15 - 21 OCAK 2014
Tenkit maksadını aşmasın!
Toplum olarak kolayca birini veya bir şeyi tenkit edebiliyoruz. Fakat eleştiriye pek açık insanlar değiliz maalesef. Bu, tenkit üslubunu doğru yorumlamadığımızdan kaynaklanıyor olabilir. ZEYNEP ŞAŞMAZ
1lenmiş, tatlı uykusu bölüp namaz kılıp, Allah’a dua Şeyh Sadi-i Şirazî, çocukken gece ibadetine heves-
edermiş. Yine bir gün herkesin uyuduğu saatlerde Kur’an okurken, uyanık olan babasına: - Neden insanlar geceyi uykuyla geçiriyor, kalkıp iki rekat namaz kılmıyorlar, diye sormuş. Babası: - Uyanık kalıp başkalarını çekiştireceğine keşke sen de uyusaydın, diye Şirazî’ye çıkışmış. Bu misal, levm etme mevzusunu ve tenkit eden kimseyi (münekkid) çok iyi tahlil ediyor. Bizler bazen, başkasının hatalarını büyük, kendi hatalarımızı ise küçük görebiliyoruz. Bu da karşımızdakinin eksiğini daha çok görmemize yol açıyor. Büyüklenme duygusuyla, tenkit ettiğimiz konudan uzaklaşıyor ve o kişiyi hedef alabiliyoruz. Bu da ‘yanlış’ olduğunu düşünerek eleştirdiğimiz mevzudan daha büyük bir hatanın içine girmemize yol açıyor. Çünkü, usulünce yapılmayan tenkit maksadını aşıyor. Lügatte, “Herhangi bir insan, eser veya konunun, doğru-yanlış, eksik-fazla, güzel-çirkin yanlarını bulup göstermesi.” tanımıyla açıklanıyor eleştiri. Yani olumsuz manaların yanında olumluların da irdelenmesi bir tenkit oluyor. Fakat çoğunlukla menfi manada yapılana maruz kaldığımız için, eleştirilmeyi reddediyoruz. Daha çok sözlü ve yazılı, bazen de fiile dökülerek yapılan irdelemenin niyet ve üslubu ise sonucu belirliyor. Nitekim amacını ve haddini aşan bir iğneleme, hoş olmayan durumlara zemin hazırlayabiliyor. Muhatabımızla ilişkilerimiz zedeleniyor. Konuyu daha iyiye götüreceği yerde, kötü/telafisi güç sonuçlara yol açabiliyor. Hepimiz çevremizde tenkit eden ya da edilen birilerini görüyor, duyuyoruz. Hatta bazen biz de bunu yapabiliyor veya eleştiriye maruz kalabiliyoruz. Peki, insanlarla olan ilişkilerimize her an dokunan bu mukayese yöntemini, manalarına göre (müspet ya da menfi) dinimiz nasıl açıklıyor? Tenkitçinin ve muhatabının psikolojisinde neler ön planda yer alıyor? Celal Bayar Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Abdulhakim Yüce, tenkidi ‘ideal olana yürüme yolu’ olarak tasvir ediyor. Bunun için de, üslubu, metodu, şekli ve seviyesini doğru belirlemek gerekiyor. Zira menfi duyguların (hırs, kıskançlık, bencillik vs.) tesirinde yapılan eleştiri seviyesiz oluyor; müspet niyetle yapılan ise eğitici bir rol üstleniyor Prof. Yüce’ye göre. Yüce, ortaya çıkan bir yanlışlık, hata, günah, daha genel ifadeyle münker (dinî prensip ve ahlâka aykırı
