SchakenNL 2023 - november

OP DE BRES VOOR SPEED CHESS

HANDBOEK TOPSPORT

Inclusief

24 waardevolle

inzichten

Door Charles van Commenée

“Charles schetst een genuanceerd beeld van topsport en de noodzaak van het scheppen van een omgeving waarin confrontatie, eerlijkheid en oprechte feedback onmisbaar zijn.

Altijd met de menselijke maat voorop. Dit boek zou verplichte kost moeten zijn in elke opleiding voor coaches en topsporters.”

Merijn Zeeman (Sportief directeur Team Jumbo Visma)

“Als lezer van dit boek kun je – na de spiegel die Charles je voorhoudt – nu nog besluiten het gewoon bij ‘sport’ te houden. Maar voor iedereen die in de topsportwereld actief is, daarnaar op weg of enorm geïnteresseerd is in die wereld, is dit boek een absolute must”

Pieter van den Hoogenband, Chef de Mission Team NL

“Om begrepen te willen worden in discussies over topsport, moet je eerst zelf leren begrijpen wat topsport inhoudt. Voor hen is dit boek een must read.”

Jeroen Otter, bondscoach shorttrack

Charles van Commenée weet als geen ander wat er nodig is voor topsportsucces.

In dit boek beschrijft hij vanuit de praktijk en die van vele andere topcoaches en topsporters

wat topsportcultuur inhoudt en wat de consequenties zijn van een keuze voor topsport.

Chess speaks ‘niet’ for itself…

Het zijn verwarrende tijden. Ook in de schaakwereld. We praten nu al sinds corona over de toenemende populariteit van het schaken, maar de volgende stap is om het niet een kortstondige hype te laten zijn. Ondertussen sijpelen nog veel te vaak negatieve berichten door. Van vrouwen die zich in de schaakwereld nog niet prettig voelen en geconfronteerd worden met seksisme, van vernieuwers die roepen dat ze in het door witte, oude, conservatieve mannen bestierde bastion dat FIDE heet, tegen muren aanlopen en van schakers die vals spel insinueren.

In dit nummer pleit Max Warmerdam voor meer ruimte voor nieuwe initiatieven. Het snelschaken in al zijn vormen slaat aan bij een breed publiek, maar krijgt nog niet de waardering op het grote podium die het wellicht al wel verdient, zo meent het covermodel van dit nummer. Hij heeft daar een goed punt. In een landelijke competitie snelschaken zit misschien wel meer toekomstmuziek dan in de klanken die nu uit de speelzaaltjes klinken. De kunst is om een stevige brug te slaan tussen het vluchtige schaak naar de verenigingen, die wíllen en – om meerdere redenen (sociale waarde) – móeten overleven. Daar ligt ook voor de schaakbond een pittige maar schone taak.

Met klassiek schaken is weinig mis, maar leunen op het traditionele schaken helpt de sport niet verder. Sport ja, ook al denkt de dochter des huizes van de schaakfamilie in dit nummer daar anders over. En dat mag natuurlijk.

Gelukkig is het zeker niet alleen maar kommer en kwel. Er zijn ook genoeg voorbeelden van initiateven in de goede richting. In het nieuwe schaakjaar trappen we af met wéér een Tata Steel Chess Tournament in Wijk aan Zee. Wat mij betreft een mooi voorbeeld van hoe het een (traditioneel) het ander (vernieuwing) niet hoeft uit te sluiten. Het toegankelijk en aantrekkelijk maken van schaken bij een nieuw publiek is een ongoing business

Waakzaamheid blijft geboden en actie is nodig. ‘Chess speaks for itself’, zegt de verguisde schaker Hans Niemann bij herhaling. Hij bedoelt het dan wel niet zo in deze context, maar ik gebruik het citaat graag in een iets andere vorm: Chess speaks ‘niet meer’ for itself

Genoeg dus om volgend jaar over te discussiëren en te schrijven.

Voor nu, namens het hele team van Schaken.nl: fijne feestdagen en een gezond & sportief 2024!

Edwin Alblas Hoofdredacteur

8 MAX WARMERDAM

Hij schaakt, studeert en heeft een duidelijke mening over schaken. Zo pleit Max Warmerdam onder andere voor meer ruimte voor de korte, snelle schaakvarianten. “Maar de liefhebbers van traditioneel schaken hebben bij de half corrupte wereldbond de macht.”

COLOFON

Jaargang 130, nummer 4, november 2023

Magazine Schaken.nl is een uitgave van KNSB i.s.m. Arko Sports Media en verschijnt vier keer per jaar.

Bondsbureau KNSB

De Weerelt van Sport

Orteliuslaan 1041

3528 BE Utrecht

T. 023-5254025

E. bondsbureau@schaakbond.nl.

Hoofdredactie

Edwin Alblas

Eindredactie

Joost de Jong

26 BRANDSTOF VOOR HET BREIN

Schaken is een denksport, ja. Maar dat een gezond en fit lichaam het brein ondersteunt, is ook in het schaken allang geen nieuws meer. Om in de top mee te kunnen, is de fysieke component van groot belang.

Redactionele medewerkers

Erwin l’Ami, Jeroen Bosch (schaakredacteur), Benno de Jongh, Anna-Maja Kazarian, Zhaoqin Peng, Dimitri Reinderman, Karel van der Weide, Loek van Wely, Tex de Wit

Coverfoto

Lennart Ootes

Fotografie

ANP, Harry Gielen, Lennart Ootes, Shutterstock, Klaas Jan van der Weij, JanJaap Zeydner

Redactieadres

E. redactie@schaken.nl

Ontwerp & layout pageturner.design

Druk

PreVision, Eindhoven

Uitgever

Arko Sports Media

Wiersedreef 7 3433 ZX Nieuwegein

T. 030-707 30 00

E. info@sportsmedia.nl

Marketing/advertenties

Wendy Coppers

E. wendy.coppers @sportsmedia.nl

Abonnementen

Regulier abonnement 24,99 euro per jaar (incl. 9% btw). Een abonnement afsluiten kan via www.sportsmedia.nl of info@sportsmedia.nl.

We zijn toegewijd om alleen papier te gebruiken dat afkomstig is van verantwoord beheerde, gecertificeerde bosbouw en chloorvrije productie. Het papier dat in dit tijdschrift wordt gebruikt, is afkomstig uit duurzaam beheerde bossen die voldoen aan strikte milieu-, ethische en sociaaleconomische normen. Dit magazine is verpakt en verzonden in een PCRfolie verpakking, gemaakt van ingezameld plastic van huishoudens en bedrijven. Door het gebruik van PCR leveren we een bijdrage aan de circulaire economie en verkleinen we de afvalberg. De PCR-grondstof voor de seal van dit magazine is afkomstig van Europees plastic afval.

STUDENTENSCHAAK

Het succes van de Nijmeegse studentenschaakvereniging

Tussen de Torens schuilt niet in de bierkaart. Nee, in Nijmegen bloeit pure liefde voor het schaken. Bij jongens én meiden.

18 DE OPENING

Wees zuinig met pionzetten.

38 TEX EN UITLEG

Comedian en schaker Tex de Wit gaat op zoek naar bijzondere verhalen. In aflevering 4: het mysterie van De Turk.

42 DE SCHAAKFAMILIE

Bij de familie Van de Velde uit Dordrecht draait veel om schaken. Maar ook om andere sport.

46 ANALYSE

Totaalschaak op de Qatar Open.

49 ZHAOQIN PENG

De Nederlandse grootmeester van Chinese afkomst over een zege die ze nog altijd als een van haar mooiste beschouwt: op Sofia Polgár tijdens de 28ste Olympiade in 1988.

54 ANNA-MAJA OP ZOEK

Anna-Maja Kazarian bespreekt de omstreden opening Bongcloud.

64 FOTOBOEK ‘ILLUMINATING CHESS’

Een selectie van het beste werk van de Nederlandse schaakfotograaf Fred Lucas is nu gebundeld in een prachtig boek.

68 HET EINDSPEL

Loper of paard, wat is het meeste waard?

74 TATA STEEL CHESS 2024

De editie van volgend jaar zal nog uitgebreider en spannender in beeld worden gebracht.

78 VRAGENVUUR

Vijftien vragen, keuzes en dilemma’s voor Tea Lanchava, de geboren Georgische die alweer jarenlang voor Nederland uitkomt.

EN VERDER

6 Beelddenken: de FIDE World Cup in Bakoe

24 Gadgets & gimmicks in kerstsfeer

66 Schaakpuzzel

67 Combinaties

76 Schaakevenementen

81 Kort nieuws

82 Oplossingen puzzel en combinaties

COLUMN

52 Loek van Wely

Vakkenvullen A

ls liefhebber hoef je je voor zo’n televisiewand niet te vervelen. Maar waar kijkt deze schaakfan naar? Naar alle geprojecteerde partijen of is er één die in het bijzonder zijn aandacht trekt? Het is gissen.

De vakjes op het scherm waren afgelopen zomer niettemin op het hoogtepunt van de FIDE World Cup in Bakoe goed gevuld. Met 206 spelers in het open toernooi en 103 in het vrouwentoernooi was er dan ook genoeg om te volgen en te analyseren. Gewoon omdat het kan. In Azerbeidzjan.

MAX WARMERDAM

“Ik mis in schaken ruimte voor nieuwe formats”

Max Warmerdam (23) wordt nog altijd een beetje heen en weer geslingerd tussen schaken en studie. Hij heeft nooit voor de volle honderd procent gekozen voor het een of het ander. “De jonge jaren zijn voor de ontwikkeling van een schaker cruciaal.”

DOOR: EDWIN ALBLAS FOTO’S: LENNART OOTES

Getooid met een rugzak wandelt Max Warmerdam rustig tussen de fietsende studenten op de Universiteitslaan in Tilburg. Hijzelf heeft zijn auto, legt hij even later uit, iets verderop geparkeerd zodat hij straks de drukte kan vermijden wanneer hij de afstand naar een volgende afspraak moet overbruggen.

Voor het interview met Schaken.nl heeft hij niettemin ruim de tijd, stelde hij de interviewer bij het maken van de afspraak gerust. Blijft er nog wat tijd over, dan duikt hij straks in de universiteitsbibliotheek nog even in de studieboeken.

Kortom, Max Warmerdam probeert zijn tijd efficient in te delen. Dat moet ook wel, wil hij het optimale uit zijn studie economie én het schaken halen.

“Mijn vader wilde onder geen beding dat ik ging voetballen, al het andere was prima”

Je wordt hier en daar nog weleens bestempeld als laatbloeier. Toch kwam je op vijfjarige leeftijd al in aanraking met schaken.

“Ja, maar ik zou mezelf ook een laatbloeier noemen. Ik kom niet uit een schaakfamilie. Mijn vader heeft me wel de regels geleerd, maar dat was ook alles wat hij mij kon leren. Gelukkig kreeg ik op de basisschool schaakles. Anders was ik er misschien niet eens aan begonnen.”

Wanneer kreeg je de smaak echt te pakken?

“Als elfjarige was ik wel de beste van mijn leeftijdscategorie in Limburg. Zo moeilijk was dat niet, want in Limburg leeft het schaken niet zo. Ik ging wekelijks naar de schaakclub in Tegelen. Toen kreeg ik een uitnodiging om stertraining (trainingen voor

gemotiveerde jeugdschakers) te gaan volgen in Den Bosch. Bij de club verklaarden ze me vanwege de afstand bijna voor gek, maar mijn moeder bracht me overal naartoe. In Den Bosch kwam ik bij Boris Friesen in een groepstraining terecht en daarna ben ik ook privélessen bij hem gaan volgen. Toen ging het hard. Maar eigenlijk loop ik er met alles nog steeds een beetje achteraan. Ik was al bijna 21 toen ik grootmeester werd en ook de stijging daarna was een beetje apart. Ik heb laatst de 2650 aangetikt, dus ben als student nog 150 punten gestegen. Dat is ook vrij opmerkelijk en laat. Natuurlijk hoop ik dat het nog meer wordt.”

Terug naar Limburg. Heb je een verklaring voor het feit dat schaken in die provincie niet scoort?

“Nee, dat niet. Limburg telt sowieso niet al te veel grootmeesters. Ik ben de derde. Paul van der Sterren is wel een heel bekende. En dan heb je Martijn Dambacher nog, die heeft het net gehaald. Siem van Dael is een talent dat het zo ver kan schoppen. Bij clubs merk je wel dat ze nu meer inzien dat trainingen helpen. Je hebt een van de grootste toernooien van Nederland in Limburg. Ik ben een jaar geleden erelid geworden van de Limburgse schaakbond. Ik voel me wel een beetje een ambassadeur, maar vooral door mijn schaken, het is geen

functie met verplichtingen. Ik doe mijn best om zo goed mogelijk te worden en het feit dat ik uit Limburg kom, moet dan ook helpen.”

Je praat geen Limburgs dialect. Dat helpt dan weer niet.

“Ik ben niet opgegroeid met dat dialect. Ik weet niet heel veel van de familiegeschiedenis, maar wel dat mijn opa uit Noord-Holland kwam. Hij heeft er op een gegeven moment voor gekozen om in Belfeld te gaan wonen. Mijn vader komt daar dus vandaan en mijn moeder uit Breda. Mijn vader kan het dialect wel spreken, maar mijn ouders hebben

Met vriend en collega-schaker Jorden van Foreest.

ervoor gekozen om het ons niet te leren. Als ik dus mensen vertel dat ik uit Limburg kom, krijg ik verbaasde reacties. Omdat ik geen Limburgs accent heb.”

Je komt niet uit een schaakfamilie. Welke sport deed je wel als kind?

“Ik ben gaan handballen, dat is in Limburg wel een grote sport. Het handballen heb ik zelf niet gekozen. Mijn ouders gingen me op een gegeven moment naar een sport sturen en een vriendje van mij deed het ook.

Mijn vader wilde onder geen beding dat ik ging voetballen, al het andere was prima. Ik heb twee oudere zussen. De een heeft lang gevolleybald, de andere heeft van alles gedaan. Mijn vader had eigenlijk twee verplichte nummers voor zijn kinderen. Eentje daarvan was muziekles, dat andere zal waarschijnlijk sporten geweest zijn.

Mijn oudste zus speelt gitaar, mijn andere zus en ik keyboard. Die heb ik nog thuis staan. Ik zou eigenlijk wel meer willen spelen dan ik nu doe. Als je me achter een piano zet, kan ik nog wel wat liedjes opdreunen. Soms probeer ik het in de aanloop naar een toernooi meer te doen. Ogen dicht en genieten van een nummer, dat geeft rust in mijn hoofd.”

“Ik ken spelers die dezelfde trui blijven dragen in een toernooi totdat ze verliezen. Ja, dan ga je vanzelf wel stinken”

Draagt het ook bij aan succes?

“Ik deed het voor het eerst intensief voor Wijk aan Zee, ik denk toen ik in 2019 in de C-groep speelde. Ik had toen een goed toernooi en won. Toen dacht ik dat het wel voor herhaling vatbaar was, maar ik doe het toch te weinig.”

En handballen doe je ook niet meer?

“Ik wilde eigenlijk hier op de universiteit weer beginnen. Om het als sport naast het schaken te doen. Waarom ik dat niet heb gedaan? Juist omdat het een teamsport is. Dat is ook de reden waarom ik destijds ben gestopt. Ik moest te vaak afzeggen. Met een groep van de studievereniging proberen we nu elke week met minimaal acht man een uurtje intensief te zaalvoetballen. Daarnaast fiets ik vijf van de zeven dagen een half uur. Ik doe wel wat.”

Nog even terugkomen op muziek spelen voor een toernooi. Houd je je vast aan dingen waarvan je denkt dat ze bijdragen aan succes? Ben je bijgelovig?

“Ik volg nu het vak filosofie en daar ging het pas over bijgeloof. Dat is wel grappig. Ik ben van nature niet bijgelovig. Ik nam tot een bepaalde leeftijd wel altijd een banaan mee naar het schaken. Maar dat was meer een bijgeloof van mijn moeder. Die was zelf heel vaak gezakt voor haar rijexamen en toen zei de rijinstructeur dat ze voor het examen een banaan moest eten tegen de stress. Toen ze dat deed, slaagde ze. Dus gaf ze mij ook steeds een banaan mee. Nu is dat überhaupt goed om te doen, denk ik. Sowieso om iets te eten bij je te hebben. Die banaan is dus gebleven, maar niet uit bijgeloof. Het is wel bewezen dat het eten van een banaan stress vermindert of in elk geval je rustig maakt.”

Je viel ook pas laat op als goede jeugdschaker. Uiteindelijk kwam je wel op Papendal terecht, in het talentenklasje, maar laat.

“Van mijn generatie waren de meesten die goed waren een of twee jaar jonger. Eigenlijk is het een beetje apart dat verder niemand van mijn geboortejaar heel goed is geworden. Simon

Elgersma, een vriend van mij, is de nummer twee en hij heeft 2250. Verder is Anna-Maja Kazarian ook van mijn geboortejaar. Van de andere jaren heb je minstens twee grootmeesters. Boven mij zat Jorden van Foreest, die is ouder en was heel jong al heel erg goed. Die ben ik op jeugdkampioenschappen nooit tegengekomen. Jonger dan ik waren zijn broertje Lucas, Robby Kevlishvili, Liam Vrolijk en Casper Schoppen. Die vier waren toen vaak net iets beter of even sterk. Ik viel daardoor net buiten de Papendalgroep, omdat ik een jaar ouder was. Toen Robby in Amerika ging studeren, kwam er een plekje vrij. Twee maanden later werd ik grootmeester en toen ging het hard.”

Heeft het feit dat je enigszins over het hoofd werd gezien je nog op een bepaalde manier gefrustreerd?

“Achteraf misschien meer dan op dat moment, al is frustratie een groot woord. Ik begon toen ook al met Anish te werken. Natuurlijk heb ik me weleens afgevraagd wat er zou zijn gebeurd als ik eerder die kansen had gekregen. Hoe sterk zou ik dan nu zijn geweest? Dan had ik misschien niet voor een universitaire opleiding gekozen, maar was ik eerder voor het schaken gegaan. Zoals Anish en Jorden. De jaren tot je achttiende zijn allemaal cruciaal. Het is net als bij taal, dat pik je ook sneller op wanneer je vijf of acht jaar bent. Kijk nu naar die Indiërs: die zijn er als kind al non-stop mee bezig en worden op

“De schaakvarianten zorgen voor de groei, maar er wordt nog veel te veel in het belang van topschakers gedacht”

hun dertiende grootmeester. Dat is een gigantisch verschil. En het is echt niet zo dat ze daar allemaal intelligenter zijn.”

De vraag ‘wat als’ blijft daarom eigenlijk onbeantwoord. Je kiest er ook nu nog voor om naast het schaken een studie te doen.

“Dat heb ik vanuit huis meegekregen. Mijn vader wilde dat zijn kinderen een papiertje haalden. Verder mag je zelf kiezen wat je doet, zei hij. Het hoefde geen universitaire opleiding te zijn. Mijn ouders hebben allebei iets van drie studies gedaan, ook niet allemaal universitair. Mijn vader is de hardst werkende persoon die ik ken. Dat heb ik dan van hem meegekregen wat het schaken betreft. Op school zou het wel iets beter kunnen.”

Kun je van het schaken leven?

“Ik kan ervan leven ja.”

Maar je inkomsten komen direct uit het schaken. Het merk Max Warmerdam is geen verdienmodel. “Daar ben ik niet zo mee bezig. Toen Covid speelde, heb ik acht maanden lang gestreamd. Maar ik had ook meer tijd omdat ik met mijn studie econometrie was gestopt. Het ging best aardig. Heel veel schakers begonnen ineens te streamen en het was best populair. Maar het was uiteindelijk niets voor mij. Je kunt er wat geld mee verdienen, alleen werd ik er niet gelukkig van.”

Andere schakers gebruiken hun naam wel in commerciële zin.

“Ik ben ook niet zo actief op social media. Ik ben geen Anish, die heel actief is op X (het vroegere Twitter, red.). Hij ging ook op YouTube streamen en had ook bepaalde doelen op dat gebied. Ik vind het best leuk als een tweet of instapost veel likes krijgt, maar ik ben er niet mee bezig. Bij mij zou dat het schaken ook in de weg zitten.”

Je gaat wel altijd keurig gekleed achter een schaakbord zitten. Daar besteed je aandacht aan. Ben je niet op die manier bezig met je imago?

“Ik vind het prettig om een overhemd en een pak te dragen. Dat helpt mij om gedegen en goed

voorbereid aan een partij te beginnen. Ik vind het fijn om er goed uit te zien. Bij Tata Steel zit ik standaard in het pak, maar daar wordt het ook min of meer van de spelers verwacht. Op een Open NK in Dieren loopt 99 procent van de deelnemers in een T-shirtje of een trui rond. Maar ik heb ook overhemden met de naam van mijn sponsor (Flowtraders, red.) erop. Dat is een reden te meer om die te dragen. En het ziet er dus goed uit.”

