D I T D O SS I E R W O R D T G E P U B L I C E E R D D O O R S M A R T M E D I A E N VA LT N I E T O N D E R D E V E R A N T W O O R D E L I J K H E I D VA N D E R E D AC T I E VA N D E STA N D A A R D
MEI ‘20
RESEARCH & DEVELOPMENT
Boost in biotech Stuwt de coronacrisis vaccinonderzoek?
Kwantumcomputers Nuttig voor het (bedrijfs)leven?
Van potentieel tot patent Het ontwikkelingstraject van R&D nader bekeken
FRANK DE WINNE ”Het is vanuit ruimtevaart dat laboratoria en wetenschappers inzichten krijgen en nieuwe toepassingen kunnen bouwen.” LEES MEER OP FOKUS-ONLINE.BE. #FOKUSRESEARCHDEVELOPMENT
FWO Kennismakers Magazine
Het FWO ondersteunt wetenschappers aan de Vlaamse universiteiten en andere kennisinstellingen.
De kiem zaaien voor de wetenschap van morgen
kennismakersmagazine.fwo.be
fwo_banner_destandaard.indd 1
In Kennismakers Magazine ontdek je waar onze onderzoekers vandaag mee bezig zijn.
06/05/2020 09:09
02
EDITORIAL WILLY VERSTRAETE
FOKUS-ONLINE.BE
O&O gooit hoge ogen D
Vlaanderen verzorgt succesvol de hele kennisketen.
In de Europese topcompetitie gooit Vlaanderen hoge ogen. In informatica en communicatietechnologie (ICT), ruimtewetenschappen, tal van biomedische disciplines – inbegrepen de nu meer dan ooit urgente infectiologie –, onderzoek naar het menselijke brein in al zijn facetten en cultuurwetenschappen zetten onderzoekers van hier opmerkelijke resultaten neer. Ook in de biotechnologie staan we sterk. Bovendien leiden ook andere disciplines tot toepassingen, waarvan geen enkele denkbaar is zonder basisonderzoek. Het gaat daarbij niet alleen om wetenschappers die actief zijn in wat we fundamenteel onderzoek noemen, de allereerste stap in de kennisketen; Vlaanderen verzorgt succesvol die hele keten.
Van het Vlaamse O&O-budget gaat jaarlijks ongeveer een kwart ervan naar fundamenteel onderzoek. Het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) verdeelt daarvan 360 miljoen onder de meest scherpe onderzoekers en teams op competitieve basis. Private investeerders zijn niet zo snel bereid om de eerste moeizame en riskante onderzoeksstadia te financieren, en in de Vlaamse economie zijn er ook niet veel spelers die dat aankunnen. Daarom is hier, nog meer dan elders, een overheid die wél die stap durft te zetten onontbeerlijk. Het samenspel tussen wetenschap, bedrijven, organisaties, burgers en overheid is cruciaal voor onze regio. Vlaams minister Hilde Crevits, die onder meer wetenschapsbeleid onder haar bevoegdheden heeft, trekt de jarenlange lijn van solide overheidssteun aan het onderzoek onverminderd door.
The LIFE Environment & Resource Efficiency funds projects addressing the following challenges: • Water quality, water resources, marine environment and coastal management, floods and drought management, etc. • Waste management, innovation solutions for collection, recycling and re-use, etc. • Circular/resource efficiency, new businesses and consumption models, soil, forests, green and circular economy, etc. • Reduction of the impact on chemicals, noise, industrial accidents on environment and human health, etc. • Air quality improvement, emissions reduction, urban environment, sustainable transport mobility, etc. You can get 1 to 2 M€ per project. There are about 330 M€ available this year for innovative projects! The deadline to apply is 14 July 2020 with a concept note (10 pages). PNO is an expert in supporting clients getting funds from many EU funding programs. We bring more than 1 Billion Euros of grants each year to our clients. If you are working in research and innovation related to the bio economy, then the BBI funding program could be interesting for you. The BBI can fund up to 100% of the cost of research and innovation. Each project can receive several millions euros! Deadline 3rd September 2020, it’s the perfect time to start building a project! Call PNO now to get more info and advise on how to build a successful grant application!
WWW.PNOCONSULTANTS.COM/BE
14
04
Boost de coronacrisis vaccinonderzoek?
06
Kwantumcomputers en hun nut voor het (bedrijfs)leven
08
Profielinterview: Frank De Winne, ESA
12
Expertpanel: Van potentieel tot patent
14
Frank Beckx: De innovatiekracht van farma en chemie
PRODUCTIELEIDER: Christian Nikuna Pemba HOOFDREDACTIE: Ellen Van Hoegaerden TEKST: Heleen Driesen Hannes Dedeurwaerder COVERBEELD: © ESA - F. Algieri VORMGEVING: Anouk Brusselaers DRUKKERIJ: Corelio
SMART MEDIA AGENCY SMART STUDIO Leysstraat 27, 2000 Antwerpen Tel +32 3 289 19 40 redactie@smartmediaagency.be studio@smartmediaagency.be
TEKST PROF. WILLY VERSTRAETE, MICROBIOLOOG UNIVERSITEIT GENT
The EU Life funding program can give you a grant to fund up to 55% of the cost of your project!
08
COLOFON.
Bij dit alles komt het er niet alleen op aan de hele kennisketen te voorzien van de nodige middelen, maar ook om alle stadia van een onderzoeksloopbaan te verzorgen. De kenniswerkers van morgen, die in alle sectoren aanwezig horen te zijn, moeten nu opgeleid worden in doctoraats- en postdoctorale trajecten. Dat is even cruciaal als het neerzetten van wetenschappelijke resultaten om de toekomst voor te bereiden. Met beide bereiden we de wereld van morgen voor.
Do you have the ambition to demonstrate new technologies that can solve challenges related to the environment?
06
LEES MEER...
Vlaanderen wil een kennisregio zijn en investeert sterk om die ambitie waar te maken. Jaarlijks geeft de Vlaamse overheid zo’n 2,5 miljard euro uit aan wetenschappelijk onderzoek en innovatie (O&O). Samen met de uitgaven van de bedrijven aan O&O blijft Vlaanderen daarmee dicht bij de Europese norm van 3 procent van het BBP die we daarvoor bestemmen.
aarmee kunnen onderzoekers en innovatoren in economie en samenleving helpen om de grenzen van onze inzichten op tal van terreinen te verleggen. Dat draagt niet alleen bij aan de versterking van onze bedrijfs- en notfor-profitsectoren, maar bevredigt ook onze nieuwsgierigheid. Een grootschalige bevraging onder de Vlaamse bevolking in 2018 leverde over de meest uiteenlopende thema’s maar liefst 10.000 vragen aan de wetenschap op, die werden gebundeld in ‘De Vlaamse Wetenschapsagenda’. Wetenschap leeft in Vlaanderen. Dat blijkt nog maar eens in deze coronatijden, waarin alle ogen hoopvol zijn gericht op deskundige en onvermoeibare wetenschappers om ons uit deze ongeziene crisis te loodsen en daarna, ook maatschappelijk, te helpen herstellen.
04
Veel leesplezier Birne Janssens Project Manager
Contact with PNO Consultants With offices in Brussels, among others, PNO Consultants is ‘close to Europe. Feel free to contact John Deckers or one of our consultants to see how we can activate our network for you. PNO Consultants 02/6133110 info@pnoconsultants.be www.pnoconsultants.com/be
FARYS| TMVW BRAND REPORT
#FOKUSRESEARCHDEVELOPMENT
03
Hoe onze rivieren en kanalen een bron van drinkwater kunnen zijn We hebben de droogste april in honderd jaar achter de rug, en ook de aankomende zomer voorspelt (alweer) weinig goeds in termen van neerslag. Mede daarom zet het Gentse waterbedrijf FARYS | TMVW voluit in op de zuivering van (brak) oppervlaktewater, onder meer met een nieuwe drinkwaterinstallatie in Oostende, langs het kanaal Gent-Oostende. Ook decentralisatie speelt een belangrijke rol.
