Het jaar van de vleermuis`

Door: Marian Henderson

Iedere diersoort een eigen jaar. Dit jaar is het de beurt aan de vleermuis. Niet zo gek, want de vleermuis is een ondergeschoven dier. We zien ze zelden. Bovendien vinden veel mensen vleermuizen eng. Maar klopt dat wel? Wat kun je doen om ze te lokken, als je tenminste durft, en hebben wietliefhebbers nog iets aan deze geheimzinnige dieren?

Al zo n 60 miljoen jaar addert de vleermuis op aarde rond. Veel fossielen zijn er niet, want van hun rag jne botjes blijft weinig substantieels over. Behalve soms een mooie afdruk. Zijn het vliegende muisjes? Nee, ze heten dan wel vleermuis, maar ze behoren tot de orde van de Chiroptera. Vleermuizen zijn de enige vliegende zoogdieren. Hun bijzondere ledematen met lange vingers en vlieghuid zijn helemaal op vliegen ingesteld. Lopen en graven kunnen ze niet. Ze zijn daarom dus afhankelijk van bestaande nestplaatsen. Leve de specht, die zulke mooie gaten maakt en een hoeraatje voor de spouwmuur. Er bestaan wereldwijd 1100 soorten vleermuizen. Slechts twee daarvan eten bloed. Bang voor vampiers hoeven we dus niet te zijn. Bovendien likken die twee soorten alleen een piepklein beetje bloed van dieren die ze een wondje hebben toegebracht. Gooi die draculafantasiëen maar overboord.

Geen hondsdolheid

Vleermuizen hebben een aureool van eng om zich heen. Vieze dieren met gevaarlijke ziekten? Nee, vleermuizen zijn opvallend schoon op zichzelf. In Nederland komen 21 soorten vleermuizen voor. Daarvan zijn maar twee soorten - heel soms - besmet met rabiës. Dat zijn de Laatvlieger en de Meervleermuis. Maar wacht even, slechts 0,01% van de vleermuizen is besmet. In Nederland is zover wij weten nog nooit een mens of dier met rabiës besmet. In heel Europa zouden vijf dodelijke slachtoffers zijn gevallen. De kans dat een vleermuis bijt is erg gering. Het zijn namelijk vriendelijke dieren, die confrontaties uit de weg gaan. Alleen een vleermuis in nood zal van zich afbijten. Laat vleermuizen daarom liever met rust en gebruik handschoenen. Afblijven moet zelfs, want het zijn beschermde dieren, die je niet mag vangen of bewaren, zelfs niet als ze dood zijn.

Niet in je haar

Vreemd genoeg zijn veel mensen bang dat vleermuizen in hun haar gaan zitten. Wat zouden ze daar in vredesnaam moeten doen? Een vleermuis is perfect in staat om menselijke haren te vermijden. Hij kan in het stikdonker een stukje vissnoer van 0,3 millimeter waarnemen. Wij waren ooit op vakantie in Zuid-Limburg en gingen s avonds naar ons vleermuizenlaantje . Hier stikte het van de vleermuizen, die kriskras door elkaar vlogen. Er werden heel wat smakelijke mugjes weggewerkt, maar we werden geen enkele keer geraakt. De kleine luchtacrobaatjes wisten ons uitstekend te ontwijken.

Echolocatie

Vleermuizen zijn niet blind, maar in het donker is jagen is toch wat lastig. De evolutie heeft de dieren toegerust met echolocatie. Ze maken heel hoge, meestal door het menselijke oor niet hoorbare geluidjes, bij het vangen van een prooi soms wel 200 keer per seconde. De roep zelf horen ze niet, omdat hun oortjes dan even worden afgesloten, maar de echo ervan des te beter. Zo kunnen ze een driedimensionaal beeld van hun prooi vormen. De Grootoorvleermuis kan zelfs een bladluis horen lopen. De vleermuizen in Nederland zijn allemaal insecteneters, die met deze echolocatie zijn toegerust. Fruitetende vleermuizen uit de (sub)tropen gaan af op zicht en reuk. Fruit heeft namelijk niet de hinderlijke gewoonte voor hen op de loop te gaan. Voor echolocatie is altijd een object nodig dat de tonen weerkaatst. Daarom hebben vleermuizen een hekel aan open ruimtes. Boomrijen, hagen en muren vormen voor hen een echobaken .

Batdetector

Hoge vleermuizentonen zijn door het menselijk oor niet hoorbaar. Slechts een deel van de sociale geluiden horen we. Daar is iets op gevonden. Een apparaatje dat deze tonen opneemt, versterkt, en ze op een lagere frequentie presenteert, zodat ze voor het menselijk oor te horen zijn. Vleermuizen zijn te herkennen aan hun speci eke geluid. Zo produceert de

Rosse Vleermuis een soort van discodreun en is de Laatvlieger goed voor een rondje tapdansen. Tijdens avondexcursies wordt veel gebruik gemaakt van deze batdetector. Een stille avond blijkt dan een kakofonie van geluid te bevatten. Tijdens het produceren van de hoge tonen heeft de vleermuis zijn bekje open. Vandaar dat op foto's de tandjes vaak goed te zien zijn. Ook dit heeft het vleermuizenimago geen goed gedaan. Terwijl het diertje gewoon met zijn oren aan het kijken is.