Boven een interview met jou in De Limburger stond: ‘Ik heb tegen Russen gespeeld die heel erg stonken en eruitzagen als een zwerver. Die wil je nog harder afmaken’. Dat vond ik nogal wat.

“Ja, ik had toen al zo’n idee dat ze daar een grote kop van zouden maken. Misschien werd ik een beetje geframed. Ik had al eerder zoiets meegemaakt met de kop ‘Met schaken bouw je geen pensioen op’. Dat klinkt ook negatief, terwijl ik niet meer bedoelde dan dat je als schaker je eigen pensioen moet opbouwen, net als elke ondernemer, maar je niet automatisch pensioenpremie afdraagt.

Maar het is zo dat je wel wat stinkende schakers hebt, niet veel, maar ze zijn algemeen bekend. Toevallig zijn het vaak Russen. Jepisjin is er daar een van, dat weet iedereen. Hij komt ook best vaak naar Nederland voor rapidtoernooien. Dan denk je als tegenstander toch wel ‘wie is deze weirdo?’ Dan krijg je misschien net een andere houding of zo.”

Ik heb genoeg over schaken gelezen om te vermoeden dat sommige stinkerds het er om doen. Zo roep je makkelijk irritatie op bij je tegenstander en dat kan in zijn of haar voordeel werken. “Het was op een gegeven moment wel iets dat ze bewust leken te doen, ja. Ik kan me herinneren dat er vanuit de wedstrijdorganisatie weleens tegen een schaker is gezegd dat-ie zich eerst moest gaan douchen voordat hij weer een partij mocht spelen. Ik ken ook spelers die dezelfde trui blijven dragen in een toernooi totdat ze verliezen. Ja, dan ga je vanzelf wel stinken.”

Dit neigt ook al naar psychologische oorlogsvoering. Daar zijn schakers niet vies van. Ben jij ook iemand die af en toe de grenzen opzoekt?

“Ik denk dat ik me achter het bord meestal wel gedraag. Ik ken spelers die hun zetten soms wat harder uitvoeren, met meer geweld. Of de klok inbeuken. Maar als het binnen de regels is, dan mag het gewoon. Jorden staat daar bijvoorbeeld anders in dan ik. Laatst in de Bundesliga, waarin we voor hetzelfde team spelen, zaten we naast elkaar. Op een gegeven moment maakte hij een blunder, maar zijn tegenstander strafte het niet af. Jorden stond nog wel in een matige stelling en liet toen door te zuchten en een gekke bek te trekken expres en duidelijk aan zijn tegenstander merken dat hij die kans had gemist. Je merkte dat zijn tegensander dat doorkreeg en die zat vanaf dat moment een stuk slechter in de wedstrijd. Dat soort streken zou ik niet doen. Jorden vertelde me later dat dit hem ook een keer was overkomen en dat hij er last van had gehad. Hij dacht: dan kan ik dat trucje nu zelf toepassen. Jordan maakte toen daarna vrij soepel remise, terwijl hij eigenlijk alsnog niet zo’n goede stelling had. Het werkte dus.”

Wat vind jij wel geoorloofd?

“Het enige dat ik soms doe, is zelf langer nadenken om de indruk te wekken dat ik niet in voorbereiding ben. Dan zit er bijvoorbeeld een bepaalde val in een opening of wil ik mijn tegenstander in een bepaalde richting lokken. Maar als je dan alles op tempo speelt omdat je weet wat je gaat doen, kan het zijn dat hij zo meer gewaarschuwd en op zijn hoede is. Dat is iets dat ik van Magnus Carlsen heb geleerd. Het is wel een soort psychologisch dingetje. Want eigenlijk zou het in je nadeel moeten zijn als je tijd verspeelt. Maar aan de andere kant ben je ondertussen je voorbereiding aan het herhalen. Je

bent niet echt met de stelling op het bord bezig. Dat werkt soms wel.”

Zijn de regels wat dat betreft wel helder?

“De regel is dat je je tegenstander niet mag storen of irriteren.”

Dat is vaag toch?

“Ja, maar het is ook een grote stap om daarover bij de arbiter te gaan klagen. Dan krijg je weer een akkefietje of zo en daar heb je ook geen zin in. Veel schakers hebben een tic, trillen bijvoorbeeld met hun benen of voeten. Ik ook hoor. Maar als er iets gaat meetrillen, kan je tegenstander er last van hebben. Daar mag je gerust iets van zeggen. Wanneer iets half expres wordt gedaan, is het lastig om het moment te bepalen wanneer je er iets over opmerkt of een arbiter inschakelt. Ik vind dat soort trucjes raar. Je hoopt dat een partij alleen op het bord wordt beslist.”

In het jaar dat Jorden van Foreest Tata Steel won, was jij zijn secondant en ook Anish Giri vroeg jou al eens mee als sparringpartner. Voor de niet ingevoerde buitenwereld zou dat wellicht een signaal kunnen zijn dat in die rol jouw toekomst ligt. “Het secondantenschap zou ik wel leuk kunnen vinden, maar ik denk dat ik de voorkeur geef aan een maatschappelijke carrière buiten het schaken. Daar

“Ik heb wel de hoop en het gevoel dat er nog meer in zit”

bouw je ook een sociaal leven mee op. Dat eerste kan ik me voor een tijdje voorstellen, maar je zit ook lange periodes thuis. En op trainingskampen spreek je altijd dezelfde personen. Ik haat het niet om lessen of privétraining te geven, maar niet om mijn weken mee in te vullen. Ik zit nu in het vierde jaar van mijn studie en heb er vijf jaar voor uitgetrokken. Daarna wil ik nog een master doen, maar het kan ook zijn dat ik eerst een tussenjaar neem om te ontdekken wat er nog in zit bij het schaken. De piek ligt meestal eind twintig, dus dan heb ik nog wel wat jaartjes te gaan om mijn max te bereiken. Ik heb wel de hoop en het gevoel dat er nog meer in zit.”

Schaken is nog geen sport die we wekelijks op Studio Sport zien. In dat geval zou je als analist je brood kunnen verdienen.

“Het is ook jammer dat schaken nog niet aan de Olympische Spelen is toegevoegd. Dat zou ook wel een mooie drijfveer zijn geweest. Dan moet het eerst in een stad worden gehouden die echt wat met schaken heeft. Is het in 2032 in Australië? Die zijn niet van het schaken. Ik zie het nog wel een keer gebeuren, maar ik ben bang dat ik het in mijn carrière niet meer ga meemaken.”

Een schaakcarrière kan toch heel lang duren?

“Dat is waar, maar je weet niet of je dan nog goed genoeg bent om het team te halen. Dan hebben we het over 2036.”

Max als secondant van Anish Giri tijdens het WK-kandidatentoernooi in Jekaterinenburg.

Is er een houdbaarheidsdatum voor topschakers?

Hebben jullie het daar weleens over?

“Niet over een houdbaarheidsdatum, maar wel over waar je piek ligt. Dat eerste hangt ook van het tweede af. Loek van Wely is vijftig plus, maar ook nog steeds 2600 plus in rating, die zou eventueel wel het team kunnen halen. Hij heeft ook een piek van 2720 gehad en is altijd blijven schaken. Viswanathan Anand is ook vijftig plus, maar nog steeds een wereldtopper.”

De beste schakers in Nederland zijn nog geen echte BN’ers. Je komt ze niet in de celebrity society tegen. Of op televisie in spelshows.

“Om dat level te halen, moet schaken eerst een tvsport worden. Dat zie ik echt wel gebeuren. Met andere formats. Ik vind het jammer dat het schaken toch te traditioneel blijft. Dat is ook een reden waardoor we iemand als Magnus voor een deel zijn kwijtgeraakt. Sommigen zijn bang dat wanneer de WK-matches verdwijnen, er niet zo veel publiciteit voor schaken overblijft. Maar ik denk dat we best nieuwe, interessante formats kunnen bedenken. Dat mis ik wel in het schaken. Ik vind het best raar dat de WK-titel nu alleen op basis van klassiek schaken wordt verdiend.”

Jij bent zelf van een generatie die zeker niet alleen klassiek schaken bemint, maar ook juist die kortere varianten.

“Ik zou het niet gek vinden wanneer je snelschaken, rapid en klassiek in één mix giet en daar voor de wereldtitel een format voor bedenkt. Ik denk in ieder geval dat het wel meer kijkers zal opleveren. Online bedraagt volgens mij het aantal schakers boven een rating van 2000 nog geen één procent. Negentig procent van de schakers is gewoon huisschaker. De schaakvarianten zorgen voor de groei, maar er wordt nog veel te veel in het belang van topschakers gedacht. En de liefhebbers van traditioneel schaken hebben bij de half corrupte wereldbond de macht.”

Zie je helemaal geen vooruitgang?

“Met livebeelden van een toernooi wordt het schaken een stuk toegankelijker voor een grotere doelgroep, al vind ik wel dat het commentaar nog een stuk beter kan. Of in elk geval meer toegespitst op de gewone schaker. Leuk dat ze bij een WK-match allerlei grootmeesters in het commentaarteam zetten, maar die zitten wel op een hoog niveau. Alsof ze met elkaar over schaken kletsen. Fantastisch voor een schaker als ik, maar een huisschaker gaat dat misschien boven de pet. Het wordt wel steeds iets beter. Soms heb je twee kanalen waarop je het kan volgen: één voor de topschakers en één waarop het voor minder goede schakers begrijpelijker wordt. Maar bij voetbalwedstrijden hoor je toch ook niet oud-topvoetballers het wedstrijdcommentaar geven? Dat is een vak apart.”

Wees zuinig met pionzetten

Beginners leren vaak al snel dat het in de opening niet verstandig is om te veel onnodige pionzetten te doen. In de opening is het belangrijk om het centrum in handen te krijgen, snel stukken te ontwikkelen en je koning in veiligheid brengen.

DOOR: JEROEN BOSCH

Jeroen Bosch schreef honderden artikelen over schaakopeningen, en is de schrijver van de openingsserie Secrets of Openings Surprises. Zijn recente boek How to Out-Prepare Your Opponent (New In Chess, 2022) gaat over de ideeën achter openingsvoorbereiding.

Pionzetten als bijvoorbeeld a2-a3 en h2-h3 dragen meestal niet positief bij aan die doelen. Heel sterke spelers houden zich vaak niet meer aan die ‘gouden’ openingsregels. We zullen een aantal recente voorbeelden hiervan bekijken uit de Europa Cup die in oktober plaatsvond in Albanië. De Europa Cup werd gewonnen door de Noorse club Offerspil van Magnus Carlsen. Diverse Nederlandse teams speelden ook mee in Albanië waarvan LSG Leiden op plaats 16 het hoogste eindigde.

We beginnen met een partij uit ronde 2 van Aryan Tari, een Noorse GM die uitkomt voor Offerspil.

c5 2.Pf3 e6 3.Pc3 Pc6 4.h3 Een (rare) wachtzet op dit moment.

De engine vindt hier gelukkig nog steeds dat 4.d4 cxd4 5.Pxd4 de sterkste manier van spelen is, maar 4.a3 en 4.h3 staan

vreemd genoeg ook hoog op zijn waarderingslijst.

4...a6

Ook zwart speelt een wachtzet –maar wel eentje die in het open Siciliaans bijna altijd nuttig is.

5.d4 cxd4 6.Pxd4 Dc7 7.Pxc6 Via een andere zetvolgorde speelde Jorden hier 7.a3 (nog een wachtzet) 7…Pf6 8.Le3 b5 9.g4 h6 10.Lg2 Lb7 11.0–0 r+-+kvl-tr +lwqp+pzpp+n+psn-zp +p+-+-+-+-sNP+P+

11…Pxd4 (11...Pe5 12.f4 Pc4 13.Lc1 d5 lijkt de juiste manier om a3 (en h3) af te straffen. Zwart staat uitstekend na 14.exd5 Td8! sterk spel in het centrum is vaak de goede remedie!) 12.Dxd4 e5 13.Dd3, J. van Foreest-Yilmaz,M (2518) Lindores Abbey Blitz 2021, nu staat wit iets beter en Jorden won deze blitzpartij.

7...Dxc6 8.a4

Ondanks (of dankzij?) het ‘tijdverlies’ met 4.h3 staat wit hier iets beter. Na

8...Lc5 9.Ld3 Pe7 10.0–0 0–0 11.e5! Pg6 12.Dh5 d5 13.a5 Ld7?! Beter was 13...b5.

r+-+-trk+ +p+l+pzpp p+q+p+n+ zP-vlpzP-+Q -+-+-+-+ +-sNL+-+P -zPP+-zPP+ tR-vL-+RmK-

14.Ta4! d4 15.Tc4! dxc3 16.b4 Tfc8 17.bxc5 stond wit al gewonnen. Het voor de hand liggende 17...Dd5 wordt namelijk sterk beantwoord met 18.Th4! h6 (18...Pxh4 19.Dxh7+ Kf8 20.Dh8+ Ke7 21.Lg5+ gaat mat.) 19.Tg4 met aanval, of materiaalwinst na 19...Dxe5 20.Lxg6. In plaats hiervan speelde zwart 17...Le8 en verloor.

Analysediagram

Een dag later ging de kopman van Offerspil nog een stapje verder. Carlsen begon al op zet 1 met een ‘onnodige’ pionzet.

MAKSIMOVIC - CARLSEN

ECC OPEN 2023 RONDE 3 2023

1.e4 a6

Na 12.c4 Pf4 13.Lxf4 Dxf4 14.Le4 Dc7 Hamdouchi-Gurevich, France 1995 had zwart al het initiatief kunnen grijpen met 14...h5!.

De ultieme provocatie? Niet helemaal misschien, want Tony Miles had dit in 1980 al gespeeld in een Europees Kampioenschap voor landenteams tegen de regerend wereldkampioen Anatoly Karpov, die wel degelijk zwaar geïrriteerd was door Miles’ openingskeuze. Het werd nog erger voor Karpov, die goed kwam te staan tegen de St George’s Defence (de naam is van Basman) maar uiteindelijk wel verloor.

2.d4 e6!?

Maar dit is niet volgens het voorbeeld van Miles. Die speelde 2...

b5 3.Pf3 Lb7 4.Ld3 Pf6 5.De2 e6 6.a4 c5 7.dxc5 Lxc5 8.Pbd2 b4 9.e5 Pd5 10.Pe4 Le7 11.0–0, Karpov-Miles, Skara 1980. Wit stond beter maar moest na 46 zetten opgeven.

3.Pf3 d5

Maar nu komen we via zetverwisseling uiteindelijk terecht in een normale variant van het Frans. Na 3...b5 zouden we in de St George terechtkomen.

4.Pbd2 c5 5.dxc5 Lxc5

Dit is een normale variant uit de Tarrasch-variant van het Frans. Carlsen kende de theorie ongetwijfeld want hij speelt de laatste tijd wel vaker Frans. De reguliere volgorde om in deze stelling te komen is 1...e6 2.d4 d5 3.Pd2 a6!?

4.Pgf3 c5 5.dxc5 Lxc5.

6.Ld3 Pc6 7.0–0 Pf6 8.De2 Dc7 9.exd5

De beste kans op een klein voordeeltje is misschien 9.a3 La7 10.exd5 Pxd5 11.Pe4 zoals in Gruenfeld-Eingorn, Interzonal Zagreb 1987. 9.c3 wordt ook wel gespeeld.

9...Pxd5 10.Pe4 Le7

Het juiste veld voor de loper. Na 10...La7 11.c4 Pf4 12.Lxf4 Dxf4 13.c5! staat wit beter.

11.Pg3

Het staat gelijk na 11.c4 Pf4 12.Lxf4 Dxf4 13.Tad1 0–0. 11...Ld7 12.c3

12...Pf4 13.Lxf4 Dxf4 14.Tad1 Td8 15.Tfe1 0–0 16.Dc2 g6

-+-tr-trk+ +p+lvlp+p p+n+p+p+ +-+-+-+-+-+-wq-+ +-zPL+NsNPzPQ+-zPPzP +-+RtR-mK-

Zwart staat met zijn loperpaar heel prettig in deze stelling. Met ons thema heeft de partij inmiddels weinig meer te maken. Carlsen duwde in het vervolg zijn tegenstander langzaam maar zeker van het bord (0–1, 61).

Het is niet zo dat alleen spelers van Offerspil zich bedienden van onnodige pionzetten in de opening. In de match tussen het vooraf als favoriet getipte Superchess (met Ivan Sokolov als coach) tegen Offerspil liet de Roemeense GM Deac zich niet onbetuigd.

Aryan Tari. FOTO:

DEAC - TARI

ECC OPEN RONDE 6 2023

1.a3!?

Niet meteen een slechte zet, maar ook niet een zet die we beginnende schakers zouden aanraden. De bescheiden zet met de randpion draagt niet bij tot een snelle ontwikkeling of invloed in het centrum. In zijn boek The Killer Grob schrijft de (in 2022 overleden) Engelse IM Michael Basman over partijen die hij begon met zowel a3 als h3 en zelfs met 1...a6 en 1...h6. Basman heeft het dan over ‘Global Warfare’. Het idee van Basman was dat pionzetten als 1.e4 en 1.d4 die pionnen alleen maar kwetsbaar maken in het centrum. Dus lokte hij ze ook graag uit met zijn provocatieve opzet.

Ik denk niet dat Deac het met Basman eens is. Maar een provocatie is het wel. Eigenlijk zegt hij tegen zijn grootmeesterlijke tegenstander (en lid van Carlsens team Offerspil): we gaan geen theorie spelen en ik kan zo ook wel van je winnen.

In de eerste ronde van de Europa Cup had Deac trouwens al 1.e4 c5 2.h3!? (Deac-Yaniv) gespeeld. 1...g6 2.d4 Pf6 3.Pd2 d5 4.Pgf3 Lg7 5.e3 0–0 6.Le2 c5 7.0–0 cxd4?!

Het is niet nodig om de spanning op te heffen en 7...Pbd7 en 7...b6 zijn prima. 8.exd4 Pc6 9.Te1 e5

Nu heeft zwart een geïsoleerde pion en moet hij maar bewijzen dat hij genoeg spel voor die (kleine) structurele zwakte heeft.

16...Pe5 17.Le2 Pc6 18.Le3 Lg4 19.Tc1 Dd6 20.Tc2! Te8 21.Td2

Tari wil 1.a3 afstraffen met geforceerd spel. Hij heeft vast diep gerekend, maar maakt het zijn tegenstander niet moeilijk. Het provocerende karakter van 1.a3 begint te werken!

10.Pxe5

Ik denk dat Tari hier rekende op 10.dxe5 Pg4 11.Pb3 Db6 12.Pfd4

Lxe5!? 13.Lxg4 Lxg4 14.Dxg4 Lxd4 15.Pxd4 Dxd4 met een gelijke stelling.

10...Pxd4 11.Ld3 Te8 12.c3 Pc6

13.Pdf3 Pxe5?!

Zwart houdt de stelling in evenwicht met bijvoorbeeld 13...Dd6 14.Pxc6 (14.Lf4 Ph5) 14...Txe1+ 15.Dxe1 bxc6.

14.Txe5 Txe5 15.Pxe5 Pd7 16.Pf3

Wit oefent nu sterke druk uit. In het vervolg gaat het helemaal mis met Tari: 21...De7 22.h3 Le6 23.Lf1 h6 24.Pd4 Ld7? 25.Pe2 Pe5 26.Pf4! Dh4 27.g3 Df6 28.Lxa7 g5 29.Pxd5 en met twee gezonde pionnen meer staat wit helemaal gewonnen (1–0, 38).

Merk op dat wit niet heeft kunnen bewijzen dat 1.a3 op een of andere wijze nuttig was, maar dat hij zwart zo wel wist te verleiden tot het forceren van het spel. En dat pakte uiteindelijk goed uit voor wit!

De Deense grootmeester Bent Larsen speelde vroeger al vaak zijn randpionnen op in de opening of het vroege middenspel. Dat is een trend die we tegenwoordig in partijen van sterke spelers terugzien en dat is zeker onder de invloed van sterke AI-programma’s. In het volgende voorbeeld een partij van Jorden van Foreest, die in een overbekende stelling uit het Catalaans een nieuwtje speelde met het opmerkelijke 7.h4!?.

Magnus Carlsen.

FOTO: LENNART OOTES

J. VAN FOREEST - KRYVORUCHKO ECC OPEN RONDE 4 2023

1.d4 Pf6 2.c4 e6 3.Pf3 d5 4.g3 Le7 5.Lg2 0–0 6.0–0 dxc4 7.h4!?

rsnlwq-trk+ zppzp-vlpzpp -+-+psn-+ +-+-+-+-

Een unieke zet. In plaats van een doelgerichte zet om pion c4 terug te veroveren, speelt Jorden een soort random-zet op de flank.

