ñèìóëàòèâíà

Äîæèâóâà å èñêóñòâî íà âèñòèíñêè ïðîöåñ

Ñèìóëèðà å àâòåíòè÷íî ó÷åñòâî

http://www.moma.org/ whatisaprint/flash.html http://www.msnbc.com/ modules/airport_security/ screener/ http://www.macgregor.net/ sailing/

>>> 99

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ïðåáàðóâà å íà Èíòåðíåò ÀËÈÑÀ ÏÎÂÅ Å ÍÅ ÆÈÂÅÅ ÒÓÊÀ Áåçãðàíè÷íàòà ìðåæà WWW å íåèñöðïåí èçâîð íà èíôîðìàöèè è êîìïëåêñíà è ñîôèñòèöèðàíà ðàçóçíàâà÷êà ìðåæà. Íå¼çèíàòà ïðåäíîñò âî îäíîñ íà áðî¼îò íà èíôîðìàöèèòå âî ñïîðåäáà ñî êî¼à áèëî íàöèîíàëíà ðàçóçíàâà÷êà ìðåæà å íåñïîðåäëèâà. WWW íå ïðèïà à íà íèêîãî è âî èñòî âðåìå èì ïðèïà à íà ñèòå. Ïðèáèðà åòî èíôîðìàöèè íà Èíòåðíåò-ìðåæàòà ñå êîðèñòè çà ïîäèãíóâà å íà íèâîòî íà çíàå åòî. Îä òî¼ àñïåêò, ìðåæàòà å óíèêàòåí èíôîðìàòè÷êè ïðîñòîð è ìåäèóì êî¼ ãî ïîñåäóâà èñòîðèñêîòî çíàå å íà ñâåòîò ïðèáèðàíî è àðõèâèðàíî ñî òðàäèöèîíàëíè ìåòîäè, êîè íîâàòà èíôîðìàòè÷êà òåõíîëîãè¼à (ÈÒ) ãî êîíâåðòèðàøå âî ïîòåíöè¼àë äîñòàïåí çà ñèòå. Íîâàòà òåõíîëîãè¼à ïîñòàâè è íîâè áàðà à. Çà áðçî è ëåñíî ïðåáàðóâà å ïî íåáåñíèîò ñâîä, êàäå øòî ñåêî¼à ¾âåçäà å íîâî ñî¾âåçäèå îä èíôîðìàöèè, ñå íåîïõîäíè íîâè êîìïåòåíöèè.

Mðåæàòà å óíèêàòåí Çàòîà, ïðåáàðóâà åòî íà Èíòåðíåò ñå ñïîðåäóâà ñî èíôîðìàòè÷êè èñòðàæóâà åòî íà Ìåñå÷èíàòà. Çà äà ñå èñòðàæóâà íà ïðîñòîð è ìåäèóì êî¼ ãî Çåì¼èíèîò ñàòåëèò, êàêî âî àïñîëóòíî íîâà è êðà¼íî íåïîçíàòà ïîñåäóâà èñòîðèñêîòî ñðåäèíà çà ÷îâåêîò, íåîïõîäíè ñå íîâà èíòóèöè¼à, èíñòèíêòè, çíàå å íà ñâåòîò çíàå à è èñêóñòâà. Òàêà å è êîãà ñå èñòðàæóâà WWW. Ñî ïðèáèðàíî è àðõèâèðàíî íîâèòå êîìïåòåíöèè òðåáà äà îòêðèâàìå êàäå ñìå, øòî ñî òðàäèöèîíàëíè ñàêàìå, êàäå òðåáà äà îäèìå, êàêî å ñòèãíåìå òàìó è äàëè ìåòîäè, êîè íîâàòà ñìå íà âèñòèíñêîòî ìåñòî ñî âèñòèíñêàòà èíôîðìàöè¼à. èíôîðìàòè÷êà òåõíîëîãè¼à (ÈÒ) ãî êîíâåðòèðàøå âî ïîòåíöè¼àë äîñòàïåí çà ñèòå.

Äèãèòàëíà ïèñìåíîñò Äèãèòàëíàòà ïèñìåíîñò å îñïîñîáåíîñò äà ñå ðàçáåðå è óïîòðåáè èíôîðìàöè¼à âî óìíîæåí ôîðìàò îä ïîâå å èçâîðè äîáèåíà ïðåêó êîìï¼óòåð (Paul Gilster, Digital Literacy, Barnes&Nobles, 2003) . Äèãèòàëíàòà ïèñìåíîñò ïîäðàçáèðà ñåò âåøòèíè è ïîçíàâà à êîè âêëó÷óâààò ïîçíàâà à çà òîà: > êàêî ñå ïðåáàðóâà; > øòî ñå áàðà; > êàêâè ïðàøà à òðåáà äà ñå ïîñòàâàò; > êîè èíôîðìàöèè ìîæàò äà áèäàò ðåëåâàíòíè è óïîòðåáëèâè; > êîëêó îä èíôîðìàöè¼àòà íè å íåîïõîäíî. Ïðâèîò êëèê Êîãà å ãî ñòàðòóâàìå ïðåáàðóâà÷êèîò âåá-ñà¼ò, ïðâîòî ïðàøà å ñî êîå ñå ñîî÷óâàìå å: êàäå îäèìå? Îäãîâîð çàâèñè îä òîà øòî ñàêàìå, êàêî è îä íàøåòî ïðåòõîäíî èñêóñòâî íà WWW. Ïî¼äîâíèòå ñòàíèöè ñå îíèå íà íà¼êîðèñòåíèòå ïðåáàðóâà÷êè

100 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx

ìàøèíè Google, Alta Vista èëè íåêîè äðóãè, ìîæåáè äèðåêòîðèóìèòå16 íà Yahoo èëè, ïàê, ñïåöè¼àëèçèðàíèòå ñà¼òîâè çà ïðåáàðóâà å âåñòè, èëè êàêâè áèëî äðóãè èíôîðìàöèè.

WWW íåìà öåíòðàëà âî êî¼à ñåäàò ïðîãðàìåðè è ïðîäóöåíòè êîè å ãî íàñî÷óâààò îíî¼ øòî áàðà êîí âèñòèíñêàòà àäðåñà. Çàòîà, äåòåðìèíèðàíîñòà, ¼àñíàòà öåë è èíôîðìàöè¼à êî¼à ñå áàðà ìîðà äà áèäå îñíîâíàòà âîäèëêà. Îòêàêî ¼àñíî å ñå äåôèíèðà øòî ñå áàðà, è îòêàêî å ñå èñòðàæàò ñèòå äîñòàïíè òðàäèöèîíàëíè áàçè íà ïîäàòîöè, ñå óòâðäóâààò ìîæíèòå èçâîðè, îäíîñíî êîìïàíèè, îðãàíèçàöèè è ëó å çà êîè ñå ñìåòà äåêà ¼à èìààò áàðàíàòà èíôîðìàöè¼à. Àêî ãî óòâðäèìå âèñòèíñêèîò èçâîð, ñëåäóâà ïðåáàðóâà åòî âî íåãîâèòå àðõèâè. Àêî áàðàìå íåøòî ïîâðçàíî ñî Ñâåòñêà áàíêà, ëîãè÷íî å íàøåòî ïðåáàðóâà å äî êîíå÷íàòà öåë äà ãî ïðàâèìå ñî ëîêàëíèîò ïðåáàðóâà÷ íà ñà¼òîò. Òðåáà äà ñå áèäå òðïåëèâ è äà ñå ïîñòàâàò ðåàëíè è âðåìåíñêè îïðåäåëåíè çàäà÷è. Êðåäèáèëèòåò íà èçâîðèòå Ñåêîãàø òðåáà äà ñå ïðîâåðóâà èäåíòèòåòîò íà ñòðàíèöèòå ñî êîè ïðâ ïàò ñå ñðå àâàìå. Êîðèñíè ñå èíôîðìàöèèòå äàëè èíôîðìàöè¼àòà øòî ¼à íóäè íåêî¼ ñà¼ò å àâòåíòè÷íà íà ñà¼òîò èëè å ïðåçåìåíà îä íåêî¼ äðóã èçâîð; äàëè òàà èíôîðìàöè¼à å ðåçóëòàò íà èñòðàæóâà à èëè å ñàìî ìèñëå å. Àêî èíôîðìàöè¼àòà å äåë îä íåêîå ñåðèîçíî èñòðàæóâà å èëè íîâèíàðñêà ïðèêàçíà, è íà¼ìàëîòî ñîìíåâà å âî îäãîâîðèòå íà ïðåòõîäíèòå ïðàøà à ¼à ïðàâè ïðîáëåìàòè÷íà.

WWW íåìà öåíòðàëà âî êî¼à ñåäàò ïðîãðàìåðè è ïðîäóöåíòè êîè å ãî íàñî÷óâààò îíî¼ øòî áàðà êîí âèñòèíñêàòà àäðåñà. Çàòîà, îñíîâíà âîäèëêà ìîðà äà áèäå äåòåðìèíèðàíîñòà, ¼àñíàòà öåë è èíôîðìàöè¼à êî¼à ñå áàðà.

Êàêî äà çíàåìå íà êîãî äà ìó âåðóâàìå Äîáðèòå òðàäèöèîíàëíè ìåäèóìè ñå äîáðè è îí-ëà¼í (BBC, NYT, WSJ, Guardian, WP, Economist, etc.) Àêî íåêîãàø íå íè óñïåâà ñàìèòå äà ¼à óòâðäèìå àâòåíòè÷íîñòà è ðåëåâàíòíîñòà íà íåêî¼ Èíòåðíåò-èçâîð, ìîæå äà íè ïîìîãíàò ñëåäíèâå âåá-ñà¼òîâè íàìåíåòè çà ïðîâåðêà íà èäåíòèòåòîò íà ñà¼òîâèòå. > http://sosig.ac.uk/desire/internet-detective.html > http://www.lib.lfc.edu/internetsearch/evalweb.html > ÓÐË-àäðåñèòå ìîæàò, íî è íå ìîðà äà êàæàò ìíîãó > Íå ñå ñèòå ïåðñîíàëíè ñà¼òîâè äîáðè > .com è .org íå ãàðàíòèðààò íèøòî; > Äóðè è íåêîè óíèâåðçèòåòñêè ñà¼òîâè (.edu) íå ñå çà ïîôàëáà > Ìíîãó ãîâîðè è ñà¼òîò íà êî¼ áèë ëèíêîò çà ñà¼òîò øòî ãî àíàëèçèðàìå. > Ïîíåêîãàø ïîìàãà è àêî ãè ïðàøàìå êîëåãèòå.

>>> 101

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ïðåáàðóâà÷êè òåõíîëîãèè Ïðåáàðóâà÷êèòå ñåðâèñè íà WWW, ãëàâíî, ñå êàòåãîðèçèðàíè âî: ïðåáàðóâà÷êè ìàøèíè; äèðåêòîðèóìè; êàòàëîçè è âîäè÷è. Ïðåáàðóâà÷êèòå ìàøèíè ãè èíäåêñèðààò âåá-äîêóìåíòèòå, Äåñåò ïðè¼àòåëñêè ãëàâíî, ñïîðåä êëó÷íè çáîðîâè. Êëó÷íèòå çáîðîâè ñå åäåí óïàòñòâà çà îä îñíîâíèòå åëåìåíòè íà âåá-ñòðàíèöèòå è ïðåáàðóâà÷êèòå ïðåáàðóâà å íà ðîáîòè íà âåá-ìàøèíèòå ãè ïðåïîçíàâààò è èñòàêíóâààò âî Èíòåðíåò 1. Ïðåáàðóâ༠ïàìåòíî èíäåêñ ëèñòè. Äèðåêòîðèóìèòå è êàòàëîçèòå, ãëàâíî, ñå (îïðåäåëè ¼àñíî øòî îðãàíèçèðàíè ëèñòè íà âåá-ñà¼òîâè ñïîðåä îäðåäåíè áàðàø è êàäå áàðàø) êàòåãîðèè.

2. Âðåìåòî å ïàðè Èìà è õèáðèäíè ïðåáàðóâà÷êè òåõíîëîãèè øòî ãè íóäàò 3. Íå ïîòöåíóâà ãè íàåäíàø è äâåòå îïöèè: ïðåáàðóâà å ñïîðåä êëó÷íè ïîïàòíèòå èíôîðìàöèè çáîðîâè è âî áàçèòå íà ïîäàòîöè âî äèðåêòîðèóìèòå èëè 4. Ïðèî ༠ìó íà êàòàëîçèòå. Òèå ñàìèòå íå ñå ïðåáàðóâà÷è, òóêó ñàìî ïðîáëåìîò îä ïîâå å ïîñðåäíèöè êîè óïàòóâààò áàðà å äî ïðåáàðóâà÷êèòå ñòðàíè ìàøèíè è ñà¼òîâèòå ñî äèðåêòîðóèìè, à ðåçóëòàòèòå ãè 5. Íå ïëàøè ñå äà ïðàøóâàø ñîîïøòóâààò íà ñîïñòâåíèîò èíòåðôå¼ñ.

