Aparat władzy państwowej we Francji w latach 1830-1848 i jego podstawy prawne

• Wiek XIX •

Francja na przełomie wieków XVIII i XIX zmieniła się diametralnie. Niewiele państw, szczególnie w tym okresie, mogłoby się „poszczycić” tak mnogą liczbą rewolucji, tumultów, jak i zmian ustrojowych. Powracające w XIX wieku „dwie monarchie”, ta restauracyjna reprezentowana przez Ludwika XVIII i Karola X oraz ta, której początek dały „3 dni chwały” czyli lipcowa, nie były jednak ani tak trwałe, ani naznaczone boskim pomazaniem jak władztwo ciągnące się od dynastii Merowingów. Rewolucja francuska, zakorzeniając w narodzie francuskim słynną dewizę: „Wolność, równość, braterstwo”, nie pozwoliła już więcej powrócić do takiej formy władzy, jaka we Francji trwała tysiąclecia. W swojej pracy zamierzam więc przyjrzeć się zmianom, jakie w aparacie władzy zaszły u kresu panowania Karola X, oraz za panowania Ludwika Filipa do 1848 roku.

Po abdykacji cesarza Napoleona I dnia 6 kwietnia 1814 roku na tron we Francji powrócili Burbonowie w postaci króla Ludwika xviii. Wracający na tron Burbon nadał krajowi konstytucję zwaną oktrojowaną, bo nadaną z pominięciem procedur ustawodawczych właściwych temu procesowi. Poniekąd narzucił ją osobiście, czyniąc z tego ostatnią reminiscencję władzy absolutnej. Była ona kompromisem pomiędzy tradycyjnym systemem monarchii francuskiej a liberalnym systemem konstytucyjnym. Widoczne zatem były chęci powrotu do ancien régime’u– przywrócenia suwerenności władzy królewskiej, co jednak było trudne do pogodzenia z wizją parlamentaryzmu.

Karta konstytucyjna z 4 czerwca 1814 roku wprowadziła we Francji obowiązek dbania o równość wszystkich wobec prawa i o wolność osobistą obywateli1 . Odbudowane Królestwo Francji i Nawarry być się miało monarchią konstytucyjną z dwuizbowym parlamentem, składającym się z Izby Deputowanych oraz Izby Parów. Do pierwszej izby wybierani byli na drodze demokratycznych wyborów przedstawiciele departamentów, zaś w skład drugiej izby wchodzili

1 J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 1999, s. 410. parowie wyłącznie mianowani przez króla2 . Według Karty Konstytucyjnej, nadanej przez Ludwika xviii, król stanowił centralną postać państwa, skupiając w swoich rękach władzę wykonawczą i ustawodawczą (pomimo zapisu, że władza ustawodawcza jest sprawowana przez króla i obie izby parlamentu)3 .

Zawierając, niejako z przymusu, związek z monarchią parlamentarną, król potrafił się jednak dostosować do swojej nowej roli. Osoby tworzące nową władzę to w głównej mierze postacie pierwszorzędne dla napoleońskiego cesarstwa (m.in. marszałek Gouvion-Saint-Cyr lub Joseph Fouché)4 . Zachowano także Kodeks Napoleona i strukturę administracji odziedziczoną po nim5 .

Ludwik xviii zmarł w 1824 roku, zaś jego następcą na tronie Francji został Karol X. Właśnie ten król przyczynił się w znacznym stopniu do wybuchu w lipcu 1830 roku rewolucji, która go obaliła, a na tronie postawiła Ludwika Filipa, ale już nie jako króla Francji, lecz Francuzów.

2 Francuska Karta Konstytucyjna z 4 czerwca 1814, art. 24-53. 3 Tamże. art. 13-23. 4 J. Baszkiewicz, dz. cyt, s. 410. 5 Tamże.

Karol X Burbon, król Francji 1824-1830. Źródło: domena publiczna

Wizja władzy jaką Karol X roztaczał, zakładała ograniczenie znaczenia parlamentu. Wiadomo było o jego poglądach oraz o przewodzeniu frakcji ultrasów. Kontynuował on przez sześć lat swoich rządów to, co wynikło po roku 1820, kiedy to jego syn, również Karol – książę de Berry, został zamordowany przez fanatycznego bonapartystę i przeciwnika Burbonów Louisa Pierre’a Louvela6 . Wprowadzono w państwie cenzurę prasy i ograniczono wolność osobistą. Zmieniono również prawo wyborcze. Frakcja ultrasów, z której wyszedł Karol X, przejęła silną ręką stery państwa.