De hoofdvarianten gaan verder met 7.Dc2 a6 8.a4 of 8.Dxc4, en ook paardzetten als 7.Pe5 en 7.Pa3 worden veel gespeeld. Het zou maar zo kunnen dat Jorden geïnspireerd was door een recente partij van Magnus Carlsen:

1.d4 Pf6 2.c4 e6 3.Pf3 d5 4.g3 Lb4+ 5.Ld2 Le7 6.Lg2 c6 7.Dc2 Pbd7 8.Lf4 0–0 9.h4

r+lwq-trk+

Carlsen-Ivanchuk, FIDE World Cup Bakoe 2023. 7...c5

Zwart maakt van de gelegenheid (de tijd die hij krijgt dankzij 7.h4) gebruik om een tegenstoot in het centrum te plaatsen. Grote kans dat Jorden hier blij mee was. De Catalaanse loper op g2 wordt er in ieder geval niet minder van. In aanmerking komt 7... Pc6 waarmee zwart ontwikkelt en druk zet in het centrum. Wit heeft in ieder geval pion c4 niet zomaar weer terug. Na 8.Pa3 Lxa3 9.bxa3 Tb8 staat zwart objectief niet slecht maar krijgt wit wat compensatie (voor de pion en mindere structuur) door zijn sterke lopers.

8.dxc5 Dxd1

Dit helpt wit met zijn ontwikkeling. 8...Lxc5 9.Pbd2 c3 is het alternatief.

9.Txd1 Lxc5 10.Pe5! Pc6! 11.Pxc4!

r+l+-trk+ zpp+-+pzpp -+n+psn-+ +-vl-+-+-+N+-+-zP +-+-+-zPPzP-+PzPL+ tRNvLR+-mK-

11…Pd5?!

De engine wil zich verdedigen met 11...Pg4 12.e3 Td8 13.Txd8+ Pxd8. Ik kan me voorstellen dat

Kryvoruchko bang was voor 12.Pe3 Pxe3 13.Lxe3 Lxe3 14.fxe3

Pe5 15.Pa3 De witte structuur op de koningsvleugel ziet er vreemd uit maar wit oefent sterke druk uit op de damevleugel.

12.Pc3!

Wit hoeft niet bang te zijn voor geïsoleerde pionnen op de damevleugel. Hij krijgt er zware druk op de zwarte stelling voor terug.

12...Pxc3 13.bxc3

Wit staat veel beter. Hij krijgt de open lijnen in handen (Tb1 komt eraan) en zijn Catalaanse loper is ijzersterk. Zwart kan zich maar moeilijk ontwikkelen. De volgende zet maakt het nog erger. 13...e5 14.Td5! Le7 15.Pxe5 Pxe5 16.Txe5

Wit heeft een pion gewonnen. 16…Lf6 17.Tc5 b6 18.Tc7 Le5 19.Te7 Lxc3 20.Lxa8 Lxa1 21.Ld5 Le6 22.Lxe6 fxe6 23.Txa7

We zijn in een technisch gewonnen eindspel beland waarin wit een pion voorstaat. Jorden speelde het op voorbeeldige wijze uit en won.

Analysediagram

Na 9...dxc4 10.Dxc4 Pd5 11.Lg5 h6 12.Lxe7 Dxe7 stond het ongeveer gelijk maar de Noor won in

Zwart maakt van de gelegenheid gebruik om een tegenstoot in het centrum te plaatsen. Grote kans dat Jorden hier blij mee was

PROVOCATIE

We hebben gezien dat veel sterke spelers zich niet ‘aan de regels houden’ en in de opening gerust pionzetten doen die niet direct bijdragen aan de normale doelen in de opening: zo snel mogelijk je ontwikkeling voltooien of invloed in het centrum krijgen. Voor moderne topschakers is het vaak een manier om een openingstheorie (en voorbereiding van de tegenstander) te voorkomen. Ze willen gewoon een partij spelen vanuit een min of meer gelijke stelling. Tegelijkertijd gaat er ook een (provocatieve) boodschap uit van een zet

als a3 of …a6: ik kan tegen jou ongestraft tijd verliezen in de opening. Een heel andere trend is het opspelen van randpionnen met twee velden tegelijk (geïnspireerd door AI) zoals in Van Foreest-Kryvoruchko (en Carlsen-Ivanchuk) alhoewel ook die zetten voor ons mensen nog steeds provocatief overkomen. Of je je als niet-topschaker op dergelijk terrein moet begeven is de vraag. Daarom als afsluitend afschrikwekkend voorbeeld nog een fragment uit de Europa Cup waarin wit zich te veel onnodige pionzetten permitteert.

Wit staat veel beter. Hij krijgt de open lijnen in handen en zijn Catalaanse loper is ijzersterk

GENGLER - PELLETIER ECC OPEN RONDE 7 2023

1.g3 d5 2.Lg2 c6 3.f4

Wit speelt een Bird-opening of Hollands in de voorhand.

3...Pf6 4.d3 Db6

En nu was wit bang voor ...Pg4 waarschijnlijk en ging vreselijk in de fout met 5.h3?

rsnl+kvl-tr zpp+-zppzpp -wqp+-sn-+ +-+p+-+-+-+-zP-+ +-+P+-zPP PzPP+P+L+ tRNvLQmK-sNR

wat faalt op 5...Ph5! 6.g4 Pg3 met kwaliteitswinst! Zwart won (0–1, 30).

Jorden van Foreest won mede dankzij een ijzersterke Catalaanse loper.

FOTO: LENNART OOTES

Oh denneboom, oh denneboom…

(wat zijn schaakcadeaus

toch wonderschoon…)

Hohoho! Nog op zoek naar een cadeautje voor onder de kerstboom of een andere gelegenheid?

Voor schaakliefhebbers is altijd wel wat te vinden…

Kistje met 64 velden

Leuk, zo’n wijnkistje dat je in een handomdraai kunt uitklappen tot een schaakbord. Doet het goed als relatiegeschenk (koop je er meer, dan wordt de prijs een stuk voordeliger) en je kunt er desgewenst nog een inscriptie aan toevoegen ook. Er zijn meerdere aanbieders, maar de gemiddelde prijs van het schaakwijnkistje met stukken is ongeveer 20 euro en dan is de wijn (of een andere fles drank die past) nog niet inbegrepen.

Een triootje

Manchetknopen

Populair is het paard, maar pionnetjes in zilver, goud of een ander metaal mogen er ook zijn. Laat je niks op de mouw spelden: je hebt al een leuk setje voor nog geen 20 euro maar voor het betere handwerk stap je bij de juwelier naar binnen.

Schaakklok

De alom bekende schaakklok, maar toch even anders. Niet heel geschikt voor bij een partijtje schaak, wel voor dagelijks gebruik. Let op: alle stukjes moeten afzonderlijk op de muur worden bevestigd, dus dat kan de nauwkeurigheid van de tijdsaanduiding iets beïnvloeden. Maar dat zal de tijd leren. Deze variant met een doorsnee van ongeveer 35 centimeter tik je voor nog geen 40 euro op de kop.

Schaakmuts

Ben je het schaken met twee een beetje beu? Dan is een triootje misschien wat voor jou. Het verhaal gaat dat de Italiaan Filippo Marinelli in de 18de eeuw deze spelvariant heeft bedacht. Bij de meeste versies krijg je ook een handleiding. De vanaf-prijs is ongeveer 20 euro, maar wil je een luxe-editie cadeau doen, dan kun je ook makkelijk 130 euro uitgeven.

Koude dagen worden zeldzamer, maar ze zijn er nog wel. Dan is een lekkere wintermuts wel zo handig. Je kunt ’m in meerdere kleuren vinden en als je goed zoekt, vind je ook exemplaren met een toren, pion of loper. Voor ongeveer 30 euro kun je met dit exemplaar deze winter iemand anders er warmpjes bij laten lopen. Of jezelf natuurlijk…

Fitheid bij schaken brandstof voor het brein

Niet alleen tussen de oren

Dat een gezond en fit lichaam het brein ondersteunt, is geen rocket science Ook in het schaken wordt de fysieke component al lang niet meer onderschat.

DOOR: BENNO DE JONGH

“Ik word gezien als de posterboy voor het belang van fitheid in het schaken. Dat is eigenlijk onverdiend. Ik sport meer voor de lol, zonder specifiek doel. Er zijn schakers zoals Fabiano Caruana die veel fitter zijn.” Was getekend Magnus Carlsen.

SYMBOOL

Of de Noor het nou leuk vindt of niet, hij staat symbool voor een nieuwe generatie topschakers die het belang van fysieke fitheid onderschrijven. En zo gek is dat niet. Carlsen staat bekend als uitgesproken sportliefhebber, zowel als kijker als beoefenaar. Hij is fan van Real Madrid en NBA-basketbal. Als het maar even kan, bezoekt hij tijdens Tata Steel Chess een thuiswedstrijd van Ajax. Hij speelt bijna elk jaar een potje

voetbal in het stadion van eerstedivisieclub Telstar. Tijdens die voetbalwedstrijden van Team Carlsen (meestal tegen Team Van Wely) gaat het er bloedfanatiek aan toe, inclusief tackles en bodychecks. Carlsen wil altijd winnen. Naast voetbal, tennist de 32-jarige Carlsen ook graag. Hij zit regelmatig op de mountainbike, doet aan yoga en hardloopt af en toe. Volgens de Noor kan fysieke fitheid schakers op drie manieren helpen. Ten eerste neemt het zelfvertrouwen toe. Ten tweede vergroot het de kans dat je de concentratie gedurende de hele partij kan vasthouden. Ten derde herstel je volgens Carlsen sneller voor de volgende ronde, waardoor de kans groter is dat je je aan het einde van een zwaar toernooi nog fris voelt.

VERHOOGDE BLOEDDRUK

Een schaakpartij op topniveau vereist een serieuze inspanning. Dat weet elke schaker en blijkt ook uit onderzoek. Tijdens het toernooi in Isle of Man in 2018 werden schakers (die dat wilden) gemonitord met onder meer een hartmeter. De Russische grootmeester Mikhail Antipov verloor tijdens een partij van twee uur bijna 600 calorieën. Calorieverbruik onder schakers is het gevolg van verhoogde hart- en ademhalingssnelheid en een verhoogde bloeddruk, die vergelijkbaar zijn met die van competitieve marathonlopers. Om een dergelijke inspanning zo goed mogelijk te doorstaan, zijn een goede conditie en energierijke voeding belangrijk.

“Ik moest ergens een plus halen. Door intensief te sporten, probeer je op een bepaalde manier een situatie na te bootsen”

LOEK VAN WELY

Loek van Wely zag het belang van fysieke fitheid vroeg in. Toen hij zich eind vorige eeuw aan de internationale top meldde, was hij meermaals per week bezig met mountainbiken of hardlopen. “Ik moest ergens een plus halen. Door intensief te sporten, probeer je op een bepaalde manier een situatie na te bootsen. Ik had een hoger energieniveau en een beter

uithoudingsvermogen dan de concurrentie. In de eindfase van een partij kon ik mijn fitheid koppelen aan m’n goede eindspeltechniek.”

LIEFHEBBERIJ

Net als bij Carlsen komt het sporten bij Van Wely in de eerste plaats voort uit liefhebberij. “Ik vind het vooral lekker”, zegt de voormalig toptienspeler. In tegenstelling tot de Noor houdt de 51-jarige Van Wely vooral van individuele duursporten zoals hardlopen. Al vervulde hij ook jarenlang de rol van watervlugge linkshalf in het achtste team van voetbalclub Zilvermeeuwen in Zaandam. De laatste tijd is hij vaak te vinden in de sportschool, waar hij z’n tijd spendeert aan cardio en gewichten. “Met de nadruk op cardio, want een echte krachtpatser zal ik nooit worden.” Voor Carlsen is fit zijn geen doel op zich. Het is onderdeel van een groter plaatje: zich zo lekker mogelijk voelen achter het bord, met zo min mogelijk stress. Naar eigen zeggen houdt hij soms voor de partij even met de voet een balletje hoog zodat hij met een lekker gevoel aan de partij begint.

CALZONE ETNA

Goede voeding past ook in dat totaalplaatje. In 2017 merkte Carlsen dat zijn uithoudingsvermogen minder werd en ging hij te rade bij een performance specialist. Die raadde hem aan te stoppen met het drinken van jus d’orange tijdens de partij, iets dat Carlsen van jongs af aan deed. Om schommelingen in de suikerspiegel zo veel mogelijk tegen te gaan, drinkt de oud-wereldkampioen nu een mix van chocolademelk en gewone melk. Volgens Carlsen werpt het z’n vruchten af en voelt hij zich sindsdien minder moe tijdens belangrijke momenten in een partij. Eten is dus belangrijk om een bepaalde inspanning te kunnen leveren, maar ook voor fitheid en gezondheid op de lange

Magnus Carlsen maakt zich op voor een sliding op Loek van Wely tijdens het traditionele partijtje voetbal op een rustdag van Tata Steel Chess in Wijk aan Zee.

termijn. Carlsen drinkt ’s ochtend vaak een smoothie. Voorafgaand aan een partij gebruikt hij het liefst een lichte lunch, bijvoorbeeld een omelet en een salade, met daarnaast yoghurt en fruit. De achtvoudig winnaar van Tata Steel Chess reist de hele wereld over en is grotendeels afhankelijk van het lokale restaurantaanbod. Hij geeft de voorkeur aan vegetarisch eten en heeft een voorliefde voor de Aziatische keuken. Midden en eind januari in Wijk aan Zee is Carlsen regelmatig te

vinden in pizzeria Tarantella, al jaren een begrip onder schakers. Een van zijn favoriete pizza’s is naar verluidt de Calzone Etna, een ietwat pikante, vegetarische dubbelgevouwen pizza. Vaak bestelt hij er een salade bij.

EIWITTEN

Bij WK-matches reisde zijn persoonlijke chef-kok mee. Enerzijds om voedselvergiftiging te voorkomen, iets waar Carlsen gedurende zijn carrière al een aantal maal flink last van heeft gehad.

DE EXPERT AAN HET WOORD: “FYSIEK EN MENTAAL AAN ELKAAR VERBONDEN”

Nico W. Van Yperen is professor Sport & Performance Psychology aan de Rijkuniversiteit Groningen. Hij betoogt dat bij schaken het accent weliswaar meer op het mentale vlak ligt dan bij veel andere sporten, maar “dat neemt niet weg dat een mentale taak vermoeiend is, ook fysiek”.

“Succes in de sport, ook bij schaken, wordt in belangrijke mate bepaald door hoe goed je je kan focussen. Afleidingen moet je zoveel mogelijk zien te vermijden. Intern kan je tijdens een schaakpartij worden afgeleid door allerlei gedachten als ‘het gaat mis’ en ‘wat moet ik straks tegen de journalisten zeggen?’ Externe afleiding kan bestaan uit je tegenstander die met veel gesmak een koekje eet, een hoge temperatuur in de speelzaal, geluiden uit het publiek of een bepaalde lichtinval. Mentale vaardigheden zijn erop ontwikkeld om zo min

mogelijk afgeleid te zijn, intern én extern. Een goede conditie levert daar een zinvolle bijdrage aan.” Het belang van fysiek zal nooit meer verdwijnen uit de schaaksport, al zal de nadruk altijd blijven liggen op het mentale deel. Van Yperen: “Het is een populaire vraag bij veel sporten. Wat is belangrijker: het fysieke of mentale aspect? Eigenlijk is het een onzinnige vraag, want die twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Fysiek en mentaal beïnvloeden elkaar sterk. Dat is bij duursporten en balsporten het geval en ook bij schaken.”

“Als je gewend bent om fysiek pijn te lijden, dan is een paar uur een iets mindere stelling verdedigen daar niets bij”

LOEK VAN WELY

Anderzijds zorgde zijn kok ervoor dat hij voldoende eiwitten binnenkreeg en om zijn energie gedurende lange tijd op peil te houden. Bonen, noten en zaden maken vaak onderdeel uit van Carlsens maaltijd. En ’s avonds staan regelmatig volkoren rijst en roerbakgroenten op het menu. Hij drinkt veel water en geen koffie.

De zoektocht naar de perfecte voorbereiding – om zo fit mogelijk aan de partij te beginnen – hangt dus van vele factoren af. En die zoektocht houdt nooit op. Niet voor niets past Carlsen nog steeds regelmatig zijn eet-, drinken sportgewoonten aan.

10.000 STAPPEN

Er zijn schakers die meer rondlopen tijdens een partij dan dat ze achter het bord zitten. Bekendste voorbeeld daarvan is Peter Svidler, die tijdens een lange partij de 10.000 stappen aantikt. Svidler sport dus tijdens de partij, zou je kunnen zeggen. De meeste andere schakers zitten het grootste deel van de tijd achter het bord en moeten dus op andere momenten sporten. Anish Giri is geen uitsproken sportliefhebber, maar wandelt wel graag. Van Jorden van Foreest is bekend dat hij regelmatig een potje voetbal speelt. Hikaru Nakamura houdt van lange wandeltochten, tennissen en hardlopen. Fabiano Caruana, volgens Carlsen dus een van de fitste van het stel, doet aan fitness, tennis, zwemmen, basketbal en hardlopen. Van Wely schaakt een stuk minder dan voorheen, maar fysiek trainen is hij altijd blijven doen. “Ik ben fysiek top. Mijn gevoel zegt me dat ik fysiek beter ben dan veel jonge jongens. Zo kan ik Jorden van Foreest zowel qua kracht als conditie makkelijk hebben.”

COMPENSEREN

Van Wely ziet een parallel tussen de 24-jarige Van Foreest en Van Wely’s generatiegenoot Ivan Sokolov. “Jorden moet een beetje uitkijken als je het mij vraagt. Hij eet van beide walletjes, net als Ivan. Hij sport én geniet van het goede leven. Je moet uitkijken dat het niet één kant op slaat. Alcohol bijvoorbeeld is per definitie een nadeel. Dat moet gecompenseerd worden.”

Van Wely: “Mensen vragen zich soms af: hoe kan die schaker met een dergelijke ongezonde leefstijl een rating hebben van 2650? Mijn antwoord daarop is: als hij gezonder zou leven zou hij wel een rating van 2700 hebben. Als je schaaktechnisch iets minder bent, dan moet je dat door mentaliteit compenseren.”

Fysieke fitheid verbetert de mentale weerbaarheid, daar is Van Wely van

“Mijn gevoel zegt me dat ik fysiek beter ben dan veel jonge jongens.

Zo kan ik Jorden van Foreest zowel qua kracht als conditie makkelijk hebben”

LOEK VAN WELY

overtuigd. “Als je gewend bent om fysiek pijn te lijden, dan is een paar uur een iets mindere stelling verdedigen daar niets bij.”

Magnus Carlsen in de sportschool.

BEELD:

Dammers geven het goede voorbeeld

International Jan Groenendijk aan de gewichten op Papendal.

Anders dan bij de schakers, bereiden de beste dammers van Nederland zich vaker als team voor op grote teamwedstrijden. In de voorbereiding op het WK afgelopen zomer op Curaçao, werd meer dan ooit aandacht besteed aan fysieke training.

De dammers zoeken regelmatig hun heil op Sportcentrum Papendal, het epicentrum van de Nederlandse topsport. Uit een reportage van de NOS bleek dat de dammers meer tijd in de gym aan gewichten en trainingsapparaten hingen dan je misschien zou verwachten. Net als bij schaken maakt bij dammen het brein overuren. Een actief brein kan ook het lichaam vermoeien en dat heeft dan weer een nadelig effect op de werking. Een topfit lichaam verkort de herstelperiode van het brein na een flinke mentale inspanning.

“Soms spelen dammers twee partijen op één dag, dan speel je acht uur op een dag. Dat vreet aan je. Dat kan je kilo’s kosten als je een toernooi van twee weken speelt”, verklaarde Johan Krajenbrink, technisch directeur van de Nederlandse dambond, in de reportage. “Dus je moet gewoon in perfecte conditie zijn. Anders zak je aan het eind van het toernooi weg, dan blijf je niet meer scherp.” “Het gaat om hele kleine verschillen, maar dat zijn wel verschillen die belangrijk kunnen zijn”, aldus dammer Jan Groenendijk.

Bij de schaakbond worden ook sporadisch trainingskampen georganiseerd waarbij topschakers bij elkaar komen. Maar omdat het seizoen

“Het gaat om hele kleine verschillen, maar dat zijn wel verschillen die belangrijk kunnen zijn”

DAMMER

JAN GROENENDIJK

meer individuele internationale toernooien telt dan bijvoorbeeld de damsport, trekken de topschakers meer hun eigen plan en vullen op diverse manieren de fysieke trainingscomponent in.

Overigens leverde het de dammers bij het WK geen wereldkampioen op. De Oekraïner Joeri Anikejev volgde de Nederlander Roel Boomsma op als wereldkampioen. De Nederlanders bezetten wel de plaatsen twee tot en met vijf.

OOIT GEDIJDE TOPSCHAKEN IN DE KROEG

In de jaren 90 was de schaakcultuur nog onlosmakelijk verbonden met het kroegleven. Roken achter het bord werd pas in 1990 definitief door de wereldschaakbond FIDE verboden.