6. Ñïðîòèâñòàâóâ༠èì ñå Ïîñòî¼àò è ñïåöè¼àëèçèðàíè ïðåáàðóâà÷è çà íà èñêóøåíè¼àòà äà ñïåöèôè÷íè îáëàñòè, êàêî íà ïðèìåð çà áèçíèñ è ñêðøíóâàø êîðïîðàöèè (http://www.accuracy.org/); çà åâðîïñêè åêñïåðòè 7. Ìàðêèð༠ãî ïàòîò âî ìåäèöèíà (http://www.alphagalileo.org/); íàóêà è 8. Ïîáàð༠ïîìîø òåõíîëîãè¼à (http://www.mediaresource.org/).

9. Ñïîäåëóâ༠Åâå íåêîëêó ïðåáàðóâà÷è çà íîâèíàðñòâî: çà ðàçíè ëó å, 10. Áèäè îäãîâîðåí åêñïåðòè îä ðàçëè÷íè îáëàñòè, âåñòè, ôîòîãðàôèè, ñòàòèñòèêà (http://www.journalistexpress.com/); ïðåáàðóâà÷êà àëàòêà íà Èíñòèòóòîò Ïîèíòåð (http://www.nelsonsearch.org/), êàêî è ñà¼òîò íà On-line Journalism Rewiew (http://ojr.usc.edu/content/ resources/jlinks.cfm) ôóñíîòè

1 Èíòåðíåò - ãëîáàëíà ìðåæà âî êî¼à ñå ïîâðçàíè ìèëèîíè êîìï¼óòåðè. Èíòåðíåò ïîâðçóâà êîìï¼óòåðè îä ïîâå å îä 100 äðæàâè Èíòåðíåò íå å ñèíîíèì çà WWW (World Wide Web).

2 WWW (World Wide Web) ñèñòåì îä Èíòåðíåò-ñåðâåðè øòî ïîâðçóâààò ñïåöè¼àëíî ôîðìàòèðàíè äîêóìåíòè ñî HTML (HyperText Markup Language), êî¼ å íåîïõîäåí çà äà ñå ÷èòààò òåêñòîâè, ãðàôèêè è àóäèî è âèäåîäîêóìåíòè íà Èíòåðíåò. WWW íå å ñèíîíèì íà Èíòåðíåò.

3 Ðåàëíî âðåìå (real time) - òåðìèí øòî ñå êîðèñòè äåêà ñå äîáèâà íåøòî îä Èíòåðíåò âî èñòî âðåìå êàêî âî ðåàëíîñòà. Íà ïðèìåð: ðèàëòà¼ì îïåðàòèâåí ñèñòåì å ñèñòåì êî¼ âåäíàø îäãîâàðà íà íàðåäáàòà. Ñå êîðèñòè âî íàâèãàöè¼àòà êîãà êîìï¼óòåðîò òðåáà äà ñèìíå èíôîðìàöè¼à áåç ïðåêèí è âî êîíòèíóèòåò.

4 Âèðòóåëíà ðåàëíîñò - âåøòà÷êà ñðåäèíà êî¼à ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåðñêè ìàøèíè è ïðîãðàìè íè ñå ïðèêàæóâà êàêî ðåàëíîñò.

5 USB êðàòåíêà îä Universal Serial Bus, ïðèêëó÷îê íà êîìï¼óòåðîò íà êî¼ ñå âêëó÷óâààò íàäâîðåøíè è ïðåíîñíè íîñà÷ íà ïîäàòîöè.

102 >>>

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ <

xxx 6 Õèïåðëèíê - åëåìåíò íà åëåêòðîíñêèîò äîêóìåíò ñî ÷è¼à ïîìîø ñå ïðåíåñóâàìå íà äðóãî ìåñòî íà èñòèîò èëè íà íåêî¼ äðóã äîêóìåíò èëè âåáñà¼ò.

7 Ñà¼áåð-ïðîñòîð - íåôèçè÷êè òåðåí ñîçäàäåí îä êîìï¼óòåðñêèòå ñèñòåìè.

8 Ïàðòèöèïàöèñêî íîâèíàðñòâî - âèäè âî ãëàâàòà Ïàðòèöèïàöèñêî íîâèíàðñòâî - óøòå åäíî ïîìåñòóâà å íà ãðàíèöèòå 9 Âåá-ëîã - ïåðñîíàëíà âåá-ñòðàíèöà êî¼à å ¼àâíà, ñå àïäå¼òèðà ñî ðåäîâíà äèíàìèêà, íà¼÷åñòî ñåêî¼ äåí. Âåá-áëîãîò ïðåçåíòèðà ñòàâîâè íà àâòîðîò, êî¼ ñå íàðåêóâà bloger.

Bloging å àêòèâíîñòà íà blogerot íà âåá-áëîãîò.

10 Ôàíçèí - ïå÷àòåíî èçäàíèå êîå ñå îá¼àâóâà âî íåñòàíäàðäíè íîâèíàðñêè ôîðìàòè. Íà¼÷åñòî ñå çàíèìàâà ñî òåìè îä ñóïêóëòóðàòà è àëòåðíàòèâàòà.

11 Áðå¼ê ëèíè¼à - ëèíè¼à ñî êî¼à ñå ïîòöðòóâà, èçäâî¼óâà èëè íàãëàñóâà íàñëîâ, ïàðàãðàïõ, ëèä èëè äðóã åëåìåíò îä íåêî¼ òåêñò 12 Ñêðîëóâà å - àëàòêàòà íà äåñíàòà ìàðãèíà íà åêðàíîò çà ñïóøòà å/ êðåâà å íà ñòðàíèöàòà 13 Õîóìïå¼ - ñå íàðåêóâà óøòå èíäåêñ èëè ãëàâíà ñòðàíèöà. Òîà å ïðâàòà ñòðàíèöà êîãà å ñå îòâîðè åäåí âåá-ñà¼ò.

14 Ôëåø-àíèìàöèè - àíèìàöèè øòî ñå ïðàâàò ñî ôëåø-òåõíîëîãè¼à ñî âåêòîðñêà ãðàôèêà êî¼à ¼à ïîääðæóâààò ñèòå ïðåáàðóâà÷è (Internet Explorer, Netscape Navigator, Firefox) 15 Öåíòàð çà âèçóåëåí èìïàêò - ñïîðåä òåîðåòè÷àðèòå íà ãðàôè÷êèîò äèçà¼í, òîà å ìåñòî âî âåñíèêîò èëè íà âåá-ñà¼òîò êàäå øòî ñå ïîñòèãíóâà íà¼ãîëåì åôåêò è êàäå øòî ñå ïîñòàâóâààò íà¼âàæíèòå ñîäðæèíè 16 Äèðåêòîðèóì - îðãàíèçàöèñêà åäèíèöà èëè ïàïêà âî êî¼à ñå îðãàíèçèðàíè äîêóìåíòè ñïîðåä îäðåäåíà ñòðóêòóðà èëè õèåðàðõè¼à. Íà ïðèìåð: íà ñà¼òîò íà Yahoo, äèðåêòîðèóìè ñå êàòåãîðèèòå (ïîëèòèêà, óìåòíîñò...) ïðåêó êîè ñå ïðåáàðóâààò ñðîäíè ñà¼òîâè, ôà¼ëîâè, äîêóìåíòè...

Êîðèñòåíà ëèòåðàòóðà è âåá-ñà¼òîâè: http://www.poynter.org http://www.journalism.org http://ojr.org/ Èçâîðè çà èñòîðè¼àòà íà Èíòåðíåò: http://www.isoc.org/internet/history/ http://www.ocean.ic.net/ftp/doc/nethist.html http://www.ifla.org/documents/internet/hari1.txt http://www.columbia.edu/~hauben/netbook/ ftp://ftp.nw.com/pub/zone/ Ïèøóâà å íà Èíòåðíåò: http://webreference.com/content/writing/style.html http://wp.netscape.com/computing/webbuilding/studio/ feature19980827-1.html http://useit.com/alertbox/9710a.html http://www.useit.com/alertbox/9703b.html >>> 103

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

http://www.useit.com/alertbox/9606.html http://www.useit.com/alertbox/980906.html http://www.alistapart.com/stories/writing2/ http://www.e-gineer.com/articles/web-writing-for-many-interestlevels.phtml Âåá-äèçà¼í: http://www.wilsonweb.com/articles/12design.htm ) http://www.wwwscribe.com/wi97.htm http://www.projectcool.com/developer/ http://www.htmlhelp.com/design/style/ Ïðåáàðóâà å íà Èíòåðíåò: http://www.researchbuzz.com/excerpts/10friendly.htm ) Èíòåðàêòèâíîñò: http://www.snd-e.org/ http://poynterextra.org/ http://www.visualjournalism.com/files/uploads.shtml http://www.j-lab.org/index.html http://www.snd-e.org/

104 >>>

xxx

ÈÍÒÅÐÍÅÒ-ÒÅÐÌÈÍÎËÎÃÈ£À Àíèìèðàí ãèô - ñëèêà øòî ñå äâèæè âî ÃÈÔôîðìàò. Àïëîóäèíã - ïîñòàâóâà å ( êà÷óâà å ) íà íåêî¼ äîêóìåíò îä Èíòåðíåò. Áà¼ò - íà¼ìàëà åäèíèöà ïîäàòîöè ïðåíåñåíà íà Èíòåðíåò. Òîà å êîëè÷åñòâî ïîäàòîöè øòî ñîäðæè åäíà áóêâà èëè áðî¼êà íà Èíòåðíåò. Áàíåð - äåôèíèðàí ïðîñòîð, íà âðâîò èëè íà äíîòî íà âåá-ñòðàíèöàòà, êî¼ íà¼÷åñòî ñå êîðèñòè êàêî ðåêëàìåí, èëè êàêî ìåñòî çà èìåòî íà âåáñòðàíèöàòà. Áóêìàðê - ôóíêöè¼à âî ïðåáàðóâà÷îò (áðàóçåðîò) êî¼à îâîçìîæóâà ìåìîðèðà å íà âåá-ñòðàíèöèòå. Áðàóçåð (ïðåáàðóâà÷) - ñîôòâåð (êîìï¼óòåðñêà ïðîãðàìà) êî¼à âè îâîçìîæóâà äà èñòðàæóâàòå äîêóìåíòè íà Èíòåðíåò. Âåá-ñà¼ò - îñíîâåí åëåìåíò íà WWW. Âåá-áëîã - ïåðñîíàëíà âåá-ñòðàíèöà êî¼à å ¼àâíà, ñå àïäå¼òèðà ñî ðåäîâíà äèíàìèêà, íà¼÷åñòî ñåêî¼ äåí. Âåá-áëîãîò ïðåçåíòèðà ñòàâîâè íà àâòîðîò êî¼ ñå íàðåêóâà áëîãåð. Áëîãèíã å àêòèâíîñòà íà áëîãåðîò íà âåá-áëîãîò.

WWW (World Wide Web) - ñèñòåì íà êðåèðà å è ïðèñòàï äî äîêóìåíòè ôîðìèðàíè âî HTML (âèäè ÕÒÌË) ¼àçèê, êî¼ âêëó÷óâà õèïåðëèíêîâè è ïîääðæóâà ãðàôèêà è äðóãè ìèëòèìåäèóìñêè ôîðìàòè. WWW å ñàìî åäåí äåë îä Èíòåðíåò. Âèðòóåëíà ðåàëíîñò - âåøòà÷êà ñðåäèíà êî¼à ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåðñêè ìàøèíè è ïðîãðàìè íè ñå ïðèêàæóâà êàêî ðåàëíîñò. Äèðåêòîðèóì - îðãàíèçàöèñêà åäèíèöà, èëè ïàïêà âî êî¼à ñå îðãàíèçèðàíè äîêóìåíòèòå ñïîðåä îäðåäåíà ñòðóêòóðà èëè õèåðàðõè¼à. Íà ïðèìåð: íà ñà¼òîò íà Yahoo, äèðåêòîðèóìè ñå êàòåãîðèèòå (ïîëèòèêà, óìåòíîñò...) ïðåêó êîè ñå ïðåáàðóâààò ñðîäíè ñà¼òîâè, ôà¼ëîâè, äîêóìåíòè... Äîìåí - óíèêàòíî èìå íà åäåí ñà¼ò êàêî íåãîâà àäðåñà, âêëó÷óâ༠è ãî è òèïîò íà ñà¼òîò îäðåäåí ñïîðåä êðàòåíêèòå .edu çà åäóêàòèâåí, .com çà êîìåðöè¼àëåí, .org çà îðãàíèçàöè¼à, .gov çà âëàäèí èòí. Äàóíëîäèðà å - ïðåçåìà å ( ñèìíóâà å ) íà íåêî¼ äîêóìåíò îä Èíòåðíåò. ÃÈÔ - ôîðìàò çà êîìïðåñèðà å ôîòîãðàôèè è äðóãè âèçóåëíè åëåìåíòè çà ïîñòàâóâà å íà Èíòåðíåò. ÃÈÔ (Graphic Interchange Format) ãî ÷èòààò ñèòå áðàóçåðè. Íà¼÷åñòî ñå êîðèñòè çà êîìïðåñèðà å íà ëîãà. Ãèãàáà¼ò - åäíà ìèëè¼àðäà áà¼òè.