Coś, co można byłoby nazwać regresem ustroju parlamentarnego, zaczyna się na dobrą sprawę powołaniem Juliusza de Polignaca, ultrasa, na stanowisko szefa rządu w dniu 28 sierpnia 1829 roku7 . Stanowiło to jednak zgrzyt pomiędzy nowym rządem a Izbą Deputowanych, w której w omawianym okresie większość mieli

6 Tamże, s. 411. 7 M. Morabito, D. Bourmaud, Historia konstytucyjna i polityczna Francji (1789-1958), Białystok 1996, s. 237. umiarkowani deputowani8 . Król Karol X postanowił więc w dniu 16 maja 1830 roku rozwiązać Izbę, co stanowiło jedną z jego prerogatyw. Jednak wbrew oczekiwaniom króla nowe wybory do Izby Deputowanych również przyniosły większość opozycji, do tego powiększoną z 221 mandatów na 2749 . Karol X już wbrew konstytucji zdecydował się nie uwzględnić wyników wyborczych i rozwiązał Izbę ordynansem z dnia 25 lipca 1830 roku. Argumentował to machinacjami opozycji, która miała zwodzić i oszukiwać wyborców.10 Paradoksalnie nie naruszał tym ordynansem Karty Konstytucyjnej, a zwłaszcza artykułu 5011. Do tego ordynansu dochodzą trzy kolejne, również wygłoszone tego samego dnia.

Pierwszy z nich zawieszał wolność prasy. Żaden dziennik czy inny periodyk nie mógł się odtąd ukazać bez odnawialnego, co trzy miesiące, zezwolenia. Była to dosyć ostra interpretacja Karty Konstytucyjnej z 1814 roku, gdzie w punkcie 8 napisano: „Francuzi mają prawo publikować i drukować swoje opinie stosując się do ustaw, które mają powstrzymywać nadużywanie tej wolności”12 . Trzeci ordynans był ściśle powiązany z pierwszym. Zmieniał on, a raczej „reformował” Kartę Konstytucyjną w punkcie 4613 . Modyfikował też procedurę wyborczą w dziedzinie kolegiów wyborczych, które ograniczono do roli prezentowania kandydatów do Izby Deputowanych kolegiom departamentalnym, które odtąd miały prawo wyboru kandydatów (również spoza przedstawionych list). Powodowało to skupienie w swoich rękach władzy przez jedną czwartą najbardziej opodatkowanych wyborców (co zawarte zostało w artykule 6). Obniżono również liczbę deputowanych z 420 (w roku 1820) do 258. Nowa ordynacja wykluczała podatek handlowy i przemysłowy, co miało uderzyć w burżuazję handlową, podejrzewaną o wspieranie idei liberalnych. Ponadto w 28 artykule tegoż ordynansu przewidziano, że tylko król może proponować i akceptować poprawki. W ogromnym

8 Tamże. 9 Tamże. 10 Tamże, K. Prokop, Modele stanu nadzwyczajnego, Białystok 2012, s. 222; Francuska Karta Konstytucyjna z 4 lipca 1814, art. 50. 11 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 238. 12 K. Prokop, Modele stanu…,s. 222. 13 Tamże, M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 238.

uproszczeniu świadczyło to o osłabieniu praktyki parlamentarnej. Drugi ordynans zwoływał kolegia wyborcze na dzień 6 i 13 września.