Jan Timman probeerde zich in 1971 al eens te preparen voor een groot toernooi. Hij zat samen met Hans Böhm in een huisje waar ze elke dag in de omgeving fanatiek hardliepen en lichamelijke oefeningen deden. Timman verloor de eerste vijf partijen, waarna hij het experiment als mislukt beschouwde en zijn oude levensstijl weer oppakte. Het voorbeeld van Timman laat zien dat je wel echt gemotiveerd moet zijn, zegt Nico W. Van Yperen, professor Sport & Performance Psychology aan de Rijkuniversiteit Groningen. “Het is een beetje als iemand die op 1 januari zegt ‘ik moet meer gaan bewegen’, maar daar eigenlijk geen zin in heeft. Dat houd je dan drie weken vol, maar daarna verval je weer in oude gewoonten. Plezier is altijd belangrijk om iets langere tijd vol te kunnen houden. Dat zie je ook bij Carlsen.”

UITSPATTING

De Noor permitteerde zichzelf op topniveau ook weleens een uitspatting. Zoals die keer tijdens de WK-match tegen Sergej Karjakin in 2016. Carlsen verloor de achtste matchpartij, wat hij later betitelde als de “heftigste verliespartij” uit z’n carrière. Om de bakens te verzetten, dronk hij zich samen met z’n team

een stuk in de kraag. Na een rustdag verscheen hij bij partij 9 naar eigen zeggen “vrij relaxed” achter het bord. Toch kwam hij ook in die partij bijna in serieuze moeilijkheden. Vervolgens won hij de tiende matchpartij en uiteindelijk de match.

ONTSPANNING

“Soms kan het nuttig zijn om de routine te doorbreken”, zegt Van Yperen. “Carlsen had waarschijnlijk een enorme behoefte

om iets anders te doen, hij was even helemaal klaar met schaken. Hij nam het mogelijk voor lief dat hij een partij zou kunnen verliezen. Vooral bij een hoge concentratiesport als schaken heeft de alcohol in je bloed effect. Voor ontspanning kan het werken, mits met mate genuttigd. Maar over het algemeen zou ik zeggen: het is geen goede strategie.”

Benno de Jongh

Een rokende Jan Timman begin jaren 70.

Met

fit brein aan het

bord

Beter presteren? Doe een dutje!

“De Tour win je in bed”, zei Joop Zoetemelk al in 1980. Ook voor denksporters is een dutje voor de wedstrijd zeer aan te raden. Een powernap verhoogt de alertheid en concentratie wel drie uur lang, blijkt uit onderzoek. Dat is geen overbodige luxe wanneer je een schaakpartij van vier tot zes uur voor de boeg hebt.

DOOR: TESSA DE WEKKER

Het goede nieuws is: powernappen kun je trainen! De belangrijkste regel: zet je wekker, want langer dan twintig minuten dutten zorgt voor een katergevoel. “If you snooze, you lose”, zegt sportarts Kasper Janssen, schrijver van het boek De powernapparadox

Kasper, wat is een powernap eigenlijk?

“Een powernap is een kort dutje van tien tot twintig minuten. Bij voorkeur ga je even liggen op een rustige plek. Veel mensen denken dat je móét slapen bij een powernap. Dat is niet zo. Ook als je alleen rustig ligt, heeft dat al effect. Uit Australisch onderzoek blijkt dat een dutje van tien minuten ervoor zorgt dat je drie uur lang een betere concentratie hebt en minder vermoeid bent.”

Waarom is het belangrijk om een wekker te zetten?

“Een powernap mag maximaal twintig minuten duren. Slaap je

langer, dan kom je in een diepe slaap. Wakker worden uit diepe slaap geeft een katergevoel. Die gedesoriënteerdheid kan wel drie kwartier aanhouden. Dat wil je niet vlak voor een wedstrijd.”

Wat gebeurt er in het brein tijdens een powernap?

“De hersenen werken op een bepaalde frequentie. Overdag ligt het aantal hersengolven tussen de veertien en tachtig per seconde. Met bijvoorbeeld mindfulness of tijdens het luisteren naar ontspannende muziek kan die frequentie

zakken tot zo’n acht hertz. Als je slaapt, wordt de frequentie nog lager. Tijdens een powernap worden de hersencellen die de slaap regelen als het ware gereset. Dat zorgt voor een boost van extra alertheid na het wakker worden.”

Wat is het ideale moment voor een powernap?

“Dat ligt een beetje aan wanneer je moet presteren. Je hebt wel even nodig om wakker te worden. Een uur voor het begin van een wedstrijd is ideaal. Als dat ook nog eens precies na de

“Ook als je alleen rustig ligt, heeft een powernap al effect”

KASPER JANSSEN (SPORTARTS)

lunch valt, zit je helemaal goed. Tussen twee en vier uur in de middag is, als je naar onze biologische klok kijkt, de perfecte tijd voor een powernap. Na de lunch ervaren de meeste mensen een

natuurlijke dip. Van nature hebben we eigenlijk allemaal een dutje nodig tussen de middag. Een powernap is juist een extra tool om je prestaties daarna te verbeteren. In landen als China

en Japan is het heel normaal om overdag even te slapen, zelfs in het openbaar. Daar slapen mensen gewoon op een bankje op straat.”

Kun je meerdere dutjes per dag doen?

“Zeker. Als ik een slechte nacht heb gehad, dan doe ik mijn eerste powernap al rond half elf in de ochtend. En dan nog één

na de lunch. Na het avondeten kan ook nog, als je bijvoorbeeld in de avond een wedstrijd hebt. Bedenk wel dat een avondpowernap van invloed is op je normale slaap ’s nachts. Na een slechte nacht is het overigens beter om op tijd op te staan en rond half elf een powernap te doen dan om uit te slapen. Uitslapen verstoort ons natuurlijke ritme. De belangrijkste factor voor een goede nachtrust is constant op dezelfde tijd opstaan.”

Schuilt er ook een gevaar in een powernap?

“De powernap is geen vervanging van een goede nachtrust. De basis is de slaap in de nacht. De meeste volwassenen hebben zeven tot negen uur per nacht nodig.”

Is powernappen te trainen?

“Dat kan zeker. Omdat we als volwassenen in Nederland het middagdutje zijn verleerd, zal het voor veel beginnende powernappers wennen zijn. Oefenen is daarom belangrijk. Dat doe je het beste door minimaal een week lang elke dag op hetzelfde tijdstip een powernap te doen, bijvoorbeeld

na de lunch. Zorg voor een rustige plek, waar je niet gestoord wordt. Wellicht val je de eerste keren niet in slaap, maar dat is niet erg. Alleen rustig liggen is al goed. De meeste mensen zullen merken dat ze na een dag of vijf makkelijker in slaap vallen, omdat ze hebben geleerd zich sneller te ontspannen. Een rustig muziekje opzetten of een ademhalingsoefening doen, wil ook helpen.”

Heb je nog tips voor denksporters die geen tijd hebben voor een powernap, maar wel scherp aan het bord willen verschijnen?

“Dan is de zogenoemde N1-Nap een goede. Dat is een ultrakort dutje. Je hoeft niet eens te liggen, de N1-Nap kan ook zittend. Het is een slaapje waaruit je direct weer wakker wordt. Dat kan door een bos sleutels in de hand te nemen. Zodra je in slaap valt, ontspannen je vingers en laat je de sleutels vallen. Van het geluid word je weer wakker. In die paar seconden wordt het slaap-waakcentrum kort gereset. Uit recent onderzoek blijkt dat het brein creatief wordt van zo’n ultrakort slaapje.”

HET POWERNAP-RECEPT

Plan de powernap

Zoek een rustige plek

Heel belangrijk: zet de wekker op maximaal twintig minuten

Ga liggen

• Richt je op een buikademhaling

• Gaat de wekker: sta op

Het mysterie van De Turk

De beroemdste schaker van de achttiende eeuw was de Turk. De Turk was geen menselijke schaker, maar een machine, een soort magische robot met een mechanische arm.

DOOR: TEX DE WIT

De machine werd rond 1770 gebouwd door de Hongaarse uitvinder met de prachtige naam Wolfgang von Kempelen. Hij wilde met zijn uitvinding indruk maken op keizerin Maria Theresia van Oostenrijk. Mannen die indruk willen maken op vrouwen, daar komt vaak narigheid van, maar als zo’n man een uitvinder is, dan kunnen er mooie dingen ontstaan.

De Turk was een ingenieuze machine, aangedreven door een menselijke speler die in het kabinet onder het bord verstopt zat. Von Kempelen had de machine zo gebouwd dat er geen mens in leek te passen. Zo konden alle deurtjes worden opengeklapt. Keken de toeschouwers naar binnen, dan zagen ze allemaal glimmende en stomende onderdelen. Maar die waren voor de show, de schaker zat daar weer achter verstopt. Vanuit de krappe verstopplek kon de schaker met behulp van kaarslicht, magnetisme en spiegels het spelverloop volgen.

Omdat er niet veel ruimte was, moest de schaker een klein en vrij lenig persoon zijn (ik zou met mijn twee meter lengte niet in De Turk hebben gepast). Maar de schaker had nog meer vaardigheden nodig. Om de arm te kunnen bedienen, moest hij een getrainde poppenspeler zijn. En natuurlijk onder druk heel goed kunnen schaken. Er werden flink harde geluidseffecten aan de machine toegevoegd om eventuele geluiden van de verstopte speler te verhullen.

SENSATIE

Vanaf de eerste partij in het openbaar (tegen iemand van het Oostenrijkse hof), was De Turk een regelrechte sensatie. Hij speelde een zeer agressief soort schaak en versloeg

vrijwel iedereen die tegenover hem ging zitten. Leuke extra features waren dat De Turk met zijn hand op tafel kon tikken als hij vond dat zijn tegenstander te lang nadacht, of zijn hoofd kon schudden als de opponent een slechte zet deed. Na de dood van Von Kempelen verkocht zijn zoon de machine aan de Beierse ingenieur en muzikant Johann Maelzel. Maelzel hield wel van een beetje show en nam De Turk op tour door heel Europa en de Verenigde Staten. Ook voegde hij een extra geluidsmachine toe, waardoor De Turk echec! kon roepen als hij zijn tegenstander schaak zette (echec is Frans voor ‘schaak’, had je uit de context kunnen opmaken, maar ik dacht ik zeg het toch nog even).

De Turk speelde een zeer agressief soort schaak en versloeg vrijwel iedereen die tegenover hem ging zitten

Zo zag De Turk eruit. Onverslaanbaar in zijn tijd.

TROLLEN

De Turk speelde in zijn leven tegen veel bekende personen, zoals founding father van de Verenigde Staten Benjamin Franklin en keizer Paul I van Rusland. Maar in 1809 ging de grootst denkbare celebrity

tegenover De Turk zitten: Napoleon Bonaparte. Die had net Wenen ingenomen en Napoleon was naast veroveraar ook schaakliefhebber. En wie bleek er ook in Wenen te zijn? De Turk. Van het een kwam het ander en een paar dagen later

zaten Napoleon en de Turk tegenover elkaar. In de machine zat dit keer de Duitse schaker Johann Allgaier, die de machine al vaak had bediend. Allgaier wilde beginnen, maar tot zijn verbazing deed Napoleon ineens de eerste zet. Dat was een

FOTO: ANP

Napoleon barstte in lachen uit, wilde nog een partij spelen, deed dit keer geen illegale zetten en verloor kansloos

Napoleon keerde na zijn dood vaak terug op het schaakbord. Tijdens zijn leven was hij een fanatiek schaker.

primeur, want tot dan toe speelde De Turk altijd met wit. Maar iemand die net je stad heeft ingenomen laat je met iets meer wegkomen, dus Allgaier deed een tegenzet. Een paar zetten later gebeurde er iets eigenaardigs. Napoleon speelde een illegale zet met zijn dame. De Turk deed wat hij in dat geval altijd deed: hij pakte het stuk van zijn tegenstander en schoof het weer terug. Vaak speelden tegenstanders dan een andere zet. Zo niet meneer Bonaparte. Die deed opnieuw een illegale zet. Franse keizer of niet, dit kon De Turk natuurlijk niet over zijn kant laten gaan. Allgaier pakte het stuk en gooide het van het bord. Toen Napoleon vervolgens een derde zet speelde die niet mocht, sloeg Allgaier alle stukken van het bord. Het publiek hield de adem in, maar Napoleon barstte in lachen uit, wilde nog een partij spelen, deed dit keer geen illegale zetten en verloor kansloos. Napoleon was dus gewoon aan het trollen. Dit is die tweede partij:

NAPOLEON BONAPARTE – DE TURK (1809)

1.e4 e5 2.Df3 Dit wordt de ‘Napoleon-opening’ genoemd. Tip: niet spelen, behalve als je een keizer bent waar mensen niet van durven te winnen. 2…

Pc6 3.Lc4 Napoleon probeert de Herdersmat, maar De Turk ziet het uiteraard. 3…Pf6 4.Pe2 Lc5  5.a3 d6 6.O-O Lg4 7.Dd3 Ph5

8.h3 Lxe2 9.Dxe2 Pf4 10.De1 Pd4 11.Lb3 Pxh3+ 12.Kh2 Dh4 13.g3 Pf3+ 14.Kg2

LEVENSLES

Je kunt nooit zeggen dat je het te druk hebt om te leren schaken. Zelfs Napoleon Bonaparte vond naast het veroveren van half Europa de tijd om af en toe een potje te spelen. Dan kun jij het ook!

Hier had De Turk mat in drie zetten: 14…Pf4+ 15.gxf4 (of 15.Kxf3 Dh5+ 16.g4 Dh3 mat) Dg4+ 16.Kh1 Dh3 mat. De zet die hij speelt wint uiteraard ook, maar het feit dat hij mat in drie zetten mist, geeft aan dat hier een mens aan het werk was en niet een jonger broertje van AlphaZero.

14…Pxe1+ 15.Txe1 Dg4 16.d3 Lxf2 17.Th1 Dxg3+ 18.Kf1 Ld4 19.Ke2 Dg2+ 20.Kd1 Dxh1+ 21.Kd2 Dg2+ 22.Ke1 Pg1 23.Pc3 Lxc3+ 24.bxc3 De2 mat 0-1

Het mysterie van De Turk is in de tachtig jaar dat hij actief was, nooit helemaal ontrafeld door zijn tijdgenoten. Er zijn artikelen, pamfletten en zelfs hele boeken verschenen over de machine, maar niemand kwam echt in de buurt met zijn of haar verklaring. Dat komt waarschijnlijk door de knappe combinatie van mens en techniek die deze goocheltruc was. Laat dit een mini-ode zijn aan alle schakers die in de machine hebben gezeten. Want

publieke eer kregen ze nooit. Ze mochten nooit bekendmaken dat ze De Turk bedienden. Ik denk niet dat Hans Klok dat lang zou volhouden. De Turk heeft de openingstheorie niet verder gebracht, en het schaakspel niet veranderd, maar wel wezenlijk bijgedragen aan het mysterie rond het schaken.

Comedian Tex de Wit schaakt al zijn hele leven. Voor schaken.nl duikt hij in de wereld van schaken op zoek naar bijzondere verhalen.

Familie Van de Velde Schaken, is dat

wel

DOOR: EDWIN ALBLAS FOTO’S: KLAAS JAN VAN DER WEIJ

Voor deze rubriek gaat de reis dit keer naar

Dordrecht, waar de familie Van de Velde letterlijk en figuurlijk de deur wagenwijd openzet voor Schaken.nl. Letterlijk, want de fotograaf moet zijn mini-studio door de voordeur krijgen om in de woonkamer het familieportret te kunnen maken. Figuurlijk, want de gastvrijheid is direct voelbaar. Drie van de vier zoons des huizes zijn op eigen initiatief behulpzaam en sjouwen de koffers met fotoapparatuur naar binnen. Met de opvoeding is het hier dus wel goed gegaan, constateren we al snel, al komen we daar later nog op terug. Moeder Annemarie heeft de koffie al gezet en vader Harrie laat weten dat de hele huiskamer verbouwd mag worden als de fotograaf dat beter uitkomt. Dat laat onze beeldkunstenaar zich geen twee keer zeggen. Tenslotte was hij enigszins verrast dat hij maar liefst zeven gezinsleden in één beeld moet vangen.

KNIPOOG

De aanstichter – de gezinsleden zijn het er met een knipoog unaniem over eens dat hier sprake is van een schuldige – is dan nog niet gearriveerd. Wilco zei volmondig ja tegen het verzoek van Schaken.nl, met het kleine voorbehoud dat hij de familie nog wel zou moeten overtuigen. De oudste in het gezin woont zelf op kamers in Rotterdam, waar hij technische geneeskunde studeert. Schaken doet hij bij het Zwarte Paard in Schiedam, mede omdat de clubavond goed in zijn agenda past. Daarnaast doet hij af en toe dienst als moderator bij chess.com en bij streams van Anna-Maja Kazarian.

OVER DE FOTOGRAAF

Klaas Jan van der Weij is al meer dan 30 jaar (sport)fotograaf en vaak bekroond voor zijn werk. Hij won meerdere malen de Zilveren Camera in de categorie Sportfotografie en in de categorie Sport ook de World Press Photo (1992) met een foto van een uitgeputte Greg Lemond na de wielerwedstrijd Parijs-Roubaix. Van der Weij focust zich bij het maken van foto’s op sfeer en emotie.

Schaakfamilies. Ze zijn er in alle soorten en maten. Het schaakvirus wordt niet zelden van generatie op generatie doorgegeven, maar er zijn ook families die op minder traditionele wijze tot de schaakwereld zijn toegetreden. In Schaken.nl gaan we op zoek naar die diversiteit.

En tot zijn staat van dienst rekent hij ook zijn status van kijker bij de allereerste livestream van de populaire Zweeds-Spaanse topschaakster Anna Cramling, die als zo vele schakers in coronatijd deze nieuwe manier om een fanbase op te bouwen met beide handen aangreep.

Dat was de periode waarin Wilco zelf het schaken weer oppakte. Ook daarin was hij bepaald niet uniek. De onlineschaakwereld bood toen zogezegd tal van openingen voor nieuwe of in slaap gesuste schakers. Hij leerde het schaken vijf jaar eerder al van zijn vader Harrie, dus als we de echte aanstichter van dit alles zoeken…

Vader Harrie en zoon Wilco waren de enige twee die het schaken herontdekten. Harrie, leraar wiskunde in het voortgezet onderwijs, schaakte al een beetje maar werd geënthousiasmeerd door zijn kinderen. Nu is hij zelfs op school bezig om zijn leerlingen aan het schaken te krijgen. Daar moet dan af en toe een wiskundeles voor wijken. Dat is wel verantwoord, vindt hij. “Want als je probeert om het buiten schooltijden te doen, dan is de animo denk ik een stuk minder.”

Inmiddels is Harrie ook lid van Schaakclub Dordrecht en een trouwe bezoeker van de clubavonden. Daarnaast schaakt hij veel op zijn mobieltje, partijtjes van twee keer vijf minuten. De jongste telg van de familie, Matthijs, is soms een tegenstander aan het bord. Het moment waarop hij voor het eerst zijn vader verslaat, is niet ver weg meer, vermoedt laatstgenoemde.

SCHERMPJE

Matthijs mag je best de meest fanatieke schaker van de familie noemen. Toch wel een beetje aangestoken door Wilco, denkt hij zelf. Vader Harrie: “Hij zat al vaak met een schermpje overdwars en ik vond dat hij daar dan beter maar wat nuttigs op kon doen.”

Hij had de Stappenmethode – een didactische methode om te leren schaken die nog altijd op veel scholen en schaakclubs wordt gebruikt – nog op de thuiscomputer staan.

Via Schaakmatties, Lichess, Chesskid en chess.com baant hij zich een weg omhoog. Voor de zekerheid zoekt hij het even op: vanaf september 2020 tot 31 december 2021 speelde Matthijs op Lichess meer dan 3000 partijtjes online, een gemiddelde van ruim zes per dag. Hij is ook echt op jacht naar een FIDE-rating.

GILLEND

Niet iedereen in huis wordt wild van een Siciliaanse opening, het dame-gambiet of een Fianchetto. Is de opvoeding dan wel helemaal gelukt, opperen we voorzichtig. Vraag het Heidi, de enige dochter, en ze trekt er zelfs een vies gezicht bij. “Wat is er nou leuk aan schaken? Ik weet hoe je moet schaken, maar ik loop bijna gillend weg als mijn broers me er weer van proberen te overtuigen dat schaken een sport is.” Heidi houdt van turnen, geeft ook les bij de plaatselijke turnvereniging. De dag waarop zij zich tot het schaakdom zal bekeren, gaat niet komen.

GOEDE DOEL

Ook Levi loopt er niet warm voor. De op een na jongste zit liever op een racefiets. Met mooi weer dan. Fietst ook drie tot vier keer per week van Dordrecht naar school in Rotterdam en evenzovele keren naar de sportschool, die wel wat dichterbij is. Nee, het schaken boeit hem nog niet. Jorian is wat dat betreft ook een dissonant. Hij heeft zijn hart verloren aan waterpolo en speelt zelfs in de eredivisie. “Ik heb wel geschaakt, maar toen Matthijs halverwege een potje tegen mij ongemerkt de loper naar een andere kleur liet lopen, werd wel duidelijk dat ik geen toekomst als schaker had.”