>>> ÄÎÒ.ÊÎÌ.ÁÓÌ < Èíòåðàêòèâíîñò - àêòèâíîñò íà åäåí Èíòåðíåòêîðèñíèê ñî êî¼à òî¼ ïàðòèöèïèðà âî ôóíêöèîíèðà åòî íà åäíà âåá-ñòðàíèöà. Èíòåðíåò - çáèð îä êîìï¼óòåðñêè ìðåæè ìå óñåáíî ïîâðçàíè ñî êàáëè, òåëåôîíñêè ëèíèè èëè ñî ñàòåëèòè çà äà ñïîäåëóâààò èíôîðìàöèè. £àâà ( àâà) - ñîôòâåð êî¼ îâîçìîæóâà àíèìàöèè íà ñëèêè è òåêñò íà èíòåðíåò.

JPEGS ( å¼ïåãñ) - ôîðìàò çà êîìïðåñèðà å ôîòîãðàôèè íà Èíòåðíåò. Íà¼÷åñòî êîðèñòåí ôîðìàò, áèäå¼ è ïðàâè êîìïðåñèè êîè ñå ëåñíè çà äàóíëîäèðà å. Ëèíåàðíî - èíôîðìàöèè íàïèøàíè âî ïîñëåäîâàòåëåí ðåäîñëåä âî ïå÷àòåíèòå è âî òðàäèöèîíàëíèòå åëåêòðîíñêè ìåäèóìè. Íåëèíåàðíî - îí-ëà¼í íîâèíàðñòâîòî èìà ìîæíîñòè äà ãî èçáåãíå ëèíåàðíèîò íà÷èí íà ïèøóâà å, áèäå¼ è ëèíêîâèòå îâîçìîæóâààò ÷èòà å âî ñêîêîâè. Ðèàëòà¼ì - ñèìóëòàíà êîíâåðçè¼à íà àóäèî èëè âèäåîïîðàêè. Òåðìèí øòî ñå êîðèñòè äåêà íåøòî îä Èíòåðíåò ñå äîáèâà âî èñòî âðåìå êàêî âî ðåàëíîñòà. Íà ïðèìåð: ðèàëòà¼ì îïåðàòèâåí ñèñòåì å ñèñòåì êî¼ âåäíàø îäãîâàðà íà íàðåäáàòà. Ñå êîðèñòè âî íàâèãàöè¼àòà êîãà êîìï¼óòåðîò òðåáà äà ñèìíå èíôîðìàöè¼à áåç ïðåêèí è âî êîíòèíóèòåò. Ñà¼áåð-ñïå¼ñ - òåðìèí ïðåçåìåí îä ÑÔ-ðîìàíîò Íåóðîìàíñåð íà Âèëè¼àì Ãèáñîí. Îïèøóâà ñèìóëèðàíà ðåàëíîñò ïîñòèãíàòà ïðåêó êîìï¼óòåð ïðåêó êî¼à ñå äîæèâóâà èñêóñòâî íà âèðòóåëíà ðåàëíîñò. Ñïàì - åëåêòðîíñêî óáðå. ÓÑÁ - êðàòåíêà îä Universal Serial Bus, ïðèêëó÷îê íà êîìï¼óòåðîò íà êî¼ ñå âêëó÷óâààò íàäâîðåøíè è ïðåíîñíè íîñà÷è íà ïîäàòîöè. Ôëåø-àíèìàöèè - àíèìàöèè øòî ñå ïðàâàò ñî ôëåø-òåõíîëîãè¼à ñî âåêòîðñêà ãðàôèêà êî¼à ¼à ïîääðæóâààò ñèòå ïðåáàðóâà÷è (Internet Explorer, Netscape Navigator, Firefox) Õèò - ñåêî¼ òåêñòóàëåí èëè ãðàôè÷êè åëåìåíò íà åäíà âåá ñòðàíèöà ïðåòñòàâóâà åäåí õèò. Ìíîãó ÷åñòî ñå ìåøà ñî âëåç íà ñòðàíèöàòà. Õîóìïå¼ - âëåçíàòà ñòðàíèöà íà åäåí âåá-ñà¼ò. Êàêî ïîðòà âî åäíà êó à. ÕÒÌË (HTML - Hyper Text Markup Language) êðàòåíêà çà êîäèðàí ¼àçè÷åí ñèñòåì ñî êî¼ ñå êðåèðààò äîêóìåíòè çà âåá- ñòðàíèöè. Õèïåðëèíê - ëèíê (âðñêà) øòî ïîâðçóâà äîêóìåíòè íà WWW ñî ïîìîø íà ÕÒÌË ×åòóâà å (÷åò) - äèñêóñèè ïðåêó Èíòåðíåò ìå ó ëó å êîè ñå îí-ëà¼í âî èñòî âðåìå. >>> 105

xxx

Ã Ë À  À

4

Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð

> Êàòåðèíà Ñïàñîâñêà >>> 107

>>> Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð <

xxx

> Êàòåðèíà Ñïàñîâñêà Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð CAR Êîìï¼óòåðîò å îñíîâíà àëàòêà çà ðàáîòà íà íîâèíàðîò, êàêî øòî å ðåêîðäåðîò çà çåìà å èç¼àâà èëè ïåíêàëîòî. Êîìï¼óòåðîò íè ñëóæè äà äî¼äåìå äî èíôîðìàöè¼à è äà ¼à àíàëèçèðàìå çà ïîêðàòêî âðåìå; äà îáåçáåäèìå ïîâå å êîíòåêñò çà ïîäàòîöèòå øòî ãè èìàìå; äà íà¼äåìå è äà ðàçâèåìå èäåè çà ñòîðèè, ïðèêàçíè, êîðèñòå¼ è îí-ëà¼í èçâîðè. ÊÀÐ-àëàòêèòå ñå íåîïõîäíè îñîáåíî àêî ñàêàòå äà ñå çàíèìàâàòå ñî èñòðàæóâà÷êî íîâèíàðñòâî, áèäå¼ è åäíî ñî äðóãî îäàò ðàêà ïîä ðàêà. Êîãà ñå ñëó÷è 11 ñåïòåìâðè, íîâèíàðèòå íà New York Times íàïðàâè¼à åäíî ïîñåáíî èçäàíèå îä 100-èíà ñòðàíèöè çà íåöåëè 24 ÷àñà îä íàñòàíîò ñî èíôîðìàöèè è ñòîðèè çà àâèîíèòå øòî óäðè¼à âî äâåòå êóëè; çà ïàòíèöèòå; çà ìîæíèòå òåðîðèñòè÷êè ãðóïè, ìå ó êîè è Àë Êàåäà, çà Áèí Ëàäåí; èìàà èíôîðìàöèè êàêî ñå èçãðàäåíè äâåòå êóëè, êîëêàâà ñèëèíà íà óäàð ìîæàò äà èçäðæàò. Çà ïîêðèâà åòî íà íàñòàíîò, New York Times îâàà ãîäèíà ñå çàêèòè ñî íåêîëêó Ïóëèöåðîâè íàãðàäè. Ïîãîëåì äåë îä îâèå ÊÀÐ-àëàòêèòå ñå áåêãðàóíä èíôîðìàöèè áåà îä Èíòåðíåò èëè îä äàòîòåêèòå íåîïõîäíè îñîáåíî êîè âåñíèêîò âå å ãè èìàøå âî ñâî¼àòà âíàòðåøíà ìðåæà. àêî ñàêàòå äà ñå Âî îâàà ãëàâà å ñå çàäðæèìå, ãëàâíî, íà îíî¼ íå òîëêó çàíèìàâàòå ñî ïîïóëàðåí, íî ìíîãó ïîçíà÷àåí äåë îä ÊÀÐ, à òîà å ðàáîòà èñòðàæóâà÷êî âî òàáåëè è äàòàáàçè çà ïàìåòíî ïîñòàâóâà å ïðàøà à è íîâèíàðñòâî, áèäå¼ è åäíî ñî äðóãî îäàò ðàêà áàðà å îäãîâîðè ïîòêðåïåíè ñî áðî¼êè. Çà äà ìîæåòå ïîä ðàêà. ïîåôèêàñíî äà ðàáîòèòå âî Excel è Access, å ïîâòîðèìå íåêîè îñíîâíè ìàòåìàòè÷êè ôóíêöèè êîè ñåêî¼ íîâèíàð áàðåì åäíàø âî ñâî¼àòà êàðèåðà ìîðàë äà ãè êîðèñòåë, à íåìàë ïîèì êàêî äà ãî íàïðàâè òîà. Áðî¼êè âî ðåäàêöè¼à Ñåêî¼ íîâèíàð, áåç ðàçëèêà íà ñåêòîðîò øòî ãî ðàáîòè, äîà à âî ñèòóàöè¼à äà ãëåäà âî íèçà áðî¼êè è íèøòî äà íå ìó áèäå ¼àñíî. òîà å îñîáåíî çà îíèå òàëåíòè øòî ñòàíàëå íîâèíàðè ñàìî äà íå ñå çàíèìàâààò ñî ìàòåìàòèêà, ïà ñèòå ôîðìóëè ãè çàáîðàâèëå óøòå êîãà çàâðøèëå ñî îñíîâíîòî îáðàçîâàíèå. Âåðóâàì äåêà è îíèå ïîäîáðèòå å ñå çàìèñëàò ïðåä ñîîïøòåíè¼àòà íà çàâîäîò çà ñòàòèñòèêà èëè íà íàðîäíà áàíêà. Ñåêîãàø òðåáà äà ãè èìàòå ïðåäâèä ÷èòàòåëèòå, ãëåäà÷èòå èëè ñëóøàòåëèòå - àêî íà âàñ íå âè å ìíîãó ¼àñíî, âåðî¼àòíî è íà íèâ íåìà äà èì å ìíîãó ¼àñíî. àêî ãè èíòåðïðåòèðàìå áðî¼êèòå, òðåáà äà ñìå ñèãóðíè äåêà äîáðî ñìå ¼à çàâðøèëå ðàáîòàòà. Îâàà ïðâà ãëàâà íà êðàòêèîò îïèñ íà èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà >>> 109