Maten en gewichten

In Nederland leven 21 soorten vleermuizen, waarvan een stuk of negen vrij algemeen voorkomt. Vaak zien we de Dwergvleermuis (formaat luciferdoosje), de Rosse Vleermuis, levend in bomen, de Watervleermuis (een enkele Watervleermuis vangt 40.000 muggen per seizoen) en de Laatvlieger. In Nederland leven ongeveer een miljoen vleermuizen, waarvan de helft Dwergvleermuizen. Kleiner kan wel, maar dan in het buitenland. In Thailand leeft de Hommelvleermuis, die ongeveer zo groot is als een bij en 2 gram weegt. Vleerhonden daarentegen kunnen een spanwijdte hebben van bijna 2 meter en wegen 1,5 kilo, maar ook die kom je in Nederland niet tegen. Sommige inheemse soorten komen maar op heel beperkte schaal voor. Zo is de Tweekleurige Vleermuis alleen gesignaleerd in een rijtjeshuis in Maarssenbroek, waar een kleine kolonie gesetteld is. Nee, dan in Mexico. Daar is een grot waar 20 miljoen vleermuizen wonen, die elke nacht 250.000 kilo insecten eten. Maar ook de Nederlandse soorten kunnen er wat van. Een vleermuis eet per etmaal ongeveer een kwart tot een derde van zijn lichaamsgewicht, een vrouwtje dat een jong zoogt zelfs de helft. Nuttige dieren dus, die insectenplagen voorkomen en ons menige muggenbeet besparen.

Het vleermuizenleven

Sommige soorten leven in grotten, bunkers, ijskelders of nieuwbouwwoningen, anderen op kerkzolders, of in oude gebouwen, weer anderen in bomen, sommige in de steden en anderen in waterrijk gebied. Gemeenschappelijk hebben ze dat ze jagen in het warme seizoen, en wel een paar uur per nacht. Ze paren in het najaar, maar het sperma blijft voorlopig in de baarmoeder bewaard, zodat het jong niet geboren wordt tijdens het koude seizoen, of in het voorjaar wanneer de moeder nog op krachten moet komen. De eisprong en bevruchting vinden dus pas in het voorjaar plaats. De vrouwtjes verzamelen zich dan in kraamkolonies. De jongen blijven op hun schuilplek en de moeders komen ze daar zogen. Soms passen een paar vrouwtjes op al dat kleine grut. Moeders en kinderen herkennen elkaar aan hun geluid. Er wordt per worp maar een jong geboren, soms een tweeling, waarvan nogal eens eentje sterft. Weesjes worden soms geadopteerd. De moeder heeft maar twee tepels. De jongen zijn vrij groot bij de geboorte en na een week of vijf vliegen ze uit om zelf te jagen. De vrouwtjes gaan vervolgens weer op zoek naar een mannetje, dat zich een tijd afzijdig heeft gehouden, door solitair of met andere mannetjes te leven. In de winter gaan de dieren in winterslaap. Ze kunnen dan hun temperatuur, ademhaling en hartritme terugbrengen tot een heel laag niveau, dat weinig brandstof kost. Tijdens de winterslaap willen ze nog wel eens ontwaken om op een warme dag te gaan jagen, een ander plekje te zoeken of te paren. Alle vleermuizen houden van rust en warmen zich aan elkaar, de sociale thermoregulatie.

Opvang

In Nederland zijn drie opvangcentra met een speciale vleermuizenvergunning. Opvangcentrum Noord-Holland vangt zo'n 80 tot 100 vleermuizen per jaar op. Ze worden thuis verzorgd. Carina Oosterhuis uit Schoorl heeft een zwak voor vleermuizen: “Ze zijn erg zacht en lief en zo speciaal omdat ze 's nachts vliegen. Het is leuk om voor ze te zorgen. De vleermuizen die hier komen zijn soms gewond door de beet van een kat. Of ze hebben een gebroken vleugel. Soms worden we gebeld omdat iemand een vleermuis in huis heeft. Die heeft de verkeerde afslag genomen en is het huis ingegaan in plaats van eruit. Gewoon ramen en deuren openzetten, dan gaat hij wel weer weg. Ik heb nu een dwergvleermuis die in een woning zat, maar die goed op gewicht is. Als het warmer wordt, laat ik hem los in het gebied waar hij is gevonden. Over het algemeen gaat het vrij goed met de vleermuis in Nederland. Ze worden natuurlijk wel bedreigd door een teveel aan isolatie zodat ze geen schuilplaatsen hebben. Het is jammer dat zoveel mensen bang zijn voor vleermuizen. Als ze ze dan van dichtbij zien, vinden ze ze toch wel een heel lief kopje hebben.”

Nader kennismaken

Wie vleermuizen in de tuin wil hebben, heeft een wilde tuin nodig, met een open plek om te jagen. Vanaf 12,50 is er al een vleermuizenkast te koop. Verder plant je bloemen die vooral 's nachts insecten lokken, zoals vlinderstruik, theunisbloem, zeepkruid, nachtsilene en avondviolier. Een waterpartij lokt insecten en dus ook vleermuizen. Er zijn dit jaar verschillende themadagen en vleermuizenwandelingen, onder andere op 27 augustus, de nacht van de vleermuis. Volg de activiteiten op www. vleermuis.net en geniet van deze diertjes met hun grappige gremlinhoofdjes.

Vleermuizenmest

Vleermuizenmest is enorm vruchtbaar. Deze ‘’guano’’ is vrij droog, bevat vooral delen van insecten, is fosforrijk en ruikt nauwelijks. Wiet doet het er prima op.