Blijft over moeder Annemarie. Schaken is niet een van haar hobby’s, in tegenstelling tot haken en borduren. Dat eerste leidt tot prachtige diertjes in knuffelvorm. Ze maakt ze voor het goede doel. Soms twee in de week, maar als het runnen van het gezin te veel tijd in beslag neemt, dan ligt de productie een stuk lager.

LAMPEN VERHANGEN

Voor de foto, zegt Annemarie, mag best wat worden geschoven in de woonkamer. Dus worden lampen verhangen, fauteuils verschoven en wat dozen verplaatst. Aan de muur hangt al een portret van het gezin Van de Velde, althans van alle kinderen. Gemaakt in de tuin, waarvan nu een konijn deels zijn bezit heeft gemaakt. Een degelijk portret. Zo gaat dit niet worden, waarschuwt fotograaf Klaas Jan nog maar eens. De schakers focussen zich even later op het bord, de niet-schakers nemen een meer dan prominente bijrol voor hun rekening. De familie Van de Velde beleeft er zelf ook veel lol aan. Zo blijkt maar weer dat ook hier schaken tenminste dan voor even iedereen in zijn greep houdt.

WIE IS WIE?

HARRIE (54)

Vader des huizes en leraar wiskunde in het voortgezet onderwijs. Was vroeger enthousiast schaker en heeft na een pauze van twintig jaar zijn oude liefde weer opgepakt

ANNEMARIE (50)

Zorgt voor het cement in het gezin, waarvan inmiddels al één kind uitwonend is. De door haar gehaakte Alpaca’s doen dienst als paard op het schaakbord. Aan creativiteit geen gebrek in dit gezin.

WILCO (23)

Studeert en woont in Rotterdam en klust dus bij als moderators voor online platforms.

Zeker geen slechte schaker, maar heeft de hoop om Anish Giri te kunnen uitdagen opgegeven.

HEIDI (22)

Turnt zelf niet meer fanatiek, maar geeft les aan de jeugd bij de lokale turnvereniging. Aan haar lijf geen schaakpolonaise. Is bovendien een meer dan verdienstelijk amateurtaartenbakster.

JORIAN (19)

Waterpolo is zijn ding. Met zijn club promoveerde hij naar de eredivisie, dat is even andere koek.

LEVI (17)

De fietser. Als het hem uitkomt. Nu al de langste van het stel en als hij zo vaak de sportschool blijft bezoeken, steekt hij straks zijn oudere, waterpoloënde broer naar de kroon wat spiermassa betreft?

MATTHIJS (15)

Nog even en Matthijs zet thuis iedereen schaakmat. Gezien de tijd die hij in schaken investeert, ziet er nog wel wat in het vat voor deze jonge veelschaker.

Qatar Masters

Totaalschaak opent deur naar triomf

Dimitri Reinderman keek aandachtig naar de apotheose van de Qatar Masters, dat een prooi werd voor de Oezbeekse GM Nodirbek Yakubboev, die net als zijn jongere en bekendere landgenoot Nodirbek Abdusattorov op 7 uit 9 eindigde. De oudste Nodirbek won de tiebreak met 2-0. Anish Giri en Jorden van Foreest eindigden in Qatar op 6 uit 9, net als onder anderen Magnus Carlsen.

DOOR: DIMITRI REINDERMAN

De laatste ronde partij van Yakubboev was cruciaal en instructief!

NODIRBEK

YAKUBBOEV – MURALI KARTHIKEYAN

1.d4 Pf6 2.c4 g6 3.Pc3 Lg7

Beide spelers stonden bij het begin van de laatste ronde op 6 punten, een half punt achter koploper Erigaisi, en konden dus bij winst hopen op een tiebreak voor de eerste plaats. Mogelijk daarom koos Karthikeyan voor het scherpe Konings-Indisch en niet voor zijn andere hoofdverdediging tegen 1.d4, het meer solide Nimzo-Indisch.

4.e4 d6 5.Le2 0–0 6.Le3

Deze variant werd populair na de match Ivan Sokolov-Jorden van Foreest uit 2016, waar het drie keer op het bord kwam. Het idee is dat wit nog de optie heeft om met g4 en h4 te gaan aanvallen (of insnoeren), vooral als de stelling in het centrum is dichtgeschoven. Maar wit is flexibel: afhankelijk van wat zwart doet (en wit wil), kan hij ook gewoon verder gaan met ontwikkelen.

6...Pa6

Het is niet gebruikelijk voor wit in het Konings-Indisch om zijn zwartveldige loper te geven

6...e5 7.d5 a5 8.g4 Pa6 9.g5 Pe8 10.h4 Pc5 11.h5 is de eerste partij van de genoemde match. Zwart is op de koningsvleugel ingesnoerd en vervolgens gaat wit op de damevleugel verder. Totaalschaak! 7.h3

Wit laat zijn paard nog even op g1, voorkomt … Pg4 voor als hij wel Pf3 speelt en houdt de optie van g4 open.

7...e5 8.d5

Als wit 8.Pf3 had gedaan in plaats van 8.h3, dan was nu 8...Ph5! een goede zet. Niet alleen bereidt dat f5 voor, maar het paard dreigt dan naar f4 te gaan. In de partij zou wit na 8...Ph5 het paard gewoon kunnen slaan.

8...Pc5 9.Dc2 c6

Zwart wil de c-lijn kunnen openen voor het geval wit lang gaat rokeren. Voor wit is dat een reden om toch kort te gaan rokeren.

10.Pf3 De8

Een beetje gek veld, de dame staat beter op e7.

11.0–0 cxd5?

Het is vooral wit die van deze ruil zal profiteren, onder andere omdat hij

veld c4 voor zijn paard krijgt. 12.cxd5 Ld7

Misschien dat het hele idee van zwart was om …b5 voor te bereiden, maar ten eerste kan wit dat gewoon met a4 voorkomen, ten tweede is het niet eens een goede zet voor zwart (wit antwoordt met b4) en ten derde, zie de partij. 13.Lxc5!?

Het is niet gebruikelijk voor wit in het KoningsIndisch om zijn zwartveldige loper te geven. Het risico is dat de ‘conculega’ aan de andere kant heel sterk wordt. Maar door de pionnen op e5 en c5 is het lastig voor zwart zijn zwartveldige loper te activeren en het zal zwart in de partij pas lukken als het te laat is.

13...dxc5

Ook niet onbelangrijk: wit heeft nu een gedekte vrijpion.

14.a4 De7

Hier had de dame dus beter meteen naartoe kunnen gaan.

15.Pd2

Als we deze stelling zouden hebben met pionnen op c4 en c6 (dus zonder het ruilen op d5)

dan was de situatie voor wit veel minder gunstig geweest, omdat hij dan moeilijk goede velden voor zijn stukken had kunnen vinden. Nu is het echter wel makkelijk: c4 gloort voor het paard en veld b5 is beschikbaar voor paard of loper.

15...Pe8 16.Lb5

Wit wil lichtveldige lopers ruilen en hoopt dan uiteindelijk paard tegen slechte loper over te houden. Spoiler alert: dat laatste gaat lukken!

16...Lc8 17.Lxe8!

En nogmaals geeft wit een loper voor een paard! Het paard was echter op weg naar het mooie blokkadeveld d6.

17...Txe8 18.Pc4

Twee lopers zijn meestal beter dan twee paarden Nodirbek Yakubboev.

maar deze stelling is een uitzondering, de zwarte lopers doen momenteel weinig. Dat kan echter veranderen en wit moet daarom oppassen dat de stelling niet zomaar geopend wordt.

18...Td8 19.Tfd1 Lf8

Zwart speelt het vrij passief, maar het is moeilijk voor hem om tegenspel te vinden.

20.a5

De computer vindt 20.d6 nog veel beter, maar dat is voor een mens een tweesnijdende zet: de pion kan zwak worden en zwart krijgt veld e6 voor zijn loper.

20...Tb8 21.Ta3

Als zwart nu 21...Dg5 doet staat na 22.Pb5 de pion op h3 gedekt.

21...b5

Zwart wil toch wat tegenspel krijgen.

22.axb6 axb6 23.Pb5

Ld7 24.Ta7 Dg5

Nu dreigt zwart wel 25... Lxh3.

25.Db3 Df4 26.Te1 h5

verdrijven en dat is weer zo’n zet die de computer aanbeveelt maar tweesnijdend is, omdat de witte koningsstelling wordt verzwakt.

27.Ta6 g5

Beter was 27...Dg5! wat ook nog een valstrik is: 28.Txb6? is namelijk slecht na 28...Txb6

29.Pxb6 c4! 30.Pxc4 (30. Dxc4 Lxh3) 30...Tb8.

28.Pc3!?

Nu had 28.Txb6 wel gekund en dat had gewoon een pion gewonnen. Maar wit had iets moois gezien.

28...b5

Hier begon zwart wellicht weer hoop te krijgen, want na 29.Pe3 c4 staat hij eindelijk actief. Maar wit hoeft het paard helemaal niet weg te spelen!

29.g3! bxc4 30.Dd1!

En opeens staat de zwarte dame ingesloten! Toch is het nog niet voorbij, want zwart heeft nog een tegentruc.

30...Lg4! 31.hxg4 Dxg4

32.Dxg4 hxg4

OVER DIMITRI REINDERMAN

Dimitri Reinderman (1972) is een Nederlandse grootmeester, die in 2013 Nederlands kampioen werd. Hij is werkzaam als trainer/coach en schrijft regelmatig op Schakersinfo.

aangevallen. Toch staat wit gewonnen. Zijn paard is veel beter dan de zwarte loper, die zielig tegen zijn eigen pionnen aankijkt. Het witte paard daarentegen heeft de mooie velden voor het uitkiezen: c4, g4, f5, de keuze is reuze! Eerst maar eens naar e3 en dan verder kijken.

33.Te2 Td6 34.Txd6

Lxd6 35.Pd1 Kf8 36.Pe3

Tb4 37.Tc2 c3

In principe een goede ruil voor zwart: zijn zwakke c-pion tegen de witte e-pion. Pxc4 toelaten zou ook vrij hopeloos voor hem zijn. Wit had echter een reden om de ruil toe te laten.

38.bxc3 Txe4 39.Ta2!

Lc7 43.d6 kan zwart opgeven.

40.fxe3 e4 41.Kg2 Le5

Eindelijk kijkt de zwarte loper niet meer tegen de eigen pionnen aan! Veel plezier heeft zwart er niet van: het eindspel biedt hem weinig hoop. Wit hoeft in de partij niet eens zijn koning te activeren om te winnen.

42.Ta4 f5 43.c4 Ld6

44.Ta7 Le7 45.Ta6 Ke8

46.Te6

Zwart heeft nu nog een pion voor de kwaliteit, maar hij zal spoedig minstens een pion verliezen.

46...Kf7

Na 46...Kd7 47.Te5 wint wit pion f5 en dan gaat e4 ook een keer eraf.

Zwart dreigt niet echt iets, maar toch staat de dame op f4 wel een beetje vervelend voor wit, die e4 moet blijven dekken. Wit zou de dame met g3 kunnen

Het resultaat van alle verwikkelingen is dat wit een pion minder heeft en bovendien staat b2 ook nog eens

En wel hierom! De zwarte toren staat nu opgesloten en als de witte koning op d3 komt is-ie kwijt. Daarnaast moet zwart ook oppassen voor Pf5 in combinatie met Ta8+ en/of de d-pion die doorloopt.

39...Txe3

Dit verliest, maar ook na iets als 39...c4 40.Ta8+ Ke7 41.Pf5+ Kd7 42.Ta7+

47.Tc6 Lf8 48.Kf2 Le7

Zwart was in een soort zetdwang: de koning moet f6 blijven dekken (anders Tf6) en 48... Kg7 49.d6 Kf7 50.d7 Ke7

51.Tc8 verliest een stuk.

49.d6 Ld8

Ook hier verliest 49...Lf8

50.d7 Ke7 51.Tc8.

50.Txc5 Ke6 51.Td5 f4

52.d7 1–0

Zhaoqin Peng over een van haar mooiste zeges ooit

Het ‘ongelukje’ van Sofia Polgár

Zhaoqin Peng graaft voor Schaken.nl in haar verleden. In 1988 won ze tijdens de 28ste Olympiade verrassend van Sofia Polgár, een zege die ze nog altijd als een van haar mooiste beschouwt.

DOOR: ZHAOQIN PENG

Het was 1988, ik was twintig jaar oud en in november van dat jaar werd de 28ste Olympiade bij de vrouwen gehouden in Thessaloniki, Griekenland. Zonder FIDE-rating en enige

bekendheid kwam ik voor het eerst uit voor het Chinese vrouwenteam. Opvallend aan deze Olympiade was de deelname van de drie Polgár-zusjes, die voor het eerst met

SOFIA POLGÁR - ZHAOQIN PENG

RONDE 4, 28STE OLYMPIADE

1.e4 e6

Deze Franse opening leerde ik van mijn teamcoach, een Chinese schaakkampioen en een FIDE-meester. Mijn hoofdopening was eigenlijk de Siciliaanse Najdorf, die ik leerde uit de Informator uit (toen nog) Joegoslavië en het boek

Onvergetelijke 60 partijen van schaaklegende

Bobby Fischer, die ik nog een keertje ontmoette in

Boedapest in juni 1995.

Van hem koester ik nog een persoonlijke handgeschreven berichtje: ‘your love of the game will take you far’.

2.d4 d5 3.Pd2 c5 4.Pgf3

Pf6 5.exd5 Dxd5 6.Lc4

Dd6 7.0–0

elkaar aantraden voor Hongarije. En met succes. Eigenlijk voor het eerst in de geschiedenis werd de hegemonie van de Sovjet-Unie doorbroken en pakte Hongarije de titel. Maar

niet alles ging goed voor de zussen Polgár. In de vierde ronde vond er een ‘ongelukje’ plaats, toen de middelste van de drie zussen verloor van een onbekend Chinees meisje.

Met vier pionnen op de koningsvleugel zou de zwarte koning daar ook veilig kunnen staan, maar ik koos, door lang te

rokeren, voor een andere strategie, in de hoop dat ik minder onder druk zou komen te staan en meer activiteit en meer kansen op een tegenaanval zou kunnen krijgen. Ik was mij zeer bewust van de kracht van mijn tegenstander.

12.Lb2 Dc7 13.De2 h5! De tegenaanval begint. Zwart kan met de h-pion doorduwen, het paard

naar g4 sturen of …Th6 spelen.

14.Pf3 Pg4 15.Le5?!

-+ktr-vl-tr

zppwql+pzp-+-+p+-+ +-+-vL-+p -+L+-+n+ +P+-+N+P+P+QzPPzP tR-+-+RmK-

Een zwakke zet, zomaar het loperpaar weggeven! De beste voortzetting voor wit is 15.h3 Lc6 16.Tfd1 Lc5 (16...Lxf3?

17.Dxf3 Dh2+ 18.Kf1 Hier is het nog geen mat en zwart staat verloren)

17.Txd8+ Dxd8 18.Tf1 Lxf3

19.Dxf3 Dd6 20.g3 Pe5

21.Lxe5 Dxe5 een gelijke stelling.

15...Pxe5 16.Pxe5 Le8

Lopers zijn sterk in een open stelling en dus heeft zwart voordeel met het loperpaar.

17.f4?

Een verzwakking van de witte koningstelling. Beter is 17.Pf3 h4 18.h3 Kb8 19.Lb5!. Stukken afruilen om de druk te verminderen. Wit staat nog prima.

17...Ld6 18.Tae1 Kb8

19.Kh1 f6 20.Pd3 Lg6!?

-mk-tr-+-tr zppwq-+-zp-+-vlpzpl+ +-+-+-+p -+L+-zP-+ +P+N+-+P+P+Q+PzP +-+-tRR+K

Een pionoffer voor activiteit.

De zusjes Polgár in 1990. Rechts Sofia.

21.Dxe6 The8 22.Dh3

Txe1 23.Txe1 Lxf4

24.Pxf4 Dxf4 25.Ld3

Lxd3 26.cxd3 Df2 27.Tg1 h4

De zwarte stukken staan duidelijk actiever en de zwarte pionnenstructuur is ook beter.

28.a4 f5!

OVER ZHAOQIN PENG

Zhaoqin Peng (1968) is een Nederlandse schaakgrootmeester van Chinese afkomst. In 1995 emigreerde ze naar Nederland. Ze werd in totaal 14 keer Nederlands kampioen bij de vrouwen, in 1997 voor het eerst en onafgebroken van 2000 tot 2011. In 2004 kende de FIDE haar de titel Internationaal Grootmeester (GM) toe. In 1997 kwam ze voor het eerst voor Nederland uit op een WK.

Wit geeft op! 0–1

Beperkt de activiteit van de witte dame.

29.d4 Txd4 30.Dc3 a6

31.Dc5 Td2 32.De5+ Ka7

33.Dxg7 f4

Met 33...h3 34.Dg3 Dd4

35.Dxh3 Td1 wint zwart sneller.

34.Dc3 Tc2 35.Dd3 Te2

36.Dc3 h3 37.Dg7

Op 37.Dxh3 volgt 37…Te1 en wit gaat mat. 37...f3

Helaas verloren we als team met 2-1. Aan de eerste twee borden verloren de eerste Chinese WGM Liu Shilan en de eerste Chinese wereldkampioen Xie Jun (wereldkampioen in 1991) van respectievelijk Susan en Judit Polgár. Maar we maakten wel een goede indruk op de Polgarfamilie. Ik herinner me nog de dag nadat ik Sofia versloeg. Toen ik mijn jas afgaf bij de garderobe, glimlachte en knikte een oudere man naar mij. Hij stelde zich voor als de vader van de zusjes Polgár! Deze man gaf mij een groot gevoel van respect, terwijl ik van zijn dochter had gewonnen. Als jong meisje was Sofia al een schaakwonder. Zij deed voor

Hongarije mee aan vier schaakolympiades en won twee gouden teammedailles en drie individuele gouden medailles. Zij stopte best vroeg met professioneel schaken en richtte zich later op beeldende kunst.

RESERVEBANK

In het artikel ‘The Victory over the Soviet Union’ schreef de Amerikaanse journalist Sam Sloan over de match HongarijeSovjet-Unie in ronde 5 van deze Olympiade het volgende.

‘Sofia Polgár zat op de reservebank tijdens de grote wedstrijd tegen de Sovjet-Unie. Sofia wees me op een Chinees meisje dat door de speelhal liep. Ik vroeg Sofia of dat meisje kon schaken. Sofia antwoordde: ze was goed genoeg om mij gisteren te verslaan! Dat Chinese meisje was

Peng Zhaoqin. Dit was haar eerste internationale wedstrijd. Ze had geen rating. Niemand had ooit van haar gehoord. Toen Sofia echter in ronde 4 verloor van dit onbekende Chinese meisje, werd ze op de reservebank gezet door de teamcaptain van de Hongaarse vrouwenteam en mocht ze de volgende wedstrijden niet spelen.’

Met Susan, Judit Polgár en Ildiko Madl won het Hongaarse team de belangrijkste match en later ook de Olympiade. Het Chinese team werd vierde, net buiten de medailles. Met 10,5 uit 14 partijen won ik goud op bord 3.

Het was mijn eerste internationale toernooi, mijn eerste bordmedaille en mijn eerste en enige overwinning op een van de Polgár-zussen.

Heeft onze jeugd wel de toekomst?

Sinds ik – nu al enige jaren – Max Warmerdam begeleid en het Italiaans nationaal team train, volg ik met gezonde belangstelling het ‘coaching-gebeuren’ in en buiten de schaakwereld. Zo keek ik met interesse naar Ivan Sokolov die met Oezbekistan de olympiade won (ja, hoe dan???) en naar Robert Ris, die Eline Roebers en Arthur de Winter toch naar een aardig niveau weet te leiden.

MANTEL DER LIEFDE

Echter recent kwam de Nederlandse delegatie met een verlies van 900 Elo-punten terug van het EKjeugd. Ongekend! En het ergste is nog wel dat dit niet de eerste keer was. Sterker nog, er wordt structureel ‘ondergepresteerd’.

De grap is dat ik nog regelmatig huilende (lees: klagende) ouderen tegenkom, die vinden dat onze jeugdspelers zo underrated zijn. Myth busted!

Om ervoor te zorgen dat dit niet met de mantel der liefde bedekt wordt, besloot ik er toch maar een columnpje aan te wijden.

LOSERSVLUCHT

Bij de laatste schaakolympiade eindigde Italië (onder mijn hoede) 47ste, waarna ik groggy afgevoerd kon worden. Het herstel vergde daarna nog enige tijd.