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

êîìï¼óòåðè èëè ÊÀÐ (Computer Assisted Reporting) å áèäå çà áðî¼êèòå è çà íåêîè îñíîâíè ôîðìóëè çà ïðåñìåòóâà å øòî å âè îëåñíàò ìíîãó âî ïðåñìåòèêèòå è îá¼àñíóâà åòî âî âàøèòå ïðèêàçíè. Ñåïàê, íåìî¼òå äà çàáîðàâèòå - çàä òèå áðî¼êè ñòî¼àò ÷îâå÷êè ïðèêàçíè. Øòî å áðî¼îò? Áðî¼îò å ðåçóëòàò, ðåçèìå. Íåêîè áðîåâè ïîìàãààò âî áîå åòî íà òî÷íè ñëèêè íà æèâåå åòî, ãî îòñëèêóâààò äèøå åòî íà îïøòåñòâîòî íèç áðî¼êè. Íî, íå ìîðà ñèòå äà ãî ïðàâàò òîà. Áðî¼îò å ìèñëå å. Òîà å ñàìî ñêðèåíî çàä ìàòåìàòè÷êèòå èëè ñòàòèñòè÷êèòå ìåòîäè è ñî ñåáå íîñè îäðåäåí àâòîðèòåò èëè áàðåì ïðèâèäåí àâòîðèòåò. Íî, íå ñèòå. Áðî¼îò å ïðåòïîñòàâêà, ïîãîäóâà å. Àìåðèêàíñêèòå èçáîðè âî 2000 ãîäèíà ïîêàæàà äåêà äóðè è áðî¼êèòå çà êîè ìíîãóìèíà ìèñëåëå äåêà ñå òî÷íè, ñåïàê, èçëåãîà íåòî÷íè è Áóø ïîáåäè. Èëè, ïîïèñîò âî Ìàêåäîíè¼à âî 2002 ãîäèíà çà ìíîãóìèíà å íåòî÷åí, íî, ñåïàê, îôèöè¼àëíî å ïðèôàòåí. Íåêîè ïðåòïîñòàâêè ñå äîâîëíî áëèñêè çà äà ìîæàò äà ñå êîðèñòàò áåç êîëåáà å. Íî, íå ñèòå. Òèå íå ëàæàò, ñàìî Àêî ãî èìàòå ïðåäâèä îâà çà áðî¼êèòå, ìîæåáè å âè êàæóâààò äåë îä âèñòèíàòà, îíî¼ äåë øòî ïîìîãíå äà ãè èçáåãíåòå ëàãèòå øòî ìîæàò äà ãè øèðàò ñàêàòå äà ãî ñîîïøòèòå. áðî¼êèòå. Èëè, êàêî øòî âåëåøå åäåí ìî¼ ïðîôåñîð, òèå íå ëàæàò, ñàìî êàæóâààò äåë îä âèñòèíàòà, îíî¼ äåë øòî ñàêàòå äà ãî ñîîïøòèòå . Êàêâè îäãîâîðè å äîáèåòå, îäíîñíî áðî¼êè, çàâèñè è îä ïðàøà åòî øòî å ãî ïîñòàâèòå, îñîáåíî àêî ñòàíóâà çáîð çà áðî¼êè øòî ïðîèçëåãóâààò îä èñòðàæóâà à íà ¼àâíîòî ìèñëå å. Êàêî äî ïðèêàçíà áåç ìíîãó áðî¼êè 1. Íå óïîòðåáóâà¼òå ìíîãó áðî¼êè âî åäåí èñò ïàðàãðàô. Îòêàêî å ãè íàâåäåòå áðî¼êèòå, òðåáà äà ãè ñòàâèòå âî êîíòåêñò íà íèâíîòî çíà÷å å çà ïóáëèêàòà. Íà òàêîâ íà÷èí, áðî¼êèòå ãè ãëåäàòå êàêî äà ñå öèòàòè è âíèìàòåëíî å ãè îäáåðåòå îíèå çà êîè ñìåòàòå äåêà ñå âàæíè. Êîðèñòåòå äðóãè èçðàçè, êàêî øòî ñå äâî¼íî , ïðèáëèæíî , ðå÷èñè , ïîâå å îä . Áàðà¼òå îä èçâîðîò äà âè ãè ïîåäíîñòàâè áðî¼êèòå çà äà ìîæåòå äà ãè ñóìèðàòå èëè äà ãè ñòàâè âî ïðàâèëåí êîíòåêñò.

2. Çàïîìíåòå íåêîè âîîáè÷àåíè áðî¼êè âî ñåêòîðîò øòî ãî ïîêðèâàòå. Íà¼òåøêèîò äåë âî ðàáîòå åòî ñî áðî¼êèòå å êîãà íå ìîæåòå äà ïðîöåíèòå äàëè å áðî¼îò ìàë èëè ãîëåì. Ñåêî¼ òðåáà äà ãè çíàå áàðåì âîîáè÷àåíèòå áðî¼êè, êàêî øòî ñå, íà ïðèìåð, ïîïóëàöè¼àòà íà Ìàêåäîíè¼à, ãîëåìèíàòà íà åêîíîìè¼àòà, èëè ïðîñå÷íàòà ãîäèøíà çàðàáîòóâà÷êà ïî ñåìå¼ñòâî âî Ìàêåäîíè¼à. Íî, ñåêî¼ ñåêòîð èìà ñâîè êàðàêòåðèñòè÷íè áðî¼êè - îíèå øòî ïîêðèâààò öðíà õðîíèêà å ñòàïêàòà íà êðèìèíàë è áðî¼ íà óáèñòâà ãîäèøíî âî Ìàêåäîíè¼à, èëè çà çäðàâñòâî - ñòàïêà íà ìîðòàëèòåò è íàòàëèòåò.

3. Çàîêðóæåòå ¼à áðî¼êàòà ñåêîãàø êîãà ìîæåòå.

110 >>>

xxx

>>> Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð <

4. Íàó÷åòå äà ðàçìèñëóâàòå âî ïðîïîðöèè/äåëîâè. Ïîãîëåì äåë îä ìàòåìàòèêàòà øòî ¼à êîðèñòèìå âî ðåäàêöèèòå ñå ñâåäóâà íà ïðîöåíòè, ïðîöåíòóàëíè ðàçëèêè, ñòàïêà èëè íåêàêâà âðåäíîñò ïî ñòàïêà íà ïîïóëàöè¼à èëè ëèöå. Òðóäåòå ñå ãîëåìèòå áðî¼êè äà ãè ïîåäíîñòàâèòå. Äîáðè íàâèêè êîãà èçâåñòóâàòå ñî áðî¼êè 1. Êîðèñòåòå ãè ñèòå àëàòêè øòî âè ñòî¼àò íà ðàñïîëàãà å êîìï¼óòåðîò íå å ñàìî ìàøèíà çà ïèøóâà å. Èìà è êàëêóëàòîð, à Åêñåëîò ëåñíî ìîæå äà ñå èíñòàëèðà íà ñåêî¼à ìàøèíà. Âî îâàà ïðîãðàìà äóðè è íå ìîðà äà ãè çíàåòå ôîðìóëèòå çà äà ãè äîáèåòå âðåäíîñòèòå, íî, ñåïàê, å ìîðà äà çíàåòå øòî áàðàòå.

2. Ñåêîãàø ïðîâåðåòå ãè ðåçóëòàòèòå - ñåêîãàø êîãà å êîðèñòèòå êàëêóëàòîð, áèäåòå ïîäãîòâåíè äåêà å ìîðà äà ãè ïðîâåðèòå áàðåì äâàïàòè. Àêî ìèñëèòå äåêà íåìàòå âðåìå çà òîà, òîãàø å ïîäîáðî âîîïøòî äà íå ãè êîðèñòèòå ïðåñìåòêèòå. Íåìî¼òå äà áèäåòå ïðåìíîãó ãîðäè, çàìîëåòå íåêî¼ êîëåãà äà ãè ïðîâåðè ðåçóëòàòèòå óøòå åäíàø, èëè äà ãî íàïðàâè òîà óðåäíèêîò. Òàêà å áèäåòå ñèãóðíè äåêà ñå òî÷íè ïðåñìåòêèòå, à íà ÷èòàòåëîò å ìó áèäå ¼àñíî øòî Áðî¼êèòå ñå ñòå ñàêàëå äà êàæåòå. çàîêðóæóâààò, íå ñå 3. Çàïðàøà¼òå ñå äàëè îäãîâîðîò øòî ñòå ãî äîáèëå å êàñàïàò . Àêî ëîãè÷åí. ðåçóëòàòîò å 243,5 4. Áðî¼êèòå ñå çàîêðóæóâààò, íå ñå êàñàïàò . Àêî âðåäíîñòà å 244. Íî, àêî ðåçóëòàòîò å 243,5 - âðåäíîñòà å 244. Íî, àêî ñòàíóâà çáîð ñòàíóâà çáîð çà 243,4 çà 243,4 - çàîêðóæåíàòà âðåäíîñò å 243. çàîêðóæåíàòà âðåäíîñò å 5. Êîðèñòåòå ïðåöèçåí ¼àçèê.

243. Ìàòåìàòè÷êè âîäè÷ Áóêâàëíî ñåêî¼ áðî¼ øòî ãî êîðèñòèìå ìîðà äà áèäå ñïîðåäåí ñî íåøòî - äðóãî âðåìå, äðóãî ìåñòî, èëè çáèð îä íåøòî. Ñå íàäåâàìå äåêà îâî¼ âîäè÷ å âè ïîìîãíå äà ãè ñòàâèòå áðî¼êèòå âî ïåðñïåêòèâà, êîðèñòå¼ è òðè àëàòêè - îä íåøòî (ïåð), ïðîìåíà è ïðîñåê. Êàêî ñå ïðåñìåòóâà ïðîöåíò 1. Òðåáà äà ¼à çíàåòå îñíîâàòà. Òîà å òîòàëîò îä ñèòå ãðóïè.

2. Ïîäåëåòå ¼à êàòåãîðè¼àòà øòî âå èíòåðåñèðà ñî îñíîâàòà (òîòàëîò).

3. Ðåçóëòàòîò ïîìíîæåòå ãî ñî 100 çà äà ãî äîáèåòå ïðîöåíòîò.

4. Çàîêðóæåòå ãî ðåçóëòàòîò è ïîåäíîñòàâåòå ãî. Íà ïðèìåð, àêî íà ïðåòñòî¼íèòå èçáîðè èìàòå 58 èñïèòàíèöè êîè ðåêëå äåêà å ãëàñààò, à 92 ðåêëå äåêà íåìà äà ãëàñààò, ñàêàòå äà âèäèòå êîëêàâ å ïðîöåíòîò íà ëó åòî øòî å èçëåçàò íà ãëàñà å: 1. ¼à äîáèâàòå îñíîâàòà : 58+92 = 150 2. 58/150 = .386666...

3. .38.666*100 = 38.666 4. 38.7% èëè ïîâå å îä åäíà òðåòèíà å èçëåçå íà ãëàñà å. >>> 111

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ïåð êàïèòà (èëè ïî ãëàâà íà æèòåë): ñòàïêà íà ñìðòíîñò, ñòàïêà íà êðèìèíàë... Ñòàïêèòå ïî ãëàâà ñå êîðèñòàò äà ñå èçåäíà÷àò äâå ðàçëè÷íè êàòåãîðèè. Íà ïðèìåð, àêî ñàêàòå äà ïðåñìåòàòå ñòàïêà íà êðèìèíàë âî äâà ãðàäà ñî ðàçëè÷íà ïîïóëàöè¼à, ñìðòíîñò îä ðàçëè÷íè áîëåñòè èëè áðóòî-äîìàøåí ïðîèçâîä íà ïîâå å çåì¼è. Ñòàïêèòå ñå êîðèñòàò âîîáè÷àåíî êîãà èìàìå ìíîãó ãîëåìè èëè ìíîãó ìàëè áðî¼êè è ãè ñòàâàìå âî íåøòî øòî ìîæåìå äà ãî ðàçáåðåìå. Ìíîãó å òåøêî äà çàìèñëèìå ìèëèîí îä íåøòî, ïà ìîæå äà å è èñòî ñî ìèë¼àðäà. Èëè, êàêî øòî çàáåëåæóâà àâòîðîò îí Àëåí Ïàóëîñ, ìèëèîí ñåêóíäè ìèíóâààò çà 11 äåíà, íî íà ìèë¼àðäà ñåêóíäè å èì òðåáààò 32 ãîäèíè. Èëè, ïàê, ìíîãó ìàëèòå áðî¼êè .0003 èçãëåäà ñëè÷íî íà 0.3. Íî, è äâåòå äàâààò ðàçëè÷íè ñëèêè. Ñòàïêà çà ãîëåìè áðî¼êè - ïðîñåê ïî ãëàâà íà æèòåë Áðóòî-äîìàøåí ïðîèçâîä îä 10 áèëèîíè äîëàðè å îãðîìíà áðî¼êà êî¼à ñàìî áè ãî çáóíèëà ÷èòàòåëîò àêî ïî÷íåòå äà ãè ïèøóâàòå íóëèòå. Äà ñå íàìàëè îâàà áðî¼êà è äà ñå äîáèå íåøòî øòî å ðàçáèðëèâî, ìîæåìå äà êàæåìå äåêà òîà, âñóøíîñò, å îêîëó 35.000 äîëàðè ïî ãëàâà íà æèòåë âî ÑÀÄ. Òîà íå çíà÷è äåêà ñåêî¼ ìàæ, æåíà èëè äåòå çàðàáîòóâà òîëêó. Âñóøíîñò, äóðè íè ïîëîâèíà îä ñåìå¼ñòâàòà íå çàðàáîòóâààò òîëêó. Íî, îâà å äîáàð íà÷èí äà ñå ïðèêàæå âêóïíîòî áîãàòñòâî íà çåì¼àòà øòî å ñîçäàäåíî è çàäðæàíî âî êîìïàíèèòå, âî äðæàâàòà è ëó åòî. Íà îâî¼ íà÷èí, íåðàçáèðëèâàòà áðî¼êà îä 10 áèëèîíè å ñòàâåíà âî ðàçáèðëèâà ïåðñïåêòèâà. Ñòàïêà çà ìàëè áðî¼êè - êðèìèíàë, ñìðòíîñò èëè äðóãè ñòàïêè Ñòàïêèòå êàêî øòî ñå íà 1.000 æèòåëè ñå êîðèñòè äà ñå ñòàâè íåêàêâà ïî¼àâà âî ïåðñïåêòèâà êîãà èìàìå ìíîãó ìàëè âðåäíîñòè. Íà ïðèìåð, íåìà äà êîðèñòèòå ñìðòíîñò ïî ãëàâà íà æèòåë - óìèðàìå ñàìî åäíàø. Íî, àêî âî Ìàêåäîíè¼à ãîäèøíî óìèðààò ïî 300 ëó å, òîà å íàâèñòèíà ìàëà áðî¼êà îä 0.0015 íà öåëîñíàòà ïîïóëàöè¼à. Íî, àêî îâàà áðî¼êà ¼à ïðåñìåòàìå íà 100.000 æèòåëè, òàà áðî¼êà å 150. Çíà÷è, 150 óìðåíè íà 100.000 æèòåëè. Îâà å äîáàð íà÷èí çà ñïîðåäóâà å íà ñòàïêà íà êðèìèíàë âî ðàçëè÷íè ãðàäîâè. Íà ïðèìåð: Àêî âî Ïèòñáóðã, ãðàä ñî 2,5 ìèëèîíè æèòåëè, ãîäèøíî ñå ñëó÷óâààò 80.000 êðèìèíàëíè äåëà. Âî Òóñîí, ñî 700.000 æèòåëè, ãîäèøíî ñå ñëó÷óâààò 60.000 êðèìèíàëíè äåëà. Çà äà äîáèåòå ñïîðåäëèâà áðî¼êà, íà¼ëåñíî å Ïèòñáóðã Òóñîí äà ¼à íà¼äåòå ñòàïêàòà íà êðèìèíàë íà 80.000/2.5 ìèëèîíè= 0.032 60.000/700.000= 0.08571 1.000 æèòåëè. Çíà÷è, ñòàïêàòà íà êðèìèíàë âî 0.32*1000=32 0.08571*1000=85.71 Òóñîí å çà ïîâå å îä äâà è ïîë ïàòè Èìà 32 êðèìèíàëíè äåëà Èìà 86 êðèìèíàëíè äåëà ïîãîëåìà îä êðèìèíàëîò âî Ïèòñáóðã íà 1.000 æèòåëè íà 1.000 æèòåëè (86/32=2.7).