Karol X liczył, że wydane przez niego ordynanse nie zostaną zauważone, ze względu na trwające w tym czasie sukcesy kolonialne w Algierze. Jednak zmiany wprowadzone w państwie wywołały burzę, rozpoczętą przez dziennik „Le National” Adolpha Thiersa. Niepokoje społeczne, które wybuchły 26 lipca, angażując studentów, robotników, warstwy drobnomieszczańskie i burżuazję, doprowadziły do rozruchów w Paryżu14 . 27 lipca Karol X rozkazał stłumić zamieszki za pomocą armii, jednak żołnierze zdecydowali się poprzeć protestujących. 28 lipca zdobyto ratusz. W tym samym dniu do powstania włączyli się politycy. 30 lipca Thiers i François Mignet wydają „Manifest proponujący księcia Orleanu”15 . Wtedy też pojawiły się głosy o oddaniu władzy w ręce przedstawiciela Burbonów linii Orleańskiej, Ludwika Filipa, syna księcia Egalité. Autorzy manifestu ponadto nie widzieli możliwości powrotu Karola X, który notabene, abdykował na rzecz wnuka Henryka16. Republikanie natomiast widzieli w Ludwiku Filipie człowieka oddanego sprawie rewolucji. Uważali, że jeśli nie będzie możliwości stworzenia republiki, to przyszły król (w tym przypadku Ludwik Filip) powinien zostać nie tyle władcą, co pierwszym obywatelem państwa17 .

Jak więc miała wyglądać teraz monarchia, mająca być „najpiękniejszą z republik”? Oczywistym było, że nowy monarcha nie może pójść śladem swoich kuzynów, Ludwika xviii i Karola X. Kształt jaki miał przybrać nowy ustrój państwa, można odnaleźć w tekstach nowej Karty Konstytucyjnej, opublikowanej 14 sierpnia 1830 roku. Była ona nie tyle nowym tekstem prawnym, lecz poprawioną wersją tej nadanej przez Ludwika xviii 4 czerwca 1814 roku18 .

Karta Konstytucyjna z 1830 roku przede wszystkim różniła się od tej z roku 1814 samą koncepcją jej nadania. Ludwik xviii nadał ją jako konstytucję oktrojowaną, będącą de iure osobistą decyzją

14 J. Baszkiewicz, Historia… , s. 414-15. 15 Tamże, s. 415. 16 Tamże, J. Cabanis, Karol X król-ultras, Warszawa 1981, s. 409. 17 J. Baszkiewicz, Kultura rewolucyjna we Francji XIX wieku, [w:] Francja nowożytna, Warszawa 2002, s. 215. 18 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 240. monarchy i świadectwem jego dobrej woli, zaś ta z 1830 roku była swoistym paktem pomiędzy władcą a narodem19 . Zmieniło się także odniesienie do dziedzictwa państwa. Usunięto z konstytucji wszelkie odwołania do ancien régime’u. Państwo miało czerpać z idei republikańskich, posiadać spuściznę rewolucji francuskiej20 . Zmieniły się symbole państwa: powiewająca niegdyś biała burbońska flaga, została zastąpiona trójkolorową odnoszącą się do rewolucji francuskiej, gdzie obok białego koloru symbolizującego dynastię Burbonów dodano kolory niebieski i czerwony, będące barwami Paryża21 . To samo stało się z tytułem królewskim – Ludwik Filip I przestał już być królem Francji i został królem Francuzów, pokazując tym samym, że sprawuje władzę nie nad poddanymi, ale obywatelami22 . Nie były to jednak jedyne zmiany w ustroju państwa. Nowelizacja zakładała również szerokie zmiany w zakresie funkcjonowania dotychczasowego systemu władzy. Król tracił prawo do wydawania ordonansów, zawieszających ustawy w razie zaistnienia zagrożenia w państwie. Zastąpiono tę prerogatywę królewską nowym artykułem, na mocy którego władca może wydawać ordonanse – rozporządzenia, lecz nie w celu zatrzymania ustaw, ale ich niezwłocznego wykonania23 .

Reforma dotknęła również obie izby parlamentarne. Zyskały one, do spółki z królem, inicjatywę ustawodawczą24 . Zmiany były szczególnie zauważalne w Izbie Parów. Artykuł 68 Karty Konstytucyjnej z roku 1830 stwierdził nieważność nominacji Karola X do tejże izby, argumentując to tym, że król nadużywał swojego prawa do mianowania parów25 . Dodatkowo posiedzenia Izby Parów miały stać się publiczne26 . Tymczasem Izbie Deputowanych obniżono długość kadencji z 7 do 5 lat27 . Do tego przewodniczący Izby nie