I
n tegenstelling tot wat velen denken, is België géén regenland: we tellen amper 7,5 procent regendagen per jaar. En de situatie verbetert er ook niet op: zo viel er in april in Ukkel amper 5 millimeter regen. Tel daarbij op dat er door de droogte ook nog eens 60 millimeter verdampte, en je beseft dat er een groot probleem ontstaat met het aanvullen van de grondwatertafels. We moeten dus meer en meer beginnen kijken naar de zuivering van oppervlaktewater, zoals we dat in rivieren en kanalen vinden. Om die reden investeerde het Gentse waterbedrijf FARYS in een gloednieuwe drinkwaterinstallatie in Oostende, langs het kanaal Gent-Oostende. Die moet de regio van perfect zuiver drinkwater voorzien. De behandelingsinstallatie, met een prijskaartje van 10 miljoen euro, werkt volledig onbemand. “In het westen van Vlaanderen worden op de waterwegen reeds de eerste waterbesparende maatregelen genomen en in de provincie Antwerpen gelden captatieverboden op een aantal ecologisch zeer kwetsbare waterlopen omdat we momenteel heel droog zitten”, aldus TMVW-voorzitter Christophe Peeters. “We moeten met andere woorden nieuwe bronnen aanboren, en dan komt vooral oppervlaktewater in aanmerking. Zeker in Oost- en West-Vlaanderen, waar een groot deel van de bevolking woont en veel industrie aanwezig is. Bijkomende reden om specifiek voor Oostende te kiezen is het zomertoerisme, hoewel dat dit jaar wellicht iets minder zal zijn. Maar goed, zo’n investering doe je natuurlijk ook niet voor één jaar.”
Concreet wordt in de zuiveringsinstallatie gewerkt met dubbele membraanfiltratie. “Dat is nodig, omdat in oppervlaktewater veel meer ongewenste stoffen zitten dan in grondwater dat al een zuivering doormaakte”, aldus Wim Jacobs, productie- en transportmanager. “Die technologie is weliswaar niet nieuw – het wordt al voor proceswater in de industrie toegepast – maar het is wel voor het eerst dat we die hier voor drinkwater gebruiken. Nu kunnen we water van nog mindere basiskwaliteit behandelen. En dat is een troef
Naast het feit dat we de grondwaterlagen moeten ontzien, speelt decentralisatie een belangrijke rol. “We moeten minder afhankelijk worden van een beperkt aantal bronnen en veel meer mikken op decentrale productie. Nu halen we in Vlaanderen het grootste deel van ons drinkwater rechtstreeks of onrechtstreeks uit de Maas, en uit het Albertkanaal dat uit Maaswater bestaat”, gaat TMVW-voorzitter Christophe Peeters verder. “Maar in Duitsland zien we nu dat de Rijn historisch laag staat. Dat risico lopen
Hoe meer je water moet transporteren, hoe meer risico dat er eens iets misloopt. — CHRISTOPHE PEETERS, TMVW voor Oost- en West-Vlaanderen, waar weinig drinkwaterbronnen zijn van goede kwaliteit. Zo kunnen we meer bronnen aanboren en dus een klimaatrobuuster systeem uitbouwen.” Deze bronnen leveren ook meer water van een betere basiskwaliteit in de wintermaanden. De vraag naar drinkwater is dan echter lager, zodat de capaciteit van de productie niet vol benut wordt. FARYS | TMVW start daarom een onderzoek naar Aquifer Storage en Recovery, een techniek waarbij water tijdens periodes met overaanbod gestockeerd wordt in de diepe ondergrond en in periodes van tekorten weer opgepompt wordt.
we hier ook als het weinig blijft regenen. Of stel dat daar een scheepsramp of grote vervuiling plaatsvindt: dan zitten we met een groot probleem. Nog los van het feit dat al dat drinkwater via pijpleidingen naar Oosten West-Vlaanderen moet getransporteerd worden, wat omslachtig en duur is. En hoe meer je water moet transporteren, hoe meer risico dat er eens iets misloopt. Kortom, we mogen niet al onze eieren in één mand leggen, want wat als die mand valt? Redenen genoeg om onze drinkwaterwinning te spreiden. Zo bekijken we onder andere de bouw van een tweede installatie, met bijvoorbeeld het Scheldebekken als
Meer over... FARYS | TMVW biedt als ondernemende vertrouwenspartner van gemeenten een groot gamma van producten en diensten aan. We leveren kwaliteitsvol drinkwater en industrieel water, saneren afvalwater en bouwen en beheren publieke gebouwen en sportaccommodaties.
mogelijkheid. We hebben rivieren genoeg in Vlaanderen om minder afhankelijk te worden van Maaswater, we moeten alleen zien hoe we het water voldoende kunnen capteren.” Intussen kan ook de consument een inspanning doen, vooral door zuinig genoeg met drinkwater om te springen. “We zitten vandaag aan een verbruik van zo’n 100 liter leidingwater per dag per persoon. Dat is veel, zeker als je weet dat slechts 15 liter daarvan effectief wordt gebruikt om te drinken en koken. En eigenlijk is het te gek voor woorden dat we onze toiletten spoelen met een product dat kwalitatief beter is dan het meeste flessenwater”, besluit Christophe Peeters. “Helaas is het niet doenbaar om een tweede netwerk aan te leggen met minderwaardig water, speciaal voor het toilet. Het komt er dus vooral op neer ons meer bewust te zijn van ons waterverbruik.”
Christophe Peeters
Voorzitter TMVW
Wim Jacobs
Productie- en transportmanager TMVW
04
BIOTECHNOLOGIE VACCINS
FOKUS-ONLINE.BE
Boost de coronacrisis vaccinonderzoek? In tijden van non-crisis is academisch onderzoek niet altijd gemakkelijk. Het kost jaren research om problemen op te lossen die zich misschien niet eens zullen stellen. Bij COVID-19 gebeurde dat wel. “Mochten we nu een vaccin hebben, zouden we niet in deze situatie zitten.”
Z
iekte en gezondheid, ofwel: de bouwstenen van het leven en wat daarmee fout kan gaan. Dat is wat de levenswetenschappen bestuderen, legt Jérôme Van Biervliet uit, hoofd Discovery Sciences van VIB (Vlaams Instituut voor Biotechnologie). “Het legt ook mogelijke manieren bloot om daar in te grijpen. Een complexe aangelegenheid, soms moeilijk te begrijpen voor het brede publiek, maar daarin ligt wel onze toekomst.” Vlaanderen excelleert in medischwetenschappelijke innovaties, treedt Van Biervliet de veelgehoorde teneur bij. “We zijn als Vlamingen soms een beetje te bescheiden, maar we spelen echt mee aan de wereldtop. Neem bijvoorbeeld hiv, een virus waarover in mijn jeugd gezegd werd dat het ons allemaal zou vernietigen. De basis voor de behandelingen van vandaag is voor 80 à 90 procent in Vlaanderen gelegd. Of kijk naar de vele vooruitstrevende kankerstudies die in ons land worden ontwikkeld of getest.” Wetenschappelijk onderzoek is een werk van lange adem, dat vaak onbekend en onbemind blijft. Tot de realiteit anders beslist. “Met de recente corona-uitbraak wordt de opgebouwde expertise nu aantoonbaar”, stelt Van Biervliet vast. “Zelf voeren we met ons instituut al jarenlang belangrijk onderzoek rond antivirale middelen, ook op vlak van influenza. In het verlengde daarvan hebben we een antistof gevonden waarvan we denken dat ze ook bescherming kan geven tegen de CoV-2variant. De uitdaging is nu om die therapie zo snel mogelijk ontwikkeld te krijgen.” In crisistijdperk kan de medische industrie hiervoor vaak snel middelen mobiliseren, aldus Van Biervliet. Hoe dan ook is de ontwikkeling van een medicijn of vaccin
altijd een langetermijninspanning. Dat weet ook Elisabeth Van Damme, woordvoerster van farmaceutisch bedrijf GSK, dat zijn wereldwijde vaccinhoofdkwartier heeft in het Waalse Waver. “Vaccins maken is een biologisch proces, in tegenstelling tot de fabricatie van klassieke geneesmiddelen. Het neemt maanden tot zelfs enkele jaren in beslag. Eens een vaccin goedgekeurd is door
de autoriteiten voor gebruik, moet je er nog de productie-infrastructuur voor bouwen, wat ook veel tijd en geld kost.” “Bij de MERS- en SARS-uitbraak enkele jaren geleden hebben bepaalde onderzoekscentra al kennis opgebouwd van coronavirussen. Zelf hebben we bij GSK een immuunversterkende component ontwikkeld die zijn nut eerder al
Innovaties uit de biotech zijn altijd een langetermijninspanning.