olan) durum karşısında takınmamız gereken tavır için bize, “Bilmediğin şeyin ardına düşme, çünkü göz, kulak ve kalp hepsi sorumludur, mutlaka sorguya çekilecektir.” (İsra, 17/36) ayetini ufuk olarak gösteriyor. Buradan, duyup gördüğümüzle yetinmeyip, kesin bir bilgiye sahip olduğumuzda yaptığımız eleştirinin yıkıcı olmayan bir kimlik kazandığı sonucu çıkıyor. Müspet tenkit yanlışı düzeltiyor Bir kimsenin hatalarını araştırmak gibi bir görev üstlenmemiz söz konusu olamaz. Ancak İlâhiyatçı Yüce, bir mü’minin, değişik seviyelerdeki hata ve günahlar karşısında duyarsız kalamayacağını belirtiyor. Bu durumda kişinin, söz konusu olan mevzunun doğruluğunu araştırıp halis niyetle hareket etmesi gerekiyor. Çünkü müspet manada tenkit etmek ve eleştiriye açık olmak ilmî esaslardan. Buradaki üslup ise münekkidin konumuna göre değişiklik gösteriyor. Herhangi bir yanlışı zemmedebilmemiz için o konunun iyi bildiğimiz ve sorumlu olduğumuz bir husus olması gerekiyor. Levm etmenin elle, dille ya da buğz etme şeklinde yapılabildiğini ifade ediyor Abdülhakim Yüce. Temsilî bir misalle anlatırsak: “Umumun kullandığı bir araç, birisi tarafından gasp edilip zarar veriliyor. O zaman, bu aracı korumakla görevli olan kişi, yanlış yapana eliyle müdahale ederek onu cezalandırabilir. Muavin konumundaki de diliyle uyararak ne yaptığını ona fark ettirebilir. Araç sayesinde ihtiyaçlarını gideren kimse de hata sahibine mesafe koyabilir.” Bu minvalde edilen tenkit, Hak rızası adına ve hayır mülahazası taşıyor Yüce’ye göre. Ayrıca damara dokunmayan, muhatabını rencide etmeyen eleştiri de muhatabı daha kolay ikna edebiliyor. Müspet tenkit, hem çözüm odaklı yapılıyor hem de kişiler arasında bir ‘hayırhahlık’ müessesesi tesis edebiliyor. Buna karşın menfi tenkit, hissi bir tercihten kaynaklandığı için muhatabına yarar sağlamadığı gibi zarar da veriyor. Çünkü eleştiri maksadını aşıyor. “Maksadı üzüm yemek değil bağcıyı dövmek.” sözü de durumu özetliyor. Her şeyde bir olumsuzluk aramaya kitlenince, eleştirilerimiz haliyle yanlışı düzeltme mantığından uzaklaşıyor. İğneleyici sözler, tenkit edilenden uzaklaşıp şahsa yöneliyor. Yıkıcı tenkit, alışkanlık haline bile gelebiliyor. Çünkü burada nefis ön plana çıkıyor. Dr. Hasan Aydınlı, bir makalesinde eleştirinin bu yönünü toplumsal bir ‘hastalık’ olarak ifade ediyor. Nitekim rekabet, haset ve kıskançlık duyguları, kişinin sürekli karşıdakini tenkit etmesine yol açıyor. Benlik ve enaniyet duygusuyla iğnelemelerin şiddeti daha da artıyor. Aydınlı’ya göre, kişinin zarar veren eleştirilerinin temelinde ise ‘şahsî çıkarlarını koruma psikolojisi’ yatıyor.
KOPENHAG
İmsak Gün. Öğl.
İkindi Akşam Yatsı
GÖTEBORG
İmsak Gün. Öğl.
İkindi Akşam Yatsı
OSLO
İmsak Gün. Öğl.
İkindi Akşam Yatsı
15.01.2014 16.01.2014 17.01.2014 18.01.2014 19.01.2014 20.01.2014 21.01.2014
06:09 06:08 06:08 06:07 06:06 06:05 06:04
13:55 13:56 13:58 13:59 14:01 14:02 14:04
15.01.2014 16.01.2014 17.01.2014 18.01.2014 19.01.2014 20.01.2014 21.01.2014
06:14 06:14 06:13 06:12 06:11 06:10 06:09
13:46 13:48 13:49 13:51 13:53 13:54 13:56
15.01.2014 16.01.2014 17.01.2014 18.01.2014 19.01.2014 20.01.2014 21.01.2014
06:23 06:22 06:21 06:20 06:19 06:18 06:16
13:39 13:40 13:42 13:44 13:45 13:47 13:49
ODENSE
İmsak Gün. Öğl.
İkindi Akşam Yatsı
STOCKHOLM
İmsak Gün. Öğl.
İkindi Akşam Yatsı
HELSİNKİ
İmsak Gün. Öğl.