19 K. Krasowski, Powszechna historia państwa i prawa, Poznań 2007, s. 184. 20 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 245. 21 Francuska Karta Konstytucyjna z 14 sierpnia 1830, art. 67. 22 Zob. preambuła Francuskiej Karty Konstytucyjnej z 14 sierpnia 1830 23 Tamże, art. 13.M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 245. 24 Francuska Karta Konstytucyjna z 14 sierpnia 1830, art. 14,M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 245. 25 Francuska Karta Konstytucyjna z 14 sierpnia 1830, art. 68. 26 Tamże, art. 27. 27 Tamże, art. 30.

był już wybierany przez króla, lecz bezpośrednio przez deputowanych28 . Również prawo wyborcze doczekało się reformy. Czynne prawo wyborcze obniżono z 30 do 25 lat, zaś bierne z 40 do 30 lat29 .

Reformy Karty Konstytucyjnej z 1830 roku były, szczególnie w zakresie prawa wyborczego, kontynuowane poprzez wydanie kolejnych dwóch ustaw: z 19 kwietnia i 29 grudnia 1831 roku. Pierwsza z wymienionych ustaw znosiła podwójne głosowanie, wprowadzone w 1820 roku, zaś utrzymywała trzy tury głosowania, składające się na dwie tury z większością absolutną i jedną turę z większością względną. Liczba kolegiów okręgowych została ustalona na 459 i miały one mianować po jednym deputowanym. Pozwoliło to przynajmniej w teorii stworzyć równość wyborczą. Bez obowiązującej proporcjonalności skutkowało to jednak przypadkami, że okręgi z mniejszą liczbą wyborców posiadały tyle samo deputowanych co okręgi gdzie tych wyborców było więcej. W tejże ustawie widać też znaczący progres w dążeniu do obniżenia cenzusu majątkowego. W biernym prawie wyborczym cenzus został obniżony z 300 franków do 200, zaś w prawie czynnym znacząco, bo z 1000 franków do 50030 . Wprowadzono do liczenia cenzusu nieuwzględniany wcześniej podatek „od drzwi i okien”, oraz podatki: handlowy, przemysłowy, gruntowy i od nieruchomości osobistych31 . Tym samym liczba wyborców wzrosła z liczby 166 tysięcy w roku 1831 do 240 tysięcy.

Druga ustawa, grudniowa, zrealizowała zapowiedzi reformy dotyczące Izby Parów. Reprezentanci tejże izby już nie wchodzili do niej z samego faktu dziedziczenia stanowiska. Parowie wybierani byli dożywotnio nadal przez króla, lecz ze specjalnych list rekrutacyjnych32 . Miało to na celu pozbawienie prawa do zasiadania w Izbie parów osób, które znajdowały się tam tylko z powodu swojego urodzenia.

Tak więc podstawy ustroju państwa zostały zagwarantowane. Jak więc przedstawiał się aparat władzy, który można podzielić na trzy części: króla, rząd i parlament?

28 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 246. 29 Tamże, J. Baszkiewicz, Historia…s. 427, Francuska Karta Konstytucyjna z 14 sierpnia 1830, art. 24. 30 J. Baszkiewicz, Historia… , s. 416. 31 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 246-7. 32 Tamże.

Sprawa monarchy od początku budziła kontrowersje. Przede wszystkim Ludwik Filip został powołany na tron nagle w wyniku przewrotów rewolucyjnych, podczas gdy żył obalony król i jego potomkowie w postaci tzw. królów z prawa, czyli kolejno Ludwika xix oraz Henryka V. Ludwik Filip nie należał do głównej gałęzi rodu Burbonów, lecz do jej orleańskiej części, która na pewno w normalnych okolicznościach nie miałaby szans, by dojść do władzy. Król nie mógł się więc powołać na prawo dynastyczne, co prowadziło do sceptycyzmu wobec jego osoby wśród rojalistów francuskich. Nie jest tajemnicą, że został „wybrany” dzięki swojej pro republikańskiej i pro rewolucyjnej przeszłości. Niewystarczające również okazały się opinie, że został wybrany przez naród „nie jako Burbon, lecz mimo że Burbon”. Kwestia legalności panowania Ludwika Filipa była również przyczyną podziału nie tylko wśród kręgów konserwatywnych, ale również i liberalnych33 .