— ELISABETH VAN DAMME, GSK
bewezen heeft. Dat adjuvant stellen we nu vrij ter beschikking aan instituten en bedrijven die bezig zijn met de ontwikkeling van covid-19vaccins. Vandaag lopen er zo vijf internationale samenwerkingen. Dat zou de zoektocht naar een vaccin moeten versnellen.” En het is geen kwestie van wie eerst is, benadrukt Van Damme. Belangrijk is hoe de beste samenwerkingen tot de beste uitkomsten kunnen leiden. “Iedereen wil vandaag een vaccin, maar wellicht zal één product niet de hele wereldbevolking kunnen dienen. Dus zijn er maar beter verschillende opties. Anders kom je voor moeilijke beslissingen te staan.” De wereldwijde vraag naar vaccins stijgt voortdurend, ziet GSK. “Een belangrijke verklaring is dat vaccins intussen hun nut hebben bewezen. De Wereldgezondheidsorganisatie stelt dat er, naast zuiver drinkwater, niets is wat meer levens redt dan vaccins. Jammer genoeg zijn vaccins een beetje het slachtoffer van hun eigen succes. Als vaccinatie sluitend is, dan verdwijnen ziektes. Dus stellen mensen de vraag: waarom is zo’n vaccin nog nodig?” Deze crisis zal ons terug doen beseffen hoe belangrijk onderzoek wel is, voorspelt Van Damme. “Want mochten we nu een vaccin hebben, zouden we niet in deze situatie zitten.” Soms is het moeilijk om vaccinontwikkeling te onderhouden in tijden zonder uitbraak, bevestigt Van Biervliet. “Nochtans zijn er heel wat dingen die op ons afkomen – virale aandoeningen zijn daar maar een stukje van – die een lang traject vragen om met adequate oplossingen te komen. Academisch onderzoek mag dan theoretisch lijken, de grote innovaties van morgen liggen erin verborgen.” TEKST HELEEN DRIESEN
/'� MARACA fl {� ,,• INTERNATIONAL
"V,
CO N S U L T I N G
EXCELLENCE AT YOUR SERVICE
MARACA International bvba, gelokaliseerd in Rotselaar, België, het hart van Europe, biedt een complete lijst van services aan ter ondersteuning van medische bedrijven om het CE-merk en FDA approval te bekomen voor hun producten. MARACA voorziet in regelgeving ondersteuning, medische en klinische diensten voor Farmaceutische bedrijven en bedrijven van medische en in-vitro diagnostische hulpmiddelen, klinische laboratoria en notified bodies. Contacteert ons op www.maracainternational.com of bel Dr. Luc Van Hove op 32(4)76960153.
MARACA biedt het beheer van uw regulatorische diensten aan voor CE-markering en FDA dossier indiening. Consultatie en training rond de nieuwe MDR en IVDR re gelgevingen, de US 21 CFR regelgeving en hun impact op uw business. Het opstellen of beoordelen van uw Design Dossier of Technische file in voorbereiding van NB beoordeling of third party FDA review. Dit omvat zowel ondersteuning van het product design, als risico beoordeling en productie validatie. Beoordeling van uw IFU en product labels. Advies rond de design van labels en UDI (Unique Device ldentifier). Gap-analyse van uw kwaliteitssysteem volgens de vereisten van de MDD/MDR of de IVDD/IVDR regelgevingen, of de 21CFR820 regelgeving of ISO13485. Advies in het klasseren van medische hulpmiddelen, IVDs, software en gezondheidsapplicaties. Het samenstellen van prestatie-evaluatie plannen en rapporten. Het samenstellen van systematische literatuur reviews. Het organiseren van klinische prestatie-evalua tie studies, zoals PMCF en PMPF studies. Het organiseren van post-market surveillance activiteiten tot het bekomen van klinische data. MARACA is uw ambassadeur bij de NB, CA, FDA en CFDA interacties en dossier indiening. Wij bieden een unieke service aan als Arts.
Op wie ben jij trots ? pi life sciences vroeg het aan enkele collega’s Bij plotselinge veranderingen komt de ware aard van het beestje naar boven wordt wel eens gezegd. Bedrijven zijn hierop geen uitzondering en hoewel wij niet per se een pluim op onze hoed willlen steken, zijn wij als bedrijf ronduit trots op onze collega’s en hoe zij omgaan met de diverse uitdagingen die COVID-19 teweegbrengt.
Deborah Des Campagne is trots op: "De samenwerking met onze partners die de lead nemen in het gevecht tegen COVID-19 en op de collega’s die namens pi life sciences vrijwillig bijdragen aan deze essentiële R&Dprojecten. “
Wij vroegen het aan enkele van onze collega’s: op wie ben jij trots? Samen sterker Wij staan als samenleving voor de uitdaging om gezwind een vaccin te ontwikkelen waarbij de gebruikelijke periode van 5 jaar teruggebracht beoogd te worden tot slechts 18 maanden of minder. Hiernaast dient een dergelijk vaccin beschikbaar te worden gemaakt voor elk individu; een project van globale proporties. Iets dergelijks doe je niet alleen, maar samen. Verschillende bedrijven zetten inmiddels alles op alles om de ontwikkeling van dit vaccin tot een goed einde te brengen, maar omwille van de korte tijdslijnen staat er veel druk op zowel het klinische, wetgevende, als technische domein. Zo zullen er geen klassieke grote fase 3 studies zijn, maar wordt er gebruik gemaakt van noodregistratie en zullen wij sneller overgaan tot massaproductie van succesvolle kandidaat-vaccins. Fréderique Backaert is trots op: "Onze collega’s die de flexibiliteit tonen om op korte termijn de ondersteuning en expertise te kunnen bieden om R&D voort te zetten, productieprocessen op te schalen en nieuwe GMPfaciliteiten te realiseren ten behoeve van onderzoek naar een vaccin.” Solidaire partnerships Wij merken dat sommige projecten geen doorgang vinden door de genomen overheidsmaatregelen. Echter, onze klanten weten ons goed te vinden wanneer zij ondersteuning nodig hebben om hun R&D-projecten snel op te starten en tot een succes te brengen. Ook nu plukken wij de vruchten van het investeren in onze mensen en het opbouwen van wederzijds lonende partnerships sinds onze start in 2004. www.3-14.com
Transparantie en snel schakelen Alhoewel de hectiek rondom het coronavirus soms het beeld vertroebelt, houden wij ons doel in zicht; kwaliteit leveren. De crisis kwam ongekend snel af op organisaties en wij hebben dan ook direct alle zeilen bijgezet om er zeker van te zijn dat continuïteit geborgd bleef. Bij onze grotere R&Dprojecten is dit essentieel en door continue te blijven communiceren met onze interne en externe stakeholders garanderen wij dat hun projecten nagenoeg geen hinder ondervinden. Vera Goossens is trots op: “Ons interne team dat vanaf dag 1 de projecten bij onze klanten coördineert waarbij de veiligheid van onze bijna 150 mensen vooropgesteld wordt en naast lopende zaken ook nieuwe projecten weet te realiseren.” Blijven doorgaan Nu, midden in deze crisis, werken de onderzoekers hard door en als bedrijf blijven ook wij kennis delen, ondersteuning bieden en samenwerkingen opzoeken.
Laat weten op wie jij trots bent! Ga naar www.3-14.com/trots en deel een compliment. pi life sciences – Tijdelijke ondersteuning, projectwerk en advies voor kwaliteit en GxP in life sciences R&D.
info@3-14.com
06
TECHNOLOGIE KWANTUMCOMPUTING
FOKUS-ONLINE.BE
Kwantumcomputers en hun nut voor het (bedrijfs)leven De aanzet van de kwantumcomputer Het was natuurkundige en Nobelprijswinnaar Richard Feynman die in 1981 op een conferentie van MIT en IBM pleitte voor de ontwikkeling van een computer volgens de principes van de kwantummechanica. Zijn redenering was even eenvoudig als geniaal: als de natuur werkt volgens de regels van kwantummechanica, moeten computers dat dan ook niet doen om de natuur te begrijpen? Toch zou het vervolgens nog 35 jaar duren voor de eerste echte kwantumcomputer ontwikkeld werd waar mensen praktisch mee aan de slag konden.
Nederland boven Om bedrijven de kans te geven kwantumcomputers te benutten, stelt IBM die wereldwijd via de cloud beschikbaar. De grootste gebruikers daarvan zijn de Amerikanen, maar op de tweede plaats staat – ietwat verrassend misschien – Nederland. Dat zou mede te verklaren zijn door het feit dat het een Nederlandse natuurkundige was die begin twintigste eeuw ontdekte dat helium gebruikt kon worden om koeling te realiseren. En laat dat voor kwantumcomputers nu net zo cruciaal zijn.
In onze huidige samenleving en ons eigen bestaan zijn klassieke computers niet meer weg te denken. En hoewel ze ons onschatbare diensten bewijzen, kunnen ze niet alles. Zo scoren ze ondermaats in het simuleren of voorspellen van complexe systemen. Iets wat kwantumcomputers wél kunnen.