Bij het EK-jeugd kreeg ik de indruk dat het voor velen best wel okay was. Er werden ‘veel ervaringen opgedaan’ en het was ‘best gezellig’, waar de reacties flabbergasted of pislink meer op zijn plaats zouden zijn geweest.

Nu was ik toevallig ook niet zo’n fan van de losersvlucht die Maurits Hendriks organiseerde tijdens

de Olympische Spelen van Rio, misschien hijzelf nu ook niet meer, anders had hij wel een losersboot door de grachten van Amsterdam kunnen laten varen voor zijn Ajax, maar consequenties mogen er best wel aan verbonden worden.

Misschien onderschat ik onze voorzitter Bianca de Jong-Muhren, maar het zou toch wat zijn als zij bij terugkomst met vuurspuwende ogen hard met de vuist op tafel zou hebben geslagen en had geroepen: ‘Dit nooit meer, dit is een schande voor Nederland!’

MINSTE WEERSTAND

Ik moet wel bekennen, dat ik zelf ook schuldig ben aan deze cultuur. Ook ik heb af en toe de jeugd getraind op Papendal, waarbij ik veel te soft was voor de boys bij wie discipline ontbrak. Als wij dat vroeger zouden flikken bij Ome Cor (oud-bondscoach van Wijgerden) dan waren de rapen zeker gaar geweest. Ik wist dat het principieel fout was (en haatte mijzelf ook voor dat slappe gedrag), maar ja het was de weg van de minste weerstand. Ik had trouwens sterk de indruk dat de jongens bij Jeroen Bosch van de schaakbond beter aan het opletten waren dan bij mij, maar ja, hij besliste dan ook over de selectie...

KRUISBESTUIVING

Het dilemma is wel: hoe ver mag en moet je gaan als coach om prestaties te behalen? Ik heb ook met een schuin oog naar de turnwereld gekeken, waar grote successen zijn geboekt tegen een (te?) hoge prijs. Toch wellicht een idee om eens te gaan kijken hoe het er bij andere sporten aan toegaat? Een beetje kruisbestuiving kan geen kwaad.

Loek van Wely (1972) is een van Nederlands bekendste schakers en was tot juni 2023 lid van de Eerste Kamer. Hij werd in 1993 grootmeester en won zeven keer de nationale titel. Houdt naast schaken ook van poker.

Bongcloud online luid bejubeld

Anna-Maja Kazarian is een Nederlandse topschaakster en Woman International Master (WIM). Ze won in 2020 het NK Internetschaak voor vrouwen. Anna-Maja heeft een eigen Twitch-kanaal en maakt deel uit van Alliance, een van ’s werelds grootste e-sportsteams. Voor Schaken.nl speurt ze naar trends.

In het schaken zijn er een hoop openingen met allerlei zijvarianten. De meeste schakers zijn bekend met eeuwenoude openingen als de Spaanse opening, de Siciliaanse verdediging of bijvoorbeeld het Damegambiet. Ondertussen hebben in de afgelopen jaren een aantal mindere openingen ook enorm veel populariteit gekregen, met dank aan content creators (en internationale meesters) als Eric Rosen en GothamChess, maar ook grootmeester Hikaru Nakamura! Deze openingen worden voornamelijk in snelschaakpotjes online gespeeld. Laten we eens kijken naar een aantal van deze openingen.

Tegenwoordig kun je er niet meer omheen: het Londen Systeem. Deze opening begint met de zetten 1.d4 d5 2.Lf4

rsnlwqkvlntr zppzp-zppzpp

Hikaru Nakamura, een van de grote schakende content creators, in actie online.

Elke beginnende schaker wordt aanbevolen om hiermee te beginnen, aangezien de opzet van wit vanzelfsprekend is, gemakkelijk te onthouden en het allerbelangrijkst: het werkt bijna altijd, ongeacht wat zwart speelt! Zo kom je makkelijk met een prima stelling uit de opening. Toch is een grote groep mensen kritisch over het gebruik van dit systeem. Met de witte stukken probeer je normaal gesproken voordeel te behalen uit de opening, maar deze opzet levert vrijwel geen voordeel op, mits zwart weet hoe deze opening aangepakt moet worden. Weet zwart hier geen raad mee, dan kan het wel snel fout gaan. Bovendien hebben beginners vaak moeite om zich aan te passen zodra er een iets andere opstelling op het bord komt. Ondanks kritiek op dit systeem, zijn er veel grootmeesters die het wel vaker gespeeld hebben, onder wie Magnus Carlsen en huidig wereldkampioen Ding Liren. Ikzelf vind de opening helemaal niets. Het is leuk om het af en toe te proberen als verrassing, maar de stellingen die eruit komen zijn erg saai en daar moet je maar van houden…

BONGCLOUD

De Bongcloud, een opening waarbij de koning op de tweede zet wordt gespeeld (bijvoorbeeld 1.e4 e5 2.Ke2), is een van de slechtste openingen en staat bekend

als een internet meme, wat inhoudt dat mensen deze opening voor de grap spelen. De koning blokkeert de ontwikkeling van de andere stukken en rokeren is direct niet meer mogelijk! Verbazingwekkend genoeg is deze opening erg populair geworden door niemand minder dan grootmeester Hikaru Nakamura.

In een van zijn online speedruns begon hij elke partij met de Bongcloud. Na ruim 300 partijen was het hem gelukt om van 1000 naar 3000 rating te gaan, een uitzonderlijke prestatie! Daarnaast heeft Hikaru deze opening een aantal keren gespeeld in online toernooien. Hierbij reageerden de tegenstanders vaak met de Bongcloud terug, waarna de partijen binnen enkele zetten remise werden verklaard door zetherhaling. Hoewel de Bongcloud een verschrikkelijke opening is om te spelen, is het in een vriendschappelijk potje dé manier om plezier te beleven.

RAKET

Heb jij weleens gehoord van de Tennison Gambit Intercontinental Ballistic Missile Variation? Ik had hier nog nooit van gehoord, totdat ik recent werd getipt op een YouTube video hierover. Origineel heet het slechts het Tennison

gambiet dat ontstaat na de zetten

1.Pf3 d5 2.e4 dxe4 3.Pg5

Stelling na 3.Pg5

Een video van Bosnian Ape Society met ruim 7 miljoen weergaven, legt de variant op een ludieke wijze uit. Hoewel het bord op die video tot mijn ergernis verkeerd staat, wordt de kern duidelijk gemaakt: deze variant kan leiden tot damewinst! Na de zetten 3…Pf6 4.d3 exd3 5.Lxd3 h6 heeft wit de mooie zet 6.Pxf7!

Stelling na 6.Pxf7

BEELD: YOUTUBE

Een dubbele aanval op de dame en de toren, dus zwart speelt 6… Kxf7. Na het volgende stukoffer met 7.Lg6+! is het voor zwart onmogelijk om de dame te verdedigen, dus na 7…Kxg6 vuurt wit de ‘raket’ af met 8.Dxd8. Een leuk openingstrucje!

De Weense opening begint met de zetten 1.e4 e5 2.Pc3 en is onder de clubschakers vast wel bekend. En wat te denken van het Weense gambiet dat ontstaat na de zetten 2…Pf6 (of 2…Pc6) 3.f4? rsnlwqkvl-tr zppzpp+pzpp

1.e4 e5 2.Pc3 Pf6 3.f4 d5 De hoofdvariant van het Weense Gambiet. 4.fxe5 Pxe4 5.Df3 Pxc3 6.bxc3 Pc6? Deze zet was te vroeg gespeeld. Eerst moet zwart 6…c5 spelen om wat meer ruimte te krijgen. Nu staat wit al erg goed. 7.d4 Le7 8.Ld3 h5 9. Pe2 Lg4 10. Df2 Lh4?

Stelling na 15…g6

16.Pxg6! Zwart kan de dreigingen niet meer tegenhouden. 16…fxg6 17.Dxg6+ Kd7 18.Dg4+ Ke8 19.Txf8+ Lxf8 20.Dg6+ Kd7 21.Df5+ Ke8 22.e6! Hier gaf zwart op vanwege groot materiaalverlies. De enige manier om mat te verhinderen is 22…De7 waarna 23.Dh5+ Kd8 24.Lg5 volgt. Deze partij laat zien hoe belangrijk de ontwikkeling van de stukken is!

Ten slotte is er het Englund gambiet: 1.d4 e5. Op een erg creatieve manier kan zwart een dame winnen: 2.dxe5 Lc5 3.Pf3 d6 4.exd6 en nu de aparte zet 4…Pe7!

Deze opening komt minder vaak voor in klassieke partijen. Online daarentegen wordt deze opening met regelmaat gespeeld, en met succes! Over het algemeen zijn gambieten erg gevaarlijk en als de tegenstander niet de weerlegging ervan weet, kan het ernstig aflopen. Dankzij de online trend van het Weense gambiet kwam ik te weten over deze variant en probeerde ik het zelf uit in een klassieke partij tijdens een zwaar toernooi. Ik was bereid om van alles te spelen om het roer om te gooien en dat lukte! Ik won de partij in 22 zetten met een mooie aanval: kenmerkend voor gambieten die succesvol verlopen!

Benieuwd naar de partij? Speel hem gerust na!

Stelling na 10…Lh4

Deze zet levert niets op. Zwart moet zo snel mogelijk lang rokeren om de koning in veiligheid te brengen en een aanval te beginnen op de koningsvleugel. 11. g3 Le7 12.0-0 Tf8 13.Lf5?! Beter was direct 13.Pf4 om druk op te voeren op de h-pion. Wit dreigt h3 waarna de zwarte stukken erg oncomfortabel staan. 13…Lxf5 14.Dxf5 h4 15.Pf4 g6 Zwart heeft een erg moeilijke stelling. De dame op f5 houdt zwart in bedwang en na 15…Dd7 speelt wit 16.e6! met nog meer moeilijkheden voor zwart. De gespeelde zet nodigt wit uit voor een mooi stukoffer.

Stelling na 4…Pe7

Op het eerste gezicht lijkt het alsof zwart simpelweg een stuk verliest na 5.dxe7, maar er zit een addertje onder het gras: zwart speelt 5…Lxf2+ en wint de dame op d1! Online kan dit erg effectief zijn aangezien er vaak verkeerde zetten per ongeluk worden gemaakt, de zogeheten mouseslips. De verleiding is dan ook een stuk groter om ‘gratis’ stukken te slaan. In een gewone schaakpartij wordt de truc minder snel over het hoofd gezien, dus ik raad het zeker niet aan om het in een hele serieuze partij te spelen.

Discover the first real chess board dedicated to online play. DGT Pegasus is changing the way of playing online chess, bringing your game to the 3rd dimension.

More information on: digitalgametechnology.com/pegasus

DGT Pegasus AD A5 2023.indd 1

18/01/2023 09:29

€ 21,75 incl. btw

FOCUS, VERTROUWEN, VEERKRACHT

en andere mentale aspecten van sport en presteren

Natuurlijk zijn mentale factoren als motivatie, concentratie en commitment minder eenduidig vast te stellen dan uithoudingsvermogen, traptechniek en kracht. Maar mentale vaardigheden als doelen stellen, scenario’s uitwerken, accepteren en doorzetten, visualiseren, zelfreguleren, drijfveren aanspreken, et cetera zijn concreet en trainbaar, net als technische en tactische vaardigheden.

Nico W. Van Yperen

Eerste hoogleraar sportpsychologie van Nederland

The Yard wordt bezet door de schakers van Tussen de Torens.

Studentenschaakvereniging Tussen de Torens

Laagdrempelige liefde voor het spel

Het succes van de studentenschaakvereniging Tussen de Torens schuilt niet in de bierkaart. Nee, in Nijmegen bloeit pure liefde voor het schaken. Bij jongens én meiden.

DOOR: BENNO DE JONGH FOTO’S: JANJAAP ZEYDNER

Bij de meeste schaakverenigingen kan je op een clubavond een pion horen vallen. Zo niet bij Tussen de Torens. De latino summer mix van de barman schalt uit de speakers. Aan de andere kant van de sports bar deelt een groepje voetballers een pitcher bier. Luid pratend en lachend volgen ze op een van de vele televisies het voetbal in de Champions League.

RAPID

Het is woensdagavond, even na halfacht. Maar liefst zestig leden van Tussen de Torens zijn afgekomen op de wekelijkse clubavond in de kantine van het sportcomplex van de Radboud Universiteit in Nijmegen. De schakers bevolken zeker de helft van The Yard, de officiële naam van de ruimte met

haar hoge plafonds en grote ramen. Schouder aan schouder zitten de schakende studenten met geconcentreerde gezichten aan de hoge tafels en lage salontafels; elk stukje tafeloppervlak is benut. Na een klein half uur zijn de eerste schakers klaar met hun rapidpartij en spelen een potje poolbiljart. “Een klassieke partij vinden velen te lang. Bovendien willen onze leden na de partij vaak ook nog analyseren, snelschaken of een praatje maken”, verklaart voorzitter Nyasha Milan Huits.

BIJNA 150 LEDEN

De naam SSVN Tussen de Torens zal niet bij heel schakend Nederland direct een belletje doen rinkelen. Toch is de studentenschaakclub in nog geen drie jaar uitgegroeid tot een van de grootste verenigingen van het land. Als belangrijkste twee

“Er melden zich constant nieuwe studenten aan, maar het verloop is ook best groot. Dat is typisch voor studenten”

Nyasha Milan Huits (voorzitter)

De pooltafel is allerminst een afleiding voor de in gedachten verzonken schakers.

redenen voor het rap groeiende ledental noemt Nyasha de populariteit van het online schaken in coronatijd en de Netflix-serie The Queen’s Gambit “De contributie van slechts 35 euro helpt ook. Een hogere contributie zou voor veel studenten een barrière vormen. Nu zijn er zo’n 130 studenten lid. Dat zouden er over een paar maanden weleens 150 kunnen zijn. Er melden zich constant nieuwe studenten aan, maar het verloop is ook best groot. Dat is typisch voor studenten. Vinden ze het leuk, dan blijven ze. Zo niet, dan gaan ze verder kijken.”

Nyasha werd in het voorjaar van 2021 het vierde lid van het oprichtingsbestuur. “Het had niet veel gescheeld of we waren een dartvereniging geweest”, lacht hij. “De drie oorspronkelijke oprichters wilden vooral een gezelligheidsvereniging beginnen.”

Toen het – mede door inbreng van de huidige voorzitter – een schaakclub werd, hielden de drie het na een paar clubavonden voor gezien. Nyasha bleef als gepassioneerd schaker de club wel trouw en hij is sindsdien actief in het bestuur. Het eerste jaar van

de vereniging was hij penningmeester, vervolgens secretaris, vorig jaar commissaris intern en nu dus voorzitter. “Ik vind het leuk om elk jaar iets anders te doen”, zegt de bevlogen student Philosophy, Politics and Society

DEBUUT

In een aanpalend zaaltje bereidt het eerste team zich intussen voor op een historische gebeurtenis. Zaterdag is de allereerste externe wedstrijd in de prille geschiedenis van de club, in Klasse 5D thuis tegen Vianen/DVP 2. Op een beamer worden de verwachte opstelling, openingen en speelstijl van de tegenstanders geanalyseerd. Een gezonde wedstrijdspanning hangt in de lucht. De sterkste speler van Tussen de Torens, Mick van Randtwijk, neemt het voortouw. “Hij speelt meestal de Ponziani”, vertelt hij over een tegenstander. De studenten nemen de voorbereiding serieus. Niet alleen de partijen van de tegenstanders uit de database moeten eraan geloven. In de zoektocht

“Het had niet veel gescheeld of we waren een dartvereniging geweest”

Moya Koster is een van de vrouwen die zich thuis voelt op de clubavonden.

naar zwakheden struint het eerste team ook de krochten van het internetschaak af. “Ik heb hem gevonden”, roept Levi Vriens, “zijn naam op Lichess is Vierpionner.”

Tussen de Torens heeft sinds dit seizoen ook een tweede team, dat zijn debuut maakte thuis tegen Veenendaal 3. “Of er volgend seizoen meer externe teams komen, hangt af van onze leden”, zegt de voorzitter. De speelsterkte van de leden van Tussen de Torens varieert van 1200 tot 2100. Veel leden hebben nog geen officiële KNSB-rating en dat geldt ook voor Luc Jaspar. In tegenstelling tot zijn teamgenoten van het eerste speelt hij mee met de interne competitie. “Ik ben niet zo’n prepper.” Volgens de reglementen van de vereniging mogen leden drie jaar na het afstuderen geen lid meer zijn. De tweedejaars masters student biomedische

Nyasha Milan Huits (voorzitter)

“Normale schaakclubs hebben soms het imago van een paar oude mannen die stilzwijgend tegenover elkaar zitten. Dat is bij ons toch heel anders”

Luc Jaspar

Voorzitter Nyasha Milan Huits (links) heeft zelf ook tijd vrijgemaakt voor een partij.

wetenschappen vindt dat nu al jammer. “Normale schaakclubs hebben soms het imago van een paar oude mannen die stilzwijgend tegenover elkaar zitten. Dat is bij ons toch heel anders. Ik voel me hier op m’n plek.”

Ook Luc begon tijdens corona met online snelschaken. “Ik schaakte al wel als jong jochie. Laatst vond ik een paar Stap-3 boekjes van mezelf als negenjarige terug en dacht ik: ik was toen veel beter dan nu. Het is eigenlijk jammer dat ik toen gestopt ben. Daar staat tegenover dat ik erg blij ben nu weer te schaken.”

GEEN

ZUIPVERENIGING

Intussen vloeien in The Yard de grote kannen bier rijkelijk, maar toch vooral aan de kant van de voetballers, hockeyers en andere sporters. Bij de schakende studenten is het menu gevarieerder. Naast bier drinken ze ook vaak Radler, thee en frisdrank. Studievertraging kan een dure grap zijn en studenten hebben vaak een druk sociaal leven. Wat de reden ook is, van een drankgelag is deze woensdagavond geen sprake. Opvallend, want wie aan een studentenschaakvereniging denkt, vermoed toch ook tot diep in de nacht bier drinken. “We zijn geen zuipvereniging”, zegt de voorzitter. “Je ziet het ook tijdens de tentamenweek, dan is het direct een stuk rustiger op de clubavond.”

VROUWEN

Wat verder opvalt is het relatief hoge aantal vrouwen. Van de zestig aanwezige leden op deze woensdagavond zijn er tien vrouw, met een totaal van achttien vrouwelijke leden. Dat is een percentage waar de meeste verenigingen alleen maar van kunnen dromen. Een van die jonge vrouwen is Moya Koster, eerstejaars student Bouwkunde. Moya leerde drie jaar geleden schaken in Winterswijk van schaaktrainer Marcel Krosenbrink. Ze werd gegrepen door de schaaksport en is behalve van Tussen de Torens ook lid van UVS Nijmegen, de vereniging die in januari haar tachtigste verjaardag viert. “Ik houd ook heel erg van klassieke partijen spelen, vandaar. De sfeer is daar totaal anders. Hier zijn veel enthousiaste leeftijdsgenoten. De twee clubs vullen elkaar wat mij betreft prima aan.”

UIT Z’N VOEGEN

Tussen de Torens heeft meer te bieden dan de wekelijkse interne competitie en de maandelijkse

externe competitie. Zo is er elke dinsdag een les voor een specifiek onderdeel van het schaken en geeft Nyasha een beginnerscursus. Elke derde donderdag van de maand is er een activiteit als de murder mystery game night of de laser tag activity Terwijl sommige schaakclubs hun ledental zien dalen, groeit de Nijmeegse studentenschaakvereniging als kool. Het lijkt een kwestie van tijd voordat de club uit z’n voegen barst en The Yard te klein wordt.

Zodra de rapidpartijen ten einde zijn, worden de eerste borden en stukken ingepakt, om middenin in de sports bar plaats te maken voor de andere sporters. “We zijn in overleg met de Radboud Universiteit om te kijken naar een andere ruimte”, zegt voorzitter Nyasha.

Het geheim van Tussen de Torens is meer dan alleen The Queen’s Gambit of de stijgende populariteit van online schaken, weet ook Nyasha. “Het

is liefde voor het spel in combinatie met de laagdrempeligheid. En door de gezelligheid blijven studenten bij onze vereniging hangen.”

Op deze clubavond zijn het Mick van Randtwijk en Levi Vriens die als langste blijven hangen. Terwijl de sportkantine bijna in z’n geheel is overgenomen door luidruchtige hockeyers die de ene na de andere pitcher soldaat maken, spelen de twee onder het genot van een biertje talloze potjes met één minuut op de klok. De stukken vliegen over het bord, maar het resultaat is telkens hetzelfde. “Je bent gewoon te handig”, roept Levi het uit na de zoveelste verliespartij. Dan, het is nog geen 23.00 uur, houden ook Mick en Levi het voor gezien. De borden en stukken worden opgeborgen. De clubavond is voorbij. Als je tot de kleine uurtjes wil doorhalen, dan moet je niet bij Tussen de Torens zijn. Voor de rest zit het bij de studenten in Nijmegen meer dan snor.