Abstrahując już od zasadności powołania przedstawiciela linii orleańskiej na tron, trzeba się skupić na tym, jak wyglądała jego władza. Przede wszystkim zgodnie z Kartą roku 1830 był on nikim innym jak przedstawicielem narodu, postawionym w równym rzędzie z Izbą Deputowanych34 . Adolphe Thiers uważał, że „król panuje, ale nie rządzi”35 . Teoria jest jednak teorią, a praktyka praktyką. Ludwik Filip potrafił zręcznie wykorzystywać sytuację, aby uwolnić się od ograniczeń nadanych mu przez Kartę z 1830 roku. Król dał przykład temu między innymi rozwiązując gabinety, kiedy dymisjonuje rządy ze względu na ich niezgodność z Izbą Deputowanych. Doprowadził w ten sposób do rozwiązania dwóch rządów Adolphe Thiersa w 1836 i 1840 roku36 . Także Ludwik Filip w miarę swoich możliwości wywierał wpływ na wybór ministrów, nie dając pełnej suwerenności przewodniczącemu Rady.

Kolejnym organem władzy w państwie był rząd. Szef rządu był powoływany przez króla po wcześniejszym wskazaniu kandydata przez

33 Tamże 34 Tamże. 35 A. Thiers, Monarchia 1830 r., przeł. A. Waśniewska, [w:] Myśl polityczna XIX i XX wieku. Liberalizm, B. Sobolewska, M. Sobolewski [red.], PWn, Warszawa 1978, s. 222-224. 36 P. Vigier, La monarchie de juillet, Paris 1962, s. 81.

Ludwik Filip I, król Francuzów 1830-1848. Źródło: domena publiczna Izbę Deputowanych. Pierwsze dziesięciolecie istnienia monarchii lipcowej charakteryzowały się niestabilnością gabinetów. Wtedy w latach 1830–1840 przewinęło się ich piętnaście37 . Gabinety upadały głównie przez niemożność pogodzenia swojej polityki z głosami izby niższej. Dopiero po tym okresie można mówić o pewnej stabilizacji. Wtedy to też rozpoczęła się era François’a Guizota, który jednak z początku kierował francuską polityką „zza zaplecza”, a stanowisko przewodniczącego Rady otrzymał dopiero w 1847 roku. Pierwsze gabinety były tworzone przez opozycjonistów restauracji. Na ich czele stali przede wszystkim bankierzy (jak Jacques Laffitte czy Casimir Pierre Périer). Znaczyło to nic innego jak ukazanie de facto miejsca burżuazji jako głównej podpory państwa38 .

37 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 248, J. Baszkiewicz, Historia…, s. 425. 38 K. Krasowski, Powszechna historia państwa…,s. 184.

Ministrowie wchodzący w skład rządu podlegali środkom kontroli. Praktyka ta wytworzyła się z czasem, ale nie była właściwie uwarunkowana prawnie. Co prawda w Karcie Konstytucyjnej w roku 1830 istniał zapis znoszący odpowiedzialność ministrów przed Izbą Deputowanych w przypadku odkrycia sprzeniewierzeń lub zdrady. Zapis ten miał otworzyć pole do większej odpowiedzialności ministrów, lecz nadmienione postulaty nie zostały właściwie spełnione39 . W 1831 roku ukazała się jednak interpelacja, która umożliwiła izbom przesłuchiwanie ministrów oraz udzielanie im nagan. Gabinety miały też możliwość zgłosić kwestię swojej odpowiedzialności przed Izbami (działo się tak za rządów Periera w 1831 roku i Mortiera w 1834 roku)40 . Żeby rząd mógł przetrwać musiał zyskać poparcie izby niższej. To poparcie w zasadzie w większości udało się uzyskać. Z siedemnastu rządów epoki monarchii lipcowej tylko pięć upadło przez nieakceptowanie ich polityki przez Izbę Deputowanych (drugi rząd Broglie’a w 1836 roku, trzy rządy Mole’a w 1839 roku i rząd Soulta w 1840 roku)41 .