K
wantumcomputers benaderen probleemoplossing op een radicaal andere manier dan klassieke computers. Die laatste werken op het allerlaagste niveau met bits – de bekende 0 en 1 – die alleen zichzelf kunnen zijn. Kwantumcomputers werken daarentegen met kwantumbits, die tegelijkertijd 0 en 1 kunnen zijn en kunnen verstrengelen. De computer moet met andere woorden geen keuze maken en kan parallel rekenen in plaats van opeenvolgend. “Dat leidt tot een veel breder scala aan mogelijkheden”, aldus professor Frank Verstraete, fysicus aan Universiteit Gent. “Het laat ons toe om op het allerlaagste niveau van de natuur zelf te gaan werken. Cru gesteld: vóór de komst van kwantummechanica wisten we hoegenaamd niets over materie en waarom ze deed wat ze deed en welke krachten daarbij speelden. Nu hebben we een grote stap gezet richting het begrijpen waarom de dingen zijn zoals ze zijn.”
te helpen bij de simulatie van chemische of atoomverbindingen, de ontwikkeling van nieuwe supergeleiders of medicijnen, en ga zo maar verder. Vandaar de term ‘quantum advantage’. “Ik denk dat we qua mogelijkheden niet zozeer aan het topje van de ijsberg zitten, maar ons eerder de vraag moeten stellen of we de ijsberg überhaupt al gevonden hebben”, aldus Cor van der Struijf, die IBM
Wetenschappelijk van een reusachtig belang dus, maar wat zijn de technologische en maatschappelijke voordelen van kwantumcomputers? Wel, door hun rekenvermogen zijn kwantumcomputers in staat complexe uitdagingen sneller en efficiënter aan te pakken en zo
Maar in de sterkte schuilt ook een risico: wat met de mogelijke beveiligingsrisico’s van kwantumcomputers, als die zoveel krachtiger zijn dan klassieke computers en de standaard digitale beveiliging? “Daar is inderdaad het risico van een disruptief gegeven
als een kwantumcomputer”, aldus Frank Verstraete. “Nu worden vaak grote getallen gefactoriseerd om informatie te versleutelen. Aangezien kwantumcomputers ook kunnen factoriseren, zou in principe alle informatie ter wereld ontsleuteld kunnen worden. Er gebeurt bijgevolg vandaag enorm veel onderzoek naar nieuwe manieren om informatie te beveiligen. Zoals
Kwantumcomputing laat ons toe om op het allerlaagste niveau van de natuur zelf te werken. — FRANK VERSTRAETE, UNIVERSITEIT GENT
Quantum Ambassador is en in die hoedanigheid organisaties helpt om ‘kwantumklaar’ te zijn.
postkwantumcryptografie.” Rest uiteindelijk nog de vraag: zullen er ooit kwantumcomputers in de huiskamer of kantoren staan? Nu al stelt bijvoorbeeld IBM via de cloud meerdere kwantumcomputers beschikbaar voor onderzoekers, onderwijzers, kmo’s en softwareontwikkelaars. En als ‘kwantum’ op de affiche van een conferentie staat, is dat
volgens Cor van der Struijf een garantie op een groot publiek. Anderzijds zijn kwantumcomputers vandaag heuse mastodonten en opereren ze alleen in heel specifieke thermische omstandigheden: bij een temperatuur nét boven het absolute nulpunt van -273 graden Celsius. “Het ziet er voorlopig niet naar uit dat ze ooit deel zullen uitmaken van het dagelijkse leven”, aldus Cor van der Struijf. “Toch zal ik dat niet meteen luidop beweren. Want wie had zeventig jaar geleden kunnen voorspellen dat iedereen vandaag een computer in huis zou hebben, omdat dat toen ook machines waren die een hele kamer vulden? Zo beweerde de Amerikaanse zakenman Thomas J. Watson in 1943 dat de wereld maar zo’n vijf computers kon gebruiken. En kijk nu.” Frank Verstraete is meer resoluut: “Kwantumcomputers zullen special purpose machines blijven. Ze zullen gebruikers bijvoorbeeld niet helpen om beter Word te leren gebruiken, maar dienen vooral om wetenschappers te helpen om de kwantummechanische realiteit beter te begrijpen. Ze zijn voor de consument gewoon niet interessant.” TEKST HANNES DEDEURWAERDER
Al 4 jaar op rij de meest innovatieve universiteit van Europa (REUTERS)
SAGALASSOS: EEN ANTIEKE STAD TERUG AAN DE OPPERVLAKTE GEBRACHT
ZERO-WASTE-TECHNOLOGIEËN VOOR EEN AFVALVRIJE MAATSCHAPPIJ
GAME OVER VOOR HET ZIKAVIRUS
Ontdek jezelf. Begin bij de wereld.
TIMi: De wereldwijd toonaangevende Belgische oplossing op het gebied van Analytics, AI, ML en Big Data Laat me mezelf even voorstellen: Ik ben Frank Vanden Berghen, datawetenschapper en CEO van het bedrijf TIMi. Bij TIMi hebben we als doel om elk bedrijf of persoon in staat te stellen om kennis en waarde uit hun gegevens te halen. Daarom hebben we een data-analyseplatform ontwikkeld, waarbij er gebruik wordt gemaakt van machine learning, big data en AI. Een compleet revolutionair platform dat 1.000 keer sneller en schaalbaarder is, en vrijwel geen hardwareinfrastructuur nodig heeft. Bovendien is het zeer toegankelijk, zodat je het helemaal zelf kunt gebruiken, met slechts één klik van je muis. Het thema van deze Fokus is R&D: het uitgelezen moment om enkele van de vele technologische innovaties toe te lichten die TIMi aanbiedt. Waarom kiezen voor TIMi? Hoewel ik open source tools ten zeerste waardeer – ze openden de deuren van analytics voor heel wat liefhebbers – voel ik me eveneens heel erg beperkt door diezelfde tools. Daarom is TIMi tot stand gekomen, waarmee we deze beperkingen voorbijgaan en uiteindelijk een betere analyse kunnen bieden, en toch toegankelijk blijft voor iedereen.
onderwerp vind je in deze korte YouTube-video: https://timi.eu/blog/cloud (ondertiteld en stem in het Engels). Bovendien kan deze unieke tool gemakkelijk en in een paar minuten databases met tientallen miljarden lijnen verwerken, waarbij slechts 16 GB RAM wordt gebruikt. In feite is de rekenkracht die door een TIMi-server wordt geleverd zo groot dat het bijna ondenkbaar is om er meerdere te moeten gebruiken (hoewel het altijd mogelijk is). Dankzij TIMi zijn de vaak zware en zeer dure Cloud-infrastructuren verleden tijd. Zo handelt een enkele TIMi-machine elke dag alle ruwe gegevens (CDR) af van de telecommunicatie in Vietnam – dat zijn meer dan 100 miljoen telefoonnummers – in een paar uur, om dan de inkomsten van de dag opnieuw te berekenen (3 miljard meer gegevensrijen per dag).
Zo kan een TIMi-server onder andere je gegevens sneller transformeren dan een Spark-cluster van eender welke grootte. Meer details over dit
Vervolgens, als we kijken naar de machine learning en AI-kant van het verhaal, had TIMi reeds in 2007 als enige bedrijf een Auto-ML (automated machine learning) oplossing ontwikkeld op industriële schaal. Deze oplossing creëert modellen van datasets met miljoenen gegevensrijen en duizenden kolommen in een paar minuten, waarvoor onze concurrenten eerder enkele dagen nodig hebben, of anders gewoonweg crashen door de omvang ervan. Bovendien zijn de ethische aspecten van de gegevensanalyse sinds onze oprichting altijd een
Contact: frank@timi.eu, 0479/992768
Website: https://timi.eu
van onze belangrijkste aandachtspunten geweest en maken ze integraal deel uit van onze tools. In 2020 is data overal en van een enorme waarde. Google en Facebook zijn bijvoorbeeld geworden wat ze nu zijn dankzij hun data. Wat denk je ervan om ook jouw gegevens in te zetten en er waarde uit te halen? Ga dan naar onze site: https://timi.eu: Vraag je team om TIMi te downloaden (er is nu een gratis communitie-versie beschikbaar) ... en ontdek een nieuwe en buitengewone wereld binnen je eigen data!
08
INTERVIEW FRANK DE WINNE
FOKUS-ONLINE.BE
‘We reizen morgen nog niet naar een andere ster’ Als straks de eerste Europeaan naar de maan gaat, zal ESA-opleidingshoofd Frank De Winne daar een stevig aandeel in hebben. Een vlag wil hij niet planten. Duurzaam onderzoek is de missie. “Zonder ruimtevaart heb je geen basis voor voorspellingen of oplossingen.”
D
e wereld moet vandaag wel erg klein zijn voor Belgisch ruimtevaarder Frank De Winne (59). De directeur van het European Astronaut Center houdt zich strikt aan de coronamaatregelen en verlaat zijn appartement in Keulen alleen om in de supermarkt wat boodschappen te doen. Hij is een man van de logica en de wetenschap, geeft hij met een bescheiden lachje toe, dus dat is waar hij in moeilijke tijden op vertrouwt. Het verbaast hem wel hoe weinig we allemaal – van beleidsmakers tot Jan in de straat – rekening houden met feiten en data. Hoe we liever onze eigen virtuele werkelijkheid creëren. “Als je niet de data of de wetenschappelijke kennis hebt over hoe een fenomeen als een pandemie of klimaatsverandering zich nu eigenlijk voordoet, dan kun je ook geen oplossingen vinden. Die noodzakelijke kennis bijdragen, dat is wat hedendaagse ruimtevaart doet.”