112 >>>

xxx

>>> Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð <

Ïðåñìåòóâà å íà ïðîìåíèòå Èìà åäíîñòàâíè ïðîìåíè, îäíîñíî êîãà ïðåñìåòóâàìå ïðîìåíè øòî ñå ñëó÷èëå è òîà å ñåêîãàø åäíîñòàâíî: íîâèîò áðî¼ - ñòàðèîò áðî¼. Íà ïðèìåð, àêî ñàêàòå äà ïðåñìåòàòå êîëêó âè ïîðàñíàëà ïëàòàòà, îä ñóìàòà íà ïëàòàòà øòî ñòå ¼à çåëå îâî¼ ìåñåö ãîäèíàâà, ¼à îäçåìàòå ñóìàòà îä ïëàòàòà øòî ñòå ¼à çåëå âî èñòèîò ìåñåö ëàíè. Ðàçëèêàòà å ïðîìåíàòà è òàà ìîæå äà áèäå ïîçèòèâíà èëè íåãàòèâíà. Ìàëêó å ïîñëîæåíà ðàáîòàòà àêî ñàêàòå äà ¼à ïðåñìåòàòå ïðîìåíàòà âî ïðîöåíòè. È òîà å ïîðàäè òîà øòî ïîñòî¼àò ïîâå å íà÷èíè çà íå¼çèíî ïðåñìåòóâà å. Îâà å íà¼åäíîñòàâåí íà÷èí è, øòî å íà¼âàæíî, ñåêîãàø å òî÷åí: 1. äà ñå îäçåìå íîâîòî îä ñòàðîòî; 2. ðåçóëòàòîò, îäíîñíî ðàçëèêàòà äà ñå ïîäåëè ñî ñòàðîòî; 3. äà ñå ïîìíîæè ñî 100 è ñå äîáèâà ðàçëèêà âî ïðîöåíòè; 4. ïîñëåäåí ÷åêîð å çàîêðóæóâà å íà áðî¼îò. Íà ïðèìåð, àêî åäåí äèðåêòîð âî 2003 ãîäèíà çàðàáîòèë 2.4 ìèëèîíè äåíàðè, à ãîäèíàâà çàðàáîòèë 2.9 ìèëèîíè: 1. ðàçëèêàòà å = 2.9-2.4=0.5 èëè ïîëîâèíà ìèëèîí äåíàðè 2. ¼à äåëèìå ðàçëèêàòà ñî ñòàðàòà çàðàáîòóâà÷êà = 0.5/2.4 =.208 3. 0.208*100 = 20.8% 4. 21% çãîëåìóâà å íà çàðàáîòóâà÷êàòà, èëè ïëàòàòà ìó ïîðàñíàëà çà åäíà ïåòòèíà âî îäíîñ íà ëàíè.

Mean, Median i Mode Íà êðà¼îò îä îâàà ãëàâà, ñàìî íàêóñî çà ïðîñå÷íèòå âðåäíîñòè mean, median i mode. Ïðîñå÷íà âðåäíîñò èëè mean å çáèðîò íà ñèòå âðåäíîñòè ïîäåëåí ñî áðî¼îò íà âíåñåíèòå âðåäíîñòè. Íà ïðèìåð, èìàòå ëèñòà ñî ïëàòè íà 11 ôóäáàëåðè, ãè ñîáèðàòå ïëàòèòå íà ñèòå è ãè äåëèòå ñî 11 çà äà ¼à äîáèåòå ïðîñå÷íàòà ïëàòà íà ôóäáàëåðèòå íà òî¼ òèì. ÂÍÈÌÀÂÀ£ÒÅ. Ñåêî¼ áðî¼ øòî îòñêîêíóâà ìíîãó íàä äðóãèòå áðî¼êè å ïðåäèçâèêà äà äîáèåòå ïîãîëåì ïðîñåê îä ðåàëíèîò. Ñðåäíà âðåäíîñò èëè median, óøòå ñå íàðåêóâà è òèïè÷íà, ¼à ïðåòñòàâóâà âðåäíîñòà øòî å âî ñðåäèíà. Àêî ãî èñêîðèñòèìå èñòèîò ïðèìåð ñî ïëàòèòå íà ôóäáàëåðèòå, òîà å áèäå ïëàòàòà øòî å âî ñðåäèíà íà ëèñòàòà ïî ãîëåìèíà. Òðåòàòà å mode èëè íà¼ïîâòîðóâàíàòà âðåäíîñò íà ëèñòàòà, îäíîñíî ïëàòàòà øòî ¼à äîáèâààò íà¼ãîëåì áðî¼ ôóäáàëåðè âî òèìîò.

>>> 113

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Êîðèñòåíè ìàòåðè¼àëè: Numbers in the newsroom îä Ñàðà Êîåí, èçäàäåíà âî 2001 ãîäèíà îä ÈÐÅ. Äðóãà ëèòåðàòóðà íà âåá-ñòðàíèöè Getting the numbers right http://www.newslab.org/resources/math.htm Numbers can t talk but can tell you as much as your human sources can http://www.robertniles.com/stats/ Poynter Institute http://www.poynter.org/column.asp?id=52&aid=71048 No train, no gain: Numeracy Resources http://www.notrain-nogain.org/Train/Res/Num/NUM.asp Teaching and training journalists in the use of numbers http://www.notrain-nogain.org/List/nums.asp Writing with numbers http://www.americanpressinstitute.org/content/4012.cfm

114 >>>

>>> Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð <

xxx

Excel ÇÀÏÎÇÍÀÂÀ Å ÑÎ ÒÀÁÅËÈ Åêñåëîò å îäëè÷íà íîâèíàðñêà àëàòêà è îñîáåíî å âè ñå íà¼äå àêî òðåáà äà íàïðàâèòå ñòîðè¼à ñî êî¼à äîà ààò åäåí êóï òàáåëè è áðî¼êè. Îïøòî å ïîçíàòî äåêà íîâèíàðèòå íå ñå ìíîãó çàèíòåðåñèðàíè çà íèâ, íî èñêóñòâîòî ïîêàæóâà äåêà òîêìó âî áðî¼êèòå å ïðèêàçíàòà. Âèäåòå øòî ìîæåòå äà íàïðàâèòå ñî îâàà ïðîãðàìà (êî¼à ¼à èìà ñåêî¼ êîìï¼óòåð, à àêî ¼à íåìà, ëåñíî ñå èíñòàëèðà), ñëåäå¼ è ãè âåæáèòå. Çàìèñëåòå äåêà ñòå íîâèíàð øòî ãî ïîêðèâà ãðàäñêîòî ñîáðàíèå. Ñå ïðàâè áó åòîò íà ãðàä Ñêîï¼å è ãðàäîíà÷àëíèêîò íàâåñòóâà äåêà áó åòîò çà èäíàòà ãîäèíà å áèäå ïîãîëåì îä ãîäèíåøíèîò. Ïðèòîà, âè äàâà êîïè¼à îä ïðåäëîæåíèîò áó åò. Ïî çàâðøóâà åòî íà êîíôåðåíöè¼àòà, äîãîâàðàòå èíòåðâ¼ó ñî ãðàäîíà÷àëíèêîò çà íàðåäíèîò äåí. Âî ðåäàêöè¼àòà ïî÷íóâàòå äà ãî ðàçãëåäóâàòå áó åòîò è äà ïîäãîòâóâàòå ïðàøà à çà èíòåðâ¼óòî. Åâå øòî íàî àòå íà ïðâàòà ñòðàíèöà îä áó åòîò:

A

B

C

1

Îïèñ

2003-2004

2004-2005

2

ÐÀÑÕÎÄÈ

3

Ïîëèöè¼à

18965491

19533115

4

Ñîâåò íà ãðàäîò

1212007

1921055

5

Êîìóíàëèè

7063201

7801356

6

Êàíöåëàðè¼à íà ãðàäîíà÷àëíèêîò

818015

1573216

7

Ãðàäñêè òóæèòåë

3621748

4950713

8

Ïîæàðíèêàðè

8899063

10499501

9

Âêóïíî ðàñõîäè

43690312

48125201

10

ÏÐÈÕÎÄÈ

11

Äàíîê íà íåäâèæíîñòè

24316255

27996305

12

Äàíîê íà êîìóíàëèè

5669305

5901165

13

Òàêñè

1005699

1733922

14

Âîäîâîä è êàíàëèçàöè¼à

10559300

11215883

15

Âêóïíî ïðèõîäè

43690312

48125201

>>> 115

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Ãè ðàçáèðàòå ëè áðî¼êèòå? Íàìåñòî ðà÷íî äà ãè ãëåäàòå è ñïîðåäóâàòå, ïðåñìåòêèòå íà¼áðçî å âè îäàò àêî ãè âíåñåòå âî Åêñåë òàáåëà. Åêñåë å ïðèëè÷íî åäíîñòàâíà ïðîãðàìà êî¼à ñå ñîñòîè îä êîëîíè è ðåäîâè. Âî êîëîíèòå ãè îçíà÷óâàòå êàòåãîðèèòå, à âî ðåäîâèòå ãè ñòàâàòå èíôîðìàöèèòå. Âî ïðèìåðîò ñî áó åòîò êîëîíèòå å âè áèäàò îïèñîò, è ãîäèíèòå, à âî ðåäîâèòå ðàñõîäèòå è ïðèõîäèòå. Êîãà âíåñóâàòå áðîåâè âî Åêñåë, ÍÅ ñòàâà¼òå çíàöè çà äîëàðè èëè êàêâà áèëî âàëóòà (òîà ìîæåòå äà ãî íàïðàâèòå âî äåôèíèðà åòî íà êîëîíàòà), çàïèðêè, çíàê çà ïðîöåíò èòí. Îòêàêî ñòå ¼à íàïðàâèëå òàáåëàòà, íåìî¼òå äà çàáîðàâèòå äà ¼à çà÷óâàòå. Ñïàñóâà åòî å êîðèñíà ðàáîòà äóðè è âî ïî÷åòîêîò, çà äà íå íàïðàâèòå ñëó÷à¼íî ãðåøêà èëè ñíåìà ñòðó¼à, ïà äà ìîðà äà ïðàâèòå ñ$ îä ïî÷åòîê. (Íàìåñòî ðà÷íî äà ¼à ïðàâèòå îâàà òàáåëà, ìîæåòå äà ïîáàðàòå åëåêòðîíñêà âåðçè¼à îä ñåêðåòàðêàòà íà ãðàäîíà÷àëíèêîò èëè, ïàê, äà ¼à ñèìíåòå îä ÈíòåðíåòÃè ðàçáèðàòå ëè ñòðàíèöàòà íà Ñîâåòîò íà ãðàäîò. Èìïîðòèðà åòî îä áðî¼êèòå? Íàìåñòî Èíòåðíåò å îñîáåíî êîðèñíà ôóíêöè¼à íà îâàà ïðîãðàìà, ðà÷íî äà ãè ãëåäàòå è íî ñåêî¼à òàáåëà íå ìîæå äà ñå èìïîðòèðà âî îðèãèíàëíàòà ñïîðåäóâàòå, ïðåñìåòêèòå ôîðìà. Íî, çà îâà å ñòàíå çáîð ìàëêó ïîäîöíà). íà¼áðçî å âè îäàò àêî ãè Âðåìå å äà ãî èñòðàæèìå áó åòîò. Ïðâîòî ëîãè÷íî âíåñåòå âî Åêñåë-òàáåëà. ïðàøà å å çà êîëêó ïîðàñíàëå âêóïíèòå òðîøîöè? Ãè ãëåäàìå ñàìî âðåäíîñòèòå âî äåíàðè. Ïðåñìåòóâà åòî íà ðàçëèêàòà å åäíîñòàâíî - ¼à îäçåìàìå ñòàðàòà âðåäíîñò îä íîâàòà. Íî, çà äà ìîæåòå äà ïðåñìåòàòå êàêâà áèëî ìàòåìàòè÷êà ôóíêöè¼à âî Excel, âî åëè¼àòà êàäå øòî ñàêàòå äà ¼à íàïðàâèòå ïðåñìåòêàòà ñòàâàòå çíàê = ïðåä ôîðìóëàòà. Íà ïðèìåð, àêî ïðåñìåòêàòà ¼à ïðàâèòå âî åëè¼àòà Ä10 (çà äà ïðåñìåòàòå êîëêàâà å ðàçëèêàòà âî áó åòîò ìå ó 2003/2004 è 2004/ 2005), å íàïèøåòå: = Ö10-Á10. Ìîðà äà ñòàâèòå = çàøòî âî ñïðîòèâíî âàøèîò êîìï¼óòåð å ìèñëè äåêà ïèøóâàòå èìå, à íå ôîðìóëà. Êîïèðà å Íå å îäâèøíî äà ïðîâåðèòå äàëè ïðåñìåòêèòå íà êàíöåëàðè¼àòà íà ãðàäîíà÷àëíèêîò ñå äîáðè, ïà äîáðî å ñàìèòå äà ãè ïðîâåðèòå âêóïíèòå ïðèõîäè è ðàñõîäè. Ñîáèðà åòî âî âåðòèêàëà íå çíà÷è äåêà òðåáà ðà÷íî äà ãè âíåñóâàòå ñèòå ñóìè, òóêó åäíîñòàâíî ãè êîïèðàòå âðåäíîñòèòå îä äðóãèòå åëèè. Òàêà, àêî ñàêàòå äà ãî ïðåñìåòàòå âêóïíèîò çáèð íà ðàñõîäè çà 2003/2004 âî åëè¼àòà íà Á10, ¼à ïèøóâàòå ôîðìóëàòà = ñóì (á4:á9) - òîà çíà÷è äåêà ñòå ìó êàæàëå íà êîìï¼óòåðîò äà ãè ñîáåðå âðåäíîñòèòå îä á4+á5+á6+á7+á8+á9. Âàøèòå ïðåñìåòêè å ïîêàæàò äåêà îä ãðàäîíà÷àëíèêîò âî ðàñõîäèòå êàêî äà äîäàëå îêîëó 3 ìèëèîíè, àìà íå å ¼àñíî îä êàäå. Èñòàòà ôîðìóëà íå ìîðà äà ¼à ïèøóâàòå ïîâòîðíî çà íàðåäíàòà ãîäèíà (2004/ 2005), òóêó åäíîñòàâíî ¼à êîïèðàòå ôîðìóëàòà.

116 >>>

>>> Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð <

xxx

Êîïèðà åòî ãî ïðàâèòå ñî ïîñòàâóâà å íà ãëóâ÷åòî íà äîëíèîò äåñåí àãîë îä Á10 êàäå øòî ¼à âíåñîâòå ôîðìóëàòà. å âè ñå ïî¼àâè öðíî (òåíêî) êðâ÷å + è ïîòîà ãî âëå÷åòå ãëóâ÷åòî âî êîëîíàòà êàäå øòî ñàêàòå äà ñå êîïèðà ôîðìóëà. Àêî êëèêíåòå íà Ö10, å âèäèòå äåêà ¼à êîïèðà ôîðìóëàòà, íî àâòîìàòñêè ãè ìåíóâà âðåäíîñòèòå, îäíîñíî ãè ñîáèðà âðåäíîñòèòå îä Ö4 äî Ö9. Êîãà ¼à ïðåñìåòóâàòå ðàçëèêàòà âî ðàñõîäèòå ìå ó îâèå ãîäèíè, âíèìàâà¼òå - îâäå òðåáà äà îäçåìàòå, à íå äà ñîáèðàòå, ïà ôîðìóëàòå å : =ö4-á4 è òàà ¼à êîïèðàòå äî êðà¼, äî ä10. Ñåãà âå å èìàìå ïîñòèãíàòî íåøòî: ãè èìàìå ðåçóëòàòèòå çà çãîëåìóâà åòî íà ðàñõîäèòå ïî ïîåäèíå÷íè ñòàïêè è âêóïíî. Ãðàäñêèòå òðîøîöè ñå çãîëåìèëå çà îêîëó 5,7 ìèëèîíè, à íå 4,4 ìèëèîíè êàêî øòî òâðäàò âî êàíöåëàðè¼àòà íà ãðàäîíà÷àëíèêîò. Àêî ñòå ¼à ïðî÷èòàëå ïðâàòà ãëàâà îä îâà ïîãëàâ¼å (àêî íå ñòå, ñåãà å äîáðî âðåìå), îâàà ðàçëèêà ìîæåòå äà ¼à ïðåñìåòàòå è âî ïðîöåíòóàëíè ïðîìåíè è âíèìàâà¼òå äà âè áèäå òî÷íà ôîðìóëàòà.

A

B

C

D

E

1

Îïèñ

2003-2004

2004-2005

Ïðîìåíà

Ïðîöåíò íà

2

ÐÀÑÕÎÄÈ

3

Ïîëèöè¼à

18,965,491.00

19,533,115.00

567,624.00

4

Ãðàäñêî ñîáðàíèå

1,212,007.00

1,921,055.00

709,048.00

5

Êîìóíàëèè

7,063,201.00

7,801,356.00

738,155.00

6

Êàíöåëàðè¼à íà ãðàäîíà÷àëíèêîò

818,015.00

1,573,216.00

755,201.00

7

Ãðàäñêè òóæèòåë

3,621,748.00

4,950,713.00

1,328,965.00

8

Ïîæàðíèêàðè

8,899,063.00

10,499,501.00

1,600,438.00

9

Âêóïíî ðàñõîäè

40,579,525.00

46,278,956.00

5,699,431.00

ïðîìåíà

10

-

11

ÏÐÈÕÎÄÈ

-

12

Äàíîê íà íåäâèæíîñòè

24,316,255.00

27,996,305.00

3,680,050.00

13

Äàíîê íà êîìóíàëèè

5,669,305.00

5,901,165.00

231,860.00

14

Òàêñè

1,005,699.00

1,733,922.00

728,223.00

15

Âîäîâîä è êàíàëèçàöè¼à

10,559,300.00

11,215,883.00

656,583.00

16

Âêóïíî ïðèõîäè

41,550,559.00

46,847,275.00

5,296,716.00

Ñåãà å âðåìå äà ñå óêàæå íà òîà äåêà Åêñåëîò ìîæå äà íàïðàâè ìíîãó ïðîáëåìè àêî çãðåøèòå âî ðàçìèñëóâà åòî, íà ïðèìåð àêî íåòî÷íî ãî ïðåñìåòàòå ïðîöåíòîò. Ëåñíî ìîæå åäíà ãðåøêà äà ¼à ïðåòâîðèòå âî ïîãðåøíà òàáåëà, êîïèðà¼ è ¼à ïîãðåøíàòà ôîðìóëà. Çàòîà, ñ$ øòî ïðàâèòå ïðîâåðåòå äâàïàòè. È âíèìàâà¼òå äàëè îäãîâîðîò øòî ãî äîáèâàòå âè èçãëåäà ëîãè÷åí. Ñå ðàçáèðà, çà äà ñëåäèòå øòî ïðàâèòå, ñî äîäàâà å íà ñåêî¼à êîëîíà êàäå øòî íåøòî >>> 117

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

ïðåñìåòóâàòå, èìåíóâà¼òå ¼à òàáåëàòà ¼àñíî çà äà çíàåòå è âèå è äðóãèòå êîè å ¼à ãëåäààò òàáåëàòà øòî ïðåòñòàâóâààò áðî¼êèòå. Äîêîëêó ñàêàòå ïðîöåíòèòå äà âè ñå ïî¼àâàò ñî çíàêîò %, ñî ãëóâ÷åòî êëèêíåòå íà êîëîíàòà äà ñå çàöðíè è ïîòîà êëèêíåòå íà çíàêîò % êî¼ ñå íàî à âî ìåíèòî íàä òàáåëàòà. Âî ìåíèòî èìà è êîï÷è à çà çãîëåìóâà å èëè íàìàëóâà å íà äåöèìàëèòå è íà îâî¼ íà÷èí ìîæåòå äà ¼à çàîêðóæèòå âðåäíîñòà âî ïðîöåíòè. Ñëè÷íè îïåðàöèè êàêî ñî ðàñõîäèòå ïðàâèìå è íà ïðèõîäèòå è âíèìàâàìå íà ðåçóëòàòèòå. Çàñåãà çà ñèòå îâèå îïåðàöèè å âè òðåáààò îêîëó 45 ìèíóòè, îä êîè íà¼ãîëåì äåë å ïðåïèøóâà åòî íà òàáåëàòà àêî íå ñìå ¼à äîáèëå åëåêòðîíñêè. Ñîðòèðà å ïîäàòîöè Ñàãà å äåìîíñòðèðàìå óøòå åäíà àëàòêà íà Åêñåëîò: ôóíêöè¼àòà ñîðòèðà å. Îñîáåíî å êîðèñíà àêî ðàáîòèòå ñî ãîëåìî êîëè÷åñòâî áðî¼êè. Çà äà âåæáàìå, å ãè ñîðòèðàìå êàòåãîðèèòå òðîøîöè ñïîðåä ïðîìåíèòå íà ïðîöåíòè îä ïðâàòà äî âòîðàòà ãîäèíà. Çà äà ñîðòèðàòå, ïðâî îäáåðåòå ¼à êàòåãîðè¼àòà ñïîðåä êî¼à ñàêàòå äà ãè ñîðòèðàòå ðåçóëòàòèòå. Îâäå íà¼ëåñíî ñå ïðàâàò ãðåøêèòå. çà äà ñîðòèðàòå, ¼à çàòåìíóâàòå öåëàòà òàáåëà îñâåí èìåíóâà åòî (íàñëîâîò) íà êàòåãîðèèòå. Îâà å îñîáåíî âàæíî, áèäå¼ è àêî çàòåìíèòå è ñîðòèðàòå ñàìî åäíà êîëîíà, ñå ìåíóâààò âðåäíîñòèòå ñàìî âî òàà êîëîíà, à îñòàòîêîò îä òàáåëàòà íå å ñìåíåò. (Ïîíîâèòå âåðçèè íà ïðîãðàìàòà, àêî çàöðíèòå ñàìî åäíà êîëîíà ïðè ñîðòèðà åòî, å âå ïðàøà äàëè ñàêàòå äà ¼à çàöðíèòå öåëàòà òàáåëà). Ïîìåñòåòå ãî ãëóâ÷åòî íà îïöè¼àòà Data è îäáåðåòå Sort. å ñå ïî¼àâè êóòè¼à ñî îçíàêà Sort. Ñàêàòå äà ¼à ñîðòèðàòå êîëîíàòà Å (ïðîöåíò íà ïðîìåíà). Çà äà ¼à èçìåíèòå êîëîíàòà ñîðòèðà å, ìîæåòå äà îò÷óêàòå Column E , íî ïîëåñåí íà÷èí å äà êëèêíåòå íà ñòðåëêàòà êî¼à ïîêàæóâà íàäîëó è êëèêíåòå íà Column E . Òóêà å ðåøèòå êàêî ñàêàòå äà ãè ñîðòèðàòå ðåçóëòàòèòå îä íà¼ãîëåìàòà âðåäíîñò êîí íà¼ìàëàòà èëè îáðàòíî (ascending or descending). Âèäåòå êàêî å âè èçãëåäà òàáåëàòà è ñî äâåòå îïöèè. Àêî ñàêàòå äà ïðåñìåòàòå êîëêàâ äåë ñå òðîøîöèòå çà êîìóíàëèè, íà ïðèìåð, îä âêóïíèòå òðîøîöè ôîðìóëàòà å åäíîñòàâíà =Ö6/Ö10, íî àêî èñòîòî òîà ñàêàòå äà ãî ïðåñìåòàòå ñî ñèòå äðóãè ñòàâêè, ôîðìóëàòà êî¼à ñå êîïèðà å ïîãðåøíà. Åäíîñòàâíî ðåøåíèå íà ïðîáëåìîò å âî åäåí çíàê. Àêî ñàêàòå äà âèäèòå êîëêó ñèòå ñòàïêè âî òðîøîöèòå ó÷åñòâóâààò âî âêóïíèòå òðîøîöè, ¼à âíåñóâàòå ôîðìóëàòà = Ö6/$Ö$10. $Ö$10, âñóøíîñò, çà ïðîãðàìàòà çíà÷è äåêà òî¼ å çàåäíè÷êèîò äåëèòåë è òî¼ å êîíñòàíòåí; ñå ìåíóâà ñàìî ïðâèîò äåë îä ôîðìóëàòà. Àêî ¼à êîïèðàòå ñåãà, ðåçóëòàòèòå å âè áèäàò òî÷íè. Âíèìàâà¼òå äà íå ñå çàáîðàâèòå, ïà èñòàòà ôîðìóëà äà ¼à 118 >>>