Jak już wiadomo spuścizna parlamentarna monarchii lipcowej pochodzi z czasów panowania Ludwika xviii, gdzie ustalono podział parlamentu na Izbę Deputowanych i Izbę Parów. Izba niższa parlamentu, czyli Izba Deputowanych, była organem wybieranym w powszechnych wyborach. Na mocy Karty Konstytucyjnej 1830 roku była ona suwerenna i otrzymała prawo suwerennego wyboru przewodniczącego Izby oraz prawo podejmowania inicjatywy ustawodawczej (wraz z Izbą Parów)42 . To jednak Izba Deputowanych stanowiła de facto główną rolę w aparacie władzy we Francji. Poparcie niższej izby decydowało o istnieniu rządów (jak wyżej wspomniano, pięć z nich upadło na skutek wrogości Izby Deputowanych)43 . Należy również przypomnieć rolę Izby Deputowanych w tworzeniu ustroju parlamentarnego, gdyż to właśnie pod jej dyktando wprowadzono poprawki do Karty Konstytucyjnej Ludwika xviii, dając podwaliny pod monarchię parlamentarną.

39 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 248, Francuska Karta Konstytucyjna z 14 sierpnia 1830, art. 47. 40 Tamże. 41 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 248. 42 Zob. s. 4. 43 Zob. s. 6.

Tymczasem Izba Parów po 1830 roku przeszła znaczne modyfikacje. O ile wcześniej, za czasów panowania głównej linii Burbonów, w skład izby wyższej wchodziły osoby mianowane przez króla, głównie książęta krwi, którzy w izbie zasiadali z urzędu. Często zdarzało się, że nominacje były dziedziczne. Ponadto obrady Izby Parów toczyły się za zamkniętymi drzwiami44 . Po nowelizacji Karty Konstytucyjnej w 1830 roku posiedzenia Izby Parów stały się jawne i publiczne45 . Nowelizacja znosiła również dziedziczność oraz wprowadzała kategorie, według których król mógł mianować jej członków. Istniało dwadzieścia takich klas umożliwiających wstęp do izby wyższej przedstawicielom armii i polityki, ale również i przemysłowcom, handlowcom czy bankierom46 . Izba Parów jednak nie miała takiego znaczenia jak Izba Deputowanych, a mianowicie nie miała w zasadzie prerogatyw do odwoływania rządu. Takie uprawnienia jeszcze od czasów Ludwika xviii posiadała tylko izba wybierana, czyli izba niższa47 .

System parlamentarny, który można zaobserwować we Francji w latach 1830–1848 można nazwać parlamentaryzmem orleańskim, albo po prostu orleanizmem. Charakteryzował się on podziałem władzy, w miarę po równo, pomiędzy króla i parlament z rządem, który był łącznikiem pomiędzy obiema częściami władzy48 . Główną siłą w sprawowaniu władzy była liberalna burżuazja. To jej w zasadzie powierzono sprawowanie władzy przede wszystkim dlatego, że to ona wyniosła na tron Ludwika Filipa I oraz dlatego, że Ludwik mógł się na niej oprzeć. Sprawowała powierzone jej zadania właśnie za pomocą parlamentu, jednak widoczny był brak spójności, co przyczyniało się do szybkich upadków rządów. Winnym temu był głównie brak organizacji partyjnej, która pozwoliłaby na stworzenie struktur większości parlamentarnej i opozycji49 . Co prawda sprawu-

44 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 237. 45 Tamże, s. 248. 46 J. Baszkiewicz, Historia…, s. 416, K. Krasowski, Powszechna historia państwa…, s. 184. 47 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 236. 48 J. Bartyzel, O pułapkach pochopnych skojarzeń. Komentarz do scholium Nicolása Gómeza Dávili: „Santo Tomás: ¿un «orléaniste» de la teología?” , http://www.legitymizm.org/davila-orleanizm-teologia [dostęp 15.11 2020]. 49 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 251 38 jąca władzę burżuazja podzieliła się niedługo po 1830 roku na dwa obozy, jednak nie były one silnie uformowane50 . Jednym z tych obozów była konserwatywna partia oporu. To oni w głównej mierze sprawowali władzę i chcieli utrzymać stan rzeczy ustalony w 1830 roku z zachowaniem dominacji króla51 . Po drugiej stronie stała „partia ruchu”, centrolewica z czołową postacią Adolphem Thiersem oraz z działaczami lewicy dynastycznej postulującymi reformy m.in. w zakresie prawa wyborczego, co było odrzucane później przez konserwatystów, natomiast w 1848 roku doprowadziło do słynnych republikańskich bankietów, i aby w ostateczności do upadku monarchii lipcowej52 . Oprócz tej znaczącej siły burżuazyjnej pojawiła się też opozycja antydynastyczna, również podzielona na stojących po prawej stronie legitymistów, dawnych ultrasów i umiarkowanych rojalistów, oraz lewicujących republikanów po drugiej stronie.