De wedren op de ruimte ligt achter ons. Vandaag is de shift gemaakt naar toepassingen.
In welke zin zijn de doelstellingen van ruimtevaart in de loop van de jaren gewijzigd? “In de jaren 60 werd ruimtevaart uitgespeeld als een element in de Koude Oorlog. Zowel de Sovjets als de Amerikanen wilden met een race naar de maan bewijzen welke samenleving technologisch superieur was. Die wedren ligt achter ons. Lidstaten, maar ook ruimtevaartagentschappen hebben grotendeels de shift gemaakt naar toepassingen met een direct nut voor de maatschappij. Space 19+, ESA’s Ministeriële Raad, heeft vorig jaar een recordbedrag toegekend aan ruimtevaartonderzoek en -ontwikkeling in Europa. Programma’s met directe toepassingen voor bedrijven en de maatschappij zoals het satellietnavigatiesysteem Galileo en het aardobservatieprogramma Copernicus krijgen op dit moment de grootste budgetten.”
TEKST HELEEN DRIESEN
BEELD © ESA/GCTC, 2009
Wil dat zeggen dat we verdere exploratie maar beter vergeten? “Nee, want ruimtevaartexploratie – het domein waarin ik werk – heeft een bijzonder inspirerende factor, ook voor kinderen en jonge wetenschappers. Het is vaak een aandrijfwiel voor de uitwerking van innovatieve ideeën en extreem geavanceerde technologieën. De robotarm bijvoorbeeld, die ontwikkeld is voor het spaceshuttleprogramma in de jaren 80, was de start van dezelfde technologie als chirurgen vandaag gebruiken voor remote surgery bij hersenoperaties. Onlangs hebben we bij ESA het succesvolle Airway Monitoring-experiment opgezet dat, kort gezegd, onderzoekt hoe onze longen functioneren en zuurstof en CO2 uitwisselen. Als je kijkt naar de crisis nu, dan weet je wel hoe fundamenteel belangrijk dit soort research is. Medicijnen maken we niet in de ruimte, maar het is
FRANK DE WINNE INTERVIEW
#FOKUSRESEARCHDEVELOPMENT
09
© ESA - F. Algieri
wel vanuit ruimtevaart dat laboratoria en wetenschappers inzichten krijgen en nieuwe toepassingen kunnen bouwen.” Hoe moeilijk is het om die relevantie te blijven verdedigen, nu we bezig zijn met overleven hier? “Stel je in de huidige situatie gewoon even voor wat het zou zijn als straks alle telecommunicatie wegvalt: niet meer bellen of skypen dus, geen gps. Dan lijkt me die vraag wel beantwoord. Of denk aan de recente, toch wel opzienbarende krantenbeelden over het onmiddellijke effect van de coronacrisis op de vervuiling. Dat soort kritische gegevens wordt vanuit de ruimtevaart geproduceerd. Om de link te maken: de pandemie die ons vandaag in de ban houdt, is door heel wat wetenschappers voorspeld. We stellen nu vast dat we ons er misschien onvoldoende op hebben voorbereid. Klimaatverandering behoort tot de zwaarste bedreigingen voor onze planeet. Het tekort aan drinkbaar water wordt een van de grootste problemen van deze eeuw. De migratiestromen die op gang zullen komen als de woestijnvorming in Afrika zich verderzet, daar hebben we nog maar het begin van gezien. De feiten wetenschappelijk in kaart brengen, helpt om ze te erkennen en tot oplossingen te komen.”
Als je kijkt naar de crisis nu, dan weet je hoe fundamenteel belangrijk ruimtevaartonderzoek is. Space safety is ook een zuil die aan belang wint. “Dat heeft onder meer te maken met onze groeiende afhankelijkheid van
satellietnavigatiesystemen. Die zijn kwetsbaar, onder andere door de inwerking van kosmische straling en door toenemend ruimteschroot. Het is geen slecht plan om nu al te onderzoeken welke acties er nodig zijn, zodat we over honderd of duizend jaar nog altijd probleemloos gebruik kunnen maken van de ruimte rond onze aarde. Een andere vraag is: hoe kunnen wij ons als mensheid beschermen tegen de inslag van Near-Earth Objects (NEO)? We kennen de meteoriet die 167 miljoen jaar geleden de dinosaurussen heeft uitgeroeid. We hebben ook gezien hoeveel schade een kleiner exemplaar kan toebrengen, zoals de meteoroïde die enkele jaren geleden in Rusland is neergestort. Of zoiets nog eens zal voorvallen, is zelfs buiten kwestie. Het gebeurt hoe dan ook. Zal dat over één of honderd jaar zijn of pas over een miljoen jaar? Geen idee. Moeten we ons zorgen maken? Misschien niet onmiddellijk, maar het lijkt me toch een goede investering om er intussen wat onderzoek en middelen aan te besteden.” De verhuis naar een ander sterrenstelsel staat nog niet meteen op het programma? “Het is duidelijk dat we morgen nog niet naar een andere ster gaan reizen als mens. Maar je ziet nu toch dat onder andere de maan internationaal weer aan interesse heeft gewonnen. De Chinezen willen erheen, de Israëli’s hebben al geprobeerd er met een verkenner te landen. Zelf zijn we vanuit ESA samen met NASA een programma aan het opstarten voor de constructie van een Lunar Gateway, een ruimtestation dat in een baan om de maan zal vliegen. Met dat project hopen we de komende tien jaar voor het eerst een aantal Europese astronauten naar de maan te kunnen brengen. Niet om er in Apollo 11-stijl een vlag te planten, wel om er aan duurzame exploratie te doen. Dat wil zeggen dat we er voor langere tijd aan onderzoek zouden doen, bijvoorbeeld rond resources die nuttig zouden kunnen zijn voor onze planeet. Tegelijk kan het
op termijn ook een opstap zijn voor verdere exploratie richting Mars. In die sustainable exploration is internationale samenwerking heel belangrijk. Als er iets is wat ik nog zou wensen in mijn carrière, dan is het om daarin nog een stap verder te gaan en met name ook te gaan samenwerken met onze collega’s in China. Een van onze astronauten naar het Chinese ruimtestation laten vliegen en voor het eerst een Europeaan naar de maan: dat zijn twee mijlpalen die ik nog graag zou neerzetten.”
De link tussen deze pandemie en de klimaatverandering? We hebben het probleem misschien te weinig erkend en ons er onvoldoende op voorbereid.
SMART FACT. Wat als je geen astronaut was geworden? “Ik denk dat het in deze wereld noodzakelijk is om een defensie te hebben die de de vrede kan bewaren op plaatsen waar het minder goed leven is dan bij ons in België. Tot mijn veertigste heb ik een fantastische carrière gehad bij de luchtmacht als militair piloot en testpiloot. Was ik geen astronaut geworden, dan was ik daar zeker gebleven.”
3 VRAGEN AAN...
LUC VAN HOVE CEO MARACA INTERNATIONAL BVBA
Is biotechnologie een R&Dintensieve sector? “De sector werkt volop aan de medische oplossingen van de toekomst, zoals nanotechnologie-applicaties voor medische hulpmiddelen en diagnostische tests (IVD’s). Om die producten op de markt te krijgen, moeten we ze eerst begrijpen, zodat we ze kunnen controleren. Tijdens een pandemie als COVID-19 zie je helaas dat er heel wat ongecontroleerde (zelf)tests op de markt komen.” Hoe verhoudt de geïnvesteerde tijd in R&D zich tot de stappen daarna? “Biotech spendeert 50 procent van zijn energie aan R&D. Tussen een eerste idee en vermarkting zit 2-4 jaar, met specifieke milestones, maar nu zitten we in een uitzonderlijke situatie. Het proces kan dan verkort worden door sneller te schakelen. Dat kan ongecontroleerd, zodat een product binnen de 3 maanden op de markt komt, maar dat is niet aangewezen. Je moet eerst een analytische en klinische studie uitvoeren, zodat het pakket reviewed kan worden. Dan spreken we over 6 maanden.” Hoe groot is het belang van partnerships? “Grote bedrijven kunnen alles van concept tot go-to-market zelf realiseren of beheren. Zoals een eigen R&D-afdeling die aan alle regulatoire en klinische voorwaarden voldoet. Kmo’s in Europa hebben die structuur niet en zijn aangewezen op partnerships. Vooral nu, met de nieuwe medical device-regelgeving. MARACA begeleidt kmo’s om nieuwe technologieën te integreren zodat nieuwe producten op de markt gezet kunnen worden.”