İkindi Akşam Yatsı
15.01.2014 16.01.2014 17.01.2014 18.01.2014 19.01.2014 20.01.2014 21.01.2014
06:18 06:17 06:16 06:15 06:14 06:13 06:13
14:05 14:06 14:08 14:09 14:11 14:12 14:14
17:45 17:47 17:49 17:51 17:53 17:55 17:57
15.01.2014 16.01.2014 17.01.2014 18.01.2014 19.01.2014 20.01.2014 21.01.2014
05:53 05:52 05:51 05:50 05:49 05:48 05:47
13:13 13:15 13:16 13:18 13:20 13:21 13:23
16:50 16:52 16:54 16:56 16:59 17:01 17:03
15.01.2014 16.01.2014 17.01.2014 18.01.2014 19.01.2014 20.01.2014 21.01.2014
06:26 06:26 06:25 06:23 06:22 06:21 06:20
13:40 13:42 13:44 13:45 13:47 13:49 13:51
AARHUS
İmsak Gün. Öğl.
İkindi Akşam Yatsı
DRAMMEN
İmsak Gün. Öğl.
İkindi Akşam Yatsı
TAMPERE
İmsak Gün. Öğl.
İkindi Akşam Yatsı
15.01.2014 16.01.2014 17.01.2014 18.01.2014 19.01.2014 20.01.2014 21.01.2014
06:19 06:19 06:18 06:17 06:16 06:15 06:14
14:02 14:03 14:05 14:06 14:08 14:09 14:11
15.01.2014 16.01.2014 17.01.2014 18.01.2014 19.01.2014 20.01.2014 21.01.2014
06:25 06:24 06:23 06:22 06:21 06:20 06:18
13:42 13:44 13:45 13:47 13:48 13:50 13:52
15.01.2014 16.01.2014 17.01.2014 18.01.2014 19.01.2014 20.01.2014 21.01.2014
06:33 06:32 06:31 06:30 06:29 06:28 06:26
13:37 13:38 13:40 13:42 13:44 13:45 13:47
08:25 08:24 08:22 08:21 08:20 08:19 08:17
08:32 08:31 08:30 08:28 08:27 08:26 08:24
08:37 08:36 08:35 08:33 08:32 08:31 08:29
12:26 12:26 12:27 12:27 12:27 12:28 12:28
12:35 12:35 12:35 12:36 12:36 12:36 12:37
12:36 12:36 12:36 12:37 12:37 12:37 12:38
16:15 16:17 16:19 16:21 16:23 16:24 16:26
16:25 16:27 16:29 16:31 16:33 16:35 16:37
16:22 16:24 16:26 16:28 16:30 16:32 16:34
17:35 17:37 17:39 17:41 17:43 17:44 17:46
17:42 17:44 17:46 17:48 17:50 17:52 17:54
08:39 08:38 08:37 08:35 08:34 08:32 08:31
08:26 08:25 08:23 08:22 08:20 08:18 08:16
09:01 08:59 08:57 08:56 08:54 08:52 08:51
12:28 12:29 12:29 12:29 12:30 12:30 12:30
12:04 12:04 12:05 12:05 12:05 12:06 12:06
12:35 12:36 12:36 12:36 12:37 12:37 12:37
16:05 16:07 16:09 16:11 16:13 16:15 16:18
15:30 15:32 15:34 15:36 15:39 15:41 15:43
15:58 16:00 16:03 16:05 16:07 16:10 16:12
17:25 17:27 17:29 17:31 17:33 17:35 17:38
17:18 17:20 17:23 17:25 17:27 17:30 17:32
09:00 12:33 08:58 12:34 08:56 12:34 08:55 12:34 08:53 12:35 08:51 12:35 08:49 12:35
09:05 12:36 09:03 12:37 09:02 12:37 09:00 12:37 08:58 12:38 08:56 12:38 08:55 12:38
09:21 12:41 09:19 12:42 09:17 12:42 09:15 12:42 09:13 12:43 09:11 12:43 09:09 12:43
15:55 15:57 15:59 16:01 16:04 16:06 16:09
15:56 15:58 16:00 16:03 16:05 16:08 16:10
15:49 15:52 15:54 15:57 15:59 16:02 16:05
17:15 17:17 17:19 17:21 17:24 17:26 17:29
17:16 17:18 17:20 17:23 17:25 17:28 17:30
17:09 17:12 17:14 17:17 17:19 17:22 17:25