xxx

>>> Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð <

ïðèìåíèòå è íà ïðèõîäèòå. Îâäå ãî ïðàâèòå òîà ñî ðåäîò çà âêóïíè ïðèõîäè. Îâà å åäåí ïðèìåð êàêî ìîæåòå äà ãî êîðèñòèòå Åêñåë âî âàøàòà ñåêî¼äíåâíà ðàáîòà. Íî, ïðîãðàìàòà å ìíîãó êîðèñíà äîêîëêó ñàêàòå äà ðàáîòèòå ñî òàáåëè îä Çàâîäîò çà ñòàòèñòèêà (www.stats.gov.mk ), îñîáåíî ïîäàòîöè îä ïîïèñîò. Âî âàêâèòå òàáåëè ìîæåòå äà âèäèòå êàêî ðàñòå èëè ñå íàìàëóâà ïîïóëàöè¼àòà âî îäðåäåíè îïøòèíè, íàòàëèòåòîò è ìîðòàëèòåòîò, ñòàïêàòà íà êðèìèíàë âî ðàçëè÷íè ãðàäîâè. Ñ$ øòî òðåáà äà íàïðàâèòå å äà ãè íà¼äåòå îâèå òàáåëè íà Èíòåðíåò-ñòðàíèöàòà íà Çàâîäîò çà ñòàòèñòèêà èëè âî íèâíèòå åëåêòðîíñêè èçäàíè¼à, äà ¼à èìïîðòèðàòå òàáåëàòà è äà ãè óïîòðåáèòå ôîðìóëèòå äàäåíè âî ïðâàòà ãëàâà îä îâà ïîãëàâ¼å. Êðèå å êîëîíè è çàìðçíóâà å íà ðàìêèòå Ãîëåìèòå òàáåëè, èñòî òàêà, ìîæå äà áèäàò è ïîòåøêè çà êîðèñòå å. Ïîñòî¼àò äâå àëàòêè êîè ìîæàò äà âè ãî îëåñíàò ðàáîòå åòî: êðèå åòî êîëîíè è çàìðçíóâà åòî íà ðàìêèòå. Íà ïðèìåð, èçâåñíî âðåìå íå í$ èíòåðåñèðà êîëîíàòà Ä. Çà äà ¼à ñêðèåòå, ñòàâåòå ãî ãëóâ÷åòî íà êîëîíàòà Ä. Îäåòå íà Format, à ïîòîà ñåëåêòèðà¼òå Column. Îäáåðåòå Hide (ñêðè). Íå ñòå ¼à èçìåíèëå òàáåëàòà, íî êîëîíàòà Ä âå å íå ¼à ãëåäàòå íà åêðàíîò. å ¼à âðàòèòå òàêà øòî å ñå âðàòèòå íà Format / Column è îäáåðåòå ¼à îïöè¼àòà Unhide. Âòîðàòà àëàòêà êî¼à ìîæå äà ¼à êîðèñòèìå çà ïîëåñíî äà ïðåãëåäóâàìå ãîëåìè òàáåëè å çàìðçíóâà å íà ðàìêàòà. Ïîãëåäíåòå ãî åêðàíîò. Íå ¼à ãëåäàòå êîëîíàòà Õ. Íî, àêî êóðñîðîò ãî ïðèäâèæèòå êîí êîëîíàòà Õ, òîãàø âå å íåìà äà ãè ãëåäàòå êàòåãîðèèòå íà áó åòîò âî êîëîíàòà À. Çà äà ãè ãëåäàòå è äâåòå êîëîíè âî èñòî âðåìå, ïîìåñòåòå ãî ãëóâ÷åòî íà êîëîíàòà Á è ñåëåêòèðà¼òå ãè ñèòå åëèè âî êîëîíàòà Á äîäåêà èìà ïîäàòîöè âî íåà. (Âíèìàíèå: èñòîòî òîà ìîæåòå äà ãî íàïðàâèòå òàêà øòî å êëèêíåòå íà âðâîò íà êîëîíàòà Á). Ïîòîà, îäåòå âî Window è îäáåðåòå Freeze Panes. Ñåãà ïîìåñòåòå ¼à òàáåëàòà íàäåñíî, çàáåëåæóâàòå äåêà ïðâàòà êîëîíà îñòàíóâà íà ñâîåòî ìåñòî, äîäåêà âòîðàòà êîëîíà èçãëåäà êàêî äà ñå ãóáè çàä íåà. Íà òàêîâ íà÷èí, å ìîæåòå äà ãè îòñòðàíèòå è äðóãèòå êîëîíè äî êîëîíàòà Õ. Çà äà ñå âðàòèòå âî íîðìàëíàòà ñîñòî¼áà, îäíîñíî äà ãè ãëåäàòå ñèòå êîëîíè, îäåòå âî Window è îäáåðåòå Unfreeze Panes. Èìïîðòèðà å È íà êð༠îä îâî¼ êðàòîê êóðñ çà êîðèñòå å íà Åêñåë, íàêðàòêî çà íåøòî øòî ìîæå äà áèäå ïðîáëåì - èìïîðòèðà åòî íà òàáåëèòå. Ñëè÷åí ïðîáëåì ìîæå äà ñå ïî¼àâè ïðè èìïîðòèðà å è äàòàáàçè. Âî ïîãîëåì áðî¼ ñëó÷àè, ñî åäíîñòàâíî copy/paste êîìàíäà òàáåëà øòî ñòå ¼à íàøëå íà Èíòåðíåò ìîæåòå äà ¼à ñòàâèòå âî Åêñåë áåç ïðîáëåìè, îäíîñíî òàà äà ãè íîñè áîèòå îä ñòðàíèöàòà àêî å âî áî¼à, >>> 119

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

íî ïîäàòîöèòå ñå íàðåäåíè âî êîëîíè è ðåäîâè è ñ$ å ïðåíåñåíî. Íî, âî îäðåäåíè ñëó÷àè òîà íå å òàêà. Îäíîñíî, òàáåëàòà êî¼à èçãëåäà ñîâðøåíî íà Èíòåðíåò âî Åêñåë å áèäå ñìåñòåíà âî åäíà êîëîíà èëè, ïàê, áåç íèêàêîâ ðåä. Îâà ìíîãó ïî÷åñòî ñå ñëó÷óâà êîãà ñå èìïîðòèðààò ïîäàòîöè îä äàòàáàçà èëè öåëà äàòàáàçà. Âàêâèòå ïîäàòîöè ñå çà÷óâàíè âî ASCII êîìï¼óòåðñêè ¼àçèê. ASCII-äîêóìåíòèòå äîà ààò êàêî fixed format è comma delimited . Àêî òàáåëàòà øòî ¼à èìïîðòèðàòå ¼à çà÷óâàòå êàêî txt.file, êîãà å ¼à ïðåíåñóâàòå âî Excel èëè Access, å èçëåçå áîêñ âî êî¼ å òðåáà äà ðåøèòå äàëè ñàêàòå òàáåëàòà äà âè áèäå çà÷óâàíà âî åäåí îä îâèå ôîðìàòè. Îíà øòî òðåáà äà ãî çíàåòå å äåêà âî comma delimited ïîäàòîöèòå ñå îääåëåíè ñî çàïèðêè è òàêà êîìï¼óòåðñêèòå ïðîãðàìè çíààò äåêà ñî çàïèðêàòà ñå îçíà÷óâà êð༠íà åäíà êîëîíà, à ïîäàòîêîò øòî ñëåäóâà ãî ñòàâà âî äðóãà êîëîíà. Âàêâà òàáåëà å ïîëåñíà çà ñðåäóâà å àêî èìà ïîòðåáà îä òîà. Ôîðìàòîò fixed format å ìàëêó ïîïðîáëåìàòè÷åí. Òóêà ïîäàòîöèòå ñå îäâîåíè ñî space, à òîà çíà÷è äåêà òàáåëàòà å ñå èìïîðòèðà âî åäíà êîëîíà. Ïîðàäè òîà, òðåáà äà ñå íàïðàâàò íåêîëêó ÷åêîðè. Ïðâî, ñå ïðàâè òàáëà âî Excel, à ïîòîà ðà÷íî åäíà ïî åäíà ñå ïðåíåñóâààò êîëîíèòå. Ìàëêó áàâíî, íî ïîäîáðî è òîà îòêîëêó äà ¼à ÷èñòèòå òàáåëàòà îòêàêî ñòå ¼à èìïîðòèðàëå. Ïðè èìïîðòèðà åòî, îñîáåíî òðåáà äà âíèìàâàòå äåë îä ïîäàòîöèòå äà íå âè ñå èçãóáàò è ñåêîãàø çà÷óâà¼òå ¼à è îðèãèíàëíàòà òàáåëà èëè èìà¼òå ¼à îòïå÷àòåíî. Êîðèñòåíè ìàòåðè¼àëè îä Computer Assisted Reporting: A practical guide , Áðàíò Õ¼óñòîí, IRE, 1999 è Õåíäàîóòîò íà Ðè÷ Ãîðäîí îä The Miami Herald çà êîðèñòå å Åxcel

120 >>>

>>> Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð <

xxx

Access ÄÀÒÀÁÀÇÀ-ÌÅÍÀ ÅÐ Çà ðàçëèêà îä Excel, Access ìîæå äà ïðåãëåäà èë¼àäíèöè ïîäàòîöè âî ìèíóòà, äà ãè îðãàíèçèðà âî ñëè÷íè ãðóïè, äà ãè ñïîðåäè ïîäàòîöèòå îä åäíà ñî äðóãà äàòàáàçà. Îâäå ñòàíóâà çáîð çà ïîãîëåìà ìàñà ïîäàòîöè è å ìàëêó ïîñëîæåí çà ðàáîòà, íî àêî âî Excel ãëàâíî áåøå ðàáîòà ñî ìàòåìàòè÷êè ôóíêöèè, Access å ëîãè÷íà ïðîãðàìà êî¼à äàâà ïîèíàêâè èíòåðåñíè ïîäàòîöè. Âî Ìàêåäîíè¼à, äàòàáàçèòå êîè ïîñòî¼àò íå ñå äîñòàïíè çà ¼àâíîñòà ïîðàäè íåïîñòîå å çàêîí çà ïðèñòàï äî èíôîðìàöèè, ïà ïîðàäè òîà âî îâàà ãëàâà å ñå çàäðæèìå ñàìî íàêðàòêî íà íåêîè ïîçíà÷à¼íè ôóíêöèè íà îâàà ïðîãðàìà è êàêî äà êðåèðàòå ñîïñòâåíà äàòàáàçà.

Access å äèçà¼íèðàí äà âè ïîìîãíå äà ïðîíà¼äåòå èìè à áðçî. Äóðè è àêî èìà 25.000 äîíàòîðè çà ïðåòñåäàòåëñêàòà êàìïà à, ìîæåòå äà âèäèòå çà íåêîëêó ìèíóòè êî¼ ñå è êîëêó äîíèðàë, íà ïðèìåð, çà îð Áóø. Ëèñòàòà ìîæåòå äà ¼à ñîðòèðàòå àçáó÷íî èëè ñïîðåä ñóìèòå. Îâäå, èñòî òàêà, ãî èìàìå êîíöåïòîò íà ãðóïèðà å, ñïî¼óâà å çàåäíî íà ñèòå ñëè÷íè èíôîðìàöèè. Íîâèíàðèòå Âî Ìàêåäîíè¼à, ÷åñòî ãî êîðèñòàò êîãà òðåáà äà ïðåáðî¼àò íåêîè ïîäàòîöè äàòàáàçèòå øòî èëè äà ãè ñîáåðàò ñóìèòå.