Redding uit de vergetelheid

Portret Garry Kasparov, gemaakt op 22 augustus 2009 in Zürich.

ILLUMINATING CHESS

Uitgeverij Thinkers Publishing Prijs: € 45,-

De Nederlandse fotograaf Fred Lucas fotografeert al meer dan twintig jaar in het schaken. Een selectie van zijn beste werk is nu gebundeld in het prachtige fotoboek

Illuminating Chess.

Zelf noemt Lucas het boek “een redding van een aantal foto’s uit de vergetelheid”. “Aangemoedigd door een clubgenoot en journalist begon ik aan dit schaakfotoboekproject. De collectie laat de essentie van het spel zien. Het proces deed me beseffen dat een andere selectie een apart boek zou opleveren.

Net als schaken kan fotografie tijd en afstand overbruggen en momenten vastleggen die taal en cultuur overstijgen. Foto’s bewaren herinneringen en laten de schoonheid en diversiteit van de wereld zien.

In het huidige digitale tijdperk geven fysieke fotoboeken nog steeds een gevoel van saamhorigheid.”

Voor Lucas, zelf ook een bevlogen amateurschaker, was het fotograferen van schaken en schakers altijd vol uitdagingen. “In tegenstelling tot dynamische sporten gaat schaken langzamer, waardoor anticipatie en kennis van het spel nodig zijn. Aandacht voor belichting en compositie versterkt de visuele impact.”

Op deze pagina’s drie foto’s uit dit prachtige boek.

Rechtsboven: De partij Michael Adams – Anish Giri, op de openingsavond van de Grand Prix London op 20 september 2012

Rechtsonder: Een jonge Magnus Carlsen op 13 januari 2011 in Wijk aan Zee. Titel: King safety.

Schaakpuzzel

BEDENKER: DIMITRI REINDERMAN

In tien vragen testen we je kennis over gebeurtenissen uit het afgelopen jaar. De oplossing is de naam van iemand die in 2023 een belangrijk toernooi heeft gewonnen. De oplossing vind je op pagina 82.

1. In welke stad (tevens sponsor van een wielerploeg) werd de WK-match gehouden?

2. Welke omstreden influencer, zoon van een Amerikaanse IM, zat in Roemenië in hechtenis op verdenking van verkrachting en mensenhandel?

3. Maks (Max Bolhuis) had een hit met daarin de tekst ‘Speel het slim en be the king, een grootmeester in schaken’. Wat is de titel, tevens een voor schakers onhandige eigenschap?

4. Van welke partij zie je in het diagram de slotstelling?

5. Welke grootmeester won met zwart op wat hij ‘Cheating Tuesday’ noemde met de zetten 1.e4 f6 2.d4 g5?

6. Urban Chess is een succes, er komen steeds meer openbare schaakborden in Nederland. Maar waar werd het grote schaakbord wegens overlast juist weggehaald?

7. In Enschede overleed op 6 maart jl. op 64-jarige leeftijd een van de oprichters van DGT (bedrijf in digitale schaakklokken). Hij was ook onder meer arbiter op hoog niveau, organisator, bestuurder en spreekbuis voor slachtoffers van de vuurwerkramp. Over wie hebben we het?

8. Waar werd dit jaar het NK gehouden?

9. Het jubileumboek van de KNSB heet ‘…. vol verhalen’. Wat moet er op de puntjes?

10. In welke Nederlandse stad werd het officieuze record schaken op 150 uur gezet?

De cup voor de club

De Europa Cup voor clubteams werd dit jaar georganiseerd in het Albanese Durrës. Offerspill Sjakkclubb uit Noorwegen, met Magnus Carlsen als captain, won bij de heren. Carlsen haalde niet verrassend de beste score aan het eerste bord. Voor Nederland deden teams van LSG, Paul Keres, Zuid-Limburg en Bloemendaal mee. Sterkste damesteam was het Roemeense Superchess met Eline Roebers in de gelederen.

1. Zwart is aan zet

-+-+-+k+ +-+r+-vlp -wq-+p+p+ zp-+p+-zP-+p+-wQ-+ +-zP-+-+PzP-+-tR-zP +-+-tR-mK-

2. Wit is aan zet r+-+-+-+ +ptrnvl-+p p+-+kzp-+ zP-zp-zp-zpP -+N+P+-+ +-zP-vL-+-zPKtR-zPP+ +-+R+-+-

3. Wit is aan zet

4. Wit is aan zet -+-+-+k+ zpp+-+-+p -+p+-+-+ +-wqpvl-+-+-+-tr-+ +P+-+-sNP P+P+QzP-+ +R+-+-mK-

5. Zwart is aan zet

-+-+-+-+ +-+-+pmk-vL-+-+p+ +-+-vl-+p p+-zPq+-+ +-+-+-zPP PzPR+-+QmK +-+r+-+-

6. Zwart is aan zet -+R+-sn-tr +p+r+-zpp p+-+pmk-+ +-+p+-sN-+-zP-+-+ +-+-+-zPPzP-+-zP-zP +-+-tR-mK-

7. Wit is aan zet ltr-+-+k+ +-+nvlpzPptr-zpp+-+ +-+-+-zp-+-sNqzP-+ +P+n+-+Q N+P+-+-+ +KvL-+-tRR

8. Zwart is aan zet -+-+-trk+ vL-zp-+-zp-+-zp-+-zp zp-+Pzp-+-+Q+n+qzP zP-+P+rzP-zP-+-zP-+ +-tR-+RmK-

9. Zwart is aan zet

Loper of paard, wat is het meeste waard?

Of de loper in waarde het paard overstijgt en hoeveel dan, daar zijn de meningen over verdeeld. Dat Magnus Carlsen een meester is in het eindspel, daarover niet.

DOOR: ERWIN L’AMI

We weten het allemaal: in het schaakspel is de pion 1 punt waard en de loper en het paard 3 punten. De toren krijgt 5 punten, en de dame 9. Dat is althans de traditionele manier van tellen. Vooral over de gelijke waarde van paard en loper valt te twisten. De loper moet over het algemeen hoger ingeschat worden en het is daarom geen wonder dat Bobby Fischer al in 1972 met een alternatief kwam. Hij vond de loper 3,25 waard, 0,25 meer dan het paard. Garry Kasparov was in 1986 iets voorzichtiger en kwam op een waarde van 3,15 voor de loper, en 3 voor het paard. AlphaZero, de beroemde schaakengine van Google’s DeepMind kwam in 2020 met het verlossende woord: het paard is 3,05 waard, en de loper 3,33. Het is maar dat u het weet! Ik wil deze keer kijken naar een eindspel waarin de loper duidelijk superieur is aan het paard. We gaan dat doen aan de hand van een partij van de persoon

wiens techniek beter is dan enig ander persoon die ooit op de aarde rondgelopen heeft: Magnus Carlsen. Zeker, Carlsen is sterk in alle aspecten van het schaken, maar het is toch vooral het eindspel waar hij met kop en schouders boven de rest uitsteekt. In 2015 kreeg hij de volgende stelling op het bord tegen Hikaru Nakamura.

MAGNUS CARLSEN –HIKARU NAKAMURA LONDEN, 2015

fraai uit, maar vooralsnog maakt de zwarte stelling een stugge indruk. In deze eerste fase is het zaak de stelling zoveel mogelijk te versterken. Carlsen doet dat door zijn koning dichter bij het centrum te brengen en de pionnen op de koningsvleugel op te spelen – om zodoende meer ruimte te pakken.

38.Kg3 Kf8 39.f4 Pf6 40.Lf3 Uiteraard wil wit het loperpaar behouden. 40.Kf3 zou de koning dichter bij het centrum brengen maar na 40...Pxe4 41.Kxe4 weegt het verlies van het loperpaar zwaarder. Zwart speelt 41...f6 of 41...Ke7 met een gelijke stelling. 40...Ke7 41.f5!?

We komen erin op het moment dat er zojuist torens zijn geruild op d7. De witte lopers zien er

Een buitengewoon interessante beslissing. Carlsen stuurt aan op een stelling waarin al zijn resterende pionnen geïsoleerd zijn! De bedoeling, na het geforceerde 41...gxf5 42.gxf5, is om de koning op g3 meer ruimte te geven. De koning kan van de vrijgekomen ruimte gebruikmaken door naar f4 of g5 te lopen. Magnus zal dat ook doen, later in de partij. Een ander idee in deze stelling is voor wit om de loper naar g5 te spelen en vervolgens met de opmars h4-h5-h6 het paard op f6 te destabiliseren. Daarnaast kan wit, wanneer de zwarte koning niet op e7 staat, met de loper f6 slaan en zo de h-pion een vrijpion te maken. De engine wil anders spelen, en versterkt de stelling verder met 41.h4. Dit ziet er inderdaad ook sterk uit. Als zwart een afwachtende houding aanneemt, met bijvoorbeeld 41...Ke6, dan kan volgen 42.Ld2 Ke7 43.Lc3 waarmee g7 onder schot wordt genomen. Zwart zit al in grote problemen want na 43...Ke6 44.g5 Pe8 (wat anders?) 45.Le4 Ke7 wint wit met 46.Lb1 (het directe 46.f5+ kan ook) 46...Ke6 47.f5+! gxf5 48.h5 en

het is niet mogelijk om de h-pion te stoppen.

Zwart kan echter taaier verdedigen door na 42.Ld2 aan pion c5 te gaan hangen. Met 42..Pd7 is de manoeuvre van wits zwartveldige loper naar de a1-h8 diagonaal gestopt. De pion op c5 hangt immers. Dat maakt het lastig voor wit om de stelling verder te versterken. De zet van Magnus bevalt me daarom beter. 41...gxf5 42.gxf5 Kd7 43.Kf4 Pe8 Zwart zit in een lastig parket. Toch was er denk ik een betere verdediging te voeren. Met 43... Kc7 is b7 gedekt en bovendien veld d7 vrijgemaakt. Dat is bijvoorbeeld nuttig als wit met 44.Lf2 verdergaat. Zwart speelt dan 44...Pd7 en kan met ...f7-f6 en ...Pc6-e7/e5 een sluitende verdedigende opstelling innemen. Beter is 44.h4 maar ook nu zie ik na 44...Pd7 45.Ld5 f6 46.Ke4 Pe7 geen winst. De paarden op d7 en e7 nemen alle toegangsvelden van de witte koning af. Verder is van belang dat op 47.Lf4+ geen 47...Kc8 gespeeld moet worden. Dan wint wit namelijk door 48.Ld6 Pc6 49.Le6 en wit slaat op d7 gevolgd door Lf8xg7, met

winst. Zwart heeft echter 48... Kd8! zodat na 48.Ld6 de redding 48...Pc8! in de stelling zit. Wit heeft plots niets meer, omdat na 49.Lxb7 Pxd6 50.cxd6 Pc5+ niet één, maar twee lopers in de doos verdwijnen.

Waarschijnlijk moet wit proberen de stelling nog verder te versterken, met bijvoorbeeld 47.h5. Toch heb ik ook hier na 47...Kc8 geen winst kunnen vinden. Wellicht heeft zwart inderdaad een vesting?

44.Kg5

Consequent maar toch een stap in de verkeerde richting. Wit had nu de kans moeten aangrijpen om de pijlen op g7 te richten. Na 44.h4 brengt 44...Pf6 45.Ld2! Pe8 46.Lc3 Ke7 47.Le4 zwart in grote problemen. Zo verliest na 47...Pf6 het pionneneindspel, dat na 48.Lxf6+! Kxf6 49.Lxc6 bxc6 50.h5 ontstaat. Zwart mag geen ...g7-g6 spelen, want na een dubbele ruil op g6 heeft wit vrij baan om c6 op te halen. 50... Ke7 51.Kg5! helpt echter ook niet. Wit staat klaar om met f5-f6 een verre vrijpion te creëren, en ook na 51...f6+ 52.Kg6 Kf8 53.h6 stort de stelling in.

Hikaru Nakamura.

Zeer instructief is de variant waarin wit niet op de koningsvleugel, maar op de damevleugel een doorbraak forceert

Zwart doet er beter aan om ook hier 44...f6 te spelen, maar het is duidelijk dat dit een veel mindere versie is dan in de noot na zwarts 43ste zet. De zwarte paarden zijn ver verwijderd van d7 en e7 en dat maakt het lastig om een vesting op te zetten. Na bijvoorbeeld 45.Le4, om Kf4-g4-h5 voor te bereiden zonder dat … Pc6-e5+ een probleem vormt, 45…Pc7 46.Kg4 heeft zwart nog tegenspel met 46…Pb5. Daarom speelt wit eerst 46.a4! waarna zwart het lastig heeft. De lopers zijn oppermachtig en wit staat klaar voor Kf4-g4-h5. De stelling lijkt daarom verloren.

44...Ke7 45.Lf4 a6

Dit is een hele serieuze fout, maar makkelijk te zien is dat uiteraard niet! Op het oog speelt Nakamura een zet die niet veel kwaad kan. Het is echter heel belangrijk om veld a6 beschikbaar te hebben voor een paard. Dat is belangrijk omdat wit dan minder makkelijk de manoeuvre Lf4-d2-c3 uit kan voeren.

Zwart speelt dan immers snel …Pe8-c7-a6 met aanval op c5. Carlsen had daarom nu met 46.Ld2! toe kunnen slaan. Met de pion op a7 speelt zwart dan 46… Pc7 47.Lc3 Kf8! met de dreiging …Pc7-a6. Nu de pion echter al op a6 staat, speelt wit kalmpjes 48.a4! en is zwart aan handen

en voeten gebonden. Ook 46… Pf6 47.Lc3 Pd7 werkt niet goed, want het opgeven van de g-pion voor de c-pion is veel te gevaarlijk. De witte h-pion zal spoedig de beslissing brengen.

46.h4

Carlsen doet een zet die zijn stelling in algemene zin versterkt, maar de variant 46.Ld2, zoals boven aangegeven, was wat geforceerder. Dat doet overigens niets af aan 46.h4. Wit versterkt zijn stelling tot het uiterste, alvorens tot actie over te gaan.

46...Kf8 47.Lg3 Nf6 48.Ld6+ Ke8

49.Kf4 Pd7 50.Lg2 Kd8

51.Kg5

Wit kan zijn stelling niet verder versterken en besluit tot actie over te gaan. Het plan dat Carlsen kiest, slaagt uiteindelijk, maar is niet het beste. Zeer instructief is de volgende variant, waarin wit niet op de koningsvleugel, maar op de damevleugel een

doorbraak forceert: 51.Ke4 Pf6+ 52.Kd3 Pd7 53.Kc3 en zwart heeft een probleem. Op 53…Pf6 volgt 54.Lf8 g6 55.fxg6 fxg6 56.Lh6 Kd7 57.Lg5 en zwart gaat aan de zwaktes op g6 en b7 ten onder. Zwart kan ook verhinderen dat wit Ld6-f8 kan spelen, met 53… Ke8, maar nu volgt 54.Lxc6 bxc6 55.Kb4 en wit haalt a6 op en wint. 51...Ke8 52.h5

Het was nog niet te laat om met 52.Kf4 terug te keren naar het plan dat ik schetste op zet 51. Carlsen heeft zijn zinnen echter gezet op het openen van de koningsvleugel. Hij voert daarmee consequent het plan door wat hij met 41.f5 heeft ingezet: het activeren van de koning. Het is waar dat het vooral de lopers zijn die in deze stelling het zware werk doen, maar het is algemeen bekend dat de koning in het eindspel ook van grote waarde kan zijn. Carlsen wil zijn monarch naar g7 brengen!

52…Pf6 53.h6 Ph7+ 54.Kh5 Pf6+

55.Kg5 Ph7+ 56.Kh4

Met de koning op h4, vrij van schaakjes, is zwart gedwongen om op h4 te nemen. Dat geeft de koning de kans om de zwarte linies te doorbreken.

56...gxh6 57.Kh5 Pf6+ 58.Kxh6 Pg4+ Hierop volgt een elegante weerlegging. Sterk is 58...Kd7! omdat het geplande 59.Kg7 nu remise is na 59…Pe8+ 60.Kxf7 Pxd6+ 61.cxd6 Pd8+ 62.Kf8 b5. Zwart gaat een vrijpion maken op de damevleugel en heeft daarmee net voldoende tegenspel. Zie bijvoorbeeld 63.f6 a5 64.Lh3+ Kxd6 65.Ke8 Kc7 66.Lf1 b4 67.axb4 axb4 68.Lc4 Pb7 69.Ke7 Pd6 en er is geen doorkomen aan. Het paard op d6 zorgt ervoor dat wits f-pion nooit de overkant zal bereiken.

59.Kg7 Pd4 60.Le4 Pf2 61.Lb1!

+p+-+pmKp+-vL-+-+ +-zP-+P+-+-sn-+-+

Het bord is net groot genoeg!

Op b1 is de loper onaantastbaar en er dreigt nu sterk Ld6-e5 waarna het paard moet wijken van d4. Wit kan daarna met

Lb1-a2 de pion op f7 onder schot nemen.

61…Pg4

Om bovengenoemde dreiging te verhinderen.

62.Lf4 f6

Dwingt Magnus om een prachtige winst te vinden. Zwart fixeert de pion op f5 en zoekt tegenspel middels …Ke8-d7-c6.

63.Le4 Pf2 64.Lb1 Pg4 65.Le4 Pf2

66.Lxb7

Na even wat tijd op de klok te hebben gewonnen, slaat wit toe. Hij heeft het stukoffer op zet 67 reeds gezien.

66…Pd3

-+-+k+-+

Hier heeft zwart op vertrouwd. Nu is 67.Ld6 Pxf5+ 68.Kxf6 Pxd6 69.cxd6 Kd7 vrij gemakkelijk remise, maar wit heeft nog 69.Lc6+! alvorens na 69…Kd8 op d6 te slaan. Zwart kan dan ternauwernood remise maken met 70...Pb2! 71.Ke6 Pc4 72.a4

Magnus Carlsen.

Hoewel alle witte pionnen zich op de damevleugel begeven, kan er van een

vesting geen sprake zijn

a5 73.Kd5 Pe3+! 74.Kc5 Pg4! En zwart is net op tijd. Zie bijvoorbeeld 75.Kb6 Pe5 76.Lb5 Pf7! en zwart maakt remise. Wit staat echter sterker.

67.Kxf6!!

Een geweldig stukoffer en bovendien de enige manier om de partij te winnen.

67...Pxf4 68.Ke5

De zwarte paarden zijn bijzonder ongelukkig. Nu is bijvoorbeeld 68…Pde2 69.Lxa6 hopeloos, en 68…Pxf5 69.Kxf5 Pd3 70.c6 Kd8 71.Lxa6 is niet veel beter. Hoewel alle witte pionnen zich op de damevleugel begeven, kan er van een vesting geen sprake zijn.

68...Pfe2 69.f6?

Erg jammer! Na het voorgaande had wit absoluut beter verdiend. 69.Lxa6 wint hier ook niet, omdat 69…Pf3+ de paarden weer tot leven wekt. 69.c6 wint echter vrij gemakkelijk, omdat op 69… Kd8, 70.f6! beslissend is. Ook 69… Pxc6 70.Lxc6 wint vrij gemakkelijk. Carlsens coach Peter Heine Nielsen geeft de instructieve variant 71.Ld5 Pc3 72.Lc4 a5 en in vergelijking met wat in de partij volgt, hoeft wit hier nu niet de a-pion te dekken. Daarom kan wit rustig 73.Kd4 Pd1 74.a4 spelen. Na 74…Ke7 75.Lb3 Pf2 76.Kc5 Kf6 77.Le6 wint wit de a-pion en de partij.

69...a5 70.a4 Kf7 71.Ld5+ Kf8?

Deze logisch uitziende zet geeft het punt weer terug! De remise was dan ook verre van

gemakkelijk. Met 71...Kg6! had zwart staande kunnen blijven. Na 72.c6 Pxc6+ 73.Lxc6 Kf7 74.Ld5+ Kf8 is het grote verschil met de noot op zet 69 dat de witte pionnen op a4 en f6 staan. Dat geeft zwart net voldoende tegenspel om remise te maken. Zie bijvoorbeeld: 75.Lc4 Pc3

76.Lb3 Ke8 77.Kd4 Pe2+ en het klopt precies. Na zowel 78.Kc5 Pc3! met het idee 79.Kb6 Pxa4! 80.Lxa4 Kf7 als 78.Kc4 Pc1! (en niet 78…Kf7? 79.Kd3+) maakt zwart remise.

72.Ke4!

Ondanks serieuze tijdnood vindt Carlsen de enige winnende zet. Wit dreigt nu sterk Ke3 en daarna Lc4, waarna een van de zwarte paarden verloren gaat.

72...Pc2

Geen fijne zet om te spelen maar goede raad is reeds duur. Met beide paarden hopeloos buitenspel is het moment aangebroken om de vrijpionnen in stelling te brengen.

73.c6 Pc3+ 74.Ke5 Pxa4 75.Lb3

Een belangrijke pointe die wit in ieder geval op zet 73, maar wellicht ook al daarvoor, had voorzien.