Czas od 1830 roku – upadku głównej linii Burbonów i powstania monarchii lipcowej, stanowił w dziejach Francji przede wszystkim w dziedzinie życia politycznego okres formowania się i ostatecznego ukształtowania parlamentaryzmu. W odróżnieniu od poprzedniego, restauracyjnego ustroju państwa, gdzie parlament był tylko dodatkiem do władzy królewskiej, mającym w rzeczywistości stwarzać pozory uwolnienia się od rządów absolutystycznych, okres lat 1830–1848 stanowił, mimo swoich wad i występujących luk prawnych, w miarę zadowalającą próbę przeniesienia na warunki francuskie systemu panującego w Wielkiej Brytanii. Państwo Ludwika Filipa I nadal bazowało poniekąd na ustaleniach Karty Konstytucyjnej Ludwika xviii, zachowując pozorną ciągłość systemu, lecz zmiany dokonane w kolejnej Karcie roku 1830 zwróciły Francję w stronę demokracji parlamentarnej. Król nie miał już nadrzędnej władzy nad rządem i parlamentem, lecz musiał współpracować z nimi, aby nie doprowadzić do chaosu w państwie. Patryk Niemiec

50 Tamże, J. Banaszkiewicz, Historia…, s. 425. 51 F. Guizot, O środkach rządzenia i opozycji w aktualnej sytuacji Francji, przeł. A. Waśniewska, [w:] Myśl polityczna XIX i XX wieku. Liberalizm, pod red. B. Sobolewska, M. Sobolewski Warszawa 1978, s. 210 52 M. Morabito, D. Bourmaud, dz. cyt, s. 252-3.

Bibliografia: Źródła:

ӄ French Constitutional Charter of 1814: https://en.wikisource.org/wiki/French_

Constitutional_Charter_of_1814, w: Wikisource[dostęp: 26.11.2020]. ӄ French Constitutional Charter of 1830: https://en.wikisource.org/wiki/French_

Constitutional_Charter_of_1830, w: Wikisource [dostęp: 26.11.2020].

Opracowania:

ӄ Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1999. ӄ Baszkiewicz J., Kultura rewolucyjna we

Francji dziewiętnastego wieku, [w:] Francja nowożytna. Szkice z historii wieków xvii-xx, Poznań 2002. ӄ Cabanis J., Karol X król-ultras, tłum. W.

Dłuski, Warszawa 1981. ӄ Guizot F., O środkach rządzenia i opozycji w aktualnej sytuacji Francji, tłum. A.

Waśniewska [w:] Myśl polityczna XIX i XX wieku: Liberalizm, red. B. Sobolewska, M.

Sobolewski, Warszawa 1978. ӄ Krasowski K., Lesiński B., Sikorska - Dzięgielewska B., Walachowicz J., Powszechna historia państwa i prawa, Poznań 2007. ӄ Morabito M., Bourmaud D., Historia konstytucyjna i polityczna Francji: (1789-1958), tłum. A. Jamróz, Białystok 1996. ӄ Prokop K., Modele stanu nadzwyczajnego,

Białystok 2012. ӄ Thiers A., Monarchia 1830 r., tłum. A.

Waśniewska [w:] Myśl polityczna XIX i XX wieku: Liberalizm, red. B. Sobolewska, M.

Sobolewski, Warszawa 1978. ӄ Vigier P., La Monarchie de Juillet, Paris 1962. ӄ Bartyzel J., O pułapkach pochopnych skojarzeń. Komentarz do scholium Nicolása Gómeza Dávili: „Santo Tomás: ¿un «orléaniste» de la teología?” w: http://www.legitymizm. org/davila-orleanizm-teologia [dostęp: 15. 11. 2020].

Aparat władzy państwowej