ïîñòî¼àò íå ñå äîñòàïíè çà ¼àâíîñòà ïîðàäè íåïîñòîå å çàêîí çà ïðèñòàï äî èíôîðìàöèè.

Ñåëåêòèðà å è ïðåáàðóâà å Åäíà îä ñèëíèòå ñòðàíè íà äàòàáàçà-ìåíà åðîò å øòî îâîçìîæóâà äà áàðàòå îäðåäåíà èíôîðìàöè¼à áðçî. Ïðâî ãè ñåëåêòèðàìå êîëîíèòå øòî ñàêàìå äà ãè êîðèñòèìå. ×åñòî äàòàáàçàòà ìîæå äà ñîäðæè íàä 30 êîëîíè ñî ðàçëè÷íè èíôîðìàöèè. Ñåëåêöè¼àòà íà òèå êîëîíè èëè ïîëè à å âàæíà çàøòî íà òî¼ íà÷èí ñå îòñòðàíóâààò ñèòå äðóãè íåïîòðåáíè èíôîðìàöèè. Äðóã àñïåêò íà äàòàáàçà-ìåíà åðîò å øòî ìîæåòå äà ãî ôîðìóëèðàòå ïðàøà åòî è òîãàø, çà äà ãî íàïðàâèòå ïðåáàðóâà åòî, òðåáà ñàìî äà êëèêíåòå íà ! çíàêîò âî toolbar âåäíàø ïîä view âî ìåíèòî. Ñîðòèðà å Àêî ñàêàòå äà ãè ñîðòèðàòå äîíàöèèòå çà ïðåòñåäàòåë îä íà¼âèñîêàòà äî íà¼ìàëàòà ñóìà, ïðàâèòå èñòî øòî ïðàâåâìå è âî Excel - èçáèðàìå descending èëè ascending. Êðèòåðèóì è óïîòðåáà íà Wildcards Access âè îâîçìîæóâà äà îäâîèòå åäíà ëè÷íîñò ñî óïîòðåáà íà ôèëòðè. Ôèëòðèòå ìîæàò äà áèäàò âî ïîëåòî çà êðèòåðèóì èëè âî èçðàçèòå çà êàäå (where), êàêî øòî å where Donor = Cartwright . Íî,

>>> 121

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Access èìà ñèëíà ôèëòðèðà÷êà ôóíêöè¼à âî èçðàçîò like . Like âè îâîçìîæóâà äà áàðàòå îäðåäåíî èìå ñî ïèøóâà å íà ñàìî íåêîëêó áóêâè îä èìåòî íà ëèöåòî øòî ãî áàðàòå. Òàêà, íà ïðèìåð, âî queri ïîä èìå íà äîíàòîðîò âî Criteria ãî ñòàâàòå ñëåäíèîò èçðàç: like *Cart* . ½âåçäèòå ìó äàâààò êîìàíäà íà äàòàáàçà-ìåíà åðîò äåêà òðåáà äà áàðà ëèöà, ÷èè èìè à ïî÷íóâààò ñî Cart , íî äà ãè ïðåëèñòà è äðóãèòå èìè à øòî èìààò èñò ïî÷åòîê, íà ïðèìåð Carter. Ñïî¼óâà å ïîâå å òàáåëè Îâà å åäíî îä íà¼ïðîäóêòèâíèòå êàðàêòåðèñòèêè íà Access øòî îâîçìîæóâà ñïî¼óâà å íà äâå òàáåëè. Òàáåëèòå êîè íàìåðíî ñå ëèíêóâàíè (ïîâðçàíè) ñå íàðåêóâààò ïîâðçàíè äàòàáàçè. Íî, çà äà ñå ñïî¼àò äàòàáàçèòå, ìîðà äà èìààò ïîëå êîå å èñòî è ïðåêó êîå å ìîæàò äà ñå ïîâðçàò. Òîà ÷åñòî ìîæå äà áèäå ID-áðî¼îò èëè, âî ñëó÷à¼îò ñî Àìåðèêà, íà¼êîðèñòåí óíèâåðçàëåí êëó÷ å ìàòè÷íèîò áðî¼ (Social security number). Ãðàäå å ñîïñòâåíà äàòàáàçà Ïðåä äà ïî÷íåòå äà ¼à ãðàäèòå ñîïñòâåíàòà äàòàáàçà, ìîðà äà ðåøèòå êî¼à å öåëòà íà âàøàòà äàòàáàçà è êàêî ñàêàòå äà ¼à êîðèñòèòå. Îòòóêà ìîæåòå äà ðåøèòå øòî è êàêâè ïîäàòîöè å ñòàâèòå âî äàòàáàçàòà. Óòâðäóâà åòî íà

122 >>>

xxx

>>> Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð <

êîëîíèòå å íà¼âàæíèîò äåë îä äèçà¼íîò íà äàòàáàçàòà, áèäå¼ è îä òîà çàâèñè êàêâè èíôîðìàöèè å äîáèâàòå êîãà å ïî÷íåòå äà ãè ïðàâèòå ïðåáàðóâà àòà. Çàòîà, íåêîãàø å ïîäîáðî äèçà¼íîò íà äàòàáàçàòà äà ãî íàïðàâèòå íà õàðòè¼à ïðåä äà ïî÷íåòå äà ðàáîòèòå. Èíôîðìàöèèòå âî äàòàáàçàòà ìîæàò äà áèäàò: òåêñò, áðî¼, äàòóì, çíàê... > Ñåêî¼à òàáåëà òðåáà äà ñîäðæè èíôîðìàöèè ñàìî íà åäíà òåìà èëè ñóá¼åêò. > Çà äà ìîæåòå äà ñïî¼óâàòå òàáåëè, òèå òðåáà äà èìààò áàðåì åäíî ïîëå ñî èäåíòè÷íè ïîäàòîöè (primary key), êîå íå ìîðà äà èìà èñòî èìå âî òèå òàáåëè, íî å ãè âðçå òàáåëèòå. Êîãà ¼à îòâîðàòå ïðîãðàìàòà, êëèêíåòå íà New , à ïîòîà íà Create Table in Design View . Âè ñå îòâîðà òàáåëà êàäå øòî òðåáà âî ïðâàòà êîëîíà äà ãî ñòàâèòå èìåòî íà ïîëåòî (êîëîíàòà), òèïîò íà ïîäàòîêîò è êîãà ñî ãëóâ÷åòî å êëèêíåòå âî îâàà êîëîíà, âè ñå ïîêàæóâà ñòðåë÷å ñî ìåíè êîå âè äàâà îïöèè êàêîâ ïîäàòîê òðåáà äà ñå íàî à îâäå (äàëè å òåêñò, áðî¼, äàòóì...); âî òðåòàòà êîëîíà ñå ñòàâà îïèñ íà òàà êîëîíà çà äà çíààò îíèå øòî å ðàáîòàò ïîäîöíà øòî âè çíà÷è òîà ïîëå. Äîêîëêó èñïóøòèòå íåêîå ïîëå, íå ìîðà äà áðèøåòå - ãî ìåñòèòå ãëóâ÷åòî êàäå øòî ñòå ñàêàëå äà ¼à âìåòíåòå íîâàòà èìôîðìàöè¼à è ñî ëåâ êëèê ñî ãëóâ÷åòî âè ñå îâîçìîæóâà îïöè¼àòà insert rows . Îòêàêî ñòå ãè äåôèíèðàëå êîëîíèòå, âî âàøàòà äàòàáàçà ¼à îòâîðàòå òàáåëàòà. Íî, çà äà íå ìîðà âàêà äà ãè âíåñóâàòå ïîäàòîöèòå, ïîäîáðî å äà íàïðàâèòå ôîðìà êî¼à å ãè èìà ïîëè àòà. Îä ëåâàòà ñòðàíà ïîä Îá¼åêòè êàäå øòî ñå èçëèñòàíè äàëè ñàêàø äà êðåèðàø òàáåëà, query, òðåòàòà îïöè¼à å forms. Êëèêíóâàòå íà forms è âî öåíòðàëíèîò äåë âè èçëåãóâààò äâå ïîíóäè: Create format by using wizard; Create form in Design View. £à èçáèðàòå ïðâàòà îïöè¼à Create format by using wizard ñî äâî¼íîòî ñòðåë÷å ãè ïðåôðëóâàòå ñèòå ïîëè à âî òàáåëàòà, à ïîòîà ñàìî ãè ñëåäèòå óïàòñòâàòà. Íà êðà¼, äîáèâàòà ôîðìà âî êî¼à ìîæåòå äà ïî÷íåòå äà ãè âíåñóâàòå âàøèòå ïîäàòîöè. Ñåãà ìîæåòå äà ñå îáèäåòå äà íàïðàâèòå ñîïñòâåíà äàòàáàçà êî¼à å ãè ñîäðæè èìè àòà, ïðåçèìè àòà, îðãàíèçàöè¼àòà, îáëàñòà îä êàäå øòî äîà à, òèï èíôîðìàöè¼à øòî ¼à äîáèâàòå îä èçâîðîò, òåëåôîíñêè áðî¼ íà ðàáîòà, äîìà, ôàêñ, è-ìå¼ë, àäðåñà...

>>> 123

> Ïèøóâà å çà åëåêòðîíñêè ìåäèóìè >>>

Èçâîðè íà Èíòåðíåò Âåá-äàòàáàçè Íàöèîíàëíè Ñòàòèñòè÷êè èíñòèòóöèè http://unstats.un.org/unsd/methods/inter-natlinks/sd_natstat.htm Ñîäðæè ëèíêîâè íà ñèòå íàöèîíàëíè ñòàòèñòè÷êè èíñòèòóöèè íèç ñâåòîò èçëèñòàíè ïî çåì¼è.

US Fed Stats www.fedstats.gov/index.html Íà÷èí äà ñå ïðèñòàïè äî îôèöè¼àëíè ñòàòèñòè÷êè ïîäàòîöè íà íàä 100 àìåðèêàíñêè ôåäåðàëíè àãåíöèè. Èñòî òàêà, ñîäðæè è ìå óíàðîäíè ïîäàòîöè.

UN Databases http://unstats.un.org/unsd/databases.htm Ëèñòà íà ñòàòèñòè÷êè äàòàáàçè øòî ñå íàî ààò íà ñåðâåðîò íà Îáåäèíåòèòå íàöèè. Íåêîè ñå áåñïëàòíè, à çà äðóãèòå òðåáà äà ñå ïëàòè. Ìå óíàðîäåí ìîíåòàðåí ôîíä www.imf.org/external/pubs/res/index.htm Ñâåòñêà çäðàâñòâåíà îðãàíèçàöè¼à www3.who.int/whosis/menu.cfm Äàâà èíôîðìàöèè çà ñåêî¼à çåì¼à, ñîäðæè ìåäèöèíñêè äàòàáàçè îä ÑÀÐÑ äî ÑÈÄÀ. Ñâåòñêà áàíêà www.worldbank.org/data/ ÅÓÐÎÑÒÀÒ http://europa.eu.int/comm/eurostat/ Ãëàâåí ñòàòèñòè÷êè ñà¼ò çà Åâðîïñêàòà óíè¼à. ÓÍÈÖÅÔ www.childinfo.org/index2.htm Environmental European Agency http://dataservice.eea.eu.int/dataservice/ Ïîäàòîöè è äàòàáàçè çà åêîëîøêè ïðàøà à.

International Data Base (IDB) http://www.census.gov/ipc/www/idbnew.html Àìåðèêàíñêîòî ñòàòèñòè÷êî áèðî ñîäðæè ñòàòèñòè÷êè òàáåëè çà äåìîãðàôè¼à è ñîöèîåêîíîìñêè ïîäàòîöè çà 227 çåì¼è.

124 >>>

>>> Èçâåñòóâà å ñî ïîìîø íà êîìï¼óòåð <

xxx

Migration Information Source http://www.migrationinformation.org / Âî Ìàêåäîíè¼à Çàâîä çà ñòàòèñòèêà http://www.stat.gov.mk/index.htm Íàðîäíà áàíêà www.nbrm.gov.mk Âëàäà íà ÐÌ www.gov.mk Çà äà äîçíàåòå ïîâå å çà îâèå ïðîãðàìè, îäåòå íà ñòðàíèöàòà íà ÈÐÅ -www.ire.org êàäå øòî å íà¼äåòå è äåëîâè îä äàòàáàçè.

>>> 125