75...Pb6 76.Lxc2

De witte vrijpionnen brengen nu gemakkelijk de beslissing.

76…a4 77.c7 Kf7 78.Lxa4 Zwart geeft op.

Een memorabel eindspel! Na het zien van dit voorbeeld denk je wellicht dat het meer op zijn plaats zou zijn om de loper 4 punten toe te kennen, maar toch zijn er ook stellingen, vooral wanneer de pionnenstructuur gesloten is, waarin het paard superieur kan zijn aan de loper. Daarover hebben we het wellicht een volgende keer!

Erwin l’Ami is een van de sterkste grootmeesters van Nederland. Tweemaal Open Nederlands Kampioen, vast lid van het Nederlandse Olympiadeteam en werkte als secondant voor Veselin Topalov bij diens WK-match tegen Vishy Anand in 2010. Tegenwoordig werkt hij veel samen met Anish Giri. l’Ami staat bekend om zijn gedegen spel en grote theoretische kennis.

Het ‘plaatje’ bij Tata Steel Chess wordt nóg mooier

Het Tata Steel Chess Tournament staat bol van tradities, maar dat wil niet zeggen dat de vernieuwing buiten de deur wordt gehouden. Met name ook om de fans te plezieren, bedenkt en omarmt de organisatie innovatieve initiatieven. Het toernooi is straks nog beter online te volgen en de beelden worden nóg fraaier.

DOOR: EDWIN ALBLAS FOTO’S: IMOTION

Vanuit Nederlands perspectief beleefde Tata Steel Chess Tournament dit jaar een hoogtepunt met de overwinning van Anish Giri. In de 85ste editie notabene.

De bijnaam Wimbledon van het schaken gaat nog altijd op. Het toernooi heeft een hoge status in de internationale schaakwereld, trekt jaar in jaar uit de beste spelers naar Wijk aan Zee en kan, zo lijkt het, nog wel wat jaartjes mee. Bezoekers trekt het toernooi ook, maar in sporthal Moriaan zijn de mogelijkheden begrensd. Vol is vol.

WEBCAMERA’S

De rek zit ’m in de kijkers elders. Sinds corona hebben schaaktoernooien nog beter de mogelijkheden van de digitale wereld ontdekt en die lijken voorlopig onbegrensd.

Menno Pals raakte bij toeval betrokken bij Tata Steel Chess, waar al een beetje werd

geëxperimenteerd met webcamera’s. “Maar die geven geen videobeeld”, verduidelijkt Pals, die al jaren zijn brood verdient met een bedrijf in computers, randapparatuur en software. Hij nam een aantal camera’s mee met een veel betere weergavekwaliteit naar Wijk aan Zee en legde een netwerk aan: de basis om de livebeelden naar alle plekken in de wereld te sturen, beelden terug te kijken en nog veel meer. “We kunnen meerdere partijen tegelijk bedienen, de regietruck in de cloud zetten waardoor je overal op de wereld

zelf een keuze kunt maken. Om een voorbeeld te geven: TV Noorwegen was eigenlijk alleen geïnteresseerd in de partijen van Magnus Carlsen. Daar bouwen ze dan een hele show omheen. En zo gebeurt dat ook in China.”

OVERTUIGEN

Bovendien koos Pals ervoor om andere camerastandpunten te gebruiken. “Vaak werden de beelden van boven genomen en dan zag je niet veel meer dan een kalende plek op het hoofd van de schaker”, chargeert hij enigszins. “Dus wij begonnen met camera’s

“Door meer in beeld te komen, worden schakers meer en meer helden”

Menno Pals (iMotion)

Beelden van de camera’s in de WK-match tussen Ding Liren en Jan Nepomnjasjtsjii.

op de tafel te plaatsen. Dat geeft een heel ander, meer intrigerend beeld.”

Pals is van huis uit geen schaker. Maar als buitenstaander en deskundige op dit terrein krijgt hij misschien juist wel meer voor elkaar. Nu stapelen de verzoeken voor zijn bedrijf iMotion zich op. Met een knipoog vertelt hij: “Bij de World Cup in Azerbeidzjan hebben we de arbiter heel laat op de avond in de hotelbar omgekocht met een paar biertjes om op de eerste tafel de camera op de plek te krijgen waar wij ’m wilden. Een dag later kregen we vanuit de organisatie de vraag of we dat niet op alle borden konden doen…”

NEUSPEUTEREN

Bij de WK-match tussen Jan Nepomnjasjtsjii en Ding Liren in Kazachstan was het team van Pals, waarin ook fotograaf Lennart Ootes en de aan chess. com gelieerde content director Peter Doggers een prominente

rol vervullen, ook in charge wat de regie betreft.

De streams werden wereldwijd meer dan 30 miljoen keer bekeken. Bij Tata Steel Chess 2023 lag het hoogtepunt live op zo’n 300.000 kijkers en bekeek een half miljoen fans de replays. Het werk van iMotion blijft dus zeker niet onopgemerkt. “Op het livestreamplatform Kick praatte Hikaru Nakamura bijna een half uur lang over de nieuwe camera’s die we gebruiken. Erwin l’Ami vertelde dat hij nog nooit zulk mooi beeld van zichzelf bij het schaken had gezien. Voor sommigen is het even wennen, als je weet dat je constant in beeld bent. Je kunt beter niet meer ongegeneerd tijdens een partij in je neus peuteren. Maar de winst voor de spelers is ook dat ze footage van zichzelf hebben, waarmee zij ook iets kunnen richting hun achterban. Door meer in beeld te komen, worden schakers meer en meer helden. Daar ben ik van overtuigd.”

Ootes en Doggers aan het werk in de regiekamer.

SLOW TELEVISION

Bij de komende editie van Tata Steel Chess trekt Pals ook alle registers open. “Ik denk dat we daar meer dan vijftig camera’s zullen inzetten, inclusief nieuwe bordcamera’s. We gaan bijvoorbeeld ook slow television maken, dat je rustig een paar uur als achtergrond op je laptop kan laten aanstaan. En je kiest zelf de momenten waarop je er bijvoorbeeld commentaar en meer bij wil.”

TATA STEEL CHESS

Het Tata Steel Chess Tournament wordt van 12 tot en 28 januari 2024 in Wijk aan Zee gespeeld. www.tatasteelchess.com

Schaakfestival Groningen

21-30 december 2023 |

GRONINGEN

Het schaakseizoen gaat bepaald niet als een nachtkaars uit, want in Groningen luiden ze sinds jaar en dag het jaar uit met een schitterend festival. Met recht een festival, wat hier zit alles op en aan. De organisatie gaat er prat op het gezelligste toernooi van Nederland te organiseren en dat is uiteraard arbitrair, maar getuige het aantal side-events komt het daar zeker aardig in de buurt. Wat te denken van het NK onderwaterschaken? Of een damtoernooi? En wat te denken van Hand & Brains, Doorgeefschaak en de After Chess-avonden in Proeflokaal Hooghoudt in de binnenstad van Groningen? Kortom, wanneer je op de drempel van het nieuwe jaar meer wil dan alleen zingen bij de kerstboom en oliebollen, dan is Groningen misschien wel voor jou the place to be van 21 tot en met 30 december.

Data & locatie

21-30 december 2023

Diverse locaties in Groningen

Meer informatie: www.chessfestival.nl

Contact: info.chessfestival@gmail.com

Rond de kerstdagen is er veel te doen op schaakgebied. Hier nog drie leuke toernooien die het deelnemen waard zijn.

KC Kerstblitz

Gratis snelschaaktoernooi bij de Kennemer Combinatie. En met snel bedoelen we: vijf minuten per persoon per partij. Vooraf aanmelden via onderstaande QR--code is wel zo handig.

Datum & locatie

Vrijdag 22 december (20.00-22.30 uur)

Trefpunt ’t Trionk, Haarlem

Contact: kennemercombinatie@gmail.com

Snel in Amsterdam

Het Open snelschaakkampioenschap van Amsterdam omvat dertien ronden op Zwitsers volgens rating. Schrik niet, aan het bord krijg je drie minuten plus twee seconden increment. De eerste prijs is 150 euro, maar je wint als deelnemer altijd, want de gratis oliebollen schijnen van een uitzonderlijke kwaliteit te zijn.

Datum & locatie

Zaterdag 30 december (12.00-17.00 uur)

De Poort, Amsterdam

Contact: snelschaken@sgaschaken.nl

Witte

Kersttoernooi

De 26ste editie alweer van dit toernooi en misschien wel je enige kans dit jaar op een witte kerst. Hoe dan ook, je speelt zeven ronden Zwitsers in één grote poule. Na de voorronde worden op resultaat groepen van ongeveer 8 personen gemaakt. Per groep is een prijs te winnen. Via de QR-code kom je bij het inschrijfformulier en meer info.

Datum & locatie

Zaterdag 23 december (10.00 – 17.00 uur)

Hotel-Restaurant Het Vertrek, Boxmeer

Tea Lanchava “Ik spring niet snel een gat in de lucht”

Tea Lanchava (1974) groeide op in Georgië en verliet als tiener en succesvolle jeugdschaker met twee wereldtitels (O14 en O16) haar land, waarna ze uiteindelijk in Nederland terechtkwam. In 2012 werd ze Nederlands kampioen, maar was ze al WGM en IM. Ze kwam negen keer voor Nederland uit op zowel de Olympiade als het EK voor landen. Ze is een van de oprichtsters van de Stichting ChessQueens. Daarnaast geeft ze als fulltime schaaktrainer lessen en -cursussen. Vijftien vragen, keuzes en dilemma’s voor Tea.

DOOR: EDWIN ALBLAS

Ochtend- of avondmens?

“Ik ben absoluut een avondmens. Mijn dag begint altijd met cappuccino op bed, terwijl ik Nederlands en Georgisch nieuws lees. Daarna ochtendgym. Ik neem vrijwel nooit ontbijt. Niet veel later kruip ik achter de computer. Ik probeer elke dag na de lunch en het avondeten een wandeling te maken. Dat hangt ook wel af van de schaaksessies en lessen die ik geef. Ik heb ze dagelijks op andere tijden.”

Welke persoonlijkheid zou je graag eens ontmoeten en wat is dan je eerste vraag?

“Ik zou eigenlijk niet weten wie. Eigenlijk heb ik dat ook nooit gehad, de wens om bijvoorbeeld een bekend persoon te willen ontmoeten.”

Pkhali of boerenkool?

“100 procent pkhali! Dat is een Georgisch gerecht en eigenlijk een verzamelnaam voor verschillende soorten groenten die meestal worden bereid met

FOTO: LENNART OOTES

walnotenmengsel. Superlekker en gezond. Bij vrijwel elk restaurantbezoek in Georgië komt het hele assortiment Pkhali op onze tafel.”

Guilty pleasure?

“Dit zou ik meer een slechte gewoonte noemen, niet? Dat houd ik liever voor mezelf, haha.”

Online schaken of bordschaken?

“Bordschaken, gebaseerd op saamhorigheid, gezelligheid. Ik ben een echte teamspeler en teamwedstrijden staan hoger op mijn wensenlijst dan een individueel toernooi.”

Wat is je lievelingsstuk op het bord?

“Een pion! ‘Pionnen zijn de ziel van het schaakspel’, zoals het motto van de grote Philidor in de 18de eeuw luidde. Ik vind het fascinerend hoe een pionzet en een pionnenstructuur de positie beïnvloeden en het lot van partij kunnen bepalen.”

Waar heb je spijt van of wat zou je anders doen als je iets mocht overdoen?

“Heel wat schaakzetten, haha. Maar serieus, er is vast wel iets dat ik zou willen overdoen, maar ik wil er ook weer niet te diep in graven. Ik ben heel blij met waar ik nu sta.”

Ben je bijgelovig?

“Ik ben niet echt bijgelovig, maar ik laat een zwarte kat niet voor me langs lopen.”

Het Georgische gerecht pkhali. “Superlekker en gezond”, zegt Tea Lanchava. Scan de QR-code voor een overheerlijk pkhali-recept

Wat is het hoogtepunt in je schaakleven?

“Dat was ergens tussen 2005 en 2006. In negen maanden tijd scoorde ik drie IM-normen en werd ik op het EK vicekampioen van Europa en kwalificeerde ik me voor het WK vrouwen en dat allemaal terwijl ik tegelijk een studie financiële markten aan het afronden was. Vervolgens weigerde ik in 2008 om aan het WK mee te doen vanwege het uitbreken van de oorlog tussen Rusland en Georgië. In die periode kreeg ik ook een vaste baan en heb ik een aantal jaren niet actief geschaakt. Maar ik speelde wel af en toe en werd in 2012 Nederlands kampioen bij de dames.”

Kijk je de kat uit de boom of ben je impulsief?

“Ik ben iemand die toch wel de kat uit de boom kijkt. Maar als er moet worden ingegrepen, dan ben ik sneller beneden dan een kat uit de boom kan zijn. Een goede lezer zal wel begrijpen wat ik hiermee bedoel.”

Wat was het leukste cadeau dat je ooit hebt gekregen?

“Dat weet ik niet een-twee-drie. Ik ben van nature ook niet iemand die van geluk een gat in de lucht springt. Dus ook niet van de cadeaus. Het enige geschenk dat ik me kan bedenken is een godsgeschenk en dat is mijn zoon.”

Als je één ding in de wereld zou mogen veranderen, wat zou dat zijn?

“Dat er nooit oorlogen mogen zijn. Ik zou graag iedereen gelukkig zien, maar aan alle onvrede op de aarde kan ik helaas weinig doen.”

Waar heb je een hekel aan?

“Aan leugens en ondankbaarheid van de mens in het algemeen.”

Bewondering voor… “Bevlogen vrijwilligers.”

Wat is je favoriete bezigheid naast het schaken?

“Vanwege tijdgebrek is er momenteel weinig tijd voor hobby’s, maar koken, knutselen en reizen zijn de dingen die ik het allerliefst meer zou willen doen.”

Jong geleerd, jong kampioen

De meest effectieve jaren als schaker in opleiding zijn de jonge jaren. Quickpen Deborah EbimoboEre bewees dat nog niet zo lang geleden in Nigeria, waar ze met 11 jaar bij de senioren (vrouwen) de jongste schaakkampioen uit de geschiedenis van haar land werd. Haar score: 9,5 uit 11. Ebimobo-Ere heeft inmiddels een FIDE-rating van 1755.

Ter vergelijking: Machteld van Foreest werd op 15-jarige leeftijd kampioen van Nederland, de jongste ooit bij de vrouwen. Saillant detail: broer Jorden van Foreest greep in 2016 met zijn 17 jaar als jongste Nederlander ooit bij de mannen de nationale titel.

Doe mee met de Schaakquiz!

Dit nummer van Schaken.nl is alweer het laatste van 2023 en we zijn ontzettend blij met jou als lezer! Om onze waardering te tonen, hebben we speciaal voor dit nummer een leuke schaakquiz bedacht. Alleen jij, als trouwe lezer, krijgt exclusieve toegang tot deze quiz. Gebruik daarvoor de QR-code.

Dus: test nu je schaakkennis! Beantwoord de vijf vragen en dan maak jij kans op het fantastische boek:  The Longest Game, The Five Kasparov Karpov Matches for the World Chess Championship!

Meedoen kan tot en met 31 december 2023.

“Het is geweldig dat Anish al zijn geheimen weggeeft met cursussen om zo een centje bij te verdienen”

Hikaru Nakamura, die in zijn gewonnen partij tegen de Chinees Dai Changren bij de Qatar Masters de Italiaanse opening uit een van Giri’s Chessable Courses gebruikte.

Antwoorden puzzel pagina 66

1. Astana (Kazachstan)

2. Andrew Tate (zoon van IM Emory Tate)

3. Dyscalculie

4. Giri-Carlsen (Wijk aan Zee 2023)

5. Vladimir Kramnik (tegenstander Hans Niemann gaf na 2...g5 meteen op)

6. Max Euweplein (in Amsterdam)

7. Albert Vasse

8. Galgenwaard

9. Schaakland

10. Almelo (bij het NK Jeugd)

Oplossing: Alexey Sarana (de Europees kampioen van 2023)

Combinaties

DIAGRAM 1:

LLOBEL-STEINBERG

1…Pxg3 0-1 Na 2.fxg3 loopt de f-pion door.

DIAGRAM 2:

HALDORSEN-HENDRIKSE

1.Lxh6+! Kxh6 2.Dxf6 won materiaal.

DIAGRAM 3:

YILMAZ-HALLDORSSON

1.Txd7! 1-0 immers 1…Txd7 2.Txd7

Kxd7 3.Pb6+

OPLOSSINGEN VAN PAGINA 67

DIAGRAM 4:

VALLEJO-TISDALL

1.Txe6! 1-0 vanwege 1…Dxe6 2.Db8+ met mat.

DIAGRAM 5:

BARAK-SHEVCHENKO

1…Txf2! 2.Dxf2 Ld4 met materiaalwinst.

DIAGRAM 6:

BUDIMA-SARIC

1…Lxg3+! 2.Kxg3 h4+ en spoedig mat.

DIAGRAM 7:

SAMADOV-PEDERSEN

1.Txf8+! (vooral geen 1.Pxe6 Te7 en zwart wint) Txf8 2.Pxh7+ Kf7 3.Pxf8 Kxf8 4.Txe6 1-0

DIAGRAM 8: THORSTEINSSON-CAN 1…Txb3+!! 2.Pxb3 Txb3+ 3.Ka1 (3.cxb3 Pxf4+) 3…Lf6+ 4.c3 Tb1+! 0-1

DIAGRAM 9:

WADSWORTH-SADHWANI 1…T8f4!! Brengt 2…Txg3 met mat in de stelling.

Vladimir Kramnik

FOTO: LENNART OOTES

DGT STARTERBOX BRUIN

Deze Chess Starter Box bevat een schaakbord, schaakstukken en een DGT 1002 Bonus Timer. Alles wat je nodig hebt om te spelen!

€49,50

THEORETICAL ROOK

ENDGAMES – SAM SHANKLAND

De ideale gids voor een essentieel onderwerp in het schaakspel. Na het lezen van dit boek weet u welke stellingen u uit het hoofd moet leren, en bij welke bij stellingen u de algemene principes uit dit boek kunt gebruiken.

Hardcover €32,99

MILLENIUM CHESSGENIUS PRO (NIEUWE EDITIE)

De Chess Genius Pro is helemaal vernieuwd. Met kleurendisplay, vele leer- en hulpfuncties en een speelsterkte tot 2200 ELO is het de perfecte speelpartner voor alle schaakliefhebbers.

€169,-

TOURNAMENT CHESS SET

Houten schaakcassette

Ingelegd mahonie (sappia) met essenhout Met coördinaten

Beschikbaar in drie verschillende maten

Maat 4: €84,50

Maat 5: €95,-

Maat 6: €105,-

SCHAAKMOK - I LOVE CHESS

Het perfecte schaakcadeautje voor in de schoen of onder de kerstboom!

€8,95

EUROPE ECHECS MAGAZINE

CONCEPTUAL ROOK

ENDGAMES – JACOB AAGAARD

Conceptual Rook Endgames concentreert zich op een twintigtal belangrijke concepten en legt de mechanismen van toreneindspelen op een nieuwe manier uit.

Hardcover €32,99

Hét Franstalige schaakmagazine. Nummers uit de jaargangen 2019 t/m 2022. Normaal €6,95 per stuk. Nu 3 nummers voor €10,-.

NIEUW VAN CHESSBASE

FRITZ 19*

AANVALLER, LAFAARD, OPLICHTER OF EINDSPELTOVENAAR:

IK ZAL JE LATEN ZIEN HOE JE TEGEN ELK TYPE KUNT WINNEN!

NIEUW

FRITZ 19 89,90 & Met 6 maanden premium account voor mobiel toegang met de ChessBase WebApps. *Beschikbaar vanaf medio november 2023

NIEUW IN FRITZ 19

• De 2023 Wereldkampioen Engine - ICGA Computer Software Wereldkampioen 2023!

• Praktijktraining voor uw partijen op het echte bord: Zes praktijkrelevante spelerspersoonlijkheden als sparringpartners. Train bijvoorbeeld de verdediging tegen de “Valt altijd aan” of leer de stelling van de positiespeler te openen naar de plek van de koning!

• Nieuwe openingstraining: Speel meteen tegen je eigen repertoire of train spontaan een nieuw repertoire-idee (bijvoorbeeld uit ChessBase magazine) tegen Fritz..

• Sterk spelen wordt beloond: meer dan 100 verschillende trofeeën te winnen („Loper offer gespeeld“, „Materiaalwinst door een paard vork“, „Dubbele aanval“, enz.).

• Unieke digitale schaakkaarten als beloning –ook beschikbaar voor de handel op het nieuwe ChessBase kaarten platform: cards.chessbase. com

• Trofee ranglijsten: Wie is de meest complete schaker? Wat ontbreekt er in mijn collectie?

• Verbeterde rekentraining