010
BRAND REPORT FONDS WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK
FOKUS-ONLINE.BE
Wat de crisis doet met onze (hersen)pan Corona gaat niet alleen met ons lijf aan de haal, maar ook met onze psyche. Hoe mentaal weerbaar zijn we? En hoe beïnvloedt de crisis onze gedragingen, zoals onze eet- en kookgewoonten? Twee Vlaamse Fonds Wetenschappelijk Onderzoek-studies zoeken het uit.
T
ijdens de voorbije lockdownperiode (al dan niet ‘light’) is onze voedselgeletterdheid er aardig op vooruit gegaan: we koken vaker, zijn creatiever met restjes, verwerken meer verse ingrediënten in onze gerechten en gooien minder eten weg. “In het algemeen gaan we op een bewustere manier met voeding om”, zegt professor Charlotte De Backer van UAntwerpen. “Dat blijkt toch wel een algemene trend in de meer dan twintig landen waar onze studie nu loopt.” Breekt nood wet nu we niet meer op restaurant kunnen? Of leert het virus ons wezenlijk gezonder te leven? “De meer dan 6.000 Vlaamse deelnemers aan onze Vlaamse Corona Cooking Survey – waarvan een groot aandeel hoger opgeleide vrouwen – geven alvast aan dat ze door de coronamaatregelen minder tijdsdruk ervaren in de keuken. Ze beleven opeens ook veel meer plezier en voldoening aan het koken. Je ziet bijvoorbeeld ook dat heel wat mensen hun eigen brood zijn beginnen bakken. Terwijl ze iets nieuws leren, hebben ze toch nog het gevoel nuttig bezig te zijn.” Brood heeft altijd een grote symboliek gehad als overlevingsmiddel in oorlogstijd. Ook in populaire media, zoals de Hunger Games-franchise, duikt brood soms op als symbool tussen leven en dood. “Echter, een minder romantische motivatie: mensen hebben angst om naar de winkel te gaan en zoeken oplossingen om dat niet te doen. Nog typisch in tijden van stress en onzekerheid, is dat we vaker naar comfortfood grijpen. Daarbij gaan we
vooral op zoek naar voedingswaren uit onze kindertijd. Bakte je mama vroeger vaak pannenkoeken, dan is de kans groot dat jij nu ook met de pan aan het fornuis staat.” ‘Gezond’ mag dan een factor zijn in de bereiding van onze warme maaltijden, de voornaamste motivatie om een recept te kiezen, is nog steeds: is het lekker? “In ons onderzoek proberen we te achterhalen waar mensen hun kookideeën en voedingsadvies halen, en welke rol media daarin spelen. Dat
Yasemin Erbas, postdoctoraal onderzoeker aan KU Leuven en trekker van het Corona Diaries-onderzoek. “Dan gaat het niet alleen over onze fysieke gezondheid, maar ook over ons mentale welzijn. Er is het virus, en dan heb je alles eromheen: de angst om ziek te worden of je geliefden ziek te maken, de onzekerheid over inkomensverlies of economische recessie, de stress om de combinatie werk-thuisoppas. Naast allerhande externe factoren die ons psychisch welbevinden beïnvloeden, zijn er ook heel wat
Heel wat mensen zijn hun eigen brood beginnen bakken. Terwijl ze iets nieuws leren, hebben ze toch nog het gevoel nuttig bezig te zijn.
— CHARLOTTE DE BACKER, UANTWERPEN
moet ons leren hoe er beter over voeding gecommuniceerd kan worden. Het FWOluik van ons project (ondersteund door het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek, red.) focust op: hoe kunnen we jongeren bewuster doen omgaan met voeding? Daar zien we bijvoorbeeld een mooie rol weggelegd voor diverse media en figuren als Jeroen Meus – nog altijd onze favoriete foodheld, zoals blijkt uit onze enquête.” Hoe schikken mensen zich naar veranderde omstandigheden bij een wijdverspreide, moderne crisis? Dat in kaart brengen, is van groot belang voor de toekomst, bevestigt
individuele verschillen in hoe mensen omgaan met negatieve gebeurtenissen en stress.” “Wij willen nagaan op welke manier de pandemie ingrijpt op de emoties en gedragingen van mensen, en hoe ze reageren op veranderingen”, verduidelijkt dr. Erbas. “Deelnemers vullen met de app m-Path op hun smartphone elke avond een korte vragenlijst in. Een soort van dagboek, dat niet alleen registreert hoe ze zich voelen, maar ook peilt naar hun activiteiten, hun woonsituatie, hun contacten met andere mensen of hoeveel nieuws ze die dag hebben gevolgd. Dat laat ons toe om op microniveau
Meer over... Het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen (FWO) ondersteunt al meer dan 90 jaar fundamenteel, kennisgrensverleggend en strategisch onderzoek aan de universiteiten van de Vlaamse Gemeenschap. Het agentschap richt zich in haar financiering op projecten die de kennis over de mens en zijn omgeving uitdiepen. En dit vanuit de overtuiging dat wetenschappelijk onderzoek essentieel is voor onze welvaart en ons welzijn, en aan de basis kan liggen van oplossingen voor de grote maatschappelijke uitdagingen van vandaag.
veranderingen vast te leggen doorheen de tijd. Door alle individuele resultaten te kruisen, hopen we een beter zicht te krijgen op welke factoren of maatregelen meer of minder bepalend zijn, welke mensen er vooral kwetsbaar zijn en hoe we hen ondersteuning kunnen bieden.” De verwachting is dat de psychologische gevolgen van deze crisis nog wel enige tijd zullen blijven doorwerken. “Mogelijks zal er een terugslag volgen waarbij veel meer mensen psychologische hulp nodig hebben. Wie in normale situaties al worstelt met emoties, zal ook meer moeite hebben om deze nieuwe stressimpulsen te verwerken” , aldus Yasemin Erbas. Om over na te denken, want de eerste analyses van de studie wijzen erop dat de intense verbondenheid die mensen hebben ervaren aan het begin van de crisis, stilaan afnemen.
Deelnemen aan de Corona Diaries kan via mail naar coronadiaries@ kuleuven.be. Alle info over de Corona Cooking Survey op https://coronacookingsurvey.be/.
Charlotte De Backer UAntwerpen
Yasemin Erbas KU Leuven
Een nieuwe wereld van automatisering
Met ctrlX AUTOMATION presenteert Bosch Rexroth: het meest open automatiseringsplatform op de markt.
Met het nieuwe ctrlX AUTOMATION-platform heeft Bosch Rexroth de traditionele grenzen tussen machinebesturingssystemen, IT en het Internet of Things volledig opgeheven. Gecentraliseerde en decentrale automatiseringstopologieën kunnen dankzij dit schaalbare platform flexibel geconfigureerd worden. Door een combinatie van het Linux real-time besturingssysteem, open standaarden, app programmeertechnologie, web-based engineering en een omvangrijke IoT-verbinding, vermindert ctrlX AUTOMATION de engineeringtijd en -inspanning met wel -30 tot - 50%. Tegenwoordig staat mechanical engineering gelijk aan software development. Bosch Rexroth biedt met het nieuwe ctrlX AUTOMATION-platform een duidelijk antwoord op die markteis. Het platform omvat de nieuwste engineerings-soft-
waretechnologieën en alle PLC- en motion tasks. Softwarefuncties kunnen op verschillende manieren worden gecombineerd met kanten-klare, op maat gemaakte en aanpasbare apps. Deze apps kunnen in verschillende programmeertalen worden gemaakt, zoals C++, scripttalen als Python, of nieuwe grafische talen zoals Rednode en Blockly. Dat geeft machinefabrikanten een nieuwe ongeziene soort vrijheid. ctrlX AUTOMATION biedt daarnaast de gebruiker eveneens een vrijheid in keuze van actuele automatisatietools: programmeren in IEC 61131, PLCopen of G-Code, of in de gebruikelijke high-level of Internettalen. Zo zijn machinefabrikanten niet langer afhankelijk van de beschikbaarheid van PLC-specialisten en gepatenteerde systemen maar opent de mogelijkheid naar IT specialisten en open source toepassingen. De configuratie en inbedrijfstelling van de automatiseringscomponenten is volledig web-based, waardoor het niet nodig is om software te installeren. Binnen enkele minuten na het inschakelen van het systeem wordt de software direct
geprogrammeerd. Een volledig virtuele ctrlX AUTOMATION-systeemomgeving is eveneens beschikbaar, waardoor programmering zonder hardware mogelijk is. De systeemfunctionaliteiten kunnen op elk moment worden uitgebreid via de eigen procesfuncties, apps en open sourcesoftware. In totaal reduceert ctrlX AUTOMATION de engineeringtijd en -inspanning met 30 tot 50%, wat de time-to-market voor nieuwe machines aanzienlijk korter maakt. Meer dan 30 directe connectie-opties en communicatiestandaarden bieden maximale netwerkflexibiliteit voor een economische end-to-endconnectiviteit – van field level helemaal tot aan de cloud. ctrlX AUTOMATION is ook uitgerust voor toekomstige communicatiestandaarden zoals TSN en 5G, waardoor het wordt aanschouwd als het meest vooruitstrevende en toekomstgerichte systeem op de markt. ctrlX AUTOMATION is gebaseerd op een nieuwe generatie multicore processors die voldoende verwerkingscapaciteit bieden voor bijna alle automatiseringstaken.
Deze hoogwaardige CPU’s kunnen worden geïntegreerd in controllers, embedded PC’s, industriële PC’s, of direct in servodrives. De geheel nieuwe hardware- en softwaremodule dekt alle automatiseringstaken – van eenvoudige besturingstoepassingen en IoT-oplossingen tot hoogwaardige motion control. Rudi Sys Manager Sales, Application & Projects Factory Automation
Meer informatie over CtrlX? Bekijk dan de website: www.boschrexroth.be Of neem contact op met onze CtrlX expert Rudi Sys via telefoonnummer +32(475)704984
012
EXPERTPANEL ONTWIKKELINGSTRAJECT
FOKUS-ONLINE.BE
Van potentieel tot patent Vooraleer een product op de markt komt, legt het een behoorlijke weg af. Het begint altijd bij een idee, maar dat idee moet vervolgens – doorgaans via heel wat onderzoek – verder ontwikkeld worden en een weg naar de markt vinden. Om het bovendien optimaal te beschermen, zal doorgaans ook patentering nodig zijn.
JACOB BOSSAER. Founder en CEO Bosaq
MAGGY BAETENS. Founder & CTO Araani
KATRIEN MICHIELS. CFO Group Michiels Advanced Materials NV
WATERZUIVERING
SMART TECHNOLOGY
BOUWEN
Op welke manier speelde je in op een bestaande marktbehoefte? “In 2001 begon ons bedrijf met engineering van producten als watergedragen corrosieverven. Op een bepaald moment zagen we een vraag in de markt naar transparante warmtewerende en reflecterende folies voor op ramen – tot dan waren die namelijk heel donker, van eerder slechte kwaliteit én warmte-absorberend. We zijn na verder marktonderzoek intensief aan R&D beginnen doen en in 2008 slaagden we erin een baanbrekende sputtercoating te ontwikkelen. Hiermee konden we een onderlaag creëren voor ramen, waardoor zonnewarmte gereflecteerd maar nauwelijks geabsorbeerd wordt en de ramen niet kunnen verhitten.”
“Mijn eerste job na de universiteit was als ingenieur op de Zuidpoolbasis Prinses Elisabeth. Daar werd drinkwater geproduceerd en gebruikt via een decentraal recyclagesysteem. Ik redeneerde zo: als dat op die plek kan, dan kan het overal ter wereld. Zeker als je weet dat drinkwatervoorzieningen in heel wat regio’s een nijpend probleem vormen en het aanleggen van centrale drinkwatersystemen gigantisch duur is, 150.000 à 200.000 euro per kilometer binnen zo’n netwerk. Voor dorpen die ver van een centraal systeem liggen, wordt drinkwatervoorziening onbetaalbaar. Bij ons decentraal systeem valt die netwerkkost weg: alleen de waterpurificatie moet betaald worden.”
“Een aantal jaar geleden begon de opkomst van smart camera’s, met beeldverwerkingsmodule op de camera zelf, waarbij je eigen software als app kon opladen op de camera. De vraag kwam toen al van verschillende camerafabrikanten om rookdetectie op hun camera’s te integreren. Tijdens een bootcamp-traject werd een businessplan uitgewerkt dat deze marktvraag bevestigde. Er bestonden al veel cameraapplicaties voor inbraakdetectie en bewakingscamera’s, maar nog niet voor brandveiligheid. Ik ben dan met dit plan naar potentiële investeerders gestapt, ik vond startkapitaal om een prototype te ontwikkelen en zo is Araani uiteindelijk tot stand gekomen.”
Welke ondersteuning heb je genoten bij de ontwikkeling van een idee? “Je moet als beginnend bedrijf sowieso op zoek gaan en je oor te luisteren leggen. Aangezien wij in het Technologiepark van Zwijnaarde gevestigd zijn, kwamen we sowieso in aanmerking voor het starterscontract en de bijbehorende premie van stad Gent. Maar we hebben daarnaast veel steun genoten van Vlaio, het Agentschap voor Innoveren en Ondernemen van de Vlaamse overheid. Daarvan hebben we twee keer een ontwikkelingssubsidie en twee keer een groeisubsidie goedgekeurd gekregen. Voor ons was en is die steun echt heel belangrijk bij de verdere ontwikkeling van onze technologie.”
“We hebben de eerste versie van onze sputterlaag op laboschaal laten testen, in samenwerking met Universiteit Gent. Meer bepaald hun Department of Solid State Sciences, die een divisie in sputtertechnologie heeft. In een tweede fase, vanaf 2012, hebben we de sputterlaag verder verfijnd, door die ook isolerend in de winter te maken. Voor die fase hebben we samengewerkt met de chemische divisie van UGent, dankzij een O&O-project van Vlaio. Als je een dergelijk hoogtechnologisch product wilt ontwikkelen, kun je echt niet zonder dat soort partnerships.”
“De ontwikkelingskosten van het eerste jaar werden volledig gedragen door de investeerder, voor verdere ontwikkeling hebben we een beroep gedaan op financiële innovatiesteun voor kmo’s. We verkregen goedkeuring voor een IWT-haalbaarheidsstudie voor een volgend product, gevolgd door twee Vlaio-ontwikkelingsprojecten. Voor specifiek technologisch advies keken we naar de experten van Sirris en ook naar de fire safety-experts van sectorfederatie Agoria. Verder hebben we bij Spinwest een start-upbegeleidingstraject gevolgd, met een IP-adviseur. Die wees op het belang om reeds in een vroege fase te beginnen met een doordachte IP-strategie.”
Jullie product is gepatenteerd. Hoe verliep dat proces? “Patentering is voor ons in drie opzichten heel belangrijk. Ten eerste om onze technologie te beschermen: andere bedrijven wordt het op die manier onmogelijk gemaakt om zomaar je technologie te kopiëren – er moet namelijk een licentiekost voor worden betaald. Al maken we ons als kleine Belgische onderneming weinig illusies als grote Chinese bedrijven plots onze technologie zouden nabootsen. Voor ons is patentering vooral fiscaal interessant. Als we winst maken, betalen we daar veel minder belastingen op, in de vorm van een octrooiaftrek. En ten derde wordt de marktwaarde van je product gewoon hoger als je het patenteert. Redenen genoeg dus om daar werk van te maken.”
“Na het testen van ons product zijn we voor een wereldwijde patentering gegaan. Eerst testen was nodig, om uit te maken of het product wel voldeed aan de vier voorwaarden om in aanmerking te komen: industrieel toepasbaar, nieuw, geoorloofd en innovatief. Patenteren is geen evident proces, ten eerste al omdat je moet onderzoeken of je product voor patentering in aanmerking komt. Gelukkig kun je dat onderzoek in de financiering van het O&O-project opnemen, want dat hele traject loopt al snel op tot 20.000 à 25.000 euro. Ik zou hier trouwens absoluut aanraden om met een patentbureau in zee te gaan. Het onderzoek, uitschrijven van het patent… is allemaal behoorlijk complex en tijdrovend.”
“We hebben lang getwijfeld over een aanvraag tot patenteren. Als jong bedrijf wil je de beperkte middelen eerder inzetten voor groei en ontwikkeling. Verder wordt bij publicatie toch ook een deel van je knowhow vrijgegeven, en heb je financieel vaak niet de mogelijkheid om inbreuken op jouw patent aan te vechten. Langs de andere kant wees onze IP-adviseur ons op het belang voor een klein bedrijf om een patent te hebben, net als bescherming tegen aanvallen van grotere spelers wereldwijd. Gezien wij reeds van in de prille fase internationaal actief waren, en er in onze markt op dat moment ook een US patent war liep tegen een aantal van onze Europese technologiepartners, kozen wij voor een defensief strategisch patent.”
TEKST HANNES DEDEURWAERDER
Onze missie? Jouw toekomst financieren! Als gewestelijke organisatie voor onderzoek en innovatie wil Innoviris burgers, bedrijven, onderzoeksinstellingen en non-profitorgan isaties verbinden, stimuleren en financieel ondersteunen in het maken van vooruitgang. Innoviris speelt een voortrekkersrol en levert de financiële brandstof om de Brusselse innovatiemotor op gang te trekken. Omdat innovatie de groeimotor van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is. Ontdek hoe we jou kunnen helpen op onze nieuwe website! innoviris.brussels
we fund your future
LEES MEER OP
FOKUS-ONLINE.BE #fokusresearchdevelopment
014
CHRONICLE FRANK BECKX
FOKUS-ONLINE.BE
Farma en chemie: 1/3 van alle Belgische uitvindingen Met 466 toegekende patenten – dat zijn twee uitvindingen per werkdag! – is de chemie en life sciences goed voor een derde van alle Belgische patenten. Nergens ter wereld is het aandeel van farma, biotech en chemie in het totale aantal patenten zo hoog als in België.
D
e voorbije tien jaar is het aantal octrooien toegekend door het Europees Octrooibureau op het vlak van chemie, farma en biotech meer dan verdubbeld: van 225 in 2010 tot een recordaantal van 466 toegekende patenten vorig jaar. Het gaat om patenten toegekend aan zowel bedrijven, universiteiten en onderzoeksinstellingen, zoals bijvoorbeeld VIB en VITO. Hiermee vertegenwoordigt de chemie en life sciences 34 procent van de 1.389 toegekende patenten in België, een aandeel dat verhoudingsgewijs nergens ter wereld hoger ligt. Ook bij de patentaanvragen zet de chemie en life sciences de toon met 981 octrooiaanvragen, 40 procent van het totale aantal Belgische patentaanvragen (2.413). Chemiebedrijf Solvay staat afgetekend op nummer 1 met 306 aangevraagde patenten. Met Agfa-Gevaert staat nog een ander iconisch sectorbedrijf in de top 10. Die cijfers illustreren dat de sector van de chemie en life sciences de innovatiekampioen van België is. Bedrijven investeren jaarlijks gemiddeld 4,5 miljard euro in O&O. Innovatie maximaal ondersteunen is de beste garantie om toekomstgerichte sectoren zoals chemie, farma en biotechnologie in ons land te verankeren, zodat ze oplossingen kunnen blijven vinden voor maatschappelijke uitdagingen. Zo speelt de chemiesector een sleutelrol in het Moonshot-innovatieprogramma van de Vlaamse regering. Dit initiatief
moet ervoor zorgen dat universiteiten en onderzoekscentra, in nauwe samenwerking met chemiebedrijven, de komende 20 jaar doorbraaktechnologieën kunnen ontwikkelen voor een klimaatvriendelijke industrie en samenleving. Het gaat dan onder meer over de zoektocht naar biogebaseerde grondstoffen, de ontwikkeling van een waterstofeconomie en het gebruik van CO2 als een waardevolle grondstof. Dit jaar opent in Antwerpen ook BlueChem, de eerste incubator voor duurzame chemie in België. Daar vinden start-ups en groeibedrijven de juiste accommodatie en labo-infrastructuur om innovaties succesvol te laten doorgroeien tot op industriële schaal. Zo bouwen we letterlijk aan de chemie van de toekomst. De innovatiekracht van de farma en biotech is wellicht nog het meest duidelijk in de strijd tegen het coronavirus. Heel wat Belgische bedrijven speelden een belangrijke rol in de ontwikkeling van diagnostische tests. Bovendien zou een toekomstig coronavaccin wel eens een stevige Belgische stempel kunnen dragen, net dankzij de kennis en expertise van onze bedrijven en universiteiten. Zoals zo vaak is innovatie de uitweg uit de crisis, de weg vooruit naar een betere toekomst. TEKST FRANK BECKX, GEDELEGEERD BESTUURDER ESSENSCIA VLAANDEREN BEELD © ESSENSCIA
Nieuwe Vlaamse lotgenotengroep Frontotemporale Dementie (FTD) Elke 4 seconden krijgt ergens iemand dementie. In Vlaanderen lijden er naar schatting 131.800 mensen aan, het aantal personen met jongdementie (-65 jaar) wordt geschat op 1.800. Frontotemporale dementie (FTD) kan optreden vanaf 40 jaar. Bij FTD worden de voorste delen van de hersenen beschadigd, wat resulteert in gedragsveranderingen en wijzigingen in persoonlijkheid en emoties. Geheugenstoornissen staan in het begin minder op de voorgrond.
Meer info op www.alzheimerliga.be De bijeenkomsten vinden plaats in Sint-Niklaas en zijn gratis.
Omdat jongdementie een grote impact heeft op het sociale leven van de betrokkenen heeft de Alzheimer Liga Vlaanderen 10 familiegroepen rond jongdementie in het leven geroepen. Onderling contact en informatie staan hierbij centraal. Eind 2018 werd naar aanleiding van het Symposium Jongdementie FTD een Vlaamse lotgenotengroep Frontotemporale Dementie opgericht, specifiek voor mantelzorgers en familieleden. Dit vanuit de nood om het eigen verhaal te delen.
Innovatie is de weg vooruit naar een betere toekomst.
Het zijn uitdagende tijden voor de technische diensten. Tal van installaties zijn vrij oud. Sommigen hebben nood aan levensduurverlenging of moeten de komende jaren vervangen worden. Maar ook digitalisering en automatisering zorgen voor nieuwe uitdagingen. Al deze installaties dienen het juiste onderhoud te krijgen. Onderhoud hoeft hierbij geen kostenpost te zijn. Een goed ingerichte technische dienst kan precies het verschil maken en waarde creëren. Mainnovation is een toonaangevend adviesbureau dat bedrijven helpt om dit te realiseren. Hierbij werken we aan de inhoud met aandacht voor de mens: Focus+Change. Meer weten? Ga naar www.mainnovation.com
FI Focus + Change AD.indd 1
8/01/20 14:00
PolyPeptide, een innovatief bedrijf op mensenmaat. De groep PolyPeptide is een leider in de ontwikkeling en productie van peptiden voor therapeutische en cosmetische doeleinden, van de preklinische onderzoeksfase tot de commercialisering. PolyPeptide kan prat gaan op meer dan 50 jaar ervaring en gaat resoluut voor technologische innovatie en operationele uitmuntendheid om diensten te leveren die voldoen aan de strengste veiligheids- en kwaliteitsnormen. Dankzij deze aanpak kan het bedrijf sterke vertrouwensrelaties en samenwerkingen opbouwen met zijn klanten en de regelgevende instanties. De groep PolyPeptide is sinds zijn oprichting gegroeid dankzij de selectieve overname van wereldwijde bestaande expertise. Daardoor kan de groep zich vandaag positioneren als een van ‘s werelds meest toonaangevende organisaties op het gebied van de productie van peptiden. De uitgebreide capaciteiten voor de ontwikkeling en productie van GMP stellen de groep PolyPeptide in staat om aan de hoogste eisen van zijn klanten te voldoen. De groep heeft productiesites in België, Zweden, Frankrijk, India en de Verenigde Staten. Als multinational met ongeveer 800 werknemers beschikt de groep over een diversiteit die heel wat competenties, kennis en ervaring met zich meebrengt. De exclusieve focus op peptiden en de sterke financiële basis zorgen voor een bijna unieke leveringszekerheid voor de klanten.
Met de laatste overname van de Belgische dochteronderneming PolyPeptide N.V. in 2017 geeft de groep PolyPeptide opnieuw blijk van zijn engagement om te anticiperen op de behoeften van zijn klanten en om de flexibiliteit en betrouwbaarheid voor bestaande en toekomstige projecten te verzekeren. PolyPeptide N.V., gelegen in Eigenbrakel, is een site waar GMP-peptiden ontwikkeld en geproduceerd worden voor projecten op kleine tot grote schaal, wat de groep bijkomende capaciteiten en technologieën biedt. De synthese van de peptiden wordt uitgevoerd in de vloeibare of vaste fase, terwijl de zuivering en de isolatie gebaseerd zijn op chromatografie, kristallisatie en distillatie, gevolgd door lyofilisatie of verstuiving. De dynamische site in Eigenbrakel telt momenteel 250 medewerkers. De afzetmarkten zijn nog steeds de sectoren die gespecialiseerd zijn in actieve farmaceutische bestanddelen, d.w.z. moleculen die de basis vormen van nieuwe geneesmiddelen die op de markt worden gebracht of die zich in de fase van de klinische ontwikkeling bevinden.
Dr. GERLANT VAN BERLAER, Spoedarts
“ Gezondheidswerkers hebben dringend beschermingsmateriaal nodig. Help hen nu.”
DOE NU EEN GIFT
Rekeningnummer BE10 0000 0000 0404 van de Koning Boudewijnstichting Gestructureerde mededeling +++020/0670/00591+++
Een initiatief van Test Aankoop en de Koning Boudewijnstichting. Meer info: www.sameneengroothart.be
Met dank aan Smart Media Agency
